Politik Felsefede Nihilizm Sorunu Nietscheci Bir Tartisma the Problem of Nihilism in the Political...

8/7/2019 Politik Felsefede Nihilizm Sorunu Nietscheci Bir Tartisma the Problem of Nihilism in the Political Philosophy a Nietzsc

1/224


2/224


3/224


4/224


5/224


6/224


7/224


8/224


9/224


10/224


11/224


12/224


13/224


14/224


15/224


16/224


17/224


18/224


19/224


20/224


21/224


22/224


23/224


24/224


25/224


26/224


27/224


28/224


29/224


30/224


31/224


32/224


33/224


34/224


35/224


36/224


37/224


38/224


39/224


40/224


41/224


42/224


43/224


44/224


45/224


46/224


47/224


48/224


49/224


50/224


51/224


52/224


53/224


54/224


55/224


56/224


57/224


58/224


59/224


60/224


61/224


62/224


63/224


64/224


65/224


66/224


67/224


68/224


69/224


70/224


71/224


72/224


73/224


74/224


75/224


76/224


77/224


78/224


79/224


80/224


81/224


82/224


83/224


84/224


85/224


86/224


87/224


88/224


89/224


90/224


91/224


92/224


93/224


94/224


95/224


96/224


97/224


98/224


99/224


100/224


101/224


102/224


103/224


104/224


105/224


106/224


107/224


108/224


109/224


110/224


111/224


112/224


113/224


114/224


115/224


116/224


117/224


118/224


119/224


120/224


121/224


122/224


123/224


124/224


125/224


126/224


127/224


128/224


129/224


130/224


131/224


132/224


133/224


134/224


135/224


136/224


137/224


138/224


139/224


140/224


141/224


142/224


143/224


144/224


145/224


146/224


147/224


148/224


149/224


150/224


151/224


152/224


153/224


154/224


155/224


156/224


157/224


158/224


159/224


160/224


161/224


162/224


163/224


164/224


165/224


166/224


167/224


168/224


169/224


170/224


171/224


172/224


173/224


174/224


175/224


176/224

172

bireyin esizliine ynelik vurgusu bakmndan dnceleri Nietzsche ile paralellik arzeden Stirnerin ifadesiyle, zgr ve eit insanlarn birliktelii, her bir kiinin, kendisini

btne adamas, devlet ierisinde yok etmesi pahasna olur. Bylece devlet, her bir kiinin nihai amac, ona hizmet etmek de en yksek ideal haline gelir. Devletin ilgi veihtiyalar en yksek ilgi ve ihtiyalar olduu iin, zel ilgi ve ihtiyalar devlet iin fedaedilir. Bu ekilde btnegoizm; yegne gereklik olan esiz birey ortadan kalkar 539. Nietzscheci dile tercme edildiinde, bunun anlam, bireyin tpk Tanr gibi kurgusal bir varla (devlet), yani varln hilie kurban edilmesidir.

Nietzscheci perspektifte, modern devlet gibi, modern politik ideolojiler de, gistemini zayflatc, yani nihilistik bir yaam tarzn besleyici mahiyetleri nedeniylesorunludurlar. Sz konusu sorun, tpk modern devlet gibi, modern politik ideolojilerinde Hristiyan ahlknn sekler birer uzants olmalarndan, dolaysyla da onunmantn tamalarndan kaynaklanr. Modern dnemde devlet Tanrnn brakmolduu boluu doldururken, ideolojiler Hristiyan dnya yorumunun yerini alan sekler dnya grleri olarak ilev grmlerdir.

Aslnda Nietzschenin dnceleri ideolojinin bizatihi kendisine ynelik bir eletiriyi iermez. Zira Marxta rneini bulabileceimiz bu tr bir eletiri, son tahlilde

ideolojik olmayan nesnel bir bilgi alann varsayar ki, bu, Nietzschenin iddetle karkt bir varsaymdr. Daha nce de belirtildii zere, Nietzsche iin deerler, insannayrt edici bir vasf, en temel varolusal ihtiyacdr ve farkl deerlere bal olarak kendini gsteren farkl dnya yorumlarn dlayan nesnel olma iddiasndaki dncesistemlerinin kendileri de, birtakm deerlere yaslandklar iin birer yorumdur.

Kukusuz Nietzsche, ideolojilerin maskeleme, birtakm eyleri insan bilincindengizleme fonksiyonu konusunda Marx ile hemfikirdir. Tpk Marx gibi Nietzsche de,deer sistemlerinin tarafl olduklarn, belirli snflarn/glerin

karlarn/hkimiyetlerini merulatrdklarn dnr. Yine Marx gibi Nietzsche de,sz konusu deer sistemlerinin maskelerini drc bir soruturma yntemi sunar.Fakat Nietzsche, Marxtan farkl olarak, deer yarglarndan bamsz, yani ideolojik olmayan bir bilgiye ulalabilecei iddiasnda deildir. Bu durumda Nietzsche iin

539 Stirner,a.g.e., s. 130.


177/224

173

nemli olan sorunun, neyin ideolojik, neyin ideolojik olmad sorusu deil, hangideer sisteminin ya da ideolojinin neye hizmet ettii sorusudur. Nietzschenin modern

politik ideolojilere ilikin deerlendirmelerinde de bu soru belirleyici olmutur. Nietzsche, dneminin ideolojileri olan milliyetilii, liberalizmi, sosyalizmi, anarizmive muhafazakrl, bu soruya vermi olduu cevaba bal olarak; sz konusuideolojilerin nihilistik bir yaamn hkimiyetini desteklediklerini dnd iineletirmitir.

Milliyetilie ynelik Nietzscheci eletiri iki husus balamnda ele alnabilir. lk husus, milliyetiliin, zerinde temellendii millet kavramndan kaynaklanr. Tpkdevlet gibi, millet kavram da bireylerin gszlk hissini telafi edici bir mekanizmaolarak ilev gren sahte bir btnlk nosyonudur. Millet her trl farkll dzletirenkurgusal, yapay bir kimlik 540 olduu iin, milliyetiliin hkimiyeti, Nietzscheci perspektif bakmndan, bireylemenin sonu anlamna gelecektir. Milliyetilie ynelik bu eletiri, milleti organik bir btnlk olarak kavramlatran ve bu btnln bir ifadesi ve teminat olarak grd devleti ycelten faizm541 iin de geerlidir. Her nekadar Nietzschenin dnceleri faizmi desteklemek iin kullanlm olsa da,Detwilerin de belirttii gibi, faizmle bir mcadele ontolojisini, sava vgsn

Warren, Nietzschenin felsefesinde neyin ideolojik, neyin ideolojik olmadna ilikin bir ayrmnanlamsz olduu ve Nietzschede her kavramn g biimlerini gizleyen maskeler olarak ele alnmasnedeniyle eletirel dnce iin rasyonel zeminin ortadan kaldrld iddiasna katlmaz. Warrenagre, Nietzschenin, btn kavramlar g isteminin yorumsal fonksiyonlar olarak grd dorudur.Fakat bu, onlarn eit statde olduklar anlamna gelmez. Nietzsche kavramlar sahip olduklar gilgilerine bal olarak deil, pratikleri organize etme ve bylece bireylemeyi mmkn klmalar balamnda yarglar. Baz kavramlar bireylemeye hizmet ederken, bazlar etmez. Bu nedenle, bazkavramlar bireyler iin rasyonel iken, bazlar deildir. Warren,Nietzsche and Modern PoliticalThought, s. 61-63. Bize gre, Warrenn yorumu, Nietzschenin, btn herkesin bireyleebileceinikabul ettiini varsaydmzda doru olabilir. Oysa temelinde evrensel zne nosyonunun bulunduu byle bir kabul, Nietzschenin ontolojisine tamamen yabancdr. Zira Nietzsche, her insann birey

haline gelebileceini dnmez. Birey olmak ancak varlk hiyerarisinin tepesinde yer alan istisnaitiplere zg bir eydir. Dolaysyla da herhangi bir ideoloji, bireylemeyi mmkn klmasa da,hiyerarinin daha alt dzeyinde bulunan bir varolu biimini anlamlandrd lde, o varlk tarznasahip olan kii iin rasyonel olacaktr. Nietzschenin kar kt ey, bireylemeye msait olmayanideolojilerin varl deil, bu ideolojilerin hkimiyetidir. Nietzsche, bu tr ideolojilerin hkimiyetinieletirirken, objektif, rasyonel bir zemin zerinde hareket etmez; yaam kart, reaktif glerinhkimiyetine kar aktif glerin yannda yer alr.

540 Nietzsche, yinin ve Ktnn tesinde, s. 157.541 n, Sleyman Seyfi,Mukayeseli Sosyal Teori ve Tarih Balamnda Milliyetilik , Alfa Kitabevi,

stanbul 2000, s. 53.


178/224

174

paylamasna ramen, Nietzschenin merkez ilgisi faizmden uzaktr. Nietzschede birey, modern ulus devlete feda edilmez542.

kinci husus ise, ileride zerinde duracamz, Nietzschenin byk politikakavramlatrmasyla ilikilidir. Nietzsche, milliyetilii byk politika iin bir zeminolarak dnd Avrupann kaynamasnn nndeki engellerden biri olarak grmtr. Nietzscheye gre, iddia edilenin aksine, ounluun karna deil, bellihanedanlarn ve belli ticari ve sosyal snflarn karlarna hizmet eden milliyetilik,gcn, bata Yahudi dmanl olmak zere, halklar arasnda retilen dmanlktanald iin, hastalkl bir ideolojidir 543. Fakat Nietzsche, milliyetiliin sebebiyet verdiiyapay ayrmlarn geici olduu kanaatindedir. Avrupadaki temel eilim, demokratik hareketin glenmesine paralel olarak, ulusal farkllklarn ortadan kalkmas ynndeolduu iin, milliyetilik anakronik bir dnya gr olmaya mahkmdur 544.

