V a Howard j h Barton Tartisma Sanati

8/3/2019 V a Howard j h Barton Tartisma Sanati

1/73

Tartma SanatBAARILI TOPLANTILAR YAPMAKV. A. HOWARD ve J. H. BARTONTrkesi: Gken Ezber"Tartma sreci, toplantdan nce balar ve toplant bittikten sonrada devameder."Beyaz Yaynlar: 29

Tartma SanatV. A. Howard & J. H. BartonKitabn zgn Ad: Thinking TogetherWilliam Morrow and Company, Inc. 1992 V. A, Howard ve J. H. BartonBu kitabn Akal Telif Haklar Ajans araclyla alnm tm Trke yaynhaklar Beyaz Yaynlar'na aittir. Yaynevimizden yazl izin alnmadan ksmen veyatamamen alnt yaplamaz, hibir ekilde kopya, edilemez, oaltlamaz veyaynlanamaz.Yaync: Hidayet Pnarba Yayn Ynetmeni: Sinan KseoluEditr: brahim enerKapak Tasarm: Pelin EceMetin Tasarm: Fatma Mamal

Kapak Basks: Volkan MatbaasBask: Eren OfsetCilt: Engin MatbaasBirinci Basm: Eyll 1998/stanbulISBN: 975-8261-60-6Yayn ve Datm: BEYAZ YAYINLARINuruosmaniye Cad. Kardeler Han No: 3 Kat: 2 Caalolu/STANBULTel: (0212) 522 38 68 - 69 Faks: (0212) 522 38 70 Web: www.beyazyayinlari.comYaam ve yapt, insancl ve mantksal dncenin kaynamasna rnek olan IsraelScheffler'e.Teekkrjvl kitap, topluluk iinde karar alma dncesine uygun biimde, birok beyninortak rn olarak ortaya kt. Yazarlar yalnzca nde gelen bilginlerle deil,

ayn zamanda grevleri retmek ve deneyimlerinin kazanlarn paylamak olaniadamlar ile biraraya geldikleri iin ok ansllar.Canl aratrmalarn tasarlanmas ve ynetilmesi konusundaki genel anlaymzbyk lde Harvard Eitim Felsefesi Aratrma Merkezi yneticilerinden ProfesrIs-rael Scheffler'e, Harvard Project Zero yneticilerinden Dr. David N. Perkins'e,Sterling Enstits bakan Dr. J. Ster-ling'e, The Forum Corporation'n bakan vegenel idari sorumlusu John W. Humphrey'e, Forum'da bakan yardmcs olan RichardC. VVhitely'e, Forum Europe'un genel idaresinden sorumlu John J. Bray'e, AetnaBirleik Eitim Enstits'nde ynetici olan Dr. T.G. Roupas'a ve idari danmanlarDr. David MacMullen ve Dr.Hans Picker'a borluyuz.' Ayn zamanda aada ad geen kiilere teekkr bir bor biliriz: LMAKurulularnn bakan LeRoy Malouf ve ayn kurulularda idari bakan yardmcl

yapan Wil-vTartma Sanatliam E. LeClere; Jarvie ve Alexander 'in yneticisi Paul Jar-vie, Training House'dadanman olan Dr. George H. Lit-win ve bakan Scott Parry; Universal Topics'inbakan Donald L. Somers; Sherbrooke Kurulularnn bakan Ro-bert Stringer;Carlson Travel Netvvork'n bakan ve genel idari sorumlusu Stevan K. Trooboff; TheNe w England E-meklilik Planlar Pazarlama'nn yardmc bakanlarndan David McKeonve Gillette Company'nin dnya apnda danmanln yapan Gerald F. Walsh.Dncelerimize yaplan belli katklar da burada ayrca belirtmek istiyoruz.Israel Scheffler'den, bir insan iin profesyonel bir ortamda; drstlk, nesnellikve sayg gibi deerleri iinde barndrmann ne anlama geldiini rendik.

Kitabmz onun dnceleriyle dolu. Harvard Graduate School of Education'da doktoraaday olan Step-hen Seidel'den aktrlerin sahne korkusuyla nasl ba ettiklerinirendik. Onun bu konudaki aratrmas ve dnceleri kinci Blm'deki endieye


2/73

yaklam biimimizi etkiledi. J. Sterling Livingston'dan, ama-belirleme ve ey-lem-planlamaya, yenilenen bir srecin birer paras olarak bakmay rendik. Beinci vealtnc blmlerde ele aldmz bu konular onun dncesinden ok etkilendi.Ayrca, nereye gitmek istediinizi bulmann en iyi yolunun oraya gitmeye almakolduunu rendiimiz Gerald VValsh'n dnceleri; bize mteriye kalite sunmakiin a-ma belirlemenin nemini reten Gillette Kiisel Bakm Departman UlusalSat Yneticisi John E. Miller'in dnceleri de bu blmleri biimlendirmede

nemli rol oy-Teekkrdlar. Scott Parry'den, beinci ve yedinci blmlerdeki ama belirleme ve problemanalizi konularn ele alrken yaptlarndan yararlandmz Robert F. Mager'indncelerini rendik. T.G. Roupas'dan hep glerek, dncelerimizi, kklerine vetemel yaptalarna ayrana kadar nasl kaynatmamz gerektiini gsteren o zordersi aldk. Yakm arkadamz ve yayn danmanmz John MacLe-an'den, bir insanndaha azn amadan ne syleyeceini bildiimiz yanlgsna dmemeyi rendik.Kitapta bulunan ou dncenin gzden geirilip ayrntlaryla tartld birforum dzenledii iin AEtna Birleik Eitim Enstits eski bakan Dr. BadiFoster'a; -retim aamalarnda her zaman aklc olan nerileri iin VVilliamMorrovv and Company, Ltd'in ba editr Maria Guarnaschelli'ye; konusundaki

ustal in VVilliam Mor-row'da editrlk yapan Elvind Allan Boe'ya, tmgecikmeler boyunca destek ve sabr gsteren yazm danmanmz Gerard F. McCauley'e;grup aratrmasnn eitim ile olan ilgisini aratrmamz bize ilk syleyen ExxonEitim Kurumu'nun eski bakan Dr. Robert Payton'a; gemite yapt ekonomikdestek iin Exxon Eitim Kurumu'nun kendisine ve kitabn yazlmas srasnda,Eitim Felsefesi Aratrma Merkezi'ne yapt ekonomik destek in LatsisFoundation'a zel teekkrlerimizi sunarz.V.A.H.J.H.B.Cambridge, Massachusetts v IXindekiler

Teekkr .........................viinsz ve Genel Bir Bak.............xiiiBlm 1 Aklc Tartmann Doas zerine ........1Blm 2 Sahne Korkusunu Yenmek.............11Blm 3 Bir Liderlik Rol Semek ..............35Blm 4 Bir Tartma Plan Hazrlamak...........53Blm 5 Durumlar ncelemek ve Amalar Belirlemek .... 63Blm 6 Eylem Plan Yapmak ve Deerlendirmek . . .93Blm 7 Sorunlarn Nedenlerini Saptamak........115Blm 8 Bir Tartmann nhazrlklarn Yapmak ve Bildirmek ... 131Blm 9 Dnerek Davranmak: Yaplmas ve Yaplmamas Gerekenler ... 153Blm 10 Not Almak zerine.-' Sesli Dnmeden Dnmeye ..... 177Ek A nerilen Bak As ....................189EkB Parlementer Yntem ....................191 xnsz ve Genel Bir BakBu kitap aklc tartmalarda etkin rol oynamak, baka insanlarla birlikte iyidnmek, bir aratrma srecine katlmak, kendilerinin ve dierlerinindncelerini keif diyalogu yoluyla sunmak, tartmak ve meydan okumak isteyen vebunlar yaparken de art puan kazanmaktan ok, ne dndklerini renmek vebilgelik kazanp bilgece davranmak isteyenler iin yazld.Belki renci, retmen, ynetici, genel mdr, mdr ya da iisiniz; danman,aratrmac, satc, alc, vatanda veya devlet memurusunuz. Belki, frsatlardeerlendirmek, ncelikleri belirlemek, karar vermek ya da sonularderecelendirmek istiyorsunuz. Belki bir ey renmek, bir ey icat etmek, ya da bir

konuyu akla kavuturmak istiyorsunuz, ya da anlay yetinizi gelitirip nerededurduunuzu grmek istiyorsunuz. Kim olursanz o-lun ve amacnz ne olursa olsun,size gereksinim duyduunuz becerileri kazandrmay amalyoruz; hem sosyal, Kem


3/73

-zifrirase/becerileri, bunlarn yannda tartmalarda etkin rol oynama ve planlamabecerileri, tartma ve diyaloglara katlm becerileri, ve sizi olumsuz yndeetkileyecek heyecannzn stesinden gelme becerisi.XU----Tartma Sanatyi kitaplarda ve ktphanelerde, toplant dzenleme, anlama koullarntartma, insanlar ikna etme ve kurumlar dzenleme gibi dier insanlarla grme

ve tartma gerektiren konular hakknda yazlm birok kitap bulabilirsiniz. Fakatbunlarn hibirinde aklc tartma konusunu ayrntlaryla ele alan bir yaklambulamazsnz ve yalnzca bu konuyu ieren bir kitap bulmanz da o-lanaksz.Bunlarn tersine biz, aratrmann hem zihinsel hem de sosyal gereklerini elealyoruz. Bunlarn yannda planlama iin zihinsel becerileri, idare ve katlm iinise hem zihinsel hem de davransal becerileri irdeliyoruz. Sahne korkusuna,zihinsel terapi ve sahne sanatlar konularnda yaplan aratrmalara dayananyaklamlar neriyoruz. Uygun bir liderlik rol seerek, gndelik yaamdakullanlacak etkili mantk yollarn rnekleyip, size retken bir aratrmay naslsalayacanz anlatyoruz. Planlama, ve genellikle ciddi dnsel tartmalar,hedef tespiti, plan hazrl ve sorgulama gerektiren konular -zerinde yaplanaratrmalar ve bunlarn planlanmas zerine rnekler sunuyoruz. Ayn zamanda, hem

tartmalarda etkin rol oynamak hem de bu tartmalarn bir kaydn tutmak iin nottutmay neriyoruz."Aklc Tartmann Doas zerine" balkl Birinci B-lm'de, aratrmannnemini belirtiyor ve bunu gnlk yaamda ne kadar anladmz ortaya koyuyoruz.Ayn zamanda keif diyalogunu, nedensel diyalog, resmi tartma, ve resmi grmeile karlatryoruz. Aklc tartmann temel biimlerini ve genel amalarnaklyoruz.nsz ve Genel Bir Bak"Sahne Korkusunu Yenmek" balkl kinci Blm'de, dierleriyle yaptnz aklctartmalarda sizi olumsuz j ynde etkileyecek olan heyecanlarnzla baetmeninyollarn inceliyoruz."Bir Liderlik Rol Semek" balkl nc Blm'de, gndelik yaamda kullanlacaketkili mantk yollarn, ve liderin bu mantk srecini balatp devam ettirmek iin

sahip olduu seenekleri belirleyip, liderliin gerekleri iin kullanlacak altdeiik yaklamn tanmn sunuyoruz."Bir Tartma Plan Hazrlamak" balkl Drdnc Blm'de, deiik karmaklktakiplanlar tanmlayp rnekliyor ve, insanlarn, ayrntl planlar daha ok temelgrevleri yerine getirirken kullandklarn belirtiyoruz. Bu temel grevler,Drdnc Blm' izleyen "Durumlar ncelemek ve Amalar Belirlemek," "EylemPlanlarn Yapma ve Deerlendirme," ve "Sorunlarn Nedenlerini Saptamak" balklbeinci, altnc, ve yedinci blmlerde aklanmaktadr."Bir Tartmann n hazrlklarn Yapmak ve Bildirmek" balkl SekizinciBlm'de, bir blgenin seilip hazrlanmas ve insanlarn etkili bir biimde canlaratrma srecine hazrlanmas iin gerekenlerin ne olduunu belirtiyoruz. Aynzamanda aklc tartma iin neden bir ar yaplmadn irdeliyoruz."Dnerek Davranmak: Yaplmas ve Yaplmamas Gerekenler" balkl DokuzuncuBlm'de, dierlerine sorular sorarak, verdikleri yantlar dinleyip onlarnsorularna yantlar vererek, ortaya konan dnceleri destekle- xv XVTartma Sanatyerek ya da onlara kar karak, ve ayn zamanda temel konulara ve byk grayrlklarna deinerek, keif diyalogunu balatma ve gelitirmenin uygun veuygunsuz yollarn belirleyip tartyoruz."Not Alma zerine: Sesli Dnmeden Kat zerinde Dnmeye" balkl OnuncuBlm'de, kayt tutma, organizasyon yapma, ve canl aratrmann sonularnzetleme srecinin zihinsel ve pratik ynlerini aratryor ve bunu yaparken notalma mekaniinin bir trl liderlik biimi olduunu ngryoruz.

Size kitabmz yava yava okumanz neriyoruz, e-er isterseniz BirinciBlm'den, "Aklc Tartmann Doas zerine"den, balayabilirsiniz. Eer konuyayaban-cysanz ve bunu merak ediyorsanz, ya da koullar bunu gerektiriyorsa,


4/73

"Sahne Korkusunu Yenmek" baln tayan kinci Blm ile balayabilirsiniz; amaunutmayn ki, sahne heyecan yalnzca acemileri deil, ayn zamanda kariyerinin entepesinde duran nl ustay da olumsuz etkisi altna alabilir."Bir Liderlik Rol Semek" balkl nc Blm ile balayabilirsiniz, ya da "BirTartma Plan Hazrlamak" baln tayan Drdnc Blm ile balayp, aklctartmann belirli temel devler iin nasl planlanmas ge-rektiiyle zel olarakilgileniyorsanz, beinci, altnc ve yedinci blmlerle devam edebilirsiniz.

