1

Phương pháp nghiên cứu

khoa học

Giảng viên: Nguyễn Văn Hòa

Khoa CNTT – ĐH An Giang

2

Thông tin cần thiết

Địa chỉ email: nvhoa@agu.edu.vn

Chỉ liên lạc qua điện thoại nếu cần thiết

Tài liệu của môn học :

http://staff.agu.edu.vn/nvhoa/RM/

Qui định trong lớp:

3

Mục tiêu của môn học Nắm được cái khái niện chung về khoa học,

nghiên cứu khoa học, tư duy sáng tạo..

Hiểu biết phương pháp nghiên cứu khoa học - TH

Có kỹ năng trong nghiên cứu khoa học

Viết và trình bày một báo cáo khoa học

Một số vấn đề xã hội trong nghiên cứu khoa học

4

Yêu cầu môn học Sinh viên phải dự trên 80% số tiết mới được tính

điểm học phần

Trình bày tóm tắt một bài báo khoa học

Viết đề cương nghiên cứu (nhóm)

Viết và trình bày nghiên cứu (nhóm)

5

Đánh giá môn học Chuyên cần (dự lớp): 10%

Kiểm tra trên lớp: 10%

Trình bày tóm tắt bài báo: 20%

Viết một đề cương nghiên cứu: 15% (3-4 SV)

Viết báo cáo nghiên cứu (bài báo) của đề cương: 20%

(3-4 SV)

Trình bày báo cáo/bài báo: 15% (3-4 SV)

Phản biện báo cáo/bài báo: 10% (3-4 SV)

Thi hết môn: KHÔNG

6

Nội dung môn học

Giới thiệu chung về khoa học, nghiên cứu khoa

học, tư duy sáng tạo…

Các phương pháp nghiên cứu khoa học

Phương pháp đọc, viết, trình bày và phản biện

một báo cáo khoa học

Một số vấn đề xã hội trong nghiên cứu khoa

học

7

Tài liệu tham khảo Christian W. Dawson, Project in Computing and

Information Systems, Addision Wesley, 2009

Một số bài viết của GS. Nguyễn Văn Tuấn tại

http://nguyenvantuan.org

Một số bài viết của GS. Hồ Tú Bảo tại

http://www.jaist.ac.jp/~bao/writingsinvietnamese.html

Một số bài giảng/tài liệu tiếng Anh tại

http://www.idt.mdh.se/kurser/ct3340

8

Chương 1: Giới thiệu

Giảng viên: Nguyễn Văn Hòa

Khoa CNTT – ĐH An Giang

9

Khoa học (KH) là gì? Khoa học là hệ thống những tri thức về các quy

luật của vật chất và sự vận động của vật chất, qui

luật tự nhiên, xã hội và tư duy

Khoa học là một quá trình nhận thức: tìm tòi,

phát hiện các quy luật của sự vật, hiện tượng và

vận dụng các quy luật đó để sáng tạo ra nguyên

lý; các giải pháp

Khoa học (KH) là gì?

10 Nguồn: Gordana Dodig-Crnkovic

11

Quan hệ giữa KH và đời sống xã hội

Tác động của khoa học đến đời sống xã hội

Khoa học ngày càng mở ra những khả năng mới cho

sản xuất vật chất

Khoa học góp phần hình thành và phát triển cuộc cách

mạng khoa học kỹ thuật

Thực tiễn xã hội là động lực để khoa học phát

triển

Thực tiễn xã hội là cơ sở của tri thức khoa học và tiêu

chuẩn chân lí của những nguyên lý khoa học

12

Quy luật hình thành và phát triển khoa học

Trong nghiên cứu, nghiên cứu viên có thể xuất

hiện nhiều loại ý tưởng:

Hình thành một phương hướng khoa học mới

Đề xướng một trường phái khoa học mới

Xây dựng một bộ môn khoa học mới

Những ý tưởng khoa học này được sinh ra từ

những quy luật nội tại:

Quy luật về sự phân lập các bộ môn khoa học

Quy luật về sự tích hợp các bộ môn khoa học

13

Tiêu chí nhận biết một bộ môn KH Tiêu chí 1: Có một đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu là gì ?