Nietzsche muhafazakrl ise, hem Bismarck rneinde grlen spesifik biimihem de temel karakteristikleri balamnda reddetmitir. Dannhausere referansla bureddin gerekeleri u ekilde sralanabilir. Her eyden nce, 19.yy. muhafazakrlmodern demokratik harekete nemli ayrcalklar tanmaya zorlanmtr. rneinBismark, monariyi korumak iin aba harcam, fakat bunu yaparken ayn zamanda

evrensel oy hakk ve refah geniletici kanun yapmn benimsemek zorunda kald iindemokratik hareketin ilerlemesine katkda bulunmutur. Bu ekilde kral dzenleyici,yasa koyucu olma statsn kaybederek, birinci hizmetkr konumuna dmtr. kinciolarak muhafazakrlk, milliyetiliin ideallerini kucaklar ve milliyetilik de, homojen bir kimlii esas ald iin doal olarak demokratik bir fenomendir. stelik milliyetilik ayn zamanda anakronik bir harekettir de. Avrupa devletlerinin demokrasiye tanmak zorunda kald imtiyazlar nedeniyle Avrupa kltrlerinin benzerliklerinin artmas gizli bir Avrupa birliinin bulunduunu gsterir. nc olarak muhafazakrlk hlihazrda

ypranm olan eski soylulua dayanmaktadr ve Nietzscheye gre yeni bir soyluluk

542 Detwiler,a.g.e., s. 113.543 Nietzsche, nsanca Pek nsanca I, s. 301.544 Nietzsche, yinin ve Ktnn tesinde, s. 163.


179/224

175

dncesine ihtiya vardr. Nihayetinde muhafazakrlk Hristiyanlk ile mttefiktir,oysa Nietzsche drst bir ateizmi savunmaktadr 545.

Nihilizm sorunu balamnda dnldnde, yneltmi olduu eletirilereramen Nietzschenin, milliyetilik ve muhafazakrl, merkez neme sahip olmayanideolojiler olarak grdn syleyebiliriz. Her ikisi de, demokratik ruhun tayclarolmalar bakmndan nihilizm sorunu ile ilikili olsalar da, sorunu karakterize edenideolojiler deillerdir. Nietzsche iin, Hristiyan ahlkn ve onun demokratik ruhunukarakterize eden ideolojiler liberalizm, sosyalizm ve anarizmdir. Bu nedenle Nietzschenin bu ideolojilere ynelik eletirileri ayr bir neme sahiptir.

Nietzscheci perspektifte liberalizm ve sosyalizm, demokratik hareketingenileme safhalarna karlk gelen ve bu genilemeye uygun olarak demokratik ruhunifadesini bulduu dnya grleridir. Liberalizm ve sosyalizm Hristiyan ahlknntemel nosyonlarn devraldklar iin, onun devam niteliindedirler ve Hristiyanahlknn tam olduu sorunlar, bu ideolojiler iin de geerlidir. Liberalizm vesosyalizmin Hristiyan ahlkndan ayrldklar husus, Hristiyanln te dnyasal bir vaat olarak sunmu olduu idealin, bu dnyada gerekleebileceine ilikin iddialardr.

Liberalizm, Hristiyanruh ya da zne nosyonunu, savunmu olduubirey

anlay ile muhafaza eder. Tpk zne ve ruh gibi liberal birey de, gcnden,eylemlerinden ve ilikiselliinden soyutlanm bir kendilik olarak kabul edilir 546.Hristiyan ahlk ile liberalizm arasndaki sreklilik ilikisi, sz konusu birey anlayzerinde temellenen politik ideallerde de kendini gsterir. Hristiyanln, ruhun maddve dnyasal olandan arnmak suretiyle kurtulua eriebilecei inanc, liberal zgrlk kavramlatrmasnda; ruhlarn Tanr karsndaki eitlii inanc, liberal eitlik kavramlatrmasnda; mutlak adaletin tecelli edecei kurtulu gn inanc ise, liberaladil toplum kavramlatrmasnda varln srdrmeye devam eder. Nietzscheye gre,

temel alm olduu birey ve onun zerinde ykselen politik idealleriyle liberalizm de,tpk Hristiyan ahlk gibi, g isteminin zayfln karakterize eden bir varlk tarznahizmet ettii iin, nihilistik bir dnya grdr. Sz konusu varlk tarz, liberalizmde

545 Dannhauser,a.g.e., s. 841.546 Warren,Nietzsche and Modern Political Thought, s. 218.


180/224

176

birey dolaymyla gvence altna alnr. dealize edilen birey, gl olana (efendiyeveya soyluya) ynelik hncn sonucu olarak, gcn ve gten kaynaklanan niteliksel

ayrmlarn yadsnmasndan sonra geriye kalan eydir. Nietzsche iin bu geriye kalaney, sr insan ya da ortalama insandr. Liberalizm, bireyin gten arndrlm bir alandaki hareketi olarak tanmlad zgrlk, herkesin insan olmak bakmndan aynzsel deere sahip olmasn ifade eden eitlik ve zsel deer eitliinin yasalardaifadesini bulmasna iaret eden adalet anlayyla, yaam, sz konusu ortalama insandzeyinde standardize eder 547.

Liberalizm demokratik hareketin hkimiyetinin ilk admna karlk gelir.Liberalizmde klenin gszlk hissinden kaynaklanan eitlik talebi, g bakmndanayrcalkl hi kimsenin olmamas, yani devlet karsnda herkesin eit olmasylasnrldr. Bu anlamda liberalizm, btn gcn gayr ahsi olana aktarlarak, efendi ilekle arasndaki yneten-ynetilen ilikisinin ortadan kaldrlmasn, yani somut bireyingcnn elinden alnmasn, tasavvur etmi olduu soyut bireyin zgrl iin yeterli bir gvence olarak grr. Demokratik hareketin daha ilerlemi safhasna tekabl edensosyalizm ite bu gvencenin yetersizliine bir tepki olarak ortaya kar. zerindetemellendii motivasyon bakmndan dnldnde sosyalizm, Nietzsche iin hibir ekilde radikal bir yenilik getirmez. O benzerinden, yani liberalizmden daha fazlasnverme iddiasndadr 548. Tpk liberalizm gibi, o da sr ahlknn politik bir formudur. Oda liberalizm gibi klenin, yani bireyin kendini koruma motivasyonundan beslenir.Kendisini toplumun ar atomizasyonuna ynelik bir tepki olarak sunmasna vetoplumu ne karmasna ramen, sosyalizm toplumu, birok tek kiinin mmknklnmas iin bir ara olarak kullanr. Nietzscheye gre, sosyalizmin dierkam ahlk vaaz, 19.yy.n en baya, allm sahteliklerinden birisidir ve gerekte sosyalizm de bireysel bencilliin hizmetindedir 549.

Sosyalizmin liberalizmden farkllat husus, bireyin zgrl iin daha ileri bir eitlik anlayna ihtiya olduudur. Sosyalizmin liberal zgrlk ve eitlik anlayn tarihsel ilerleme asndan nemli fakat yetersiz (soyut) olarak grmesinin

547 Nietzsche,Putlarn Alacakaranl, s. 73.548 Aken, Henry D.,The Age of Ideology, The New American Library, Inc, New York 1956, s. 207.549 Nietzsche,The Will To Power, s. 411-412.


181/224

177

nedeni budur. Liberalizm aristokratik ayrcalklar kaldran eitlik anlayyla zgrlk ynnde nemli bir adm oluturur. Fakat efendinin kle zerindeki hkimiyeti, yasalar

karsndaki eitlie ramen, mlkiyet dolaymyla varln srdrmeye devam eder.Dolaysyla, hakiki bir zgrlk iin ekonomik ayrcalklarn da ortadan kaldrlmasgerekir. Bylece sosyalizm, liberalizmde aristokratik kurumlara yneltilmi olanyadsyc tutumu, tm toplumsal kurumlar kapsayacak lde genileterek Hristiyanahlknn Liberalizmden daha ileri bir politik formunu sunmu olur. Sosyalizm, kiininzayflndan kaynaklanan kt durumunun mutlaka bir sorumlusu olduuna ilikinHristiyan anlay devralarak, suu, hlihazrdaki topluma havale eder. Hristiyan,yaama; sosyalist ii ise, topluma hn besler. Hristiyan iinde bulunduu kt

durumun sebebi olarak grd yaamdan alaca maher gn midi ile teselli bulurken, sosyalist ii ise toplumsal eitsizlikleri tamamyla ortadan kaldracak ve bylece kendisini zgrle kavuturacak olan yakn gelecekteki devrim dncesiyleavunur 550.

Sosyalizmle birlikte kle ahlk ve onun demokratik ruhu nihai zaferine ulamolur 551. Sosyalizmin ngrm olduu toplumda g herkese ait olaca iin, herkesgszlkte eit olacaktr. Sosyalizm bu eitlii zgrln bir nkoulu olarak grmve olumlamtr. Nietzscheci perspektifle deerlendirildiinde, sz konusu zgrlnklenin zgrl olaca ve yaam g isteminin en alt dzeyinde standardize edensosyalist eitlik anlaynn hkimiyetinin srnn hkimiyeti, bireyin ise sonu anlamnagelecei aktr.