"Bir Tartmann nhazrlklarn Yapmak ve Bildirmek" balkl Sekizinci Blm ilebalayp, canl aratrmann teknik, politik ve kiileraras ynleriyle szl d-XVInsz ve Genel Bir Baktnceyi yazl dnceye evirmeyi kapsayan kritik zihinsel sre ile zel olarakilgileniyorsanz, "Dnerek Davranmak: Yaplmas ve Yaplmamas Gerekenler"baln I tayan Dokuzuncu Blm, ve "Not Alma zerine: Sesli Dnmeden Katzerinde Dnmeye" balkl Onuncu Blm ile okumanz srdrebilirsiniz.XVIIBLM 1Aklc Tartmann Doas zerineAklc tartma zihinsel bir giriimdir, hakknda neriler ortaya koyup, dnceler

gelitirdiimiz ve deerlendirdiimiz konularla ilgili daha fazla bilgiye veeletirel bir anlaya ulamamz salayan bir keif diyalogu, yeniliki biraratrma srecidir. Burada aklc tartma dediimizde, kat zerinde ya dakafanzda kiisel olarak gerekletirdiiniz bir sreten ok, dnmeyidierleriyle birlikte gerekletirdiiniz katlmc bir sreci tanmlamaktayz. Buayn zamanda, neyi nasl yapmak gibi pratik amalar iin de kullanacanz birsretir.Aklc tartmaya katlm iin sayg, drstlk, aks-zllkve nesnellikdeerlerine sayg gstermeniz gerekir. Konuya ciddi anlamda ilgi gsteriyor, farklve birbiri ile yaran grleri inceliyor, dikkatle dinliyor ve dnce-nizideitirmek istediinizi gsteriyorsunuz. Ayn za-tanda olaylara dierlerinin bakalaryla bakmak istiyor, tm taraflar dinliyor, kaybetme ve kazanma kavram-Tartma Sanat

larndan syrlmaya alyor, nyargdan uzak durmak iin aba harcyorsunuz.Savlarnzn temellendii varsaymlar dierlerine aklyorsunuz. Dierlerinden devarsaymlarn aklamalarm istiyorsunuz. Dierlerini, konu ile ilgili tmkantlarn, savlarn ve gereklerin kaydn almalar konusundayreklendiriyorsunuz. Ayn zamanda herhangi bir erken yargya varmamak iin direngsteriyorsunuz.Daha da nemlisi, aratrmaya yalnzca kendi grnz bildirerek katkdabulunmuyor, ayn zamanda kantlar sorgulayarak, savlar kar karya getirerek,ve di-erlerince ortaya konulan gereklerden kukulanarak, dier bir deyile,ayrlk ile katkda bulunuyorsunuz. Aklc tartmay dier btn sylemlerdenayran zellik ite budur: Saygyla, drstlkle, akszllkle ve nesnellikledierlerinin grlerinden ayrlyorsunuz ve bylece dierleriyle birlikte bireyler reniyorsunuz.Aklc tartmann aka belirtilen ya da antrlan a-malar ortama gredeiir. Halka ak forumlar ve televizyonda yaynlanan panel gsterileri, genelizleyicinin e-itimini ve elendirilmesini amalar; te yandan akademik veprofesyonel seminerler uzmanlarn eitimini ve varolan bilginin derinletirilmesiniamalarlar. Bu tr eitici ortamlarda zerinde durulan ey genellikle bir soru,durum ya da aadakilere benzer bir konudur: "Diplomasi Ne Zaman Savan Baka Yollara Bavurularak Yaplan ekli HalineGelir?"2Aklc Tartmann Doas zerine "Sporda Drst Oyun: deal. Gerek." "Ktlkle Sava Dramnda Melville'in Tanmlad Ktlk."

Eitsel ortamlarda, aklc tartmalarn liderleri genellikle, insanlarsakinlemeye armak gibi bir sorumluluk tarlar, nk katlmclarn ou zamanaa vurmadklar zel bir arzular vardrkendilerini yksek sesle, nceden ve


5/73

daha sk ne karmak.Halka ak ya da zel giriimlerde, aklc tartmann yapld atmosfer genelderesmi bir kadro toplants gibidir. nsanlar, kendilerini bilgilendirmek, bir kararalmak, ya da bir karar alma hazrlna girmek gibi aka belirtilen ya daantrlan amalar iin bir araya gelirler. Tartmalarda genellikle bir soru,durum, ya da aadakilere benzer bir konu zerinde durulur : "Yeni donanm satn m almalyz, yoksa kiralamak

yz?m- "dari personel bulmak iin ilan vermek: nemli noktalar." "insan Kaynaklar Gelitirme Blm'ndeki verimin deerlendirilmesi."Halka ak ve zel giriimlerde aklc tartmalarn liderleri, insanlarndndklerini aka sylemelerini salarlar. Bunun nedeni katlmclarn, kiiselsaldrlardan, ya da insanlarn sorular sorup, kukularn belirttii bylesinehassas bir konuma nedeniyle ilerinde oluabilecek sorunlardan korunma ynnde birigdleri var-ITartma Sanatdr. Bu koullar altnda aklc tartmann gereklerini yerine getirmek iin lider

genellikle bir diplomat gibi davranr; insanlarla zel olarak grr ve aratrmayapar, bir kiiden dierine anonim iletiler yollar, ve herkesin katlaca resmitoplantnn provalarn yapar durur. Bylece insanlarn halkn nnde yapcolarak, dndklerini korkusuzca ve ekinmeden sylemelerini salar. ki yazar dakendilerini byle iletiler tarken ve byk kurululardaki bu tr korkularyattrmaya alr buldu; nk biliyorlard ki tartmann salkl olmas iinncelikle kiiler ile zel olarak grlmeliydi.nsanlar "Haydi bunu tartalm!" dediklerinde genelde unu sylemek isterler:"Gelin u ie bir de ciddi olarak salim kafayla hep beraber bakalm, nk buyaplmas ya da bilinmesi gereken nemli bir ey." Ya da yle demek istiyorlardr:"Gelin bunu bir inceleyelim, nk yeni, farkl, nemli, artc, ya da heyecanverici bir ey bulabiliriz." Fakat byle bir ar u anlama gelmez: "Gelingnmz bu konu hakknda ene alarak geirelim, o kadar da nemli deil zaten,

istediimiz zaman baka konulara da geeriz."Aklc tartma ak, odaklanm, ciddi, katlmc bir keif diyalogudur ve buradaduymak iin konuursunuz. Kendi dncenizi belirtirken, dierlerini kart grlolmaya davet edersiniz. Onlarn farkl grlerini dinler v,e kendinize ait farklgrler ortaya atarsnz; dahas yalnzca dierleriyle gr alveriindebulunmaz, daha ok kendi grlerinizi deitirirsiniz. Dncenizi sna-Aklc Tartmann Doas zerinemakve anlaynz gelitirmekiin grlerinizi deneysel olarak sunarsnz. Aklctartmann diyalogu, kart grler (Kkoeavy 1980, passim ve zellikle sayfa186-188) duymak istediiniz "keifsel bir sylem"dir. Eer dinlerseniz, en iyikart grlerin kendinizden geldiini grrsnz.Aklc tartma srasnda, zendirme, uzun uzun konuma, nutuk ekme, seslenme, yada hazr sorular ve hazr yantlarla vaaz verirken yaptnzdan daha farkl birdinleme biimi kullanmanz gerekir. Bir keif diyaloguna katldnzda, konuurkenbile kendinizi dinlemeye hazrlamalsnz; yant olarak ne geleceini aslabilemeyeceinizi unutmamalsnz. Ayrca, dierlerini de konumalar bitene kadardinlemek zorundasnz; ne demek istediklerini bildiinizi aka syleyerek,konumalarn blme-melisiniz. nsanlar zihinsel sesinizle de b lmemelisiniz;snflarndan, yalarndan, cinsiyetlerinden, adreslerinden, aksanlarndan,grnlerinden, dinlerinden, politik grlerinden, mesleklerinden,eitimlerinden, cinsel seimlerinden, parasal yaklamlarndan veya ulusal ya dablgesel kkenlerinden yola karak, daha konumaya balamadan ne syleyeceklerinibildiiniz yanlgsna dp, yantnz bu nyarglara gre hazrlamamalsmz.nsanlar, savlarn gdsel nedenlere balayarak dolayl ya da dorudan blp.'Niin byle konutuunuzu biliyorum," diyemez in;.

Aklc tartma, kuku ve ayrln katlmc ve zihinsel bir biimde kullanL naiin, cmert bir ilgi gerektirir.Tartma Sanat


6/73

Karlatrmak gerekirse, bir sohbet byle bir ilgi iermez, ikili grmeler isekart bir taraftr, ve genel anlamda grmeler bu trden bir ilgiye gereken nemivermez.nsanlar genellikle ak bir biimde sosyal amalarla sohbet ederler, bazen dedorudan sormadan bilgi ya da haber almak isterler. Sosyal sohbet tek banasaygndr, fakat kesinlikle drstlk iermez; ne var ki drst bir yan olmas dagerekmez, ak ve nesnel olmas da o kadar nemli deildir. Sohbet zihinsel bir

giriim deildir. Bu bir tr incelik gsterme yoludur.Tartmalar her zaman, birbirleri ile yarma iinde o-lan savlarlazdeletirilmitir; ak, katlmc bir aklc sylemle deil. Resmi tartmalar,savlarn znel olmaktan ok, aklc olduu, olduka zihinsel giriimlerdir. Konugenellikle kkrtc bir zellik tar, tpk u ifadede olduu gibi: "Kararverildi: Serbest ticaret zgrl kstlyor." Tartmaya katlanlardan, karardestekleyen ya da ona kar kan durumlar sunmalar ve savunmalar beklenir. Dahasonra kart bir srece geerler; yalnzca kendi savlarn tartrlar ve devamlkart gre saldrrlar. Sayg geerlidir, ama drstlk, akszllk venesnellik asla korunmaz. Bunun nedeni de, amacn gerei bulmaktan ok, tartmannkazanlmas olmasdr. te yandan, aklc bir tartmada kimsenin kazanmas szkonusu deildir.

Grmeciler ou zaman kart grl taraflarn, tartma deerlerine saygduymalar iin byk aba gsterirler (Fisher ve Ury, 1983; Fisher ve Brown, 1989).Fakat6Aklc Tartmann Doas zerinegrmenin temel amac, uzlamaya varmak ve kart grl taraflarn belli birortak nokta bulmasn salamaktr; aklc tartmann ou zaman hibir nemiyoktur (Fisher and Ury, 1983). Kart grl taraflar hibir ey renmeden okiyi tartabilirler; aslma bakarsanz bunun iin birbirleri ile konumalarna bilegerek yoktur. Arabulucularla bir anlamaya varabilirler.Bir tartmann aklc olmas iin, kart grl taraflarn belli bir konuda ayndnceyi paylamalar gerekmez. Ayn gr paylap, paylamamak, toplantya sonvermek ya da srdrmek hep taraflarn elindedir. Yapmalar gereken ise bir eyler

renmek iin birlikte almaktr.Aklc tartma her zaman iin renmeyi ierir; dahas, bir aratrma biimiolarak, insanlar onu hangi amala kullanrlarsa kullansnlar, eitici doasn hepkorur. Konu ne olursa olsun, eer insanlar aratrma gereklerini yerine getiriyor,ayrl yaratc zekalar ile kullanyor, ve bir eyler rendikleri iindncelerini deitirip belli kararlar veriyorlarsa, aklc bir tartma iindelerdemektir.Aklc tartma olas bir yapc pazar oluturur. Alc ve satclar bunubirbirleri hakknda bir eyler renmek, i koullarn deerlendirmek, amalarndzenlemek, ne yapacaklarna karar vermek, ve retken ilikiler kurmak ya da varolan bu trden ilikileri srdrmek iin kullanrlar.Aklc tartma farkl pratik amalarla uygulanabilir. rnek olarak bu kitaptaki"Durumlar ncelemek ve A-malar Belirlemek" balkl Beinci Blm'e, "Eylem7Tartma SanatPlanlarn Yapma ve Deerlendirme" balkl Altnc Blm'e, ve "SorunlarnNedenlerini Saptamak" baln tayan Yedinci Blm'e bakabilirsiniz.Televizyonda, aklc tartma genellikle stdyoda provalarla yaplr ve izleyiciyieitmek ve elendirmek amacn gder. Ev sahibi, arabulucu, ya da muhabir sizinilginizi ekmek, sizi eitmek ve bilgilendirmek, dndrmek, dnmenize yardmetmek ve sizi kendi kanalnda tutmak ister. Gsterisindeki insanlar onlarnki iindeil, sizin yararnz iin konu ile ilgili tutar. Onun grevi dierlerine birliktednmeleri ya da renmeleri iin yardm etmek deil, fakat bir yardmcaraclyla sizin dnmenize yardmc olmaktr. Bu nedenle, eer aklc birtartmann lideri olacaksanz, kendinize bu kiiyi rnek alp, onu dikkatle

incelemenizi neriyoruz.ncelikle onun gerek programn ve gerek gsterisini izlediinizden emin olun.Kaydedilmi ya da kada aktarlm tartmasnda grdnz ya da duyduunuz


7/73

szler, onun gerek tartmas srasnda syledii szler olmayabilir. Grdnzve duyduunuzu daha sonra kaydetmi olabilir. Buna ek olarak bir ok sorusu, vekatlmclarn ilgin olmayan szleri ve gereksiz konumalar metne alnmamolabilir.Daha sonra onun iin uygun olan eyin kendiniz iin de uygun olduundan emin olun.Bir izleyici kitlesinin yararna aratrma yapt iin, herhangi bir seminer ya dai toplants bakanna nermeyeceimiz baz yollar kullanyor olabilir. rnek

olarak, haber programlarnda ya da\Aklc Tartmann Doas zerinepanellerde zaman kstl olduu iin, kiileri kendi belirlemedike insanlarnbirbirleri ile konumalarna ou zaman izin vermeyecektir. Bunun yannda, programizleyenlerin kanal deitirmemeleri iin, kimsenin konumad ve baka ortamlardaverimli bir sessiz dnme zaman olarak kullanlabilecek anlar, kendisi bireyler syleyerek bozabilir. Ayn zamanda izleyicilerin armamas iin, konudnda konuanlar incelikle ve abuk bir biimde uyarabilir. Ne var ki bu konudna kmalar, ayn zamanda ilgin bir noktaya deinen dncelerin k noktasda olabilir.Kendi anzdan hangi yaklamn iyi olduuna karar vermek iin, size bu kitabn

