Phóng viên việt viết về israel -...

Phóng viên việ t viế t về isr ael

Tuyển Tập các bài viếT của những phóng viên việT nam

Từng học Tập và công Tác Tại israel Từ 2004-2007

1

MỤc lỤc

mục lục 1

lời giới thiệu: Đại sứ Israel tại Việt Nam, ngài Effie Ben, Matityau 2

israel-đất nước và con người

NgỡngàngIsrael(Ngô Tiến Long) 3

Israel-Vùngđấtkhôngchỉlàxungđột(Hoàng Thị Kim Thu) 6

Israel-gaixươngrồngêmái(Tô Phương Thủy) 10

Kibbutz-Môhìnhkinhtế“madeinIsrael”(Nguyễn Đại Phượng) 13

Shabbatyênbình (Bích Diệp) 16

Tiềmnănglớnnhấtlàconngười(Nguyễn Trí Dũng) 18

Nhữngcâycầubắcquathùhận(Việt Lâm) 22

Khoa học, Kĩ thuật

Hoatrênsamạc(Lê Bách) 28

Thămtrangtrại“bòcógiáodục”(Nguyễn Đại Phượng) 30

ViễnthôngIsraelvớicôngtácnghiêncứuvàđàotạo 32

(Nguyễn Quý Minh Hiền)

Mộtđêmtrongsamạc(Bích Diệp) 34

người việt ở israel

CộngđồngngườiViệtởTrungĐông(Xuân Danh) 36

triển vọng hợP tác việt nam-israel

Israel,thịtrườngtiềmnăngchoViệtNam(Nguyễn Đại Phượng) 40

2

LỜi giỚi Thiệu

Năm2008kỉniệm60nămthànhlậpnhànướcIsraelvà15nămthiết lậpquanhệngoạigiaoIsrael-ViệtNam.Nhiều

năm qua, người Israel đã đến Việt Nam đểkhámphávẻđẹptiềmẩn.Đặcbiệtvàinămtrởlạiđây,sốkháchdulịchIsraelđếnViệtNamđã tăng đột biến, từ vài nghìn tăng lên hàngchụcnghìnmỗinăm.

Thậtkhôngmay,trongkhiđóchỉcóvàinghìnngườiViệtNamcóđiềukiệnđặtchântớiIs-raelvàtrựctiếpkhámpháđấtnướcchúngtôi.Những trải nghiệm rất cá nhân này đã gópphần không nhỏ vào việc phát triển quan hệhainước.Phần lớnngườiViệtNamsang Is-raelchủyếulàđểthamgiacáckhóađàotạovàthựchành,đặcbiệtlàtronglĩnhvựcnôngnghiệpvàytế.

Mặcdùvậy,chúngtôithậtmaymắnđượcđónmộtsốđoànphóngviênthuộcnhiềulĩnhvựcsang thăm Israel. Nhà báo vốn tò mò, nhạybén,vàđiềuquantrọngnhấtlàhọcókhảnăngviết tốt.Chúng tôiđã tuyểnchọnmột sốbàiviết của nhữngphóngviên đã từngđặt chântớiIsraelvàlàmthànhtậpsannày.ĐâycũnglàcảmnhậncủađaphầnnhữngngườilầnđầutiênđếnIsrael.

Hyvọngtậpsannàysẽgópphầntăngcườnghiểubiết giữahai dân tộcvà từđó thúcđẩymốiquanhệcùngcólợigiữahainước.

Ngài Effie Ben Matityau, Đại sứ Israel tại Việt Nam

3

Israel - ĐẤT nƯỚc và cOn ngƯỜi

Ngỡ ngàng Israel

TRÊN KHÔNG VẪN PHẢI ĐI VÒNG

ViệcphảiquaHongkongđểnốichuyếntớiIsraelđúngrachẳngcógìđángnóivìtừHàNộichưacónhiềuđườngbay

thẳngđếncácnước.ĐiềubấtthườngởđâylàchiếcBoeinghiệnđạicủaHãnghàngkhôngquốcgiaIsraelElAlđãphảibaymấthơn12giờmớitớiđượcTelAviv.ẤylàvìphảiđivòngđểtránhkhôngphậncácnướcẢrập,HồigiáovàIranvốnkhôngcôngnhậnsựtồntạicủaNhànướcIsrael.Vìcáisự“tránh”ấymàhànhkháchtrêntuyếnnày“được”ngồithêm4tiếngtrêntrời,cònElAlthìmấtthêmchừng1/3sốnhiênliệumỗichuyếnbay.

CũngbởiIsraellàmụctiêucónguycơbịkhủngbốcao,khibắtđầuthủtụccheckin,mỗihànhkháchđềubịnhânviênanninhcủaElAlthẩmvấnrấtkỹvàkiểmtrahànhlýhếtsứcnghiêmngặt.Âucũnglàmộthậuquảgiántiếpnữacủatìnhtrạngchiếntranhcònkéodàivớicácnướclánggiềng.

MộT Kỳ TícH KINH Tế

Hầunhưkhôngcótàinguyên,đấtđaiphầnlớnkhôcằn,lãnhthổkhôngổnđịnh,đấtnướcluôntrongtìnhtrạng“báođộng”,nhưngIsraelđãcósựpháttriểnđángkinhngạcvềkinhtế.Năm2007,tăngtrưởngđạttrên5%vàtổngthunhậpquốcdânđãlênđến185tỷUSD,bìnhquânđạt

29.000USD/đầungười.Cơsởhạtầngpháttriểnkháhiệnđại,kểcảsânbay,bếncảngvàđặcbiệtlàhệthốngđườngcaotốc,giaothôngliêntỉnh.

Làmộtquốcgianhỏbévới7triệudân,Israelnayđãnổilênkhôngchỉlàmộtnướccónềncôngnghiệpquốcphòngtiêntiến,màcònlàmộttrong5nướcxuấtkhẩuvũkhílớnnhấtthếgiới.NhữngphátminhsángchếtiêntiếnnhấtthếgiớicủangườiIsraelđểphụcvụquốcphòngnhưhệthốngradar,phầnmềmgốcvàvimạchđiềukhiểntựđộng,nhiềuloạixetăng,tàuchiếnvàtàutuầntiễubiển,máybaychiếnđấu…đãnhanhchóngđượcứngdụngđểpháttriểnkinhtế.Vàchínhcácngànhcôngnghệcaođãtrởthànhxươngsốngcủanềnkinhtếnướcnày,thuhútđượcrấtnhiềucôngtyxuyênquốcgiahàngđầuthếgiớitừMỹvàTâyÂutớihợptáclàmăn.

