Përmbajtja - mf.rks-gov.net · Komunikimi jo verbal. 5. Përmbledhja. Le të shqyrtojmë secilën...

Shënim:

Materiali për Modulin e 3-të – Shkathtësitë dhe teknikat e Auditimit të Brendshëm të Programit Kombëtar për Trajnim për auditorët e brendshëm në sektorin publik në Kosovë është përgatitur duke përdor pjesët e materialit të trajnimit që i përmban Moduli Ndërkombëtar (IM) 1 – Bazat e Auditimit të Brendshëm i shkruar nga Instituti i Certifikuar për Financa Publike dhe Kontabilitet (CIPFA) nga Mbretëria e Bashkuar dhe i publikuar nga Qendra për Ekselencë në Financa (CEF) nga Sllovenia në vitin 2010. IM 1 – Bazat e Auditimit të Brendshëm janë prodhuar, e janë përkthyer nga gjuha angleze në gjuhën shqipe dhe i janë dorëzuar Ministrisë së Financave të Kosovës gjatë kornizës së Projektit i financuar nga BE “Përkrahja e BE-së për Përmirësimin e Menaxhimit Publik, Kontrollit dhe Llogaridhënies në Kosovë” i cili është zbatuar gjatë periudhës shtator 2009 – shtator 2011 nga Tribal Helm/Capita International Development, Qendra për Ekselencë në Financa (CEF) nga Sllovenia dhe Instituti i Certifikuar për Financa Publike dhe Kontabilitet (CIPFA) nga Mbretëria e Bashkuar.

Përmbajtja

1. Teknikat e auditimit - Intervistimi ................................................................... 7

1.1 Procesi i intervistimit ................................................................................ 71.2 Llojet e intervistës së auditimit ............................................................... 16

2. Teknikat e auditimit – Mostrimi ..................................................................... 212.1 Hyrje në mostrim .................................................................................... 212.2 Definicioniimostrimittëauditimit........................................................222.3 Llojet e mostrimit të auditimit ................................................................ 252.4 Modeli i rrezikut të auditimit dhe mostrimi statistikor ........................... 312.5 Metodat e mostrimit ................................................................................ 32

3. Teknikat e auditimit të asistuara nga kompjuteri (CAAT) .......................... 413.1 Teknikat e auditimit CAAT dhe Automatizimi i auditimit ....................... 423.2 Përkufizimiiteknikavetëauditimittëasistuarngakompjuteri...............423.3 PërparësitëeauditimitqëpërdorCAAT-s...............................................443.4 PërdorimetendryshmetëCAAT-ve........................................................483.5 Përdorimiikompjuteritnëmenaxhimindheadministrimineauditimit..53

4. Raportimi i konstatimeve të auditimit te menaxhmenti ............................... 594.1 Psepërpilojmëraporteteauditimit.........................................................594.2 Fazatqëduhetkaluarprejkryerjessëauditimitnëterrenderitepërpilimii

raportitpërfundimtar................................................................................624.3 Komunikimiirezultatevetëauditimit–raportimijoformaldheformal.....

.................................................................................................................684.4 Rëndësiaepërputhjesmestandardetprofesionaledhecilësorenëraportimin

etëgjeturavetëauditimittemenaxhmenti..............................................71

5. Ushtrime ........................................................................................................... 756. Literatura ....................................................................................................... 105

Moduli 3 - Shkathtësitë dhe teknikat e Auditimit të Brendshëm

Njësia Qendrore HarmonizueseCentralna Jedinica za HarmonizacijuCentral Harmonization Unit

7

1. Teknikat e Auditimit – Intervistimi

Nëkëtënjësistudimore,vazhdojmëmeshqyrtimintonëtëteknikaveqëjupritett’izotëronimeefikasitetpërtëqenënëgjendjet’ipërmbushnidetyrattuajatëauditimitnë një mënyrë profesionale, efektive dhe efikase. Në këtë njësi, do t’i mësoniaftësitëthemeloretëintervistimit.Sinjëmjetpërgrumbullimineinformatave,juduhettëjeninëgjendjet’ibënipyetjepërkatësestafittëtëaudituarit,tëdëgjonimevëmendjedheshënonimepërpikëriçkajutregojnëatajuvedhenënjëmënyrëtëtillëqëdotaevitontenevojënpërparashtriminepyetjevepasueseshtesë.

1.1 Procesi i intervistimit

Intervistaështënjëbisedëmenjëqëllimtëcaktuarqëështëinjohurpërpjesëmarrësit.Mundtëthuhetseështëedukshmepornjëintervistëekanjëfillimdhenjëfund.Ështënjëshkëmbimipikëpamjevetëdy-anshme,symësy.Intervistimiështënjërangaaftësitëmëtërëndësishmepërauditimefektivsepseështëmënyrametëcilënauditorinxjerrshumicëneinformataveqëiduhen.Prandajështëthelbësoreqëtëkuptoninevojëneintervistavetësuksesshme.

Procesiiintervistimitikakatërfazakryesore:

1. Planifikimiiintervistës.

2. Fillimi i intervistës.

3. Kryerja e intervistës.

4. Përmbylljaeintervistës.

Secilënprejtyredot’idiskutojmënëpjesëtnëvijim.

Planifikimiiintervistës

Në mënyrë që intervista të jetë sa më efektive në kuptimin optimal, është merëndësiqëtëketëmarrëdhënietëmirapunemesauditoritdhetëaudituarit.Përtëzhvilluarnjëmarrëdhënietëtillë,iaudituariduhettëndihetiqetëdheigatshëmtëbashkëpunojëmeauditorin.Janëdisahapaqëjusiauditor,mundt’indërmerrnipërtaarriturkëtë:


Njësia Qendrore HarmonizueseCentralna Jedinica za Harmonizaciju

Central Harmonization Unit

8

• Përcaktoni hapur objektivat për intervistë, duke i përfshirë hollësitë einformatavetëcaktuaraqëjudonit’imerrni.

• Sigurohuni që personi të cilin do ta intervistoni është personi më ipërshtatshëmpërt’udhënëpërgjigjepyetjevetuajadhet’idiskutojëçështjetqëjudëshironit’iqartësoni.Pyesnimenaxhmentinnëmesinestafit,qëkanjohuridhepërvojëtësistemeve,proceseveosetransaksionevenëtëcilatjujeni të interesuar.

• Organizoniintervistënnënjëkohëqëështëepërshtatshmereciprokishtpërtëgjithëdheinformonimenaxherinmëtëafërttëklientëveqëintervistadotëbëhet,nëmënyrëqëatatakenërastinpërtëmarrëpjesëpoqësedëshirojnë.Mundtë jetëevështirë tëgjendetnjëkohëkur tëgjithëpjesëmarrësitdotëishinnëdispozicion,kështuqëjuduhettëorganizonimëshumësenjëmbledhje–ështëmerëndësit’imerrniinformatatqëuduhenngapersonate duhur.

• Tregojunitëaudituarvesecilidokumentacionjuduhetpërtashikuargjatëkohëssëintervistës.Kyparalajmërimndihmonnëminimiziminepengesavedhevonesavegjatëdialogut.Mbanimend,iaudituariduhettandjejëvetenipatrazuardhebashkëpunues.Nëseuduhett’iqasendokumentevedisaherëgjatë intervistës,kamundësi tëzemërohendhenukupërgjigjenpyetjevetuaja mirë.

• Vendosnisekudotëishtevendimëipërshtatshëmpërkryerjeneintervistës.Kjokagjasatëpërcaktohetnganatyraeinformatavetëcilatjujenidukeupërpjekurpër t’imarrëdhengamundësiaesigurimit tëhapësirëspërnjëbisedëkonfidencialebrendaorganizatës.

• Nëseintervistambahetnëzyrateauditimitjukenimëshumëkontrolldhemundt’irregulloniorenditënëzyrëashtuqëdotëkrijoninatmosferëmëtërehatshme.

• Përgatitninjëpërmbledhjetëfushaveqëdotëdiskutohendheshkëmbenikëtë bashkëme të audituarin para intervistës.Ai ose ajo ka gjasa të jetënë gjendjemë tëmirë për t’ju përgjigjur pyetjeve tuaja nëse dinë se përçfarëdonitëflisnimeata.Sidhedukeqenëçështjeemirësjelljes,lajmërimiparaprakifushavetuajatëinteresitmundtabëjintervistënmëefektive.

• Bëni pak punë përgatitore duke konstatuar se kush nga organizata eaudituardo tëmerrpjesënë intervistë.Mësonirrethpozitëssë tyre,nësenuk e keni ditur derimë tani, dhe përpiquni tëmerrni parasysh çfarëdonjohurie për qëndrimet, opinionet dhe përgjegjësitë e tyre.Nëse derimëtani nukkeni pasur njohuri se si kanë rrjedhë takimet emëparshmemesauditorit dhe të audituarit në të kaluarën, pyetni kolegët tuaj qëmund tëkenëqenëtëpranishëm.Ështëeqartëqënjohuritëtuajapërtëaudituaritdotërritenshpejtëgjatëpërvojës,porjuduhettëdini,nëkëtëfazëtëhershme



9

të karrierës suaj, se është me rëndësi të mësoni pak rreth personalitetit,qëndrimevedhereputacionittënjerëzveprejtëcilëveshpresonitëmerrniinformata. Sidoqoftë, si paralajmërim – duhet të jeni sa më objektiv qëmundeni.Shmangnindikiminethashethemeve,“tëdhënave”tëpabazëdhemendimevepersonaletëtjerëverrethtëintervistuarittëmundshëm.

Fillimi i intervistës

Psikologëtnatregojnëqënekrijojmëopinionintonërrethnjëpersonitëcilinkurrës’ekemitakuarmëparëpërvetëmdisasekondamenjëherëpasitakemiparëatëpërherëtëparë.Nëseezbatojmëkëtëkonstatimnëfazatehershmetëintervistëssëauditimit,ështëmerëndësitëparaqiteniparatëintervistuaritmenjëreflektimtëpërshtatshëmdhetëpërdornitonineduhurqënëfillim.Nëseintervistapokryhetnëzyrënpersonaletëauditorit,atëherëshfaqjaepërshtypjessëparënëmënyrësamëtëmirëmundtëkontrollohetmëlehtëpasiqëdotandjenivetenmërehatnë“territorin”tuaj.Kamëshumëgjasatëjetëashtusesajo,megjithatë,intervistadotëmbahetdikunëobjektinetëaudituaritkumundtëjetëmëvështirëruajtjaenjëimazhiprofesional.Këtujanëdisangafaktorëtqëduhett’imbaninëmendgjatëpërpjekjevetuajapërtadrejtuarintervistënmirëqëngafillimikurajodotëbëhetnëzyrënetëaudituarit:

• Tëarrininëvendinkudotëbëhetintervistajomëherëtsepesëminutaparakohëssëparaparëpërtëfilluar.

• Prezantohuninëmënyrëtësjellshmedhemevetë-besimdheofronimundësipërnjoftimin tuajnësenukekeni takuarpersoninosepersonatqëdo t’iintervistoni.

• Nësejuofrohet,përshëndetunimedorë.

• Mundësoni të intervistuarit të vendospër organizimin evendit dheulunivetëmpasitëjeniftuar.

• Për tëdhënëpërshtypjepërvetë-kontrollin tuaj,mosfillonimenjëherë tëbëni pyetje. Përpiquni ta thyeni akullin duke u angazhuar me biseda tëshkurta;përshembull,mundtëjetënjëzyreemobiluarjashtëzakonishtmirëoseudhëtimipëratëvendmund tëketëqenë ikëndshëm.Gjenidiçka tëkëndshmetëbisedonirrethasajpozitivishtdhenëkëtëmënyrëfillonimirëprocesineintervistës.




10

• Sigurohunitakenipërgatiturnjëfjalimtëshkurtëprezantuesqënëmënyrëideale do të përfshinte një referim ndaj ndihmës ose sigurive të cilatauditimidot’iaofrojëmenaxhmentit.Kjomundtëndihmojënëzbutjeneshqetësimevetëklientitrrethintervistës.Pormoselexonikëtësikurtëishtenjënjoftimpublikpasiqëkjomundt’iprishtëgjithapërfitimetngabisedaeshkurtëdhenëmënyrëtëndjeshmetandryshojëtoninebisedës.

• Shpjegoni klientit se pse është e nevojshmekjo informatë.Mbanimend,siauditoribrendshëmjupoiofronishërbimeprofesionalemenaxhmentit,kështu që përpiquni t’i paraqisni përfitimet që mund të rezultojnë nga iintervistuaripoqësejuaofroninformatëneduhur.Mendoniseçkamundtëjetë duke menduar i intervistuari rreth intervistës.

Kryerja e intervistës

Sapo thamë që auditori duhet të mbaj nën kontroll ritmin dhe përmbajtjen eintervistës.Kjodotëndihmojëpërt’iushmangurgjëraveqënukkanëtëbëjnëmetemëndhetësigurojësetëgjithainformatatenevojshmejanëmarrë.Intervistën(mbani nëmend, e cila ka një qëllim të veçantë) ju zakonisht e kërkoni për tëpasurmundësit’igrumbullonitëgjithainformatatqëjunevojiten,ejovetëmpërtëdëgjuaratëçkadëshiront’jutregojëiintervistuari.Sidoqoftë,mundtëketërastekuriintervistuaritëjetëtejetkomunikuesdhet’juofrojëjuveshumëfaktedhetëdhënainteresantepaenxituredheaqshumë,p.sh.sepseatamundtëjenëtëirrituarrrethgjendjessëcaktuartëdisapunëvenëdepartamentinetyredhedëshirojnëqëauditoritëbëjdiçkapërkëtë.Megjithatë,juduhettëruaninjëraporttëmirëdhefrytdhënësmetëintervistuarin.Përtabërëkëtë,ngajukërkohetqëvazhdimishtt’izhvilloniaftësitëenevojshmesinëvijimpërtëqenënjëintervistuesefektiv:

1. Marrjanëpyetje.2. Tëdëgjuarit.3. Marrja e shënimeve.4. Komunikimijoverbal.5. Përmbledhja.

Letëshqyrtojmësecilënngakëtoaftësimeradhë.



11

Marrja në pyetje:

Përt’imarrëinformatat,juveçanërishtduhettabënipyetjeneduhurnëmënyrëneduhur.Marrjanëpyetjeduhettëketëqëllim,tëjetëplanifikuardheerenditur.Duhettë jeni tëvetëdijshëmqëekzistojnë lloje tëndryshmetëpyetjeveqë jumundt’ipërdorni,varësishtngallojetepërgjigjesqëjenidukekërkuaroseçkajuperceptonitëjetëdisponimiaktualitëintervistuaritnëtëvërtetë(d.m.th.çfarësjelljeshështëdukebërëiintervistuarisirezultatipyetjevetuaja?).

Pyetjet e hapurapërdorenpërtainkurajuartëintervistuarinpërbisedë.Auditoriduhet tëvejparapyetjeve tëhapuranjë frazësi“më trego rreth”dhe“siebënikëtë”.Duhet pasur kujdesme një të intervistuar llafazan që gjërat që nuk kanëlidhjemetemëntëmosbëhentemakryesoreebisedës.Përshembull,jumundtapyesninjënëpunësnëDepartamentine arkëtimit:Amund tëmë tregoni se si ekryeninjëbarazimbankar?

Pyetjet e mbyllurapërdorenpërtëvërtetuarfaktetëcaktuara.Sidoqoftë,atokanëprirje për të formuluar përgjigje të shkurta, të mprehta. Ekzistojnë dy lloje tëpyetjevetëmbyllura–qëtëdyjapërpilohenpërtëvërtetuarfakte.Përshembull:

• Ahapetndonjëherëpostamevetëmnjëpersontëpranishëmnëdhomë?Po/Jo

• Kushenënshkruanporosinë?Identifikim.

Megjithatë, juduhet t’ishmangenipërdorimitvetëmpyetjevetëmbyllura.Atoebëjnëintervistëntëduketmëshumësinjëmarrjenëpyetjedukeekufizuardialogunedyanshëmdhedukeepenguartëintervistuarinngashprehjaenjëpikëpamjejeose diskutimit të hollësive të përgjigjeve për t’i qartësuar pikat më delikate tëinterpretimit.

Pyetje kontrolluesemundtëpërdorenpërt’ivërtetuardhekontrolluarhollësitëengjarjeve,dukeqartësuarseçkanënkuptonfolësidhedukegrumbulluarinformatatë mëtejme. Pyetjet kontrolluese janë qenësore për t’i përcaktuar hollësitë dhemarrjenetregimittëplotë.Nëpërgjithësi,pyetjetkontrolluesevijnëpaspyetjevetëhapurapërt’ivërtetuarndodhitëecaktuaradheprocedurat.Pyetjetkontrolluesefillojnëmekush,çka,kur,ku,sidhepse?Përshembull,mundtapyesninëpunësinnëarkë:sashpeshekryenibaraziminmebankë?

Pyetjet që kërkojnë opinion përpilohen për të zbuluar qëndrimet, ndjenjat dhebesimet,p.sh.cilatjanëpikëpamjettuajambipropozimetpërzbatimineproceduravetëkompjuterizuaratëautorizimitnënën-sisteminepagesëssëshpenzimeve?;ose:sidotëndikojënëpunënekontabilistëvedomosdoshmëriapërt’iraportuarstatistikatoperativenënjëformëtëre?




12

Pyetjet shtesëjanëgjithashtupyetjeshqyrtuesepornukshprehennëmënyrëpyetëse.Pyetjetshtesëmbështetennëtëpafolurën:Çkamendoni?Auditorimundtëofrojëkomentin personal për një çështje të caktuar dhe të bëj një pushimkuptimplotëqëlëtëkuptohetseaipretnjëpërgjigjengaiintervistuari.Përshembull,jumundtësugjeroniqënjëbarazimmebankënduhettëkryhetatëherëkurnjëpasqyrëellogarive tëmerretecilamund tëbëhetmëshpeshsesanjëherënëmuajqë tëkryhetnjëbarazim.

Pyetjet e ngarkuara ose udhëheqëse d.m.th. pyetjet që sugjerojnë pritjen e njëpërgjigjetëcaktuar(p.sh.“Jukryenibaraziminmebankënatëherëkurpranoninjëpasqyrëbankareosesëpakunjëherënëmuaj,apojo?)duhettëevitohen.Pyetjetetillamundtënxisindisatëintervistuartajapinpërgjigjenepritur,edhepseataedinëqëkjomundtëmosjetëesaktëplotësisht.Marrjaedisapërgjigjevenëkëtëmënyrëmundtërezultojëqëjutëkenishumëinformatapërvërtetësinëetëcilavenukjeniisigurtdhenëkëtëmënyrëezvogëloniefektineintervistësdheehumbnikohëntuajtëçmuar.

Pyetjet e shumëfishta, sikurse me pyetjet e ngarkuara më sipër, patjetër duhetshmangur pasi që atomund ta ngatërrojnë si auditorin ashtu edhe klientin.Atogjithashtuijapinmundësiklientitqëtëjapvetëmnjëpjesëtëinformatëssëkërkuardukezgjedhurvetëmnjëngashumëpyetjepërt’jupërgjigjur.Përshembull,auditorinukdotapyestenëpunësintearka:anukmendonsedotëishteideemirëqët’ikryenibarazimetmebankëkurdoqënjëpasqyrëtëmerretdhet’iadërgojmëatëmbikëqyrësitpërtakontrolluardhet’imbanibarazimetnëdosjepërdhjetëvitedhetësiguroheniseikeninënshkruar?

Të dëgjuarit:

Mundtëjetënjëaftësievështirëpërtazotëruarmirëposinjëauditorefektshmëriaejuajvaretngamundësiaejuajpërtëdëgjuarmepërqendrimdhenëmënyrëaktivegjatë tërë kohës të intervistuarin.Nëse intervista ka një qëllim të caktuar, ështëmarrjaeinformatavedhejuvejunevojitettambani“radarineauditimit”tuajdukeskanuaratëqëthuhetgjatëtërëkohës.Tregonitëintervistuarit,përmesnjëpohimimekokëdhemepërdorimineshprehjevevërtetuese(p.sh.ekuptoj”,ështëshumëinteresant,metëvërtetë),sejenidukeedëgjuarmevëmendjedhepërqendrimatëpërtëcilënaioseajoështëdukeshpenzuarkohëdhepërpjekjepërt’jutreguarjuve.

Shikojeni të intervistuarin – kjo paraqet interesim dhe ofron inkurajim dhegjithashtuimundësonauditorittëketëpërfitimtëplotëngakomunikimijoverbalngaklienti.Mosezvogëlonipërshtypjeneprofesionalizmitqëdëshironitabartni



13

dukeparaqiturshenjasenukekenimendjenatyosedukeluajturmelapsintuajapodukeshkarraviturnëletër.Kjoveçanërishtështërelevantenësejenipjesëenjëekipitëauditimitqëështëdukeebërënjëintervistë.Njëauditorilartëosemenaxherimundt’ibëjpyetjetdhejumundt’jukërkohettëmerrnishënimeosembikëqyrnianëtarin e ekipit memë shumë përvojënëpunë.Ruanipërqendrimin tuaj tërëkohëneprocesittëintervistëspasiqëdotëishteturpëruesenëseduhettëkthehenitabënipyetjenenjëjtëpërsëripërtëcilëniintervistuariedhamirëpërgjigjendhemehollësitëshumtamëparë.Natyrisht,duhetsiguruarqëkenikuptuarplotësishtpikatëreferuarngaiintervistuaridhekjondonjëherëpaevitueshëmdotëpërfshintepërsëritjenepyetjeveherëpashere.

Gjithashtu,nëtënjëjtënkohëpasiqëjenidukedëgjuarnëmënyrëaktive,duhett’ivlerësonipërgjigjetndajpyetjevetëparashtruaradhetëvendosninësekenimarrëinformatatëmjaftueshmeosenësekanevojëpërpyetjetëmëtejme.Përmblidhnikohëpaskoheatoqëmendoniseështëdukeua thënë i intervistuaripasiqëkjokonfirmonse jenidëgjuesaktiv.Bënipyetjepërcjellësepërkonfirmimmekohë,edhepseatomundtëmosjenënëlistëntuajkontrollueseosekurkagjasaqëtëharronidisagjëraqëujanëtreguarparasetëpërmbylletintervista.

Marrja e shënimeve:

Tanipëraftësinëtjetërtënevojshmeqëduhettëzotërohetsipjesëeaktitmanovruestëintervistimit.Marrjaeshënimevegjithashtuështëelementthelbësornëprocesineintervistës.Sitjetërdotëpërkujtoninëmënyrëtëefektshmedheefikaseseçkaështëthënënëintervistë?Ështëjoprofesionaleqët’juduhettabënipyetjenenjëjtëpërtëdytënherë,sidomospasitëketëmbaruarintervistapërcakohë,kështuqësigurohunisejanëmarrëshënimecilësoremekohë.Shënimetnukduhettëmerrenvetëm gjatë kohës së intervistës por duhet gjithashtu të rishikohen dhe shtohensipasnevojësnëfundtë intervistës.Mundtë jetëenevojshmepër tëkaluarnjënumërtëpikavepërtëkonfirmuardhepërmbledhurpikatebërapërtësiguruar(dhemanifestuartekpersoniimarrënëpyetje)qëjukenikuptuaratëqëuështëthënëdheseikenidokumentuarhollësitënënjëshkallëtëmjaftueshme.

Nësekamundësidheështëepranueshmepërtëintervistuarintuaj,ështëideemirëpërt’ipasurtëpranishëmdyauditorë:njëpërt’iparashtruarpyetjet;tjetripërtëmarrë shënime.Marrësi i shënimevemund të parashtrojë pyetje përcjellëse porpjesamëemadheepyetjeveduhettëparashtrohetngapyetësi.Ështëqenësorepërtapasurdikëqëmerr shënimegjatë intervistavemëzyrtaredhe të rëndësishme,p.sh.përintervistatedikujtqëdyshohetpërmashtrimoseparregullsitjera.




14

Nësejenivetëdukemarrëshënime,këtuikenidisaudhëzimepërt’jundihmuar:

• Mosupërpiqnitëshkruaniçdogjëqëthuhet,tekstualishtosenëpërmbledhje.

• Shënonivetëmpikatdhefjalëtkyçe.

• Tëmosdukenisejenidukemarrëshënimegjatëtërëkohës.Përtëvendosurnjë raportmeklientinështëenevojshme ta ruanikontaktinmesy samëshumë.

• Nëse ka disa pika që duhetmbuluar në intervistë, përpilo agjendën; kjondihmontëmbanishënime,çështjeosepyetjenënjëfushënëagjendëntuajtëpërpiluar.

• Shënimetduhettëparaqesinsekushishteipranishëmnëtakimdhesekurdhekuështëmbajturaitakim.

• Përdornimarrjeneshënimevepërtakontrolluarintervistën.Nëseinformatatvijnëtepërshpejt,ndalerrjedhëndhethoni“Mëlejonitashkruajatëqëethatë”.

• Përdornititujpërt’iklasifikuarçështjet.

• Jenivigjilentndajsituatavetëcilatkërkojnëmarrjeprecizetëshënimeve.

• Shënimetetëgjithaintervistaveduhettëmbahennëdosje.

Në disa rastemund të jetë e përshtatshme të sigurohen kopje të shënimeve, tëshkruaranëmënyrëtëpërshtatshme,sinjëshënimzyrtariasajçkaiështëthënënë takim të intervistuarit.Kjoposaçërishtështëedobishmekur shënimet lidhenpërnjëtakimpërmbyllëstëmbajturpërt’idiskutuartëgjeturatdherekomandimetkryesoreqëdotëpërfshihenbrendanjëraportitëauditimittëbrendshëm.Kurtëndodhkjoshënimetedosjesduhet tëpajisenmeshëniminsikopjepërpersoninpërkatës.

Kur të përparoni gjatë karrierës suaj të auditimit, është e sigurt do të fitonimëshumëpërvojënëmarrjeneshënimeve.Mesiguridotëzhvilloninjëstildheshkrimtuajin personal të shkurt gjithë përmbledhës që jumundëson t’i shkruani shpejtpërgjigjetndajpyetjevestandardeoset’izinihollësitëmëdelikatetëpërgjigjevetëcaktuara.Megjithatë,juduhettësiguroheniqëshënimettuaja“tëjenëpërkthyer”në dokumentet tuaja të punës së auditimit së bashkume shënimet tjera për t’jumundësuarauditorëvetjerët’ureferohendhet’ikuptojnëinformatatemarrangaiintervistuari.



15

Komunikimi jo-verbal:

Dotëvetëdijesoheniqëqenietnjerëzorekomunikojnënënivelinjo-verbal(shpeshtëpavetëdijshëmsepoebëjnëkëtë)sidhepërmesfuqisësëfjalës.Lëvizjettruporebartinmesazhe të ndryshme. Si auditor i cili dëshiron tëmanifestojë përfshirjebashkëpunuese me të intervistuarit, duhet të dini që animi përpara mund tëshprehinteresimdhembajtjaekontaktitmesyilehtësonklientittëbesojëtekju.Buzëqeshjaerastitdhepohimimekokëështëinkurajues(mbaninëmendsithamëseparaqisnidëgjimaktivtekiaudituari)dhemundtanxisnipalëntjetërtavazhdojëbisedën.Vlentëmerretparasyshsimundtëinterpretohetgjuhajuajtruporengaiintervistuari.

Shkurtimishtkemipërmendurmëherëtqëjuduhettëpërpiqenitamatnidisponimine të intervistuarit me vazhdimin e intervistës më tutje. Ambienti që e rrethonintervistën,icilimundtëketëfilluarnëmënyrëshumëgazmorenëhyrje,“bisedaeshkurtë”dhefazatepyetjevefillestare,papritmasmundtëndryshojnënëtëkeqsirezultatipyetjessëformuluarnëmënyrëtëpapërshtatshmeoseiintervistuaritakeqinterpretojëçështjenrrethsëcilësjupërpiqenitëkonstatoni.Duhettëpërpiqenitëzhvilloninjëaftësinëleximineçdoshenjejo-verbalesiçështëzemërimi,irritimidheshqetësimingaiaudituaridhetëpërpiqenit’udrejtoheniatyrenëmënyrëqëtëmbaninjëatmosferëbashkëpunuese,frytdhënësedhepozitive.

Përmbledhje:

Përjusiauditorë,janëdyqëllimetërëndësishmepërkryerjenefektivetëprocesittëpërmbledhjes.Këtojanë:

• Konfirmimise ikenikuptuar informatatesiguruaranëfazatpërkatëse tëintervistës(shpeshtëndërlidhuramemarrjetëshënimeve).

• Përmbledhja e çështjeve dhe përmbylljeve të ngritura dhe arritja emarrëveshjes me të intervistuarin për çështjet kryesore të referuara nëintervistë.

Ekziston një tendencë për ta zhvlerësuar rëndësinë e përmbledhjes, shpesh përshkaktëpresionitpërtapërfunduarpunëneauditimitpërnjësistemtëcaktuaroseauditimitnëtërësimekohë.Përmbledhjaështëthelbësorepërtaforcuartëkuptuariteinformatavetëdhënadhetëpërmbylletdhearrihetmarrëveshjameklientinpërpikatkryesoretëintervistës.Duhettëlejohetkohëpërkëtë.




16

Përmbylljaeintervistës

Kurauditorit’iketëmarrëtëgjithainformatatenevojshmedheekakonfirmuarbisedën e tij/saj me klientin përmes përmbledhjes, auditori duhet t’i ofrojë tëintervistuaritnjëmundësipërtëpyeturnësekanëdiçkatjetërqëdotëdëshironintështoninpërtëcilënmendojnësemundtëketëlidhshmëri.Dotëishtenjëgjestimirëpërt’iabërëmedijetëintervistuaritsecilëtmundtëjenëhapateradhës,nëseatamundtëpyetenpërsëriosekurdotëmundtëjetënëdispozicionnjëkopjeeraportittëauditimit.Pasintervistës,auditorimundtëpërforcojëçdoçështjeqëkërkonqartësimeoseinformatatëmëtejme.Kjozakonishtbëhetdukepasurkontaktmeburimetjera.

2.2 Llojet e intervistës së auditimit

Dot’ishqyrtojmëtrillojeteveçantatëintervistëssëauditimit:

1. Kontaktifillestarmeklientin(intervistaparaauditimit).

2. Intervistapërzbuliminefakteve(auditimi-në-progres).

3. Rishikimidheintervistapasauditimit.

Parasetëkalojmënëkëto,letabëjmënjëushtrimtëshkurtë.

Intervistapara-auditimit

Intervista para-auditimitmbahetmemenaxherinpërkatësdheshpeshherëështëvendimtarenëvendosjenapofilliminenjëmarrëdhëniejetëarsyeshmetëpunës.Kyllojiintervistësikaobjektivatnëvazhdim:

• T’ishpjegojëtëaudituarit(nëseaioseajonukekuptonqartëende)rolineauditorit,qëllimineauditimit,shtrirjenemundshmetëpunëssëauditimitdhekohëneplanifikuardhestafintëcilinauditimidotapërfshijë.

• Tëbëjëorganizimpraktikpërintervistatnëtëardhmendhegjithashtupërvendin e auditimit, vendet freskuese dhe qasja në linjat telefonike, përshembull.