"Bir Liderlik Rol Semek" balkl nc Blm'n ve "Dnerek Davranmak:Yaplmas ve Yaplmamas Gerekenler" baln tayan Dokuzuncu Blm'nokumanz neriyoruz. "zlence nerileri" bal altndaki Ek A'da, eletirel vekarlatrmal bir alma iin dzenli bir yayn olan televizyon programlarnnlistesini verdik.89BLM 2Sahne KorkusunuYenmekSAHNE KORKUSU: DUYGUSAL KAYNAKLARBelki ie yeni girdiniz, diplomanz elinizde, Electronics In-j ternational'npazarlama blmnde ilk sat toplantsma katldnz. Belki de mantk dersine yeni

yazlm bir ni-I verste rencisisiniz. Ya da bir komite toplantsma katlan ibir hkmet grevlisisiniz. Avu ileriniz terliyor; kalbiniz deli gibi arpyor;hzl hzl nefes alp veriyorsunuz; boaznz kuruyor; sylenenlereodaklanamyorsunuz; sizden baka herkes kendine gvenli, zeki ve rahatgrndnden kendinizi aptalca ve dlanm hissederek korkuyorsunuz. "Tanrm, neolur bana bir ey sormasnlar; ah imdi yok olsam!" Ve birdenbire kanlmaz olangerekleiyor? Birisi, sat mdr, retim grevlisi, bir meslekta size dnpyle diyor: "Evet Joan, senin bu konudaki dncelerin neler?" 11

Tartma SanatKamak ya da savamak. Bunlar tehlike annda insanlarn ortaya koyduu ikitepkidir. inizden bir ey kamaya karar veriyor. "ey, ben... bilmiyorum... yani,demek istediim... ... ey..." Dierleri balarn evirip grmelerine sizsizdevam ediyor. zlyorsunuz. Ya da iinizdeki bir ey savamaya karar veriyor. "Ah,evet, dikkatleri zerime ekmek istiyorsunuz, deil mi? Ben tm bunlarn samalkve zaman kayb olduunu dnyorum." Dierleri yine baklarn evirip, sizsizdevam ediyorlar. zlyorsunuz. Her iki durumda da kaybediyorsunuz.Daha az korkutucu olan bir durumu ele aln. Tartma geliigzel ynetiliyor.Kimseye konumas iin bir bask yaplmyor. steyenler konuuyor, istemeyenlerkonumu-yor. Siz de bu konumayanlardan birisiniz. Orada sessizce oturuyor,dinliyor, arkanza yaslanyor, tartmaya kafl-myor, olabildiince az enerjiharcyor, sonu olarak tepki vermiyorsunuz. En azndan utanmyorsunuz ve kendinizigvende hissediyorsunuz. Fakat sonuta bu edilgenliinizin bedelini dyorsunuz:grleriniz duyulmuyor, kukularnz yantsz kalyor, tartma srasnda sesiniz

duyulmuyor. Siz ne dnrseniz dnn, bunlar hibir eyi deitirmiyor. Sizkendinizi gvende hissetseniz de, hala zlyorsunuz.Bu yollarla ister tepki veriyor, ister vermiyor olun, duygularnz sizi aar ve


8/73

tartmaya etkin bir biimde katlmaktan sizi alkoyar. Bu konuda yapabileceinizbir ey var m? Var, ve ilk i aadaki iki neriyi bir kenara not etmek:Sahne Korkusunu Yenmek1- Duygular her zaman zerk deillerdir; tek balarna olumazlar; sizin olaylardeerlendirme biiminize gre oluurlar. rnein belli bir kiinin, olayn, ya dadurumun sizin iin bir tehlike oluturduunu bilmedike, korku duymazsnz.2- Tartlan konuyla ilgili ne dnrseniz dnn, iinde bulduunuz durumda

hissettikleriniz belli bir lde, o durumda kendiniz hakknda ne dndnzebaldr. Daha basit bir biimde belirtmek gerekirse; gl duygularn ou bellidncelerden kaynaklanr; bu dnceler ister doru ya da yanl, gereki ya dayabanc olsun bu deimez (Burns 1980, sayfa 38-39).SAHNE KORKUSU: BLSEL KAYNAKLARTopluluk karsnda konuma korkusunun temelleri genellikle kendimizle naslkonutuumuza, yani stresle ortaya kan geici sessiz dncelerimize baldr.Belki kendinize yle diyorsunuzdur: "Aptalca grnmek, bir yanllk yapmak, konuzerindeki bilgiziliimi aa vurmak, ya da birini kzdrmaktansa, zlrm dahaiyi... Hibir ey anlamyorum, en iyisi susaym... Eer azm aarsam buinsanlarn hepsi zerime saldrr... Beni kayglandran ey aslnda hi de nemlibir konu deil... Benim dncelerimin bu toplulukta hibir nemi yok."

Belki de kafanzn iinde bir dizi daha saldrgan ve dmanca dncelerkaynayordur: "Tanr akna bu gerizekal insanlar ne biliyor ki?... Bundan hiholanmyorum, keke gelmeseydim... Bu insanlar tepemde konu- 12 13Tartma Sanatup duruyorlar ve bana aldr bile etmiyorlar... Az olan konuuyor elbette."nsann kendisine zarar veren byle dnceler srp gider. Bilincinizin iindeskarmoz hzyla yzen bu "iinizden gelen sesler/' aznz birinin e-liyletkanmasrna, sizi sessizlie gmebilir.Elbette bu iinizden gelen sesler herhangi bir durumda hakl olabilirler. Koullarabal olarak, sessiz kalmanz ve kendinizi srecin tmnden darda tutmanzyerinde o-labilir. Eer dncesiz bir biimde belli bir noktaya ko-nulmusanz ya

da bir retim grevlisi, mdr, meslekta size dmanca davranmsasavunmayaynelik bir tepki gstermeniz normaldir. Fakat yukarda sz edilen ar ya dayetersiz tepkiler sizin tartma durumlarnda, zellikle i toplantlar ya dasnflar gibi resmi toplantlarda, gsterdiiniz genel tepkiyse, o zaman sizdesahne kpr-kusu var demektir.Yalnz deilsiniz. Sahne korkusu yalnzca aktrlere ve mzisyenlere zg bir eydeildir. retmenleri, rencileri, iadamlarn, politikaclarasln sorarsanztopluluk nnde aktif olan herkesietkileyen bir durumdur. Tartma srasndaduyduunuz sahne korkusu, sizi bir tartmada etkin rol almaktan alkoyan isel vekiisel kaynakl nedenlerle ilgilidir.SAHNE KORKUSU: SADUYU KAYNAKLARIYukarda sz edilen yetersiz ve ar tepki durumlarnn ou korku veyabanclktan kaynaklanr; sahne korkusunu tartrken, iki saduyu kaynandan dasz etmemiz__14__Sahne Korkusunu Yenmekgerekir. Bunlardan biri kafanzdan geenleri aka ve btnlk iinde bir rpdabelirtmek istemenizdir. nk bunu ilk defada baaramazsnz, arkasndan sorunlargeleceini bilirsiniz. kincisi ise, konumadan nce kanlmaz olarak dnmeningeldii kans, ve konumann nceden dzenlediiniz dncelerin sze dklmesiolduu inancdr. Bu iki yanlg, yalnzca tartmalara katlma yetiniziksteklemekle kalmaz; bunlar ayn zamanda tartmann doasna da aykrdrlar.Dorusunu sylemek gerekirse, bir ey sylemeden nce dnmeniz gerektii ouzaman dorudur. Fakat gerek bir tartmada; kefedici bir sylemin olduu biratmosfer iinde, konumanzn tek amac belli bir konudaki anlaynz ve

bilginizi geniletmek olduu iin, byk bir zenle kafanzda nceden tasarlanmdncelerin fazla bir nemi yoktur. Aratrmalarda nceden hazrlanm ve bellibir biim verilmi dnceler, tartmalarn havasn bozar. Tartmada


9/73

bulunmanzn nedeni zaten bu daha iyi forml, soruyu ya da zm bulmaktr. Buyle demeye benzer; "Sorunumun zmn bulana kadar, onu aramak iin bir eyyapmayacam." Byle bir tutumun sizi kmaza sokaca ok aktr.Konumadan nce zorunlu olarak dnlmesi gerektii kans, konumann bir trdnme yolu, tpk yaz' gibi bir dnme arac olduu gereini grmemezliktengelir (Howard ve Barton 1986, sayfa 20-2). Konuarak dnrsnz, hele soru veyantlarn, dncenin kendisi olduu diyaloglarda. Sembolik bir sistem olarak

dilin en__25__Tartma Sanatgzel yan, bize kendi bamza sessizce dnme, yazarak dnme ve tartmalardakonuarak dnme olanan vermesidir. Tm dnceyi, sessiz bir i konumayaindirgemek, dncenin yaz ve konuma yoluyla davurumunu gz ard etmektir.Dier bir deyile konumadan ya da yazmadan nce dnebileceiniz gibi, konuurkenya da yazarken de dnebilirsiniz. Tartma, insanlarn birbirleriyle konuurkendndkleri durumdur.SAHNE KORKUSUNUN TEDAVSAr sahne korkularnn tedavisi iin psikiyatrik nlemler ya da ila gerekebilir(Lockvvood 1989); fakat oumuzun kendi yapabilecei kk bir "terapi",

tartmalara katlmda yaadmz bu psikolojik korkular, zellikle o sinirbozucu ve zararl olan i seslerini, tamamen yok etmese de, bunlar azaltmada bizeyardmc olabilir. Bir tartmaya katlmak iin nnzdeki duygusal ve psikolojikbariyerleri ortadan kaldrdnz an, baz mantksal ve sosyal stratejilerbelirlemelisiniz, fakat bunlar daha sonraki blmlerde ele alacaz. imdilikgelin, topluluk karsnda konuurken oluan heyecanmz azaltmann yollarnabakalm.inizden gelen o kstekleyici sesleri bastrmak iin ortaya iki stratejikoyuyoruz; bunlardan biri Nesnelletirme Yntemi, dieri de KiiletirmeYntemi'dir. Birincisinin olumlu yan, mantkl, gereki, ve nesnel olmas;ikincisinin olumlu yan ise psikolojik, mecazi, ve kiisel olmas- 16 Sahne Korkusunu Yenmek

dr. Her ikisi de aklcdr. Ruh durumunuza, ve sorunlarnz psikolojik adanuzakta tutmak ya da onlarla iyice yzlemek isteyip istememenize bal olarak,bunlardan birini ya da ikisinin birlemesinden oluan bir yntemi seebilirsiniz.Nesnelletirme YntemiNesnelletirme yntemi, zihinsel terapi alannda salanan yeni gelimelerle ortayakmtr.Temel yntem olduka basittir, fakat uygulamada biraz zen gerektirir. basamaktan oluur ve etkili bir sonuca ulamak iin bunlarn hepsinin yazl olarakyaplmas gerekir. Yani o byk heyecan anlarnda not tutmak iin yannzda kkbir kat paras bulundurmalsnz. lkba-ta bu ok byk bir imi gibi geliyor,ama bir kere yaptnz m ne kadar kolaylk salayacan greceksiniz. tebasamaklar:1. Basamak: Olduka heyecanlandnz ve strese girdiiniz anlarda, iinizdengeenleri kada aktarn.2. Basamak: inizdeki sesin sylediklerini not aldktan sonra, bunlardaki mantkyanlgsn bulmaya aln.*Zihinsel terapi bir tr depresyon tedavi yoludur, ilk defa Dr. Aaron T. Beck(1972) tarafndan ortaya atlmtr ve daha sonra Kendini iyi Hissetme: Yeni MoralTerapisi (Feeling Good: The New Moral Therapy) adl yaptnda Dr. David D. Burnstarafndan gelitirilmitir. Sahne korkusu, depresyondan farkl bir konu olsa da,her ikisinin de tedavi yolu hemen hemen ayndr. Burada, mantksz ve duygusalnedenlerle ortaya kan sahne korkusuna kar, zihinsel terapinin bir adaptasyonunuyapyoruz. 17 Tartma Sanat

3. Basamak: Yine yazl olarak, iinizden gelen bu yanltc sesin sylediklerineolabildiince aklc ve dengeli yantlar verin.Toplant ya da konuma annda, ikinci ve nc basamaklar daha sonraya


10/73

ertelenebilir, fakat birinci basamak, a-cmasz bir drstlkle yerinegetirilmelidir. Dncelerinizi dzeltip yazmayn, yalnzca aklnzdan geenleriolabildiince hzl bir biimde ve olduu gibi kada aktarn. rnek olaraktoplant ya da tartmada aklnza ilk gelen szler "Kahretsin! Benim burada iimne? neler olup bittii hakknda en ufak bir bilgim bile yok," ise bunu yazn!Bu andan sonra, ne zaman bir iki saniye boluk bulursanz, hemen iinizdekiseslerin sylediklerini yazn. Kendinizi nasl hissettiiniz zerinde odaklanmayn.

Aa-lanmlk, korkaklk ve gvensizlik gibi hisler tadnz zaten ak. Bununyerine bu duygulara neden olan i seslerinizin neler dedii zerinde younlan:dier bir deyile "ok korkuyorum," yerine "Bana bir ey sorarlarsa asla dorudrst bir yant veremem," yazn (Burns 1980, sayfa 68). Dier ayrntlar dahasonra da anmsayabilirsiniz, fakat stres anndaki dnceleriniz sizi aslayanltmaz. Ve unutmayn ki byle anlarda kendinize drst davranmanz yalnzca eniyi tutum deil, ayn zamanda daha sonra yapacanz analiz iin en iyi "veri"toplama yoludur. Bu analiz de sonuta sizi iine girdiiniz o kafestenkurtaracaktr.Birinci basamak bir kayt eylemidir ve bunu yalnzcaSahne Korkusunu Yenmeksiz yapabilirsiniz. inde bulunduunuz koullar altnda kafanzdan geenleri

yalnzca siz bilebilirsiniz. Ne kadar ok abalarsanz, o kadar ok balkavlarsnz. Elbette birou kancanzdan kaacaktr, ama yakaladklarnz envahileri olacaktr.imdi gelin, Nesnelletirme Ynteminin analitik basamaklarna bir bakalm. Buradaiinizden gelen seslere kar koymay ve onlar dzeltmeyi reneceksiniz.NZDEN GELEN SESLER ANALZ ETMEKinizdeki sesler konutu. Balklar oltaya takld. Birka tane yakaladnz. imdibunlar keselim. Amacmz mantksal yanlglar, arptmalar, abartlar,genellemeleri, ve bunlar bir dantel gibi ren basit szel yanllklarbelirlemek. Heyecan ve endie atall bir dille konumaz, tamamen olumsuz bir dillekonuul" ve bu da aa karldnda en byk zayfldr. Sizin greviniz buzayflklar ortaya karmak. Bu ikinci basamaktr, ite bunu nasl yapacanz:ncelikle, iimizdeki bu seslerin dzenli olarak bizi yanltmas, gerei

saptrmas, ve heyecanmz abartmasy-la ortaya kan (Burns 1980, sayfa 41-50)"zihinsel saptrmalar" tanmay renin. Aada, tartmalar srasnda ve konumaannda, heyecanmz arttran zihinsel saptrmann be tr verilmitir:1. Ya hep, ya hi dogmatizmi. Ya hep, ya hi dogmatizmi, kesinlikler erevesindednmektir: kesin karm- 1819Tartma Sanatlar ("Syleyecek bir eyim yok, baarszn tekiyim"); kesin nitelemeler ("Aptaln,aklszn biriyim ite"); kesin kusursuzluk ("Zeki olmalym, herkes benden bunubekliyor"); kesin istekler ("En iyi sunuu ben yaptm, bunu kabul etmekzorundalar"); ve kesin yarglar ("Hakl olan benim, onlar yanlyorlar, aslauzlaamam"). Gerekten de, ya hep ya hi dogmatizmi, hibir zaman hibir konudauzlama iermeyen bir dn biimidir. Bir ey ya byledir, ya yledir; bakatrl olamaz; ya siyah ya beyaz, gri tonlar asla kabul edilemez, grdklerinizdenbaka hibir seenek yok.Ar dogmatik dncenin en azndan tane zayflatc etkisi vardr: beyninizikapatr (bu nedenle konuyu tartmaya gerek kalmaz); gerein ince ayrntlarngrmenizi engeller (bu nedenle konuyu daha derinlemesine tartmaya gerek kalmaz);ve sizi i arkadalarnzdan ayrr (bu nedenle onlarla konumanza da gerekkalmaz). Ve srekli kusursuz olan arad iin, asla bir ilerleme gsteremez,nk sizin ya da bir bakasnn yapaca hibir ey yeteri kadar iyi olmayacaktr.2. Vakitsizce Yaplm Genellemeler. Vakitsizce yaplm genellemeler, snrlsayda kanta ve rnee dayanarak, evrensel boyutlu dayanaksz yarglara varmaeiliminin sonucudur. "Mdrler, pazarlama blmnde alanlarn sorunlarn asla

anlamazlar." "Kimse benimle ilgilenmiyor." "Her zaman zor olan yapmak zorundakalyorum." "Tm akademisyenler aptaldr." "Bu konuda asla bir sonucaulaamayacaz." "Zaten hibir eyin iyisi


