Дэлхийн хүн ам

Бэлтгэсэн: багш Б. МөнгөнтуулУлаанбаатар Их Сургууль

Бизнес Менежментийн тэнхим

Дэлхийн хүн ам

Хүн, хүний үүсэл Хүн ам зүйн үндсэн үзүүлэлт Төрөлт, нас баралт, шилжилт Хүн амын нас хүйсийн бүтэц Хүн амын байршил, нягтшил Угсаатны бүтэц (Омог, ястан,

үндэстэн) Арьсны ялгаа

Хүн бол дэлхий дээр амьдарч буй хамгийн боловсронгуй хөгжсөн, цорын ганц ухамсарт амьтан юм.

Хүн гэдэг нь хөхтний анги, приматын баг, гоминидын овогт багтах багтах Хомо сапиенс (Латин: "ухаант хүн) зүйлийн амьтан юм.

Хүн хаана үүсэв

• 1. Моноцентризм буюу нэгэн газар үүсээд, өсөж үржин байгалийн шалгарлыг даван туулж бусад газруудад тархсан гэдэг үзэл.

•

• 2. Полицентризм буюу хүн анх хэд хэдэн газар үүсээд бусад газар нутагт тархсан гэдэг олон төвт үзэл.

Анхны хүн 70,000 жилийн тэртээ ан ав хийн тархжээ.

Хүн хаана үүссэн тухай 3 янзын онол байдаг

       

• 1. Ази тивийн төв хэсэг буюу Ордосын өндөрлөгт.     

• 2. Ази тивийн өмнөд хэсэг буюу Энэтхэг, Хятадын нутагт.           

• 3. Африк тивд  (Төв африк- Кени, Танзанид).

Graph Source: www.census.gov & www.wikipedia.org

Энэ үед дэлхийн хүн ам 1 сая орчим байлаа

Graph Source: www.census.gov & www.wikipedia.org

Намайг төрж байх үед дэлхийн хүн амын тоо 3.6 тэрбум байлаа.

НҮБ-ын хүн амын сангийн тооцоолсоноор:According to the U.S. Census Bureau, the total population of the World, projected to 10/23/12 at 02:15 UTC (EST+5) is

7,047,421,945

7,047,421,945 humans today

…2012 оны 10-р сарын 23 -ны 02 цаг 15 минутын байдлаар...

Дэлхийн хүн амын өсөлт

Africa

Asia & Oceania

N Amer

Europe

Latin Am & Carib

11

Дэлхийн хүн амын цаг

Natural Increase per World

More Developed Countries

Less Developed Countries

Less Developed Countries (less China)

Year 80,794,218 1,234,907 79,559,311 71,906,587

Day 221,354 3,383 217,971 197,004

Minute 154 2 151 137

2005

Source: Population Reference Bureau, 2005 World Population Data Sheet.

Дэлхийн хүн амын өсөлтДэлхийн нийт улс орнууд 1950 онд 2519.0 сая хүн амтай байсан бол 2005 оны байдлаар 6465.0 сая хүн амтай болж, 55 жилийн хугацаанд хүн ам 2.6 дахин өссөн байна. 2025 онд 9076.0 сая хүн амтай болох бөгөөд хүн амын 67.8 хувь нь хөгжиж буй орнуудад ногдож байсан бол 2005 онд 81.3 хувь, 2025 онд 86.4 хувь болох хандлагатай байна. Үүнээс дурдсан хугацаануудад Африкт 8.9, 14.0, 21.3 хувь, Азид 55.4, 60.4, 57.5 хувь болж өсөх хандлагатай байна.

Дэлхийн хүн амын өсөлт

•Нийгмийн үйлчилгээний ачааллыг нэмэгдүүлэх, •Хүн ам зүйн үзүүлэлт болон тухайн орны эдийн засгийн хөгжилд сөрөг нөлөө үзүүлдэг.•Нэг хүүхэд нэмж төрөхөд тухайн хүүхдийн эмчилгээ авах боломж 2-8%-иар багасдаг •Нөөцийг хуваарилах, нийгэм, эдийн засгийн хөгжил, соёл, техник, технологийн дэвшил, тогтвортой хөгжлийн асуудал бэрхшээлтэй болдог.

Хүн ам зүйн үндсэн үзүүлэлт

Хүн амын тоо нь өгөгдсөн нутаг дэвсгэрт байгаа нийт хүн амын тоогоор илэрхийлэгдэнэ.

