UNIVERZITET UNION-NIKOLA TESLA

U BEOGRADU

Fakultet za preduzetniki biznis Predmet: Poslovna etika i socijalna odgovornost

Seminarski rad Tema rada: Profesije u biznisu i profesije kao biznis

Mentor: Student:

Prof.dr Ivan ijakovi Branka Vrhovac 4/2010

Maj, 2014.

2

Sadraj

Sadraj ...................................................................................................................... 2

Uvod - profesije i biznis ............................................................................................ 3

Sluaj Menvil ............................................................................................................ 4

Profesionalizam i profesije ........................................................................................ 5

Profesionalni etiki kodeks ........................................................................................ 6

Profesionalne organizacije ......................................................................................... 8

Profesije u biznisu ..................................................................................................... 9

Profesija kao biznis ................................................................................................... 9

Zakljuak .................................................................................................................11

Literatura ..................................................................................................................12

3

Uvod - profesije i biznis

Profesije su neraskidivo povezane sa biznisom. Zanimanja zdravstvenih radnika

predstavljaju vaan dio drutvenog ivota. Faramaceutske kompanije danas, spadaju u korporacijske dinove, dok bolnice, ljekari i rauni za zdravstveno osiguranje odnose znaajnan dio prosjene plate radnika. Inenjeri grade nae puteve, solitere, mostove i fabrike. Veliki broj korporacija angauje ih da konstruiu automobile, avione, ve maine i mnoge druge elektronske i mehnike sprave koj ine dio nae svakodnevnice.

Kako postaje sve sloenije, savremeno drutvo zahtjeva sve veu specijalizaciju i specijalizovana znanja. Potreba za kvalifikovanoijom radnom snagom i irenje spektra profesija u sektoru usluga podstie sve vei broj ljudi da pohaaju kolede i fakultete. kolstvo snadbjeva biznis i proizvodnju kvalifikovanim kadrovima koji e preuzeti poslove to zahtjevaju komunikacione sposobnosti, poznavanje kompjuterskog programiranja, tehniku strunost, poznavanje procesa raunovodstva, pravne prakse i mnotva specijalizovanih informacija.

Tendencija specijalizacije dovela je do toga da grupe ljudi posjeduju specijalizovana

znanja iz odreene oblasti i da se one ponu smatrati profesijama i da tee prestiu i bogatstvu koji se vezuju za profesije. Profesionalizam i profesije sa stanovita etike pokreu posebne probleme. Rapidan rast ini te probleme jo urgentnijim.

Kada razmatramo profesije i profesionalizam, prvi problem je kako da definiemo profesiju ili profesionalce, a drugi problem za razmatranje jeste profesionalni etiki kodeksi. Profesionalni kodeksi postavljaju zahtjeve pripadnicima profesija, zahtjeve

koji nisu uvijek u skladu sa lojalnou i poslunou koje oekuju mnogi poslodavci. Stoga, uloga profesija u biznisu zahtjeva razmatranje i djelovanje profesionalnih

organizacija. Poto su pripadnici mnogih profesija samozaposleni, treba da razmotrimo i profesije kao samostalan biznis.

Ma koja djelatnost bila oznaena kao profesija i ma kakvu ulogu igrale profesije, uvijek se zapravo radi o ljudima koji igraju profesionalne uloge i pripadnici su

profesije. Pripadnici profesije su prije svega ljudi, a tek potom pripadnici profesije.

Zato nema posebne etike koja dozvoljava pripadnicima neke profesije da kao

profesionalci rade neto to je nemoralno da rade i drugi ljudi. Advokadi, na primjer, nemaju oravo da lau ili varaju ili obmanjuju kako bi pomogli klijentu ili ga odbranili. Ljekari u svojoj ulozi ljekara ne smiju u korist medicine, eksperimentisati na svojim

pacijentima, a da ih prethodno ne informiu i dobiju njihov pristanak, niti ih smiju lagati za njihovo dobro. Ali pripadnici profesija imaju poseban odnos sa etikom

upravo zbog uloga koje igraju kao pripadnici profesija. Od njih se s pravom oekuje vie zbog njihove uloge, a nikako manje. Da bismo utvrdili odgovarajue moralne obaveze pripadnika neke profesije moramo shvatiti ulogu profesija u drutvu. Upravo se s tim mi bavimo u ovom radu.