11/73

20 Sahne Korkusunu Yenmekbeni bulmaz." "Ben bu ii asla renemem." "Bu dncem tamamen deersiz." "Busefer de ikramiye alamadm, artk bu irkette ilerlemem olanaksz." Tek bir durum,bir yenilgi an, dkrkl, ya da baarszlk genellikle aceleyle yaplangenellemeleri arttrc rol oynar. "Mdrn sylemeye alt eyi yanlanladm iin artk aptaln biriyim, zaten hep byleydim, byle olmaya da devam

edeceim."Bazen bu aceleyle yaplan genellemelerden, ya da arptlm dncelerden biriniaa karp ne kadar sama olduklarn grmek ie yarayabilir. Fakat kafanzniinde, kendi balarna ve zgrce dier mantkl dncelerinizle yanyanadurduklarnda, kendinize olan gveninizi krabilir. Bu dncesizce yaplangenellemeler ayn zamanda, anlk honutsuzluklarmz srekli honutsuzluklaraevirdiimiz anlarda ortaya kan bir mekanizmadr. Arabanzn amurluunda birentik bulduunuzda, "Benim ansm bu kadar ite, hep de beni bulur!" dersiniz,oysa ki arabanzla hi kaza yapmadan iki yl geirmisinizdir. amurluktaki entikyeteri kadar ktdr, fakat kendinizi, kt bir Bayan ans'n setii tek kiiolarak grmek durumu daha da zorlatrr.3. Olumsuzun Vurgulanmas. Olumsuzu vurgulamak, bir olayn olumlu ynlerini gz

ard edip, yalnzca olumsuz .ynleri zerinde durmak ve bunlarn nemini gereindenfazla abartmaktr. Asla bardan yars dolu deildir, yars botur. Kendinizeyle fsldayarak durmadan gerei arptrsnz: "Eer olumsuz bir eysyleyemez- 21 Tartma Sanatsen, hibir ey syleme."rnein resmi bir toplantda pazarlama konusunda bir sunu yapyorsunuz vedosyanzdan bir sayfa eksik. Eksik kad fotokopiciden bulup getirmesi iin biriniyolluyor-sunuz ve siz sunuunuzu yapmaya devam ediyorsunuz. Fakat gnn geri kalanzamannda, gittike daha byyen ve sonunda kariyerinizi bile tehlikeye atacandndnz bir dzeye kan bu kk gaftan baka hibir ey dnmyorsunuz."Tanrm, ne kadar da utandm. ok aptalca! O sayfay nasl unutabilirim? Gldler

bile. Gvenilirliim sfra indi. Doru drst biri byle bir yanllk yapmazd.Ben kesinlikle byle bir i iin uygun deilim." nemsiz bir dalgnlk olarakbalayan bu kk olay, sonunda (yalnzca kafanzn iinde) bir felakete dnyor.Olumsuz ayrntlarn byle abartlmas, iinizi kuruntu ve zntyle doldurarak,yaptnz iin gerek deerini grmenizi engeller.Bu kez de, olduka yksek yetkileri olan bir topluluk -nnde, ilk kez resmi birsunu yaptnz dnn. Biraz tedirgin olsanz da, dndklerinizi derli topluiletmeyi baaryor ve scak teekkrler alyorsunuz. Fakat siz, irket iinde iyiyolda olduunuzu dnp sevineceiniz yerde, kendi performansnzladierlerininkini karlatrarak, olmadk dertlerle urayorsunuz. "Yeteri kadarak deildim. Sorular Fred kadar iyi yantlayamadm. Sunuum Ali-ce'inki kadararpc deildi. Dosyalarm George'unkiler kadar beenilmedi. Bu yaknmalarnz, oana kadar oluturduunuz baar danz, orta byklkteki bir kstebek tm-Sahne Korkusunu Yenmekseine dntrr. Peki sunuunuzun sonunda size yaplan o arkadaa scakteekkrlere ne demeli? "yi ama bunu zaten sylemek zorundaydlar. Yalnzcaincelikli davrandlar, o kadar." Bu noktada, ortada tek bir olumlu ey kalmaz. "Bende eksik olan ne? hibir eyi doru drst yapamaz mym?" Bu tr sorular, olumsuzdnme gcnzle birleerek, ortaya iyi bir i karmanz engeller durur.Olumsuz ayrntlar vurgulamak, onlar saplant haline getirmek yeteri kadarzararldr; fakat bu tr ayrntlar lszce ve nemli bir dzeyde abartldzaman, gerek ilk kazazede olur (kendinize duyduunuz sayg da ikincisi).Performansnz belirleyen dengeli bir lt, kendiliinden egemenlik altma alnmolur. Ayn zamanda grnz daralr ve kendinize olan gveniniz, tm geliim u-mudunuzu yitirerek, azalr. Bunun nedeni de yaptnz ite olumlu bir yan

grmemekte direnmenizdir.4. En Kty Beklemek. En kty beklemek, bakalarnn ilerinden ne tr olumsuzdnceler geirdiini dnp bulmaya almak ve ileride banza geleceinizi


12/73

sandnz kt olaylara imdiden zlmektir. Konferans srasnda herhangi biribaka bir ile megul gzkt zaman, yle dnrsnz: "Dinlemiyorlar bile,beni skc buluyorlar. Hakkmda kararlarn oktan vermiler bile." Daha sonra,gsterdiiniz aba iin size teekkr ettiklerin-deyse, iinizden unlargeiriyorsunuz: "Benim hakkmda dndklerini gizliyorlar. Benden olabildiinceabuk kurtulmaya alyorlar. Sylediklerim onlar hi ilgilendirmiyor." Sonutaya aksi bir sessizlie gmlyor, ya da bu

23Tartma Sanatdzmece vg ve teekkrlere saygszca yantlar veriyorsunuz. Verdiiniz o aceleyarglarla, baka insanlarn kafalarndan geirdiini sandnz o olumsuzdnceler, sizin ters yantlar vermenize ve yaplmamas gereken eyler yapmanzaneden oluyor. Bu davrannz, onlarn da sizi olumsuz bir adandeerlendirmesiyle sonulanabilir.Olumsuz dnce-okuma, gelecekle ilgili olumsuz dncelerle birletiinde ok dahatehlikeli bir hal alr. rnein konferanstan nce kendinize yle diyebilirsiniz;"Bu sunuu mahvedeceimi biliyorum. O kadar heyecanlym ki, aslasakinleemeyeceim. Sylemek zorunda olduum her eyi unutacam. Zaten beniadamdan saydklar da yok. Tek bir sorularyla beni mahvedebilirler. Bunu

biliyorum, ok iyi biliyorum." Bu durumda elbette herhangi olas bir gsterge(konferans salonuna adm atma-, nzla birlikte bu balar) sizin iin olumsuz birolay haline gelir; birinin esnemesini dorudan zerinize alr, glmsemesini iseyapmack ve sahte olarak deerlendirirsiniz. Tm bunlar da bir ey bildiiniziindeil, yalnzca varsa-ymlarda bulunduunuz iin olur. Olumsuz dnce okumanz vekehanetlerde bulunmanz, kendi kendini tatmin eden tahminlere dnr ve sonuta enok korktuunuz olaylarn banza gelmesine neden olur.Odadaki tek bir kiinin herhangi bir ile uramas dierlerini balamaz. Bununyannda, o kiinin, neden sizi dinlemeyip de, baka bir ile uratnn yzlerceaklamas olabilir. Esneyen kii de, uykusuz bir gece geirmi olabilir.Teekkrlerin ve vglerin de iten olmadnSahne Korkusunu Yenmekkantlayamazsnz. Fakat ar derecede olumsuz dnceleriniz ve gelecek hakknda

yaptnz o kehanetler; bu olumlu dncelerinizin hibirine yol amaz.5. Yaktrma. Yaktrma, ne zaman yanl bir ey yapsak, boynumuzda tadmzolumsuz ve abartl etiketler oluturmaktr. "Kahretsin, o sayfay fotokopicideunuttum. Ne kadar aptalml Ah, salak kafam! Nasl bu kadar gerzeke davranrm?"Bundan daha da kts, olumsuz dnmenin ve gelecek hakknda kehanetlerdebulunmann bir yan etkisi olarak, bu etiketleri bakalarna da yaptrrz. "Bukendini bir ey sanan eeklerin hepsi de kaln kafal. kiyzller! Kr fareler! "Yaktrma yapmak ve olumsuz etiketler yaptrmak bir tr nyargya sahip olmakanlamna gelir. nsanlarn kendilerine nyargsal etiketlerle nasl ikenceettiine pek deinilmez. inde yalnzca kk bir hata olan tek bir yantverseniz, kendinizi doutan kaybetmi sayarsnz. Siz konuurken biri esner ve"skc/' olursunuz. Bir yerde kk bir karklk yaparsnz ve "kaln kafalfo-'.ursunuz. Bundan daha da kts, biri size hazr olmadnz bir soru sorar ve okii "dolandrcf olur.Gvensizlik, nyargya neden olur; yalnzca bakalarna kar deil, kendinizekar da. Zararl etkileri de ayndr: soyutlanma, dmanlk, duyarszlk, veadaletsizlik. Dierlerine adaletsiz davranmak yeteri kadar ktdr, a-rna belki deen kts insann kendine hakszlk yapmasdr. Bu, tm adaletsizliklerin kkdr.Yaktrma insann yalnzca kendini azmsamas deil, ayn zamanda kendisi- 24 25 Tartma Sanatne ynelttii bir banazlk biimidir.Zihinsel saptrmalar konusunda yaptmz bu ksa a-klamalar ve verdiimizrnekler, yenilgi retoriinin yalnzca kk bir blmn aklyor; fakat i

seslerinizin o ykc retoriinin temelde nasl alt konusunda az da olsa birfikir veriyor. imdi, sahne korkusuna, i seslerinizin dediklerini kada aktarmayntemiyle kar koyma srecinin ikinci basamana geebilirsiniz.


13/73

nce, zihinsel saptrmalarn be trne rnekler bularak belleinizi aratrn: Ya Hep, Ya Hi Dogmatizmi Dncesiz Genellemeler Olumsuzu Vurgulamak En Kty Beklemek YaktrmaHer saptrma tr iin en azndan bir rnek anmsamaya aln. imdi gelin birden

fazla saptrma tr ieren bir rnei inceleyelim: "Eer imdi doru drst konua-mazsam, baarsz ve korkan biriyim demektir." Bu hem Ya Hep Ya Hi Dogmatizmihem de Yaktrma durumudur. imdi de tr saptrma ieren bir rnek: "Ben bu iiasla anlayamayacam. Bunu yapabileceime inanmyorlar. Yalnzca nazikdavranyorlar. Her be iten ikisini yzme gzme bulatrdm." lk tmcedncesiz bir genellemedir; ikincisi olumsuz dnce okuma, bir tr en ktybekleme, ve nc ile drdnc tmceler de o-lumsuzun vurgulanmas, yani olumluyanlar gz ard e-Sahne Korkusunu Yenmekdip olumsuzun neminin abartlmasdr. Yaptnz analizlerin bunlardan dahaayrntl olmasna gerek yok ve rneklerinizin hangi tre tam olarak girdiikonusunda fazla kafa yormayn. Siz yeter ki , i seslerinizin sylediklerinden, en

azndan birka tane yanllk bulun. Artk, i seslerinize yazyla karlkvereceiniz nc basamaa gemeye hazrsnz. SESLERNZE KARILIK VERMEK seslerinize karlk verme ytemini zihinsel terapistler "l kolon yntemi"olarak adlandrr (Burns 1980, sayfa 67). Bu hem ok basit hem de aktr. Her eyikada yazma eylemi, ii kolaylatrr ve bir nesnellik kazandrr. Nedndnz, dncenizdeki yanll ve mantksal yantnz grebilirsiniz.Daha da nemlisi yantlarnzn etkili olabilmesi iinuydurma deilmantklolmalar gerekir, dier bir deyile karlk olarak sylediiniz eye inanmanzgerekir (Burns 1980, sayfa 68).Bir kad dikey olarak kolona ayrn. lk kolonu " Sesler," ikinci kolonu"Yanllklar," nc kolonu da "Yantlar" olarak adlandrn. Bir nceki blmdekison rnei kullandnzda, 1., 2., ve 3. basamaklar yle bir grnm

alacaklardr:Bu drt yantn ortak zellikleri, mantkl, nesnel've gereki olmalardr. Neyersiz umutlara neden oluyorlar, ne. de yeteneklerimizi abartyorlar, fakat gerekdurumu tm doruluuyla ortaya koyuyor ve olumsuz dnmenin gcn kryorlar. kolon ynteminin etkileri bir__ 97 __Tartma SanatSahne Korkusunu Yenmeki Sesler Yanllklar Yantlar1. Ben bu ii asla 1. Dncesiz 1. Asla? Bu konuda

anlayamayaca- genelleme daha imdiden so-m. rular sorabiliyo-

rum. Hem bu ko-nuyu kusursuz birbiimde reneme-sem de, iimi elim-de tutacak kadarbilgim zaten olur.

