Poesia Quechua de Arguedas

4
POESIA QUECHUA DE ARGUEDAS IMAN GUAYASAMIN ¿Maypachamantan Guayasamin kallpayki oqarikun? Qaqchaq urpi, yawar qapariq ¿maypachamantapunin ukupacha kanchariq ñawiki cielo kañaq makiyki? Uyuriway, rauraq wayqey. Ñakay pacha mitata runa kiriq punchauta, waqachiq tuta runa, runa mikuq uyanta, wiña wiñaypaq churanki mana pipa kuyuchiy atinanta ¡maykamaraq changanki! Runa wagacun wayrapa kallpanta mikuchun, qan rayku. Wayasamin sutiyki intipa quepa ñeqen churinkunapa qaparisganmi Quito muyup apu wamanikunapa katatatasqan waqascan, riti mirasqan, cielomantapas astawan sinchi sombran. Manan chayllachu: Estados Unidos, China, Tawantinsuyu tukuy llaqtapi runakuna ñakasqanta, imaymana mañakusqanmanta qan, rauraq waygey, qaparinki, Apurimaq mayu astawan hatun astawan mana tanichiq simiwan. QUE GUAYASAMIN ¿Desde qué mundo, Guayasamin, tu fuerza se levanta? Paloma que castiga sangre que grita. ¿Desde qué tiempos se hicieron tus ojos que descubren los mundos que no se ven, tus manos que el cielo incendian? Escucha, ardiente hermano, El tiempo del dolor, de los días que hieren, de la noche que hace llorar, del hombre que come hombres, para la eternidad lo fijaste de modo que nadie será capaz de removerlo, lo lanzaste no sabemos hasta qué límites. Que llore el hombre que beba el suavísimo aliento de la paloma que coma el poder de los vientos, en tu nombre. Wayasamin es tu nombre; el clamor de los últimos hijos del sol, el tiritar de las sagradas águilas que revolotean Quito, sus llantos, que acrecentaron las nieves eternas,

Transcript of Poesia Quechua de Arguedas

Page 1: Poesia Quechua de Arguedas

POESIA QUECHUA DE ARGUEDAS

IMAN GUAYASAMIN

¿Maypachamantan Guayasamin kallpayki oqarikun?Qaqchaq urpi, yawar qapariq¿maypachamantapunin ukupacha kanchariq ñawikicielo kañaq makiyki?Uyuriway, rauraq wayqey.Ñakay pacha mitataruna kiriq punchauta,waqachiq tutaruna, runa mikuq uyanta,wiña wiñaypaq churankimana pipa kuyuchiy atinanta¡maykamaraq changanki!

Runa wagacunwayrapa kallpanta mikuchun,qan rayku.Wayasamin sutiykiintipa quepa ñeqen churinkunapa qaparisganmiQuito muyup apu wamanikunapa katatatasqanwaqascan, riti mirasqan,cielomantapas astawan sinchi sombran.Manan chayllachu:Estados Unidos, China, Tawantinsuyutukuy llaqtapi runakuna ñakasqanta,imaymana mañakusqanmantaqan, rauraq waygey, qaparinki,Apurimaq mayu astawan hatunastawan mana tanichiq simiwan.¡Allinmi, waygey! ¡Estabín, Oswaldo!

QUE GUAYASAMIN

¿Desde qué mundo, Guayasamin, tu fuerza se levanta?Paloma que castigasangre que grita.¿Desde qué tiempos se hicieron tus ojos que descubrenlos mundos que no se ven,tus manos que el cielo incendian?Escucha, ardiente hermano,El tiempo del dolor,de los días que hieren,de la noche que hace llorar,del hombre que come hombres,para la eternidad lo fijastede modo que nadie será capaz de removerlo,lo lanzaste no sabemos hasta qué límites.

Que llore el hombreque beba el suavísimo aliento de la palomaque coma el poder de los vientos,en tu nombre.Wayasamin es tu nombre;el clamor de los últimos hijos del sol,el tiritar de las sagradas águilas que revolotean Quito,sus llantos, que acrecentaron las nieves eternas,y ensombrecieron aún más el cielo. No es solo eso:el sufrimiento de los hombres en todos los pueblos;Estados Unidos, China, el Tawantinsuyotodo lo que ellos reclaman y procuran.Tú, ardiente hermanogritarás todo estocon voz aún más poderosae incontenible que el Apurimac.Está bien hermano,está bien, Oswaldo.

Page 2: Poesia Quechua de Arguedas

CANCIÓN

Maytan rinki ñansa urpiMaytan rinki, tutañatak;Chiri chakichaykita k’askoypiTaniykaychiy,Sonk’oypiñatak saykusk’a raprachaykita.Yawarnicyta upyay, ñansay urpiWik’illayta upyachaykuyChakichaykopa chirin k’oñiykaChank’a, raurasparak’,Tukuy saykuy samarink ‘a.Kutipunki, urpillay, umac’ llaña.Manchay ork’okunta, k’ochataKaqarispaMana atik ñawichayki makiypiSak’ ewankiKancharikl, ñawiyta ñawiykipi apakunki.Tutuyaypi K’an yayku K’K’epaykusak’Maykamarak’ kusisk ‘a Inti hinaMaskask’ ayki,tampi,tampi.

¿Adonde vas, paloma ciega,Adonde vas si es ya la noche?Pon tus fríos pies en mi pecho.Tus alas descansan sobre el latido del corazón.Bebe mi sangre, paloma ciegaBebe mis lágrimasEl hielo de tus pies se hará fuego,Tu cansancio acabaráVolarás dulce, tranquila,Por montes y lagos, mirandoTus ojos ciegos en mi manoQuedaránMis ojos llevarás en los tuyosYo quedaré a oscuras,A tientas, siguiendo tu vidaNunca mas feliz que en la luz.

HARAWI

Yau GestrudisSonk’ochallay sonk‘o,ñavi ruruyDiospa yawarninDiospa unanchan,Diospa siminDiospa heridanManan ñrusachu kani.Auk’aykikumanK’atisiawanku

Page 3: Poesia Quechua de Arguedas

Yana puyus llak tayta  pakaykun,Chiririnkas iglesia punkukkiRaprayanLlok’llas kachaykakamun,All’kos anyarin, llapanPlasaykupi

Manan ñausachu kaniayk emusianin, mamaykayk’aya yawar wek’aykipuririsianñatukuy auk akunatamancharichispa,ek’epachispa¡Mamallay mama!Amaña wak aychu,

Ñawiykssanmi;K’awaykullawayDiospa HeridanLlumpay ñawiykiwan

Oye Gertrudis,Corazón, corazón míoLuz de mis ojosSangre de DiosBandera de DiosBoca de DiosHerida de DiosYa no estoy ciego.

Tus enemigosnos persiguen;la nube negra ha entrado a mí pueblola mosca que anuncia la muertealetea en la puerta del templotorrentes de lodo lo amenazan;los perros están aullando, todos en la plaza.

Ya no estoy ciego,Vengo huyendo, madre mía.Pero, he aquí que tus lágrimas de sangreEmpiezan a caminarA nuestros enemigosEspantandoAhogando

Madre de mi madre¡ya no llores!

Ya tengo ojosMírame bienHerida de DiosCon tu mirar infinito.

Page 4: Poesia Quechua de Arguedas