4

Sluaj Menvil

U vrijeme kada je azbest bio najpopularniji, koristio se u preko 2.500 proizvoda. Nije

zapaljiv, spreava irenje vatre i odlian je izolator, otporan je na visoke temperature i hemijske reakcije. Upravo zbog toga je naao iroku primjenu u mnogim proizvodima. Koristio se za pokrivanje krovova, kao izlolacija u kolama, za fenove za kosu, ak i u pidamama za djecu uz reklamu da su spasonosni u sluaju poara. U toku Drugog svjetskog rata, amerika vlada obavezala je brodograditelje da koriste azbest u plovilima ratne mornarice da bi se sprijeilo irenje vatre u sluaju poara. Do tada, nije bio poznat ni jedan drugi materijal koji bi mogao da zamjeni azbest u

mnogim njegovim primjenama.

Ali, nisu sve vijesti u vezi sa azbestom bile dobre vijesti. Jo 1932. godine u medicinskoj literaturi su poeli da se pojavljuju izvjetaji da azbest vjerovatno ugroava zdravlje. Godine 1943. zakljueno je da je azbestna izolacija opasna, a da su radnici koji su uestvovali u proizvodnji azbesta bili izloeni direktnoj opasnosti po zdravlje. Njihove tube razmatrane su na osnovu zakona o odteti kod nesrea na radu. Smatralo se da opasnost po one koji su upotrebljavali proizvode nije bila toliko

oigledna. Ali doktor Kenet Volis Smit, direktor za zatitu zdravlja korporacije Dons-Menvil od 1952-1966. godine , svjedoio je da je 1952. godine rekao direktorima korporacije kako vjeruje da su radnici koji su radili na postavljanju

izolacije bili izloeni istoj potencijalnoj opasnosti po zdralje kao i oni koji rade na proizvodnji izloacionih materijala(2).

Uprkos takvim izvjetajima,mkorporacija Dons-Menvil, kao i drugi proizvoai azbesta nisu upozorili one koji rukuju njihovim proizvodima ili ih koriste, na bilo

kakvu potencijalnu opasnost, sve do 1964. godine kada su u studiji doktora Irvinga

Selikofa sa njujorkog medicinskog fakulteta objavljeni rezultati prouavanja koji dokazuje vezu izmeu izlaganja azbestu i pojave mnogobrojnih zdravstvenih problema. Zna se da azbest izaziva azbestozu (otecenje plua) i mezoteliomu (jednu vrstu raka), kao i druga respiratorna oboljenja i kancere. Po objavljivanju te studije,

kompanija Dons-Menvil izdala je upozorenje da su proizvodi od azbesta potencijalno opasni po zdravlje. Jo uvijek se raspravlja o tome da li je ovo upozorenje ukazivalo na stvarnu opasnost koju azbest predstavlja po zdravlje.

Godine 1964. oni koji su bili izloeni azbestu poeli su da podnose odtetne zahtjeve. Odbrana kompanije zasnivala se na dokazivanju da ona ne moe biti smatrana odgovornom za tetu koju su nanijeli njeni proizvodi, s obzirom da nije znala i nije mogla znati da su oni tetni. Osim toga, Dons-Menvil je tvrdio da vlada treba da snosi dio trokova za svako obeteenje koja e kompanija morati da plati, poto je vlada obavezivala brodogradilita da upotrebljavaju azbest. Vrhovni sud Nju Derzija presudio je da kompanija mora da plati odtetu prema zakonima o potpunoj odgovornosti. Sud je odbacio pozivanje na nepostojanje krivine odgovornosti, kao i opravdanje koje su koristili kako bi opravdali propust kompanije da upozori korisnike

na opasnost koju predstavljaju njeni proizvodi od azbesta. Sud nije proglasio

kompaniju krivom zbog nemarnosti, umjesto toga presudio je, uprkos tome to kompanija nije znala za tetnost proizvoda, ona treba da snosi trokove nanijete tete, a ne individualni korisnik. Zanimljiv je i komentar suda da ak iako je istina da kompanija nije bila svjesna potencijalne tete proizvoda, tvrdnja da se to nije moglo

5

znati s obzirom na tadanji stepen razvoja nauke izbjegava sutinu pitanja da li je tetnost proizvoda mogla biti ustanovljena i mnogo ranije da je kompanija uloila vie sredstava u relativno istraivanje.