Tpk Tocqueville gibi, Nietzscheye gre de sosyalizmin savunmu olduutrden bir eitliin getirecei ey zgrlk deil, despotizmdir. Bu anlamda her ikidnr de, tarihin genel gidiatnn eitlik ynnde olduu ve birbirinden yaltlmatomistik bireylerin edeerliine karlk gelen ilerlemi bir eitlik anlaynn politik

yaama da nfuz ederek ynn hkimiyetine kap aaca konusunda hemfikirdir 552

.Tocqueville, bireyin zgrl bakmndan tehdit edici bir gelime olarak grd bu

550 Nietzsche,Putlarn Alacakaranl, s. 68.551 Jaspers,a.g.e., s. 259-260.552 Strong,a.g.e., s. 207.


182/224

178

hkimiyeti, ynn despotizmi olarak adlandrr 553. Benzer bir tehis, Nietzscheninsosyalizme ilikin deerlendirmelerinde de grlmektedir. Nietzscheye gre,

sosyalizm, bitmeye yz tutmu olan despotizmin kk kardeidir. nk sosyalizm, bugne kadar yalnzca despotizmin sahip olduu ve bireyi btnyle kontrol altna almaabasnda ifadesini bulan bir ynetsel g arayndadr. Hatta bireyi, anlaml bir toplumorganna dntrlmesi gereken doann haksz bir lks olarak alglayan anlayylasosyalizm, varisi olduu despotizmi bile geride brakr 554.

Nietzschenin modern politika eletirisi, onun politik dnceyle ilikisininyalnzca bir ynn oluturur; tamamn ihtiva etmez. Her ne kadar Nietzschenin bir btn olarak modern politika anlayn, nihilistik mahiyeti nedeniyle, kendi etiiasndan sorunlu grd ve tasavvur etmi olduu birey ile modern politika arasndaki

mesafeyi nemsedii doru olsa da, baz Nietzsche yorumcularnn kanaatinin aksine, Nietzschenin nihilizm sorunu ile mcadelesi, kiinin kendini alt etmesi, yaratmasndaifadesini bulan etii ile snrl deildir.

Pearsonn da belirttii gibi, Nietzsche temelde iki tr politika rnei sunmutur.lki, insan iin yeni deer ve yasalarn oluturulmas yerine, insanln idealleriyle

hafife alc ve ironik tarzda oynanmasna dayanan bir hayatta kalma politikasdr.

Nietzsche bu politika tipiyle nihilizm iin bir zm ya da son ngrmez. Sz konusuolan, nihilizme dayanma ve katlanma stratejileridir 555. Nietzschenin modern politikaanlayna ynelik eletirileri ve dneminin politikasna kar taknm olduukmseyici tavrn, Pearsonn bahsetmi olduu hayatta kalma politikasna rneklik tekil ettiini syleyebiliriz. Sunmu olduu ilk politika rneinde Nietzsche, politikakart ya da politikann dnda duran biri olarak grnr. Fakat Nietzschenin karkt ya da kendisini dnda konumlandrd ey, politikann kendisi deil,

553 Tocqueville,Democracy in America, Volume II, Vintage Books, New York 1945, s. 335-337.554 Nietzsche, nsanca Pek nsanca I, s. 299. Kaufmann, Thiele ve Rorty gibi sz konusu yorumculara gre, Nietzschenin merkez ilgisi, kamusal

meselelerden bamsz, zel alana ait bir ilgi olan kiinin kendisini yaratmas olduu iin, Nietzsche politik bir dnr deildir. Bkz. Rorty,Olumsallk roni ve Dayanma, (ev. Mehmet Kk Alev Trker), Ayrnt Yaynlar, stanbul 1995, s. 14-20; Thiele,a.g.e., s. 224; Kaufmann,a.g.e., s. 412.

555 Pearson,Kusursuz Nihilist, s. 186.


183/224

179

decadencen tezahr olarak grm olduu demokratik (modern) politikaanlaydr 556.

kinci politika rneinde ise Nietzsche, tarihin glerinin denetim altnaalnmas, yasa koyma ile politik iktidarn birletirilmesi yoluyla yeni bir insanlnyaratlmas amacna matuf pozitif politik nerisini ortaya koyar 557. Kukusuz Nietzschenin nihilizm sorunu ile mcadelesindeki politik stratejisine karlk gelen szkonusu politik neri, onun mevcut politikaya ynelik deerlendirmelerinden bamszdeildir. Bu anlamda Pearsonn bahsetmi olduu, Nietzschede rnei grlen, politika konusundaki iki tutum birbiriyle balantldr. Nietzschenin modern politikaeletirisinde ifadesini bulan ilk tutum, mevcut halin stesinden gelmek iin, imdininkesin bir farkndalna sahip olmann558 nemine iaret eden jeneolojik yntemin ilk admna karlk gelir. Yani mevcut olann deerlendirilmesi (modern politika eletirisi), politik nihilizm sorununa zm olarak nerilen politik toplum modeline zeminhazrlad iin nemlidir 559. Nietzsche iin bu toplum mevcut olandan farkl;aristokratik bir toplum olmaldr.

Aristokratik toplumun temelde, Nietzschenin, g isteminin byklne gresralanm varlk dzeninde ifadesini bulan hakikat anlaynn560 politik dzeydeki

karl olduunu syleyebiliriz. Nietzschenin etii ile ilgili tartmada da belirtildiizere, Nietzscheye gre, varln en silik grnmnden, en yetkin haline kadar farklformlaryla ifadesini bulduu insan tipleri arasnda hiyerarik bir ayrm sz konusuydu.Bu ayrmn gstergesi ise, her tipe ait olan deerler arasndaki farkllama idi. Varlk hiyerarisinin tepesinde bulunan gl istisnai tipler yaam onaylayc deerleresahipken, en altnda bulunan zayf sr insan yaam yadsyc nihilistik deerleresahipti. Aristokratik toplum, ite bu farkllklarn, yani insan tipleri ve bu tiplerikarakterize eden deeler arasndaki farkllklarn, politik olarak da geerlilik kazand

bir toplum dzenine iaret eder.

556 Hatab,a.g.e., s. 42.557 Pearson,a.g.e., s. 186.558 Jaspers,a.g.e., s. 250, 262.559 Apell,a.g.e., s. 15.560 Sadler, Ted, The Postmodern Politization of Nietzsche,Nietzsche, Feminism and Political Theory,

s. 231.


184/224

180

Nietzschenin aristokratik toplum nerisi onun etiinin (nihilizmin stesindengelmeye ynelik giriiminin) gerekletirilebilmesinin dsal (toplumsal) koulu olarak

ilev grr. Bu anlamda politik toplumun amac insanln gelitirilmesi,zenginletirilmesi misyonunu kendisinde tayan st insanlarn yetitirilebilmesineolanak salamaktr. Fakat Nietzsche st insan olma vasfnn insanlarn tamam iingeerli olamayacan dndnden ikili bir toplum yaps ngrr: Bir tarafta stinsanlardan oluan ve toplumu ynlendiren yasa koyucu filozoflar, dier tarafta sekininsanlarn yetimesine ortam hazrlayan dier insanlar 561. Bu politik toplum modelindeyasa koyucu filozoflar hem insanln zenginletirilmesi iin yeni deerler yaratrlar hem de kendilerinin dndaki insanlarn anlam dnyasn oluturan ve onlar topluma

balayan deerleri retirler 562. Bu balamda Nietzschenin ngrm olduu politik toplum modelini, Detwilere referansla, aristokratik radikalizmolarak nitelendirebiliriz563. Bu nitelemede aristokratik unsur, deer ve yasa koyma anlamnda politikann yalnzca sekin insanlara mahsus bir faaliyet olarak grlmesine, dolaysylada insann zenginlemesinin yalnzca sz konusu sekin insanlar vastasyla mmknolabileceini, radikal unsur ise, Nietzschenin nerisinin politik felsefe gelenei ilearasndaki kkl farklla iaret eder.

Tarihsel bir hakikat anlayna sahip olduundan dolay, tpk etii gibi, Nietzschenin politik toplum nerisi de, tarihsel deneyimden bamsz deildir. Buanlamda, Nietzschenin etiinin temel karakteristiklerinden birini oluturanonaylama nosyonu, onun politik dncesi iin de geerlidir. Nietzsche yeni deerler yaratlmasnn bir frsat olarak grd nihilizmi onaylad gibi, nihilizmin politik formu olarak grd modern politika anlayn da, yneltmi olduu eletirilereramen onaylar. Nietzscheye gre, nihilizm sorununun derinlemesine paralel olarak gelien demokratikleme hareketinin ulam olduu nihai nokta, insann yceltilmesive yaamn zenginletirilmesi misyonuna sahip olmalar nedeniyle, insanla yn tayinedecek olan aristokrasinin de k noktasn oluturacaktr. Nietzsche, Avrupanndemokratikletirilmesinin, hem yapay dmanlklara dayal milliyeti blnmeleri sona

561 Nietzsche, yinin ve Ktnn tesinde, s. 166.562 Apell,a.g.e., s. 133.563 Detwiler,a.g.e., s. 189-190.


185/224

181

erdirmek suretiyle Avrupann btnln mmkn klarak, hem de insanlar birbirine benzetip ortalama bir varlk durumuna; yararl, alkan, ok ynl kullanlabilir sr

insan durumuna getirmek suretiyle klelie hazr tipin retimini salayarak, Avrupaytek bir isteme tabi klacak ve yeryzn ele geirip ynetmede ifadesini bulanbyk politikann uygulayclar olacak yeni bir kast n hkimiyeti iin gerekli temeli vehammaddeyi sunaca kanaatindedir 564.