2. Benim bu ii ya- 2. En kty bekle- 2. Bu ii yapabilecei-pabileceime me: olumsuz me inanmyorlarsainanmyorlar. dnce okuma neden zamanlarn

bana bir eyler -reterek harcasnlarki? B ok anlam-sz. Bu ii yapabile-

ceime inanma o- laslklan ok dahafazla.


14/73

3 Yalnzca nazik 3. Olumsuzu vur- 3. Neden nazik olsun-davranyorlar. gulama: olumlu- lar ki? herkese ince-

yu gz ard etme likli davranyorlar,yalnzca bana deil.Zaten hikimse na-zik olaym diye nezamann harcar, ne

de aba gsterir.4. Her be iten ikisini yzme gzme bulatrdm.4. Olumsuzu vurgu lamak: nemin abartmak4. Ama ayn zamanda ii hallettim. Hem dier iki ite nerede yanllk yaptmartk biliyorum, bu nedenle bunun artk fazla nemi yok. ii halletmem degsteriyor ki, yukarda birinci numaradaki i sesim haksz.araya geldike daha da glenir: ne kadar sk kullanrsanz, o kadarustalarsnz, ve ustalatka da sahne korkusunun zihinsel ve duygusalnedenlerini daha iyi aa karp gereken nlemleri alrsnz. seslerinizekarlk vermek, isel bir konuma trdr ve sizi kileraras konumalardarahatlatr.Kiiletirme Yntemi 2*

Biraz daha dzensiz olsa da, i seslerinize daha dorudan karlk vermenin birdier yolu da, onlar karakterlere a-yrp, kendi psikodramaruzda aktr olarakkullanmaktr.*lk defa, Eloise Ristad tarafndan, Bandaki Soprano (1982) adl kitabnnzellikle "Hakimler Kitab" adn tayan ikinci blmnde ortaya konulmutur. Aynzamanda Harvard'da doktora aday Steven Sei-del'in de, bu blmn biimlenmesinde,sahne korkusu ve performans etkileyen heyecan kontrol etme konusunda yaptalmalar sayesinde, yardmc olduunu belirtmek isteriz.28 29 uiTartma Sanat :;Hi kukusuz gemite ve u anda bir sr aday kacaktr: ana babalar,

retmenler, arkadalar, meslektalar, eler, daha nceki benliklerinizocukluk,ergenlik, yetikinlik. Uyaran sesler, endieli sesler, eletirel sesler, korkulusesler, koruyucu sesler... Bunlar devaml iinizde tarsnz; fakat karnza enkritik anlarda tm gleriyle karlar. Tam bir i yapacakken iinizdeki sahneyekarlar ve korku, yetersizlik, ka dolu szlerini fsldarlar.Genelde ok bilinen, kolayca tahmin edilebilecek eyler sylerler: "Dikkatli ol,ok kritik bir andasn." "Bu senin iin ok fazla." "Sen bu iin gerektirdiklerinesahip deilsin." "Kendine neden bu ikenceyi yapyorsun ki?" "Sen kim olduunusanyorsun?" "Senin bu insanlar arasnda iin yok." "Hep zor yoldan renmekzorundasn." Tm yaamnz boyunca yannzdan ayrlmayan bu glgeli figrler,sezdirmeden ruhunuza girer ve yrmekte olduunuz yolda size binbir zorluk karr.Asla gitmek istemezler. Peki siz ne yapabilirsiniz?Onlarn varln yadsmayn. Yadsma hem ok pahal, hem de yararsz bir abadr.Bunun yerine, dramanzda oynayan aktrleri bir sohbete davet edin. sesleriniziki-iletirmek iin dgcnz kullann ve onlar tek tek sein. Onlar, aynenzihninizde olutuu gibi, insan formunda tam karnzda oturuyormu gibi dleyin.Ve en -nemlisi onlarn tamamen olumsuz olduunu dnmeyin. e onlarn dostolduunu varsayarak balayn, bylece susar ve sizi dinlemeye koyulurlar. Hem artkkiilerle, karakterlerle, sizi dnen ve korumak isteyen varlklarla 30 Sahne Korkusunu Yenmekiliki iinizdesiniz. Olduka koruyucu, savunmac, eletirel, ya da korkutucuolabilirler, ama yrekleri sizin iin arpyor.*Samimi olun. "Benim u anda bunu yapmam gerek, a-ma siz yapmamam sylyorsunuz.Kafanza taklan nedir? Sizin uyarnz duysam da ansm bir deneyebilirim, yle

deil mi?" Seslerle tartn. yle sorun: "Eer baarsz olursam sizce bamaneler gelir? nmzdeki ay hibir ey sylemeden ylece durmam m istiyorsunuzgerekten? Neden baarsz olacam dnyorsunuz? Peki ne zaman konuaym?


15/73

Yalnzca kusursuz bir biimde hazrlandm zaman m? Ama bu hi gereki deil.Bunu biliyorsunuz. Peki sorun nedir?" Etkili olsun diye sonunda soru sorun. Okarakteri odak noktasna yerletirin. Aktrlerin szlerini dikkatle dinleyin veduygusal ses tonlarna dikkat edin. in pf noktas, korkuyu karakterin, sesin,iine atmaktr. te o zaman biraz daha yrekli olursunuz. Korku sizin korkunuzdur,ama onu tamas iin, sizin sahnenize kan baka bir aktre vermisinizdir.imdi karnzdaki karaktere yle diyerek kendi otoritenizi gsterebilirsiniz:

"Toplantya olduka iyi hazrlanm bir biimde gidiyorum. Yirmi dakikadinleyeceim ve insanlarn benden daha iyi hazrlanp hazrlanmadklarna birbakacam. Eer bir yorum yapacak kadar iyi hazrlandma inanrsam bir yorumyapacam. Size de bir ans vereceim. Ama sra bana geldiinde gitmelisiniz.*Eer karakteriniz tamamen olumsuz grnyorsa, o zaman Ek B'ye, "ParlementerYntem "e bakn.31 Tartma SanatDaha sonra gelebilirsiniz, ama nce deil. Bu gerekten yapmak istediim ve yapmakzorunda olduum bir i olduu iin yapacam ve beni engellemeyeceksiniz."Buradaki hile, yapmanz gereken i srasnda bu karakterden kurtulmaktr. Karaktersyleyeceini sylemitir ve sra artk sizdedir. Ondan kurtulmak istediinizi

birka biimde gsterebilirsiniz: "Bu odadan ktmda, sen de benim yanmdanayrlacaksn" ya da "bu elbiseyi giydiimde..." eitli grme ve tartmalardabulunduunuz kiisel dramanzdaki karakterler artk, bekleme odasna, kedekisokaa, sahne arkasna, geldiklere yerlere, gemie geri gnderilmelidirler.Bilgelii kendiniz iin saklayn, onlar iin deil; bunu yargnzda veyantlarnzda kullann.Bylesine bir kiiletirme, sizin zaten sahip olduunuz tartma yetilerini gnma karr ve i konumadan d konumaya ynelmenizi salar. Her durum,geleceinizi belirleyecek bir savamdan ok, ayr bir aba olarak deerlendirilir.Ne siz, ne de dramanzdaki karakterler bir gecede deimezler. Onlarla konuarak,onlar yadsmaktan bir lde kurtulmu olursunuz. Onlarn sylediklerini,endielerini dinler; ama tm bunlar uzun sreli ve deimesi gereken durumlarolarak grrsnz. Yine, pratik ve drst olun. Konuarak ne yitirebilirsiniz? Kt

bir rapor mu? Utanma? Bir frsat ya da etki kayb? Karakterlerinize iin iindehangi gereki risklerin olduunu sorun ve ne zaman konuup ne zamankonumayacanza bu yolla karar vereceinizi syleyin. Eer tek seenek atee 32 Sahne Korkusunu Yenmekatlamaksa, bu asla iyi bir zm deildir. Peki durum hep byle mi? Eer deilsebeni izleyin!Tehlike annda, kiisel dramanzdaki karakterler siz tam konuurken yannzageliverirler. Bu yzden hazrlkl olun. Hazrlanmann bir yolu da, iindebulunduunuz durumda kim olduunuza karar vermektir. Rolm nedir? Bunu, "Neistiyorum?" sorusu izler. Kendi iinizden kan bir karakter yaratn. Kendinizi,olmak istediiniz gibi grn, oynamak istediiniz rol gerekletirirken ve sahipolmak istediiniz dnce kalplaryla dnrken grn. Gerek toplantnznolduu gn, karakterlerinizle yapacanz i konuma iin bir zaman sein.Hazrladnz metni cansz bir nesne gibi prova edemezsiniz, fakat kendinize birrol yaratabilirsiniz: akllca bir sorusu olan; alan; hakl bir konuda yaknaneletirmen; anlamak isteyen renci; dncelerin peinde koan toplant lideri; veo gnk gndemi doldurmak zorunda olan blm lideri. Daha sonra, i seslerinizyaptklarnz eletirirse onlara yle syleyin: "Bunu nasl yapmam nerirdiniz?Eer ie yarar bir neriniz yoksa dar kn ve iim bitene kadar da benirahatsz etmeyin."Kiiletirme yntemi, ne yapmak ve ne sylemek istediiniz ve sizi gerekte neyinilgilendirdii konusunda o-daklanmanz salar. O kukulu karakterlerinizle birkere grp, kibarca sizi rahat brakmalarn sylediinizde, gerek yaamdakitoplantnzda daha zgr hareket etme olana bulursunuz. Eer zerinize den

blm, o durumdaki rolnz, kim olduunuzu ve ne istediinizi bi-Tartma Sanatlirseniz; ortaya kabilecek zorluklarla da ok daha kolay baedersiniz.


16/73

Kiiletirme yntemi, geleneksel bir olay rgsne, rollere ve tandk karakterleresahip, fakat donuk bir metin iermeyen bir tr doalama tiyatro gibidir. Herkarakter birka standart senaryo iinde geleneksel tipleri canlandrr. Eer kendiblmnz, rolnz, nelere dikkat ettiinizi, ve kukulu rol arkadalarnzdan nebeklediinizi bilirseniz; oyun sahneye konulurken ve oynanrken ok az zorlukekersiniz. Gerek oyunun provas (rnein, personel toplants, snf, seminer)sahne dnda, gerek sahnede kesinlikle grmek istemediiniz karakterlerle

yaplr. C.S. Lewis (1962) Screwtape Letters adl kitabnda, eytann, bizim onunvarlna inanmamamz isteyeceini, nk bu yolla daha fazla zararl olacansylemitir. Siz daha iyi bilirsiniz. eytanlarnz var, kendi kafanzda. Onlaradramatik bir biimde kar koyarak, onlar yadsmann tehlikelerinden korunur vekendi gcnz ve kontrolnz arttrrsnz.BLM 3Bir Liderlik Rol SemekSORUMLULUU ZERNZE ALMAKToplantlarda, snflarda ve seminerlerde aktif katlmnz engelleyen bazkiisel engellerinizi atnz zaman, size ve dierlerine yneltilen sorularayapc yantlar vererek dierlerini ynelendirebilirsiniz demektir. Sonra birgn,personel mdrnz, profesr ya da baka bir yetkili yannza gelip size yle der:

"Olivia, nmzdeki hafta toplanty senin ynetmeni istiyorum. Son haftalardakabuundan nasl ktn izledim ve bunu yapabilecein kansna vardm. Unutmadansyleyeyim, bu olduka zor bir itir." Panikle kark bir baar duygusuhissedersiniz. imdi ynetecek olan sizsiniz ve insanlarn dnp, yapc birbiimde konumalarn salamak size dyor. Ne yapacaksnz? O ana kadarkazandnz deneyimleri nasl kullanacaksnz? Kendinize ilk hatrlatmanz gerekeney, bir tartmay yneten kiinin en -nemli grevinin soru sormak, yantlarngelmesini salamak, dinlemek ve dierlerine karlk vermek olduudur. 34Tartma SanatYnetici olarak yapmanz gereken, insanlarn birbirleriyle aklc bir biimdehemmantkl hem de duygusal varlklar olarakkonumalarn salamaktr: onlarnbirbirlerinden bir eyler renmelerini, birlikte dnmelerini, bilgi ve

deneyimlerini paylamalarn istiyorsunuz. Onlardan dncelerini gelitirmelerini,aklamalarn ve biimlendirmelerini, bunlar yaparken de dierlerinindncelerini deerlendirmelerini istiyorsunuz. Onlarn bir-arada gzelcealmalarn, aralarndaki gr ayrlklarn kabul etmelerini, birbirlerininduygularnda sayg duymalarn istiyorsunuz.Gzel. Peki imdi ne yapacaksnz? Bir lider olarak temel sorumluluklarnzbildiinizde, bu liderlii stlenmeniz iin atmanz gereken temel adm var:ncelikle aratrma ve problem zmede kullanlan gnlk mantk, yrtme biimlerihakknda bilgi edinin; ikinci olarak bir lider pozisyonunda ne kadar ve ne trynlendirmede bulunacanz saptayn; ve nc olarak bir liderlik rol sein.imdi sizin bu admdan gemenizi salayacaz.Aratrma ve Problem zm in Dnmek:Ynetmeniz istenilen tartmada size ne tr bir tartma konusu ya da greviverilmise, yapmanz gereken'ilk i aratrma dediimiz o etkili, gnlk dnsrecinden, gemektir. Bir sorun, yantlanmam bir soru, tehlikeli biri: durumdamantnz nasl kullanrsnz? Genellikle soru-' yant biiminde, drt aamalbir sreten geersiniz:-36Bir Liderlik Rol Semek1. Belli bir konuda ne dndnz, bu konunun sizin iin ne anlama geldiini,hakknda ne bildiinizi, neye inandnz ya da kuku duyduunuzu ve bu konudaneler hissettiinizi'belirtir ya da soru sorarsnz.2. Kendi dn biiminizi sorgular, kendi bak anz, bilginizi veinanlarnz incelersiniz.3. Dier insanlarn dn biimini sorgular, onlarn olaya bak asn,

bilgisini ve tutumlarn irdelersiniz.4. Kendinizin ve dierlerinin dncelerine, srekli bir soru-yant dizisi ilekarlk verirsiniz.