Do 1982. godine bilo je ponijeto ve 16.500 odtetnih zahtjeva u iznosu od najmanje dvije milijarde dolara i stalno su pristizali novi. Neto vrijednost kompanije tada je

iznosila 1,1 milijardi dolara. Iako je i dalje ostvarivala profit kompanija je formalno

objavila bankrot. Ta reorganizacija preduzeta je sa ciljem da se sprijei pokretanje novih sporova protiv kompanije. 1988. godine ova kompanija je bila suoena sa potencijalnim odtetnim zahtjevima u visini od 87 milijardi dolara, tako da je osnovala Fond za poravnanje line povrede da bi isplatila preko 2,5 milijardi dolara oteenima. Kompanija je iz bankrotstva izala reorganiozvana kao Menvil Korporejn (Manville Corporation). 1995. godine sudija Dej Vejnstejn odobrio je poravnanje po osnovu zajendike tube koje je izjednailo plaanje aktuelnim i buduim podnosiocima zahtjeva. Ovo rjeenje je osiguravalo isplatu 10 odsto sume predvienog obeteenja za deset kategorija bolesti. Tako je, na primjer, za rak jednog plunog krila za koji je bilo predvidjeno obeteenje uniznosu od 60.000 dolara, podnosilac odtetnog zahtjeva dobijao 6.000 dolara. Zakljuno sa decembrom 1997. godine Fond je isplatio vie od 720 miliona dolara grupi od preko 140.000 oteenih, a u toku je bilo rjeavanje jo 135.000 sluajeva. Odteta se i dan danas isplauje.

Neki analitiari su vidjeli, postpak sa steajem, kao pokuaj da se izbjegnu nove tube i kaznene odtete. Mnogim zahtjevima istekao je rok zato to je u nekim dravama istekla vanost zakona o zastarjevanju. S druge strane, odtetne zahtjeve podnosili su neki ljudi koji su ve dobili kompencaziju od svojih kompanija na osnovu zakona o invalidskom osiguranju. Naravno, uloga advokata u svim ovim parnicama bila je

velika.

Profesionalizam i profesije

Tendencije ka specijalizaciji podstiu sve vei broj grupa da sebe vide kao profesije i da trae presti i bogatstvo koje se dovode u vezu sa profesijama(3). Zbrka oko toga ta ini jednu profesiju reflektuje se u jezikoj zbrci oko termina profesija i profesionalan. Ne postoji jedinstven i nedvosmislen termin koji se odnosi na

pripanika neke profesije, ve se koristi rije profesionalan. Ali mnogi ljudi koji su u odreenom smislu profesionalci, ne pripadaju profesijama. Profesionalci, u ovom smislu, rade puno radno vrijeme, za platu i veoma struno ono to drugi rade povremeno, bez plate i kao amateri. Profesionalac je neko ko zarauje za ivot bavei se nekom strukom ili nekom djelatnou koja zahtjeva strunost, a kojom se drugi bave kao hobijem, iz zadovoljstva ili u slobodno vrijeme. Majstori razliitih zanata su profesionalci. Tako da moemo govoriti o profesionalnim tesarima, zidarima, frizerima, glumcima, piscima, sportistima o mnogim ljudima koji rade profesionalno ono to drugi rade kao amateri. Mnoge djelatnoszi su profesionalne u ovom smislu, ali sve one ne predstavljaju porfesiju.