Là bản thân sự vật hoặc hiện tượng được đặt trong

phạm vi quan tâm của bộ môn khoa học

Tiêu chí 2: Có một hệ thống lý thuyết

Bao gồm: Những khái niệm, quy luật định luật, định

lý…

Hệ thống lý thuyết của bộ môn Khoa học bao gồm:

Bộ phận riêng (có đặc trưng)

Những cơ sỡ lý thuyết kế thừa từ các bộ môn khoa học khác

14

Tiêu chí nhận biết một bộ môn KH

(tt) Tiêu chí 3: Có hệ thống phương pháp luận

Gồm 2 bộ phận

Phương pháp luận riêng có

Phương pháp luận thâm nhập từ các bộ môn khoa học

khác

Tiêu chí 4: Có mục đích ứng dụng

15

Công nghệ là gì? Là một hoạt động nhằm giải quyết một vấn đề hoặc

một lớp vấn đề kỹ thuật

Công nghệ (CN) là 1 hoặc một số giải pháp để giải quyết vấn đề kỹ thuật

Con đường để giải quyết một số vấn đề kỹ thuật

Toàn bộ kiến thức được chuyển vào hệ thống, bất kể từ

nguồn nào để luận cứ cho sự phát triển

Công nghệ là một phương tiện

Công nghệ gồm bốn thành phần: kỹ thuật, thông tin,

con người, tổ chức

16

Phân biệt khoa học và công nghệ Khoa học

NCKH mang tính xác suất

Hoạt động khoa học luôn đổi mới không lặp lại

Sản phẩm khó được định hình trước

Sản phẩm mang đặc trưng thông tin

Lao động linh hoạt và có tính sáng tạo cao

Có thể mang mục đích tự thân

Phát minh khoa học tồn tại mãi mãi với thời gian

Công nghệ

Điều hành CN mang tính xác định

Hoạt động công nghệ được lập theo chu kì

Sản phẩm được định hình theo thiết kế

Đặc trưng sản phẩm tuỳ thuộc đầu vào

Lao động bị định khuôn theo quy định

Không mang mục đích tự thân

Sáng chế công nghệ tồn tại nhất thời và bị tiêu vong

17

Phân loại khoa học Phân loại theo cơ cấu của hệ thống tri thức hoặc

chương trình đào tạo

Khoa học cơ bản

Khoa học cơ sở của chuyên ngành

Khoa học chuyên ngành (chuyên môn)

Nghiên cứu khoa học là gì? Nghiên cứu khoa học là sự nổ lực khám phá sự

thật, sáng tạo ra phương pháp mới qua điều tra

hệ thống

Khám phá

Sáng tạo phương pháp

Điều tra có hệ thống

18

19

Nghiên cứu khoa học là gì? Định nghĩa nghiên cứu

Nghiên cứu khoa học là hoạt động của con người nhằm

mở rộng tri thức thông qua các phương pháp khoa hoc

Nghiên cứu khoa học là quá trình áp dụng các ý tưởng,

nguyên lý và phương pháp khoa học để tìm ra các kiến

thức mới

Hai điều kiện để một hoạt động có thể được xem

là nghiên cứu khoa:

→ Mục tiêu và phương pháp

Mục tiêu nghiên cứu khoa học Sáng tạo tri thức mới

Đóng góp thêm tri thức vào kho tàng tri thức nhân

loại

Tri thức phải mang tính phổ quát hay có thể khái

quát hóa

20

Mục tiêu nghiên cứu khoa học (tt.)

21 Nguồn: Dawson 2009

Phương pháp nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu là cuộc điều tra hay

khảo sát có hệ thống

Qui trình chuẩn: đặt câu hỏi; thu thập thông tin

hiện hành; đặt giả thuyết; thử nghiệm và thu thập

dữ liệu; phân tích dữ liệu; diễn giải kết quả phân

tích; công bố kết quả; và tái kiểm định giả thuyết

Kết quả mang tính tái thiết lập (repeatability)

22

23

Nhận thức KH (tri thức KH) Nhận thức thông thường

Được tích lũy thông qua công việc, hoạt động hàng ngày

Kết quả: kinh nghiệm, riêng lẽ, phỏng đoán, là cái mới nhưng mang tính chủ quan

Tri thức thông thường chỉ giải quyết những nhiệm vụ thực tiễn hẹp và trực tiếp

Nhận thức khoa học Được tích luỹ từ quá trình NCKH

Được biểu hiện dưới dạng các khái niệm, phạm trù, tiền đề, quy luật, định luật, định lý, lý thuyết, học thuyết…

Nhận thức thông thường là cơ sở, là tiền đề để nhận thức khoa học

24

Động lực nghiên cứu Động lực nghiên cứu:

Nghiên cứu thuần tuý: nâng cao hiểu biết về các hiện tượng

Nghiên cứu mang tính công cụ: Một vấn đế cần phải có giải pháp

Nghiên cứu ứng dụng: giải pháp cần phải có lĩnh vực ứng dụng

Động cơ thúc đẩy phương pháp luận nghiên cứu Kiểm soát tiến trình nghiên cứu (mang tính định tính) Kiểm chứng kết quả nghiên cứu So sánh các phương pháp nghiên cứu Tuân thủ các nguyên tắc thực tế khoa học

25

Các đặc điểm của NCKH Tính mới

NCKH là quá trình thâm nhập vào thế giới của những

sự vật mà con người chưa biết. Vì vậy, quá trình

NCKH luôn là quá trình hướng tới những phát hiện

mới hoặc sáng tạo

Tính tin cậy

Một kết quả nghiên cứu đạt được nhờ một phương

pháp nào đó phải có khả năng kiểm chứng lại nhiều lần

Điều kiện quan sát hoặc thí nghiệm khác nhau giúp

kiểm chứng kết quả nghiên cứu

26

Các đặc điểm của NCKH (tt) Tính thông tin

Sản phẩm khoa học luôn mang đặc trưng thông tin.

Sản phẩm của NCKH được thể hiện: một báo cáo khoa

học, tác phẩm khoa học, mẫu vật liệu mới, sản phẩm

mới, mô hình thí điểm…

Tính khách quan

Tính khách quan vừa là một đặc điểm của NCKH, vừa

là một tiêu chuẩn của người NCKH.

27

Các đặc điểm của NCKH (tt) Tính rủi ro

Một nghiên cứu có thể thành công, có thể thất bại.

Sự thất bại trong NCKH có thể do nhiều nguyên nhân:

Do thiếu những thông tin cần thiết và đủ tin cậy để xử lý

những vấn đề được đặt ra trong nghiên cứu.

Do trình độ kỹ thuật của thiết bị thí nghiệm không đủ đáp

ứng nhu cầu kiểm chứng giả thiết

Do khả năng thực hiện của người nghiên cứu chưa đủ

Do giả thiết nghiên cứu đặt sai

Do những tác nhân bất khả kháng

28

Các đặc điểm của NCKH (tt) Tính kế thừa

Mỗi nghiên cứu phải kế thừa các kết quả nghiên cứu trong các lĩnh vực khoa học có liên quan

Tính cá nhân

Vai trò cá nhân trong sáng tạo mang tính quyết định

Tính phi kinh tế Lao động NCKH rất khó xác định một cách chính xác như

trong lĩnh vực sản xuất vật chất

Những thiết bị chuyên dụng trong NCKH hầu như không thể khấu hao, nếu được đặt trong Lab nghiên cứu

Hiệu quả kinh tế của NCKH hầu như không thể xác định

29

Các loại hình NCKH Nghiên cứu cơ bản (Fundamental research)

Nghiên cứu nhằm phát hiện về bản chất và quy luật của

sự vật hoặc hiện tượng trong tự nhiên, xã hội

Hình thức

Nghiên cứu thuần tuý lý thuyết

Nghiên cứu thực nghiệm (NC một quy luật chưa biết nào đó)

Sản phẩm: các phát hiện, phát kiến, công thức, phát

minh, và thường dẫn đến việc hình thành 1 hệ thống lý

thuyết có ảnh hưởng đến một hoặc nhiều lĩnh vực khoa

học khác nhau

30

Các loại hình NCKH (tt) Nghiên cứu ứng dụng (applied research)

Vận dụng các qui luật từ nghiên cứu cơ bản để đưa ra

nguyên lý về các giải pháp có thể bao gồm công nghệ,

sản phẩm, vật liệu thiết bị, nhiên cứu áp dụng các kết

quả nghiên cứu ứng dụng vào trong một môi trường

mới của sự vật và hiện tượng

Sản phẩm: có thể là một giải pháp mới về tổ chức, quản

lý, xã hội hoặc công nghệ vật liệu sản phẩm,…

31

Sản phâm nghiên cứu khoa học Nghiên cứu khoa học cơ bản

Khám phá quy luật & tạo ra các lý thuyết

Nghiên cứu khoa học ứng dụng

Vận dụng lý thuyết để mô tả, giải thích, dự báo và đề

xuất các giải pháp

32

Một số thành tựu có tên gọi riêng Phát hiện (Discovery), nhận ra cái vốn có:

Quy luật xã hội. Quy luật giá trị thặng dư

Vật thể / trường. Nguyên tố radium; Từ trường

Hiện tượng. Trái đất quay quanh mặt trời.

Phát minh (Discovery), phát hiện cái vốn có:

Quy luật tự nhiên. Định luật vạn vật hấp dẫn.