Хүн амыг бэлэн ба суурин хүн ам гэж ангилдаг. Суурин хүн ам гэдэг нь тухайн засаг захиргааны

нэгжид 183 хоног буюу 6 сараас дээш хугацаагаар оршин сууж байгаа хүн амыг хамруулна.

Бэлэн хүн ам гэдэг нь тухайн тооллого явуулж буй хугацаанд тухайн газар нутагт оршин сууж буй хүн амыг хэлдэг.

Төрөлт: Хувь хүн, хосууд, хүн төрөлхтний дунд явагдаж буй нөхөн үржихүйн бодит үзэгдэл бөгөөд эмэгтэйн төрүүлсэн хүүхдийн тоогоор илэрхийлэгдэнэ

Нас баралт: Хүн төрөлхтний дунд гарч буй нөхөн үржихүйн нэг талын үзэгдэл

Шилжих хөдөлгөөн: Байнга оршин суудаг газраа тусгайлан тогтоосон засаг захиргааны болон газар зүйн нэгж хооронд сэлгэн өөрчлөх үйл явц

 

Хүн ам зүйн үндсэн үзүүлэлт

Ердийн өсөлт: Тухайн жилд төрсөн хүүхдийн тооноос нас барсан хүн амын тоог хассан ялгаврыг ердийн өсөлт гэнэ.

Механик өсөлт: Шилжин ирсэн хүн амын тооноос шилжин явсан хүн амын тоог хассан ялгаврыг механик өсөлт гэнэ.

Цэвэр өсөлт: Ердийн өсөлт, механик өсөлтийн нийлбэр нь хүн амын цэвэр өсөлт болно. Энэ нь тухайн жилийн хүн амын тооны өөрчлөлтийг илэрхийлнэ.

Хүн ам зүйн үндсэн үзүүлэлт

Global Fertility

1950’s: 5 children/woman

1970’s: 4 children/woman

1990’s: 2.8 children/woman

Replacement: 2.1 children/woman

Хүн ам зүйн үндсэн үзүүлэлт

Хүн амын нас хүйсийн бүтэц бол хүн ам хөгжлийн харилцан уялдааны түлхүүр ойлголт

Учир нь хүн амд холбогдолтой аливаа төлөвлөлт нь тухайн газар нутгийн хүн амын нас, хүйсийн бүтцээс шууд хамаардаг. Тухайлбал: залуу бүтэцтэй хүн амын хувьд тэдэнд зориулсан сургалт, хүмүүжил хөгжлийн үйл ажиллагаанд хөрөнгө нөөцийг түлхүү зарцуулах гэх мэтээр төлөвлөлтөд харгалзах шаардлагатай байдаг.

Хүн ам зүйн үндсэн үзүүлэлт

Нөхөн үйлдвэрлэлийн нэгдэх хэв шинж:

Хөгжингүй орнууд багтах бөгөөд төрөлт, нас баралтын аль аль нь бага, дундаж наслалт өндөр, ерөнхийдөө хүн амын өсөлт их биш, томъёолбол: 13-10=3.

Нийт хүн амын дотор хүүхэд, багачуудын эзлэх хувийн жин харьцангуйгаар бага, харин ахмад настных нь их байдаг байна.

Нөхөн үйлдвэрлэлийн хоёр дахь хэв шинж:

Шинээр хөгжиж буй орнууд багтах бөгөөд төрөлт их, нас барагсдын тоо харьцангуйгаар их биш, томъёгоор илэрхийлбэл 26-9=17.

Эдгээр орны хүн амын жилийн дундаж өсөлтийг хөгжингүй орнуудад харьцуулбал 6 дахин их байдаг. Нийт хүн амын дотор хүүхэд багачуудын эзлэх хувийн жин ихтэйгээс гадна хүн амын дундаж наслалт их биш байдаг.

Дундаж наслалт

Дэлхийн хүн амын дундаж наслалт 66 жил, үүнээс эрэгтэйчүүдийнх 63, эмэгтэйчүүдийнх 68 жил

хөгжингүй орнуудад эрэгтэй нь 71, эмэгтэй нь 78, хөгжиж буй орнуудад эрэгтэй нь 62, эмэгтэй 65

жил байна. Япончууд хамгийн урт насладаг бөгөөд дундаж

наслалт 80 жил, үүнээс эрэгтэйчүүд нь 77 жил, эмэгтэйчүүд нь 83 жил насладаг байна.