Karakteristike koje oznaavaju profesiju su posjedovanje tajnih znanja, kontrolisanje pristupa tom znanju, kao i uvoenje naslednika u tajne svoje profesije. ovjek sa

6

ovim karakteristikama vaan je u drutvu, u drutvu ima potovanje i ugled. Na Zapadu se dva zanimanja uzimaju kao prvi primjeri profesija: ljekari i svetenici. Ljekari od drevnih vremena, pa do danas pruaju neophodne usluge drutvu, vladaju i imaju pristup specijalizovanom znanju i dobijaju status i presti, mada ne nuni i bogatstvo. U srednjem vijku svetenici su predstavljali priznatu profesiju. Oni su imali poseban autoritet i znanje, kontrolisali su ulazak u svoje redove, uivali su visok stepen autonomije i vrili su vanu ddrutvenu funkciju. Oni su bili obrazovani lanovi drutva i propovjedali su vjeru sa propovjedaonice. Zatim su i drugi ueni ljudi poeli da se smatraju pripadnicima uenih profesija. I oni su imali pristup i kontrolu nad znanjem i vrili su uslugu drutvu i imali ta da predaju. Nazvani su profesorima i predstavljali su profesiju. Druge grupe koje su sebe meu prvima smatrale profesijama bili su profesionalni vojnici, naroito oficiri, graditelji oni koji projektuju i grade katedrale, dvorce i puteve.

U savremenom svijetu, ljekarska i pravnika profesija, predstavljaju paradigme. Inenjeri, farmaceuti, arhitekte, medicinske sestre ili njegovateljice takoe su zanimanja koja se esto smatraju profesijom. Neki ljudi smatraju i novinrastvo i raunovodstvo profesijom. I mnoge druge grupe polau pravo na profesionalni status, izmeu ostalog upravnici kola, politiari, socijalni radnici itd. Profesije najee sa sobom nose presti, potovanje, drutveni status i autonomiju. U novije vrijeme one se smatraju unosnim zanimanjem. Zato je razumljiva elja sve veeg broja grupa da se njihova djelatnost prizna kao profesija.

Da li mijenja stvari to to drutvo neku grupu smatra profesijom i da li bi vodoinstalateri bolje radili da su pripadnici neke profesije, a ne zanata, a ljekari slabije

da su pripadnici zanata, a ne profesije, zavisi od toga ta je to to drutvo dozvoljava nekoj profesiji, a drugima ne dozvoljava i ta ono oekuje od pripadnika neke profeesije to ne oekuje od drugih. Drutvo daje profesijama veu autonomiju nego zanatima, umjetnosti ili biznisu. Pripadnici neke profesije postavljaju vlastite norme,

reguliu pristup profesiji, disciplinuju svoje lanstvo i ffunkcioniu uz manja ogranienja nego drugi. S obzirom na poveanu autonomiju koju imaju, od njih se sa pravom oekuje da rade za opte dobro, da postavljaju vie standarde ponaanja za svoje lanove nego to se trai od ostalih, kao i da na sebi primjenjuju stroiju disciplinu nego na drugima. Zauzvrat, drutvena kontrola nad njima je manje stroga pod uslovom da se profesije samoreguliu i samodisciplinuju. Norme kojih treba da se pridravaju pripadnici neke profesije obino su formulisane u pravilniku o profesionalnom ponaanju, koji se naziva etikim kodeksom, a njega sprovodi i donosi profesionalna organizacija. One grupe koje ele da dobiju status profesije esto se organizuju u profesionalna udurenja i objavljuju pravilnik o profesionalnom etikom ponaanju(1).

Profesionalni etiki kodeks

Argument u prilog davanja prava nekoj profesiji da upravlja sobom zasniva se na dva

zahtjeva. Prvi je da znanje kojim su ovladali pripadnici profesije specijalizovano,

korisno drutvu i dag a ne mogu lako savladati laici. Drugi zahtjev je da pripadnici

7

profesije postavljaju sebi vie standard nego to drutvo zahtjeva od svojih lanova, od nekvalifikovanih radnika i od pripadnika poslovnog svijeta. Profesija je u poziciji

da zna kako njeni pripadnici treba da se ponaaju, da vode rauna o krenju normi koje postavlja i da kritikuje i udaljava iz svojih redova one koji se ne ponaaju u skladu sa standardima profesije.