• Tëketëpakinformatatëpërgjithshmepëranëtarëtestafittëcilëtkanëmësëshumtigjasapërtëqenëtëdobishëmpërauditorin.



17

• Tëidentifikojëçdoproblemoseshqetësimqëkamenaxherinëraportmefushënqëpoauditohetdheçdondryshimirëndësishëmqëngaauditimiifundit.

• Të pajtohet me një orar për formimin e informatave të nevojshme përauditim.

• Tëkonfirmojëqëauditoridotëjetëihapurdhetransparentsaipërkettëgjeturavetëauditimitmemenaxherindhedotëbisedojërrethraportitnëradhëtëparëmetë.

• Tëshpjegojësesishërbimiiauditimittëbrendshëmdotëjetënjëburimifrytshëmpërmenaxherëteorganizatëssipjesëekëtijangazhimitëauditimit(dheatyrenëtëardhmen).

Përt’upërgatiturnëmënyrëefektivepërintervistënparaauditimit,auditoriduhettë:

• Bisedojëmeauditorinemëparshëm,kurkamundësi,rrethpunëtorëveqëdot’inënshtrohenvlerësimittuajtëpërfshirëdheqëndrimittëtyrelidhurmeauditimin dhe auditorët.

• Rishikojë dosjen e përhershme të ekipit të auditimit për informatat ehistoriatittëfushëssëauditimitdhetëketënjëpërmbledhjetësistemeve.

• Të shqyrtojë dosjen paraprake – të tanishme të auditimit për fushat merëndësi, rrezikun dhe vështirësitë.

Nëse,gjatëintervistës,jumanifestonitekiintervistuarisekenipërfunduarfazëntuajtëpërgatitjesmirë,kjojundihmonnëpërforcimtënjëraportitëmirëdheebindnitëintervistuarinpërpërkushtimintuajprofesionalnëpërmirësiminepërformancëssëmenaxhmentit.Natyrisht,ekundërtaështëgjithashtuevërtet.Nësenukmundtademonstroninëmënyrëtëqartëqëkenipërgatiturvetenplotësisht,judotëhumbnitërë besueshmërinë me të audituarin. Kjo mund të rezultojë në zhvlerësimin erezultateve të intervistësnëkëtë fazë tëhershmenëciklineauditimitdhedo tadëmtojëreputacionintuajpersonalnëkohëneauditimit.Shumëfaktorëpërcaktojnësuksesineintervistavepormungesaepërgatitjesngaanaeauditoritështëtërësishteshmangshmedheparaqetmungesëtëprofesionalizmitdhemirësjelljes.




18

Intervistapërzbuliminefakteveose“auditimi-në-progres”

Kyllojiveçantëiauditimitmundtëmarrëdisaforma:

Sëpari,mundtëdëshironitëhulumtonirrethsistemitkryesortëkontabilitetitnëfunksionnëmënyrëqëtëmundtafilloniprocesinepërpilimittëdiagramitpërtë.Ështëthelbësoret’iintervistonipersonat e duhur, d.m.th. ata me nivel të duhur të njohurivepërsisteminqëjuduhetjuve.Nëpërgjithësi,përtëfituarnjohurirrethsistemittëkontabilitetitmësëmiriështët’imbanipyetjethapur,d.m.th.kupërgjigjjanukështë“poose“jo”.Përshembull:sipunonsistemiiporositjessëblerjeve?Kjoështënjëpyetjeshumëehapurdhepërtëmundtëzgjidhendisapërgjigjevarësishtsekëepyesni.

Nëseinformatanëdispozicionpërmbanshumëhollësi,mundtëkonsideroniqëtëpërdornimëpakpyetjetëhapura,p.sh.:siedinikurduhettabëninjëporosipërblerje?Mbaninëmend,kenivetëmsasitëkufizuartëkohëspërtakryerintervistënpërtëcilënmesiguridotëjetënjëplaniangazhimitshumëikufizuar.Juduhettëushtroniaftësidhevlerësimgjatëpërzgjedhjessëqasjessuaj të intervistimitdhetëdinikurtandërronikursinkurtënevojitet,paeofenduartëintervistuarinoserrezikuarqëtahumbisnigatishmërinëetyrepërtëbashkëpunuar. Përtëarriturtëkuptonirrethkontrollevenësistem,nëpërgjithësimëmirëështëtëbënipyetjemëspecifike(portëhapura),p.sh.:siikontrolloniporositëepakryera?porjo:cilatjanëkontrolletnësistemineporosivepërblerje?Kjondihmontëmbaniinformatëntëpërqendruarnëfushateinteresitpërauditorin.

Komentetemësipërmejanëshumëtëpërgjithshme.Nëpraktikëcilësiaeinformatësediktonmënyrënetëpyeturit:

• Nëseinformatapërmbanshumëhollësioseështëshumëengatërruar,atëherëkërkohenmëpakpyetjetëhapuraoseatoqëjanëmëtëdrejtpërdrejta.

• Nëseinformatatjanëtëpamjaftueshme,atëherëkërkohenpyetjemëshumëtëhapura,osemëkontrollueseosepyetjembështetëse.

Lloji tjetër i intervistës së auditimit-në-progreskryhetpërt’ikonsoliduarinformatatembledhuragjatëintervistëssëparërrethsistemittëkontabilitetitdhetëbënipyetjeshtesëqëngritënngaintervistaeparë.Kjoështënjëmundësiepërshtatshmepërpërmirësimineinformatavetëkërkuarapërmes:



19

• Çkadotëndodhtenëse.......(përshembull,njëbarazimmebankënnukështëkryer,osenjëporosipërblerjeështëhumbur?).

• Çkamendonirrethasajsesiështëeorganizuarkjopjesëesistemit?

• Psepunonsisteminëkëtëmënyrëtëcaktuar?

Llojiifunditiintervistëssëauditimit-në-progrespërfshinëmarrjeneshpjegimevepërdyshimet,dobësitëosegabimetqërrjedhinngapunaeauditimit.Kjoështënjëmënyrëtejetndrysheeintervistësprejatyreqëudiskutuanmësipër,përshkakse:

• Ekzistonnjësugjerimisaktësediçkanukështënërregull(edhepsemundtëjetëqënukkakurrfarëparregullsie)dhestafiiklientitvihetnëpozitënmbrojtëse,sidomosnëseendiejnëvetenpërgjegjës.

• Çështjaështëngriturngaauditori,dhenëse(qëndodhshpesh)aikangriturçështjetëparëndësishme,dotëdukejshumëkeqnësegjysmaestafitkalonorëtëtërameatë.Prandaj,auditoriduhett’imbledhtëgjithainformatatnëdispozicion,t’ishpjegojëqartëstafittëklientitsekuqëndrondyshimidhetëkërkojënjë shpjegimose tëdhëna tëdokumentuarapara se të dalë te përfundimet.

• Nëse dyshimi, në fakt, e zbulon një gabim, auditori duhet të vlerësojëseriozitetinemundshëmdhepasojat.Akanëmundurtëshfaqengabimetëngjashme?Cilatmundtëjenëpasojatmaksimaletëgabimeve?Simundtëvlerësohetshtrirjaegabimit?Siduhetndryshuarsistemi?Akandërlidhjememashtrim?Dukesupozuar senukkandërlidhjememashtrim,gabimiduhet të diskutohet me stafin përkatës dhe një rekomandim apo shënimduhet të shkruhet në raportin e auditimit përmenaxhmentinnëse është esigurtpërfshirjaetij.

• Aty ku shfaqendisa dyshime të cilat kërkojnë shpjegimnga një anëtar icaktuaristafit,ështëefikase(dhezakonimirë)tëmblidhenkëtodyshimedhetëqartësohenpërditësesatëqartësohenatomëshumësenjëherënëditë.




20

Intervistapas-auditimit

Intervistapas-auditimitkadyqëllimekryesore:

• Tëdiskutohetraportiiauditimitmemenaxhmentineorganizatës.

• Tëdiskutohetçdoçështjepërkatëseqërrjedhngaauditimi.

Raportiiauditimitdot’idërgohetmenaxhmentittëlartëdheështësjelljeemirëqët’ilejohetmenaxherittashohëatëpërherëtëparë(dhetëmatur,përtësiguruarseasgjënukështëeparregulltapoqesharake).Menaxheriduhettamarrëraportinepërpiluartëauditimitparaintervistës,nëmënyrëqëaitëketëkohët’iureferohetçështjevetëngritura.Tonalitetiiraportittëauditimitduhettëjetëprofesionaldhendihmuesdhenukduhettëjetëpedanttejmasedhetalokalizojëfajin.Menaxheriiauditimitduhettaketërishikuardraftraportinparasekyt’idërgohetmenaxherit.

Në intervistë,menaxherimund të sugjerojëmënyrame të cilat rekomandimet eauditoritmund tëzbatohenmeqëkjondihmonshumë.Menaxheriedhesugjeronalternativatëfjalëvenësemendonsetonitingëllonkeqteaiosetekdepartamenti.Menaxheriduhettëndihetiqetëderisaçështjaprapëështëbërënëmënyrëtëqartë.

Nëpërgatitjenpërkëtëintervistë,auditoriduhett’imbledhtëgjithafaktetpërkatëse,p.sh.nëseraportithotëqë“njëfaturëeblerjesishteproceduarporpaupërputhurmeLetrënePranimittëMallrave”,menaxherisigurishtdotëpyes“cilafaturë?”auditoriduhett’iketënëdispozicioninformatatnëhollësipërtëmbështeturraportine tij.

Sëfundi,çështjetqëngritenngaauditimiqënukpërfshihennëraportduhetdiskutuarmemenaxherinqëdotëjetëkureshtartadijëseçkatjetërështëkonstatuardhesesikashkuarauditimi.Karëndësitëveçantëkëtukrijimiiproceduravetëpërmirësuaratëcilatmundtëndihmojnëpërtabërëauditiminmëefikasnëviteteardhshme.



21

2. Teknikat e Auditimit - Mostrimi

Ne vazhdojmë në këtë njësi studimore me hulumtimin tonë në teknika të ndryshme qënjëauditordot’ipërdorpërtëmbledhurdëshmipërtëvlerësuardheaplikuarproceduratetestimit.Auditoriduhettënxjerrëmostrangavëllimiimadhitëdhënavetëtransaksioneveqëprodhojnëorganizatatemëdhasepsenenukkemikohënapofuqinëpunëtorepërnjëauditimtëfaturave,d.m.th.Kontrollinesecilittransaksionpërtësiguruarseështëkryernëmënyrëkorrekte.Aftësiaeauditoritqëkërkohetpërmostrimështëtëzgjidhetnjënumërizëraveqënukjanëaqtëmëdhenjqënënjërënanëdomerrtenjësasijo-proporcionaletëpërpjekjevepëraplikimtëproceduravetëtestimittonëdhenëanëntjetërështëmjaftemadhetëjetëemjaftueshmepërtëdhënënjëbazëqëështëpërfaqësueseetërësisëprejkuzgjidhetmostra.

2.1 Hyrje në mostrim

Shpeshështëthënësenësengaauditorëtkërkohettëvërtetojnëseshifratnëpasqyratfinanciaredhe informatat emenaxhmentitkanëqenë të sakta, atado tëduhet tëkontrollonin100%tëtransaksioneve.Kjodotëishtejo-praktikedheeshtrenjtëtëbëhet.(nësemendonilogjikishtpërkëtë,madjeedhenësekenikontrolluar100%tëtransaksioneveqëkeniqenënëgjendjet’igjeniapokeniqenëtëpranishëmmemenaxhmentin,adotëishittësigurtngakjosetëgjithatransaksionetqëjanëkryernëperiudhënekontabilitetitjanëpërfshirënëshënimeqëjukeni?

Organizatatemëdhaprocedojnëshumëmiliona,nësejomiliarda,transaksionetëthjeshta dhe komplekse çdo vit, kështu që do të ishte e pamundur për një ekipaudituestëmadhësisëtipikepërtëbërënjëkontrollkuptimplotë100%tëzëravepërkatës.Përshembull,mendonipërauditorëtnëshërbiminkombëtartëtatimeve;madjeedhenënjëvendtëvogëlmenjëmiliontatimpaguestëregjistruar.Supozojmënërastinmëtëthjeshtë,qëështëproceduarnjëtransaksiontatimipërtatimpaguesdheështëregjistruarçdomuaj,kontrollimi isecilit transaksion individualnënjëshkallëmesatare prej një transaksioni për çdominutë do t’imerrte një auditoripërafërsisht dyvite–dukesupozuarseai/ajonukkashkuarnështëpi,aponukkangrënëefjetur!Madjeedhenësepunohetnë javënormalepunenëtënjëjtënshkallë tëkontrollimit,do tëmerrtenganjëekipaudituesprej trepersonash2.7vitepërtëpërfunduardetyrën.Llogarisnipopullatënevenditmefaktorindhjetë,atëherëmundtëshihniprobleminekontrollimittësecilittransaksiontëvlefshëm.Krejtësishtjo-praktikesikursenëshembullintonë,menaxhmentidhepalëtjerameinteresnukmundtëpresinderigatitrivitepasmbylljessëllogarivepërtëgjetur




22

nësengarkesattatimorepërvitinnëpyetjejanëllogariturnëmënyrëkorrektedhekontrolletebrendshmekanëfunksionuarsipasqëllimittonë!

Prandajauditori,ibrendshëmdheijashtëmduhettëpërshtatënjëqasjealternativepëraplikimineproceduravetëauditimitpërshumënetëdhënavenëdispozicion.

2.2 Definicioni i mostrimit të auditimit

MostrimiiauditimitpërkufizohetnëStandardetNdërkombëtaretëAuditimitSNA530MostrimiiAuditimitdheMjeteTjeratëTestimitsi:

“Aplikimi i procedurave të auditimit në më pak se 100% të artikujve brendapopullacionit të përkatësisë audituese sa që të gjitha njësitë e mostrimit kanëmundësitëzgjedhjespërt’idhënëauditoritbazatëarsyeshmenëtëcilatduhettëbëhenkonkluzionetpërtërëpopullatën”.

Pakoetëdhënavengaecilamerrenmostrattëcilatmundtëjenëbilancetëllogarisë(llogariaetëarkëtueshmeve,stoqet,llogariaetëpagueshmeve)apotransaksionet(pagesatpërfurnitorët,pagesaeshpenzimeve)quhetpopullacioni. Zërat individual qëpërbëjnëpopullacioninquhennjësi të mostrimit.

Juduhettëmbanimendsenëpërdorimineteknikavemostruese,auditorikërkontëmbledhdëshmitëmjaftueshme,përkatësedhetëbesueshme.Ështëmbibazatetestevetëauditimittëkryernëmostratenxjerrambitëcilatauditoriijashtëmdotabazojëopinioninevetdheauditori ibrendshëmdo tëbëjë rekomandimetpërmenaxhmentinpër tëbërëpërmirësimeku janëkonstatuardobësinëoperiminekontrollittëbrendshëm.

Përdorimi i teknikave të mostrimit në auditim

Nëse auditori vendos se është e duhur të përdoren mostrime në testimin epopullacionit,ekzistonnjënumërfaktorëshqëduhettëmerrenparasysh:

• Objektivatspecifiketëauditimitqëduhettëarrihen.

• Procedurateauditimittëcilatkanëshumëmundësitëarrijnëatoobjektiva.

• Popullacioniprejtëcilitatadëshirojnëtëmarrinmostrat.

• Madhësia e mostrës.



23

Nëseauditorivlerësonsemostrimi iauditimitështë ipërshtatshëm,ai/ajoduhetatëherë tëmendojë për llojin dhe natyrën e dëshmive të auditimit që kërkohen.Ndonjë lloj igabimeveqëmund tëketëndodhurnëoperiminekontrolleveapoprocediminetransaksioneveqëjanëdukeukontrolluargjithashtuduhettëmerrenparasysh.Definicioniseçkapërbënnjëgabimështëqartëqëështëmerëndësisepseështëmbibazategjetjessëgabimeveqëauditorëtdotëpërcaktojnënësekontrolletnë sistem kanë operuar siç është dashur në periudhën e kontabilitetit në fjalë.Qartësimi i natyrës së dëshmive të kërkuara do të ndihmojë auditorin të vendos se cilipopullacioniduhettëpërdoretpërtënxjerrmostrën.

Sinjëauditor,kurjukërkohettëtestonikontrollet mbi procedurat, ju duhet të jeni tëinteresuarsesikategoritëekontrollitnëvijimjanëkryer:

• Kontrollet administrative (lloj i kontrollit të brendshëm – aritmetike dhekontabilitet).

• Autorizimi i duhur në nivelin e duhur në hierarkinë organizative (lloj ikontrollittëbrendshëm,d.m.th.autorizimdhemiratim).

Mefjalëtjera,judotëfokusoheninëkryerjenetesteve të kontrollit.

Nëtestiminefaturavetëproceduaragjatëperiudhëspërtëkonfirmuarreflektimineduhurtëshumavemonetaretëfaturavetëtillanëpasqyratfinanciare,auditorëtjanëtëinteresuarpërplotësinë, saktësinë dhe vlefshmërinë. Në këtë rast ata duhet të kryejnë teste substanciale.

Popullacioni është pako e plotë e të dhënave prej të cilës auditorët dëshirojnëtë marrin mostrat me qëllim të arritjes së konkluzioneve dhe duhet të jenë tëpërshtatshmepërobjektivaspecifiketëauditimit.Përshembullpërtestimtëmbi deklarimeve tëmundshme tëbilanceve të tëarkëtueshmevedo të jenë listate tëpagueshmeve,totaliitëcilaveështëmaksimumiimundshëmi mbi deklarimeve të mundshme.

Megjithatë ju nukmund të supozoni se popullacioni për të gjithamostrat që judëshironipërtënxjerrëpërbëhenngatëgjithatransaksionetnësistemineduhur.Juprapëduhettëmendonilogjikisht;përshembull,kurtestonipërnën deklarimet në bilancetellogarivetëtëpagueshmeve,popullacionipërkatësnukështë lista totale etëgjithallogarivetëpagueshme.Kypopullaciondot’jutregonteseçfarëështëpërfshirëporjo çfarë është lënë jashtë,d.m.th.bilancetqënukjanëpërfshirëpor




24

tëcilatështëdashurtëjenëbrendaperiudhëskontabël.Përkëtëdëshmiajepetngapopullacionitjetër:

• Pagesatebëranënjëdatëtëmëvonshme.

• Faturatepapaguara.

• Deklaratatefurnitorëve.

• Raportet e mallrave të pranuara për të cilat nuk ka shënime të faturëskorresponduse.

Nëdisenjiminemostravetuaja,ështëeqartësejukëtëdëshironitabëninëmënyrënmëefektiveeefikase(njëparimqëdotapërvetësoninëtëgjithadetyratqëjukryeninërolintuajpërtëarriturshkallënekërkuartëcilësisënëauditim).Përtabërëkëtë,mundtëjetëepërshtatshmetëndahetitërëpopullacioninëgrupimemëtëvoglatëzëravepërkatës(quajturnën-popullacione)dhenxirrnimostratngasecilaprejtyre ndarazi. Kjo teknikë e mostrimit është e njohur si shtresëzim. Mund të jetë e mundurtëtestohentëgjithëzëratnëllojetëcaktuaratënën-popullacioneve.Përshembull,mundtëjenëvetëm15apo20artikuj/zëramevlerëtëlartënënjëgrupim,kështuqëjumundt’iverifikoniatoplotësisht.

Vendosjapërmadhësinëemostrave–përçfarëduhettëmendoni?

Do të përmendim gjithashtu disa terme të reja në kapitullin në vijim. Siç do tashihni,sinjëpjesëemadheekëtijmodulinjëpjesëezhargonitdheterminologjisësëpërdorurqëpërdoretnëprofesionineauditimitështëme tëvërtetëvetëmnjëmënyrëmëesofistikuarepërshkrimittëqasjevetëzakonshmepërgjëratqëauditorëtkryejnë.Dhekështundodhkëtu.Kurvendosetpërmadhësinëeduhurtënjëmostre,auditoriduhettëketëparasysh:

• Rrezikun e mostrimit.

• Gabimetetolerueshme.

• Gabimetepritura.

Rreziku i Mostrimitparaqitetngamundësiaqëkonkluzioniiauditorëve,bazuarnëmostërqëai/ajokazgjedhur,mundtëjetëndryshengakonkluzioniiarriturnëseitërë popullacioniështëtestuarngjashëm.

Gabimet e tolerueshme janë gabimet maksimale në popullacion që auditorëtdëshirojnëtëpranojnëdheendekonkludojnëseobjektivateauditimitjanëarritur.



25

Për shembull, për disa kategori të shpenzimeve, auditori mund të dëshirojë tëshohë99%përputhjemenjëkontroll autorizimi, d.m.th. deri në shkallën1% tëmospërputhjes, apo gabimit mund të tolerohet. Për procedura substanciale qëndërlidhenmegjykimeteauditorëvepërmaterialitetin.

Gabimet e priturajanëgabimeqëauditorimundtëpresëtëparaqitennëpopulacion.Nëpërgjithësikjovijengavlerësimiiauditoritnërreziqetekzistuese dhe të kontrollit (nekemidiskutuarkëtonënjësinëstudimoreë3)apongandjenjaapongapengesatqëmundtëjenëhasurgjatëpërvojësnëpopullaciontëngjashëmnëorganizatatjeraaponëmënyratqëfunksionojnësistemetëndryshmenëtënjëjtënorganizatë.Përshembullnjëauditormundtëketëdyshimpërniveltëcaktuargabimeshnëseatadotëidentifikojnësestafiqëpunonnëatëfushëkaqenëmëpakkompetentsesaqëdotëpritejnormalishtaponëseanëtarëtkyçtëstafitkanëqenënëpushimpërperiudhatëgjata,dukelënëanëtarëtestafitmemëpakpërvojëtëkryejnëpunët.Nësepritetnjëgabim,atëherëduhettëekzaminohetnjëmostëremadhepërtëkonkluduarsegabimetekzistuesenukjanëmëtëmëdhasesagabimeteplanifikuarasitëtoleruar.

2.3 Llojet e mostrimit të auditimit

EkzistojnëdyllojetëmostravetëauditimitMostratpërfaqësuese dhe përzgjedhëse. Secilënprejtyreeshtjellojmëmëposhtë.

Tëdyjamundtëpërdorennëçdotest.Mostratjanëpërshkruarsi:

1. Mostra përfaqësuese: Një e nxjerrë rastësisht nga një popullacionkontabiliteti.Duhettëjetëmjaftemadhepërtëbërëkonkluzionetëvlefshmepërtërëpopullacionin.

2. Mostra përzgjedhëse:Njëqëkoncentrohetnëzëratëveçantënëpopullacion.Këta normalisht janë zëra të mëdhenj dhe jo të zakonshëm, transaksione apobilancetëcilatjanëmjafttëmëdhapërtëdhënëgabimmaterialnëseka,apo tëcilat janë tëvlefshmepërhetim,siç janëpagesatmeshumëtërrumbullakuar.

Nëse ekziston një gabim material në regjistrimet e kontabilitetit në pasqyratfinanciare,duhettëjetërezultatinjërësprejkëtyrenëvijim:

• Njënumërimadhigabimevetëvogla,apo

• Disagabimetëmëdha,apo

• Njëkombinimitëdyjave.




26

Mostrimipërfaqësuesështëdisenjuarpërtëgjeturllojineparëtëgabimitmaterial.Mostrimipërzgjedhësështëdisenjuarpër tëgjetur tëdytin.Testetekontrollit tëauditorit gjithnjëdotëshfrytëzojnëmostriminpërfaqësues.Testetsubstancialetëauditorit mund të përdorin të dyjamostriminpërfaqësuesdheatëpërzgjedhës.

Negjithashtumundtëklasifikojmëmostrateauditimit,nëdymënyratjera,qëjanë:

•Mostratpërgjykim;

• Mostrat statistikore.

Mostrat përfaqësuese mund të jenë të secilës prej këtyre dy klasave. Të gjithamostratpërzgjedhësejanëmostrapërgjykim.

Mostratpërgjykim

Një mostër për gjykim ështëkurpërdoretgjykimiiauditoritpërtëvendosur:

• Madhësinë e mostrës.•Bazatepërzgjedhjessësaj.•Konkluzioninqëduhetnxjerrëngarezultatet.

Një mostër për gjykim është çfarëdo lloj mostre ndarazi nga ndonjë mostërstatistikore.

Shumicaemostravetëmarragjatërrjedhëssënjëauditimijanëmostrapërgjykim.Përshembulljumundtëvendosnipërvetentuaj,dukepërdorurnjohuritëtuajadhepërvojënnëfushëneaudituar,qëmadhësitëemostravenëvijimjanëtëpërshtatshmepërqëllimintuaj:

• Njëfaturëeshitjesegjeneruarnëkompjuter,vetëmpërtestim/kontrollseprogramibënëmbledhjetnëmënyrëkorrekte.

• Tri barazimeme bankën për t’u siguruar se ky kontroll kyç funksiononkënaqshëm.

• Dyurdhër-blerje,për t’i futuratonësistempërkonfirmimtë tëkuptuarittuajaposhënimetekzistuese tëekipit audituespër sistemin (diagramoseformënarrative).

• Trindërtesatebleraapondërtuaragjatëvitit.



27

Pikaetëmësuaritqështrohetkëtu,duketreguarsesimostrashumëtëvoglapërgjykimmundtëpërdorenpraktikisht,ështësekashumëtestedhepopullacionepërtëcilatmostrimistatistikornukdotëishtelogjikishtefektivoseefikas.

Mostratpërgjykimjanëpërzgjedhurngaauditorinëbazatëasajseai/ajodëshirontëpërzgjedhzëramevlerëtëmadhe,zërajonormal,zëratërastësishëm,apozëratëcilët“ndjenja”etij/sajaudituesetregonsevlentëhetohen.Mostratpërgjykimjanësubjektive,jotërastësishëm.

Mostrat statistikore

Një mostër statistikoreështëajomadhësiaesëcilëspërcaktohet,siemjaftueshmesipasreferencësnëteorinëstatistikore.Aplikohetsiduhetkuranalizonitëdhënatdukepërdorurteknikatënjohurastatistikore,jumundtëarrininjëkonkluzionpërnatyrëne tërëpopullacionitmenjëshkallë tëcaktuar tëbesimitseopinioni juajështëkorrekt.Përkëtëarsye(qëkapërparësitëveçantëpërt’imundësuarauditorittëshprehnjëkonkluzionkuantitativmenjëshkallëtëdëshiruardhetëmatshmetëbesimit)auditorëtpërdorinmetodatëmostrimitstatistikor.Standardetprofesionalekërkojnëqëtëpërdorenmetodatëtilla.Kurpërdorniteknikatëmostrimitstatistikor,heraevetmeqëdotapërdornigjykimintuajsubjektivështëtëvendosnipërshkallënebesimitdheshkallënesaktësisëqëjusiauditorkërkoni.

Mostrimi statistikor mund të marrë shumë kohë (d,m.th. mund të devijojë auditorëtngapërpjekjettjeramëproduktivenëauditiminetanishëm)dheduhettëpërdoretvetëmkumundtëjustifikohetsipaskritereveqëjanëtëpranueshmepërmenaxhmentineauditimitdhemenaxhmentineorganizatës.Nëpraktikë,teknikatstatistikorenormalishtkufizohennëpopullacionetësëpaku1000zërave,tëcilëtnëformëtipikejanëhomogjenpërnganatyra(llojetëcaktuaratëtransaksionevenësistemfinanciar).Natyrishtpërparësitëetijbëhenmëtëqartakurjukeninevojëtëtestoninjëpopullatëshumëtëmadhe,dhepërshkaktëthemelevematematikoredheshkencore,teoriastatistikorejumundësontëarrininënjëkonkluzionobjektivnë rezultatet e testimit tuaj.

Tëbëjmëtaninjëshikimtëzakonshëmtëbalancuarnëpërparësitëdhemangësitëepërdorimittëmostrimitstatistikor.

Përparësitë përfshijnë:

• Është shkencor:Njerëzitemençurkanëzhvilluardhekonfirmuardobinëeteorisënëshumëaplikimepraktikepërshekuj,jovetëmnëauditim.




28

• Është i mbrojtur: Teknikat e përdorura janë standarde, universale, janëprovuar dhe testuar, prandaj përshtatshmëria e aplikimit të tyremund tëdemonstrohetnëmënyrëobjektivepërmenaxhmentin.

• Jep pasqyra precize matematikore për gjasat e të qenit korrekt: Siauditor,nukmundtëkontrollojmëvetëçdozënëpopullacion,sëpakujoparespektuarafatetkohoretëarritjessëkonkluzionittëauditimitpandonjëkuptim.Prandajnenaduhetnjëmetodëqënamundëson tëbëjmëgjënëtjetër më të mirë, d.m.th. arritja e konkluzionit tonë me shans minimal të pranueshëmtëjemigabim.

• Është efikas: Mostrat tepër të mëdha nuk merren.Auditori vendos përmadhësinëemostraveqëjanëtëmenaxhueshmepërteknikatezgjedhura.

• Ka për qëllim të krijojë standarde uniforme për auditor të ndryshëm dhe ekipe auditimi. (Kjo aplikohet barabartë në sektorin privat dhe atëpublik,përauditorëtebrendshëmdhetëjashtëm).Promovoncilësimëtëmirënë rezultatet përfundimtare të procesit tëmostrimit dheopinionit tëauditimit.

• Mund të përdoret nga nivele krahasimisht të reja apo nga auditorë të pa përvojë të cilët, në një fazë të hershme në karrierën e tyre, jodomosdoshmërisht do të ishin në gjendje të mbështeten në bankën ememoriessëduhurtënjohurivedhepërvojaveqëdotëmbështesninnivelinesofistikuartëgjykimevetënevojshmepërmostratpërgjykim.

Mangësitë përfshijnë:

• Disa teknika, në veçanti ato më komplekse, mund të mos kuptohen plotësisht nga auditori, edhe pse pakot softuerikemoderne të auditimitmundtëudhëheqinauditorinnëpërnxjerrjetëmostravetëtëdhënavedheproceduratestimimjaftdrejtpërdrejt.Kjomungesëetëkuptuaritparaqetnjërrezikqëmundtënxjerrenkonkluzionetëgabuarangarezultatet.

• Meqenëse mostrimi statistikor mund të marrë shumë kohë, burimet e auditimit mund të devijohen nga detyra më produktive. Juduhet tësynonitëmosshpenzonikohëtëgjatëtëtepruardukemësuarpërteknikëstatistikore që propozohet derisa kryhet puna në terren. Instruksionespecialisteduhetbërëgjatëkohës sëndarëpër trajnimqëështëpërfshirënëplaninvjetortëauditimit.Mendonipërpikëpamjenemenaxhmentit;atakanëobjektivinesigurimittëmbulimitmaksimalmeauditimnëorganizatëne tyrepër t’i ndihmuar atanëarritjeneobjektivave të tyre.Nësekohaeauditimitshpenzohetqëllimishtporjonëmënyrëproduktive,nëudhëzimin



29

eauditorëvepapërvojësesiduhetkryernjëteknikëqënukpërdortëdhënataktuale atëherë ata mund të besojnë se nuk marrin vlerën për para ngaauditorëtetyretëbrendshëm.