Bu noktadan hareketle, Nietzschenin nermi olduu aristokratik toplumun,herhangi bir aristokratik toplum deil, Bat tarihselliinin bir rn olan politik nihilizmdeneyiminden gemi bir aristokratik toplum olduunu syleyebiliriz. Nietzschenin,Eski Yunan Devletini ve Hindu Manu dzenini, kendi hakikat anlayyla uyumlu,salkl toplum dzenleri olarak grp deerlerini takdir etmi olduu dorudur 565.Fakat Nietzsche etiinde efendiyi salkl tipin bir rnei olarak sunmasna karn,efendi ahlkn restore etme abasnda olmad gibi, politik dncesinde de salkl politik toplumun rnekleri olarak sunmu olduu gemiteki aristokratik dzenleriyeniden ina etme amacnda deildir.

Nietzschenin politik nerisi, tpk etii gibi, tarihsel deneyimi kendi ekonomisiierisinde deerlendirir. Varolann onaylanmas bu deerlendirmenin bir ynne iaret

ederken, dier yn ise, varolann stesinden gelinmesidir. Bu stesinden gelmenosyonu nedeniyledir ki Nietzschenin politik nerisi varolandan farkllar.

Nietzsche, modern devleti ve Hristiyanl eletirmesine ramen, insanln enyce tiplerinin yetimesine olanak salayan salkl bir kltrn varlk koulu olarak devletin566 ve ynn devlete sadakatinin bir arac olarak devlet ve toplumun tutkalolma fonksiyonu itibariyle de dinin567 nemini teslim eder. Fakat Nietzscheninsavunmu olduu devlet ve din anlay, modern devlet ve Hristiyanln ok uzandadr. Modern devlet ve Hristiyanlk srnn, yani reaktif glerin hkimiyetine

araclk ederken, Nietzschenin politik nerisinde din ve devlet istisnai tiplerin, yaniaktif glerin hizmetindedir.

564 Nietzsche, yinin ve Ktnn tesinde, s. 113, 148.565 Nietzsche,Deccal, s. 103-107.; Nietzsche, Yunan Devleti,Yazlmam Be Kitap in Be nsz,

(ev. Grsel Ayta), Say Yaynlar, stanbul 2003, s. 19-29.566 Nietzsche, Yunan Devleti,a.g.e., s. 23-25.567 Nietzsche, nsanca Pek nsanca I, s. 294-299.


186/224

182

Nietzsche, politikay btnn ynetimi, politik toplumu da organik bir btnolarak gren yaklamyla, politikay, biz ve onlar ayrm balamnda farkl unsurlarn

bir atmas eklinde telakki eden modern politika anlay ve politik toplumu iseyapay, mekanik bir varlk olarak kavramlatran modern toplum anlayndan ayrlarak,klasik politika filozoflaryla ayn yerde durur 568. Fakat Nietzsche politik toplumunamacnn, btnniyisi olarak dnlen eyin pahasna olsa bile, en yksek tipinzenginlemesi, gelimesi olmak zorunda olduuna ynelik dncesiyle, klasik politik dnceden de ayrlr. Klasik politik dncede politik eylem, ortak iyi gibi bir yarglama standardna, dsal bir referans noktasna tabi iken, Nietzsche, politik eylemiherhangi bir teleolojik belirlenimden bamsz, anlamn ve deerini kendi iinde

tayan estetik bir fenomen olarak grr. Tam da bu nedenle, Nietzschenin politik nerisinde, politik eylemin sahipleri olan en yksek tipler deerlerini, ne ahlk iyilik nede topluma faydalarndan alrlar; onlar deerli (erdemli) klan ey, eylemlerinin bykl, topluma ekil verme gc ve ortaya koymu olduklar rnn yceliidir.

Nietzschenin politik nerisi Aydnlanma dncesi, Aydnlanma dncesine bir tepki olarak ortaya kan romantizm ve Aydnlanmann akl ve ilerlemenosyonlarn, ortaya koymu olduklar tarih metafizii dolaymyla gvence altnaalmaya alan Hegelci ve Marks tarihselcilik ile de mesafelidir. NietzscheAydnlanma dncesinden doan ve Bat nihilizmine sebebiyet veren entelekteluurun savunucusu olmak bakmndan modern politik dnrlerle ortak bir ynesahipken, Aydnlanma rasyonalizmi ve optimizmini reddederek, onlardan farkl bir yerde durur. Zira NietzschedeTanrnn lm modern demokrasi dncesinintemelini oluturan sekler hmanizmin reddini de ierir. Ayn ekilde Nietzsche,Aydnlanma ruhuna kar, insan yaratcln kurtarc gcne, bireyin esizliine,diyonizyan olana ve bir nihai iyi olarak kltrn stnlne ynelik vurgusuylaromantizmi kucaklasa da569, gelecei, kutsanan bir gemite; unutulmu fakathatrlanmas gereken, zlem duyulan bir Altn a da aramad iin, romantik dnceyle de mesafeli bir politik neri sunar. Nihayetinde Nietzsche, Hegel veMarxn Aydnlanmann soyut akl ve tarihd soyut hakikat nosyonlarna ynelik

568 Warren,Nietzsche and Political Thought, s. 209.569 Detwiler,a.g.e., s. 190.


187/224

183

eletirilerini paylasa da, onlarn diyalektik manta tabi olarak ilerleyen ve ideal politik toplumla neticelenmesi mukadder teleolojik ve optimnist tarih yorumlarn da reddeder.

Hegel ve Marxn insan ve insanlk iin en iyiyi grdkleri yerde, Nietzsche insannkln;decadence grr. Hegel ve Marxn tarih tarafndan determine dilmigelecek vizyonlarna kart bir biimde Nietzsche, gelecein aklnn altn izer 570.Bu nedenle de, Nietzsche iin doru politik dzene tarihsel bir zorunluluun sonucuolarak deil, ancak insanln iinde bulunduu halin (nihilizm) stesinden gelmeyeynelik bir iradenin ortaya konulmas durumunda ulalabilecektir.

Genel olarak ele alndnda, Nietzschenin politik nerisi, nihilizmin ak halegeldii ve nihilizm sorununun yaamn her alannda deneyimlendii bir ada, insannkurtuluunu ve zenginlemesini mmkn klacak koullar oluturmaya ynelik bir abaya karlk gelir 571. Anlamszln politik ve sosyal yaamda yeni bir temel halinegeldii bir dnemde, Nietzschenin zm nerisi, yeni deer ve yorumlar yaratmak suretiyle, kaosu organize edebilecek ve bylece insan ve toplumun kurtuluunu temsiledecek olan byk insan varlklar, yani nadir tiplerdir. Detwilerin de belirttii gibi, Nietzsche politik nerisinde nihai sonularn zevale urad nihilizm anda, enyksek insan varl bir ama olarak sunmutur 572.

Buna karn, Nietzschenin metafizik dnceye ynelik eletirilerine ramen,son tahlilde, bu dnce gelenei ierisinde kalmasndan kaynaklanan ve Nietzscheninetiinde Dionysosuolan ile Apolloncuolan arasndaki gerilimin, Apolloncuolan lehinezlmesinin bir sonucu olarak kendini gsteren sbjektivizm, onun politik nerisi iinde geerli bir sorundur. Nietzschenin politik dncesinde tarihin onaylanmas, onundncelerinin, Dionysosu ynne karlk gelir. Fakat Nietzsche, sunmu olduu politik toplum nerisiyle, tarihsel srecin kontrol altna alnabileceine ilikin modernkanaati paylaarak 573 tarihe ynelik onaylayc tutumundan uzaklam olur 574.

Nietzschenin politik dncesinde devlet ya da politik toplum, Dionysosu olann

570 Jaspers,a.g.e., s. 250.571 Perason,Nietzsche Contra Rousseau, s. 201.572 Detwiler,a.g.e., s. 190-191.573 Pearson,a.g.e., s. 223.574 Owen, David, The Judgment of the Nietzsche: Philosophy, Politics, Modernity,Politics and

Modernity, s. 132.


188/224

184

sonsuzluunu ele geirme, datcln kontrol altna alma ve Dionysosukaosa biimvermenin bir rn olarak, Apolloncubireyin politik formuna tekabl eder. Bylece

Nietzsche, tpk etiinde bireyin varln, oluu, kendi deerlerini empoze ederek kontrol altna almaya alan istem zerinde temellendirdii gibi; politik dncesindede, politik toplumun varln, yasa koyucu sanat filozofun, zaman kontrol etmeabas zerinde temellendirir. Nihilizm sorunu ile mcadelede Nietzschenin politik nerisini sorunlu klan ey ite bu sbjektivist temeldir.