17/73

Bunu ister kendi kendinize sessiz olarak, ister yksek sesle tartarak, ya dayazarak yapp bu drt aamann hepsinden geseniz de, dnmenin kendisi ylealr: "nsezilerden ilk dncelere", buradan "kuku ve belirsizliklere" ve dahasonra da "yantlar ve kar kmalara". Bu aamalar ou zaman ayn andagerekleir ya da yenilenir (Howard ve Barton 1986, sayfa 66-70). Bu drt aamaboyunca sorduunuz temel sorular unlardr: Ne?'Niin?'ve (2. aamadan sonra) Nedenolmasn?'Bu sorular srekli kendinize ve dierlerine sormak, yaratc dnmenin

temel unsurudur.Byle bir yntem gerek yaamdaki bir durumda nasl gzkr? Harvard GraduateSchool of Education'dan Da-vid INI. Perkins tarafndan yaplan aratrma gsteriyorki, etkili bir mantkl dnme sreci, bir problemi zmeye alrken, karkoyma, deitirme, ve kendi dnceleri-rizi terketme basamaklarn ierir. eeski dnceleriniz__27__Tartma Sanatile balar ve onlar yorumlayarak yeni dncelere ularsnz. Bu ikincidncenizde de kukularnz olursa, konu zerinde nc bir kanya varrsnz vebyle bir dizi soru-yant sreci iinde ayn ilem yenilenir. rnek olarak, ielerve kutulardan be sentlik depozit alnmasn, bylece plerin azaltlmasn neren

bir kanun tasars hakknda ne dndnz soruldu. Aada byle bir soruyaverebileceiniz eitli yantlar var:Kanun, insanlardan ieleri pe atmalar yerine, onlar be sent karlnda gerigetirmelerini istiyor. Fakat be sentin insanlarn byle bir ii yapmalar iinartk yeterli olduunu sanmyorum. Ama durun bir dakika, insanlar ieleri birerbirer getirmeyecekler ki; bir sr ie ve kutuyu topladklarnda daha fazla paraalacaklar, bu nedenle belki byle bir ii yaparlar.Ama ie ve teneke kutular pe atanlar sizin szn ettiiniz insanlar deilopleri genellikle sokakta, piknikte, orada burada duran ocuklar ve genler atyordaha ok. Onlar da bu kadar az para iin byle bir ii yapmak istemezler.Ama baka birileri yapabilir; kz ve erkek izci gruplar, dier sivil rgtlerbyk bir olaslkla ie toplama gibi hem halka hizmet olan hem de elenceli birii yaparlar. Onlarn bu tr ilerle ilgilendiklerini biliyorum (Perkins,1983,

sayfa 178). 38 Bir Liderlik Rol Semekimdilik ulalan sonula ayn fikirde olup olmadnz bir kenara koyun (dnmesreci ne de olsa devam e-debilir). Bunun yerine, sonuca nasl ulald zerindedurun. Perkins'in dediklerini zetleyecek olursak, bilginizin temelini sorguluyor,kart ve yanda savlar oluturmak iin alyorsunuz (sayfa 186). Bir grbildiriyor, daha sonra dnce sreci devam ederken bir dizi savla bu grnzdeitiriyorsunuz, bylece o konu zerindeki dncelerinizi derinletiriyorsunuz.Sonu olarak ne dndnz kefediyorsunuz. Mantnz verimli bir biimde,yeni bir bilgi ve anlay yaratmak iin kullanyorsunuz; nceden ulalansonularn geerliini test etmekle kalmyorsunuz. Mantk ve dnme gcnzelbette bu ve benzeri amalar uruna kullanabilirsiniz; fakat bir tartmasrasnda, canl aratrma amacyla bu dnce srecini altrmak sizi kefedicibir yola gtrr ve bilinmeyeni bilmenizi'salar. Durum bunun tersi olsayd,tartmann ne nemi kalrd ki?Ne7. Niin? ve Neden olmasn? gnlk dnce ve mantk sistemimizin temelinde yatanunsurlardr. Bunlar deiik biimler alabilirler: Burada gerek konumuz nedir? Nesylemeye alyorum? Onlarn konumu ne? Bu dnce, neri aklama neden iyi? Veayn biimde, Bu neden kt bir dnce? Bu plan neden baarsz olur? Her "eitdnce alannda yetkin dnrler iin bu tr sorular ikinci plandadrlar,ncelikle ilk akla gelen dnceleri, kartlaryla yzletirirler ve sonra da birsonuca ynelmeyi amalarlar. Bizi kendimizi beenmilikten kur-39Tartma Sanat

tarr ve daha iyi planlar hazrlayp sorunlar zmeye yneltir. Yzlerce durumda,durmadan yenilenerek, aklmza en akla yatkn dncelerin gelmesini salarlar.Ynlendirme ve Daha Fazlas


18/73

Bundan sonra lider olarak, tartmada ne kadar ve ne tr bir ynlendirmedebulunacanza karar vermelisiniz. Temelde bir ykmllnz ve seeneinizvardr: tartmay ynlendirmek (ykmllk) tartmay kontrol etmek (seenek) tartmaya katlmak (seenek) sonuca ulamalar konusunda dierlerine yardm etmek (seenek)

TARTIMAYI YNLENDRMEKBu, yapabileceiniz en kk itir. Bunu sorular sorarak, dinleyerek, dierleriniyantlayarak ve genellikle, sylenenleri zetleyerek yaparsnz. Ynlendirmeninanlam, dikkatleri canl tutmak amacyla tartmaya yansz olarak katlmaktr.rnek olarak: "George, bir konudan sz etmek istiyordun. imdi konumak istermisin, yoksa biraz daha beklemeyi mi tercih ediyorsun? Artt, veri analizikonusunda senin bilgin var. Veri gstergeleri konusunda bizi aydnlatr msn?Fred, sen klinikileri denetliyordun. Bize Ann'n bulgularn yorumlar msn?" Birtartmay arada srada byle sorular sorarak canl tutabilir ve yrtebilir-

siniz. 40

Bir Liderlik Rol Semek TARTIMAYI KONTROL ETMEKBir tartmay kontrol etmek, insanlara ne dneceklerini sylemek deildir. Birtartmay kontrol etmek demek, kurul ve sat toplantlar, faklte oturumlar,profesyonel konferanslar gibi insanlarn syleyecek ok eyleri olduu tartmaortamlarnda, konular belirlemek; zaman snrlamalarn ortaya koymak; vekatlmclara zamanlarn ve enerjilerini etkili bir biimde kullanmalar ynndeuyarlar yapmaktr. Byle ortamlarda dorudan ie kararak insanlara bykyardmlarda bulunabilirsiniz. rnein: "lk i olarak gndemimiz konusundayorumlar almak istiyorum. Herhangi bir ekleme ya da karma yapmal myz? Yenidenaklanmas gereken bir nokta var m?" Ya da, "Bunu daha sonra tartabilir miyiz?"Ya da "Dier bir konuya gemeden nce bir ey eklemek isteyen var m? -nmzdekibir saat iinde tartmamz gereken konu daha var."Ne var ki, baz ortamlarda etkili olsa da, ak ulu tartmalara dorudan karmak

bazen zararl olabilir. rnein, bir yazar geenlerde yaplan, sanat ve bilimarasndaki Eskileri inceleyen bir panelde grevliydi. Panelde bir filozof,astronom, fiziki, besteci ve bir grafiker ressam vard. Panel, master eitimialan, fakat konumundan tam o-larak emin olmayan bir renci tarafndanynetilmiti. Panel boyunca soraca bir soru listesi hazrlamt: "Fizikte,iirde, ya da mzikte bestelerde, bir eyin yanl ya da doru olduuna kararverirken ne gibi ltler kullanyorsunuz?" ve "Alarunzdaki disiplinin doasnedir?" gibi. 41 ti

iliiili

1 i

Sil111

Tartma Sanat

Sorulan bu iki soruya, fiziki biraz da kstah ve kibirli bir biimde yle yantverdi; "Fizikte, hipotezlerin deneysel dorulanmas ve testi iin kesin kurallarvardr, fakat sanatta ok rahatsnz, cannzn istediini yapn gitsin!" "Bir


19/73

dakika, bir dakika!" diye besteci araya girdi. "Biz sanatlarn, a germeden tenisoynadmz m sylyorsunuz? Siz hibir bestecinin stdyosunda ya da mziki-ninprova odasnda bulundunuz mu? Orada neler olup bittiine ahit oldunuz mu?" Filozofda hemen araya girip yaknd; "Sylediiniz szlerden, sanatn disiplinsiz ve e-letirel standartlar olmayan bir alan olduu ortaya kyor. Bu bence ok yanl."Bu noktada tartmay yneten kii, gln bir kargaa haline gelen bu atmalar(izleyiciler oktan ellerini havaya kaldrmlard bile) keser ve soraca daha bir

sr sorusu olduunu syler. Paneli izleyen bizler honutsuzluk iinde birbirimizebaktk ve dier izleyenler de huzursuzluk iinde kvrandlar.Tartmay yneten kiinin, yalnzca ynlendirme yapaca yerde, ii fazla yakndandenetlemeye alt ok ak. Ak bir tartma yerine, birbirleriyle dzenliolarak sohbet edecek bir grubu yneteceini dnen tartma lideri, paneli ncedenhazrlad bir soru listesiyle yneteceini sanmt. "Her biriniz srayla kendialanndaki eletirel standartlarn nasl yrdn, ok ksaca aklayabilir mi?"diye sorarak bu tartmay verimli hale getirebilirdi. Byle bir istekte bulunarak,tartmay dzenli bir kalba oturtup, katlmclarn belli bir konu zerinde o-daklanmalarn salayabilirdi. Fakat bunu yapacana, 42 Bir Liderlik Rol Semek

konuyu en ilgin yerinde blp, baka bir konuya geti.Bir tartmay kontrol ettiinizde, insanlar sizden, dncelerinin izleinibelirlemenizi, bir gndem oluturmanz, zaman snrlamalarn ortaya koymanz, vesonular toplamanz beklerler. Ayn zamanda, sk sk hangi konu zerindeodaklanmalar gerektiini anmsatarak, sizden dncelerinin niteliinietkilemenizi de isterler; fakat tartmaya katlarak dndklerinin ieriinietkilemenizi ve yan tutarak znel davranmanz istemezler.TARTIMAYA KATILMAKBir snfta retmenlik yaparken, bir semineri ya da personel toplantsnynetirken, aratrma sonularn deerlendirirken ya da bir planlama srecindegrevliyken tartmalara katlmanz istenebilir. Bu da, kendi dncelerinizisyleyerek, toplulukla beraber dnmeniz ve soru sormanz kadar, sizeyneltilenleri de yantlamanz gerektii anlamna gelir. Konuyla ilgili derin bir

bilginiz ve deneyiminiz varsa, dierleri bunu kendileriyle paylamanzisteyebilirler. Bu durumda, tarafsz bir ynlendirici olarak kalamazsnz, ortakkarlar uruna bilgi ve deneyimini ortaya koyan bir katlmc olursunuz.Bir tartmaya katlma karar her zaman ok kritiktir. Genel bir kural olarak,tartma ne kadar resmi ise, katlmak da o kadar tehlikeli olabilir. Bunun nedenide, kart grleri olan bir katlmc olarak, yansz bir ynetici konumundankmanzdr. Bir retmen, seminer lideri, ya da aratrma ynetmeni iin, nesylediklerini bildikleri 43 Tartma Sanatsrece/ tartmaya katlmak fazla risk tamaz. Bir irket danman ya da personeleitmeni iin ise, tartmaya katlmamak sz konusu bile deildir. Fakat politik

ibir tartmann yneticisi, pat diye tartmann iine dalp, kendi dnceleriniaklamaya balarsa durum tehlikeli olabilir. Kontrol yetkinizin dzeyine gre,tartmaya etkin olarak katlmanz genelde tehlikelidir.KATILIMCILARA BR SONU IKARMALARI KONUSUNDA YARDIM ETMEKTartmalara katlmaktan, kart grnz bildirmekten, ayrntlara girip kendigrnz savunmaktan uzak durmanz, katlmclara bir sonu karmalar ve kararvermeleri konusunda yardm edemeyeceiniz anlamna gelmez. rnein adli konularda,insanlara, o ana kadar tartmadan hangi sonular kardklar sorulabilir. Ya daSok-ratik yntemi kullanarak ynlendirici sorular sorup, insanlarn grlerinin neanlama geldiini bulmalarn salayabilirsiniz. "Eer politik reformun zorluyollar konusunda sylediin ey doruysa, George, ve ayn zamanda senin] hzlekonomik sonular iin gsterilen sabrszlk konusunda sylediklerin de doruysa

Ann; bu o zaman tek parti ile ynetilen lkelerde antidemokratik bir tepkiye nedenolmaz m?" Ya da insanlara varsaymlar hakknda sorular sorabilirsiniz. "Herikiniz de sosyalizmde, devletin her eye sahip olduunu sylemek istiyorsunuz. Peki


20/73

sve'de, retimin, dier lkelerle karlatrldnda, daha fazla tize!kuruluun elinde olmasn nasl aklyorsunuz?" Kat*Bir Liderlik Rol Semeklmcarn dncelerini byle sorular sorarak keskinletirmek, yalnzca sonucayaklamalarn salamaz, ayn zamanda aratrmalarnn boyutu geniler.Bir Liderlik Rol SemekHer zaman bir tartma ynetiyorsunuz; bu nedenle bir ya da birka liderlik rol

semek, bir tartmay ynetirken, tartmaya katlrken, ve dierlerine sonularkarmalar iin yardmc olurken, nelere ncelik vereceinizi belirlemek anlamnagelir.Aada sralanan alt temel liderlik roln seerken, u sorular aklnzdankarmayn: Tartmay ne kadar resmiyetle ve yaknlkla kontrol etmek istiyorsunuz? Katlm dereceniz ne olacak? insanlara sonulara ulamalar ve karar vermeleri iin ne younluktakatlacaksnz?Yksekten aaya doru sraladmz ve sizden incelemenizi istediimiz tartma-liderlii rolleri unlar: ynlendirici'rol, etkileyici rol, ikna edici rol,bilgilendirici rol, yardmc rol, ve mesleki rol.