Sáng chế (Invention), tạo ra cái chưa từng có: mới

về nguyên lý kỹ thuật và có thể áp dụng được.

Máy hơi nước; Điện thoại

33

Yếu tố con người trong NCKH

Có kiến thức về lĩnh vực nghiên cứu

Có đam mê nghiên cứu, ham thích tìm tòi, khám

phá cái mới

Có sự khách quan và trung thực về khoa học (đạo

đức khoa học)

Biết cách làm việc độc lập, tập thể và có phương

pháp

Liên tục rèn luyện năng lực nghiên cứu từ lúc là

SV

34

Những ai làm nghiên cứu Các nhà nghiên cứu ở nhiều lĩnh vực khác nhau ở

các Viện, Trung tâm Nghiên cứu

Các giáo sư, giảng viên ở các trường Đại học, Cao

Đẳng, Trung học Chuyên nghiệp

Các chuyên gia ở các cơ quan quản lý Nhà nước

Các Công ty, Viện nghiên cứu tư nhân

Các Sinh viên ham thích NCKH ở các trường Đại

học

35

Thái độ đối với việc nghiên cứu Chân thực

Không cần làm sai lệch sự thật

Nghiên cứu mà giúp tìm ra những “điều tệ hại” thì

cũng tốt như người ta khám phá ra “những tin tốt lành.”

Sáng tạo

Tìm kiếm sự khám phá mới

Luôn có cái để “khám phá” trong một bộ dữ liệu có giá

trị

36

Trình tự chung NCKH Có 4 bước

Bước 1 : Lựa chọn đề tài khoa học

Bước 2 : Hình thành luận điểm khoa học

Bước 3: Chứng minh luận điểm khoa học

Bước 4: Trình bày luận điểm khoa học

37

Loại hình nghiên cứu Đề tài

Là một hình thức tổ chức nghiên cứu, có nhiệm vụ

nghiên cứu cụ thể, nội dung, phương pháp rõ ràng, do

cá nhân hoặc nhóm người thực hiện

Mục tiêu: nhằm trả lời các câu hỏi học thuật, thực làm

phong phú các tri thức KH hoặc giải quyết những vấn

đề thực tiển

Ví dụ: …

Loại hình nghiên cứu Dự án

Là loại đề tài được thực hiện nhằm mục đích ứng dụng

có xác định hiệu quả kinh tế - xã hội cụ thể

Dự án có tính ứng dụng cao, có ràng buộc về thời

gian và nguồn lực

Ví dụ: Dự án xây dựng thí điểm mô hình phát triển

nông thôn mới

38

Loại hình nghiên cứu Chương trình khoa học: Đề tài lớn, gồm một số đề

tài, dự án có cùng mục đích nhất định

Các đề tài, dự án thuộc chương trình mang tính độc lập

tương đối

Các nội dung trong chương trình có tính đồng bộ, hỗ

trợ nhau

Một nhóm các đề tài/dự án được phối hợp quản lý

nhằm đạt một số mục tiêu chung đã định trước

Ví dụ: “Nghiên cứu, phát triển và ứng dụng công nghệ

thông tin và truyền thông”, mã số KC.01/11

39

Loại hình nghiên cứu Đề án:

Là văn kiện được xây dựng để trình cấp quản lý cao

hơn hoặc gửi cơ quan tài trợ nhằm đề xuất xin thực

hiện một công việc nào đó: thành lập một tổ chức, tài

trợ cho một hoạt động, …

Các chương trình, dự án, đề tài được đề xuất trong đề

án

Ví dụ: Đề án 112, …

40

41

Giá trị của nghiên cứu khoa học Từ góc độ cá nhân:

Làm nghiên cứu mang lại niềm vui

Làm nghiên cứu để xuất bản

Làm nghiên cứu được quan tâm cho dù kết quả là

thế nào đi nữa

Công bố kết quả nghiên cứu :

Viết để được đọc

Viết để được trích dẫn

Viết để thay đổi thực tiển

42

Nguồn cho các đề tài nghiên cứu

Các phương pháp

Nghiên cứu trước

Học thuyết

Kinh nghiệm cá nhân

Nguồn: A. Dennis, HICSS

Dữ liệu

(Chính và phụ)

Nguồn cho các đề tài nghiên cứu journal articles / bài báo đăng ở các tạp chí KH

conference proceedings / kỷ yếu hội thảo

theses / luận án, luận văn

books / sách chuyên khảo

technical reports, preprints etc. / báo cáo kỹ thuật

etc. / vv

43