Sbjektivizm sorunu, Nietzschenin politik nerisinde birbirleriyle mcadelehalinde olan iki unsurdan birini oluturan topluluk nosyonunun ihmali olarak kendinigsterir. Apelle referansla bu unsurlar, Stoacotari ve Aristocuortaklk (topluluk nosyonu) olarak adlandrabiliriz575. Stoac otari, yalnzla, bireyin kendine ynelik ilgisine ve kendi btnln salama abasna iaret ederken; Aristocu topluluk nosyonu ise, salkl bir politik topluluk iin gerekli olan salkl politik kltrmmkn klan ortakla iaret eder. Nietzsche politik nerisinde her iki eilime de yer vermekle birlikte, bu neride bireyleme nosyonuna kyasla, ortaklk nosyonunun zayf kaldn syleyebiliriz. Bunun nedeni, yukarda belirttiimiz sbjektivist temeldir. Nietzsche her ne kadar salkl bir politik topluluk iin kltrn nemini veri olarak kabul etse de, sz konusu kltr mmkn klabilecek birlikteliin naslsalanabileceine ilikin fazla bir ey sylemez. Nietzschenin gl insanlar arasndakurulacan dndagonistik dostluk, snrl kapsam nedeniyle, insanlar btnletireceini dnd deerler ise, znel bir temele, yasa koyucu sanatfilozofa dayand iin, bu birliktelik iin yeterli gvenceler deildir. Heideggerci perspektifle deerlendirildiinde, sz konusu birliktelii imknsz klan ey, en ileri boyutuna Nietzschenin sbjektivizminde ulaan metafiziin brnm olduu nihai biim olan teknolojidir. Teknoloji insann varlkla olan balantsn kopararak, nitelike birbirlerinden ayrlabilecek her trl kltrn sonunu hazrlamtr. Bize gre, Nietzschenin, nihilizmin stesinden gelmeye ynelik giriminin, zgl olarak da, politik nerisinin baarsn snrlandran husus, dncelerinin mahiyeti gerei, teknolojisorununu gzden karm olmasdr.

575 Apell,a.g.e., s. 13-14.


189/224

185

Nietzschenin politik dnce asndan nemi, yalnzca onun modern politikaeletirisi ve sunmu olduu politik neride ifadesini bulan politik dnceleriyle snrl

tutulamaz. Bir btn olarak Nietzschenin felsefesi, ada politik felsefe, zellikle dedemokrasi dncesiyle ilgili tartmalarda, Nietzschenin politikayla ilgili sylemiolduklarnn tesinde de birtakm almlara sahiptir.

III- NIETZSCHEC PERSPEKT F N ADA DEMOKRASDNCES BAKIMINDAN NEM

Nietzscheci perspektifin ada demokrasi dncesine katksn konu alan bir tartmann, daha balangta iki nemli sorunla yzlemek zorunda olduu ortadadr.

lk sorun; Nietzschenin almalarnn politik dnce bakmndan deerineilikin tartmalarda kendini gsteren bir yntem sorunudur. Konu ile ilgi literatr incelendiinde, Nietzschenin bir politik dnr olmad ynnde yaygn bir kanaatinvarolduu kolaylkla grlebilir. Nietzschenin, dncelerinde politikay odak noktasolarak almamas, ak bir ekilde politik olan konulara ok az deinmesi ve sistematik bir politik teori sunmam olmas, bu kanaati destekleyici argmanlar olarak kullanlmtr.

Sz konusu kanaatin aksine, Nietzschenin Hobbes ya da Rousseau gibi tipik bir politika filozofu olmadn kabul etmekle birlikte, onun, gerek modern politik ideolojiler ve ideallere ynelik eletirilerinde ifadesini bulan politik dncelerinin,gerekse ak ekilde politik olmamakla birlikte politik sonular karsanabilecek nitelikteki felsefesinin, genelde modern politik dnceye, zelde ise demokrasidncesine ait sorunlarn anlalp stesinden gelinmesinde nemli almlar salayabileceini syleyebiliriz.

kinci sorun, Nietzschenin politikaya ve demokrasiye ilikin

deerlendirmelerinden kaynaklanr. Nietzsche almalarnda hem politikaya hem dedemokrasiye negatif anlamlar yklemi ve ciddi eletiriler yneltmitir. Yazlar gznne alndnda Nietzschenin, demokrat bir kii olmad rahatlkla sylenilebilir.Ayn ekilde Nietzsche, hibir ekilde demokratik bir politika anlaynn savunucusuolarak da grlemez. Tam tersine, politik konulara ilikin grlerinden


190/224

186

karsanabilecek olan ey, onun, kendisini baz ynleriyle aristokratik, baz ynleriylede radikal olarak niteleyebileceimiz bir politika anlayna daha yakn grddr.

Tabi ki bu durum, Nietzschenin dncelerini demokratik bir politika anlayylailikilendirmeyi gletirir, fakat bize gre, birka nedenden dolay imknsz klmaz.

ncelikle, Nietzschenin anti-demokratik bir politik dnceyi benimsemiolduu kabul edilse bile, bu durum onun demokrasiye ynelik eletirilerinin, demokrasiteorisi asndan ilevsel olamayaca anlamna gelmez. Apellin de iaret ettii zere, Nietzschenin ada demokrasi teorisi iin ilevsel nemi, paradoksal bir ekilde onunkat anti-eitlikiliinden karsanabilir. Zira Nietzschenin mertebe, soyluluk,hakimiyet hakkndaki dncelerine ynelik bir dikkat, eitlik vurgusuyla nplanakanlar, duyarllklarn daha salam argmanlarla izah etmeye ve savunmayazorlayabilir 576. Nietzschenin, zellikle kendi dnemindeki demokrasi hareketlerinitahrik eden hususlara ynelik tespitleri, ounluun ya da kitlenin tahakkm edici veniteliksizletirici vasflarn demokratik sistemlerin ciddi hastalklar olarak grendemokrasi teorisyenleri iin son derece aydnlatc olabilir. Bu noktada demokrasiyeynelik Nietzscheci itirazlarn, ciddi bir demokrasi savunusunun dikkate alp cevapvermesini gerektirecek kadar nemli olduunu syleyebiliriz.

kinci olarak Nietzschenin eletirileri, demokrasi ve politikann belirli bir tarihsel dnemdeki grnmleri iin sz konusu olduundan, bu eletirilerin konusunutm demokrasi ve politika deneyimlerini kapsayacak lde geniletme zorunluluuyoktur. Nietzsche yaad dnemin iki bin yllk Bat kltr ve dnce hayatnnrme (decadence) evresine tekabl ettii kanaatindedir. Ona gre, yaamn btnalanlarnda olduu gibi politikada da sz konusu rmenin belirtilerini grmek mmkndr. Bu anlamda Nietzschenin, baya olarak nitelendirdii ve uzak durulmasn salk verdii ey, politikann kendisi deildecadencen politik anlaydr.

Ayn ekilde Nietzsche, kle ahlk ve sr psikolojisinin hkimiyetinin mantksal bir sonucu olarak grd kendi dnemindeki demokrasi dncesinin de, sz konusurmeye bal olarak kendini gsteren pasif nihilizmin siyasal dzlemdeki bir grnm olduu kanaatindedir.

576 Apell,a.g.e., s. 7.


191/224

187

Son olarak, Nietzschenin politik felsefesiyle onun felsefesindenkarsanabilecek olan politik sonular birbirinden ayrmaya ynelik bir strateji de,

Nietzschenin dnceleriyle demokrasi teorisi arasnda bir kpr kurma frsatnsunabilir. stelik metni, yazarnn niyetlerine tamamiyle bal kalmakszn okumayaynelik byle bir strateji, gerek takipilerinin kendisini yadsmay gze alabilenler olduunu ifade eden Nietzschenin dncelerinin ruhuna da uygundur 577. Warrenn, Nietzsche and Political Thought isimli almas bu stratejinin bir rnei olarak grlebilir. Nietzschenin politik dnceleriyle G Felsefesinin politik sonulararasndaki aklktan hareketle Warren, Nietzsche sz konusu olduunda, bir dnrn politik yarglarnn o dnrn felsefesini yansttna ilikin metodolojik yargnn terk

edilmesi gerektiini iddia eder. Warrena gre, Nietzsche pre-modern politik yarglarnedeniyle, aslnda postmodern bir nitelie sahip felsefesinin postmodern politik felsefsonularn grememitir 578. Kukusuz, Nietzschenin felsefesiyle politik grleriarasnda bir ayrm gzetmek ve arl ilkine vermek, almamz bakmndan danemlidir. Fakat Warrendan farkl olarak biz, Nietzschenin politik grlerine ilikinyargsal bir deerlendirmeyi alma konumuzun dnda gryoruz. te yandan Nietzschenin politikaya ilikin sylediklerinin ve zellikle modern politik dnceyeynelik eletirilerinin de olduka nemli olduu kanaatindeyiz.

Nietzschenin sklkla ne karlan apolitik ve anti-demokrat kimliinin,yukarda ifade etmeye altmz nedenlerden dolay, onun dnceleriyle demokrasidncesi arasnda bir iliki kurulmasna engel oluturmayacan dndmzegre, artk bu ilikinin nasl kurulaca hususuna geebiliriz.