Khôngphủnhậncósựtrợgiúpnhiềutỷđô-lacủaMỹmỗinăm,nhưngngườiIsraelquảquyếtrằngsốtiềnđóchủyếudànhchoquốcphòngvàanninh.Vìvậy,họluôntựhàokhẳngđịnhnhữngthànhtíchkinhtếtạodựngđượcsuốt50nămlịchsửvừaquahoàntoànlànhờýchíphấnđấu,cộngvớilaođộngcầncùvàsángtạophithườngcủachínhngườiIsrael.ViệcNhànướcDotháinàycótỷlệcáctiếnsỹkhoahọccaonhấtthếgiới,cóchínhsáchnhậpcưvàvậnđộngcộngđồngngườiDotháitrênthếgiớirấtcóhiệuquảcũnggópphầnkhôngnhỏvàokỳtíchnày.

NgôTiếnLong(Phó tổng biên tập báo Thế giới và Việt Nam)

Israel là cái tên hoàn toàn không xa lạ với mọi người. Ấy vậy mà khi có điều kiện “mục sở thị”, dù chỉ là “cưỡi ngựa xem hoa”, rất nhiều điều đã thấy ở đất nước này không khỏi làm người ta phải ngỡ ngàng...

4


Hoa quẢ Từ sỏI Đá Và Nước NGọT Từ bIểN cẢ

DohạnchếvềđấttrồngtrọtnênIsraelkhôngcónhữngtrangtrạilớn.SảnxuấtnôngnghiệpchủyếuđượcthựchiệnbởicácKibbutzvàMoshav,giốngcáchợptácxãởnướcXHCNtrướcđây.Kibbutz là tập hợp các hộgia đình cùng ănchung,ởchung,cùngsảnxuấttrongmộttrangtrạivàchiasẻbìnhđẳngthànhquảlàmra;cònMoshavcũngcónhữngnéttươngtự,nhưngcácxãviêncòncóđấtđai,tàisảnriêng.

Israelvốnnổitiếngtrongviệcứngdụngcôngnghệhiệnđạibiếnđồitrọcthànhrừng;biếncáckhuđấtkhôcằnthànhcácnôngtrangnăngsuấtcao;vàbắtđásỏiphảirahoathơm,tráingọt.Nhìncây trồngkhắpnơivớinhữngốngdẫnnướcnhỏđưatừnggiọtnướcvàchấtdinhdưỡngtớitậngốccâytheolậptrìnhtrước…cũngnhưtừngluốngrau,quảđềuđượcphủbởicácmáichethíchhợp,mớihiểutạisaotrongmộtmôitrườngbánsamạckhắcnghiệtđếnthếmàngànhtrồngtrọtởIsraelvẫnpháttriểnmạnh.

Vàđểđảmbảocóđủnướcnuôicâynhưthế,ngườiIsraelbuộcphảitáichếhầuhếtcácnguồnnướcthải.Dotrữlượngnướcngầmrấthạnchế,Israelđãphảixâyrấtnhiềuhồchứanướcmưađểphụcvụsinhhoạt.Ngoàira,dùtốntiền,ngườiIsraelvẫnphảilọcnướcbiểnđểbổsungchonhu

cầunướcngọtcủacảquốcgia.

JeRusaleM, NơI HộI Tụ 3 TÔN GIáo lớN

Cólẽítcóthànhphốnàotrênthếgiớicólịchsửchínhtrị,vănhóavàtôngiáođanxenlẫnlộnvàphứctạpnhưJerusalem.Trướchết,đâytừnglàmộtcửangõquantrọngtừÁsangÂucũngnhưtừĐôngsangTâyvàBắcxuốngNamcủakhuvực,khiếncácđếchếlớnđềutìmcáchchinhphục.Đâycũngchínhlàchốnlinhthiêngđốivớicả3tôngiáolớnlàDotháigiáo,HồigiáovàThiênchúagiáo.NgườiDotháicoiđâylànôicủamình,nơihọđãsốngliêntụcđượcgần2.000năm.NgườiHồigiáocũngcóthánhđịaởđâyvớitruyềnthuyếtNhàtiêntriMohammedđãđitừMeccađếnđểtruyềnđạo.CònngườiThiênchúagiáothìtinrằngchúaGiê-suđãsống,hànhlễ,bịhànhhình,phụcsinh…vàantángchínhtạiđây.Dosựphứctạpđó,năm1947LiênhợpquốcđãđưarakếhoạchquốctếhóaJerusalemnhưngkhôngđượcbênnàothựcsựhưởngứng.ThànhphốđãtừngbịchiacắtthànhĐông(củangườiẢrập)vàTây(củangườiDothái).Cuốicùng,saucuộcchiếnIsrael-Ảrập1967,IsraelchiếmgiữhoàntoànJerusalemtừđóđếnnaymặcdùkhôngđượcquốctếthừanhậnvàlàmộtnguyênnhânquantrọngthôithúcngườiPalestineđấutranhđếncùngđểlấylạithànhphốnày.

5


XuNG ĐộT VẪN cÒN Đó

TừlúcđặtchântớisânbaymangtênvịThủtướngđầutiêncủaNhànướcDothái,BenGu-rionởTelAviv,thămthànhphốhiệnđạinàyrồiđếnđấtthánhJerusalem…,ngườitakhôngkhỏingạcnhiênkhithấykhôngkhírấtđỗithanhbìnhởđây.Đặcbiệt,khônghềcócảnhsáthoặcbinhlínhxuấthiệnngoàiđườngphố,vàcũngchẳngthấytrậnđịapháohayxetăngnhưhìnhdungcủanhiềungườikhibiếtđấtnướcDotháinàyvẫnđangtrongtìnhtrạngchiếntranhvớicácnướclánggiềng.

Nhưngthựcrakhôngphảiởnơinàocũngđượcnhưvậy.Từ2003,saukhiđơnphươngrútkhỏidảiGazavàmộtphầnBờTây,Israelđãkhôngtiếctiềndựnglênmộthàngràoanninhkiêncốbaoquanh(trongđócókhoảng3%làtườngbêtôngđồsộ,vữngchãi)vớilýdo“ngănchặncáccuộctấncôngtựsátcủacácphầntửcựcđoanngườiPalestinenhằmvàodânthườngIsrael”.Bảođảmanninhlàviệclàmchínhđángcủamỗiquốcgia,nhưngbứctườngđóvôhìnhchungđã“rào”cảmộtdântộc,đồngthờicảntrởgiaothươngbìnhthườngvốncógiữahaicộngđồngngườiDotháivàPalestine/Ảrập.Ởhoàncảnhnhưvậy,việccảithiệntìnhcảnhkhốnkhóhiệntạicủahàngtriệungườiPalestineởđấyvàmởratươnglaitốtđẹpchohọbằngconđườnghòabìnhcóthểnóilàkhôngtưởng.Trongkhiđó,việcxâydựngvàduytrìcáckhuđịnhcưkiêncốvàhiệnđạicủangườiDotháitrênphầnđấtcủangườiPalestinecólẽchỉcànglàmchoxungđộtthêmnặngnềvànhữngcốgắngđưahaibêngầnlạinhauhơntrởnênbếtắc.