Хүн ам нь хамгийн цөөхөн жил насладаг улс бол Африкийн Сьерро-Леоне юм. Энэ улсын эрэгтэйчүүд дундажаар 36, эмэгтэйчүүд 39 жил насладаг байна

635450

50 4637

All Ages Ages 60+ Ages 80+

Women Men

Хүйсийн харьцаа 2025 он

Source: United Nations, World Population Prospects:The 2004 Revision (medium scenario), 2005.

Хүн амын нас хүйсийн суварга

Хүн амын насны бүтцийн байдлаас нь шалтгаалан тухайн нутаг дэвсгэрийн хүн амыг

•Залуужих•Идэрших

• Хөгшрөх хандлагатай хүн амтай гэж ангилан үздэг

300 100 100 300300 200 100 0 100 200 300

Хөгжиж буй улс орон

Хөгжингүй улс орон

Male Female Male Female

80+ 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14

5-90-4

Нас

Source: United Nations, World Population Prospects: The 2004 Revision, 2005.

Дэлхийн хүн амын нас хүйсийн суварга

Дэлхийн хүн

амын тархалт

 

Хүн амын байршил, нягтшил

Хүн амын нутаг дэвсгэрээр тархан суурьшсан байдлыг хүн амын байршил гэнэ.

Хүн амын 1ам км талбайд хэдэн хүн суурьшиж байгаагаар нягтшилтыг тодорхойлдог.

Хүмүүс амьдрах таатай газар нутаг хайх шалтгаанаар тархан нутаглажээ.

Дэлхийн хуурай газрын дөнгөж 7% тай тэнцэх нутагт бүх хүн амын 70% нь суурьшсан байна.

Дэлхийн хүн ам ихээр бөөгнөрсөн 3 том район

Дэлхийн хүн ам нь нэг ам км нутагт дунджаар 50 хүн ноогдоно.

 Ази тивийн өмнөд ба дорнод хэсгийн Хөх, Шар, Ганга, Брахмапутра мөрнүүдийн сав Ява арал зэрэгт дунджаар 200-2000 хүн суурьшдаг.

Нидерланд, Бельги, Герман, Их Британи зэрэг багахан газар нутагтай улсуудад 1 ам км-т 200-400 хүн суурьшдаг.

АНУ –н зүүн хойд хэсэг. Энд хүн ам нэлээн хожим капитализмын үеэс бөөгнөрөн суурьшсан нутаг юм.

Хүн амын нутагшилт, хотын хүн ам

Суурингийн хэлбэрээр хүн ам бөөгнөрөх нутаг дэвсгэрийн зохион байгуулалтыг нутагшилт гэнэ. Нийгмийн хөдөлмөрийн хуваарь нь хот маягийн суурин хөдөөгийн суурин гэсэн 2 үндсэн хэлбэрийг бий болгосон юм.

Хүй нэгдлээс боолын нийгэмд шилжих үеэс эхэлж ХАА эрхэлдэг хүмүүсийн дотроос гар урчууд, худалдаачид ялгаран гарч тусгай суурин газар амьдрах болсноор хот гэдэг ойлголт гарчээ.

Хүн амын нутагшилт, хотын хүн ам

Дэлхийн хэмжээнд хотжилтын төвшин 2000 онд 59.4% байсан бол 2030 онд 70.3% болох төлөвтэй байна.

Хотуудыг дотор нь 20000 хүртлэх оршин суугчтай бол бага хот, 20-100 мянга хүртэл дунд хот, 100 мянгаас 1 сая -том хот, 1 саяас дээш хүн амтай хотыг саятан хот гэж ангилдаг.

Дэлхийн томоохон хотууд

1. Tokyo, Japan - 32,450,000 2. Seóul, South Korea - 20,550,000 3. Mexico City, Mexico - 20,450,000 4. New York City, USA - 19,750,000 5. Mumbai, India - 19,200,000 6. Jakarta, Indonesia - 18,900,000 7. Sáo Paulo, Brazil - 18,850,000 8. Delhi, India - 18,680,000 9. Õsaka/Kobe, Japan - 17,350,000 10. Shanghai, China - 16,650,000

Хүн амын шилжих хөдөлгөөн Нэг улсаас нөгөө улсад, нэг тивээс нөгөө тивд хүн

ам нүүдэллэн очиж суурьших хөдөлгөөнийг механик хөдөлгөөн буюу шилжилт гэнэ.