Ako profesionalni kodeks treba da poslui kao document na osnovu kojeg jedna profesija polae pravo na autonomiju od neprofesionalne drutvene kontrole kojoj podlijeu druge grupacije, takav kodeks bi onda trebalo da ima sledee karakteristike:

1. Kodeks treba da bude regulativan. To znai da je neumjesno da on sadri i ideale. Ne mora biti jasno ta u kodeksu predstavlja ideale, a ta kaznenu regulative. Osim ukoliko kodeks zaista ne regulie ponaanje pripadnika profesije, profesija nema javni iskaz na koji drutvo mpe da se pozove kada je rije o njoj. Drutvo dozvoljava nekoj profesiji autonomiju pod sulovom da ona obavezuje svoje lanove na potovanje viih normi od onih koje vae drugdje, stoga te norma moraju biti dostupne javnosti i mora biti vidljivo da us

one vie od onih normi kojih drugi moraju da se pridravaju. 2. Kodeks treba da titi opti interes i interese onih kojima profesija prua usluge.

Ukoliko javnost nema koristi od davanja autonomije profesiji, ona treba da joj

uskrati tu privilegiju.

3. Kodeks ne smije biti okrenut samo interesima profesije. Kodeksi se mogu upotrebljavati da slue interesima profesije na raun drutva. Odreeni propisi tite profesiju, a nsiu u optem interesu. Odredbe kodeska koje spreavaju konkurenciju meu pripadnicima profesije generalno nisu u optem interesu, one naginju isticanju negativnih, monopolistikig aspekata profesije.

4. Kodeks treba da bude sasvim odreen i poten. Kodeks koji samo konstatuje da pripadnici date profesije ne smiju da lau, kradu ili varaju ne zahtjeva od njih nita voe nego to zahtjeva od svih ostalih. Akoje kodeks poten, on se bavi onim aspektima profesije koje predstavljaju svojstvena i spevifina iskuenja za pripadnike date profesije. Profesiji je dozvoljena autonomija, zato to ona poznaje posebne zamke profesije, njene sive zone i njene neetine, ali ne i sasvim nelegalne postupke. Ako se ne bavi tim pitanjima, onda profesija

sebe ne regulie na pravi nain. 5. Kodeks mora sadrati pravila i procedure i mehanizme za njihovo

sprovoenje. Ako kodeks ne sadri odredbe o podizanju optubi i primjenjivanju kazni, on nije nita vie od skupa ideala. Ukoliko profesija ne moe da dokumentuje da zaista regulie vlastite redove, drutvo ima malo razloga da vjeruje kako ona to zaista ini. U takvim sluajevima nema opravdanja da se takvoj profesiji dozvole posebne privilegije. Drutvo onda moe, s pravom, da donese zakon koji se odnosi na pripadnike profesije i da kontrolie njihovo djelovanje kao to kontrolie one koji se bave drugim zanimanjima.(1)

Iako profesije mogu da sprovode svoje kodekse, one nisu sudovi i ne mogu postupati

kao sudovi. Krenje nekog kodeksa podlee ogranienom disciplinskom kanjavanju. Iskljuenje iz profesionalne organizacije najee je najtea kazna koja se moe primjeniti zajedno sa iznoenjem tog ina u javnost. Mnogo ea disciplinska mjera je kritika.

8

Profesionalne organizacije

Pripadnici profesija tee da se okue i organizuju u profesionalne organizacije i udruenja, kao to radnici tee da se organizuju u sindikate. Uloga profesionalnog udruenja je da unapreuje interese profesije, da slui kao forum za diskusiju i da iri informacije koje se odnose na profesiju. Profesionalna udruenja takoe tee da budu ta koja sastavljaju i sprovode profesionalne kodekse.

Jedno profesionalno udruenje ima mo da kontrolie ulazak na polje svoje djelatnosti, da sa njega odstranjuje pojedine pripadnike profesije, da odreuje politiku lanstvu, a onima iji rad ne odobrava da ogranii mogunost publikovanja. Vlada ponekad trai savjet od takvih organizacija, izdvai od njih trae poslednju rije, a drugi od njih trae da im preporue konsultante ili eksperte. Uticaj zvaninika profesionalnih organizacija esto je nekontrolisan, a ponekad je pretjeran. Takav uticaj moe da bude tetan za one pripadnike profesije koji se ne slau sa rukovodstvom ili politikom organizacije. Takve situacije dovele su do prijedloga da bi

profesionalne organizacije trebalo da budu kritiki ispitivane od strane ljudi izvan profdesije, da laici treba da uestvuju u pretresanju disciplinskih sluajeva na osnovu kodeksa, ted a bi nezavisne grupe trebalo da budu te koje primjenjuju pritube javnosti protiv pripadnika profesije i koje prate kako profesija rjeava te pritube.