SderotlàmộtthịtrấnnhỏcủaIsraelvớigần3vạndânnằmsátDảiGazadolựclượngHamas

kiểmsoát,hàngngàyvẫnphảihứngchịunhữngquảđạnpháoQassamtựtạomàcáclựclượngthánhchiếncựcđoanbắntừphíabênkiasang.ThươngvongđốivớithườngdânIsraelởđâydùítnhưnglàkhôngthểtránhkhỏivàcáccuộchànhquântrảđũacủaquânđộiIsraelvàoGazacũngchỉkhắcsâuthêmhậnthùchốngngườiDothái.TrongkhichínhphủIsraelchưasẵnsàngcóbướcđitrướcnhượngbộvớipheHamasvànhómkhángchiếnnàycủangườiPalestinecũngvẫnkhẳngđịnhkhôngcôngnhậnquyềntồntạichínhđángcủaNhànướcIsrael,nhữngngườidânvôtộiởđâycòntiếptụcphảilolắngchotínhmạngcủamình.Vàkhiđó,dùcóthêmnhiềunhữngngôinhàtriệuđôchốngđượcđạnQassamkiểunhưnhàtrẻWIZORuth&BruceRappaportDayCareCenterởthịtrấnnàythìChínhphủIsraelcũngkhôngthểgiúptoànthểcôngdâncủamìnhgiảithoátđượchếtnhữngámảnhbithươngcủacuộcxungđộtnày.

Đángtiếclàvàolúcnày,dườngnhưnhữngđiềukiệnbêntrongcủacảhaibênchonhữngbướcđilớntớimộtgiảiphápthỏahiệpcùngchấpnhậnđượcchưathựcsựchínmuồi.Nhưngmongrằngcảmgiácđólàsaivàmộtđiềukỳdiệusẽsớmxảyra:NgườiPalestinesẽlậpđượcmộtNhànướcriêngtrênmảnhđấtcủamình,đồngthờinhànướcDotháicũngthựcsựđượchưởnghòabìnhvàbắtđầucùngtấtcảcácnướclánggiềngxâydựngmộttươnglaimới.

6

IsraelVùngđấtkhôngchỉlàxungđột

HoàngThịKimThu(Đài tiếng nói Việt Nam)

Theo lời mời của bộ Ngoại giao Israel, từ ngày 6/6 đến ngày 11/6 vừa qua, đoàn Nhà báo Việt Nam gồm 4 người cùng với các bạn đồng nghiệp Thái Lan và Philippin đã thăm và làm việc tại Israel. Cùng đi trong đoàn có phóng viên Kim Thu của ban Thời sự, đài TNVN và dưới đây là một số ghi nhận của chị về đất nước chưa khi nào yên bình này.

CáitênIsraelgắnliềnvớisốphậnngườiDoThái-mộtdântộcđãchịunhiềuđauthươngtrongnhữngnămchiếntranhthế

giớithứII.Tuynhiên,khoảngvàichụcnămtrởlạiđâyđịadanhIsraellạigắnliềnvớinhữngxungđộtdaidẳng,trởthànhđiểmnóngcủakhuvựcTrungĐôngvớinhữngvụđánhbomliềuchết,nhữngtrậnoanhtạcvàpháokích.Bởithế,đếnIsrael,chúngtôiđãphảitrảiquanhiềulầnkiểmtrahếtsứckỹ lưỡngởnhữngđịađiểmnhạycảmnhưsânbay,bộNgoạigiao,nhàQuốchộihaykhivàodinhTổngthống.Ngaycảởcáckháchsạn,siêuthị,nhàhàngăn,rạpchiếuphim…việcmọingườiphảikiểmtratúixáchvàcácvậtdụngmangtheolàchuyệnhếtsứcbìnhthường.ỞcácthànhphốlớnnhưJerusalemhayTelAviv,bạncóthểthườngxuyênbắtgặphìnhảnhnhữngcôgáisúngngắndắtbênhôngcanhgáctạicácđịađiểmcôngcộngvìphụnữIsraelcũngđilínhnghĩavụvàthamgiarấtnhiềuvàocôngtácanninh.Nếucaohứngvàonhữngnhàhàngănsangtrọngmộtchútthìngoàisốtiềnphảitrảchocácmónăn,phầncuốihoáđơn,bạnđừngngạcnhiênkhithấynhàhàngsẽcộngthêmcảvàiShekeltiềnbảovệ… Tuynhiên,khôngphảivìthếmàcuộcsốngcủangườidânởđâynhộnnhạovànghèonànnhưngườitathườngnghĩvềmộtđấtnướccóxungđột.Làmộtnướcnhỏhẹp(từBắcđếnNamchỉdài470Km,đimấtkhoảng6giờôtô),bềngang

nơirộngnhấttừBiểnChếtsangĐịaTrungHảilà135Km,tàinguyênthiênnhiênkhanhiếm,dânsốchỉhơn6,5triệungười,songhiệntạiIsraellàmộtđấtnướccónềnkinhtếrấtpháttriển.ĐồngtiềncủaIsrael(tênđầyđủlà“đồngShekelIsraelmới”(NIS)làđồngtiềnmạnhvớitỉgiáquiđổirađồngđôlaMỹhiệnnay1đôlakhoảng4,5Shekel.Mứcbìnhquânthunhậpcủangườidânlà19nghìnđôla/người/năm.Mặcdùhơnnửadiệntíchđấtlàsamạcvàrấtnhiềuđồinúi,lạikhanhiếmnước,chưađầy2,5%dân