Gnmzde demokrasi tartmalarnn, arlkl olarak liberal demokrasilerinkrizi ve bu krize bal olarak kendini gsteren yeni demokrasi araylar temalaretrafnda yrdn gz nnde bulundurarak, Nietzschenin sz konusu tartmalara

katksn, iki alt balk altnda ele almaya alacaz. lk olarak, gnmzn liberaldemokrasilerinin eitli sorunlarna k tuttuunu dndmz iin, Nietzscheninliberalizm eletirisine deineceiz. Nietzschenin Bat dnce gelenei ve bu dncegeleneinin nihai evresi olan modernizmle ilikisi balamnda yrtt liberalizm

577 Netzsche,Ecce Homo, s. 12.578 Warren, Nietzsche and Political Thought, s. 208-210.


192/224

188

eletirisini dezne kavram eletirisi, hak kavram eletirisi, zgrlk kavram eletirisi ve dalizm eletirisiolmak zere drt balk altnda sunmaya alacaz. Bu ksmda

Nietzschenin dncelerinin eletirel fonksiyonundan, baka bir ifadeyle, Nietzscheci perspektifin ykma stratejisinden faydalanacaz. Nietzschenin liberal politik dncenin temel kavramlarna ynelik ykc eletirileri ve liberalizmin felsefarkaplann oluturan temel varsaymlar sorgulayc felsefesi, sz konusu stratejininayn derecede nemli iki unsuru olarak grlebilir. Nietzscheci perspektifin demokrasidncesi bakmndan yapc fonksiyonu ise, ikinci ksmn konusunu oluturacaktr. Nietzschenin politik konular ve kavramlar hakkndaki dncelerinden ziyade, onundncelerinin politik almlarna ynelik bir refleksiyonun daha nemli olduu ikinci

ksmda, Nietzscheci perspektifin yeni demokrasi araylarna katksn; ontolojidzeyinde g felsefesi, epistemoloji dzeyinde perspektival hakikat fikri ve etik dzeyde iseplralist etik temalar balamnda izah etmeye alacaz.

A- Liberal Demokrasinin Nietzscheci Eletirisi

Nietzscheci bir perspektifle deerlendirildiinde, liberal demokrasinin eletirikonusu yaplabilecek hastalklarnn kkeninde, nihilizmle yazgl Avrupa kltr vednce gelenei bulunmaktadr. Liberal demokrasi de, dier btn modern politik

dnceler gibi, Platon ile balayan, Hristiyanlk ile belirginleen ve Bat kltrnenfuz eden, hayat ve oluu yadsd iin nihilistik bir mahiyete sahip olan bir dncegeleneinin zeval bulduu, yazgs olan nihilizmin aa kt bir dneme (moderndnem) aittir ve bu dnemin, yanidecadencen btn belirtilerini bnyesindetamaktadr. Nietzschenin modern nihilizm deneyiminin nedeni olarak grdszkonusu gelenek metafizik dnce geleneidir.

Daha nce de belirtildii zere, Heideggerci bir perspektifle ele alndndametafizik, Varlkn varolana indirgenmesi anlamna gelir. Bu indirgeme ile bir anlamda

Varlk, aklayc bir prensipte idrak edilebilir ve tketilebilir hale getirilir. Varlk veondan ayr olarak tasavvur edilen znenin , iki ayr varlk alan olarak dnlmesiyle

Heideggere gre szkonusu zne tasavvuru, Varlkla olan asli balants ihmal edilmi olan insanaiaret eder, buna mukabil Heideggerin, yine insana gnderme yapmak zere kullanmu olduu Dasein ise, insann dnya ierisindeki otantik varlna iaret etmesi bakmndan soyut zne kavramndanayrlr.


193/224

189

birlikte sbjektivizm, zclk ve dalizm metafizik dncenin temel zellikleri olarak karmza kar. Sbjektivizm hakikati anlamada referans noktas olarak zneye yaplan

vurguya, zclk Varlkn veya varlklarn, olumsallk ve ilikiselliin dnda birer kendilik olarak dnlmesine, dalizm ise fenomenal olan ile fenomenal olanntesinde varolduu dnlen hakikat arasndaki ayrma/kartla iaret eder.Birbirleriyle ilikili bu temel zellii, Nietzscheci bir tartma bakmndan sorunluklan husus, onlarn dnya/pratik ile balantmz koparan nihilistik bir dnya yorumunave yaam tarzna hizmet ediyor olmalardr. Nietzscheci perspektifte liberal demokrasi,metafizik dncenin politik dncedeki bir formu olarak grld lde, aynsorun liberal demokrasi ve onun temel nosyonlar iin de sz konusudur.

1- zne Nosyonu Eletirisi

zne znde, metafizik dncenin bir kavram (sbjektivizm) olmakla birlikte,onun belirgin hale gelmesi ve felsef dncede ne kmas metafizik dncenin sonevresinde, modern felsefede, Descartesn dnceleriyle birlikte olmutur. yle ki,soyut, evrensel ve tarihd nitelikleri haiz zne, artk hakikatin yegne kayna olarak grlmeye balanmtr.

znenin tarihdlk vasf, onun her trl deiimin, yani zamansalln dnda

olmas anlamna gelir. Byle bir zne tasavvuru, kukusuz metafizik dncenin zckarakteriyle yakndan ilikilidir. Zira zne znde, kendine ve dnyaya ynelik bir bilince iaret eden, btn insanlar iin ortak olan nitelikleri bnyesinde barndran bir kendilik olarak dnlr. Eer zne btn insanlar iin ortak olana, evrensel olanagndermede bulunuyorsa, bu durumda insanlar birbirinden farkllatran, onlarntarihselliklerinden kaynaklanan btn farkllklar da yadsnacak demektir. Modern znekavramn Nietzscheci eletirinin konusu haline getiren temel husus tam da bu noktadaaa kmaktadr. nk, gerek benlik (zne)-ampirik benlik dalizmi balamnda

evrensel olann, yani gerek benliin ne kartlmas, ancak olumsal olann, yaniyaamn gz ard edilmesi pahasna olacaktr.

Tad sorunlarla birlikte zne nosyonu, liberal demokraside birey vevatanda kategorileri dolaymyla karln bulmutur. Nietzscheci bir perspektifle


194/224

190

ele alndnda, zne sorunu balamnda, liberal demokrasiye u eletiriler yneltilebilir:

1- Tpk zne nosyonu gibi, liberal demokrasinin birey nosyonu da kurgusal bir gereklie sahiptir. Liberal demokraside birey madd, sosyal ve kltrel koullarndnda dnld iin metafizikseldir. Hobbes ile balatlabilecek olan liberalgelenek iinde btn liberal dnrler asndan birey, srekli olarak bir doaleilimler, n referanslar ve haklar seti olarak anlalmtr 579. Byle bir birey anlaynnarkasnda yatan en nemli faktr ise, bilince atfedilen hiyerarik stnlktr. Nietzsche bu noktada, bilincimizin kimliimizi tanmlayaca, igdlerimizi kontrol etmekapasitesine sahip yksek doamz temsil edecei dncesini iddetle eletirir.

Nietzscheye gre, benliimizi oluturan dier faktrler (igdler, arzular vb.) dikkatealndnda, bilin hi de yle merkez bir neme sahip deildir. Hatta bilin insanorganizmasnda daha ge bir dnemde ortaya kmtr 580. erisinde farkl unsurlarn birbirleriyle rekabet halinde olduklar oulcu ve dinamik bir benlik anlayn benimseyen Nietzscheci perspektif gz nnde bulundurulduunda liberal demokrasidncesinin, bireylerin biricikliini, bireyler arasndaki farkllklar gzdenkarmasnn arkasnda, onun sabit, srekli ve tamamlanm benlik anlaynn bulunduunu syleyebiliriz.

2- Modern dncede znenin ontolojik bakmdan ncelikli statsne paralel bir ekilde liberal demokraside de birey ncelikli bir konuma sahiptir. yle ki, liberal politik teoride btn toplumsal ve politik yaam birey temelinde, birey iindnlmtr. Toplum szlemesi teorileri byle bir anlayn gstergeleri olarak grlebilir. rnein, hem Hobbes hem de Lockeda devlet ve toplumsal dzen farkl biimlerde olsa da bireye referansla izah edilmitir. Szleme teorilerinde bireyler,rasyonel zneler olarak tasavvur edildikleri iin, toplum ve devletin varl bu znelerinmutabakatnn, onlar arasndaki mukavelenin bir sonucu olarak grlmtr. Bu adan bakldnda liberal demokrasinin birey anlay gibi, bireye bal olarak dnldkleriiin devlet ve toplum anlaylarnn da, soyut ve kurgusal olduu ortadadr.

579 Warren,a.g.e., s. 215.580 Hatab,a.g.e., s. 32.


195/224

191

3- zne nosyonunun dlayc ve aynlatrc mahiyeti, liberal demokrasinin politik znesi olan vatanda-birey nosyonu iin de sz konusudur 581. Liberal

demokraside vatandalk etnik, dinsel, cinsel vb. kimlik farkllklarn absorbe eden,dzletirici bir kategori ilevi grr. Vatanda, tpk zne gibi, gerek bir varl bulunmayan, aralarndaki farkllklara ramen bir toplumdaki insanlarn ortak politik z olma iddiasndaki formel, kurgusal bir kategoridir. Nietzschenin g felsefesi balamnda dnldnde, zne kavramnn nesnellik ve evresellik kisveleriylesunulmasna karn, gerekte belirli glerin, reaktif glerin ya da srnn karlarnahizmet etmesine benzer bir ekilde, vatanda kategorisi de bir toplumda hkim kimliinkarlarna uygun bir fonksiyona sahiptir.