YNLENDRCYnlendirici rol sizden, belli bir gndem oluturup bu ndemi izlemenizi,protokol gzetmenizi, ve yksek ierecede bir nesnellik iinde davranmanzgerektirir. ok 44 45 Tartma Sanatkat bir parlementer sistem uygulamanza gerek olmasa da, tartmann dzen iindeyrmesini ve herkesin eit konuma hakkna sahip olmasn salamak zorundasnz.Byle tartmalar iin standart bavuru kayna Robert'm Dzen Kurallar adlelkitabdr. Kitapta, ortaya neriler atma, tartmay yrtme ve sona erdirme,dzeltmeler, ertelemeler ve oylama yapma konularnda geni bilgiler bulabilirsiniz.Eer stn yetkileri olan bir konumdaysa-nz, Robert'n Kurallar 'm benimsemeniz

sizin anzdan ok iyi olur, bylece tartmalar ok daha etkili bir biimde ynetir ve sorunlarn kmasn nlersiniz. rnein ka I kii, kabtl edilenkurallara gre oturuma son vermenin 1 oylama ile belirlenmesi gerektiini, ya dageerli bir tartma konusunun sonradan deitirilemeyeceini biliyor? Katlmclareer bu kurallara uyarlarsa, onlarn kiisel karlar iin baka konulara taklp,esas gndemden uzaklamalarn nleyebilirsiniz. Bylece toplantnn amacnkorumu olursunuz.Robert'n Kurallar ile silahlandnzda, tartmann biimini, sonu karma vekarara varma srelerini ok yakndan kontrol edebilirsiniz; fakat tartmanngerek -nemi katlmclarn elindedir. Sizin rolnz bir orkestra kondktrgibidir: gsteriyi biimlendirip ynlendirebilirsiniz, ama asla bir mzisyeninelinden algsn alp da "Seni aptal, bu yle alnmaz! Bak da, nasl alnrmren!" diyemezsiniz. Toscanini bile buna dayanamazd. 46 Bir Liderlik Rol SemekETKLEYCEtkileyici yntem, yetkili insanlarn tartmalar ynetirken belki de en skkullandklar roldr. Tartma iin konular seer ve dzenler, fakat genelde, katprotokol ve resmi ilemlerle kafanz pek yormazsnz. Hem ierii hem dearatrmann sonucunu etkilersiniz, nk bilginiz, uzmanlnz, yetkiniz veinsanlar ynlendirmedeki o bilinen yetiniz her yerde sayg grr. Tartmayyrtr ve ara sra katlrsnz, zellikle kritik anlarda. rnein, bir bakan,nder bir bilimadam, departman mdr olarak, altnz kuruluunuzungelecekteki karlar konusunda konuuyorsunuz ve insanlara, kurumun amalar,planlan ve kaynaklar konusunda nerilerde bulunuyorsunuz. Ayn zamanda,

syledikleri ya da sylemedikleri varsaym ve nerilerine bakarak, katlmclarnsonuca ve karara ulamalarnda yardmc oluyorsunuz. rnein; "Fred, kukusuzhepimiz pazarlama blmnde bir genileme grmek isteriz, fakat komiteniz, baka


21/73

alanlarda sorunlara yol amayacak biimde, bu konuda ne gibi kaynaklar ayracanakarar verdi mi?" Ya da; "Bu konser-vatuvardan mzik eitimini tamamlayarak mezunolan biri, profesyonel bir mzisyen olma kapasitesine sahip rnidir? Byle birporgram buraya uyar m?Etkileyici bir lider olarak katlmclar ile dnsel diyaloglar yrtr ve onlarasessizce nemli sorular yneltirsiniz. Bu sorular kimse sormad zaman, iiniine siz girersiniz, katlmclarn dikkatini sorulara, belli konulara ve

deerlendirmeleri gereken verilere yneltirsiniz. Bu 47 Tartma Sanatyolla, tartmann sonucuna tam olarak etki etmeden, sorgunun sonucunuetkilersiniz; nk insanlarn kendi sonu ve kararlarna ulamalarn istersiniz.KNA EDCkna edici rolde yapmanz gereken bir savunmanz vardr. Tartmay, savunmanzyapmaya yetecek kadar ynetir ve savunmanz bitince ii brakrsnz. Savunmanzyaptktan sonra geri adm atarsnz. Tartmay kontrol etmeye devam etmek yerine,ona artk rehberlik edersiniz ve uygun zamanlarda savunmanz yapmak vedeerlendirmek iin katlrsnz.kna edici bir rol stlendiinizde, insanlar belli bir sonuca varmalar iin ikna

etmeye alrsnz. Fakat daha da nemlisi, kart bir sre iine girmezsiniz.Gerei ve halkn yararn geri evirip, kazanmay tek amacnz halinegetirmezsiniz. Retorik tuzaklar ma ve parlementer manevralara bavurmazsnz;yalnzca, savunmanz nesnel olarak ortaya koyarsnz.BLGLENDRCBilgilendirici rolde, katlmclarn, disiplinli bir dnme sreci oluturmalarnayardmc olur, sonu karmalarn salar, teknik konular akla kavuturur, vebelli bir konudaki verileri onlarn gzleri nne serersiniz. Belli bir disiplin yada konuya ait nesnellik standartlarn aklarsnz. renci iin dnmeyi deilde, akllca sorular sorarak onun kendi bana baz sonular karmasn salayacak 48 Bir Liderlik Rol Semekbir yol izlemeyi amalarsnz. rnein: "Bu gerekler seni nereye gtrr?"

"Yaplan ilk aklamay anmsyor musun? Bu hala geerli mi?" "Bu koullar altndaneden bu grubun yaptklarn yapmyorsun?"Bylesi bir eitim; herhangi bir yerden gelecek eletiri ve kart grlere akolmanz ve uzmanlk alannz o-lan konuda kendinize gvenmenizi gerektiren incebir sanattr. Ak olmak ile, yanllk yapma olaslnz byk sabr ve asaletlekarlamanz gerektii sylenmektedir. Bir eitimci olarak en temel grevlerinizdenbiri de, yanllk yapmay hem kendinize hem de dierlerine doal bir hak olaraktanmaktr. Yanllklar lmcl gnahlar olarak deil, deneyim olarak; kartgrleri ise, kiisel saldr olarak deil, birer tartma konusu olarakdeerlendirmelisiniz.Bilgilendirici liderlik genellikle, zerinde duracanz konularn bir izelgesinide ieren, ayrntl bir tartma plan gerektirir. Fakat bu planlara bir kle gibibal kalarak, tartmay bir derse dntrmeniz de yanl olur. Konunuzu iyibildiiniz iin, anlk bir kararla kolayca plannzdan ayrlp, daha yararlolacam ve zorluklan amada insanlara yardm edeceini dndnz bir nok--tayaparmak basabilirsiniz.YARDIMCIYardmc rol; szcnn, onursal bakann, konuk muhabirin, rehberlik yapan fakataktif olarak katlmda bulunmayan kiinin roldr. Herkesin eit olarak konumahakkir 49 Tartma Sanatna sahip olduundan emin olursunuz. rnein biri tartmaya egemen olmak istiyorsa,bu durumda greviniz araya girip yle sylemektir; "Bay Cluck zgnm. Bay Quackbirka dakikadan beri bir ey sylemek istiyor." Ayn zamanda soru sormak isteyen

dinleyicileri de ncelik sralarna gre bir sraya sokarsnz: "Beyefendi, sanrmelinizi ilk siz kaldrmtnz, daha sonra siz hanmefendi, evet nc olarak dasiz bayan..." Yine ayn biimde, eer dinleyicilerden biri uzattka uzatyorsa;


22/73

"Baym, siz soru sormuyor, bir konuma yapyor gibisiniz. Ltfen paneldekikonuklarmzdan birine bir soru sorabilir misiniz?"Yardmc liderler ou zaman, tartmadaki katlmclar kadar bilgilidirler, fakatonlarn grevi dierlerinin grlerini ortaya karmaktr, kendilerininkini sunmakdeil. Televizyon muhabirleri bu ite olduka ustalamlardr: "Fakat SaynBabakan, srail'in askeri politikas ne olacak? Sayn szc, siz bu konuda nednyorsunuz?"

MESLEKMesleki tartma lideri, eitlerin iindeki birincidir. Belli bir konuda birtartma dzenler ve insanlar sizin, siz de onlarn grlerini dinlersiniz; fakatbunu yaparken sk bir plan ve resmi bir kontrol kullanmazsnz. Eer konuhakkndaki kendi dncelerinizi sunmak istiyorsanz, bunlar uruna savunma yapmakyerine, tartmaya aarsnz. Mesleki bir lider olarak, Sokratik yntemle nemlisorular sorup, fakat ayn zamanda tartmaya etkin olarak 50 Bir Liderlik Rol Semekkatlarak, katlmclarn sonulara ulamalarn salarsnz. rnein: "Fred,ortaya koyduum kantlar gsteriyor ki, Fundy Krfezi'ndeki merkezi volkankonisinin kenarnda rnetamorfik hareketler olduka yaygn. Bu rnekleri grm

muydun? Bunlar hakknda ne dnyorsun?" Ya da; "Verilerin deerlendirilmesindeyorumlarnz bekliyorum..." Burada, tartma temel olarak aklc ve verileredayanan ltlerle ynetilmi olur. Dier bir deyile, mesleki lider, ayn sosyalsnftaki insanlar arasnda yaplan bir gr alveriinde, szde bir liderlikstlenmitir.Dikkate Alnmas Gereken SorularBir liderlik rol seerken aadaki sorulan dikkate aln: Tartma sresince sizden ayn rol m oynamanz istenecek, ya da bir roldendierine gei yapabilecek misiniz; rnein etkileyici olandan bilgilendiriciolana, bilgilendirici olandan ikna edici bir role? Bu tartmada neyi baarmak istiyorsunuz? Katlmclarn baarmak istedii ne? Neekilde bir katkda bulunmak istiyorsunuz? Grlerinizi dorudan bildirerek mi?Onlarn grlerini dorulayarak m? Katlmclar arasnda daha iyi bir anlay

zemini oluturarak m? Onlarn belli bir karara ya da sonuca ulamalarnsalayarak m, ya da asla byle bir aba gstermeyerek mi? Tartma ak ulu mu, yoksa srekli mi, ya da belli bir konuda kesin bir sonucaulalmas bekleniyor mu? (Unutmayn ki, tartma ne kadar ak ulu olursa, res- 51 Tartma Sanatmi kontrol gerei o kadar azalr, tpk mesleki ve bilgilendirici rollerde olduugibi.) Duygusal ve politik unsurlar ne kadar nemli olacak? Tartlacak konular nekadar "scak"? nsanlarn nasl davranmas bekleniyor? Yapc olarak m, yoksakonular kendi deerlerine gre mi tartacaklar? Ya da bir ' sava havas iinde,bakalarn yenilgiye uratma istei ile mi tartacaklar? Eer sonuncu durumgeerliyse, tartmann daha bir sk denetlenmesi gerekebilir.Tartmay kafanzda canlandrn. Kafanzda bir roln provasn yapn, sonradierini, ve neler olacan grmeye aln. Sonunda da hounuza giden bir ya dabirden fazla rol sein.BLM 4Bir Tartma Plan HazrlamakTEMEL TARTIMA PLANLARITartma planlar, bazen genel anlamda rehberlik, bazen de sk bir denetimsalayarak, tartma ve aratrmanzn dzenli ve btn bir sre olmasn salar.Gelin, baz temel tartma plan rneklerine bakalm.lk olarak, ehrinizde olan bir olay ve bu konuda ehir belediyesinin ne yaptkonusunda tartmak isteyen bir sivil toplum rgtnn toplantsn yrttnzvarsayn. Toplant iin yaptnz plan size baz al szleri sunar ve bir konu

listesiyle, bu konular hakknda sorulacak sorular dzenler:1- Al konumas 2. Konular ok kltrl i gc


23/73

evrenizdeki ekonomik gelimeler niverstede yenilikler 52 53 Tartma Sanat3. Sorular Kim ne yapyor? Ne zaman? Niin? Nerede?

Kime? Kim iin ve kiminle? Kim kazanyor? Kim kaybediyor? Kim ilgi gsteriyor?Kendilerini bilgilendiren grup yeleri, ehrin komisyon yelerini de ardklarikinci bir toplant dzenlerler. kinci toplant iin de aadaki plansunarsnz:1. Al konumas2. Konular: Yaplan iler Komisyon yelerine verdiimiz destek Onlarn bize verdii destek letiimi glendirme3. SorularNasl sonular elde edildi, ve bu sonular hakknda onlar (biz) nelerhissediyor(uz)?

Komisyon yeleri, sorunlarmza nasl ve ne kadar yeterli yaklatlar? Komisyon yelerinin gereksinimlerini yeterli derecede karladk m? Komisyon yeleri ile nasl ve ne kadar yeterli bir iletiimimiz var, ve bununasl daha iyi hale getirebiliriz?imdi de, ekonomi okuyan ve bir opsiyon-fiyatlandrma teorisi konulu bir seminerdesunu yapacak bir renci olduunuzu varsayn. Tartmay srdrmek iin, en iyial seeneklerini belirlemek iin drt model belirledirz.Bir Tartma Plan Hazrlamak Kafanzda tasarladnz modeller unlar: Model 1Model 1'de, opsiyon-fiyatlandrma teorisinin yeterlilii konusunda sorular sorarakbalyorsunuz. 1. Tantm u anda geerli olan opsiyon-fiyatlandrma teorisinin temel noktalar nelerdir?

Teorinin gl ve zayf yanlar nelerdir?12. Tartma u andaki teoriyi baarl bir biimde uygulayabilir-miyiz, yoksa daha iyisini mibulmalyz? Daha iyi bir teorinin aklk getirmesi gereken noktalar nelerdir?lodel 2Sik iki sorunuzu biraz deitirerek, Model 2'de, yrrlk- olan teoriningeerliliini sorguluyorsunuz.1. Tantm u andaki teoriye gre neler beklemeliyiz? Elimizdeki sonular tam olarak ne?2. Tartma u andaki teoriyi baarl bir biimde uygulayabilir miyiz, yoksa daha iyisini mibulmalyz? Daha iyi bir teorinin aklk getirmesi gereken nokta- 54 55 Tanma Sanatlar nelerdir?Model 3Teoriye odaklanm nceki ilginizi verilere yneltirken, Model 3'de dikkatleri bazak aykrlklara, yani aklanmas gereken ama fazla kolay aklanamayandurumlara ekiyorsunuz.1. Tantm: Ne tr kavramlarla kar karyayz?