Israel - ĐẤT nƯỚc và cOn ngƯỜiIsrael - ĐẤT nƯỚc và cOn ngƯỜi

7

sốlàmnôngnghiệp,songkhôngnhữngđápứngđượcnhucầutrongnước,Israelđãxuấtkhẩucácsảnphẩmvàcôngnghệnôngnghiệptrịgiáhàngtỉđôla.Bíquyếtthànhcônglàởchỗ,Israelkhôngđầutưtrựctiếppháttriểnnhữngsảnphẩmnôngnghiệpcụthểmàchínhlàđầutưnghiêncứuvàbánnhữngcôngnghệđểlàmracácsảnphẩmnôngnghiệpvớinăngsuất,chấtlượngvàhiệuquảcaonhưcôngnghệtướitiêu,trồngcâytrongnhàkính,chănnuôibòsữa,côngnghệsauthuhoạch…ChúngtôiđãđếnthămtậpđoànNetafim,chuyêncungcấpcácgiảiphápvềtrồngtrọtvànướctưới.GiámđốcquảnlýkhuvựcChâuÁcủaNetafimAvishayHaburgerchobiết:HiệnnayNetafimđãcómặtởhơn100nướctrênthếgiới(trongđóbắtđầutiếpcậnvớitrịtrườngViệtNam).ĐiềuquantrọngmàkháchhàngcácnướccầnởNetafimvàsựtưvấnchínhxácvềviệcnêntrồngmàcácloạicâynàotrênchấtđấtmàhọcóvàlượngnướccầnthiếtlàbaonhiêuđểvừađạtđượcnăngsuấtmùavụcaonhấtvừatiếtkiệmđượclượngnướccũngnhưchiphítốiđa.Chínhvìvậy,khinhậnđượcđơnđặthàng,cácchuyêngiacủaNetafimsẽđượccửđếntậnnơiđặthàng,thuthậptấtcảcácdữliệuliênquanvềvùngđấtđó,phântíchbằnghệthốngmáymócthiếtbịhiệnđạiđểchorakhôngphảimộtmàlànhiềugiảiphápgiúpkháchhànglựachọnphùhợpvớiyêucầuvàkhảnăngđầutưvàomùavụcủamình.CácgiảiphápvềnướctướicủaNe-tafimrấtđadạng,phụcvụchonhiềuđốitượng,kểcảcáchộgiađìnhcódiệntíchtướinhỏvàđầutưchiphíkhôngcao.Dẫnchúngtôiđixemkhunhàkínhvớinhữngluốngcàchuacaovượtđầungười,từngchùmquảđỏcăng,mọngnướccóthểchothuhoạchquanhnăm,mộtchuyêngiacủaNetafimchobiếtthêmmộttrongnhữngưuđiểmvềcôngnghệnhàkínhcủaIsraellàgiáthànhrẻhơnnhiềusovớimộtsốloạinhàkính

ởcácnơimàNetafimđãđikhảosát.Nóinhàkínhlàgọitheochuyênmôn,songnguyênliệuchỉlànhữngvậtliệudễkiếm,thôngthường,điềuquantrọnglàtrongđócólắpđặtdànmáyđiềuhoàkhôngkhí,độẩmvàhệthốngnướctướiphùhợpđểchocâyvẫncóthểpháttriểntốtmặcdùkhíhậubênngoàikhắcnghiệt.

TrongcácbuổilàmviệcvớiđoànnhàbáoViệtNam,đạidiệncáccôngtycủaIsraelcũngnhiềuquanchứcNgoạigiaoIsraelđềuchorằng:Cácđiềukiệnđểphát triểnnôngnghiệpcủaViệtNamthuậnlợihơnnhiềusovớiIsrael,chínhvìthế,bêncạnhmongmuốnmởrộnghợptácvềthươngmại,côngnghiệp,IsraelmongmuốnđểđẩymạnhhợptácvớiViệtNamtrênlĩnhvựcnôngnghiệpđểtraođổikinhnghiệmlàmănvàchuyểngiaocáckhoahọccôngnghệhiệnđại. Ngoàinhữngthànhcôngtrongpháttriểnnôngnghiệpvàcôngnghiệp,dulịchcũnglàmộttrongnhữngngànhkinhtếquantrọngcủaIsrael.Đấtnướcnàylàmộtvùngđấtcủanhữnghuyềnthoạivềtôngiáo,kiếntrúcvàcónhiềudanhlamthắngcảnhhấpdẫnkháchdulịchnhưthànhphốcổJêrusalem,ditíchlịchsửnúiMasada(biểutượngcủanềntựdoDoThái),bờbiểnĐịaTrungHải,biểnGalilee,BiểnChết(nơinướcbiểnmặnnhấtthếgiớitớimứckhixuốngdướinướcngườicứtựnổilênnhưmộtcáiphaobơi)…Năm2000,đấtnướcnhỏbénàyđãđón2,4triệulượtdukháchnướcngoài,trongđóphầnlớnlàkháchdulịchđếntừchâuÂuvàMỹ.MấynămgầnđâydoxungđộtgiữaIsraelvàPalestinngàycàngleothang,sốdukháchđếnIsraelgiảmnhiềusovớitrước.Nhưngcólẽđiềuquantrọngmàchúngtôicảmnhậnđượclàtínhchuyênnghiệptronghoạtđộngdulịchởđây.TấtnhiênsẽlàkhậpkhiễngnếusosánhkhuphốcổởJerusalemvà


8

khuphốcổởHàNội,songnếukhôngnóivềkiếntrúc,khôngnóivềnhữnghuyềnthoạingànđờicủangườiDoThái,ngườiHồigiáo,ngườiThiênchúagiáođốivớithànhphốnàymàchỉnóiriêngvềphongcáchlàmdulịchcủangườidânđịaphươngởđâycũngthấychúngtacònphảihọctậpnhiều.KhôngphảingẫunhiênmàgầnđâytrêncácbáoViệtNamcónhiềubàiđềcậpvềthựctrạngphầnlớnkháchdulịchnướcngoàiđếnViệtNamlà“mộtđikhôngtrởlại”,mộttrongnhữngnguyênnhânlàdoýthứclàmnhiệmvụcủangànhdulịch.KhuphốJerusalemcũngcónhữngđườngphốbánđồlưuniệmvàtấtnhiênkháchdulịchcũngthahồmặccả:1cáiđĩalótcốcvớinhữnghoavănđặctrưngcủaJerusa-lembanđầuđượcragiá1đôla,songcuốicùng

vớisốtiềnđóbạncóthểmuađược4chiếc;1chiếcđĩatreotườngnếukhéomặccảchỉ2hoặc3đôlathayvì10đôlanhưgiábanđầu-nhữngchuyệnđóthìkhôngkhácởtanhưngnụcườicủanhữngngườibánhàngthìhìnhnhưnhiềuhơnvàtươitắnhơn,lờichào“shalom”(tiếngđịaphươngcónghĩalàhoàbình)cũngcóvẻthânthiệnhơnvàsựgiớithiệuvềnétđẹpcủaJeru-salemcũngkhéoléohơnrấtnhiều.Trêncácgócphốcónhữngchúbébántậptranhphongcảnhvàmộtvàiđồlưuniệmnhonhỏ,songcácemchỉcấtlờimời,khônghềcócảnhbámriết,chèokéomuahàngnhưdukháchnướcngoàithườnggặpphảiởcácđịađiểmdulịchViệtNam…