• Gjykimi i auditimit merr vendin e dytë për matematikë precize. Judotëvërenirrethananëkarrierëntuajkustatistikatmundtëthonënjëgjëmirëpopërvojajuajjutregonsekadiçkaqëvlentëri-hetohetmemjetetjera.Objektiviteti matematikor nuk duhet të zëvendësojë krejtësisht gjykimintuajsubjektivçdoherëqëpërdorenstatistikat.

• Nuk është fleksibile:Kjolidhetmepikënparaprake.Matematikabazohetnëligjeuniversaledheparimetëcilatmadjeedheprofesioniiauditimitnukkafuqit’indryshojë.Megjithatë,disaauditimekërkojnëtaktdhemjeshtrinëpjesëneauditorit(mepërvojë)dhenjëprirjepëraplikimtëskepticizmittëshëndoshëprofesionalnërezultatetshkencoreqëjepmatematika.

• Atribute të transaksioneve apo dokumenteve të ndryshme shpesh testohen në të njëjtën kohë.Statistikatnukeinkorporojnëlehtëkëtë.

Përkundër këtyre mangësive, mostrimi statistikor është mjet auditimi tejet idobishëm.

Përdorimiimostrimitstatistikorpëravancimtëteknikavetëauditimit

Kur auditorët vendosin si të zgjedhin njëmostër nga popullacioni, ne duhet t’ibëjmëvetespyetjetnëvijim:

• Siepërzgjedhimmostrën?• Sazëranaduhennëmostër?• Siduhett’iinterpretojmërezultatetetesteve?

Përzgjedhja e mostrës: Metoda e mostrimit që përdoret nga auditorët do tëpërcaktohet duke përdorur një variant mbi metodikën e “analizave të kostos /përfitimit”.Kështuqë:

• Kohaeshpenzuarpërtëpërzgjedhurdhenxjerrëmostrënnukduhettëjetëdisproporcionalishtegjatëkurkrahasohetmekohënqëjuvlerësonisedotëshpenzohetpërtaekzaminuaratë.

• Nësemostrimipërzgjedhësujepauditorëvesiguripërproporcioninelartëtëpopullacionitsipasvlerës,atëherënjëtestivogëlpërgjykimtëbilancittëpopullacionitmundtëjetëimjaftueshëm.




30

Vendimi seaduhet apo jo tëpërdoretmetodëeposaçmeemostrimit statistikormëlehtëpërputhetmeteknikëneauditimitqëduhet tëpërdoretsesamellojineauditimitqëështëdukeukryer.

Testimet substanciale të drejtpërdrejta:Nëse popullacioni është shumë i vogël,atëherësiçekemidiskutuarmëlart,mostrimiasnukështëiduhureasefikas.Përnjëpopullaciontëvogël,auditorizakonishtdotëtestojëatënëformëtëpavaruraponjëpërzgjedhjetëmadhegjykuesetësaj.

Vlerësimi i sistemeve: Mostrimi nuk është i duhur për vlerësimin e sistemeve.Kjopjesërishtpërshkaksesistemiduhettëvlerësohetsitërësimëshumësesasivlerësimipërzgjedhjessëprocedurave;pjesërishtsepseproceduratepërjashtuaratëcilatduhettëekzistojnënukdotëmostroheshin.Transaksionetdotëpërzgjidhenpër njohje dhe kuptim të sistemit (testimi përgjatë punës) por kjo nukmund tëklasifikohetsimostrimsepsetransaksionetnukjanëtestuardhevlerësuarplotësisht.

Testimiisistemit:Mostrimiitipareveështëiduhurpërpërcaktimineshkallëssëpërputhjesmirëponësekërkohetnjëkonkluzionmonetaratëherëmundtëpërdoretpërzgjedhjaepeshuarnëvlerë(shiko më poshtë për shpjegimin e këtyre termeve).

Procedurat analitike: Mostrimi nuk është në përgjithësi i përshtatshëm si njëprocedurë analitikepasi qëkjo teknikëpunonnëkrahasimin e shifraveglobale,p.sh. bilancet e llogarive, krahasimet ndërmjet periudhave, proporcionet, trendëtdheparashikimet.Megjithatëmundtëjetëenevojshmetëpërgatitenvlerësimetëpavarurapërkrahasimmeshifratqëjanëdukeuaudituarmemostrimngaburimiipavaruritëdhënave.

Nxjerrjaekonkluzionevepërnjëvëllimtëmadhtëtëdhënavenganjëekzaminiminjëmostreështëpjesëshumëezhvilluaredisiplinëssëstatistikave.Nëpraktikë,kërkohet një nivel i lartë i kompetencësmatematikore nëse dëshirojmë të kemikonkluzionetëvlefshmengadëshmitëemostrave.Megjithatënjënumërimadhiorganizataveaudituese,firmaveprivatedheshërbimevetëauditimittëbrendshëm,tëcilatpërdorinmostrimstatistikorkanëblerëapozhvilluaraplikacionekompleksetëTI-sëqëmundtëpërdorennëmënyrëefektivengastafipatrajnimstatistikor.

Mostrimistatistikornëveçantiështëidobishëmnëtestiminegabimevenëvëllimetë mëdha transaksionesh.Auditorët mund të përcaktojnë, me një nivel të lartëbesimi,shkallënemundshmetëgabimevederisakontrollojnëdisatransaksione.



31

2.4 Modeli i rrezikut të auditimit dhe mostrimi statistikor

Për këtë kapitull, juve do t’ju duhet një kalkulator por siç u tha edhe më lart,kalkulimetjanëtëdrejtpërdrejtadhepërdorimiistatistikavenukështëvështirëtëkuptohet.

Sasia e punës audituese, d.m.th. numri i zërave që keni për të përzgjedhur dhekontrolluarnësisteminecaktuarqë jenidukeaudituar,ështëshumë ivarurngarrezikuipranishëmnësistemdhematerialitetipërkatësaporëndësiaesistemitpërfunksionimineorganizatës.

Nedotëbëjmëpërsëritjetëreferencëspërkoncepteterrezikut dhe materialitetit (tëcilët janëshpjeguarnënjësinëstudimore3).Duhet tëvihet rese, siçekemipërmendur në aplikimin e teorisë statistikore në bankën tonë të teknikave tëauditimit, ekzistojnë lidhje ndërmjet rrezikut dhe materialitetit dhe termeve të tyre analoge,besimit dhe precizitetit.Një konkluzion për rrezikun është siguria. Për shembull,nësenëmënyrësubjektivevlerësojmësekanjë5%shansqënjëgabimkamundësi tëketëndodhurnëfunksioniminenjësistemi tëcaktuar,atëherënemundtëjemitësigurtse95%etransaksionevejanëproceduarsiduhet.

Njëvendimimadhpërjusiauditorë,ështëtëvendosnisesasigurikërkonipërtëqenënëgjendjepërtëdhënënjëopinion(d.m.th.sakontrollimeduhettëkryhenqëjutëndihenirehatkurjepnimendimintuajpërmenaxhmentin).Përfundimiështë,pikatqëjanëpërmendurnëkonkluziontëparagrafitparaprak,çfarërrezikumundtapranoniqëopinionijuajmundtëjetëigabuar?

Komponentëterrezikuttëauditimit

Nëkëtëkapitull,dotëbëjmëdisakalkulimepërpërcaktiminenivelevetëndryshmetërrezikuttëauditimit.Parasetabëjmëatë,këtukeminjërastpërt’ikujtuarvetessuajkomponentëteRrezikuttëAuditimit.Formulaemodelittërrezikuttëauditimitështë:

RA=RExRKxRZ.

KuRE është Rreziku Ekzistues, RK - Rreziku i Kontrollit dhe RZ - Rreziku iZbulimit.




32

Rrezikuiauditimitqëmundtambaninëmendnukdotëeliminohetasnjëherë.Siauditor, nevetëmmund të japim siguri të arsyeshme si rezultat imostrimit dhetestimit vijues.

Taniështëkohapëratokalkulime!Auditorëtnëmënyrëtipiketheksojnënjëniveltërrezikuttëauditimitprej5%,qënënkuptonseatakërkojnë95%siguri(konkluzioniirrezikut)qëopinioniityreështëkorrekt.Përqëllimtëushtrimitnëvijim,auditorika vënë një nivel të rrezikut ekzistues në 50% dhe nivel të rrezikut të kontrollit në 20%.

Ngashqyrtimijuajidyzgjidhjevepëraktivitetetmësimoremëlart,judotëshihniseniveliizbulimittërrezikutkandryshuar.Çfarëkashkaktuardalliminnëzbuliminerrezikut?Ishtefaktisenëshembullineparë,siguriangakontrolletebrendshmeishte80%(100%minus20%rreziku).Nëshembullinedytë,siguriangakontrolletebrendshmeishtereduktuarnë50%(100%minus50%);rrjedhimisht,më shumë siguriishtenevojiturngatestetsubstanciale.

Për ta vendosur atë më lart në kontekstin praktik;supozonisekemiaudituarsistemineblerjespër të siguruar se tëgjithablerjet kanëqenëvalide, d.m.th. objektivi ikontrollit.Testiynë substancialkryesormund të jetëpërkontrolliminemostrëssëfaturavepërporositëeautorizuara.Nëshembullinedytë tëpërdorurmë lart,për shkak të besimit tonë se ka kontrolle të brendshmemë të dobëta, ne do tëkontrollonimnjëmostërmëtëmadhetëfaturavetëblerjes.

KjoështëbazaeAuditimittëBazuarnëSisteme(ABS),d.m.th.samëshumëqëmundtëmbështeteminëkontrolletëbrendshme,aqmëshumëmundtëreduktojmënivelintonëtëtestimitsubstancial.Prandajështëeqartësevlerësimiirrezikutngaauditorikarëndësitëmadheqëlidhetedhememadhësinëemostravetëtestittëtyre,sipërqëllimetëkontrollevegjithashtuedhepërtestimesubstanciale.

2.5 Metodat e mostrimit

Parasetështjellojmëmetodatëndryshmetëmostrimit,letëmendojmëpëratëseprejçkaemarrimmostrën,d.m.th.popullacioni.

Llojet e mostrimit statistikorLlojetkryesoretëmostrimitstatistikorqëdotëpraktikonisinjëauditorjanë:



33

• Mostrat e rastësishmedisenjohentëjenëpërfaqësuesetëpopullacionitsitërësidhenamundësontënxjerrimkonkluzioneobjektivepërpopullacionin.Popullacioni i Letër-Shpërndarjeve të Mallrave të (LSM) përshkruar nëpërgjigjenesugjeruarnëaktivitetinmësimor11.7më lartdo tëhuazontevetennëmostrimine rastit (supozojmëse tëgjithaLSM-të janë futurnëdosjenënjëvendtëvetëm)sepsesecilaLSMkanjënumërunik.Supozonisekapasur10000LSMnëperiudhënpërkatësemenumraprej918619185dhenekemikërkuarnjëmostërprej50zërash.Tabelatmenumërtërastitdotëmundtëpërdoreshinpërtëregjistruar50numratërastitnëshkallënpërkatësedheLSM-tëeduhuradotëtestoheshin(përt’usiguruarseatojanëshënuarmenumërtëfaturavetëshitjes).

• Mostrimi i ndërkohshëm pakëson përpjekjet e duhura për nxjerrjen e50numrave të rastit sipasnjë lloj radhe të rastësishme.Në shembullin emësipërmnedotëzgjidhnimzërineparënëmostërdukepërdorurtabelame numër të rastësishëm dhe pastaj të zgjidhet pjesa tjetër në intervalekonstante(prej200nëkëtërast,10000pjesëtuarme50).Kapaktëngjarëqëpopullacioniiorarevengapërgjigjaesugjeruarpëraktivitetinmësimor11.7mëlartdotënumërohetmeradhë.Dukesupozuarsenemundtëdëshmojmëse tëgjitha janë aty,mostrimi interval do të ishtemënyramëemirëpërnxjerrjenemostrëssëorareve.

• Mostrat e shtresuarapërdorenatykupopullacioninukështëhomogjen,p.sh.nëpopullacioninelistëssëstoqevenëaktivitetinmësimor11.7mëlart,nësedotëkishtenjënumërtëvogëltëradhëvetëstoqevemevlerëtëlartëdhenjënumërmesatartëradhëvemestoqetëvlerëssëmesmenemundtëtrajtojmëkëtotrifushasinjënën-popullaciontëndarëdheprandajnjëmostërngasecili.Nedotënxirrnimkonkluzionetedhepërnën-popullacioninedhepopullacioninsitërësi.

• Mostrimi në grupepërdoretnërastsepopullacionetmundtëjenëtëvështirapërt’iuqasursitërësisepsezëratpërtëcilëtnejemitëinteresuarjanëruajturnëpërvendetëndryshme.Përshembull,supozojmësepopullacioniiLetër-ShpërndarjevetëMallrave(LSM-të)ngapërgjigjaesugjeruarpëraktivitetinmësimor11.7ështëfuturnëdosjenë120lokacionetëndryshmenëvend.Nemundtëvendosimtëzgjedhim(tëthemi)katërlokacionetërastitdhetëzgjedhimmostrëntonëngavetëmkëtokatërlokacione(nëgrupe).Nësenëkëtokatërlokacione,nenëformëtërastësishmekemipërzgjedhurmostratnedotaquanimkëtëmostrimshumë-etapash.Mostriminëgrupepakësoncilësinëekonkluzionevestatistikoresepsemostranukështëpërfaqësuesedhe rrjedhimisht mostrat më të mëdha nevojitet të arrijnë të njëjtin nivel të besimitqënedotëmerrnimngamostratevërtetapërfaqësuese.




34

Ekzistojnëkatërkategoritëgjeratëteknikavetëmostrimitstatistikortëdobishmepërauditorin:

1. Mostrimiiveçorive.2. Mostrimi i njësisë monetare.3. Popullacioneteanasjellta.4. Mostrimi i ndryshueshëm.5. Nedotëshikojmësecilënprejtyrenëkapitullinnëvijim.

Mostrimi i veçorive:

Mostrimiiveçorivekatëbëjëmenjëkarakteristikëtëzëravenëpopullacion,p.sh.ajanëauditorëtebrendshëmtëKosovëstëdjathtëapomajtakë;akafunksionuarkontrollikyçapojo;apërputhetvleraefaturavetëblerjesmeurdhër-blerjetapojo?Kurkarakteristikaështënësezëriështëkorrektapogabim,mostrimiiveçorivevlerëson shkallën e gabimitnëpopullacion,d.m.th.përqindjaezëravetëcilëtjanëgabimbarazohenmeshkallën e përqindjes së gabimit.

Tëshqyrtojmënjëpopullacionprej10000faturavetëblerjes,menjëvlerëtotaleprej1000000,00€.(Supozoninëtëgjitharastetqëmostraepërzgjedhurnuk ka gabime.)

Vinirepërgjigjettuajapërpyetjetderisakaloninëpërto.

Pyetje:Sazëraduhettëkontrollojmëpërtëqenëtësigurt100%?

Përgjigje: Të themi “ne jemi 100% të sigurt”, pa theksuar qartë se për çfarëjemitësigurt,nukkakuptim–nuknajepndonjëinformatëpërpersonintëcilitmundoheni t’ikomunikonindjenjat tuaja të sigurisëdhe rehatisë.Sinjëauditor,judotënjoftohenishumëmirëmenevojënetëqenitpreciznëpërshkrimintuajdhepërdoriminegjuhës,nëveçantikurcaktoniobjektivatekontrollitqëjenidukeaudituar.

Pyetje:Sazëraduhettëkontrollojmëpërtëqenë100%tësigurtsepopullacioninukështëzmadhuarmemëshumëse1000000€?

Përgjigje:Nësupoziminearsyeshëmqëfaturatnukmundtëkenëshumanegativeapozero,popullacioninukkamundësitëzmadhohetpërmëshumëse1000000€dhepërgjigjaështëasnjë.



35

Pyetje:Safaturaduhettëkontrollojmëpërtëqenë100%tësigurtsenukkagabime?

Përgjigje:Ështëeqartësenedotëduhejtëkontrollonimsecilënprejfaturavepërtëqenëplotësishttësigurtsenukkagabime(pormbanimendsifilluammetemënmbiMostriminmëlartnëkëtënjësistudimore,kurtheksuamtëqenitjopraktik,nëfaktpamundësia,ekontrollimit100%tëtransaksionevepërtëgjithasistemet).

Pyetje: Sa fatura duhet të kontrollojmë për të qenë 100% të sigurt se shkalla egabimeveështënën5%?

Përgjigje:Nëbazat qëduhet të kryejmënjë kontrollim100% të faturavepër tëfituarsigurinëseshkallaegabimitështë0%,atëherëneduhettëkontrollojmë10000faturapa499(d.m.th.njëfaturëmëpakse5%nga10000)përtëqenë100%tësigurtseshkallaegabimitështëmëpakse5%(apotëthuhetnëformëtjetër,nekemi100%sigurise95,01%efaturavejanëtësakta).Prandaj,neduhettëkontrollojmë9501fatura.

Pyetje:Mundohunitëmendonisafaturaduhettëkontrollojmëpërtëqenë95%tëbesueshëmseshkallaegabimitështëmëpakse5%.

Përgjigje:Përgjigjaduhettëjetëhamendëse(përveçnësedinisitëshikonitabelatstatistikore).Përgjigjaështë60.Ihabitur?Kjoështëmadhësishumëmëearsyeshmeemostrëssesa9501eduhurpër100%besimpërnivelinenjëjtë5%tëprecizitetit.

Pra,njëmostëre60zëravepagabime,najep95%besimseshkallaegabimitështënën5%.Tabelamëposhtëparaqetshkallëtëndryshmetëgabimevemaksimalepërniveletëndryshmetësigurisëdukepërdorurmostrënprej60zërave.

Ngatabelamëlart,judotëkenivërejtursesamëisigurtqëdëshirojmëtëjemi,atëherënësetestojmëvetëm60zëra,kamundësimëtëmadheqëtëketëgabime.Apothënëndryshe,përtëpasurnivelmëtëmadhtësigurisëdheshkallënenjëjtëmaksimaletëgabimeve,neduhettëtestojmëmëshumëse60zëra.Prandajkanjëshkëmbimtëqartëndërmjetsigurisë dhe precizitetit.

Përqindja e Sigurisë99%

90%80%70%

95%7,7%

3,8%2,7%2%

5%

Shkalla Maksimale e Gabimeve




36

Taninekemishqyrtuartrindryshoretnëmostrimineveçorive:siguria,precizitetidhemadhësiaemostrave.Auditoriduhettëpërcaktojëbesimindheprecizitetinqëai/ajokërkondhepastajtëllogarisëmadhësinëemostrës.

Nësepopullacionikaqenë100000fatura,sadotëkishimkontrolluarpërtëqenë95%tësigurtseshkallaegabimitkaqenëmëpakse5%?

Madhësiaemostrësdotëishte60.Mbanimendsederisa5%e100000është,eshprehurnëtermeabsolute,shumëmëshumëse5%nga10000,nemerremikëtumeproporcione.

Sidotadinimsemadhësiaemostrësduhettëjetë60?

Teoria e probabilitetit bazohet në aritmetikë komplekse, të cilat duhet të nainteresojnëkëtu,përllogaritjenemadhësisësëmostrëskurtëkemifituarsigurinëtonëdheniveleteprecizitetit.Kështuqënëvendtësajnekemitabelaqëmundt’ishikojmëpërt’ilehtësuargjërat.

Njëtabelëeshkurtuarështënëvijim:

Vini re:Mundtëshihnisetabelaështëtitulluar“Veçoritë/MUSFaktorëteMadhësisësëMostrave”.MosubrengosninëkëtëfazëseçkanënkuptojmëmeMUS(kjonëfaktqëndronpërmostriminenjësisëmonetare)pasiqëdotashohimnëkëtëtemësipjesëekapitullittëmëvonshëmkudot’juduhettëpërdornitabelënenjëjtëpërtëbërëdisallogaritje.

Faktorët e Madhësisë së Mostrës MUS / VeçoritëNr. i gabimeve në mostër

70%Nivelet e sigurisë

2,443,624,77

1,2180% 90%

3,004,285,52

1,623,895,336,69

2,3195%

4,756,307,76

3,00123

0



37

Faktorët e veçorive të madhësisë së mostrave:

Definicioni: “Faktori i Madhësisë së Mostrave (FMM) është i barabartë memadhësinëemostraveshumëzuarmeNivelineEpërm tëGabimit (NEG).”NEG(niveliipërqindjesmaksimaletëgabimitqënejemitëpërgatiturtatolerojmënëmostrëntonë),nëshembullintonëmëlart,është5%.

Kështuqë,në95%siguridhepapritjetëgabimevenëmostër,FMM-jaqëaplikohetnëshembullintonëështë3,00(nëkolonënehijezuar).

Llogaritjaështë:FMM=MadhësiaemostrësxNEGkështuqëmadhësiaemostrës=FMM/NEGdheNEG=FMM/madhësiaemostrës.

Mezëvendësiminevlerave tona,madhësiaemostrësekërkuar=FMM/NEG=3/0,05=60.

Qëllimiishembullittëmësipërmishtesapërt’jumundësuartëshihnimarrëdhënietendërsjellandërmjettrindryshoreve:

• Madhësia e mostrave.

• Siguria.

• Preciziteti(NEG).

Pyetje:Vlerësoniqëmadhësiaemostrësështë95%esigurt,dhesepopullacioninukështëzmadhuarpërmëshumëse50000€.

Përgjigje:Madhësiaemostrës=60siçështëshpjeguarnëshembullinmëlart.

Pyetje:Prejçfarëpopullacionidotëmerrnitmostrënprej60?

Përgjigje:Junukmundtëmostronifaturat(dokumentet)dhetënxirrnikonkluzionemonetare.Taninukjemidukeshikuarnësegabimetkanëndodhurapojo.Nejemitëinteresuarpërnjëvlerëmonetare qëndërlidhetmetotalinegrumbulluartëvleravetëfaturës.Prandajnevenaduhettëgjenerojmëpopullacionmonetardhekjoështëtemaeradhësqëdotështjellohetnëkëtënjësi.

Një ilustrimi i hollësishëm imostrimit të veçorive është dhënë nëDoracakun eAuditimittëBrendshëm(VëllimiIIIShembull1).




38

Mostrimi i Njësisë Monetare (MUS):

Mostrimi i Njësisë Monetare (MUS), apo mostrimi i njësisë së dollarit siç ireferoheminganjëherënëlibratëmostrimittëauditimit,ështënjëllojipërzgjedhjessë peshimit të vlerës. Përzgjedhja e peshimit të vlerës përshkruhet nëSNA/ISA530MostrimiiAuditimitsinjëllojimostrimitkunjësitëindividualetëvlerësqëpërbëjnëpopullacioninjanëidentifikuarsinjësimostruese,prandajMUSështëllojiipërzgjedhjessëpeshimittëvlerëskunjësitëmonetarepërdorensinjësimostrimi.

Nedotëvazhdojmëtëpërdorimpopullacionintonënëshembullprej10000faturavetëblerjesmevlerëprej1000000€ngakapitulli imëparshëmmbimostrimineVeçorive.Sidoqoftënedotëkonvertojmëkëtëshembullnganjëpopullacionprejfaturave teknjëpopullacionmonetarqëpërbëhetprejsecilësnga1000000€qëkonsiderohet si njësi monetare individuale.

Tabela në vijimparaqet një analizë (pjesërisht) të vlerave të 10 000 faturave tëblerjes.

Kolonaeanëssëdjathtëparaqetpopullacionintonëtërimonetar,d.m.th.tëgjithaeurotnga1€deri1000000€qëjanëpërfshirënë10000faturat.Nemundtëmarrimnjë mostër të rastit të euroveprej1deri1000000dhetestojmëeuroteveçantatëpërzgjedhura(përmesfaturavepërkatëse).

Përshembull,nësenumriynë iparë i rastitngagjeneruesi inumrave ishte141,nedotëkontrollonimfaturënmenumër1(përshembullpër tëkryer testin tonëtëauditimitpërtëparënëseështëpajtuarmeGRN-në).Nësefaturakapasurtrerreshta tëmallravenë të,nemund tëkontrollojmëvetëmrreshtin icilipërmbannumrineeurove141(d.m.th.njësinëmonetare141).

Nr. i Faturës Vlera e Faturës Vlera e Grumbulluar

123

↓9 999

10 000Vlera totale e faturave: 1 000 000

↓

150€

20 6401 260

↓1 2001 000

↓

150€

20 79022 050

997 800999 000

1 000 000

↓



39

NëMUS,nezakonishtkryejmëmostrimeintervale,pramemadhësitëmostrësprej60intervaliynëdotëishte1000000/60=16667d.m.th.nedotëmostronimçdotë16667-ëneuro.Dukefilluarmenumrineeurove141,nepastajdotëkontrollonimnumrineeurove16808(ecilabijebrendafaturës2),pastaj33475(ecilabijenëfaturën3)ekështumeradhë.Pranëkëtërastfaturat1,2dhe3,(aposëpakunjërreshtfaturengasecila)dotëtestohej.

Sialternativënedotëmundtëndanimpopullacioninderinë60fushasecilaprej16667€dhesipasrastittëpërzgjedhimnjëeurongasecilafushë.KjoështëenjohursiFushë MUS. Intervali Mesatar i Mostrimit (IMM) d.m.th. intervali mesatar ndërmjet secilësprejeurovetonatëpërzgjedhuraendedotëishte16667€.

TeknikatepërzgjedhjessëmatjessëvlerësdukepërfshirëMUSjanëtestetëmirapër t’ipërdorurnësejenidukekontrolluarpërzmadhimenëbilancete llogarive.Ato nukjanëtestetmëtëmirapërt’ipërdorurnëkontrolliminezvogëlimeve (edhe pseatomundtëpërdorenaqshumë,siçdotashpjegojmëmëvonë.)Këtukeminjëshembullshpjegues.Nënjëbilanctëfaturëssëblerjespër1000000€,përbërënga10000fatura,njëfaturëevetmepër1€kanjëshanstepërtëvogëltëpërzgjidhetdukepërdorurteknikënMUS.(Kjoështënjënjësimonetarenëmesinenjëtotaliprej1000000njësishmonetare).Megjithatë,nësekjofaturëecaktuarishtepërt’upërzgjedhur,jumundtëkonstatonisevleraefaturësështëvendosursinjëshumëjo-korrekte e shpenzimeve – do të ishte dashur të jetë për 100€, jo 1€. Ju kenikonstatuarsekjoështë99€ezvogëluar–mirëpokaqenënjëraportprej999999me1qëjudotëpërzgjidhnitkëtëfaturëdukepërdorurMUS.

PopullacioneteAnasjellta

Siçështëthënë,MUSdhepërzgjedhjetjeratëpeshimittëvlerësmësëmiripërshtatenpër tënandihmuar të testojmëpërzmadhimenëbilance.Atomund tëpërdorentë testojmë për zvogëlime mirëpo vetëm nëse mund të gjejmë një popullacion krahasues,injohursipopullacioniianasjelltë,përtaaudituarpërzvogëlime.

Tëshpjegojmëçkanënkuptohetmepopullacion të anasjelltë. Këtu kemi një test logjik.Mendonipërauditiminepasurivefiksenënjëorganizatëapokompani.Nësedonitëtestonipërobjektivateplotësisë dhe ekzistencëssëpasurivetëpërfshiranëdatënepasqyrëssëbilancit,jumundtënxirrninjëmostërtëartikujvetëpërfshirënëregjistrinepasurivefiksedheverifikonifizikisht,dukeiinspektuar(mbajmendkëtëteknikëpërmbledhjenedëshmive),qëpasuritëmundtëgjindendheshihen.Por(këtuduhetaplikuardeduksionilogjik)sidot’ikontrolloniajanëpërfshirëtë gjithapasuritëeorganizatës?




40

Popullacioniianasjelltëpërpasuritëfiksenëregjistërështëitërëgrupiipasuriveqëaktualishtposedonorganizata.Derisapunonidhekonfirmoniekzistencënepasurivetëpërzgjedhurangaregjistri,juduhettëregjistroninjëlistëtjetërtëtërëpasuriveqëjukenimonitoruardhekontrolluar,dhekurktheheninëbazë,shikoninëseatojanëpërfshirënëregjistërdhenësedatatepërvetësimitpërputhenapojomepërfshirjenetyrenëpasqyratfinanciare.Nësezbulonipasurifiksetëregjistruaranëmostrëntuajtëdytëqënukjanëpërfshirënëregjistërmirëpoështëdashurtëjenë(pasiqëatokanëqenënëpronësitëorganizatëssikursenëdatënepasqyrëssëbilancit)atëherëbilanciipasurivefikseështëzvogëluar.Jukenipërdorurpopullacionineanasjelltë (tëgjithapasuritëfizikeekzistuese)përtëtestuarpërzvogëlimetëmundshmenëvlerënepasurivefiksetëpërfshiranëpasqyrënebilancit.

Njëteknikëengjashmegjithashtumundtëaplikohetpërtëtestuarqëtëardhuratnukjanëdeklaruartëzvogëluara.Dyshembujjanë:

• Të ardhurat e gjeneruarangaorët e punës së stafit nukduhet të jenëmëshumësesaatotëgjeneruarangatotali ipërgjithshëmiorëvetëpunëssëstafitpërnjëperiudhëtëplotë.Popullacioniianasjelltëpërt’uaudituarkëtupër zvogëlime do të përfshinte kohën e pushimeve, pushimin mjekësor,trajnimet,administratëndhekohëtjetërpangarkesëetj.

• Tëardhurategjeneruaranganjëkoncertmundtëauditohenpërzvogëlimduke identifikuar të ardhurat maksimale nëse salla ka qenë e plotë dheauditimi i popullacionit të anasjelltë të ulëseve të zbrazëta, biletaveplotësuese,zbritjetpërfestadhelëshimeetjpërzmadhime.

Siteknikë,përdoretnëpraktikëporpërdorimiipërgjithshëmipopullacionevetëanasjelltaështëikufizuarnësituatatkurekzistonnjëpopullacionipërshtatshëmianasjelltë.

Ekzistojnë teknika tjera statistikore që ju do t’i përdorni si një auditor. Do t’idiskutojmëkëtomëposhtë.

Mostrimi i ndryshoreve

Një ndryshorenëstatistikaështënjëkarakteristikëepopullacionitqëmundtëmatetnënjëshkallëvlerash,p.sh.gjatësiaekohëssëborxheveqëkakaluar(koha),vleraevijavetëstoqeve(vlerafinanciare),numriikilometraveqëparaqitensishpenzimeudhëtimi(distanca/vlerafinanciare).



41

Mostrimiindryshorevemundtëpërdoretnëmënyratëndryshmepërtëprodhuarlloje tëndryshme tëkonkluzionevembi temënepopullacionitpër t’u audituar,p.sh:

• Tëjepetnjëvlerësimivlerëstotaletënjëpopullacioniderinënjëshkallësigurie.

• Tëtestohetnësenjëpasqyrëpërpopullacionkamundësitëjetëevërtetëapojo.

• Tëkrahasohenetestohenpopullacionetëndryshmenëseduketsekashumëdallimndërmjettyre,-p.sh.krahasimiitreguesvetëperformancësndërmjetorganizatave.