Poto profesije imaju pristup i kontrolu nad specijalizovanim znanjem, drutvo zavisi od njih to se tie efikasne upotrebe znanja. Pripadnici profesije su u najboljoj poziciji da znaju koliko njihove kolege mogu da zloupotrebe to znanje i kako mogu da

iskoriste drutvo. Pa ipak profesionalne organizacije rijetko informiu obine ljude o nainima na koje mogu da se zatite od zloupotreba ili neetinog i nemoralnog ponaanja pripadnika profesije. Promjene koje bi profesije mogle da preduzmu, a koje bi bile u optem interesu, bile bi da usvoje zahtjevnije etike kodekse, da svoje aktivnosti uine transparentnijim i da aktivno podstiu pojednostavljenje svog jezika.

Profesionalna udruenja trebalo bi takoe da predstavljaju forum u okviru profesije ili sektora na kojem lanovi mogu da pokreu etika pitanja sa kojima udruenje moe da se suoi i da nudi rjeenje, ili da rade na njihovom iznalaenju, koja e biti moralno opravdana za iroku javnost.

Profesionalna udruenja esto proputaju da ispune svoje obaveze u pogledu odbrane pripadnika profesije koji gube posao ili sun a neki drugi nain kanjeni zbog toga to su se pridravali i postupili u skladu sa kodeksom profesije. Od onih koji rade za nekog poslodavca ponekad se trai ili zahtjeva da urade neto ime kre svoj profesionalni kodeks.

Primjer: tipian inenjerski kodeks naglaava da su bezbjednost, zdravlje i dobrobit drutva ono o emu prvenstveno treba voditi rauna u obavljanju profesionalnih dunosti. Pretpostavimo da neki inenjer koji radi za fabriku automobilskih guma vidi da gume koje se proizvode nisu sigurna, izvjesti o tome svoje pretpostavljene

ukljuujui upravni odbor i da se u vezi sa tim nita ne preduzme, osim to mu se preporui da uti i da gleda svoja posla. Ali on zna da kodeks profesije od njega zahtjeva da bezbjednost drutva stavi na prvo mjesto i u skladu sa tim on informie tampu da gume nisu pouzdane, to dovodi do istrage, do povlaenja guma i do kanjavanja proizvoaa. po pravilu, ovaj inenjer bi bio otputen, a ni jedna

9

profesionalna organizacija ne bi ustala u njegovu odbranu zato to se pridravao kodeksa. A takva obaveza je profesionalno i moralno obavezna ako profesionalne

organizacije oekuju da njihovi lanovi ozbiljno shvataju kodekse i postupaju u skladu sa njima(1).

Profesije u biznisu

Sluaj inenjera koji je prijavio nepravinost u fabrici guma, klasian je primjer sukoba zahtjeva profesionalnog kodeksa i zahtjeva poslodavca sa kojim se suoava pripadnik profesije. Iako je svaki od zaposlenih mogao da postupi kao inenjer, profesionalni kodeks namee inenjerima posebnu, stroiju obavezu nego drugima da povedu rauna o optoj bezbjednosti.

U posebno tekoj situaciji, to se toga tie, su ljekari, inenjeri, medicinske sestre i drugi koji rade za velike korporacije, bolnice ili firme. Ljekari ne samo u