MộttuầnởthămIsraelđãchođoànnhàbáoViệtNamnhữnghìnhảnhmớimẻvềđấtnướcnằmởbờĐịaTrungHảinày.Tuynhiên,cũngcóđiềuđángtiếclàngườidânIsraelcònrấtthiếuthôngtinvềđấtnướcvàconngườiViệtNam.TrongbuổitiếpchúngtôiởJerusalem,cựuđạisứIsraeltạiViệtNam,DavidMatnai,ngườicóthểtựtaylàmmónnemvànấuphởViệtNamởnhàmìnhthếtđãibạnbè,đãrấthyvọngtrongthờigiantớitạiIsraelsẽcónhữngTuầnlễvănhoáViệtNamđểngườidânởđâybiếtvềnhữnggìđangdiễnraởViệtNamcũngnhưnhữngphongtụctậpquáncủangườidânđấtViệtbởiôngtinrằngcũngnhưông,nhữngngườiIsraelkhácmộtkhiđãhiểuthìsẽrấtyêuvàgắnbóvớiViệtNam./.

Ngày 24,26/6/2006.


9


TôPhươngThuỷ(từ Haifa, Israel)

“GaI XươNG RỒNG”

Trướckhi tớiTelAviv, tôiđãnếm“gaixương rồng” đầu tiên là hàng rào anninhphiềntoáiđượcdựngngaytạicửa

lênmáybay.Dùtấtcảhànhkháchđềuđãqua2 chốt kiểm tra anninh chặt chẽ tại sânbayBangkok,TháiLannhưngđiềuđóchẳngkhiếnnhân viên an ninh nào của Israel bận tâm.Hành lýmang theođược tháo tung.BanhânviênIsrael,vớinhữngkhuôn mặt lạnhlùng,cùngtiếnhànhkhámxét.Họsửdụngmáydòkim loại và chất nổ, lục soát từng ngăn nhỏnhấtcủatúixách,dòtrêntừngbộphậnquầnáovànhữngvậtdụngmangtheo.Chaidầugộiđầu,cáclọthuốcđượcđưavàomáyđonồngđộchấtđộc.Máytínhxáchtay,máyảnh,máyghiâmđềuđượcđưavàocácmáysoivàbậtthử kiểm tra xemcó phải là thiét bị kích nổhaykhông.Điềuanủiduynhất làviệckiểmtrakhắtkhenàyđượctiếnhànhđốivớitấtcảmọihànhkhách,mangbấtcứquốc tịchnào.Tôibướclênmáybay,mangtheocảmgiáckhóchịuvềgaixươngrồng.

Chiếc máy bay Boeing 777 của Hãng HàngkhôngIsraelEl–AlhạxuốngsânbayBenGu-rion(TelAviv)vào6hsáng.Nhữngvịkháchđếnsớm,gươngmặtmệtmỏisauchuyếnbaydài12giờ,lụctụckéoraphòngchờlàmthủtụchảiquan.Thủtụckiểmtrakháđơngiản.Cũng

cóthểdonóđãquáphứctạpởvòngngoài.

Chặngđường100KmtừTelAvivvềHaifanơiđặttrụsởTrungtâmHợptácquốctế,BộNgoạigiaoIsrael-thậtdàiđốivớimộtkẻđãquámệtnhưtôi.Nhìnrangoàicửaxe,đâucũnglàmộtkhungcảnhgiốngnhauvớinhữngbụicâylúpxúpvàđấtđaicằncỗi.Lốikiếntrúcđâucũnglànhữngtoànhàbằngđácùngmàutrắngbạc,caokhôngquáhaitầng,chenchântrênnhữngngọn đồi nhấp nhô.Tô điểm trên đường chỉlàmộtvàikhunhàkính, trồng rau, chuốivàcáccâyănquảkhác.TổngdiệntíchIsraelchỉchừng28.000km2,nhưngtoạlạctrênmộtđịahìnhchẳngmấyưuđãichoconngười.Cótới60%diệntíchIsraellàsamạc,40%cònlạiđaphầncũngchỉlànúiđávôivàđấtđaicằncỗi.Vậymàchỉdựavàocáckỹthuậtnôngnghiệp-đượcđánhgiátiêntiếnnhấtthếgiới–Israelkhôngnhữngđảmbảoanninhlươngthực,màcònxuấtkhẩu rabênngoài.Gaixương rồngbắtđầubớtlàmtôikhóchịu.

THÂN THIỆN

Haifađóntôibằngánhnắngvàngrựcrỡcuốixuân và làn không khí trong lành của thànhphốbiển.Đâylàthànhphốmiềnbắc,lớnthứ3tạiIsrael,sauJerusalemvàTelAviv,vớidânsốchừng300.000người.Tráihẳnvớinhữnggương mặt lạnh lùng mà tôi đã gặp tại sân

Người Israel thường hay ví mình như cành xương rồng: Trông bề ngoài gai góc nhưng bên trong lại êm ái. Ý của họ ở đây là thế giới thường hay nhìn nhận Israel qua những cái gai bên ngoài là cuộc xung đột với Palestine suốt hàng thập kỷ qua, mà bỏ quên một xã hội Israel thanh bình, hiếu khách bên trong…

Israel - Gai xương rồng êm ái


10

bay, Marta Ben-Itzhak, người quản lý trungtâmMASHAVtạiHaifa,vàcácnhânviênđónchúngtôivớinụcườirạngrỡvàtháiđộthânthiệnnhất. Israel làđấtnướccủadidân,nênhầuhếtnhânviêntạitrungtâmđềumangquốctịchkháctrướckhinhậpquốctịchIsrael.ĐôngnhấttạiIsraellàcộngđồngngườiđếntừĐôngÂu,trongđóngườiNgachiếmtới30%dânsố.Có lẽ, chính đặc tính này đã hình thành nêntínhcáchmếnkháchvàthânthiệncủangườiIsrael.