Шилжилт нь газарзүйн их нээлтийн үеэс эхэлсэн. Европоос 100 гаруй сая хүн АНУ, Канад руу,

Африкаас ажиллах хүч АНУ руу маш ихээр очсон. Шашны зан үйл, ажил олох, амьдрах таатай

нөхцөл, эрүүл мэнд эмчилгээний үйлчилгээ, боловсрол олох боломж, нийгмийн чөлөөт байдал зэрэг шалтгаануудын улмаас шилжилт хийгддэг.

Хүн амын шилжилт Шилжилтийг дотор нь гадаад дотоот гэж ангилдаг.Гадаад шилжилтийг Эмигрант, дотоод шилжилтийг Имигрант гэнэ.

Хүнээс хамаарал бүхий хүрээлэн буй орчны асуудал

Source: Hugo Ahlenius. 2003. UNEP/GRID-Arendal. Global Environmental Outlook 3, 2002.

Human Impact on the Environment, 1700Human Impact on the Environment, 20022032

Kolkata, India

Rajasthan, India

Угсаатны бүтэц (Омог, ястан, үндэстэн)

Угсаатан (Грекээр этнос) гэдэг бол түүхийн урт удаан хугацааны туршид бүрэлдэн тогтносон нутаг дэвсгэр, аж ахуй, хэл, соёл, ухамсарын тогтвортой нэгдэл бөгөөд үндэстэн нь угсаатны хамгийн дээд хэлбэр юм. Ястан, үндэстэн нь хоорондоо хүн амынхаа тоогоор биш харин соёлын өв уламжлал, хөгжлийнхөө хэр хэмжээ, эдийн засаг, улс төрийн амьдрал, нутаг дэвсгэрийн нийтлэг байдлаар ялгаатай.

50 саяас олон хүн амтай ястан, үндэстэн 18 байна. Тэдгээр нь нийт хүн амын 57 хувьтай тэнцэх юм. 100 саяас олон хүн амтай 7 үндэстэн байна. Үүнд: – Хань (Хятад)-1 тэрбум гаруй. – Хиндустан -200 сая – АНУ-ын америкчууд -180 сая– Бенгалчууд-158 сая– Оросууд-145 сая– Бразилчууд- 126 сая– Япончууд-120 сая

Угсаатны бүтэц (Омог, ястан, үндэстэн)

Арьстны ялгаа МЭӨ 40 мянган жилийн өмнөөс

эхэлсэн мөстлөгө шувтарч тэр үеэс нүүдэллэн Америк, Австрали, Далайн орнуудад нутаглаж эхэлсэн хүмүүст Монголжуу, Европжуу, Негржүү гэсэн РАСЬ буюу арьс өнгөний ялгаа гарсан. Одоо дэлхийн хүн амыг 3 үндсэн рась, 2 салбар расьд хувааж, дээр нь хэд хэдэн бүс нутгийн расиудад хуваадаг.

Арьстан

Хүн амыг арьсны өнгө, үсний шинж, нүүр, уруул, ам, хамар, тархи толгойн ерөнхий хэлбэр галбир биеийн өндөр, нам зэрэг хүний гарал үүсэлтэй холбогдсон нийтлэг шинж болон биеийн хэлбэр гадаад төрхийн өөр хоорондоо төстэй байдлаар нь ангилж бүлэглэснийг арьсны өнгөн ялгаа буюу арьстан гэдэг.

Арьстан

Цагаан арьстан(Caucasoid), Шар буюу улаан

арьстан(Mongoloid), Хар арьстан (Negroid).

Дэлхийн хүн амын өсөлтийн хувь

Төрөлтийн хувь

World Death Rates Epidemiological Transition is the shift

from infectious to degenerative diseases that occurs with development.

Infectious diseases (developing world)– HIV/AIDS– SARS– Malaria– Cholera

Degenerative diseases (developed countries)– Obesity– Tobacco use

Adults and Children Living with HIV/AIDS, mid-2006

Life Expectancy

Population Control Challenges

– Manufacture/distribution expense

– Religion– Low female status

Many studies show that fastest way to reduce fertility rate is to encourage more women to get educated

– Preference for male children

– Female Infanticide

Overpopulation When consumption of

natural resources by people outstrip the ability of a natural region to replace those natural resources.

Population, Affluence, and Resource Consumption

Source: World Bank, 2012: siteresources.worldbank.org/