korporacijama, ve i u bolnicama sve su vie na muci, jer se nalaze u procjepu izmeu profesionalne odgovornosti koju imaju prema pacijentima i nareenja koja dobijaju. Pojedine bolnice ne dozvoljavaju odreena ispitivanja, prosleivanje pacijenata drugim ustanovama ili postupke za koje ljekar smatra da su neophodni za pruanje potrebe njege pacijentu. Inenjeri imedicinkse sestre, esto se tretiraju kao da je njihova jedina dunost da sluaju nareenja i da rade kako im se kae. ta da radi medicinska sestra kada bolniki propisi zahtjevaju da ljekar prije operacije dobro opera ruke, ali on odbija da to uini i kae sestri da gleda svoj posla? ta da radi inenjer kada vjeruje da je sigurnost neke konstrukcije sumnjiva i savjetuje da se ona ne upotrebljava, a kompanija zbog trokova koje bi imala odbija da promjeni nepouzdanu konstrukciju? Moda ni u jednom sluaju sigurnost javnosti ne bi bila ugroena do te mjere da obavezuje na prijavljivanje nepravilnosti. Ali u svakom od navedenih sluajeva pripadnik profesije bi s pravom smatrao da profesionalni kodeks od njega zahtjeva da neto preduzme. Da li u tom sluaju lojalonst profesionalnom kodeksu ima prednost nad lojalnou poslodavcu? Nema saglasnosti oko toga koji je nejbolji odgovor na ovo pitanje. Tipian profesionalni kodeks ne bavi se ovakvim pitanjima, a profesionalna drutva ne insistiraju na tome da poslodavci potuju prava pripadnika profesije koji su u njihovom slubi da slijede i slovo i duh kodeksa svoje profesije.

Profesija kao biznis

Ako suprotstavimo profesije i biznis, dobijamo djeliminu sliku budui da su mnogi pripadnici profesija ujedno i poslobni ljudi. Advokati i inenjeri esto na korporacijskoj ljestvici napreduju do rukovodeih poloaja. Advokati, ljekari, raunovoe, tehniki savjetnici i pripadnici mnogih drugih profesija imaju privatnu praksu. to vei broj grupa zahtjeva status profesija, to se vie zamagljuje granica izmeu profesije i biznisa.

10

U razmatranju profesije kao biznisa usredsrediemo se samo na nekoliko aspekata po kojima se profesija upravo razlikuje od biznisa: ograniavanje ulaska na odreeno polje, ograniavanje konkurencije i sluenje drutvu.

Ljekarska profesija praktino ima kontrolu nad veinom vidova zdravstvenog sektora. Godinama postoji manjak ljekara, barem u odreenim djelovima zemlje. Seoska podruja su loe pokrivena zdravstvenom slubom. Ljekari kao profesija postavljaju standard koji se moraju dostii da bi se neko bavio medicinom. Oni kontroliu uslove za dobijanje doktorske diploma, isto tako odluuju koliko studenata treba da pohaa medicinske fakultete i koje veliine treba da budu medicinski fakulteti. Oni pripremaju testove i druge procedure koje kandidat treba da prodje da bi mu bilo

dozvoljeno da se bavi medicinom. Sve ove prakse mogu se opravdati, meutim kada brojni ljekari koji su se kolovali u instranstvu imaju problem sa dobijanjem dozvole za rad, a manjak ljekara je i dalje vidljiv uprkos velikom broju kandidata za upis na

medicinske fakultete, profesija se moe optuiti zbog ograniavanja pristupa. Ovu optubi oteava i injenica da ljekari danas spadaju u bogatije lanove drutva, dok u ranijim vremenima to nije bio sluaj. Profesija kolektivno snosi odgovornost za obezbedjivanje velikog broja ljekara za sve segmente drutva. tavie, to je odgovornost, koju oni kao pripadnici ljekarske profesije ne mogu jednostavno

ignorisati kao neto to nije njihova briga ili moralna obaveza. I ulazak u pravnu profesiju danas je tei nego to je nekada bio, mada je ponuda kadrova ove struke zadovoljavajua, ak i premauje potranju.

Ni u drugim profesijama ne postoji razlika. Tehnike izdavanja dozvolai zahtjevanje

posebnih znanja oteale su ulazak u odreene oblasti. Kada se koriste da bi se naknade odrae na visokom nivou i da bi se sprijeila konkurencija, takve tehnike oigledno nisu u optem interesu. Ograniavanje konkurencije meu onima koji su ve u profesiji naroito se odnosi na dvije oblasti: na ograniavanje reklamiranja i utvrivanje naknada.