Trướcchuyếnđi,ĐạisứIsraeltạiHàNộiEffieBenMatityauchotôihay,ngườiIsraelthườngthích nói to, hay tranh luận và bảo vệ quanđiểmcủamình tới cùng.Đừngngạinếubạnthấyhaingườikhoachânmúatayvànóioangoang ngoài phố. Đó là cách nói chuyện củangười Israel, ông cười. Theo lời ông, chẳngcógìdễbằngkếtbạnvớingườiIsrael,vìchỉcầnrangồiquáncàphê,tứckhắcsẽcóngườiđếnbắtchuyệnvớibạn.Tôikhôngcầnphảitớiquáncàphêđểkiểmchứng,bởinhữngngườidânđịaphương thườngdừng lạichàovàbắtchuyệnvới tôi trên đường.ErikFriedman làmộtngườinhưthế.TôigặpErikkhiđangthảbộngắmcảnhtạiHaifa.Câuchuyệnthêmphầnrômrả,khiErikbiếttôiđếntừViệtNam.Hoára,anhvừathựchiệnchuyếnđitớiĐôngNamÁvàcómặttạiViệtNamtrong3tháng.

Theo lời Erik, đàn ông Israel không có thóiquentụtậptạiquánbarsaugiờlàmviệc,trừ

nhữngngàycuốituần.Hầuhếtđềutrởvềnhà,giúpđỡvợnhữngcôngviệcgiađình,xemtivi,đọcsáchvàđingủ.LàmviệcquêngiờgiấccũnglàmộtđặctínhnữacủangườiIsrael.Chắtchiu trongcuộcsống thườngngày,nhưngbùlại họ có niềmđammê du lịch.Chả thếmàngười Israel được xem là dân tộc đi du lịchnhiều nhất thế giới. ChịDung -một cô dâuViệttạiHaifa–chotôihay,mẹchồngchịmộtnămđidungoạnnướcngoàiítnhất2lần,còntrongnướcthìhầunhưthángnàocũngđi.

sỐNG cHuNG VớI NỖI sỢ ĐáNH boM cẢM TỬ

XãhộiIsraelcónhữngđiềurấtthúvị.Chẳnghạn,cảthếgiớibắtđầulàmviệcvàongàythứ2,riêngIsraelmộttuầnmớiđượcđánhdấutừngàychủnhật.Cáccôngsở,cửahàng,trườnghọcđềumởcửavàongàymàngườidânkhắpthếgiớiđangvuichơi.DòngmáuDotháiđượcquanniệmduy trì và gìn giữ qua ngườimẹ,chứ không phải là người cha. Nếu một phụnữDoThái lấychồngngoạiđạo,concủahọđượcmặc nhiên công nhận là gốc DoThái.Nhưng nếu một người đàn ông Do thái lấyvợngoạiđạo, concủahọ sẽphải chờ tới18tuổivàxincảiđạoDotháimớiđượcgianhậpcộngđồng.Cólẽvìlýdonày,luậtphápIsraelquyđịnhcongáiđủ17tuổimớiđượckếthôn,nhưngkhônghềcóquyđịnhtuổichonam,bàBrachas-chuyêngiatâmlýtrẻemcười.


11

Trái với những gì tôi mong đợi được thấy,khônghềcócảnhcácnhânviênanninhvácsúngđituầntrađêmđêmtrêncácđườngphố.ĐườngphốIsraelvắnglặngvàbìnhyên.Dấuhiệuduynhấtkhiếntôicảmnhậnđangtrongđiểm nóng thế giới là sự hiện diện của lựclượngbảovệ,vớikhẩusúnglấpló,trướcmỗicửahiệu,trungtâmmuasắm.Tạinhữngtrungtâmlớn,cóhẳnmộtcửaanninhđượcthiếtlậpnghiêmngặtnhưtạicácsânbayquốctếlớn.Trướckhivàosiêuthị,việcđầutiênkháchhàngphảilàmlàtựnguyệnmởtúixáchđểkiểmtraanninh.MộtđiềungạcnhiênlàkhôngcóbấtcứdấuhiệnphànnànnàotừngườidânIsraelvềnhữngthủtụcnày.Cólẽ,họhiểuđólàsựantoàncủachínhbảnthân.CácvụtấncôngcảmtửtừnggieorắcnỗikinhhoàngtạithànhphốHaifa.Rấtnhiềubiatưởngniệmđượcdựngtạithànhphố,đểtưởngnhớcácnạnnhân.TrẻemIsraelthườngđượcchamẹsắmdiđộngngaytừkhicònnhỏđểhọcóthểkiểmtraconmìnhcóđangởnơiantoànhaykhông.NgườidânHaifađãhọcđượccáchsốngchungvớinỗisợđánhbomliềuchết,vìcuộcsốngvẫnphảitiếpdiễntheocáchnóilạcquancủaErik.

Gắn liền với địa danh đã sản sinh ra ba tôngiáo lớn của thế giới: Do Thái giáo, ThiênChúagiáovàHồigiáo,miềnđấtthánhIsraeltừhàngnghìnnămnayluônlàlýdokhởiphátcác cuộc chiến tranh tôn giáo.Ý thức rõ vềđịnhkiếncủathếgiớivớidântộcIsrael.Yeho-shuahướngdẫnviênchopháiđoànphóngviênquốctế-khôngbỏphígiâyphútnàođểgiảnggiảivềcáctruyềnthuyết,haycáccâutruyệnlịch sử liênquan tớiđịadanh tại Israel.Mỗihònsỏi,mỗiviênđá tại Israelđềucó thểkểchocácbạnnghemộtcâuchuyệnhuyềnthoại,Yehoshuatựhàonhắcđinhắclại.

JeRusaleM - MIỀN ĐẤT THáNH cỦa các VỊ THáNH

Hành trình củaMASHAV đưa chúng tôi tớihàngloạtnhữngđịadanhlịchsửtạiIsrael”CaonguyênGolan,nơidiễnracáccuộcchiếnácliệt6ngàynăm1967,giúpIsraelvẽlạiđườngbiêngiớinhưhiệnnay;dòngsôngJordan,nơichúaJesuslầnđầuđượcrửatội,Jerusalem,TelAviv.Cácbạnđangđi trênchínhconđườngmàkhoảng1.000nămtrước,nhữngđoànquânThậptựchinhđãđiquađểchinhphụcJerusa-lem,Yehoshuathuyếtminhkhichúngtôibắtđầutớimiềnđấtthánhcủacácvịthánh.ThànhphốJerusalemtoạlạctrênmộtđỉnhnúi.Vềđêm,khinhìntừdướichânnúi,Jerusalemlung linh ánh đèn như toả ra một vầng hàoquancủaánhsáng-huyềnảonhưnhữnggiátrị tôngiáo linh thiêngmànóđangbaobọc.Người Israel luôn tự hào bởi là đất nước cónhiềuditích,bảotàngvànhàthờnhấttrênthếgiới.Batrongsốnhữngditíchnổitiếngnhấttại Jerusalem là đỉnh Olives (Mount of Ol-ives),bứctườngthankhóc(Wailingwall)vànhàthờHolySeplucherđượccholànơichúaJesusđượcchôncấtvàhồisinh.ĐỉnhOlivesnằmtạikhuvựcphíađôngcủaJe-rusalem.TrongthờikỳthịnhvượngcủangườiDotháicổ-dướisựcaitrịcủavuaDavidvàSolomon-đỉnhOliveslàkhuvựclinhthiêng,nơicácgiáosĩcúngtế.ĐâycũnglànơichúaJesusđãcầunguyệnlầncuối,trướckhibịtôngđồJadahgiaonộpchongườiLaMã.TừtrênđỉnhOlives, có thể phóng tầmmắt bao quátkhuthànhcổJerusalemtrùngđiệptrongkiếntrúcmáivòmcủanhàthờHồigiáo,máichópnhọncủanhàthờThiênChúagiáo,Tinlành,giáohộichínhthốngOrthodox.Chínhvìvậy,