Mostrimiindryshoreveështënjëteknikëqëkaorigjinënnëteorinëemostrimit (më shumësesanë teorinëe thjeshtëbazë tëprobabilitetit tëmostrimit tëveçorive).Ështëtolerantepërgabimetnëpopullacion(ndryshengamostrimiiveçoriveapopërzgjedhja e peshimit të vlerës)mirëpomatematikamund të komplikohet dhepër popullacione tëmëdha financiare, pajisjame programe kompjuterike për tëndihmuarauditorinështëshumëedobishmenësejoedhethelbësore.

3. Teknikat e Auditimit të Asistuar nga Kompjuteri (CAAT)

NehulumtojmëpërdorimineTeknikavetëAuditimit tëAsistuarngaKompjuteri(CAAT) shumëmënëhollësinënjësinënëvazhdim.Sinjëhyrje e shkurtërnëtemënëkëtëfazë,juduhettëjeninëdijeniseekzistojnëdyfunksioneshumëtërëndësishmenëtëcilatmundt’jundihmojësoftuerikompjuterikispecializuarkurkeninevojëtëpërdornimostriminstatistikorgjatëauditimevetuaja:

• FuqiadheshpejtësiaeprocesimittëPC-vedhelaptop-ëvejumundësonjuvesiauditorëtëprodhoninjëmostërtërastitecilamundtëmarrëtepërkohëdheprandajnukështëefikasetëkryhetmedorë.

• Softuerimundtëprodhojënjëprofilpopullacioniqëimundësonauditorittëkryejëkontrolletëshumëfishta.Përshembullpërnjëpopullaciontëcaktuarjumundtëvendosnisedëshironitëshikoninëtëgjithëzëratmevleratëlarta,njëmostërevogëlpërgjykimtëzëravetëvlerëssëulëtdhenjëmostërtërastittëzëravemevlerëtëmesmeprodhuarngakompjuteri.

Pakotepatentuarapyetëse,përshembullIDEAdheACLtëdyjakanëaplikacionetëmostrimitstatistikormirëponukpërfshijnësoftuerëtëmostrimittëndryshoreve.




42

Softueretëtillamundtëgjendennëinstitucioneakademike,organizataprofesionalestatistikoreaponëfirmatëmëdhatëkontabilitetitdheauditimit.

Ju lutem vini re semegjithatë pajisjame laptopë nuk do të thotë semostrimistatistikorduhettëkryhetsipjesëeproceduravetuajatëauditimitnësecilinprejangazhimeve tuaja tëauditimit.Edhepsekompjuterëtmundtëkryejnëdetyratenxjerrjessëtëdhënaveshumëshpejt,gjykimiiauditoritnevojitettëvendosseçfarëtëdhënashkërkohenpërtëqenënëgjendjepërtëtestuarnjëmostërpërarritjetëkonkluzionitpërpopullacioninsitërësi.Kompjuteriështëvetëmnjëmjet–nevojitetaftësiadhepërvojajuajpërtavënëfuqinëetijnëpërdorimefektivdheefikas.

3.1 Teknikat e Auditimit - CAAT dhe Automatizimi i Auditimit

Nëkëtënjësistudimorejudotëmësonipërpërdorimetkuauditoriaplikonsoftuerëtdhekompjuterët(d.m.th.TeknologjinëInformative,apoIT,mefjalëtjera)përt’indihmuar ata në kryerjen e detyrave të tyre të auditimit. Ne do të shikojmë në shtrirjenepërdorimittësistemevetëIT-sëngaauditorëtpërvëniennëfunksiontëTeknikavetëAuditimittëKompjuterizuar(CAAT)përtëpërmirësuarefikasitetinepunëssëtyredhepërtëofruarshërbimemëefektivetëauditimitpërmenaxhmentindhesirezultatedhepërorganizatën.NedotëzgjerojmëanalizëntonëtëpërdorimittëCAAT-sëpër të shikuarnëpërdorimetepërgjithshme të softuerëvepyetësnëkompjuterë, duke diskutuar përparësitë dhemangësitë e përdorimit të tij dhe simundtazhvilloninjëprojektpyetëstëbazuarnëkompjuterë.Nedotëkonkludojmëmenjëdiskutimmbipërfitimetdhemangësitë epërdorimit tëkompjuterëvepërautomatizimtëshumëprejdetyravetonatëauditimit.

Julutemvinire:KjonjësinukfokusohetnëfazatkyçetëpërfshiranëkryerjeneauditimevespecialetëbazuaranësistemetëIT-së,financiaredhejo-financiare.JudotëshqyrtonikëtoteknikanëmodulineAuditimittëBrendshëmtëAvancuarsipjesëestudimevetëradhësnënivelinVSIA.

3.2 Përkufizimi i Teknikave të Auditimit të Asistuar nga Kompjuteri (CAAT)

Në këtë kapitull ne do të përshkruajmë Teknikat e Auditimit të asistuar ngaKompjuteri(CAAT)nënjëniveltëpërgjithshëmdhepastajtëjapimdisallojemëspecifiketëCAAT-veqëjumundt’ipërdornisinjëauditor.

PërdorimiiCAAT-venganjëauditorpërfshinëpërdoriminekompjuteritpërtëbërëtestimineauditimitapopërtëndihmuarauditorintëkryejprocedurateauditimit.



43

Kjo nganjëherë përshkruhet si auditim “me kompjuter” për të dalluar atë ngapërdorimiiaplikacionevekurkryejmënjë“auditimtëkompjuterit”.

SaipërketpërdorimittëCAAT-sëngaauditori,InstitutiiAuditorëvetëBrendshëmtheksonsinëvijimnëribotiminetetorit2008tëStandardeve Ndërkombëtare për Praktikat Profesionale të Auditimit të Brendshëm:“Auditorët e brendshëm duhet të kenë njohuri për rreziqet kyçe të teknologjisëinformative,kontrolletdhe teknikateauditimit teknologjiknëdispozicionpër tëkryerpunënetyretëngarkuar.Megjithatëjotëgjithëauditorëtebrendshëmpritettëkenëekspertizënenjëauditoritëbrendshëmpërgjegjësiakryesoreetëcilitështëauditimimeteknologjiinformative.”

Standardet gjithashtu theksojnë: “Në ushtrimin e kujdesit të duhur profesionalauditorëtduhet të shqyrtojnëpërdorimine auditimit tëbazuarnë teknologjidheteknikatjeratëanalizimittëtëdhënave.”

Standardet më tej përkufizojnë teknikat e auditimit të bazuar në teknologji si“Ndonjë mjet i automatizuar i auditimit, siç janë softuerët e gjeneralizuar tëauditimit, gjeneruesit e testimit të të dhënave, programet e kompjuterizuara tëauditimit,mjetetespecializuaratëauditimit,dheteknikateauditimittëndihmuaramekompjuterë”

Nga kjo jumund të shihni se auditorëtmodern, të trajnuarmirë dhe të pajisurmirëduhet tëshqyrtojnëpërdorimineIT-së,d.m.th.CAAT,për t’indihmuaratanëmbledhjen dhe analizimin e dëshmive nga sistemet emëdha dhe nganjëherëkomplekse.

Nëkëtëfazë,njëvërejtje:DuhettëjeniplotësishtnëdijenipërdalliminndërmjetpërdorimittëCAAT-sëtëpastër,kuauditoripërdorkompjuterinpërtëkrijuarapondihmuar në krijimin e dëshmive të auditimit dhe automatizim të auditimit, ku auditoripërdorkompjuterinpërautomatizimtëdetyravetëcaktuaratëpërsërituranëfazëneplanifikimit,punësnëterren,shqyrtimit,raportimit.Derisapadyshimnjëmjetshumëifuqishëmnëadministrimineciklittëauditimit,siauditorëneduhettëfokusojmëvëmendjentonëkryesishtnëaktivizimineasajfuqietëprocedimitpërqëllimtëpërmirësimittëmetodikësdheteknikavetonatëauditimitdhejothjeshtnëaftësinëekompjuteritpërtëofruarprocedimtëfjalëveapolehtësimtëpunësnëlistapërtëshpejtuarauditimin.Aftësitëtuajasiauditordotëdemonstrohensesi ishfrytëzoninëmënyrëproduktivepajisjetdhenjohuritë tuaja tëIT-së,për tëpërmirësuarcilësinëedëshmive tëmbledhuradhe interpretimetnë tëcilatarrinidukepërdorurato.Nedotëkthehemitediskutimiikëtijdallimitërëndësishëmnëkapitullinefundittëkësajnjësiestudimore.




44

TrikategoritëkryesoretëCAAT-ve

Përmomentinnedo tëpërqendroheminëCAAT-tënëkuptimineparë. Janë trikategorikryesoretëkëtyrellojevetëCAAT-ve:

1. CAAT-tëetestimittëtëdhënave:Auditoripërdorsoftuerspecialpyetësoraudituespërshqyrtimdhetestimtëpërmbajtjessëdosjevetëtëdhënavetëcilatformojnënjëpjesëtësistemittëaplikacionitnënshqyrtimtëauditimit.Kjo identifikon të dhënat e gabuara dhe gjithashtu i siguron informatamenaxhmentit.

2. CAAT-të e testimit të sistemit:Auditori proceson të dhëna të testimit tëauditimittëpërgatituranëmënyrëtëveçantëpërmesnjësistemitëaplikimitpërtestimineoperacionevetëtij(përshembullllogaritjetetij)dhekontrollete tij.

3. CAAT-tëanalitikedhembështetëse:Përdoretsoftueriveçantëpëranalizimtë informatave nga auditori, d.m.th. informata që jo domosdoshmërishtprodhohen nga kompjuteri. Shembujt përfshijnë analizat e regresit dheshqyrtiminanalitiktëtëdhënavehistorikefinanciarepëranalizatëtrendit.

Softueripo-ashtumundtëpërdoretpërmbështetjetëaktivitetittëauditorit,p.sh.gjeneriminenumravetërastësishëmmekompjuterpërt’inxjerrmostratmedorë.(Nësekompjuterigjithashtubënnxjerrjenemostrave,kjonjihetsitestimCAATitëdhënave.)KykapitulldotëfokusohetnëCAAT-tëetestimittëtëdhënavedhetestimit të sistemit.

3.3 Përparësitë e auditimit që përdor CAAT-s

Para se të vazhdojmëme diskutimin e përfitimeve që sjellCAAT-ja në botën eauditimit,letëshohimnësejumundtëmendonipërdisaqëjanëpërjuve.

CAAT-skundrejttestimitmanualtëauditimit

CAAT-tëofrojnëcapërparësikrahasuarmetestiminmanualtëauditimitnërastetëcaktuara:

1. Rritjaeshtrirjessëtestimittëauditimit:Shpejtësiadhesaktësiametëcilënkompjuterimund të procesojë vëllime tëmëdha informatash imundësonauditorittarrisëmetëmadheshtrirjeneverifikimittëauditimit;qëshpesh



45

mundëson100%mbulimtësistemevetëcaktuara.Kjomundtëreduktojëapoedhe ta eliminojë rrezikunemostrimitpër rritjeminimalenëkostoneauditimit.Përshembull,mundtëmosmarrë fareapovetëmpakkohëpër një kompjuter të ri-llogaris të gjitha variacionet e çmimeve në dosjetëstoqevesesatënxirrenekontrollohenmostratellogaritjeve.Kostojanëkuptiminekohësshtesëtëpërfshirënëauditim(apokostojaemundshmee angazhimit të atij auditori në një detyrë tjetër)mund të numërohet nëminutadukepasurfuqinëeprocedimittëlaptopëvesot,dhepërmëtepërjapinpërfitimenëaspektinerekomandimevepotencialetëbëraqëmundtëkursejnëdisamijëraeurotëorganizatës.

2. Kryerjamanualeedetyravetëpamundura:nëdisasistemekompjuterësh(nëveçantinërrjeteshumëtësofistikuaradhetëmëdhaapotëgjera)mundtëmosketëfaregjurmëtëdukshmetëauditimit.Opsioniivetëmimundshëmpër auditorin në raste të tilla mund të jetë të përdor kompjuterin për tëgjurmuarnëpërsistempërtëverifikuaroperiminkorrekttëkontrollevedheproceseve kyçe.Kjo sigurishtmund të kërkojë njohuri të hollësishme tësistemitnëpjesëneauditoritnëveçantinësesistemiështëkompleksdhemundtëkonsiderohettëkufizojënëauditiminesistemeveIT.Megjithatë,ekzistojnëpakosoftueriqëmundtëpërdorenngaauditorëtepërgjithshëmpër tu mundësuar atyre të përcjellin transaksionet përmes sistemevekrahasimishttësofistikuarapaangazhuarnëshkallëtëplotëauditiminIT.

3. Efektshmëriaekostos:CAATmundtëjetënjëmetodëmekostoefektiveetëarriturittëobjektivavetënjëauditiminëkrahasimmekostoneproceduravealternative manuale. Efektshmëria e kostos rritet ku ka mundësi për ri-përdorim,psh.nëvitetvijueseaponësisteme,oseorganizatatëndryshme.Kjokryesisht për shkak të kostos sëCAAT-së, që zakonisht vendoset nëkoston e zhvillimit.

4. Eliminimi i përsëritjes së punëve: Përdorimi i kompjuterit për të kryerdetyratëpërsëritshmedhetëmërzitshme(siçështëpërzgjedhjaemostrave)elironauditorintëpërqendrohetnëaspektetërëndësishmepërgjykimtëauditimit.Mbanimendroliijuajsinjëauditoribrendshëmështëtëkryenishërbimepërorganizatënqëupunësonjuve;njëpjesëeatijroliështëdhëniaekëshillavemenaxhmentit.Samëshumëkohëqëkaloninëdiskutiminekëshillaveqëmundtëjepni,mëtepërsesanëmbledhjenedëshmivemetëcilatjupërfundimishteformoniopinionintuaj,aqmëefektiv(dheefikas)jeninëpunëntuaj.




46

5. Rritjaenjohurivepërsistemetorganizative:njënën-produktirëndësishëmi përdorimit të kompjuterit si mjet auditimi është se auditori mund tëarrijënjohurishumëtëavancuarapërsistemete tëaudituarit.Kjodot’jumundësojëjuvesiauditortëangazhohenimemenaxhmentinpërdiskutiminepërparësivedhedobësivenëpërdoriminetermeveqëkuptohenbashkërisht.Autoritetimetëcilinauditoriifletmenaxhmentitduhettërritetsirezultatidemonstrimittënjohurivetëshëndoshasesipunojnësistemetdhesidotëmundtëpunoninmëmirë.

ShembujtëtestimittëtëdhënavedhetestimiisistemitCAAT

CAAT-tëetestimittëtëdhënavedhetestimittësistemit,tëdyjapërdorenshumësiteknikadhe,sinjëauditor,juduhettëkuptonisesipunojnëatodhecilatjanëpërparësitëdhemangësitëesecilës.Përilustrimtëkëtyrepikave,nedotëpërdorimnjë rast të shkurtër studimor ku përfshihet sistemi i imagjinuar i pagesave tëfurnitorit.

Procesimiitestimittëpavarurtëtëdhënavepërmesnjësistemitëpagesaveështënjëshembulliauditimitmekompjuterdheilustronnjëteknikë.Tanitëshikojmënëtestimineauditimitqëdotëmundtëbëhejnësistemmepërdorimineteknikavetëhetimittëdosjespërtestiminetëdhënave.

Dosjakryesoreefurnitorit,ecilaështënjëdosjeepërhershmenësistem(d.m.th.të dhënat në këtë dosje kanë qasje nga softuerë tjerë për të lejuar aplikacionetpërkatëse tëkryejnëkontrollimedhe llogaritje)përmban informatatnëvijimpërsecilinfurnitor:

• Numrinefurnitorit.• Emrinefurnitorit.• Adresën.• Hollësitëellogarisësëbankës.• Limitineçekut.• Kushtet.• Bilancin aktual.• Emrineçekut.• Vitinepagesavederimësot.• Pagesatnëvitinekaluar.



47

Dosjaetransaksionevepërmbaninformatatnëvijimpërsecilintransaksion:

• Numrinefurnitorit.• Llojinetransaksionit(faturën,letër-kredinë).• Datën e transaksionit.• Numrin e transaksionit.• Numrinereferencëssëpagesaveelektronike.• Vlerënepagesaveelektronike.• Numrineçekut.• Numrineporosisë.• Vlerëneçekut.• KodineTVSH-së.• ShumëneTVSH-së.• Zbritjen.• Datënepagesës.• Treguesinekryerjessëpagesës.

PërparësitëdhemangësitëeCAAT-ve të testimit të tëdhënavedhe të testimit tësistemit

Dyteknikat,ajoetestimittëtëdhënavedheetestimittësistemitjanëqasjeefektiveporsecilakapërparësitëdhedobësitëeveta.Seciladotëjetëmëepërshtatshmenëdisarrethanapornatyrishtsedotëketërastekurauditorimepërvojëmundtëvendosqëtëdyjadotëmundtëpërdoreshinsëbashkupërtënxjerrëpërfitimshtesëkrahasuarmepërdoriminevetëmnjërës.

Të dhënat në ndonjë sistem aplikimi janë dëshmi e funksionimit të sistemit.Tëthemitëdhënatmundtëfutennësistemvetëmdukeuprocesuar.Kuratotëjenënësistem,atomundtëndryshohenvetëmnëseprocesohenprapë.Itërëkyprocesimkryhetngasistemi,kështuqënësekadobësitëkontrollitnësistemjuduhettëjeninëgjendjetëgjenidëshmipëratonëformëtëtëdhënavetëgabuara.

Teknikatetestimittëtëdhënavepërbëhenngapakosoftuerëshhetuesetëdosjesqëauditorëtpërdorinpërnxjerrjedheanalizimtëtëdhënavengasisteminënshqyrtim.

Nëanëntjetër,testimiisistemitzakonishtmerrformënetëdhënavetestuese(d.m.th.hollësifiktive)dukeqenëinputeqëlejojnëauditorintëkryejtestetpërkonstatimnësekontrolleteaplikacionitpopunojnëkënaqshëmdhemundtëmbështeteminëto.




48

Tëdy qasjet, pra testimi i të dhënavedhe testimi i sistemit, kanë përparësi dhedobësi.

3.4 Përdorimet e ndryshme të CAAT-ve

Nëkëtëkapitulljudotëmësoninëlidhjemekategoritëndryshmetësoftuerëveqëmundtëpërdorenngaauditori.Përparësitëdhemangësitëesecilësdotëdiskutohen.Ne do të shtjellojmë përdorimin e pakove hetuese të bazuara në kompjuter dheparaqesimfazatendryshmetëprojektithetuestëbazuaranëkompjuter.Kategoritëalternativetësoftuerëve

Ekziston një numër i llojeve të ndryshme të softuerëve CAAT në dispozicion.Kategoritëkryesorejanësinëvijim:

• Simulimiparalel

Kjoteknikëimundësonauditorittëriprodhojërezultatetëprocedimitdhellogaritjesduke përdorur të dhëna apo transaksione të drejtpërdrejta dhe programin e vetëauditoritpërkrahasimmerezultatetenxjerrangasistemiiaudituar.

• Moduletengulituratëauditimit

Modulet e ngulitura të auditimit (gjithashtu të njohura si softuerë rezidente tëauditimit)kërkojnëkodineprogramit tëauditoritpër tunguliturnësoftuer.Kurështënëpërdorimaiekzaminontransaksionetmenjëherëkurtëjenëproceduarngasistemipërtëparënësejanënëpërshtatjemekriteretepërzgjedhjes.

Përdorimetkryesoretëkësajteknikejanëpërdosjeshumëtëmëdhaaposistemetëkohëssëvërtetësimetodëemostrimitapoepërzgjedhjessëtransaksioneve.

• Shqyrtimiiprogramit

Shqyrtimiiprogramitpërbëhetngaekzaminimiilistimevetëkodeveburimoretëprogramevepërtëpërcaktuarmënyrënnëtëcilënekzekutohetprogrami.Njëauditorikualifikuarmundtënxjerrëkonkluzionenëlidhjemeefektivitetineaplikimittëprogramitpërmesshqyrtimittëkoditburimor.

Kjoështëteknikëespecializuarqëkërkonaftësitëposaçmetëprogramimitporështëedobishmepërtëverifikuarsaktësinëekontrollevetëprocedimittëpërshkruaranëprogramdhepërtëverifikuarzbatiminestandardevetëprogramimittëorganizatës.



49

• Krahasimiiprogramit

Softueriispecializuarpërkrahasimmundtëpërdoretpërkrahasimtëdyversionevetëndaratëndonjëdosjemeqëllimtëidentifikimittëdallimeve.Auditorëtmundtëkrahasojnëkopjeteprogramevedhekontrollojnënësendryshimetjanëoperuarmekorrektësiaposenuk janëbërëndryshime tëpaautorizuara.Çfarëdopërjashtimiapondryshimiipaautorizuardotëketënevojëpërhetimauditimi.

Derisakjoteknikëështëedobishmenë,përshembullparandaliminemashtrimit,softuerimundtëjetëshumëishtrenjtëdhesiitillëkatëngjarëtëpërdoretvetëmnëorganizatashumëtëmëdha.Përmëtepërpërkoston,kjoteknikëkërkonnjohuritëveçanta tëgjuhëveprogramuesemeqëllim tëndjekjes së rëndësisë sëndonjëndryshimitëbërënëprogram.

• Softueriirikthimittëtëdhënave

KymesiguriështëCAAT-iipërdorurmësëshumti.

Mundtëpërdoretpërnxjerrjendhemanipuliminetëdhënavetëkompjuterizuara,përtestiminetëdhënavedhepërformatimineraportevepërauditimdheqëllimetëraportimit.Gjithashtumundtëpërdoretpërtestimtëmënyrëssesiprocedurateprogramuaradhekontrolletkanëfunksionuarnëtëdhënateproceduara.

Softueriirikthimittëtëdhënavemësëshumtipërdoretpërekzaminimapotestimtëtransaksionevenënjësistemkompjuteriduke:

Përzgjedhur transaksione mostër

Kurpërzgjidhetnjëmostërtransaksionipërtestimaposhqyrtimauditimi,mundtëpërzgjidhentëdhënat:

• ngamostratërastit,përshembullpërtëofruaroraretetestimitsubstancialpërauditorëtejashtëm.

• nga transaksionet ‘të tërhequra’ nga sistemi i drejtpërdrejt kompjuterikpër testimin e auditimit të një natyre të veçantëme qëllim të testimit tëkontrolleve.

Përshembull,njëCAATdotëmundtëjeptenjëlistëtëtëgjithatransaksionevepërnjëmadhësitëcaktuar,apoatoqëkanëqenëtëpakryerapërnjëkohëtëcaktuar.




50

Ri-performimi i llogaritjeve

Gjurmët e auditimit shpesh humben apo turbullohen nga detyra të shumëfishtadhe llogaritje që bëhen nga sistemi kompjuterik, ku rezultat përfundimtar ështëpërmbledhja.

CAAT-tëmundtëpërdorenpërtë-ri-performuarpërmbledhjetdukepërzgjedhurdheshtypurhollësitëetransaksioneveindividualedhepastajllogaritjetri-performuesekuparaqitetbërjaellogaritjes.

Shtresimi apo ekzaminimi i fushëveprimit të një popullacioni

Të dhënat mund të kategorizohen dhe ndahen për ta rritë dobinë e testimit tëauditimit.

Përshembulltransaksionetngagrupiveçantëikodevetëkostosmundtënxirrensipjesëeshqyrtimittësistemevetëkësajfushe,apomundësishtpagesatekryerangaindividicaktuardotëmundtëzgjidheshinsipjesëenjëhetimitëauditimit.

Përputhja e të dhënave

Përputhjaetëdhënavenëfaturatqëkrahasojnëpakotëdhënashtënjëorganikundërregjistrimeve tjera tëbërangaorgani i njëjtë apondonjë tjetërpër tëparë se sapërputhenato.Kjomundësonidentifikiminepagesavedhekërkesavemashtruese.

Përputhjaetëdhënavenëveçantiështëepërdorshmekukarrezikshmëritëmadhetëpagesavemashtruese,siçështëstrehimiapopërfitimetjerasociale.

Teknikat e sofistikuaranë rritje janëdukeuzhvilluarpër testim tëdyfishimit tëregjistrimevekukanëdispozicionvetëminformatatëpjesshme.

Përshembull, testetmund tëkryhenpërpagesatedërguara tekadresëecaktuarpostare,përtëpërcaktuarpunëtëshumëfishtë(aponjëpersonqëpërdorvarieteteemrash)ekështumeradhë.

Auditorimundtëshfrytëzojëedheveçoritëcilatjanëtëpërbashkëtapërrikthimtëtëdhënavetëspecializuaradhepakohetuese,përkryerjetëdetyravenëvijim:



51

• Mostrimiiveçorive.

• Testimiidyfishimit.

• Krahasimiidosjesdheregjistrimeve.

• Mostrimi statistikor.

• Mbledhjatotale.

• Numërimi.

• Përmbledhja.

• Raportimi.

CAAT-tëmundtëpërdorenpërkontrolliminerezultatevetëprocedimitpërtestimtë dështimeve në kontroll.

Përshembull,kompjuterimundtëhetohetpërdhënieneinformatavesubstancialetë auditimit për transaksionet e refuzuara dhe arsyen se pse ato refuzohen.Kjomundtëjetëedobishmepërinformimtëtëangazhuarvenëvlerësimtëkontrollittë auditimit.

• Kontrollimi i hyrjeve në sistem

Hetimi i hyrjeve/kyçjeve në sistem (dhe dosjet e kyçjeve) për përjashtime dhegabime,siçjanëtentimetpërqasjetëpaautorizuar,ndihmonsigurinëekompjuteritdhejepinformatapërpërdoriminemakinësdhepërkontrollineqasjeve.

Këtomund të jenë tëdobishme si dëshmi e aplikimit tëduhur tëkontrolleve tëpërgjithshme të kompjuterizuara siç janë, numri i aktivizimeve të programit,regjistrimi i qasjeve në dosje të caktuara të dhënash (dosja e të dhënave tërëndësishmepërshembull)dheshkeljetesigurisë.

Hetimiaudituesbazuarnëkompjuter

Zhvillimi i përdorimit të gjerë të kompjuterëve desktop dhe shumë laptopëvemobil e të fuqishëmpër përdorimnëpunënnë terren, ka sjellë deri te krijimi iqasjevefleksibilepërhetimtëauditimit.Tëgjithasistemetekompjuterizuaramundtë transferojnë tëdhënapër t’uanalizuardhevlerësuar, tekdheprejkompjuteritdesktopapolaptopmelehtësirelative.

Shumë auditorë tani shfrytëzojnë përparësinë e kësaj duke shkarkuar të dhënangakompjuterëteorganizatësnëkompjuterëtetyrenëtëcilëtatakanëinstaluarnjëpako tëhetimitauditues.Kjoefektivishtnënkuptonqëatamund tëpërdorinpakotënjëjtëhetimimeçfarëdollojkompjuteri,kështuqëatamundtëndërtojnë




52

ekspertizëndhepërvojënetyretënjëapodyprogramevetëhetimitmëparësesatëkenënjohurinëpjesëtëvoglangadisatëndryshme.

Mendoni përmenaxherin tuaj për njëmoment, balancimi i shumëkërkesave qëjanëbërëmebuxhetineshërbimittëauditimit.Nëseaftësoheninëpërdoriminenjëpakojesoftueriketëauditimitduhettëketëpërparësitëqarta,nëaspektineburimevetë shërbimit të auditimit qëdalinnga trajnimi juaj dhekostoja embështetjes sëmëtejmepasiqëjuduhettëjeninëgjendjetëkryenidetyrattuajanëmënyrëmëefektivedheefikase.Çmimiisoftueritmetëcilindotërritetekspertizajuajështëivogëlnëkrahasimmevlerënepërmirësimevenëefikasitetdheefektivitettëcilatjanë të mundshme.

Ekzistojnëdisapako tëhetimit tëbazuarnëkompjuter, pormë tënjohurat janëdypakotkanadeze,njohursiACL(GjuhaeKomandimittëAuditimit-GJKA)dheIDEA(NxjerrjedheAnalizaetëDhënaveInteraktive-NADI).

Fazatepërfshiranënjëprojekthetuestëbazuarnëkompjuter

Tanidotëshqyrtojmëfazatmetëcilatnjëauditordotëkryejëhetiminedosjesdukepërdorurkompjuterin.

1. Identifikimi:kërkesaeparëështëtëidentifikohetdosjaetëdhënavepërt’uhetuar.Kjokërkonnjëshkallëtëtëkuptuarittësistemit.Kuështëdosja?Nëçfarëformatiështëajo?Anevojitetshndërrimparasemundtëpunoninëtë?

2. Përzgjedhja:Nërastetëdosjeveshumëtëmëdhamundtëjetëenevojshmetëeliminohenshënimetapopjesëtëshënimeveqëjanëpainterespërauditorinnëmënyrë që të ruhet hapësirë e nevojshme nëmemorien-hard disqet eKompjuterëvedhetëminimizohetkohaetransferimitdheprocesimit.Kjomundtëpërfshijëpërdoriminesoftuerëvenëkompjuterinkryesor.

3. Shkarkimi: Të dhënat transferohen fizikisht nga kompjuteri kryesor tekhard disku i kompjuterit të auditorit.Varësisht nga burimi dhemadhësiaedosjeve,kjomundtëpërfshijëkopjiminethjeshtënëdisketaapondonjëformëtësistemittëkomunikimitapopërdorimineCD-ROM-itiintegruarnëkompjuter.

4. Konvertimi dhe definimi: Prapë, varësisht nga burimi, të dhënat mundtë nevojitet të konvertohen në format të PC-së. Pakot kryesore hetuesepërfshijnëpajisjepëridentifikimindhekonvertiminetëgjitharegjistrimevetëpërbashkëtatëformateveqëgjendennëkornizënkryesoredhenëmini-kompjuterë.



53

Dukepasurparasyshqëkëtopakojanëkrejtësishttëpavarurangasistemiqëauditohet,ataduhettëinformohenpërshënimetdhestrukturënedosjevetëtëdhënaveparaseatamundtëshfrytëzojnëatonëmënyrëneduhur.

Përdisapakotëcaktuarakompjuteriketëkontabilitetitqëpërdorenzakonisht,definimiifushavedheshënimevevijnësëbashkumesoftuerinehetimit.Nëdisa sisteme tëbazave të tëdhënavekompjuterike,definimi i tëdhënavendërtohetnëdosjetetëdhënavedhemundtëinterpretohendrejtpërdrejtngasoftuerihetues.Pornësesistemiqëauditohetështëunikapoështëpakomëepaqartë,juduhettëjepnidefinicionetvetë.Juduhettëjeninëgjendjetësiguronifaqosjeteshënimevengadepartamentiikompjuterëve.

5. Procesimi dhe rezultatet:Tëdhënat tanimund tëhetohendherezultatettë nxirren. Procedurat precize që duhet ndërmarrë varen nga zgjedhja eauditorit për teknikat e duhura dhe softueri në dispozicionpër kryerje tëdetyrës.

3.5 Përdorimi i kompjuterit në menaxhimin dhe administrimin e auditimit

Në këtë kapitull do të diskutojmë përdorimin e kompjuterëve në planifikimin,dokumentimin dhe kontrollimin e një auditimi, dhe gjithashtu në raportimin erezultateve të auditimit.

NëparagrafëthyrëstëkapitullittëparëtëkësajnjësiestudimorenekemithënësedotëkthehemitekdiskutiminëlidhjemedallimeterëndësishmendërmjetCAAT-sëdheautomatizimittëauditimit.Nëpjesëtparaprake,nekemishikuarnëmënyratnëtëcilatauditorimundtëlidhëfuqinëeprocesimittëmundësivetësofistikuaraanalitiketëpakovesoftuerikemodernetëauditimitpërtëbërëpërpjekjettonatëauditimitmëproduktive,efikasedhetëkënaqshmepërpersonin.Nëkëtëkapitullpërfundues ne do të shtjellojmë njëmënyrë tjetër në të cilën auditorëtmund tëlidhinpërfitimeteIT-së–përdoriminekompjuterëvenëmenaxhimineauditimit.

Nedotëshqyrtojmëkëtëtemënëntretituj:

1. Planifikimiiauditimit.

2. Dokumentetpunuesedhekompjuteri.

3. Kontrolli i auditimit.




54

Ju duhet të vëreni se informatat në pjesët e planifikimit të auditimit ndërlidhenkryesishtme auditimin e brendshëm. Informatat në dy pjesët tjera zbatohen nëmënyrëtënjëjtëpërauditiminebrendshëmdhetëjashtëm.

Planifikimiiauditimit

Planifikimiiauditimit,siçekemimësuarnënjësitëparaprake,ështëthemelorpërtëqenënëgjendjepërtëkryernëmënyrëtësuksesshmenjëauditim.Megjithatë,siçedinikryerjaevlerësimitfillestarpërtëqenënëgjendjepërtëkryertrillojetkryesoretëplanifikimittëauditimit(strategjik,operacionaldhetaktik/angazhimi)ështëedhekomplekseedhemerrshumëkohë.Nëshumëvende,shumëorganizatatëshërbimevepublikekanëzhvilluarpakote tyre tëplanifikimit tëauditimit tëkompjuterizuarderisatjeratkanëblerëpakotëpërdoruratëzhvilluarangaorganizatatkomercialeqëspecializojnënëdisenjiimindheprogramiminesistemevekompjuterike.

Cilëndo pako që përdor shërbimi i auditimit, ajo i mundëson menaxhmentit tëauditimittë:

1. Përcaktojnë nevojën e përgjithshme të auditimit dhe shpeshtësinë efushëveprimin e shqyrtimit. Në veçanti, pasi që formulat e treguesve tërrezikutkryesishtnxirrenngaformulamatematikore,kompjuterëtmundtëndihmojnënëllogaritjetevlerësimittërrezikutqëmarrinshumëkohë.

2. Mirëmbajnëplaneteauditimitnëmodeltëpërdorshëm(kjogjithashtuvlenpërauditiminejashtëm).

3. Monitorojnëobjektivatdhekohëneangazhimitnëauditimdheshqyrtimineperformancëssëauditimit(kjogjithashtuvlenpërauditiminejashtëm).

4. Prodhojnë informata të kushtueshme për ndarjen e kohës së auditimitpërqendrënoperativepërkatëseecilaështëaudituarapopër tëanalizuarperformancëneauditimitsipjesëeshqyrtimittëcilësisëapoiniciativëssëpërmirësimittëefikasitetit(kjogjithashtuvlenpërauditiminejashtëm).

Përdorimiikompjuterëvepërpërpiliminedokumentevetëpunës

Rritjaepërdorimittëkompjuterëvedesktopdhelaptopëvenëauditimkarezultuarnërritjetëefikasitetitdheefektivitetittëauditimit.Nedotëshikojmënëdisaprejpërdorimevepërtëcilatjanëvënënëpunëmikro-kompjuterë.



55

AuditorëtgjithmonëkanëpunuarnëWordProcessing,pornëtëkaluarënkaqenëmelapsdheletërpëranalizim.Kjoshpeshkarezultuarnëmalmeletratëshkruara,rishkruara, dhembishkruara, ku një sasi emadhe prej së cilës ka përfunduar simbeturinënëshportë.

MundësiapërtëpunuarnëWordProcessingumundësonauditorëvetëshkruajnë,riorganizojnëdhepërmirësojnëkomentet dhe raportet e auditimitmë shpejt dhenëmënyrëmëprecizesesamëparë.PakoteWord-itmundësojnëedheprodhimine dokumenteve të standardizuara–qëdo të përdorennga anëtar të shërbimit tëauditimitsipjesëestilittëtyretëbrendshëmdhepërprezantimineraportevenëmënyrënepreferuardhenjohurpërorganizatëntëcilësauditoriibrendshëmikryenshërbime.

Diagramet gjithashtu përfitojnë nga përdorimi i kompjuterëve. Në të kaluarëndiagramikaqenërezultatiiaplikimittëlapsitdheshabllonevenëletërtëformatittëmadh.Grafikonet vizatoheshin e ri-vizatoheshin, një proces ky i lodhshëm eshpenzueskohe.Madjeedhekurkonsiderohejsi ipërfunduar,mundtëkërkohejfutjaeinformataveeshënimevetërejasugjeruarngarishikuesit.Edhenësediagramikishteparaqitursaktësishtkushtetnëkohëneauditimittëtanishëm,atodotëmundtëjenëvjetruarpërkohëneshqyrtimittëardhshëm.Sotkeminëdispozicionsoftueriniciliilejonauditoritqëtëpërpilojëdhendryshojëdiagrametmelehtësi.Kurtëjetëkryer,diagramimundtëruhetnëformëelektronikepërt’urishikuardhepërditësuarmelehtësi(mekushtqëauditoritëkryejproceduratembledhjessëdëshmivedhetestevekorrektepërgjatëpunëssipasnevojës)gjatëshqyrtimittëradhës.

Auditorëtkanëpërdorurfletëmekatrorpërrreshtatdhekolonatetyretëorganizuarapërshifraprejqëështëshpikurletra.FaqetelektronikenëExceltaniebëjnëkëtënëmënyrëintuitiveporshumëmëshpejt.Kjomundësonkrijimineformulësnjëherëpërtëbërëllogaritjematematikoredheanalizastatistikoredhesiguronmbledhjenesaktëtëshumavedhenumravemetotaletetyre,gjithmonënëseauditorikafuturformulën korrekte dhe ka kontrolluar integritetin e përgjithshëm të ndërtimit tëkëtyrefaqeve.

Bazatetëdhënavekanëbërënjëndikimtëmadhnëpunëneauditimit.Auditorëtmundtëshfrytëzojnëbazatëmëdhadhetësofistikuaratëtëdhënavepërmbledhjedhe analizim të hollësive përkatëse në shumëmënyra.Kjo i liron auditorët ngambledhja e lodhshme e fakteve dhe shifrave me dorë dhe u jep atyre kohë tëvlefshmepërvlerësimintelektualtëtëdhënavetëmbledhura.




56

Megjithatë, si auditor ju duhet të aplikoni skepticizmin tuaj profesional e tëshëndoshëpërpërdoriminekompjuterëvedesktopdhelaptopë-vepasiqëauditimimetonukështëedhepavështirësi.Këtujanëdisapërtëcilatduhettëjeninëdijeni:

• Shumë auditor mbajnë faqet e tyre Excel, bazat e të dhënave, nxjerrinkomanda,dhedokumentenëWord nëpajisje tëmemories së jashtme tëtë dhënave (p.sh. USBmemoriet dhe CD-të). Sasi tëmëdha të dhënavemundtëmbahennënjëhapësirëtëvogëlfizike.Rreziqetishoqërojnëkëtopërfitimetëdukshme.Mjetetetillapërruajtjetëtëdhënaverrezikohenngadëmtimidhehumbja,dhetëgjithatëdhënatembledhuramemund,mundtëhumbenpërgjithmonë.

• Informatatqëdikurkanëqenënëdispozicionvetëmnësasitëmëdhaletreqëishinshumëtëdukshmetanimundtëhiqenpërhabinënjëxheppalltojemepajisjetëtillamemorike.Përveçkësajinformatatmundtëndryshohen(me pakujdesi bëhen gabime) shpesh pa ndonjë gjurmë të ndryshimit qëështëbërë.

• Duhet të përshtaten konventat standarde të emërtimit të fajlave për tësiguruarqasjennëinformatapërataqëjanëtëautorizuarpërpërdorimtëtyre.Pakonventatpëremërtiminstandardtëdosjeve,mundtëshpenzohenorëtëtëradukekërkuarnëdosjeveçeveçpërtagjeturatëqënanevojitet,eqënukështënjëpërdorimefektiviburimevetështrenjtatëauditimit.

• Tëdhënatelektronikelehtëmundtëhumbendhekjomundtëjetëkatastrofalenësembetetvetëmnjëversionidosjeve.Prandajështëkritikeqëkopjetedosjeveqëmbajnëletratepunëstëri-ruhenpërçdombrëmje.Pasitëjetëkryerpunanëterren,informatatduhettëruhen(backup)çdojavëderisatëkryhenshqyrtimetedokumentevepunuesedhetëjenëshkruarnëmënyrëne duhur.

• Dokumentetepunëselektronikemundtëparaqesinproblemnëseshqyrtuesinukkakompjuternë tëcilinmund tëkryejë shqyrtimin.Mund tëmerretparasysh edhe opsioni i të shkruarit me dorë të shënimeve shqyrtuese.Megjithatë disa shqyrtues, të nxitur nga aftësitë e tyre për bërjen endryshimeve elektronike në letrat punuese vetë ,mund të fusin komentedhepyetjeqëmundtëjenëtëvështirapërauditorinqëkryenpunënpërtëidentifikuardhetëveprojnëmeto.Fatmirësisht,pakotmodernetëWord-itkanëversiontësofistikuartëveçorivetëkontrollitqëimundësojnëauditoritdheshqyrtuesit të identifikojnëversionetorigjinaledhe të shqyrtuaradhepikat dhe komentet dhe pyetjet me të cilën lidhen. Megjithatë të gjithëanëtarëteekipitaudituesduhettëtrajnohenmirënëpërdoriminesoftuerëve



57

të tillë dhe të përshtatin një qasje standarde për kryerjen e procesit tëshqyrtimitdukepërdorurdokumenteelektroniketëpunës.

Kontrolli i auditimit

Kompjuterëtmundtëjapinndihmesëtëmadhenëkontrolliminepunësaudituesepër shkak të logjikës së operimit të tyre dhe aftësisë për të strukturuar qasjen enjëauditoripërpunëne tij/sajqëekryen.Normalisht tëgjithaauditimet janëtëcaktuarame kode unike identifikuese dhe themelohen një bazë e të dhënave qëpërmbaninformatatpërtëgjithaauditimetekoduaradukendërlidhurgjëratetillasiçjanëdataeauditimittëfunditdhenumratepërhershëmtëdosjeve.Nënjësistemtëtillë,oraretzakonishtplotësohenngastafiiauditimitnëbazajavoreapomujoredheaktivitetiauditueskodohetmekod(e)përkatësetëruajturnëbazënetëdhënave.Informatatngaorareteindividëvepastajfutensitëdhënanësistemdheprodhohenraporte të ndryshme dhemë pas analizohen ngamenaxhmenti i auditimit.Këtoanalizajapininformatatbazëpërmenaxhmentineauditimitpërtëkontrolluardhemonitoruarfunksionimineauditimitdhepërvlerësimtëpërformancës.

RaportimidheMonitorimi

MundësiaeofruareWord-itngaITkatransformuaraftësinëeauditorëvedhetëtjerëvetëpërpilojnë,ndryshojnëdhezhvillojnëraportetetyre.Kjonënkuptonqëauditorëtmund tëpërpilojnë raportenëbaza tëvazhdueshmedhendihmojnënëshkurtimineprocesevetëndryshmemanualetëpërpilimitdhekohëssëshpenzuarpërgabimetepërfshira.RaportetepërpiluaranëkëtëformëduhettëjenëmënëkohëdhemëcilësorepasiqëauditorëttëkenëmarrënjohuritëpërkatësenëpërdorimineWord-itdhesoftuerëvetjerë.

Prezantimi i raporteve, duke përfshirë përdorimin e tabelave, diagrameve etj.gjithashtumundtëndihmojënëkrijiminepërshtypjessëfavorshmetënjëauditimidhe kësisoj tërheqvëmendjen e njëmenaxheri të lartë. Përdorimi i formularëvestandardmelogoneshërbimitgjithashtumundtëndihmojënëshpërndarjenestilittëbrendshëm dhe i shtohetpërshtypjes sënjë auditori profesionist.Megjithatë,cilësia e përmbajtjes së raportit ende bazohet në cilësinë e ekipit auditues dheraport-shkruesit,kështuqëkalimitenëkëtëpërfitim.

PërpilimiiraportevevjetorepërNjësinëeHarmonizimitQendrortëAuditimittëBrendshëmngaKryesuesiteAuditimittëBrendshëmdotëlehtësohetmepërdorimineraportevepërmbledhësetëauditimitdhemundësiapërnxjerrjetëpikave,çështjevedhe rasteve studimore kryesore.




58

Auditorëtebrendshëmduhettëkomunikojnënëmënyratjeraposshkrimitformaltë raportevedhedo tëketë rastekurnjëprezantimështëmjetimë ipërdorshëmi komunikimit. Kjo mund të bëhet përmes prezantimeve të kompjuterizuara tëslajdeve,përshembullkurkanevojëpërkomunikimmenjëgrupmenaxherëshapopalëtjerameinteres.Shembujtmundtëpërfshijnë:

• Prezantiminedraftplanevestrategjikebrendandonjëministrieapoqendrebuxhetorepërdiskutimparafinalizimit.

• Prezantiminenjëdraft-programi tëkonsultimitpër studiminevlerëspërparapërt’udiskutuar.

• Njëskicëtëraportittëpërformancëssëauditimitpërdiskutim.

• Njëprezantim tëprogresit tëauditimitp.sh.një raportvjetorpërNjësinëQendrore të Harmonizimit dhe Ministrisë.

• Njëseancëetrajnimittëbrendshëm.

• Sigurimiicilësisëdhepunëtoritjera.

• Njëprezantimtëzhvillimittënjëauditiminënjëaudiencëtëgjerë.

KëtoprezantimemundtëavancohenshumënganjëprezantimprofesionistiIT-sëdhendihmonnëndërtiminereputacionitdheqëndrimittëauditimitsidhendihmonnëkomunikiminmepalëtmeinterestëcilatduhettëvendosinseçfarëvendimeshduhetmarrëpërrezultateteauditimit.

Njëauditimnukpërfundonmedorëziminenjëraporti.Duhettëketënjësistemadekuatmonitorimi.Kjodotëmundtë ishtenënjëformëtënjë liste të thjeshtëExcel në të cilën regjistrohen rekomandimet kyçe nga raportet individuale.Njëlistëetillëofronnjëpërmbledhjetëpërshtatshmepërpërdorimngaitërëstafidhemenaxherëteauditimitnëpunëne tyrepërcjellëse.Kjo listëgjithashtumund tëpërdoretpërpërfshirjetëpërmirësimevetëvlerëssështuaraktualedhepotencialenëraportimetaudituesevjetore.Listaofronnjëhistoritëvazhdueshmedhehollësitëvetëmruhenapoarkivohenkurtëjenëpunuarplotësishtdhetëkuptohenpërfitimet.



59

4. Raportimi i Konstatimeve të Auditimit tek Menaxhmenti

Nëkëtënjësistudimoredotëmësoninëlidhjemeprocesetkyçetëciklittëauditimitqëduhettëndiqenngaekipiiauditimittëbrendshëmmeqëllimtëpërpilimittënjëraportitëmirëauditimipërprezantimparamenaxhmentit.Standardiicilësisëdhedobiaeraportevetëmiratëauditimitjanëshumëreflektuesenëpërpjekjetemëdhaqëauditoriduhettëaplikojëpërt’usiguruarseprocedurateauditimitjanëzhvilluardheraportuarmepavarësi,nëformëobjektivedhemënyrëtëndërgjegjshme.

4.1 Pse përpilojmë raportet e auditimit?

Njëraportauditimi,përpiluarngaauditorëtebrendshëmapotëjashtëm,ështënëthelbnjëpërmbledhjeeshkruarqëpërmbanpërshkrimetëpunëssëkryeraudituese,dëshmi relevante e të besueshme të mbledhura, problemet e identifikuara dheveprimet korrigjuese që duhet kryer ngamenaxhmenti për t’i bërë njerëzit dhesistemettëpunojnënëmënyrëkorrekte,efektivisht,dhekuduhetedhejuridikisht.Thjesht!Kjoidemonstronorganittëaudituar,apoklientitangazhuesqëkandodhurnjëauditimdheqë,sirezultat inevojëspërhetimmeauditorëfunksionalisht tëpavarur,menaxhmentiiorganizatësndoshtaduhettëbëjëndryshimepërpërmirësimtëmënyrëssëpunësqëbëhet.

Megjithatësiçedhemundtëmendoni,procesiipërpilimittëraportevenukështëi drejtpërdrejt sikur sugjeron paragrafi i mëparshëm. Përpilimi i një raporti tëmirë auditimi dhe leximi e pranimi i përmbajtjes së tij ngamenaxhmenti ështësynimparësor profesional i ekipit për auditim të brendshëm.Nëse raporti ështëi papranueshëm për menaxhmentin për shkak të gabimeve në interpretim apopapërshtatshmërisësësugjerimevetëauditoritpërpërmirësime,atëherëauditoriibrendshëmkadështuarnëpërgjegjësinëetijprimarepërkryerjeneshërbimitpërndihmëorganizatësnëarritjeneobjektivave.

Auditorimëimirënëbotëmundtëkeqkuptohetplotësishtpërshkaktëraportevetë përpiluara apo të prezantuara dobët. Pra le ta shtjellojmë pakmë hollësisht,përmbajtjendhefunksionineraportittëauditimittëbrendshëm.

Raporteteauditimit–çfarëinformatashduhettëpërmbajnëato?

Raporteteauditimitduhettëkenëstrukturëlogjikeqëshpielexuesinnëpërkapitujtë ndryshëm me qëllim të prezantimit në mënyrë koherente e gjithëpërfshirëse




60

auditiminqëështëkryersëvoni.Kapërsynimt’ipërgjigjettëgjithapyetjevepërkudhepseesiishtebërë,mbikëdhepseduhetndërmarrëveprimengamenaxhmentisirezultatitëgjeturavengaauditorëtebrendshëm.

DoracakuiAuditimittëBrendshëmspecifikonkërkesatpërpraktikadheproceduratëraportimitnëKapitullin3:RaportimidheMbylljaeAuditimit.Kjotheksonse:

“Qëllimi i një raporti është të informojë. Nëse informata nuk arrihet atëherënukkavlerë.Punamëemirënëterrendheanalizatmëtëshkëlqyeshmejanëpadobinëseatonukkomunikohen–qënënkuptonseinformatatpërtëgjeturatdheveprimeterekomanduaraduhetmarrëdhekuptuarngaaudiencaqëmundt’izbatojërekomandimet.

Nëkërkimtëkomunikimit,auditorëtebrendshëmduhetkujtuarobjektivatetyreprimare:

1. Tëjapininformatatëdobishmemekohë,simegojëashtuedheshkrim,përçështjemerëndësi;dhe

2. Tëpromovojnëpërmirësimetnëkontrolldheperformancëtëoperacionevenëorganizatë.

Komunikimiduhettëjetëobjektiv,iqartë,konciz,mekohëdhekonstruktiv.

Kapitulli3.3iVëllimitIItëDoracakuttëAuditimittëBrendshëmparaqetelementetesugjeruaraqëduhettëpërfshihennëraportineauditimit:

• Një përmbledhje ekzekutive të objektivave kryesore, fushëveprimin, tëgjeturat,konkluzionetdherekomandimetdhenjëvlerësimnëshkallëkatërpikëshetëauditimit.

• Njëhyrjemetëkaluarëneorganizatëssëaudituar.• Qëllimindhefushëveprimineangazhimittëauditimittëkryer.• Rezultateteauditimitkupërfshihentëgjeturat,konkluzionet,rekomandimet,

dheplaniiveprimit.

DoracakuiAuditimittëBrendshëmgjithashtupërfshinshablloninesugjeruarpërraportineauditimittëbrendshëm.Përdorimiishabllonevetëtillanënjëdoracakkapër synim të caktojë standardetpërnjë format raportimiqëdo tëpromovojëpërmbajtjenëcilësitëraportevemeshkrimdhejepnjëkornizëpërshkrimefektivtëraportit.Kështumundtëjetërastimeformatinestandardevetëshërbimevetë



61

secilitauditimtëbrendshëmqëndryshonnganjëqendërshpenzuesebuxhetoretektjetra,mirëpokomponentëtkyçetënjëformatiefektivtëraportitsiçlistohetmëlart,duhettëreflektohetnëudhëziminpërsecilënçështjeshërbiminëformateraporti.

Pajtimipërformatineraportimitmemenaxhmentin

Është e qartë se qëllimi primar i raporteve të auditimit të brendshëm është t’isigurojëmenaxhmentitnjëopinionmbipërshtatshmërinëesistemevetëkontrollittëbrendshëm,menaxhimittërrezikutdherregullimeteqeverisjesnëorganizatëdhepërtëinformuaratambitëgjeturat,konkluzionetdherekomandimeterëndësishmetëauditimit.Dyprejobjektivavemëspecifiketëçdoraportitëauditimittëbrendshëmduhettëjenë:

• Të nxisë menaxhmentin të veprojë për zbatimin e rekomandimeve përndryshim,qësjellintekpërmirësimiiduhurnëpërformancdhekontroll.

• Tëjepentëdhënazyrtaretëçështjeveqëngritënngaauditimiibrendshëmdhekuështëeduhurpërmarrëveshjetearrituramemenaxhmentinpara,gjatëdhepaspunësaudituesenëterren.

Një pikë me rëndësi të përmendet është se format e raportimit duke përfshirëformatin dhe shpërndarjen e raporteve të auditimit të brendshëm duhet pajtuarme menaxhmentin para se të fillojë auditimi. Të gjeturat, konkluzionet dherekomandimet e prezantuara nga auditori i brendshëm ka më shumë mundësitë vlerësohendhepranohenngamenaxhmenti nëse kamirëkuptimnë lidhjemeqëllimindhefushëveprimineauditimitdhesidotëraportohenrezultatetnëvijim.

Menaxhmentet(itëaudituaritdheshërbimittëauditimittëbrendshëm)zakonishtjanëkundërbefasiveqëubëhenatyre,kështuqësamëshumëqëpajtohenparafillimittëauditimit,kamëpakmundësiqëmenaxhmentitëndeshetmetëpanjohuradhetëreagojënegativishtpërrezultateteauditimit.

Prandajpërt’usiguruarseraportetarrijnëtekpranuesiteduhur,termetereferencëspër auditim të brendshëm (të cilat i kemimbuluar në njësinë studimore 4 mbiPlanifikimin),sidheqëllimi,fushëveprimidhemetodika,duhettëmbulojnëafatete synuara kohore për përpilimin e raporteve individuale dhe udhëzimeve nëshpërndarjeneraporteve.Raportetzakonishtduhettëshpërndahentekmenaxherëttëcilëtkanëpërgjegjësidirektepërnjësinëqëauditohetdheqëkanëautoritet tëndërmarrinveprimesipasrekomandimeve.




62

Duhet të ekzistojë njëmarrëveshje e veçantë për raportetmbimashtrimeve dheparregullsitëdhenjëgjëetillëduhettëformalizohetdhekuptohetplotësishtngatëgjithë.Menaxherëteradhësduhettëraportojnëmenjëherëtekmenaxheriiauditimitkurdoqëdyshohetpërndonjëparregullsi.Nëpërgjithësi,njëmenaxherauditimipritettëdërgojëraportpërndonjëparregullsiseriozetek:

1. Zyrtariapomenaxheripërgjegjëspërparregullsitënëqendrënshpenzuesebuxhetoreapoinspektorittëshërbimitpërmbikëqyrjetëbuxhetit.

2 Zyrtarikryesorkujtai/ajoiraportonnëmënyrëadministrative.

3. Menaxhmentittëqendrësshpenzuesebuxhetore.

4.2 Fazat që duhet kaluar prej kryerjes së auditimit në terren deri te përpilimi i raportit përfundimtar

Punapërpërpilimineraportitzakonishtkryhetpaspunësaudituesenëterrendhepasitëgjeturattëjenëshqyrtuarnëtërësi.Sigurishtqëështëemundurtëparashihetgjatërrjedhëssëauditimitseçfarëtëgjeturashtëcaktuaradotëpërfshihennëraportinpërfundimtarpërshkaktëseriozitetitaporëndësisësëgabimeveapoparregullsivetëpambuluara.Nedotëfokusoheminëkëtëfazënëpërpilimineraportitpërnjëauditimnësistemtëthjeshtëpërtëdemonstruarparimetthemeloretëshqyrtimit.

Ekzistojnëdisafazadhenivelenëtëcilatpunaaudituesekamundësitëshqyrtohetparasetëfillojëvetëshkrimiiraportit.Këtojanëtheksuarnëparagrafëtnëvijim.

Vetë-shqyrtimi

Parakalimit tëdosjeve të tyre tëauditimit tekmbikëqyrësitapomenaxherëtpërshqyrtim, auditorët që kanë kryer punën në terren duhet të kryejnë një numërkontrolleshnërezultatetetyrenëpërputhjemeudhëzimetecaktuaratëraportimit.

Pyetjetpërtëcilatkontrolletduhetdhënëpërgjigjejanë:

• Ajanëarriturobjektivateauditimit?• Ajanëkryertëgjithatesteteduhuradheajanëpërdorurteknikateduhura?• Akaqenëadekuatniveliitestimitpërtëmbështeturkonkluzioninearritur?• A janë përmbledhur rezultatet e testimit nëmënyrë adekuate (p.sh. listat

kontrolluesenukjanënënshkruar,çështjetëpazgjidhuraetj.)?



63

• Ajanëreferencatedosjevetëplota,tësaktadhetëlehtapërt’juqasur?• A ka ndonjë gabim drejtshkrimor në dokumentet punuese apo ndonjë

deklaratëhutuese?

Shqyrtimingambikëqyrësitapomenaxherëteauditimit

Kjofazëshqyrtimiqëkryhetnënjënivelmëtëlartëduhettëmarrëparasyshjovetëmgjashtëpikateadresuaranënvetë-shqyrtiminmëlartporgjithashtuduhettëmarrëparasyshnjëpyetjetështatë:Aimbulonraportitëgjithatëgjeturat,konkluzionetdherekomandimeterëndësishme?Nëshumëaspekte,shqyrtimiikëtyreelementeveështëpunëedrejtpërdrejteshqyrtimittëauditimitngamenaxheri.

Pjesa më e vështirë e procesit shqyrtues është qëndrimi anash dhe shikimi iauditimitnëperspektivëmëtëgjerë.Këtushqyrtuesiduhettërezistojëngajoshjaqëtëzvarritetnëhollësimirëponëvendtësajduhettëvlerësojëçështjemëtëgjera:

• Njësasiadekuateemendimevedhekohësduhettëkenëshkuarnëfazëneplanifikimittëauditimit.Nëshqyrtiminedokumentevetëpunës,shqyrtuesiduhet të vlerësojë nëse auditimi është kryer apo jo sipas planit.Nëse kapasurndonjëdevijimngaplanetdheakaqenënërregull?Nëanëntjetërakandonjëarsyepërtëmenduarsenëndriçiminerrethanavendryshueseekipiiauditimitduhettëketëdevijuarngaplani,sipërgjigjeerrethanavetëpaparapara?

• Nëveçantiplaniiauditimitduhettëketëidentifikuarndonjëfushëkritike.Auditori/jaduhettëjetëikënaqurmedokumentacioninepunësqëadresonnëmënyrëadekuatefushatkritikedheijepfirmësbazatpërkonkluzion.

• Shqyrtuesiduhettëjetëikënaqurmedosjeteauditimitsitërësi,qëpërbëjnëdëshmiadekuatepërtëmbështeturopinionineauditimit.Përtëpërqendruarvëmendjen,shqyrtuesiduhettëketëparasyshnëseai/ajodotëkenëvetëbesimedhetëqëndrojnënëdhomënedëshmitaritnëgjyqmedosjeteauditimitqëpërdorensidëshminëgjykim.

• Shqyrtuesiduhettëkërkojëpërjashtimeterëndësishme.Akadiçkaqëataedinë,nganjohuritëe tyrevendoreqëdo tëndikontenëkonkluzioneteshprehuranëraportineauditimit?

• Mbikëqyrësiapomenaxheriiauditimitduhettëvëinicialetdhenënshkruajdosjet për të treguar se është kryer rishikimi. Kryesuesi i auditimit tëbrendshëm gjithashtu mund të shpreh dëshirën të rishikojë të gjeturat erëndësishme të auditimit.




64

Objektiviimenaxherittëauditimitduhettëjetëqëtëbëjëbashkëdhetëkompletojënjëdosjetëdokumentuarmirëkupërfshihentëgjithafushateidentifikuaranëplandhetabëjnëtëqartësesijanëarriturkonkluzionet.Kohapërtasjellënëgjendjetëduhurdosjenështënëfazënpërfundimtaretëauditimitejonëmëngjes,gjashtëmuajmëvonë,kurmësoniseauditorëtejashtëmngaZyraeAuditorittëPërgjithshëmkanëardhurpër tëbërë shqyrtiminepërformancës sëauditorit tëbrendshëmnëqendrëntuajshpenzuesebuxhetore.

Menaxherëtduhet tëmbajnëshënimepërpikatqëkanëngriturgjatë shqyrtimit,porciliështëqëllimiikëtyreshënimeve;siindihmojnëatoprocesittëpërpilimittëraportit?Sipaspërkufizimit,procesiishqyrtimitshikonmbrapaseçfarëkandodhurnërrjedhënepunëssëauditimitnëterren.Kurështëkryerprocesiishqyrtimit,mesiguri do të ketëpyetjenë shqyrtim të cilaveduhet përgjigjur.Nëpraktikëkëtomundtëndahennëdykategori:

1. Pyetjetpërekipinauditues.Këtojanëproblemeapopunëepakryerecilakërkon testim të mëtutjeshëm, hetim apo kërkime nga anëtarët e ekipitaudituesapongamenaxherëteauditimitpersonalisht.

2. Pyetjetëcilatnukkanënevojëpërhetimetëmëtutjeshmengaauditoriportëcilatduhettëbartenpërdiskutimndërmjetmenaxherittëauditimitdhetëaudituarit.

Nësepërfshihetnjëekipimadhauditimi,ështëndihmueseqënëseshqyrtuesishënjonsecilënpjesëtëshënimitshqyrtuesmeinicialetepersonitpërgjegjëspërpublikiminetyre.Përshembull,nësenjëçështjeështëshumëendjeshme,shqyrtuesimundtëvendosinicialetevetaqëtëmosulëmundësiauditorëvetërinjtëngrisinpyetjeapopaqartësimestafineklientitjoadekuat.NjëtjetërshembullmundtëjetënësenjëpikëshqyrtimikambuluarmarrëdhënietepunësndërmjetdepartamentevetëFinancavedheProkurimit, shqyrtuesiduhet të tregojënëseçështjaduhet tëpublikohetngaauditori i brendshëm që ka punuar në Financa apo auditori i brendshëm që kavlerësuarProkurimin.Përarsyeefikasitetidheefektiviteti,nukështënëinteresineaskujtqëtëkenëdyasistentëttëndalennënjëshënimshqyrtimi.