Zabrana reklamiranja ljekara, advokata, arhitekat i pripadnika drugihprofesija ima

dugu istoriju. Zabrana se esto ukljuuje u kodekse o profesionalnom ponaanju ii ma oslonac u zakonodavstvu. Za ovu zabranu navode se mnogi razlozi. Najvie pacijenata i klijenata vjerovatno bi privukli najbolji reklameri, a ne najbolji strunjaci. Osim toga, lini odnos izmeu ljekara i pacijenta, kao i izmeu advokata i klijenta se razvija, a ne reklamira.

Drugo sporno podruje je utvrivanje naknada za usluge koje profesije pruaju. Tvrdi se da pripadnici profesija ne bi smjeli da se pogaaju oko naknada, to bi bilo potpuno neprofesionalno. Praksa naplaivanja na osnovu rezultata titi interese profesije na raun drutva. Ljekari to rijetko praktikuju. Oni ne naplauju samo onda kda pacijentu bude bolje ili samo ako pacijent preivi operaciju, oni danas naplauju korienje svoje strunosti i vremena. Praksa naplaivanja prema rezulataima vie je uobiajena kod graanskih parnica gdje advokati uzimaju odreeni procenat od sume koju dobiju njihovi klijenti ukoliko dobiju parnicu, odnosno nita ako je parnica izgubljena. Meutim, u takvim situacijama advokati dou u iskuenje da tue nekog za vei iznos nego to je opravdano, kako bi u sluaju dobijanja parnice imali veu naknadu.

11

Zakljuak Pripadnici profesija kao i svi ostali ljudi koji rade za neku firmu imaju obavezu da ne

rade ono to je nemoralno. Njihova obaveza je da iskoriste svoje znanje na najbolji nain kako bi pomogli drugima, da upozoravaju na proizvode ili radnje koji mogu da nanesu tetu ili su protivzakonite. Pripadnici profesija bi trebalo da javno iznesu svoje profesionalno miljenje i ono to ih brine, ako smatraju da je to bezbjedno za drutvo.

Meutim, kao to smo i vidjeli, mnogi pripadnici razliitih profesija ne smiju ni da spomenu neke pritivzakonite ili nemoralne radnje, iz straha da ne izgube svoj posao,

jer veina profesionalnih organizacija ne radi svoj posao na adekvatan nain i ne titi svoje lanove. Sve to utie na stvaranje jednog drutva koje gubi svoje moralne vrijednosti.

Profesije i pripadnici profesija zasluuju veu autonomiju na svom podruju djelovanja nego drugi, ali pod uslovom da sebi nameu vie zahtjeve od onih koji vae za druge i da ispunjavaju te zahtjeve. Ti zahtjevi se uglavnom odnose na sluenje drutvu i zatite dobrobiti drutva, kao i klijenata ili pacijenata u domenu njihove profesionalne strunosti. Svako ko pristane da ue u neku profesionalnu organizaciju, preuzima na sebe moralne odgovrnosti koje dijeli sa ostalim lanovima, dakle ne svodi se samo na djelovanje pojedinca.

Ali, bezobzira o kojoj profesiji se radi, o kojoj profesionalnoj grupi je rije i profesionalnim etikim kodeksima kojih se ta grupa dri, uvijek se zapravo radi o ljudima koji igraju profesionalne uloge u nekoj profesiji. Pripadnici neke profesije

nemaju posebnu etiku koja im dozvoljava da kao profesionalci rade neto to je nemoralno i drugim ljudima da rade, jer su pripadnici profesija prije svega moralna

bia, a tek onda pripadnici profesije i upravo zbog toga profesionalna etika ne moe nikog da oslobodi optij moralnih obaveza koje vae za sve ljude.

12

Literatura

Knjige:

1. Richard T. de George, Business ethics, Pearson Education, New Jersey, 1999. 2. Stephen Solomon, The Asbestos Fallout at Johns-Manville, Fortune, 99,

br.9(7. Maj 1979), str. 204.

3. Magali Sarafati Larson, The Rise of Professionalism: A Sociological Analysis, Berkley University of California Press, 1977

Elektronski izvori:

http://sl.wikipedia.org/wiki/Kategorija:Profesionalna_etika

http://web.efzg.hr/dok//RAC/Profesionalna%20etika%20ra%C4%8Dunovo%C4%91a%20i%20revizora.pdf

http://issuu.com/skafetin/docs/profesionalna-etika