Bunlar neden artc bulduk?2. Tartma u andaki teoriyi baarl bir biimde uygulayahilir miyiz, yoksa daha iyisini


24/73

mi bulmalyz? Daha iyi bir teorinin aklk getirmesi gereken noktalar nelerdir?Model 4Sonunda, ilk iki sorunuzu hafife deitirerek, Model 4'de daha nce gzden kamaykr durumlara, yani gndeme yeni giren ve aklanmas zor olan durumlara,deiniyorsunuz.

1.Tantm Gemite ne tr gzlemler yapmtk? u anda ne tr gzlemler yapmaktayz? 56 Bir Tartma Plan Hazrlamak1. Tartma u andaki teoriyi baarl bir biimde uygulayabilir miyiz, yoksa daha iyisinimi bulmalyz? Daha iyi bir teorinin aklk getirmesi gereken noktalar nelerdir?*Yukardaki rnekler basit bir tartma plann nasl hazrladnz gsteriyor:nce dikkatleri konu zerine o-daklamak iin ksa bir tantm konumas yapyor,ilgiyi canlandryor, konu ile ilgili gereken temel bilgileri sunuyor, ve belki

temel kurallar aklyorsunuz. kinci olarak da, eer birka konu hakknda ya dakarmak konularn yalnzca baz ynleri hakknda konuacaksanz, bunlarkatlmclara mantksal bir sra iinde sunmaya alrsnz. nc olarak,tarttnz konunun ayrntlarna inebilmeleri ve sizin istediiniz noktalaraparmak basmalar iin katlmclara temel sorular yneltirsiniz.AYRINTILI TARTIMA PLANLARITantc blmleri olan, konularn bir listesini, ve temel sorular ieren basitbir tartma plan genelde deiik konularn tartmasnda ve her trl ortamdauygulanabilir. Basit bir plan ayn zamanda, insanlar kendilerinden ne beklendiinibildiklerinde, karmak konularn tartlmasnda jda kolaylk salar. rneinrgtnzn bakanu drt rnei temellendiren teori iin, Kinnevay'in Bir Sylem Teori-S adlkitabnn "Kefedici Sylemde Mantk" adl blmne bavura-bilirsiniz. (Kinnevay

1980, sayfa 141-146)__57__Tanma Sanat \olarak, yelerinizin Robert'm Kurallar/na uygun olarak demokratik bir ynetim veuygulama istediini bilirsiniz. Bir ekonomi uzman olarak, seminerinizi izlemeyegelen insanlarn, ortaya koyduunuz kant ve savlarn temelini renmekistediklerini bilirsiniz.Fakat katlmclarn, tartlacak, ama ya da eylem planlar gibi beinci vealtnc konularda ele alnan karmak konular hakknda temel bilgisi olmadzaman, ya da amacnz insanlarn belli bir sonuca ulamalarn sala-maksa, basitbir tartma plan yeterli olmayabilir. te o zaman ayrntl bir planagereksiniminiz var demektir. Setiiniz liderlik rolne bal olarak, bu plan bykbir olaslkla aadaki unsurlardan bir ya da ikisini de iermelidir: Konuyu daha ilgin bir noktaya getirmek, farkl grlerin ortaya kmasnsalamak, ve tm katlmclarn etkin rol almasn salamak iin, temel sorulardansonra sorulacak ek sorular Tartlan konulan zetlemenizi salayacak, daha baka sorulara gemenizi vesonuca ulamanz kolaylatracak, temel konular hakknda sorduunuz denemesorular Sizin ve dierlerinin yapmak istedii son zetler, ara ve ulalmak istenen sonuiin yapacanz hazrlklar Kendi bilgi ve deneyiminizi dierleriyle paylamak, grlerinizi aklamak, vedierlerinin grlerine kart grler sunmak iin yapacanz hazrlklarBir Tartma Plan HazrlamakAyrntl tartma planlar, bir liderin rehberi ya da danma klavuzu biiminde

bir el kitab olarak hazrlanabilir. Bu rehberler genellikle, seminerleri ynetenve eitim programlarn srdren mdrler tarafndan kullanlr. i "eitim vegeliim" ya da "insan kaynaklar eitimi" olan biri size byle rehberler


25/73

gsterebilir. Bu rehberlerde bulacaklarnz, size, sahne dzenlemelerini ya da dersplanlarn hatrlatabilir.SOSYAL VE POLTK KONULARHer zaman iin zihinsel bir sre olsa da, aratrma ayn zamanda duygusal vepolitik bir sretir. Plannz tamamlamak iin, tartmanzn gndeme ne gibipolitik ve sosyal sorular getireceini sorun: Sosyal ve ekonomik refahn hangikonular? Kendine sayg ve kararllk? Gurur, g, stat ve ayrcalk? Hangi

nemsiz konular? Orta derecede nemli olanlar? Katlmclar iin nemli olanlar?Sizin iin nemli olanlar? Dikkatleri ekmek istediiniz hangi konular? Deinmektenkatklarnz? Kaamayacaklarnz? Katlmclarn belli politik ve duygusalkonular ele ala-Ica tartmalarda, sorunlarn kmas sizi artmasn. Sizin yardmnz olmadanberaberce etkili bir dnme oraya koymayacaklardr. Ar tepki almaktanekindikleri Jiin, kritik sorular sorup, yorum yapmaktan kanacaklardr. Ya dakendilerine bir zarar geleceini dnerek, dierlerini dman olarakgreceklerdir. Katlmclar ayn ~ amanda, tartacaklar konuyu retken birbiimde ele al- 58 59

Tartma Sanatmakta da zorlanacaklardr. Eer karsndakileri kendisi iin gerekli dostlarolarak gryorsa, yorum yapmaktan ve ortaya kart grler koymaktankanacaklardr. Yine ayn biimde, eer karsndakileri yenilmesi gereken birerdman olarak gryorlarsa, onlar dinlemeyecekler, fakat kendi dediklerini geerliklmak iin saldrda bulunacaklardr.Eer bu tr sorunlar bekliyorsanz, plannzn tartmaya yardmc olacak zel birhazrlk iermesini isteyebi-; lirsiniz. rnein ykc ve gereinden fazlasrtmenin kaca bir tartmada, ie katlmclar arasnda ortak bir zeminyaratarak balayabilirsiniz. Eer almak istediiniz nlem bu tr bir eyse, Harvardniverstesi'nin kard i iki yapta bavurabilirsiniz: Evete Yaklama (Fisher vej Ury 1983) ve Birlikte lerleme (Tsher ve Brown,1989). Yine ayn biimde,katlmclarn etkili sonulara ulamasn istiyorsanz, baz temel noktalara

odaklanp, aslnda deinmek istemedikleri konulara ynelebilir, bylece istediinizzemini oluturabilirsiniz. Yapmak istediiniz hazrlk eer buysa, size HarvardlChris Argyris'in Dnme, renme ve Eylem adl yaptn (1983) nerebiliriz. Aynzamanda Hayrdan Kurtulmak. Zor nsanlarla Tartma adl kitap da (Ury 1991)yararl olabilir.Zor koullar altnda karar verme ynetmelerini, Kesin Sorun zc (Hayes 1989)adl kitabn nc blmnde bulabilirsiniz. nc blmn tamam okunduunda okyararl olabilir. 60 Bir Tartma Plan Hazrlamak ZET VE KONTROL LSTELERGelin, nce temel tartma planlar, daha sonra da ayrntl tartma planlar iinbirer kontrol listesi vererek buraya kadar sylediklerimizi bir zetleyelim.Temel Bir Tartma Plan Hazrlamak iin Kontrol Listesi1. Konu zerinde odaklanmay, ilgi uyandrmay, herhangi bir bilgiyi sunmay vebelki de baz temel kurallar a-klamak iin, ksa bir balang konumashazrlamak.2. Eer birka konu, ya da birka kark konunun belli' ynlerini tartacaksanz, bunlar mantksal bir sraya koymak.13. Katlmclarn belirlenen konudan uzaklamamalarn ve nceden belirlenennoktalar zerinde durmalarn salamak.Eer temel bir tartma plan yeterliyse, artk tartmanz balamaya hazrdemektir. Sekizinci Blm'de bu konuda, zihinsel, duygusal, politik, pratik velojistik adan iaha ayrntl bilgiler bulabilirsiniz.W Ayrntl Bir Tartma PlanHazrlamak in Kontrol Listesi

Elbette, temel bir plan yeterli olmayabilir. Belki de kark bir konuyu, oalandaki temel bilgilere sahip olmayan insanlarla tartmak zorundasnz; rneinkonunuz resmi


26/73

61 Tartma Sanatbir soruturma, ya da hkmetin bir sorunu olabilir. Ya da tannm birkonuunuzun, tartlacak konular, amalar ya da sorunlarn ele ald noktalarhakknda fazla bilgisi olmayabilir. Byle bir durumda, aadaki unsurlardan bir yada daha fazlasn ieren, ayrntl bir tartma plan hazrlamanz gerekir.4. Oda kesinletirmek, farkl dncelerin belirtilmesini salamak, ve tm

katlmclarn etkin bir rol almalarn salamak iin, her asl sorudan sonra, eksorular sormak.5. zetlemenizi, dier bir soruya gemenizi, ve bir sonuca ulamanz salayacakuygun ek sorular kaydetmek.6. Aralarda yaplan gzden geirmeleri ve sizin ya da dier uzmanlarn yapacasondaki zetlemeleri, bunlarn yannda sonu karma srelerini dzenlemek.7. Bilgi ve deneyiminizi bakalaryla paylamak, kendi dncelerinizi ortayakoymak ve dierlerinin savlarn eletirmek.Son olarak da, politik ve duygusal konularn tartmas srasnda sorunlar kacakgibiyse, bunlar nlemenin ve tartma iin gerekli ortam salamann yollarnarayabilirsiniz.BLM 5

Durumlar ncelemek ve Amalar BelirlemekYllardan bu yana, katldmz, gerek halka ak, gerek -zel, hemen hemen btni toplantlarnda, gndemi genellikle, bu ve bundan sonraki iki blmde elealdmz u be konu oluturuyordu: durumlar incelemek, amalar belirlemek, planyapmak, planlar deerlendirmek ve sorunlarm nedenlerini bulmak. Bu konularhakknda yaplan verimli almalardan rendiklerimizi sizinle paylaacaz.rendiklerimizi yalnzca kendi deneyimlerimize deil, ayn zamanda birliktealtmz ustalara da borluyuz. Sizin iin bu konuda, baka hibir yerdedzenli bir biimde bulamayacanz temel noktalar dzenledik. Size ayn zamandakonuyla ilgili kitap nerilerinde de bulunacaz.Durumlar^ amalar, planlar, ve sorunlar tartmak iin yaklamlarmzrneklerken, byk lde i ve e-konomi dnyasndaki deneyimlerimize dayandk;nk bu alanlarda llebilir ve gzlenebilir verilere ulamak

62Tartma Sanatdaha kolay. Fakat bizim i ve ekonomi dnyasndan aldmz rneklere bakarak,ortaya sunduumuz yaklamlarn ok geni alanlarda kullanlamayaca kansnakaplmayn. Gerekten de, yazarlardan biri, bu ve bunu izleyen blmleri; insanlarai yaamlarnda dncelerini yazarak belirtmeyi reten bir derste okutmutu.Hatta rencilerinden bazlar anlatlan ama belirleme srecindeki yntemleri ksaykler, bilimsel raporlar, ve etik ve dinsel konularda bitirme devlerihazrlarken kullanmt.Bu nedenle, her kin iseniz, mesleiniz ne ise, ve amacnz ne yapmaksa, bublmlerin sizin iin olduka bilgilendirici olduu kansndayz. Sizlere, beinci,altnc, ve yedinci blmleri inceleyip, orada anlatlanlar temel bir zeminoluturmanz amacyla okumanz neriyoruz. rnein, amalar hakknda konumayahazrlanrken, ya da planlardan sz edecekseniz ve insanlara dnmeleri iinyardm ediyorsanz, bu bilgilerden olduka yararlanacaksnzok genel olarak ele alndnda, beinci, altnc ve yedinci blmler, birtartma plan hazrlarken (drdnc blme baknz), ve bir tartmay balatpynetirken (sekizinci ve dokuzuncu blmler) kullanacanz birer rehberdir. Bublmlerde; tartma yaplar sunulmu, tartmalarda sorulabilecek sorularnerilmi, ve bu soru ve yaplarn mant aktarlmtr.Durum, ama, planlar ve sorunlar hakknda dnrken; sekizinci blme doru yolalarak bu blmlere yle bir gz gezdirebilirsiniz; fakat, beinci, altnc veyedin-Durumlan ncelemek ve Amalan Belirlemekc\ blmlere biraz zaman ayrp bunlar incelerseniz, greceksiniz ki, buradaki

bilgiler genel olarak ele alndnda, gnlk yaamn her alanndakullanabileceiniz, bir idari sreci tanmlamaktadrlar.DURUMLARI NCELEMEK


27/73

Durum incelemeleri, karlarmz etkileyen ve bir yant gerektiren olay vekoullarn tartmalardr. Genellikle kendi kendimize (1) neler olduunu ve (2) bukonuda ne yapmamz gerektiini sorarz. Fakat ou zaman kendimize ncelikle usoruyu sormalyz: (3) hangi konuda konumalyz ve bu konuda ne bilmemiz gerek?Doalar gerei, durum incelemeleri nceden belirlenmitir, ynlendiricideillerdir: ne olduunu renmek ve ne yapacamza bakalarnn syledikleridorultusunda deil, kendimiz karar vermek isteriz.

Bir tartmadan ok, bir brifinge gelirken, liderlerden kendi yantlarnsunmalarn bekleriz. Onlardan, eylem iin kendi bulgularn, vardklar sonularve nerilerini, ya da amalarn ve amalar gerekletirmek iin yaptklarplanlar aklamalarn bekleriz. Onlarn, ne dnmemiz ve yapmamz gerektiinisylemelerini isteriz; bu nedenle verilerini seici olarak sunmalar gerekir ki,onlarn vard sonulara gvenebilelim.Bir tartmaya gelirken, liderlerden bizi kendi rnmz olan sonularayneltmelerini, ve bizim vardmz bu sonulara gvenmelerini isteriz. Verilerinitam olarak sun- 64 65

Tartma Sanatmalarn bekleriz. Bu veriler, durumu anlamamza yardmc olacak, onudeitirebilmek iin ne gibi yetilerimiz ve olanaklarmz olduunu bize gsterecekolan verilerdir.Bir brifinge katldmzda, bir dnce srecinin rn

V a Howard j h Barton Tartisma Sanati

Documents

Transcript of V a Howard j h Barton Tartisma Sanati