2- Hak Nosyonu Eletirisi

Modern dncede hak, znenin bir nitelii, onun asli bir unsuru olarak dnld iin, liberal hak kavramnn, temelde modern zne kavramnn bir sonucuolduu sylenebilir. Tpk zne gibi, hak da metafizik dncenin zc karakterini tar.Hak da zne gibi, tarihsel, toplumsal ve balamsal faktrlerin dnda bir kendilik olarak tasavvur edilir. Bu ynyle hak liberal demokraside insann insan olduu iin,doal olarak herhangi bir eylem veya ilikiye bal olmakszn sahip olduu bir mlk

olarak kabul edilir.Liberal hak kavram, liberal eitlik (politik eitlik) dncesinin de temelini

oluturur. Hatta liberalizm sz konusu olduunda, hak ve eitlik nosyonlarnn bir veayn ey olduu bile sylenebilir. Bu nedenle liberal hak nosyonuna ynelik Nietzscheci bir eletiri, Nietzschenin bir btn olarak modern politikann demokratik ruhuna kartavr dikkate alndnda, ayn zamanda bir eitlik eletirisidir.

Metafizik dnce ile modern dnce arasndaki sreklilik ilikisi balamndadnldnde, eitlik dncesinin ya da eit haklar kavramnn kaynaa

dayandn sylemek mmkndr: lki, Tanr karsnda ruhlarn eitlii fikri; ikincisi, bilimsel rasyonalizmin evrenseli anlama konusunda btn insanlarda varolduunuvarsayd ortak kapasite ya da bilimsel zne nosyonu; ncs ise, moderndncenin birleik, tayc, kapal, metafiziksel benlik modeli. Bu kaynak birlikte

581 Keyman, Fuat E., Demokrasi, Topluluk ve Fark: Trkiyede Liberalizm Tartmasna Kuramsal Bir Katk,Trkiye ve Radikal Demokrasi, Alfa Kitabevi, stanbul 2000, s. 87.


196/224

192

fiziksel, kltrel ve performatif farkllklarn olumsal alann aan evrensel bir insantasavvurunu belirgin hale getirerek, eitlik dncesi ve eit haklar kavram iin bir

zemin oluturmutur 582

. nsan idesi ve liberal eitlik ideali arasndaki szkonusu iliki,Stirner tarafndan da dile getirilmitir. Stirnere gre, liberalizmin insanlarn eitliiilkesinin arkasnda, insann bizatihi somut, tikel bir varlk olarak deil, tr olarak dnlmesi bulunmaktadr. Striner Hristiyanlk ile liberalizm arasndaki sreklilik ilikisinin altn izerek, bir liberalin bir Hristiyan ile ayn dng ierisindedndne iaret eder. Buna gre, bir insann deeri, onun somut, tikel, olumsal, biricik ve gerek egosundan deil, tpk Hristiyan ruhunun bir kiide ikamet etmesinin,o kiiyi Hristiyan yapmas gibi, o insanda ikamet eden insanln znden kaynaklanr.

Szkonusu z, btn insanlarn tesinde, onlara eit uzaklkta, olmas gereken, ideal vetmel bir kategori olarak dnld iin, gerekte btn insanlar eit kabul edilir 583.Stirnerin, liberalizmin eit haklar kavramna kar knn temel nedeni, onun, sahte btnlk fikrine mracaat ederek egonun, biricikliini ve gerekliini yadsmasdr.Stirnerin ifadesiyle, benim hakkm olarak adlandrdm ey, artk hibir ekilde hak deildir. (nk hak yalnzca bir ruh [doa, insanlk, Tanr vb.] tarafndan balanr.)O yalnzca benim gcmle sahip olduum bir eydir. Hak benim zerimde mutlak bir eydir ve yksek bir eyde varolur. G ise, yalnzca bende varolur.584

Kukusuz, liberal hak nosyonunun, hakk bireyin performansndan, gcnden,ilikiselliinden ve eylemlerinden ayrc ilevi, yani nihilistik mahiyeti, Nietzschenineletirilerinin de temel konusunu oluturur. Nietzsche eitlii, eit haklar kuramndaifadesini bulan belirli bir olgusal benzerlik olarak tanmlar ve eitliin temelde bir kolduuna iaret eder. nk Nietzscheye gre eitlik, onun, her gl ankarakteristii olarak grdmesafe pathosunun ortadan kalkmas anlamnagelmektedir 585. Nietzscheci perspektifte eitlik, hayatn ok yzllnn,farkllklarnn yadsnmasna, gerek anlamda bireylemenin trplenmesine hizmeteden ii bo bir idealdir 586. Nietzsche, bu fonksiyonu gz nne alndnda, eitlik

582 Hatab,a.g.e., s. 57.583 Stirner,a.g.e., s. 225, 228, 229.584 A.g.e., s. 275.585 Nietzsche,Putlarn Alacakaranl, s. 72.586 Warren,a.g.e., s. 69.


197/224

193

idealinin, nihai zaferine eit haklar doktrini ile birlikte, modern dnemde ulatkanaatindedir. Nietzsche iin bu, tam da sr ahlknn gvenli, tehlikesiz, konforlu bir

yaam tarznn ve yaamn dn sembolize eden bir insan tipinin, urundamcadele verebilecei hibir deeri bulunmayan, yalnzca mutluluk ve rahatnnderdinde olan son insann bir zaferidir. Bu noktada, insanlarn eit haklara sahipolduklarna ve birbirlerinin haklarna sayg gstermeleri gerektiine inanan liberal bireyin, Nietzschenin st insan a giden yolda son engel olarak grd son insan atekabl ettiini syleyebiliriz.

Eit haklar nosyonuna ynelik Nietzscheci bir eletiri, Warrena gre, hibir ekilde Nietzscheci perspektifin hak fikrini reddettii anlamna gelmez. Nietzscheyegre, dierlerinin haklar, birinin g hissinden dierlerinin g hissine sunulmuimtiyazlardr. Kiinin birtakm haklar ihsan edip, ykmllkleri de kabul etmesi,dierlerinin nezdinde kendini bir birey olarak grmeyi istemesinden kaynaklanr.Warrenn da iaret ettii zere, Nietzsche, bireyler arasnda refleksif olarak geliebilecek bir tarzda, politik gcn kltrel yerini tanmlar. Bu anlamda bireyselhaklar, liberal demokraside olduu gibi metafiziksel teoriler ve devlet kurumlar iledeil, salkl bir politik kltr ile desteklenir 587.

3- zgrlk Nosyonu EletirisiLiberal demokraside zgrlk, politik olarak; bireysel haklarn korunmas ve

bireysel karlarn takip edilmesinin devlete gvence altna alnmas anlamyladnlr. Politik zgrln felsef olarak gerekelendirilmesinde veyahakllatrmnda ise, modern insan doas tasarmna (zne nosyonuna) mracaat edilir.Buna gre btn insanlar ortak bir eyi; bireysel znelerin kendisinde temellendii,kendi zerine dnebilen bir bilinci paylarlar. Her birey, zerinde dnldndekefedilebilen ve amaca/akla uygun eylem ile gerekletirilebilen, tanmlanabilir bir

doaya ve ihtiyalar dzenine sahiptir. Bu noktadan hareketle liberaller, benliktekiherhangi bir atmann akla mracaat edilerek giderilebileceini ve eer dardan bir zorlama yoksa insann mutlu olabileceini iddia etmiler ve politik zgrl, yanidsal bir basknn olmamas durumunu insan mutluluunun temel koulu olarak

587 A.g.e., s. 73.


198/224

194

gmlerdir 588. Liberal demokrasinin sz konusu zgrlk kavramlatrmasnnBerlinin, bir insann dierleri tarafndan engellenmeden eylemde bulunabilecei

alan589

olarak tanmlad negatif zgrlk anlayna tekabl ettii aktr.Tanmndan da anlalabilecei gibi negatif zgrlk anlay, zgrlk ile g

arasnda bir kartlk ilikisinin bulunduunu varsayar. Gten arndrlm bir hareketalannn mevcudiyetini veri olarak kabul eden liberaller iin g, negatif bir anlamieriine sahiptir ve kii, dndaki gcn snrlandrlmas lsnde zgrdr 590. Aklile zgrlk arasnda pozitif bir ilikinin bulunduunu kabul eden liberallere gre, g,irrasyonel olana iaret eder. Bu nedenle liberaller Nietzschenin felsefesini akl,zgrlk ve insanliin isel balantsn reddettii gerekesiyle, felsef irrasyonalizmin bir biimi olarak grmlerdir 591. Kukusuz gce ynelik bir liberal eletiri, zgrlk-g dikotomisi kabul edildiinde anlaml olabilir. Oysa Nietzscheci perspektif szkonusu olduunda, liberal demokrasinin zgrlk nosyonunu eletiri konusu halinegetiren ey, tam da bu dikotomidir. Zira Nietzscheci perspektifte zgrlkle garasnda bir kartlk deil, her ikisinin birbirini besledii simbiyotik 592 bir iliki szkonusudur.

Nietzsche iin doru zgrlk,G stemini andran ve insan sr hayvanna

indirgeyen liberal zgrlk anlay deil, kiinin kendini amalarna adayabilmesi,kendi sorumluluunu kendi elinde tutabilmesidir 593. zgrlk istemin, bask altndamcadele, tehlikeli bir yaam, kiinin kendisi ve kendi dndaki koullar ile yrttsava ile ekillenen pozitif gcdr. Bu nedenle doru zgrlk, Nietzscheye gre,liberallerin iddia ettii gibi, kiilerin zerinde herhangi bir dsal basknn olmamas iledeil, tam tersine stesinden gelinmesi gereken diren ile llr 594.