Shqyrtuesigjithashtuduhettabëjëtëqartëkurnjëpikëshqyrtiminukkanevojëpërpunëtëmëtejmengaasistentëteauditimitporthjeshtduhetshkuardrejtnëagjendëpërdiskutimmeklientin.Pastajduhetpasurnjëmarrëveshjeqartëtëkuptueshmebrendaekipitaudituessesiasistentëtnënshkruajnëpasit’ikenëzgjidhurpikateshqyrtimit.



65

Shënimetedhënamëlartëjanëshpjeguarnëaspektetëpërgjithshmepërtëtreguarrolindhepraktikëneshqyrtimitnëauditiminebrendshëm.Praktikateshqyrtimitnatyrishtqëndryshojnëvarësishtngaqasjaepreferuaremenaxhmentittëauditimittëbrendshëm,natyraeauditimit (p.sh.disa fushaqë janëaudituarmund të jenëmëtëndjeshmepolitikishtapopërngastrategjiamëtërëndësishmesesatëtjeratnëqendrënshpenzuesebuxhetore;prandajprocesiishqyrtimitduhettëkryhetmekujdestështuarnëdetyrëpërtëmënjanuarrrezikunepërfundimitnëcilësitëdobëttërezultateveparasetëkalohetnëfazatjera–atotëdiskutimittëçështjeveqëdalinngaauditimimemenaxhmentindhefillimineprocesittëpërpilimittëvetëraportittë auditimit.

Procedurateraportimittëauditimittëbrendshëm

Edhepseështëepamundurtëjetëkrejtësishtpërshkruesnëlidhjemefazatqëduhettëndiqenpërpërpilimineraportevetëauditimit(kjodotëvardojnëngaorganizatanëorganizatë,nganjëmenaxherauditimitetjetri),ajoqëpasonështënjëpërshkrimipërgjithshëmiasajqëmund tëshihetsi seriepranueshmee fazave logjikenëprocesineshkrimittëraportit:

1. Takimi i të audituarit në përfundimin e punës në terren. Auditori i brendshëm zakonisht duhet të takojë menaxhmentin e auditimit për tëdiskutuartëgjeturatnëpërfundiminepunësnëterrenpërsecilinangazhimnëauditimtëbrendshëm,zakonishtnëpërfundimmenjëtakimpërmbledhës apopërmbyllës.Kjonukështëvetëmçështjemirësjelljeporedheparaqetnjëmundësitëkonfirmojëfaktetdhetëqartësojëndonjëfushëtëkeqkuptimit.Ështëpraktikënormalepërmenaxherineauditimittëmarrëpjesënëkëtëtakim.

2. Përpilimi i draft raportit.Një draft raport zakonisht i jepetmenaxheritpërkatës të auditimit ku përfshihen të gjeturat, konkluzionet dherekomandimet, pasi të jetë shqyrtuar nga Udhëheqësi i EkipitAuditues.Doracaku iAuditimit të Brendshëm thekson se vlerësimi i përgjithshëmpër shqyrtim duhet të diskutohet meDrejtorin e Njësisë sëAuditimit tëBrendshëm (NJAB) (Vëllimi I Kapitulli 3.4). Është me rëndësi që draftraporti të lëshohet pas përfundimit të punës në terren, prandaj kryesuesii auditimit të brendshëm duhet të caktojë afate kohore për nxjerrjen eraporteve.Nga i audituari duhet kërkuar që t’i përgjigjet formalisht këtijraportipërtëtreguarsesashpejtdotëzbatohenrekomandimettëcilatjanëpranuar(mbështeturngadëshmitëbindësetëauditimit).




66

3. Raporti përfundimtar.Nëkëtëfazë,përgjigjetetëaudituarit(tëmarranëfazënepërpilimittëraportit,zakonishtparanjëdatetëcaktuarpërkthiminetyre)inkorporohennëraportinpërfundimtar.Mundtëjetëenevojshmeqëtështohenkomenteshtesënëkëtëpikëkupërshembullnjëiaudituarnukkapranuarnjërekomandimauditimi.Çdoçështjeepazgjidhurgjithashtuduhettënënvizohet(rekomandimetepapranuara).Draftiiraportitpërfundimtarduhettëpërfshijëorarineveprimevepasauditimitqëdotëndërmerrenngaauditori në vizitat përcjellësepërt’usiguruarsezbatohenmasatkorrigjuesedhemenaxhmenti ka përgatiturme shkrim një program zbatimi për ato.Ështëpraktikënormalepërnjëmenaxhertëlartëauditimiapokryesuesineauditorit tëbrendshëmqëformalisht tëautorizojëapomiratojë raportinpërfundimtartëauditimitparalëshimit.DoracakuiAuditimittëBrendshëmkërkon rishikimin nga Udhëheqësi i Ekipit Auditues dhe miratim enënshkrimitpërfundimtarngaDrejtoriiNjAB-së(VëllimiIKapitulli3.4).Raportipastajduhettëshpërndahetpërpalëtpërkatëse.

4. Vizitat përcjellëse post-audituese. Doracaku i Auditimit të Brendshëm thekson seDrejtori iNjësisë sëAuditimit tëBrendshëmështëpërgjegjëspërt’usiguruarseprocesiështënërregullpërtëmonitoruardhekontrolluarmangësitë e vërejtura në raportet e auditimit që janë adresuar (Vëllimi IKapitulli 4.1). Qëllimi i kësaj vizite në lokacionet e auditimit është përt’usiguruarse rekomandimetme tëcilatështëpajtuarmenaxhmenti janëjetësuar.Kjogjithashtudemonstronpërsubjektineaudituar(dhepalëttjerameinteres)seauditimiibrendshëmështëplotësishtizotuarpërzbatimine rekomandimeve të tyredhemenaxhmentinukduhet tëpresë të lejohenmangësitëpa-rregullueshmenësistemetekontrollittëbrendshëm.

Raportimimbiaktiviteteteauditimit të brendshëmtekmenaxhmenti

Raportpërmbledhësperiodikpërzyrtarinkryesuesapomenaxhmentineqendrësshpenzuesebuxhetore.

Sikursepërgatitjaeraportevemeopinionetetyrepëraktivitetetoperacionaledhefunksionaletëqendrësshpenzuesebuxhetore,kryesuesiishërbimittëauditimittëbrendshëmgjithashtuduhettëpërgatisëraportemehollësitëpërperformancënetijpërshqyrtimngamenaxhmentiilartë.Përmbajtjaeatijraportiduhettëtheksohetnë“TermeteReferencëssëauditimittëbrendshëm”.



67

Nëfundtësecilësperiudhë(çdo/nëbazatremujoresipaskërkesësngaDoracakuiAuditimit tëBrendshëm, si alternativëdo të ishte edhe çdogjysmëvjetore apoçdovjetore),auditimi ibrendshëmpritet tëprezantojënjëraportpërmbledhës tëaktiviteteve të veta tek zyrtari kryesues apomenaxhmenti i qendrës shpenzuesebuxhetore. Ne kemi thënë në njësitë e mëhershme se auditimi i brendshëm,sikurseçdodepartamentaposhërbimtjetër,duhettëdemonstrojëseishtonvlerënorganizatës përmes aktiviteteve të veta. Raporti periodik imundëson kryesuesittëauditimit tëbrendshëmtësigurojësepërmesaktiviteteve tëvetanëperiudha,auditimijepvlerëtështuarpërmenaxhmentin.

Çështjetqëduhettëmbulohenngaraportiiauditimittëbrendshëmpërfshijnë:

• Fushatembuluarangaauditimi.

• Shpjegimetendryshimevetëmëdhandërmjetplanevedhepërmbushjeve.

• Planetpërtësiguruarpërmbushjetëtëgjithapunëvetëprogramuarapëratëvit.

• Njëpërmbledhjetëndryshimevenëstafineauditimittëbrendshëmsiçjanëndryshimenëpersonelinkyç,arritjetnëplanifikimetprofesionale,përpjekjetpërpërmirësimtëkompetencaveprofesionaledheqarkullimtëpërgjithshëmbrendadepartamentittëauditimit.

• Një krahasim i kostove aktuale të operimit me ato të buxhetuara gjatëperiudhës.

• Numriiraportevetëlëshuarangaauditimiibrendshëm.

• Natyradhelëndaekomunikimevetjeratekmenaxhmenti.

• Një përmbledhje e rimëkëmbjeve dhe kursimeve si rezultat i aktivitetitauditues.

• Tëgjitharekomandimeterëndësishmeqëijanëbërëmenaxhmentit.

• Veprimet korrigjuese marrë nga konstatimet e rëndësishme raportuar nëauditim.

• Komentetmbi koordinimin e punës së auditimit të brendshëmme atë tëauditorëve të jashtëm.

• Planetesëardhmespërdepartamentin.

• Një opinion i përgjithshëm mbi nivelin e kontrollit të brendshëm nëorganizatëbazuarnëpunënaudituesekryerderimëatëdatë.




68

4.3 Komunikimi i rezultateve të auditimit – raportimi jo-formal dhe formal

Nëkëtë kaptinë të shkurtër ne do të shtjellojmë disa prejmënyraveme të cilatauditoriibrendshëminformontëaudituarinnëlidhjemerezultatetepunëssëkryer.Derimëtanijemifokusuarnëraportinzyrtar,mirëpojuedini,ngapërvojajuajnëkryerjeneauditimittëbrendshëm(apojeniaudituar!),qëjudotëkomunikonitëgjeturat,opinionetdherekomandimettuajajo-formalishtnëfazatëndryshmedhenëmënyratëndryshmegjatërrjedhëssëangazhimit.

Auditorëtebrendshëmmundtësqarojnëçështjetëvoglaqënukkanëindikaciontëpërmbajnëndonjëdobësisistematikemeanëtarëtestafitqëjanëdrejtpërdrejttëpërfshirë.Mediskutimetëshkurtraështëemundurt’ishpjegohetnjëpunëtorisepsenjëoperacionicaktuarduhettëkryhetnënjëmënyrëspecifikedherekomandohetatypëratyseduhettëzbatohet.Nëanëntjetërtëpeshores,nëseauditori(nërrethanatëngjashme)kakonstatuarsepraktikatjotëduhuratëpunëtorëve(tërastësishmeapotëqëllimshme)kanërezultuarnëprishjeseriozetëkontrollitdheevënëorganizatënnërreziknënjëmënyrëdheatëherëduhet informuarmenaxhmentidrejtpërdrejt,meshkrim,përtëdokumentuartëgjeturatdherekomandimetebëranëdosjeteauditimit.

Kemidiskutuarqëlliminetakimevepërcjellëseqëmundedhetëkonsiderohensiforumisqarimittëtëgjeturavedhekeqkuptimevendërmjetauditorëvetëbrendshëmdhemenaxhmentit.Sigurishtkjobëhetgojarishtmegjithatëtakimidotëregjistrohetnëprocesverbalgjatëtërëkohëzgjatjessëangazhimitnëauditimdheregjistrohetnëdosje.Sigurishtsetakimejoformalezhvillohengjatëtërëkohëzgjatjessëangazhimitnëauditimkurdoqëauditorikomunikonmestafin.Gjuhatruporedheqëndrimetdotëbartinatëseçfarënjëpalëmendonpërperformancënetjetrësdhenëkëtëformëshkondrejtkomunikimittëtëgjeturavedherekomandimeveqëmundtëbëhen.

Takimetmemenaxhmentin para dorëzimit të raportit final ofrojnë njëmundësiqëpalët tëpajtohenpërmënyrat e shprehjes së tëgjeturave,konkluzionevedherekomandimevenëmënyrëqëatotëjenëtëpranueshmepërmenaxhmentin–dhepërtëlehtësuarzbatiminemasavepërmirësuese.Dikushmundtëargumentojësekjoimundësonmenaxhmentittëketëndikimmbishkrimineraportit,çkasigurishtdotëshihejsikomprometimipavarësisësëauditorittëbrendshëm.Megjithatënjëmenaxherauditimimepërvojëidentifikonkufijtëepranueshëmnësemenaxhmentiiorganizatës tenton tëndikojënëprocesine shkrimit të raportitnëveçantinësekandonjë tentim tëbëhetpresionqë të shtrembërohen tëgjeturat negative apotëreduktohenimplikimetseriozetërekomandimevetëbëra.Kryesuesiiauditimittë brendshëmprofesionalisht obligohet sipas standardeve të raportojë tentime të



69

tillatekautoritetetpërkatësemenjëherë.Jugjithmonëduhettëjeninëdijeniseitërëprocesi i raportimitështë ipërforcuarmetëdrejtëneshërbimit tëvërtetë tëpavarurtëauditimittëbrendshëmpërtëqenënëgjendjetëpërgatitenraportenëçdoçështjeqëlidhetmeorganizatënpërzyrtarinkryesorapomenaxhmentineshërbimitshpenzuestëbuxhetit.

Rezultatipërfundimtardheshpeshiqartëngaauditoriështëraportitekmenaxhmenti.Vetëm përmes raportit auditori mund të demonstrojë një kuptim të mirëfilltëshëndoshë të funksionimit të organizatës së audituar. Sa më gjithëpërfshirës tëdukettëkuptuaritngaiaudituari,aqmëilartëdotëjetëautoritetiiauditoritkurbëhenrekomandimettekzyrtarikryesorapoekipimenaxhuesiqendrësshpenzuesebuxhetore.

Marrjaparasysheqëndrimittëklientitkurbëhenrekomandime

Nëfazëneraportimitnjëauditoribrendshëm,nëçfarëdonivelinëshërbim(ngaauditor i ri derinëkryesues të auditimit tëbrendshëm),duhet të shqyrtojë se sitëgjeturat,konkluzionetdherekomandimetmundtëkomunikohennëmënyrëmëefektivetekmenaxhmentiiorganizatëssëaudituar.Mbanimendsekemithënësenjëqëllim i raportimit të rezultateve të auditimitkaqenë tëbëjëmenaxhmentintë veprojë, nëse është gjetur ndonjë dobësi nga kontrolli i brendshëm, të bëhenndryshime pozitive në mënyrën në të cilën organizata operon momentalisht.Menaxhmentiështëmëiprirëtëpranojënjërekomandimauditiminëseatabesojnëse auditorët e kuptojnë plotësisht se cilat janë objektivat e organizatës dhe tëmenaxhmentit,mënyrënnëtëcilënoperonorganizataeaudituardhevështirësitëmetëcilatmundtëpërballetnëarritjeneatyreobjektivave.Ngapërvojajonënëshumësituata(nëpunëdhejashtësaj),nekemimëshumëprirjetëbesojmëkëshillëneofruarngadikush:

• Icilikakuptimtëngjashëmtëproblemeveqëmundtëhasimnëpunëdhejetë.

• Icilibisedonrrjedhshëmdukepërdorurtermatqëjanëtënjohurpërne.

• Qënabënëtëshikojmëseçkabëjmëmomentalishtnganjëperspektivëefreskët.

• Icilikëmbenpërvojëneproblemevetëngjashmenëfushatjera.

• I cili ofron zgjidhje kuptimplota, logjike dhe praktike që i përshtateninterpretimittonësesidiçkaapodisaprocesefunksionojnë.




70

Prandaj,nëpërpilimineraportittëauditimit,perspektivaemenaxhmentitduhettëshqyrtohetkurtheksohenrekomandimetdhearsyetpërzbatiminetyre.

Formatiiraportimit–përshtatjaestilittëraportitsipasqëllimittëcaktuar

Edhepsekemithënësekryesuesiiauditimittëbrendshëmpërsecilënqendërduhettëpërfshijënjëkopjetëformatitstandardtëraportimitnëdoracakunetyre,juduhettëjeninëdijeniseedhestili,përmbajtjadherregullimetraportueseçdoduhetbërënëmënyrëneduhurpërçdoraporttëvetëmpërtëndryshuarsipasnatyrëssëlëndëssëtij.Elementetkyçetëtri llojevekryesoretëraportit tëauditimittëbrendshëmjanë:

• Vlerësimiiproceduravetëkontrollittëbrendshëm(llojimëizakonshëmiraportit)duhettëadresojëtëgjeturateauditimit,efektinetyrenëkontrolline sistemit dhe veprimet e rekomanduara (apo pajtuara) për të rregulluardobësitëekontrollit.

• Shqyrtimetepërformancësduhettëhulumtojnëalternativatqësugjerojnëopsionetpërpërmirësimtëpërformancëssipaskostosefektive.

• Raportetepërpiluarasirezultat iangazhimevekonsultueseapohetimeteposaçmeauditusepërmashtrimetëdyshuara,parregullsiapokorrupsiondotëjenëshumëkonfidencialedhemëformalesesaraportettjera,qëkërkojnëkujdestëveçantëdhendjeshmërinëpërfundimindhezgjidhjenetyre.

Kurraportohetnjëshqyrtimsistemi,auditoriibrendshëmduhettëshprehë,aqqartësaështëemundur,njëkonkluzionmbinivelinebesueshmërisëqëmundtëvihetnëkontrolletebrendshmetëekzaminuaradheduhet:

• Të identifikohen përparësitë e sistemeve dhe puna e kënaqshme, si dhedobësitë.

• Shqyrtohenzgjidhjealternativepërtëeliminuardobësitë.

• Peshohet kostoja e implementimit të rekomandimeve kundrejt rrezikutrelativdhehumbjetemundshme.

Kujdestëveçantëduhetpasurnëraportiminetëgjeturavetëhetimevetëposaçmenëmashtrim,parregullsidhekorrupsionpasiqëraportetetillamundtëjapinbazapër(dhepërdorensidëshminë)proceduratebrendshmedisiplinoreapoproceduratpenaleecivile.Auditoriduhettëraportojëfaktematerialetëditura,tëcilatnësenukshpalosen,mundtëdëmtojëraportetetyreapofshehëpraktikajoligjoreapojotëduhura.



71

4.4 Rëndësia e përputhjes me standarde profesionale dhe cilësore në raportimin e të gjeturave të auditimit te menaxhmenti

Kemipërmendurfjalën“cilësi”disaherënëkëtënjësistudimorembiraportimin.Barrambiauditorëtebrendshëmpërtëpërmirësuarvazhdimishtcilësinëepunësrritetmenumrinestandardevetëkrijuarangainstitutetprofesionaledheorganizatatstandard-vënësenëbazatëshpeshta.Cilësiaështëtejetvështirëtëpërkufizohetdhenenukdotëtentojmëtakryejmëatënëkëtënjësitëshkurtër.Megjithatë,meqëfazaeraportimitformonnjëpjesëtëciklittëtërëauditues(sëbashkumeplanifikimin,përgatitjen,ekzekutimin,vlerësimin,monitorimindhefazënshqyrtuese),auditoriibrendshëmduhettëketëparasyshpërpilimineraportitnëdritëtënjohjessëvetivecilësore.

Ruajtjaecilësisësëraportimit

Tiparet e cilësisë që do t’i diskutojmë më poshtë janë pranuar nga INTOSAI,organizata ndërkombëtare e institucioneve supreme të auditimit të jashtëm.Megjithatë tiparet janë tërësisht të aplikueshmenë proceset raportuese zhvilluarngaauditorëtebrendshëmdheduhettëpranohensiparimeudhëzuesekurshkruhenraporteteauditimittëbrendshëm.Tiparetnëformëspecifikejanë:

1. Rëndësia:Saështëerëndësishmeçështjaqëështëkontrolluarnëauditim?Kjomund tëvlerësohetnëdisadimensione, siç janëmadhësiafinanciaree të audituarit dhe efektet e të audituarit në publik në çështjet madhorekombëtare.

2. Mbështetja:Ajanëtëgjeturatdhekonkluzioneteauditimitnjëreflektimisaktëikushteveaktualesaipërketçështjesqëështëdukeuekzaminuar?Ambështeten plotësisht të gjitha pohimet në raportin e auditimit nga tëdhënatembledhuranëauditim?Ajanëreflektuarsiduhettëgjithadëshmitëmaterialeqë janëmbledhurnëauditim,nëopinioninapo tëgjeturatdhekonkluzionet?

3. Objektiviteti:A është kryer auditimi në mënyrë të drejt e objektive pafavorizime apo paragjykime? Auditori duhet të bazojë vlerësimin dheopinioninetij/sajkrejtësishtnëfaktedheanalizatëshëndoshamirëfillta.

4. Fushëveprimi:Akaadresuarplaniiauditimitsiduhettëgjithaelementetenevojshmepërnjëauditimtësuksesshëm?Akapërfunduarekzekutimiiauditimitnëmënyrëtëkënaqshmetëgjithaelementetenevojshmenëplaninedetyrave?




72

5. Afatet kohore:A janë dorëzuar rezultatet e auditimit në kohë të duhur?Kjo mund të përfshijë përmbajtjen ndaj afateve ligjore apo statutore,apo dorëzimi i rezultateve të auditimit kur ato nevojiten për vendime tërëndësishme apo kur ato do të jenë më të përdorshme në korrigjimin edobësivetëmenaxhmentit.

6. Qartësia:Akaqenëiqartëdhekoncizraporti iauditimitnëprezantimine rezultateve të auditimit? Kjo zakonisht përfshinë të qenit i sigurt sefushëveprimi,tëgjeturatdhendonjërekomandimmundtëkuptohenlehtëngazyrtarëtkryesor,parlamentarëtdhepolitikanëtezënëtëcilëtmundtëmosjenëekspertënëçështjeteadresuaramirëpokanënevojëtëveprojnësireagimndajraportit.

7. Efikasiteti:Ajanëangazhuarburimetëarsyeshmeauditimisipasrëndësisëdhekompleksitetittëauditimit?

8. Efektiviteti:Akanëmarrëpërgjigjeneduhurtëgjeturat,konkluzionetdherekomandimetngaiaudituari,qeveriadhe/apoparlamenti?

Siç kemi aluduar më parë, pavarësia e menaxherit të auditimit të brendshëmpërcaktontëdrejtënetijpërtëraportuarnëemrinetij/sajdhepandonjëcensurimpërçfarëdoaspektitëorganizatës.Megjithatëpërtëmerituarkëtëtëdrejtnëbazatëvazhdueshme,auditoriduhettëjetënëgjendjetëpërpilojëraportmeprofesionalizëmdhecilësitëlartëdheduhettëketëvijëtëqartëraportimi.Nukduhetpasurkufizimetëimponuarasekujtduhetraportuardheauditoriduhettëketënëmendjetëqartëpranuesineraportitgjatëgjithëkohësderisapërgatitetdokumenti.

Çështjecilësisë–nevojapërdokumentetëmirapunepërtëshkruarraportetë mira

VlenqënëkëtëkaptinëtëCilësisë, tëktheheminjëhapmbrapapërtëvlerësuarmaterialet bazë që na japinmjetet për procesin e krijimit nxjerrjestë raportit tëauditimit–dokumentetepunëssëauditorit.Siauditor,kenidetyrëprofesionalesipasstandardevetëauditimit,qëtëprodhonidokumentetëcilësisësëlartë.Këtoletratëshkruaraqartëdhenëmënyrëkoncizejanëbazëpërkuptimngambikëqyrësiapomenaxherijuajseçkakenibërëgjatëauditimit.DoracakuiAuditimittëBrendshëmthekson se auditori i brendshëm përgatitë dokumentet e punës sipas udhëzimitngaudhëheqësi iekipitaudituesdhesenëpërfundimtëauditimit,dokumentetepunësduhettëshqyrtohenngadrejtoriiNjAB-sëpërqëllimetësigurisëkualitative(Vëllimi3Kapitulli4.1).



73

Dokumentet e punës i ndihmojnëmenaxhmentit të shohë se pse keni arritur nëkonkluzionetqëkeninëbazëtëdëshmivetëprezantuara.Logjikishtdokumenteteshkruaraplotësojnëfunksionetnëvijimnëprocesineauditimit:

• Atondihmojnënëstrukturimineprogresittënjëauditimi.

• Lehtësojnëshqyrtiminpërcilësingamenaxherët.

• Dëshmojnëtëgjeturattekmenaxhmenti.

• Përmirësojnë efikasitetin dhe cilësinë e auditimit duke e standardizuarformatineprezantimit.

• Japin dëshmi, nëse është e nevojshme, në rast të ndonjë kontesti tëmëvonshëm.

Për më tepër, dokumentet e punës shqyrtohen nga menaxhmenti jo vetëm përpërpiliminedosjesqëdotëpërbëjëburimineinformatavetëcilaveduhetreferuarkurshkruhetraportiporgjithashtushqyrtohensipjesëeciklittëshqyrtimittëcilësisëpërtëvlerësuarsesaefektivështëshërbimiiauditimittëbrendshëm,dukepërfshirëvlerësiminetiparevetëcilësisënëtëgjithaaktivitetetnëciklineauditimit.



75

5. USHTRIME

Mendoni rrethmënyrave se si ta përgatisni veten për një takimme kryesuesin esektorittëlistëssëpagaverrethsistemittëpagave.

Shënoninënjëletrërsecilatmendonijusejanëqëllimetparimoretësecilësngatrillojet e intervistës.

Sëpariduhettëmendonirrethobjektivavetuaja,nëkëtërastatomundtëjenërreth:

• Marrjes së dokumentacionit të sistemit;

• Marrjessëhollësivepërpersonelinqëpunonnëlistënepagave;

• Tëkuptuarit ekontrollevemenaxhuesedhembikëqyrëse, tëushtruarangakryesuesiilistëssëpagave.

Jenitëlumturqëaiështëpersoniiduhurpërtëfolurdheekeniorganizuartakiminnënjëkohëtëpërshtatshmepërtëdy,nëzyrënetij.Mendonisetakiminukdotëzgjasmëshumësenjëorëdheekeniverifikuarseaikamjaftkohënëdispozicion.Ekenicaktuartakiminnëzyrënetijpjesërishtpërtëshfaqurmirësjelljentuajpasiqëaiështëmjaftilartënëpozitë,porgjithashtuedhepërshkakseaikaatydokumentetëndryshmeqëjunevojitenjuve.

Kenipërgatiturnjëshënimtëshkurtëmeobjektivattuajapërtakimindhenjëlistëmedokumenteqëjuduhen,dheiakenidërguarshëniminkryesuesittëlistëssëpagaveshumëkohëmëparësesatëmbahetkjombledhje.Jujenipërgatiturpërtakimin:

• Dukeelexuardosjenngaauditimiimëparshëmirrogave;

• Dukeshikuarorganograminpër tëmësuar sesapunëtorëkanësektorinelistëssëpagave.

Pyetja nr. 1

Pyetja nr. 2

Zgjidhja e pyetjes nr. 1




76

Krahasonipërgjigjet tuajamepikat eparaqituranëpjesët pas aktivitetitmësimor.Mundtëbefasohenimenumrineqëllimevetëndryshmetësecilësfazë:intervistimimundtëjetënjëpunëendërlikuardhe,nësenukekenitëqartëseçkajenidukeupërpjekurtëarrini,mundtëmosigrumbulloniinformatatqëiunevojiten.

Gjatënjëinterviste,shpeshkapakkohëpërtëbërëpërmbledhje,porpsekarëndësikjo?

Procesiiintervistimitikakatërfazakryesore:

1. Planifikimiiintervistës;

2. Fillimi i intervistës;

3. Realizimi i intervistës;

4. Përmbylljaeintervistës.

Cilatjanëkatërfazatkryesoretëprocesittëintervistës?

Procesiipërgatitjessëpërmbledhjesjumundësonqë:

• Tëkonfirmoniosekonsolidonikuptimintuajpër informatatesiguruaranëfazatpërkatësetëintervistës(shpeshtëndërlidhuramemarrjetëshënimeve);

• Përmblidhniçështjetdherezultatetedaladhetëarrijëemarrëveshjenmetëintervistuarinpërçështjetkryesoreqëjanëtrajtuarnëintervistë;

Megjithatë,presionipërtapërfunduarpunëneauditimitmekohë,përnjësistemtëcaktuarosetënjëauditimitëtërë,nënkuptonsekjoështënjëfushëecilashpeshlihetanash.


Pyetja nr. 4


Pyetja nr.3




77

Merrnipjesënëintervistënparaauditimitdhetakonimenaxherinedepartamentitqëdotëauditohetpërherëtëparë,meatëdotëpunonishumëafër.Aethirrninëemërapombiemër?

Jumundtëpyesninësedotëkishtemundësit’ipërmbahettakimitqëkenicaktuarfillimishtpërtatakuarmbikëqyrësinqët’ishtronipyetjetenjëjta.Nësemenaxherinukështëigatshëmtëpajtohetmekëtë,sugjeroniqëdot’isiguronitatijnjëkopjetëshënimeveqëdotapërgatisnipërteqët’irishikojëdhetëjapkomente.Mundtëpropozonisedot’idërgonilistënmepyetjetëcilatjupropozonit’iparashtroni.Nësemenaxheriinsistonqëtakimitështyhet,shpjegoniatijqëdataalternativeetejkalondatënpërpërmbylljeneauditimitdhesenësejuduhettaofroniopinionintuaj,juvejunevojitenpërgjigjetnëpyetjettuajashumëmëherëtsesaajodatë.Nëseendenuktregongatishmëripërtëbashkëpunuar,atëherëireferoniçështjenmenaxherittuajtëauditimitmenjëshpjegimtërrethanavedhepërpjekjeveqëikenibërëpërtamarrëinformata.

Kenikaluarmjaftkohëtëauditimit(jo-frytdhënëse)dukeupërpjekurtëorganizoninjë takimmemenaxherindhembikëqyrësine tijkryesor.Në takiminemëngjesit,menaxheri ju telefononpër t’ju thënë se nukmund të vij, kështu që takimi do tëduhettështyhetpordatatjetërepërshtatshmeështëshumëpaskohëskurduhettëpërfundojëauditimi.Cilatopsioneikeni?

Pasiqëjujeninjë“vizitor”nëatëdepartament,rregullatemirësjelljesjudiktojnëtëprisniqëmenaxherimëiafërt,vendossemecilinemëraidotëpreferontetëthirrej.

Vendosëtt’inumëroniparategatshme.Menaxheriilinjësembanrrjedhëneparavetëgatshme.Epyesniatëseamundt’inumëroniparatëporaijuthotëseështëizënëdhesemundtëshkonipërsërimëvonë.Jushpjegonisemetëvërtetduhettabënitani.Aiehapkutinëeparavetëgatshme,imerr30€ngakuletaetijdheivëatonëkutimenjënënqeshje.Çkabëniju?

Pyetja nr. 5


Pyetja nr. 6


Pyetja nr. 7




78

Atëherë,epyesniatëdhenëatëvendsepseekabërëkëtë.(Atijmesiguri i janënevojiturparatëegatshmedhenukkapasurkohë t’ikthejparatmëherët).Do tëtingëllontekeqnënjë raport tëauditimitqëdo t’idërgohetmenaxhmentit të lartëdhedhëniaesigurisëverbalishtqëkjonukdotëndodhpërsëri,dotëmundtëishteemjaftueshme,sëbashkumenjëshënimnëdosjeneauditimit.Megjithatë,juseriozishtduhettakonsideronimundësinëqëkjoparaqetnjëaktivitettëmundshëmmashtrimi,veçanërishtnëseekzistojnëtëdhënatjeraqëdëshmojnënëkëtëdrejtim.Kyincidentivetëmnukkagjasatëjetëimjaftueshëmpërarsyetiminenjëhetimipërmashtrim,porpërkëtëduhetshpjegimi.