Tạp chí Du lịch Việt Nam.

12

đỉnhOlivesthườnglànơiđầutiênnhữngngườihànhhươngvềJerusalemđặtchântới.TheolờiYehoshua,mỗingàycótớihàngnghìndukháchtừkhắpnơitrênthếgiớiđổvềJeru-salem.Vàothờiđiểmnềndu lịchIsraelkhởisắcnhấtnăm2000,consốđólêntớihàngchụcnghìnngười.BứctườngThankhóc(còngọilà“BứctườngphíaTây”)lànơilinhthiêngnhấtcủatínđồDotháibứctườngcònsótlạisaukhingôiđềnlinhthiêngthứ2củangườiDotháibịpháhuỷvàonăm70.Kểtừđó,ngườiDotháibịbuộcphảisốnglưuđàyvàcấmvàoJerusa-lemchomãitớithờikỳByzantinevàothếkỷ15.Khiđó,mỗinăm,ngườiDotháiđượcphépvàokhuvựcbứctườngmộtlần,vàkhócchosốphậnđauđớncủangôiđềncũngnhưcủadântộcmình.TheoquyđịnhtạiIsrael,nữvànamđượcchialàmhai đoànvới lối vào táchbiệt tại nhữngkhuvựclinhthiêng.Tiếngrìrầmnổilênmỗilúcmột rõ dần, khi tôi tiến đến gần hơn tớikhu vực bức tường than khóc.Những ngườiphụnữDotháiđanggụcđầucầunguyệnbênbức tường.Một sốcụgiàvừađọckinh,vừalaunướcmắt.Nhữngmẩugiấynhỏ,ghi tâmnguyệncánhânhaythưgửitớichúa,đượccàidàyđặctrongcáckhehởcủabứctường.Nhàthờ Holy Sepulcher nằm cách đó không xa.NgườiThiênchúagiáo,đặcbiệtlàcáctínđồCơđốcvàChínhthốngHyLạp,tinrằngđâylànơichúaJesusđãbịđóngđinhtrêncâythậptựvàđượcchôncất.Khôngcómộttấmbiểnnàoyêucầuđinhẹ,nóikhẽ,nhưngkhôngkhílinhthiêngbaotrùmkhiếntấtcảcácdukhách,kểcảnhữngngườikhôngtheođạonhưtôi,trởnênyênlặng,thànhkính.TrongnhàthờcònlưugiữphiếnđáđượccholànơiThánhJosephđãđặtthihàichúaJesustrướckhikhâmliệm.Theonămtháng,phiến

đálạnhlẽogiờđâytoảngátmùihoahồngdocáctínđồThiênChúathườngmangtheonướchoarảitrênđó.Mộtsốđồngnghiệptheođạotrongđoàn,lấykhăntaytrảitrêntảngđáđểcóthểlưulạimùihươngcủachúa.Chuyếnthămcủađoànphóngviênquốc tế tới caonguyênGolandiễnravàomộtngàytrờinắngđẹp,saumộttuầnmưagiórét.CaonguyênGolanrựcrỡdưới ánhnắng,màuxanhbất tận của câycỏ,nhữngcánhđồngôliuvànhữngthảmhoavàng rực. Không còn tiếng bom đạn, khôngcòndấutíchcủachiếntranh,ngoạitrừmộtsốhàngràothépgaicònsótlại.Thậtkhócóthểtưởngtượngkhungcảnhthanhbìnhtuyệtđẹpkialạiđãtừnglàtrậnđịaácliệtcủacuộcchiến6ngàynăm1967giữaIsraelvàcácnướclánggiềngArab.CaonguyênGolanlàkhuvựcchiếnlượcđốivới Israel, không phải vì vị thế quân sự,màbởinónằmgiữnguồncungcấptới30%nhucầuvềnướcchongườidânnướcnày.Quákhứchiếntranhtạinơiđâydẫusaocũngđãqua,vàđiềuquantrọnglàchúngtôiđangđượcngắmvẻđẹpcủacaonguyênGolantronghoàbình.KhiđãtrởvềViệtNam,tôichợtnhóiđaukhibiếttinthànhphốTelAvivlạicóvụđánhbomcảmtử, làm9ngườichết,hôm18.4.Vậy là,vòngxoáy bạo lực đánh bomcảm tử - pháokích trả đũa vẫn tiếp tục lan tràn tại TrungĐông.Nhữngngày sống tạiHaifa,đượcbaobọctrongkhungcảnhthanhbình,tôinhưquênmấtrằngrấtgầnkiathôilàđiểmnóngchiếnsựTrungĐông–nơicónhữngngườidânchưabiếtđếnhoàbình.Tôicónhiềucơhộiđểhiểuhơnvềcuộcsống,vănhoávàconngườiIsrael,nhưnglạilãngquênđinhữngchiếc“gaixươngrồng”đangnhổbỏvẫncòntồntại…


13

KIbbutz mô hình kinh tế “made in Israel”NguyễnĐạiPhượng(Ba tuần trong “vùng khủng bố”)

Vàthậtngạcnhiên,câuchuyện“làmtheonăng lực,hưởng theonhucầu”đangđược cácKibbutz ở quốc giaTrung

Đôngnhiềuchuyệnlạnàycốgắngthựchiện...

Ăn ở như tại… khách sạn

“Kibbutz”theotiếngDoTháicónghĩalà“tổhợp”–mộthìnhthứctổchứckinhtếnông–côngnghiệpnôngthônđộcnhấtvônhịtrênthếgiớiđangtồntạiởIsrael.