Negatif zgrlk anlay, Nietzsche asndan, yalnzca g ilikilerinden uzak kurgusal bir eylem alann varsayd iin deil, ayn zamanda zgrln teminat

588 Hatab,a.g.e., s. 31.589 Berlin, Isaah, ki zgrlk Kavram, (ev. Mehmet Saygl-Enis Oktay),Cogito, Say 15, s. 206.590 Thiele, The Agony of Politics: The Nietzschean Roots of Foucaults Thought,The American

Political Sciences Review, Volume 84, Issue 3, September 1990, s. 908.591 Owen,Nietzsche, Politics and Modernity, s. 42.592 Thiele,a.g.m., s. 907.593 Nietzsche,a.g.e., s. 73.594 Detwiler,a.g.e., s. 95.


199/224

195

olarak akla atfettii nem nedeniyle de sorunludur. Zira akl, standardize edici venormalletirici ileyii nedeniyle Nietzscheci anlamda, bireyin, kiinin kendini

yaratmasnn, bireyin biricikliinin karsnda bir engel olarak durur 595

. Fakat bu, Nietzschenin, yaratc tipin zgrln, mevcut yaplardan ve zorlamalardan azadeolmak eklinde dnd anlamna gelmez. Tersine Nietzsche, zgr insann her bakmdan iinde yaad koullara deil, kendine tabi olmak isteyeceini, srekliolarak yerleik dzenle mcadele ierisinde olmas gerektiini dnr 596.

Son olarak Nietzschenin, zgrl; kiinin kendini yaratmas, kendininstesinden gelmesi, gc kendi zerinde iletmesi anlamlaryla dnd dikkatealndnda, negatif zgrlk anlaynn, bireyin dndaki faktrler zerindeodaklanrken, bireysel eylemin kararlatrlmasnda ve gerekletirilmesinde iselfaktrleri yeterince dikkate almam olmas da, Nietzscheci bir perspektif bakmndansorunludur. Aslnda negatif zgrlk anlaynn, bireyin, ierisinde bulunduu koullar hakknda sahip olduu bilgi dzeyi, sz konusu bilgilerin doruluu, gerekletirmeyidnd eylemleri mmkn klacak artlarn mevcut olup olmad, gerekletirmesimuhtemel eylemlerin sonularnn kendisi iin ayn deeri tayp tamad gibisorunlarda ifadesini bulan isel faktrleri ihmal etmi olduu ynndeki eletiri, dahaok, zgrln, kiinin kendini gerekletirmesi olarak tanmland pozitif zgrlk anlay balamnda yneltilmi bir eletiridir 597. Fakat her ne kadar bu eletiri, Nietzscheci yaklamn da paylat bir eletiri olsa da, Nietzschenin pozitif ierimesahip zgrlk anlay pozitif zgrlk anlayndan da farkldr. En iyi ifadesiniKantn ahlk zgrlk yaklamnda bulan ve kiinin, fenomenal olan ile dorudanilikili arzu ve isteklerini bastrd ya da kontrol ettii zaman gerekten zgr olacaniddia eden pozitif zgrlk anlay, gerek benlik-ampirik benlik dikotomisi zerinein edilmi bir metafizie bal olduu ve bu nedenle de gerek benlik ya da otonom bireyde ifadesini bulan akn, evrensel ve kurgusal bir zne kavramn temel aldlde, tpk negatif zgrlk anlay gibi, Nietzscheci perspektif bakmndan sorunluolacaktr.

595 Hatab,a.g.e., s. 141.596 Nietzsche,Tan Kzll, (ev. Hseyin Saliholu-mit zda), mge Kitabevi, Ankara 1997, s. 16.597 Taylor, Charles, Negatif zgrlk Anlaynn Yanlgs, (ev. zden Arkan),Cogito, Say 15, s.

255.


200/224

196

4- Dalizm Eletirisi

Nietzschenin, metafizik dncenin dalist karakterine ynelik eletirilerinden

hareketle bir liberal demokrasi eletirisi, kukusuz onun, liberal demokrasinin zne, hak ve zgrlk nosyonlarna ynelik eletirileriyle kyaslandnda daha dolayl olacaktr.Fakat liberal politik dnce iindeki dikotomilerin, politika alann daraltc venihilistik bir politik yaam besleyici fonksiyonlar dikkate alndnda, bize gre bueletiri en az dierleri kadar, belki de onlardan daha nemlidir.

Daha nce de belirtildii zere, dalist karakter, metafizik dncenin farkl biimlerinde karln bulabileceimiz varlk-olu, ruh-beden, fail-fiil, sebep-sonu,akl-duygu, zne-nesne, numen-fenomen gibi dikotomik ayrmlarda kendini gsterir. Budikotomiler iki nemli ortak zellie sahiptir: lki, dikotominin her bir esine, onlardierlerinden farkl klacak zsel nitelikler atfedilmesidir (zclk). kincisi ise, her dikotomide dikotominin eleri arasnda hiyerarik bir ilikinin bulunmasdr.

Yukardaki belirlemeler nda, genel olarak metafizik dncenin, zel olarak da liberal demokrasi dncesinin dalist karakterinin iki nedenden dolay Nietzscheci perspektif bakmndan eletiri konusu olabileceini sylemek mmkndr.

1- Btn dikotomiler, her bir eye zsel nitelikler atfedildii iin, yani her bir e birer kendilik olarak tasavvur edildii iin yaamn varolusal srekliliini kesintiyeuratr. Bu anlamda btn dikotomiler oluun ve her eyin ilikisel olduu gereininyadsnmas sonucunu dourur. Liberal demokrasi balamnda dnldnde, devlet-sivil toplum, zel alan-kamusal alan, g-zgrlk, birey-toplum gibi dikotomilerde her e, mahiyeti yaamdan bamsz olarak belirlenmi varlk olarak kabul edildii lde,sz konusu eler arasndaki ilikiler ve her enin mahiyetinin deiebilirlii gzdenkarlacaktr. rnein, birey, topluma gre ncelikli, varl toplumdan bamsz bir kategori olarak dnld lde, bireyin mahiyetinin toplumsal ilikilerce belirlendii gerei grlemeyecektir. Ayn ekilde, devletin toplumdan bamsz,toplumdaki btn karlara eit uzaklktaki nesnel bir varlk olarak kabul edilmesi,devletin toplumsal ilikilerin bir rn olduu ve toplumdaki g ilikilerinin devlettede yansmasn bulaca hususunun gz ard edilmesi sonucunu douracaktr.


201/224

197

2- Btn dikotomilerde, dikotomiyi oluturan eler arasnda hiyerarik bir iliki sz konusudur. Bu nedenle dikotomiler toplumdaki g ilikilerini merulatrc

bir ilev grrler. Bat kltr ve dnce tarihi dikkate alndnda, Nietzscheye gre,olu karsnda varln, madde karsnda ruhun, bu dnya karsnda te dnyannyceltilmesi belirli bir yaam tarzn ve bu yaam tarznn dnya yorumunu destekleyici bir hizmet grm ve bylece belirli bir insan tipinin (sr insannn) hkimiyetinearaclk etmitir. Sz konusu dnya yorumu, yani Platoncu-Hristiyan dnya yorumu,farkl yaam tarzlarn dlayc mahiyeti medeniyle nihilistiktir ve bu nedenle de Nietzscheci perspektif bakmndan sorunludur. Kukusuz ayn sorun, toplumsal gilikilerini ve bu ilikiler erevesinde hkim bir konum kazanm olan yaam tarzlarn

merulatrc ilevlere sahip dikotomileri barndrd lde, liberal demokrasinin de bir sorunudur. Kamu-zel ayrm bu ileve sahip dikotomilerin tipik rnei olarak grlebilir. Liberal demokrasi dncesinde kamusal alan, kiilerin tm farkliyi anlaylarn ve buiyi anlaylarn ieren kimliklerini zel alanda brakarak ntr vatandalk kimliiyle politik katlmlarn gerekletirdikleri alan olarak dnlr.Kamusal alan zel alandaki farkllklarn bir arada yaamasn mmkn klan, herhangi bir iyi anlayndan bamsz ntr kurallar anlamnda ortak olana iaret eder ve bukurallarn iletilmesi anlamnda politika da ntr bir faaliyet olarak telakki edilir 598.

Nietzscheci perspektifle deerlendirildiinde, kamusal alan-zel alan dikotomisinin,gerekte belirli bir yaam tarznn lehine olan kamusal kurallara nesnellik vasfykleyerek toplumsal yaamdaki mevcut g ilikilerini merulatrd ve aslnda farklkimliklerin varlnn kurucu unsuru olan politikay, standardize edici vatandalk kimliiyle snrlandrarak politika alann, yani farkl kimliklerin varlk alann daralttiin nihilistik bir politik yaam besledii sylenebilir.

B- Nihilistik Olmayan Bir Demokrasi

Bir btn olarak ele alndnda, Nietzschenin liberalizme ynelik eletirilerininodak noktasn nihilizm sorununun oluturduunu sylemek mmkndr. Nihilizm;hem oluun, farklln ve yaamn dinamik birliinin yadsnmasna, yani nihilistik mahiyete, hem de sz konusu nihilistik mahiyetin aa kmasnn bir sonucu olarak

598 Benhabib, eyla,Modernizm, Evrensellik ve Birey, (ev. Mehmet Kk), Ayrnt Yaynlar,stanbul 1999, s. 140.

8/7/2019 Politik Felsefede Nihilizm Sorunu Nietscheci Bir Tartisma the Problem of Nihilism in the Political P

Politik Felsefede Nihilizm Sorunu Nietscheci Bir Tartisma the Problem of Nihilism in the Political...

Documents

Transcript of Politik Felsefede Nihilizm Sorunu Nietscheci Bir Tartisma the Problem of Nihilism in the Political...