Krahasonipërparësitëdhetëmetatepyetjevetëhapuradhetëmbyllura.

Përgjigjet e hapuramundt’ijapintëintervistuaritmundësipërtambajturintervistënnën kontroll. Nëse informata është relevante dhe koncize, kjo është shumë epëlqyeshme. Nëse informata nuk është relevante ose është shumë e hollësishme,auditoriështëdukepërdorurkohënevlefshmedukeedëgjuar(memirësjellje)njëpërgjigjegjithnjëemëshumëjorelevante.

Pyetjet e mbylluraijapinmundësikontrolliauditoritporinformatamundtëjetëepapërshtatshmedhejomevend.Pyetjetembylluragjithashtumundt’ikundërvihentëintervistuarit,icilimundtandiejvetensikurtëishtenënjësallëgjyqi.Zakonisht,duhet të praktikohet një ekuilibër (dhe përzierje) i përshtatshëm varësisht ngaintervistuesidheinformatatqënevojiten.Pyetjetembylluranëpikën4mëlartjanëshumëefektivepor,nësegjatëtërëintervistësmbahetkystil,arkëtarillafazandotëzemërohej.

Kushebënbaraziminmebankën?Kushekontrollonatëdheaenënshkruajnë?Kuështëfuturnëdosje?Vinirekëtojanëpyetjemjafttëkontrolluara,pasiqëparashtrimiipyetjevetëhapuramundtërezultojënënjëintervistëshumëtëgjatëecilamundtënxjerrkryesishtinformatajopërkatëse.

Juplotësishtekuptonisistemineparavetëgatshmedhejuduhetvetëmtëmerrniinformatë për baraziminme bankën – nga një arkëtar tejet llafazan. Cilat pyetjespecifikedot’iabëni?


Pyetja nr. 9



Pyetja nr. 8



79

Përgjigjetesugjeruara

Në formimin e opinionit të tyre të auditorit, auditorët e jashtëm zakonisht nuk ikontrollojnëtëgjithainformatatnëdispozicion.Nëpërgjithësinukështëpraktiketëveprohetashtusepse:

Kostoja në aspektin e burimeve të shtrenjta të auditimit do të ishte penguese;

• Kontrollimikompletdotëmerrteaqshumëkohësaqëpasqyratfinanciaredotëishinnjëhistoriantikeparasepërdoruesitt’ishohinato;

• Dëshirapërtëkontrolluar100%tëtransaksionevedhebilancevedotëishtetepërpërpersonelinauditues(dmth.atadotëishinaqtëmërzitursaqëdotëbëheshinjo-efektivdhenukdot’ivëreningabimet!);

• Auditorëvenukukërkohettëjapinsiguriabsoluteqëllogaritëjanëkorrekte;

• Konkluzionet e vlefshme mund të arrihen duke përdorur mostrimin eauditimit.

Në disa raste një kontrollim 100% është ende i nevojshëm apo i dëshirueshëm për:

• Zëratepazakonshëm,tëmbeturjashtëapotëjashtëzakonshëm;

• Kategoritëtëcilatjanëdisanënumërportërëndësisësëmadhesiçjanëtokadhe ndërtesat;

• Kategoritëerëndësisësëveçantëkumaterialitetinukkashumërëndësi,siçjanëkreditëapopërfitimetedrejtorit;

• Fushat e rrezikut të lartë.

Rrjedhimisht, auditorët zakonisht testojnë vetëm mostrat e transaksioneve.

Mendonipërvendintuajtëpunës.Amendoniseauditorëttuajtëjashtëmkontrollojnëçdo transaksion dhe çdo bilanc në sistemin tuaj kontabël? Jepni katër arsye përpërgjigjen që keni dhënë. Gjithashtu mendoni si do të ndiheshit si një auditorprofesionistnësepunajuajkapërfshirëkryesishtkontrolliminetransaksionevepërpjesënmëtëmadhetëkohëssëpunës.

Jepnitrirastekukontrolli100%dotëishteinevojshëm.


Pyetja nr. 10




80

Përgjigjunipyetjevenëvijim:

1. Theksoni tri gjëra që auditorët duhet të kenë parasysh kur dizajnojnë njëmostër auditimi.

2. Përkufizoni“popullacionin”.

3. Përmendnitripopullacionetëcilatjapindëshmikurtestojmëpërzvogëlimtëshifrave.

4. Çfarëduhettëkenëparasyshauditorëtkurvendosinpërmadhësinëemostrës?

5. Çkaështërrezikuimostrimit?

6. Bënidalliminndërmjetmostrëspërgjykimdhemostrësstatistikore.

Siepërkufizonimostrimindhepsedotapërdortenjëauditoribrendshëmatë?

Mostrimi i auditimitpërkufizohetnëStandardinNdërkombëtar tëAuditimitSNA/ISA530MostrimiiAuditimitdheMjeteTjeratëTestimitsi:

“Aplikimi i procedurave të auditimit në më pak se 100% të zërave brenda njëpopullacionitëpërkatësisësëauditimitsaqëtëgjithanjësitëemostrimitkanënjëshans tëpërzgjedhjesmeqëllimtëdhëniesauditoritnjëbazë tëarsyeshmembi tëcilënnxjerrëkonkluzioninnëlidhjemetërëpopullacionin”.

Auditorët nuk kanë kohë apo nevojë të shikojnë në çdo transaksion dhe bilancllogarie(tërë“popullacionin”)prapërdorinmostriminpërtëshikuarnënjëmënyrëtëstrukturuarnënjëproporciontëatijpopullacioniporduhetqenënëgjendjepërtëarriturtekkonkluzionetmbitërëpopullacionin.

Pyetja nr. 12



Pyetja nr. 11

1. Auditorëtduhettëmarrinparasysh:

- Qëobjektivatspecifiketëauditimittëarrihen;

- Procedurateauditimittëcilatkashumëtëngjarëtëarrijnëatoobjektiva;



81

- Popullacioninngaiciliatadëshirojnëtëmostrojnë;

- Madhësinëemostrës.

2. Popullacioniështëetërëpakojaetëdhënavengatëcilatauditoridëshirontëmostrojëpër tëarriturkonkluzionin.Popullataepërzgjedhurngaauditorëtduhettëjetëepërshtatshmepërobjektivinspecifiktëauditimit.

3. Kurkontrollonipërzvogëlimenëllogarinëetëpagueshmeve,auditorimundtëpërzgjedhngapopullacionetnëvijim:

- Pagesatekryeranënjëdatëtëmëvonshme;

- Faturatepapaguara;

- Pasqyrat(deklaratat)efurnitorit;

- Raportetemallravetëpranuarapërtëcilatnukkaregjistrimetëfaturëskorresponduese

4. Kur vendosni përmadhësinë emostrës, auditori duhet të shqyrtojë kohëne shpenzuarpër tëpërzgjedhurmostrëndhekontributinepërgjithshëmnëpërpjekjet e auditorit të teknikave të propozuara. Koha e shpenzuar përpërzgjedhjedhenxjerrje tëmostrësnukduhet të jetëdisproporcionalishtegjatëkurkrahasohetmekohënqëjuvlerësonisedotëmarrëpërtaekzaminuaratë.Nësemostrimipërzgjedhësijep auditorit sigurinëpërnjëproporciontëlartëtëpopullacionitmevlerë,atëherënjëtestivogëlgjykuesibilancittëpopullacionitmundtëmjaftojë.

5. Rreziku i mostrimitngritetngamundësiaqëkonkluzioniiauditorit,bazuarnëmostrënqëai/ajokazgjedhur,mundtëjetëindryshëmngakonkluzioniiarritur nëse i tërë popullacioni ështëtestuarngjashëm.

6. Një mostër për gjykimështëkugjykimiiauditoritpërdoretpërtëvendosurpër:

- Madhësinëemostrës;

- Bazatepërzgjedhjessësaj;

- Konkluzioninqëduhetarriturprejrezultateve.

Një mostër statistikore është ajo madhësia e së cilës përcaktohet duke përdorurteknikattëcilatbazatetyreikanënëteorinëstatistikore.




82

Listonitriburimetësigurisësëauditimit(përdorninjohuritëtuajatëAS-sëdhellojetetestimitqëjuduhettëbëni.)

Shqyrtoni auditimet e dy departamenteve të ngjashme, A dhe B. Menaxheri idepartamentitAështëidrejtpërdrejtdhendihmues;menaxheriidepartamentitBkareputacionsijoindershëm–kaparregullsinëdepartamentinetijqëjanëraportuarnëZyrëneAuditorittëPërgjithshëmnëtëkaluarën.Adotëndryshonteqëndrimijuajpërrrezikuneauditimitndërmjetdepartamentevedhenëseposa?(Nëseenevojshme,referohuni tek njësia mësimore 3 për t’i kujtuar vetes për kuptimin e rrezikut tëauditimit).

Rrezikuiauditimit,duhettambanimendështërrezikupërtëcilinjapimnjëopinionqëështëgabim duhet të jetë i njëjtipërtëdyauditorët.NedotëduhejtëbënimmëshumëpunëaudituesenëDepartamentinBpërtëreduktuarrrezikun(apoekspozimin)derinënivelineparaparë.


1. Nëse auditori identifikon kontrollet kyçe, në të cilat ai/ajo kryen testet ekontrollitmerezultatetëkënaqshme,ai/ajodotëmarrënjësiguringasistemi.

2. Auditori do të kryej teste substantivetëcilatdot’i(shpresojmë)japëatij/asajmëshumësiguri.

3. Burimii tretë isigurisësëauditimitështëmetëvërtetënjë lloj iveçantëitestevesubstantive,porështëmerëndësidheaqedalluarqëtëzgjedhimt’iparaqesimndarazisiprocedura analitike. (Procedurat analitike është një term për ato procedura të auditimit të cilat ekzaminojnëmarrëdhëniet ndërmjetinformatave të ndryshme, duke kërkuar konfirmim të marrëdhënieve dheshpjegimevetëpriturapëratotëpapriturat).

Pyetja nr. 13

Pyetja nr. 14



Referohuniteknjësiamësimore2.4dhetheksonipërkufizimeteRE,RKdheRZ.

Pyetja nr. 15



83

Definicionetesugjeruara

Rreziku ekzistuesështërrezikuqënjëgabimmaterialtëndodhnësistemineorganizatësdhepashmangshëmnëprocese.Aspekteterrezikutekzistuesjanë:

• Kompleksitetiisistemit(dheiorganizatës);

• Performancaesistemitnëtëkaluarën(dheeorganizatës);

• Ndonjëfaktortjetërmjedisor,p.sh.nevojapërtëbërëqëshifrattëdukenmirëapokeqparaprivatizimitapomiratimittëbuxhetitpërvitineardhshëmetj.

Rrezikuekzistuesvlerësohetsubjektivishtngaauditorinëbazëtënjohurivetëtij/sajpërfaktorëtepërfshirë.

Rreziku i kontrollitështërrezikuqënjëgabimmaterialkandodhurnësistem,kontrolletebrendshmedështojnëtagjejnëatë.Rrezikuikontrollitmundtëmatetobjektivishtngaauditoripërmesrezultatevetëvlerësimittëtij/sajdhetestimittëkontrollevekyçepërtëpërcaktuarbesueshmërinëeatyrekontrolleve.

Rreziku i zbulimitështërrezikuqënjëgabimmaterialtëketëhyrënësistem,dhenukështëkapurngakontrolletebrendshme,testetsubstantivetëauditoritdështojnënëzbuliminetij.

Përdorimi i përqindjes së rrezikut dhënëmë lart për RA, RE dhe RK, llogarisnirrezikunezbulimittëpranueshëm(RZ).

Metodaellogaritjes:

RA=RExRKxRZ5%=50%x20%xRZ0,05=0,5x0,2xRZ

RZ=0,05/0,1

Prandaj RZ = 50%

Kjonënkuptonqëtestetsubstancialetëauditoritduhettujapinatyre50%siguriqëata do të identifikojnë një gabimmaterial, dmth. kjo është sasia e sigurisë që atakërkojnëngatestimisubstantiv.


Pyetja nr. 16

Zgjidhja e pyetjes nr.16




84

Nemostrojmëngapopullacioni.Përshkruanitripopullacioneprejtëcilavenjëauditormundtazgjedhnjëmostërngazëratpërtestim.Kjodot’jundihmojëjuvetëmendoninëlidhjemeobjektivatekontrollitqëkontrolletjanëdheekzistojnëpërsiguri.

Përgjigjetesugjeruara:

1. Një kontroll kyçnë sistemin e shitjeve (për tu siguruar se janë faturuar tëgjithamallrateshpërndara-plotësia)mundtëndodhqënësecilinShënimtëShpërndarjessëMallrave(GDN-SSM)numriifaturëskorresponduesetëshitjesshënohetdheseradhaeGDN-sëkontrollohetpër tusiguruarseatojanë shënuardhe asnjënukmungon.Auditorimund tëdojë të testojëkëtëkontrolldhepopullacioninprejtëcilitaidotëmostrontedotëishintëgjithaGDN-të;

2. Përtëkontrolluarvlefshmërinëelistëssëpagaveqëauditorimundtamostrojëngapopullacioniiorarevepërtëkontrolluarqëorëtepunësjanëregjistruarnëmënyrë korrekte;

3. Përtëkontrolluarvlerësiminkorrekttëstoqeveqëauditorimundtëmostrojëngapopullacioniilistavetëstoqevedhekontrollohetnësesasitënëstoqejanëvlerësuarnëmënyrëkorrekte(dukeukthyertekfaturateblerjes);

Metodaellogaritjes:ËshtëenjëjtaformulëemodelittëRA-së,dmth.RA=RExRKxRZ,pranëkëtërast5%=50%x50%xRZ

Meaplikimtësënjëjtësmetodikësikursenëzgjidhjeneaktivitetitmësimor11.2mëparë,nearrijmëderitëzgjidhja.

RZ = 20%

Kjonënkuptonqëtestetsubstantiveduhett’ijapinauditorit80%siguri(konkluzioniirrezikut)qëatadotëidentifikojnënjëgabimmaterial.

DukepërdorurshifratenjëjtapërRA(5%)dheRE(50%)porRKmëtëlartëprej50%,llogarisniRZ-në.

Pyetja nr. 18


Zgjidhja e aktivitetit mësimor 11.6

Aktiviteti mësimor 11.6



85

4. Përtëkontrolluarplotësinëeshpenzimeveqëauditorimundtëmostrojëngapopullacioniishënimevepërpraniminemallrave;

5. Përtëkontrolluarvlefshmërinëepasurivefikse(ndërtesave)auditorimundtëmostrojëngapopullacioniindërtesavetërejatëblera/ndërtuaranëatëvitsikurseqëparaqitetnëllogari;

Nësemostraprej60kishtezbuluarnjëgabim,cilidotëishtemaksimumiishkallëssëgabimevenë95%siguri?

Nësekemi testuar njëmostër prej 150dhekemigjetur një gabim, cili do të ishtemaksimumiishkallëssëgabimevenë(a)70%(b)90%dhe(c)95%siguri?

Metodaellogaritjes:

Në95%siguri,menjëgabim,FMM=4,75

PrandajNEG/UEL=4,75/60=7,9%

Njëshkallëmaksimaleegabimitprej7,9%ështëpaksashqetësuese,veçanërishtnëseauditorëtevënënjëmaksimumprej5%shkallëgabimipërshumicënevlerësimeverutinore të auditimit.

Pyetja nr. 19

Pyetja nr. 20


Metodaellogaritjes

a) Në70%sigurimenjëgabimFMM=2,44;prandajNEG=2,44/150=1,6%

b) Në90%,përdorimiitënjëjtësmetodëtëllogaritjes,NEG=2,6%

c) Në95%,NEG=3.2%





86

Çfarëdallimeshmendoniseekzistojnëndërmjetmostrimittëveçorivedhemostrimittënjësivemonetare?Mendonipërgjasatepërzgjedhjessënjëfature.

Përgjigjasugjeruar

Nëmostrimineveçorive,secilafaturëkanjëshanstë barabartëtëpërzgjedhjes.NëMNjM secila njësi monetare(nëshembullintonësecilaEuro)katënjëjtinshansqëtë zgjidhet,mirëpo shansi i përzgjedhjes së ndonjë fature është proporcionalemevlerënesaj.Samëemadhevleraeshumëstotalenëndonjëfaturë,aqmëemadheshansaqëfaturatëpërmbajënjënjësimonetareqëdotëpërzgjidhetnëmostër.Nëshembullinqëkemishikuar,përdorimi imostrimit interval në MNjM garanton se faturanumër2ështëpërzgjedhur(ajopërmban141+16667=16808€),sëbashkumefaturatjeratëtillamenjëvlerëtëbarabartëapomëtëlartësesaintervaliimostrimit.Në fushënMNjMtëgjithafaturattëbarabartaapomëtëlartasedyfishiiASI-tëdotëpërzgjidhet.

GjithashtuMNjMështënëthelbnjëtestpërzmadhim.Njëfaturëmevlerëprej1€kanjëmilionmenjëshansetpërpërdoriminepërzgjedhjessipasMNjM(1000me1 sipasmostrimineveçorive).Mund tëndodhqë fatura të regjistrohetgabimisht;të themiduhet tëketëqenë10000€.MNjMnuk është teknikëpër tëpërdorurnëidentifikiminezvogëlimit.

Njëdallimtjetëricilingritetështështimipërmesfaturaveapolibritditor,apolistaetransaksionevepërtëardhurtekshumaecaktuareeurovepërtumostruar,nëpraktikëtmerrësishtmerrshumëkohë.MNjMmëmirëkryhetdukepërdorurnjëkompjutermesoftuerqëështënëdispozicionpërnxjerrjenemostrëssënjësisëmonetarenganjëdosjeapofaturëvetëmpërdisasekonda.

Pyetja nr. 21


Duke iu referuar tabelës së Veçorive/MNjM që ju keni përdorur në llogaritjet emëparshme,llogarisnimadhësinëemostraveecila,pandonjëgabim,dotënajepte95%siguriqëpopullacioninëshembullinemëparshëmmevlerëprej1000000€nukishtezmadhuarpërmëshumëse50000€.

Pyetja nr. 22



87

Metodaellogaritjes

FMM=3dheNEG=50000/1000000=5%

Prandajmadhësiaemostrësështë=3/0,05=60(prapë!)

Prejçkakemithënëderimëtaninëkëtënjësi,amundtëmendonipërdisapërparësinëpërdorimineCAAT-sënënjëauditim?Kalonidisaminutadhejepnidisaidetuajatdhe i shkruani ato në një letër të ndarë.

KapitulliikësajnjësiestudimoreqëpasonkëtëaktivitetmësimorpërshkruanmënëhollësipërfitimetkryesorengapërdorimiiCAAT-ve.Sipërmbledhje,këtojanë:

• Shtrirja e mëtutjeshme e testimit të auditimit: shpejtësia dhe fuqia ekompjuterit mundëson zhvillimin e më shumë testeve, testim 100% mëshpeshsesaqëmundtëbëhenmemetodamanuale;

• Kryerja manuale e detyrave të pamundshme:thjesht,jumundtëbënigjëraduke përdorurCAAT-të që janë të pamundshme apo jo-praktike në formëmanuale;

• Efektshmëria e kostos:CAAT-tëmundtëjenëshumëmëefektivepërngakostojasesaproceduratalternativemanuale;

• Eliminimi i punës së përsëritshme:kjomundtëlirojëauditorintëjetëmëimagjinuesdhekreativnëatoaspektetëpunëssëauditimittëbrendshëmkukëto kërkesa janë shumë të rëndësishme;

• Shtimi i njohurive për sistemet organizative: përdorimi i CAAT-së imundësonauditorittëmarrënjohuripërsistemetorganizativenëmënyrëmëtëgjerëdhemënëhollësisesanërastinmeteknikattjeratëauditimit.


Pyetja nr. 23





88

DepartamentiiFinancaveinjëdepartamentitëqeverisëkanjësistemtëkompjuterizuarpër procesim të pagesave të faturave të furnitorëve.Ky sistem proceson faturat efurnitorëve dhe letër-kreditë (transaksionet) për prodhim të çeqeve dhe pagesaveelektronikedheudhëzimevetëdërgesëstëcilatudërgohenfurnitorëve.Hollësitëefurnitoritmbahennënjëdosjekryesoretëpërhershmetëfurnitorit.Kjodosjekryesorerifreskohet në baza javore për reflektim të ndryshimeve në hollësitë e furnitoritekzistues,shtohenfurnitorëtërinjdhesipasnevojësndonjëfurnitoraktualshlyhet.Transaksionetvendosençdoditë,dheçeqetnxirrençdojavëdheçdomuaj,nëbazëtëkushtevetënegociuaratëpagesësmesecilinfurnitor.

Mendoni për llojin e informatave që procesohen në këtë sistem të pagesave tëfurnitorëve,dhesiduhettëprocesohen.Pastajshqyrtonillojeteproblemeveqëmundtëngriten,tëthemimetëdhënaapoprocesimtëgabuar,dhesinjëauditormundtëkontrollojëpërkëto.Krahasonipërgjigjentuajmepikatedhënanëzgjidhjetëkësajpyetjevetë-vlerësuese.

Jumund tëkeni identifikuarnjënumërproblemeshqëdo tëmund tëndodhninnësisteminellojittëpërshkruar,dukepërfshirë:

• Njëtentimpërt’ibërëpagesënnjëfurnitorihollësitëetëcilitnukgjendennëdosjenkryesore,përshembullpërshkaktëndonjëgabiminëfutjenetëdhënave;

• Përdorimiinjëkodinëlibrinformaltëshpenzimeveqënukekzistonnëdosjenkryesoretëlibritformaltëllogarive;

• Futjaenjëdatejo-validep.sh.ndonjëdatëesëardhmes;

• Njëletër-kredieprocesuarsëbashkumenjëfaturëkuvleraeletër-kredisëkalonatëtëfaturës;

• Fushatedomosdoshmetëfaturësnukjanëplotësuarp.sh.shumaefaturës;

• Futetnjëfaturëmeshumënegative.

Juduhettëvërenisenjënumërikëtyrekushteveduhettëpërfaqësojnëgabimet.Përshembullduhettëjetëemundur,nënjësistemtëdizajnuarmirë,tëprocesohenletër-krediadhefaturasëbashkukuvleraeletër-kredisëkalonatëtëfaturës.Kydotëishtenjë transaksionlegjitimnësepërshembull, letër-krediaqëka tëbëjëmenjëfaturëqëështëpaguarparaprakisht.Megjithatëtransaksionetekëtijllojimundtëndikojnë

Pyetja nr. 24




89

qësistemitëbëjëgabime,dheprandajështëmerëndësitatestoniatëparaprakishtqëtëpunohennëmënyrëneduhur.Nëtëgjitharastetsistemiduhettëdizajnohetqëtëtrajtojëgabimetnëmënyrëneduhurp.sh.dukedhënëinformatatëdobishmeqëtëlejojëidentifikimineqartëtënatyrësdheburimittëgabimit.

Çfarëdo lloji i mundshëm i gabimit dhe kushteve “interesante” që keni vërejtur,njëmënyrë shumë e zakonshme që një auditor të kontrollojë për këto do të ishtekrijimiidosjestestuesetëtëdhënaveqëdizajnohetpërtëpërfaqësuartëgjithallojetemundshmetëtëdhënavetëmiradhetëkëqija.Përshembulldosjatestuesemundtëpërmbajë sasi shumë tëmëdha të tëdhënave,për të testuarnëse sistemi thjeshtdo tëprocesojëkëtosinormale,nësedo t’i raportonteatosipërjashtimeaponësedot’irefuzonteosesitransaksiontëvetëmapotëtërëpaketën.Veprimiqëduhettëndërmerretnëndonjërrethanëtëcaktuardotëvarejngaspecifikatesistemit,natyrishttëcilatjuduhett’ikonsultoniparasetëfillonimepërpiliminedosjessëtëdhënavetestuese.

ICTmundtëpërdoretpërtëndihmuarnëkrijiminedosjevetëtëdhënavetestuese.Përshembullsoftueri i listave(p.shExcel)mundtëpërdoretpërtëgjeneruarvleratërastësishmendërmjetkufijvetëpërcaktuar.Këtomundtëpërdorenpërtëkrijuarfaturatësimuluara.ListatnëExcelgjithashtumundtëpërdorenpërgjeneriminetëdhënavetekstualep.sh.emratefurnitorëve,për testiminsesisistemidotë trajtojëemratepazakonshëmapop.sh.emratqëpërmbajnëvizaapohapësira.

Përsecilinprejgjashtëtestevetëlistuara,identifikonisesimendonisesistemiduhettëprocesojëtransaksionet;pastajshkruaniçkamendonisedotëmundtëndodhtenërastinmëtëkeqtëmundshëm.

1. Regjistrohetnjëfaturëqëpërmbannjëfushëtëzbrazëtpërnumërtëfurnitorit.

2. Regjistrohetkohaepunëtoritkuparaqiten100orëpunënënjëjavëtëvetme.

3. Regjistrohetnjëdatëqëështënjëvitpasdatëskorrekte.

4. Regjistrohetnjënumërpjesëshqënukekzistonnëdosjenkryesoretëpjesëve.

5. Regjistrohetnjëletër-krediqëasociohetmenjënumërreferencetënjëfatureqënukekzistonnëLibrineBlerjes.

Pyetja nr. 25




90

1. Nësefushaenumrittëfurnitoritështëezbrazët,nukështëemundurtëbëhetpagesa. Prandaj sistemi duhet të refuzojë transaksionin, duke kërkuar qëtëplotësohetnumri i furnitorit,do tëregjistrohetnjëfurnitor i riapodotëraportohentëdhënatëmjaftueshmepërtëmundësuarqëfaturatëidentifikohetpa ndonjë mëdyshje. Në rastin më të keq të mundshëm sistemi mund tëprodhojënjëçekapoinstrumenttjetërtëpagueshëmmefushënetëpaguarittëlënëzbrazët.Kjodotëkrijontemundësinëqëndonjëmashtruespotencialtëfusënjëemërdhet’iapaguajëçekunatij.

2. Derisanëasnjëmënyrënukështëemundurpërnjëpunëtor tëpunojë100orënë javë,duhet të jetëepazakonshmedhemesiguri ështënjëkushtqënjësistemidizajnuarmirëduhettëzbulojëdheraportojë.Idealeështëqënjëtransaksionitillëduhetfillimishttërefuzohet,memundësinëqëtëkorrigjohetgabiminësekjoështëajoqëndodh.Nërastinmë tëkeq tëmundshëmnjësistemidizajnuarkeqdotëprocedontetransaksionindhedotëbëntepagesënpandonjëraportpëroperatorinesistemit.

3. Pasiqëshumësistemejanëtëdizajnuaratëintegrohenmeprocesiminevititfinanciartënjëorganizate,çdodatëqëështënjëvitapoedhemëprapaduhettë shikohet si rrezik i mundshëm. Natyrisht se kjo nuk do të thotë se ndodh në secilin rast: kamundësiqënjë faturëpër shembullmund të jetëobjektkontestimipërnjëperiudhëtëgjatëkohore,dhepastajdërgohetpërpagesëkurtëjetëzgjidhurkontesti.Megjithatëedhenësepagesaështëajoeduhura,fillimisht duhet të refuzohet, me mundësinë për ri-dërgim me korrigjimenëseështëenevojshme.Gjithashtunësedataështëorigjinaledhekorrekte,atëherësistemiduhettësigurojësetransaksioniështëkryernëvitineduhurfinanciardhesetransaksioniështëshënjuarpërndonjëveprimkorrigjimitëvititparaprak.Nërastinmëtëkeqtëmundshëmnjësistemidizajnuarjomirëdotëpranontetransaksionindhetadërgonteatëtekllogaritëevititparaprak,panalajmëruarfaresekjopobëhej.

4. Një transaksion i këtij lloji duhet të refuzohet. Nëse kjo pjesë nuk ështëlistuarnëdosjenkryesore,atëherënukmundtëprocedohettutjep.sh.nëseajopërfaqësonstoqetpërtulëshuaratëherëmundtëmosketëvlerëqëndërlidhetmetë.Mundtëndodhëqëkjoështënjëpjesëereqëështëpërvetësuarsëvoni,dhedosjakryesoreepjesëveendenukështërifreskuar.Sidoqoftë,vetëmtësupozohetashtudotëishteerrezikshme,dheprandajtransaksioniduhettërefuzohet.Nërastinmëtëkeq,transaksionidotëprocedohej,merezultatinqëndonjëasociacioniardhshëmiatijregjistrimedosjenkryesoretëpjesëvedotëishteipamundshëm,dheprandajintegritetiisistemitdotëkomprometohej.




91

5. Jo domosdoshmërisht kjo përfaqëson një gjendje gabimi. Në sistemet ekontabilitetitmësëmiritëzhvilluaraekzistonvendiiarkivimittëtëdhënave,prandajedhemundtëjetëqëfaturametëcilënndërlidhetletër-krediatëjetëtrajtuarnëatëmënyrë.Megjithatëdotëishteerrezikshmetësupozohejserastidotëishtekësisoj,dheprandajnjëtransaksioninjëllojitëtillëduhettërefuzohetmeporosinëparalajmërueseqëkërkonndërmarrjeneveprimitkorrigjues.Nërastinmëtëkeqtëmundshëmletër-krediadotëpranohejpandonjësfidë,dhepërdoretpërregjistrimineshumëspërfurnitorin.Kjodotëmundtërezultontetëjetënjëgabimp.sh.nëseletër-kredianëfaktështëpranuarngafurnitortjetërejoaiicilikadërguarfaturën.

Supozojmësekenipasurqasjenënjëdosjetëprogramithetues(pyetës)tëqëllimittëpërgjithshëmdhekeniaftësitëenevojshmepërtapërdoruratë,çfarëtesteshmendoniqëdo t’jundihmonin juvepër tëvlerësuaroperimin e sistemitdhe efektivitetin ekontrollevetëimplementuarabrendatij.

Këtukemidisashembujtëpërgjigjevepërtëfilluar:

1. Në dosjen kryesore, ju duhet të kontrolloni nëse secili furnitor ka numëridentifikuesunik,dmth.nukkandonjënumërqëshfrytëzohetpërdyfurnitorë.

2. Nëdosjene transaksionit, juduhet tëkontrolloninësezbritjete saktadhevalidejanëaplikuarngafurnitorët.


Dosja kryesore

• Kopjoni(duplikoni)numrinefurnitorit.

• Kopjonihollësitëpërllogarinëebankës.

• Kopjoniemrinefurnitorit.

• Kopjoniadresat.

• Afatetmëshumëse30ditë.

• Emrineçekuttëzbrazët.• Çekpalimit.

Pyetja nr. 26





92

Dosja e transaksionit

• Llojipanjohuritransaksionit.• Panumërporosie.• Pagesatkëtëvitdhevitinekaluarzero.• Pagesatekëtijvitishumëmëtëlartasesaatotëvitittëkaluar.• Tëgjithabilancetekredisë.• Dataepagesëskakaluarporendes’ështëbërëpagesa(treguesiipagesës).• Ështëshënuarqëështëpaguarpornukkanumërçekuaporeferencëtëpagesës

elektronike.• Zbritjeetepruar.• Kontrollohetradhaetransaksionevepërtëidentifikuarkopjetapozbrazëtitë.• Kopjimitestitpërtransaksionet(dataetransaksionit,numriiporosisë,numri

ifurnitorit,shumaetëgjithavetëkopjuara/duplikuara).• Mostraenjësisëmonetarepërtëgjithatransaksioneve.

Të dy dosjet

• Numriifurnitorittëtransaksionitnukështënëdosjenkryesore.• Numriifurnitorittëtransaksionitmefaturëtëpaguar–dosjakryesorenuk

tregonndonjëpagesë.• Bilanciaktualmëimadhsesalimitiiçekut.

Edhenjëherë,ështëradhajuajtëprovoniemendonipërdisapërparësidhemangësirelevante(praktikedhe teorikegjithashtu) tëpërdorimit tëCAAT-vepër testiminesistemitdhepër testimine tëdhënave.Kalonidisaminutadukeshkruarmendimettuajanënjëletërtëndarëpastajkrahasoniatomepërmbledhjenedhënënëzgjidhjekahfundiikësajnjësiestudimore.

Pyetja nr. 27



93

Testimi i sistemit

Përparësitë:

• Qasjaetestitefektive,teorikishtdefinitive,mundtësimulojëndonjëgjendjeapokombinimtëgjendjeve;

• E përdorshme në fushëveprimin e të dhënave të përhershme në limite tësistemitpërhetimtëdosjes;

• Mundtëpërsëritetnëintervaletërregullta.

Mangësitë:

• Krijimiitëdhënavetestuesedherezultateteparashikuaramundtëdiskutohen;

• Nevojapërtëmbrojtursisteminedrejtpërdrejtngaefektetetëhyravefalso(testeve)dhegabimevetëqëllimshme;

• Nënkuptonqëtestimimundtëjetëkryernënjëkopjetësistemittëdrejtpërdrejtdhe jo në të vërtetin. Kjo mund ta bëjë strukturën shumë më komplekseduke kërkuar shumë ndihmë nga departamenti i kompjuterëve; reduktim imundshëmipavarësisësëauditorit;

• Konkluzionet e vlefshme vetëm në ditën e testit; sistemi mund të ketëndryshuarnjëditëparaosepastestittuaj;jodomosdoshmërishtpërfaqësuesitërëperiudhëskontabëlnënshqyrtim.

Komente tjera:

• Testimimundtëkufizohetnëpjesëtëcaktuaratësistemit,siçështëinputiapobërjaellogarivekyçe;kjomundtëndihmojënëzvogëlimineproblemevenëvendosje;

• PajisjaeIntegruarTestuese(ITF/PIT)ështënjësofistikimiqasjessëtestimitbazikdheitejkalondisaprejkufizimeve;regjistrimettestueseishtohendosjeskryesore tëdrejtpërdrejtëkështuqëkrijohetnjë sistem imini-testit brendasistemit kryesor; transaksionet e testimit të auditimit pastaj procedohenpër regjistrimet testuesegjatëprocesimitnormal,dukepakësuar rrezikunekorruptimittëtëdhënavetëvërtetatëdrejtpërdrejta.





94

Testimi i të dhënave

Përparësitë:

• Forma jo-destruktivee testimit; softuerihetuesvetëm lexon tëdhënat,nukmanipulonapondryshonatopërhershëm(formëmëepranueshmeetestimitpërmenaxhmentintëcilëtmundtëjenëtëbrengosurpërndikiminnëtëdhënatdhesisteminetyreqëauditorimundtëketëgjatëtestimit;

• Rezultatiështëdëshmiauditimi;nësenjëtestzbulontëdhënatëgabuara,jukenidëshmuarqënjëdobësikandikuartëdhënatnësistem;

• Kamundësi tëpërfaqësojëprocesimafatgjatë; tëdhënatnësistemmundtëkenëqenëatypërtërëperiudhënkontabëlnënshqyrtimdhekamundësiedhepërshumëmëgjatë(p.sh.dosjakryesoreepagave).

Mangësitë:

• Kërkonsoftuertëspecializuartëauditimitdheekspertizënpërpërdorimtëtij;

• Shtrirja(fusha)e testimitpërcaktuarnga tëdhënatembajturanësistem;kymundtëjetënjëkufizimserioz;

• Ciklimi idosjeve të tëdhënave(p.sh. librate llogarivefinanciare)duhet tëmbahenpërhetimpasiatotëkenëdalëafatit;

• Nuktestonçdogjendjetëmundshme,vetëmatoqëkanëndodhurnëperiudhënepërfaqësuarngadosjatëcilënjenidukehetuar.

Mundohunit’jupërgjigjenikëtyrepyetjeve:

1. PërkufizoniCAAT-tëdhelistonitrillojetëCAAT-ve.

2. ListonitripërparësitëCAAT-ve.

3. ÇkaështëdallimindërmjetCAAT-vetëtestimittëtëdhënavedhetestimittësistemit?

4. CilatjanëpërparësitëdhemangësitëenjohuratëCAAT-vepërtestiminetëdhënavedhetestiminesistemit?

Pyetja nr. 28



95

1. TermiCAATdotëthotë“TeknikatëAuditimittëAsistuarangaKompjuteri”,dhe i referohet përdorimit të një kompjuteri ose për kryerje të testimit tëauditimitapotëndihmojëauditorinnëkryerjeneproceduravetëauditimit.EkzistojnëtrillojekryesoretëCAAT-ve:

- CAAT-tëetestimittëtëdhënave,kuauditoripërdorsoftuerinpërshqyrtimdhetestimtëpërmbajtjessëdosjevetëtëdhënave;

- CAAT-tëetestimittësistemit,kuauditoriprocesondatënepërgatiturnëveçantipërtestpërmesnjësistemiaplikativ

- CAAT-të analitike dhe mbështetëse, është softueri që përdoret përtë analizuar informatat e mbledhura gjatë auditimit, të cilat jo-domosdoshmërishtmundtëjenëinformataqëgjenerohenmekompjuter;

2. Përparësitë e përdorimit të CAAT janë përshkruar në pjesën kryesore tëtekstit,dhepërfshijnë:

- Mundësinëpërtërriturshtrirjendheshpejtësinëetestimit;- Mundësinëekryerjessëdetyraveqëjanëtëpamundshmeapojo-praktike

të kryhen manualisht;- Efektshmëriaekostos;- Eliminimiipërsëritjessëpunëve;- Shtimiinjohurivepërsistemeteklientit.

3. CAAT-tëetestimittëtëdhënavekanëpërobjektivtëtestojnësaktësinëdheintegritetinetëdhënavetëcaktuara.CAAT-tëetestimittësistemittestojnëtërësistemin,mëparësesatransaksionetindividuale.

4. PërCAAT-tëetestimittëtëdhënavejumundtëkeniidentifikuarpërparësinëvijim:

Përparësitë janë:

- Testiështëjo-destruktiv;- Prodhonrezultatetnëformëtëdëshmivetëauditimit;- Testi kamundësi të jetë afat-gjatë për nga natyra, dmth. të dhënat në

sistemmundtëkenëqenëatypërtërëperiudhënkontabëlnënshqyrtimekamundësiedhemëgjatë.





96

Mangësitë janë:

- Kërkohetsoftuerispecializuardheekspertizë;- Fushëveprimiitestimitështëikufizuarnganatyraetëdhënavenësistem;- Ciklimiidosjevetëtëdhënaveduhetmbajturpërhetimpërnjëkohëpasi

ato të kenë skaduar;- Procesinuktestonçdogjendjetëmundshmetëtëdhënave,vetëmatoqë

ekzistojnënëtëdhënanëperiudhënecilatestohet.

CAAT-tëetestimittësistemitkanëpërparësitënëvijim:

- Qasjakamundësitëjetëshumëefektivepërfaktinseteorikishtmundtësimulojëndonjëgjendjeapokombinimgjendjesh;

- Është i dobishëm kur të dhënat e përhershme në sistem e kufizonfushëvepriminpërhetim;

- Mundtëpërsëritetmebesnikërinëintervale.

MangësitëeCAAT-vepërtestiminesistemitjanë:

- Krijimiinjëbanketëtëdhënavetestuesedhellogaritjaerezultatevetëparashikuaramundtëmarrëshumëpunëdhekohëgjithashtu;

- Juduhettëkujdesenipërmbrojtjenesistemittëdrejtpërdrejtprejefektevetëtëdhënavefalso(testeve)dhegabimevetëqëllimshme;

- Testimimund të kryhet në një kopje të sistemit të drejtpërdrejt, i cilimundtëjetëkomplekspërtuthemeluardhemirëmbajtur.

Përgjigjuninëpyetjetnëvijim.Kontrollonipërgjigjettuajadukeukthyernëtekstinpërkatësnëkëtëkapitullpërsoftuerinhetuestëdosjes/skedarit.

1. Listosëpakugjashtëveçoritëzakonshmenënjëpakotëspecializuarhetuesetë auditimit.

2. Cilatjanëpërparësitëkryesoretëpërdorimittëpakoshetuesekompjuterike?

3. Listonipesëfazatnënjëprojekthetueskompjuterik.

Pyetja nr. 29



97

1. Tiparetmë të zakonshme që ofrohen nga pako të specializuara hetuese tëauditimit janë numëruar në materialet mësimore, dhe ju duhet të konsultoni kapitullineduhurpërvlerësimtëmëtutjeshëm.

2. Përparësitëkryesoretëpërdorimittëpakovehetuesetëbazuaranëkompjuterëjanësepse:

- Mundësonnjëqasjemëfleksibilenëhetimineauditimit;- Të dhënat e sistemit të klientit mund të shkarkohen në kompjuterin e

auditorit dhe të analizohen aty;- Shpenzimetetrajnimitdhembështetjesmundtëjenërelativishttëulëta;- Kur të jenë vendosur në kompjuterin e auditorit, të dhënat mund të

integrohennësoftueretjeraaplikativesiçjanënëWorddhenëExcel.

3. Tëpesëfazatnënjëprojekthetuesbazuarnëkompjuterjanë:

- Identifikimiidosjes(ve)tëtëdhënavepërtuhetuar;- Përzgjedhjaeregjistrimevedhetëdhënavepërtunxjerrë;- Nxjerrjadheshkarkimiitëdhënavenëkompjuterineauditorit;- Ku është e mundur bëhet konvertimi i formatit të të dhënave dhe

përkufizohennënjëmënyrëqësoftueriikompjuterittëauditoritmundt’injohë;

- Procesimi dhe analizimi i të dhënave dhe nxjerrja e rezultateve në njëformattëpërshtatshëm.


Cilat elemente në vijim nuk do të prisnit të shihni në një raport të auditimit tëbrendshëm?

1. Njëpërshkrimtëfushëveprimittëauditimit.2. Kopjetedokumentevetëpunëskunënvizohenkonstatimetkryesore.3. Tëgjeturatehollësishme.4. Njëorganogramishërbimittëauditimittëbrendshëm.5. Qëllimin e auditimit të kryer.6. Emratdhekualifikimeteauditorëveqëbëjnërekomandimet.

Pyetja nr. 30




98

Junukdotëprisniqëtëshihnipikatnëvijimnënjëraporttëauditimittëbrendshëm:

1. Kopjetedokumentevetëpunësmenënvizimetekonstatimevekryesore:ngajupritettësiguronisasitëmjaftueshmetëhollësivenëformatineduhurqëpranuesiiraportittëjetënëgjendjetëkuptojëpikateparaqitura.Dokumentetepunësjanëpërgatiturqëtëlexohendheshqyrtohenngaauditorët,kështuqëdisaprejtermevedheteknikaveauditimitqëpërdoren,mundtëmoskuptohenngamenaxhmenti.Përmëtepër,përfshirjaedokumentevetëpunësmundtëlargojëvëmendjenngacilësiaeprezantimittëraportit;

2. Njëorganogramishërbimit tëauditimit tëbrendshëm:Kjopyetjemund tëpërgjigjetmepodhejo.Strukturaeauditimitnukkandonjëndërlidhjemenjë raport auditimi në aktivitetet e operacioneve, kontrolle të brendshme,menaxhimtërrezikutapoqeverisjetëkorporatës.Megjithatënjëorganogrammundtëpërfshihetnëraportinperiodiktëkryesuesittëauditimittëbrendshëmpërzyrtarinkryesuestëmenaxhmentittëqendrësshpenzuesebuxhetorepëraktivitetet dhe performancën e auditimit të brendshëmgjatë periudhës nënshqyrtim;

3. Emrat dhe kualifikimet e auditorëve që bëjnë rekomandimet: Emrat eauditorëve nuk janë të rëndësishëm – rekomandimet janë.

Merrni disa shënime të shqyrtimeve përgatitur nga një menaxher i auditimit tëbrendshëm.Nësejuvetnukpunoninëauditimkërkoningakryesuesiiauditimittëbrendshëmnëorganizatëntuajt’jushpjegojëqartësepseidonipërafattëpërkohshëm.Lexonidisafaqetëshënimeveshqyrtuese.

Shikonishembujtqëkaparaqiturmenaxheriiauditimit:

Njëpikënëprezantiminedosjes;Njëpikënëlidhjetndërmjetnjëpjesetëdëshmivetëauditimitdhenjëtjetre,konfliktiimundshëm,njëpjesëedëshmivetëauditimit;Njëpikëqëndërlidhetmematerialinqëvendosetnëraport;Njëpikëshqyrtimiecilandërlidhetmeatëseçfarëzhvillohetbrendaorganizatësnëdisafaktortëjashtëm(përshembullnjëndryshimnëlegjislacion);Mbanishënimedheiruanimematerialetstudimorepërreferencënëtëardhmen.

Zgjidhja për pyetjen nr. 30

Pyetja nr. 31



99

Nuk ka zgjidhje të këtij aktiviteti në fund të kësaj njësie studimore Megjithatë, mbani përgjigjet tuaja me shkrim me materialin mësimor pasi që ato do të diskutohen gjatë seancave mësimore në klasë si pjesë e modulit të Bazave të

Auditimit të Brendshëm.

Jeni një auditor i brendshëm i ri dhe sapo keni kryer punën në terren përauditimineparëtëbrendshëm.Nëçfarëhapashdheproceseshduhettëkalonitanipërtëpërpiluarraportinfinal?

Nëpërpariminepunëssuajngapunanëterrenderitekfazafinaleeraportimit,judotëprisnitëkalonipërmeshapavedheprocesevenëvijim:

• Vet-shqyrtimi – p.sh. a keni plotësuar objektivat e kërkuara, a ka qenëadekuatniveliitestimitadekuat?

• Shqyrtimi nga mbikëqyrësit apo menaxherët e auditimit–p.sh.aështëpërfshirë çdo gjë, a janë duke u arritur konkluzionet e mbështetura ngadëshmitë.

• Takimi përmbyllës–takonitëaudituarinnëfundtëpunësnëterrenpërtëdiskutuarlidhurmetëgjeturateauditimit.

• Përpilimi i raportit të auditimit – dhënia e raportit të audituarit, për t’imundësuartëkomentojëtëgjeturatdherekomandimettuaja,dukepërfshirëkontrollin e saktësisë.

• Raporti final–lëshohetpaskomentevengaiaudituarinëdraftraportin.

Kërkoni nga menaxheri për të cilin punoni një kopje të raportit të auditimit tëbrendshëm.Studioniraportinngapikëpamjaeklientit.Viniregjashtëprejçështjevetëraportuarasipastitujvenëvijim:

1. Çështjetqëkryesishtjanëtëinteresitpëradministratënqendroretëorganizatëssuaj(dyçështje).

2. Çështjetqëkryesishtjanëtëinteresitpërmenaxhmentinelinjës(dyçështje).

Pyetja nr. 32


Pyetja nr. 33




100

3. Çështjetqëjumendoniqëmëmirëdotëtransmetoheshinverbalishtsesanëraportmeshkrim(dyçështje).

Vini re:Kurtëkenimbajturshënimettuaja,ndalunitekraporti.Juprapëdotëkeninevojëpëraktivitetinmësimor5.4iciliformonnjëpjesëtëkapitullittërëndësisësëpërputhjesmestandardetprofesionaledhetëcilësisënëraportiminetëgjeturavetëauditimittekmenaxhmenti,pjesëtëcilëndotambulojmëmëvonë.

Nuk ka zgjidhje të këtij aktiviteti në fund të kësaj njësie studimore. Megjithatë, mbani përgjigjet tuaja me shkrim me materialin mësimor pasi që ato do të diskutohen gjatë seancave mësimore në klasë si pjesë e modulit të Bazave të


Kërkoni nga menaxheri për të cilin punoni një kopje të raportit të auditimit tëbrendshëm.Studioniraportinngapikëpamjaeklientit.Viniregjashtëprejçështjevetëraportuaranëtitujtnëvijim:

1. Çështjeqëkryesishtjanënëinterespëradministratësqendrorenëorganizatëntuaj(dyçështje).

2. Çështjetqëkryesishtjanëtëinteresitpërmenaxhmentinelinjës(dyçështje).3. Çështjetqëjumendoniqëmëmirëdotëtransmetoheshinverbalishtsesanë

raportmeshkrim(dyçështje).

Nuk ka zgjidhje të këtij aktiviteti në fund të kësaj njësie mësimore. Megjithatë, mbani përgjigjet tuaja me shkrim me materialin mësimor pasi që ato do të diskutohen gjatë seancave mësimore në klasë si pjesë e modulit të Bazave të


Përtëkuptuarqëndrimineauditoritsecilataspektetëraportittëauditimittëbrendshëmjanëvlerësuarpërtëkontribuuarpërnjëvlerësimtëcilësisësëtij,juduhettëpyesnipërpersoninnëorganizatën tuaj iciliështëpërgjegjëspërdhënienepërgjigjeve tëflasëpërraportineauditorittëekzaminuarnëaktivitetinmësimor5.2.Kuptoningaaipersonsesiekanëvlerësuarraportinpërpërmbajtjendheprezantimin.Sipasatijdiskutimishkruanipërshënimet tuajastudimoreseçkashihni tanisipërparësidhedobësitëatijraporti.Vlerësonipërmbajtjendheprezantimin.

Pyetja nr. 34

Pyetja nr. 35



101

1. ZyrtarikryesoridepartamentitnëtëcilinpunonikakërkuarngaKryesuesiiAuditimittëBrendshëmtëdorëzojënjëraportgjashtëmujortëaktivitetevetëauditimit tëbrendshëm.Juveukanëpyeturpërqëndrimin tuajnë lidhjeme formatin e këtij raporti.Çfarë informatashmendoni se duhet përfshirëdhejepniarsyetpse?(nësenukjeniisigurt,shikoniprapëtekprocedurateraportimittëauditimittëbrendshëmmelart.)

2. Çfarëveprimeshduhettëndërmarrinauditorëtpërtësiguruarsemenaxhmentimerrparasyshrekomandimetebëranëraportineauditimittëbrendshëm?

Nuk ka zgjidhje të këtij aktiviteti në fund të kësaj njësie studimore. Megjithatë, mbani përgjigjet tuaja me shkrim me materialin mësimor pasi që ato do të diskutohen gjatë seancave mësimore në klasë si pjesë e modulit të Bazave të Auditimit të Brendshëm.

Siauditoriri,judotërekomandonitqëraportiperiodikiperformancësipërpiluarngashërbimiiauditimittëbrendshëmduhettëpërfshijë:

1. Shpjegimet e ndryshimeve të mëdha ndërmjet planeve dhe përmbushjes:Menaxhmentiduhettëjetëiinteresuarnëfaktorëtqëshkaktojnëvonesaapoparandalojnëkryerjenepunësaudituesenëtërësi;

2. Planetpër të siguruarpërmbushjene tërëpunës sëprogramuarpëratëvit.Kryesuesiiauditimittëbrendshëmduhettëjapëdëshmitekmenaxhmentiqëobjektivatdotëarrihen;

3. Njëpërmbledhjeendryshimevenëpersonelineauditorittëbrendshëmsiçjanëndryshimetnëpersonelinkyç,arritjaepërcaktimeveprofesionale,përpjekjetpërtëpërmirësuarkompetencatprofesionaledheqarkulliminepërgjithshëmbrendadepartamentittëauditimit:Vetëmenaxhmenti,duhettëedemonstrojëpërmirësimtëvazhdueshëmnëzbatiminekornizëssëKontrollittëBrendshëmtëFinancavePublike(KBFP).Edhepseauditimiibrendshëmnukështëpjesëesistemit tëkontrollit tëbrendshëm(duhet tëmbetet ipavarurnëpunënetij,mbanimend), jep siguri përmenaxhmentin në operimin e kontrollit tëbrendshëm. Prandaj nëse burimet e auditimit, aftësitë dhe përvoja nukrritenpërtëlejuarzgjerimineshtyllavetëKBFP-sënëqendrënshpenzuesebuxhetore,atëherëmenaxhmentiduhettëidentifikojëkëtëpërtëndërmarrëhapatenevojshëmpërtëpërkrahurshërbimineauditimittëbrendshëm;

Pyetja nr. 36





102

4. Njëkrahasimikostosoperativeaktualemeatotëbuxhetuarapërperiudhën:Menaxhimiimirëfinanciarduhettëdemonstrohetngambajtësitebuxhetit,nëveçantinësektorinpublikngaatatëshpenzimittëparasësëtatimpaguesve;

5. Fushatembuluarangaauditimi:Kërkohetnjëbilancimbulimittëtëgjithafushave të auditueshme në një organizatë. Gjatë planifikimit, vlerësimii rrezikutdo tëpërcaktojë se cilat janë fushatqëu jepetprioritet i veçantëpërhetimauditues;megjithatë,nësenjëfushëmerreziktëulëtvazhdimishttejkalohetgjatëprocesit tëplanifikimittëangazhimit,ekzistonmundësiaqërezultatiirrezikuttësajtërritetnërezultatekatastrofikedhenëvijimrrezikubëhetnjëçështjeseriozepërmenaxhmentin;

6. Numri i raporteve të lëshuara nga auditimi i brendshëm: ky numërmerretsinjëtreguesiproduktivitetitpornukmerrparasyshcilësinëeraportevetënxjerra(përpiluara);

7. Natyradhelëndaekomunikimevetjeramemenaxhmentin.Përveçkopjevetëraportevetëauditimit,kryesuesiiauditimittëbrendshëmdotëangazhohetmemenaxhmentinnëmënyratjera;

8. Njëpërmbledhjeekthimevedhekursimevesirezultatiaktivitetitauditues.Saekakursyerauditimiorganizatënsirezultatianalizavedherekomandimevepërmesauditimeveehetimevetëperformancësoperacionale,mashtrimitdheparregullsive,dhehetimetnëkëtërastmundtëprezantohensivlerëmonetare(mund t’i referohet për demonstrim të vlerës së shtuar që jep auditimi ibrendshëmpërorganizatën);

9. Tëgjitharekomandimeterëndësishmeibëhenmenaxhmentit.Njëudhëzimi përafërt në cilësi; thellësia e përfshirjes dhe materialiteti i veprimeve tëpropozuara korrigjuese mund të demonstrojë se sa auditori i brendshëmkuptonsistemet,procesetdhenjerëzitqëiauditon;

10.Veprimetkorrigjuesetëndërmarranëkonstatimeterëndësishmetëauditimittë raportuara. Samë shumë që pranohen dhe zbatohen rekomandimet ngamenaxhmenti,aqmëmirëorganizataduhettëjetënëgjendjetëarrijëobjektivateveta(sigurisht,samëilartëkynumër,aqmëpakefektivdheefikasështëvetmenaxhmentiparaauditimittëbrendshëmqëkryenvlerësimin–ndoshtajonjëmasëshumëemirëpriturpërraportinperiodiktëkryesuesittëauditimittëbrendshëm!);

11.Komentet në koordinimin e punës së auditimit të brendshëm me atë tëauditorëvetëjashtëm:Njëraprejdobivetëpunëssëpërbashkëtështëshmangiaedyfishimitqëmundtënënkuptojëmënjanimtëkostosdhekjomundtësjellëteknjëekonomidheefikasitetmëimirë.Menaxhmentigjithnjëdotëmirëpresëidetënëlidhjemekursimineparasë;



103

12.Planet e së ardhmes për departamentin. Ngjashëm me pikën 3 më lart,menaxhmenti do të fokusohet në zhvillimin e suksesshëm tëKBFP-së nëorganizatëne tyre.Prandajplaneteauditorit tëbrendshëmpërvetendotëjenëmeinteresnëkëtëaspekt.Megjithatëidetëekryesuesitpërzgjerimtëdepartamentitmundtëjenëpërtejbuxhetitnëdispozicion,kështuqëtëdihetmekohësecilatjanëplaneteshërbimittëauditimittëbrendshëmmundtëlejohenpritjetëmenaxhohenpërtëqenënëvijëmeburimetesëardhmes;

13.Njëopinionipërgjithshëmpërnivelinekontrollittëbrendshëmnëorganizatëne bazuar në punën audituese të kryer derimë tani:Dhënia emendimit tëauditimit të brendshëm është buka dhe gjalpi i shërbimit. Përmes këtijopinioni,kryesuesiitregonmenaxhmentitsesarehatështëaimemenaxhimine rrezikut, kontrollet ebrendshmedheqeverisjennëorganizatë.Nësenukpreferohet ndonjë opinion nga auditori, atëherë ata janë duke dështuar nëdetyratetyreprofesionale;

Auditorëtmundtëpërmirësojnëshansetemenaxhmentitdukendjekurrekomandimetetyreme:

• Ofrimtëndihmëskonstruktiveepraktikenërekomandimetevetamëshumësesa vetëm kritika ndaj performancës së menaxhmentit (mundohuni tëimagjinoniperceptiminemenaxhmentitpërproblemetqëatapërballin);

• Theksimiipasojavenegativepërorganizatënnësenukzbatohenrekomandimet(jonëmënyrëkërcënuesemirëponëaspektinerrezikutqëkanoset);

• Diskutimiirekomandimeveparaprakishtmetëgjithëmenaxherëtendikuar,jovetëmmemenaxhmentinelartë,dhepajtimimetapërrrjedhëneveprimevedheafatinkohortëzbatimittërekomandimeve;

• Caktimiitakimevepërcjellësememenaxhmentinpërtëdiskutuarprogresine bërë në arritjen e objektivavenë kohën e specifikuar pas përfundimit tëauditimit.




104

Jeni kryesues i auditimit të brendshëm dhe jeni duke diskutuar me kryesuesin edepartamentitqëështëaudituarpërkonstatimeteauditimitqëdo tëpërfshihennëraportintuaj.Janëgjeturdobësitëmëdhaporkryesuesiidepartamentitmohonsekandonjëproblem.Aitheksonseekipitaudituesnukiështëshpjeguarmirëdhenukkadëshmipërtëmbështeturpretendimet.Sidotëpërgjigjeshitju?

Kjosituatënukështëepazakonshmememenaxherëtqëshpeshsfidojnëprocesineauditimitmëshumësesatëpranojnësekapasurndonjëproblemmepjesëne tyretëorganizimit.Sëkëndejmi,ështëthelbësoreqëtëketëgjurmëtëauditimitpërmespunësaudituesedhedëshmitëorganizuaradheprezantuaramirë.Njëpërgjigjetipikedotëshpjegohejpërmesrreshtavenëvijim.

Nëkëtë rast pikafillestaredo të ishteqëpersoneli të informohetpërmesplanit tëangazhimiticiliështëshkëmbyermekryesuesinedepartamentit.Prandajaiekaditursaktësishtseçfarëkanëbërëdhenësekapasurndonjëproblemmetëatëherëaidotëishtedashurtëtregojëmekohë.

Tjetri do të ishte fakti se njësia e auditimit të brendshëm punon për të saktësuarstandardetecilësisë.Përkëtëauditimetesistemeve,objektivatekontrollit të jenëcaktuarqartëdhesistemiaktualtëjetëdokumentuar.Kjodotëjetënëdosjenëseështëenevojshme.Informatatjanëmbledhurmeanëtëintervistëspërtëcilënkanëqenëshënimetnëdosje.Funksionimiisistemitishtetestuarngazgjedhjaenjëmostretërastësishmeetransaksionitdhekëtogjithashturegjistrohennëdosje.

Etërëpunaështëobjektishqyrtimitpërtëkontrolluarcilësinëepunës,tëgjeturatdhekonkluzionetqëdalinngaato.Nëkëtërast,jupersonalishtkenishqyrtuardokumentetepunës(dhekenivënëinicialettuajadheshënuardatënnësecilënfaqetëdëshmivetëshqyrtimittuaj)dhekeniqenëikënaqurmekonkluzionetqëarrihen.

Mevetëbesimpërpozitëntuaj,jueftoniatëtëshikojënëdosjemejudhesugjeroninjëtakimmeDrejtorinpërtëdiskutuarkëtoçështjemëtutje.

Pyetja nr. 37




105

Lexim i mëtutjeshëm dhe burime tjera

DoracakuiAuditimittëBrendshëmiRepublikëssëKosovës;Kodiietikës/Kosovë;InstitutiiAuditorëvetëBrendshëm-http://www.theiia.org/;“Shpalljet e Bordit të Standardeve Ndërkombëtare të Auditimit dhe Sigurisë”(BSNASB)http://www.ifac.org/IAASB/;Ligjipërauditimtëbrendshëm,Nr.3/L-128idatës17shtator2009;Dokumentimbipolitikatekontrollittëbrendshëmtëfinancavepublikedheplanineveprimit2007irishikuarnëmajtëvitit2011;UdhëzimiAdministrativNr.22/2009përpërcaktiminekriterevedheprocedurënepajisjesmelicencëtëpërkohshmetëauditorëvetëbrendshëmtësektoritpublik;UdhëzimiAdministrativNr.23/2009përthemelimindhefunksionimineNjësivetëAuditimittëBrendshëmnëSektorinPublik;UdhëziminAdministrativNr.11/2010përfunksioniminekomitetevetëauditimitnësubjektinesektoritpublik;Udhëzimi administrativ Nr.05/2012/MF për procedurën e pajisjes me licencëprofesionaletëauditorëvetëbrendshëmnësektorinpublik.

LITERATURA

Moduli“Bazateauditimittëbrendshëm”,/2013Kosovë;DoracakuiauditimittëbrendshëmnëKosovë;Standardeteauditimittëbrendshëm;Kodi i etikës;Moduli“Bazateauditimittëbrendshëm”botuarnëvitin2011/2012,Shqipëri;Materialetngatrajnimetdheseminaretendryshme.



107

Moduli – Shkathtësitë dhe teknikat e Auditimit të BrendshëmështëpërgatitngaMinistriaeFinancave-NjësiaQendroreHarmonizuesemepërkrahjeneekspertëvetë projektit të financuar nga Komisioni Evropian për të pajisë kandidatët menjohuritëpërgjithshmeteorikedhepraktikepërkryerjeneauditimittëbrendshëmnësektorinpublikimiratuarngaMinistriiFinancave.Kymaterialdotushërbejkandidatëveqëinënshtrohenprogramitpërtrajnimdheçertifikimtëauditorëvetëbrendshëmtësektoritpublik.

KosumALIU AvdullahHOTI

______________________ _____________________ Drejtor i NjQH Ministër i Financave

Përmbajtja - mf.rks-gov.net · Komunikimi jo verbal. 5. Përmbledhja. Le të shqyrtojmë secilën...

Documents

Transcript of Përmbajtja - mf.rks-gov.net · Komunikimi jo verbal. 5. Përmbledhja. Le të shqyrtojmë secilën...