NhờsựgiúpđỡcủacácbạnIsrael,tôiđếnthămKibbutzMashabbeSadeởvùngNagevmiềnNamvàKibbutzDaliaởmiềnBắcnướcnày.GiáosưYeahoshuatừnglàxãviêncủaKibbutzMashabbeSadechobiết,hiệnnaytrêntoànquốccókhoảng270Kibbutz.TrungbìnhmỗiKibbutznàycótrêndưới300xãviên,hoạtđộngtươngtựnhưnhau,sởhữunhữngcánhđồngtrồngcâynôngnghiệp,trạichănnuôigiasúc,cácnhàmáychếbiếnsảnphẩmnôngnghiệpvàcôngnghiệpnhẹnhưsảnxuấtbộtgiặt,đồnghồđonướcxuấtkhẩu,vanvàkhớpnốiốngnước,v.v.

Vềkinhtế,Kibbutztổchứchoàntoàntheokinhtếthịtrường.MôhìnhkinhtếKibbuzđượchình

thànhtừnăm1960chođếnnay,pháttriểntốtvàđangthựchiệnởmộtmứcđộnhấtđịnhphươngchâm“làmtheonănglực,hưởngtheonhucầu”đốivớicácxãviêncủamình.

BàYaelZiv,45 tuổiphụ tráchcông tác tìnhnguyệncủaKibbutzMashabbeSadechobiết,mọithànhviênthuộcgiađìnhcácxãviênKib-butzđượcănmiễnphíhàngngàyhaibữasángvàtrưatạimộtbếpăntậpthểởgiữalàngtổchức

theohìnhthứcphụcvụmónăntựchọn.

Riêngbữatối,cácgiađìnhtổchứcănởnhàđểchogắnbótìnhcảmgiữacácthànhviêntronggiađìnhmình.TôiđãchứngkiếntạiKibbutzMashabbeSade,buổisángcácxãviênvàtrẻem

Đã có lần được nghe nói về Kibbutz - một mô hình kinh tế nông thôn độc đáo và kỳ lạ của Israel, trong chuyến đi này tôi dành nhiều thời gian về tận các vùng nông thôn Israel để tìm hiểu về mô hình nói trên.

Bà Yael Ziv (phải, hàng đầu) hướng dẫn các phóng viên quốc tế thăm Kibbutz Mashabbe Sade


14

tronglànglũlượtkéođếnnhàăntậpthểdùngbữasáng.Nhàănđượctổchứchiệnđạivàsangtrọngvớiđầyđủcácmónăncaocấpkhôngkhácmấysovớicácphòngănởkháchsạn5sao.Saukhiănxong,mỗingườitựmangbátđĩa,khay,thìa,dĩađếnnhữngchỗquiđịnhđểcho“tổbếpnúc”rửa.

Sauđótrẻemthìđếntrường,ngườilớnđếnnơilàmviệc.Khoảng12giờ30trưa,trẻemđithẳngtừtrườnghọctớinhàăn,cùngngườilớndùngbữatrưa.Cácgiađìnhkhôngnhấtthiếtngồiăncùngbànmàdophụcvụmónăntựchọn,cácthànhviêntuỳthíchchọnchỗngồivàlấymónănkhônghạnchếsốlượng,hoàntoàntheonhucầu.

TrongtấtcảcácKibbutz,việcgiặtquầnáochogiađìnhcácxãviênđượctổchứcthànhmộttổchuyênphụcvụgiặtgiũ.Tấtnhiên,côngviệcnàyđượclàmbằngmáytừkhâugiặtđếnsấykhô.Chỉmỗikhâuphânloạilàphảidocôngnhânthựchiệnbằngtay.

TạiKibbutzMashabbeSade,mỗigiađìnhđăngkýmộtsốthứtự.Sốnàysẽinlênphíatrongquầnáocủacácthànhviêngiađìnhmình.Cácgiađìnhchỉviệcbỏquầnáobẩnvàomộtthùngđựngquầnáocóđánhsốcủagiađình.TổgiặtgiũcủaKibbutzsẽcótráchnhiệmthugomchúngvàocácngàyChủnhật,ThứhaivàThứba.Saukhiphânloạicácloạiquầnáođượcgiặtriêngtheomàusắc,chấtliệunhằmtránhhưhỏngrồiđưasangmáysấykhô.Tiếptheo,quầnáocủagiađìnhnàođượctrảvềsốthùngquầnáosạchdànhchogiađìnhđóvàocácngàycònlạitrongtuần.CácxãviênKibbutzkhôngcầnphảimuaxeôtôriêng.MỗiKibbutzđãmuakhoảng60ôtôconcácloạiđểtạimộtbãixecóngười

trôngcoi.Nếuxãviênnàocầndùngxe,chỉviệcvàowebsitecủaKibbutzrồitìmchọnnhữngxenàocònrỗithìcứviệctớibãixelấychìakhoáôtômìnhcầnđểdùngthoảimáitheonhucầu.

Xăng,sửachữavàcácchiphíkhácchoxedoKibbutzchịutráchnhiệm.Trườnghợpcầnxelớnhơnnhữngchiếcxecósẵn,xãviêncóthểyêucầubanquảnlýxeđithuêtheoyêucầucủamình,Kibbutzsẽthanhtoánchotiềnthuêđó.Kibbutzxâydựngvàcấpmiễnphínhàởchocácgiađìnhxãviên.Khicầnxâydựngmởrộngvàcảitạotheoýmình,chủnhàtraođổivớibanquảntrịsẽcóđộixâydựngđếnthựchiệntheoyêucầucủachủnhà,Kibbutzthanhtoánchiphí.Kibbutzcấpmiễnphíhoặctrảtoànbộtiềnđiện,nước,gaschocácgiađìnhxãviên.MỗicănnhànàyởMashabbeSadelàmộtbiệtthựcaocấp,đầyđủtiệnnghi.

Bộ trưởng, giáo sư cũng là xã viên

ConemxãviênđượcKibbutzcấphọcbổngtoànphầnchothờigianhọc12nămphổthôngvàđạihọctrongnước.Khicácxãviênvàconcáihọốmđau,Kibbutzchịutráchnhiệmthanhtoánhoàntoànmọichiphívềytếcăncứvàothựctếchữabệnhtheonhucầu.


15

XãviênKibbutzđượcnghỉhưutheoquiđịnhchungcủaNhànướcởtuổi69đốivớinamgiới,67đốivớinữgiới.NhưngởKibbutznếumuốn,xãviêncóthểtiếptụclàmviệctrongthờigiantuỳthích.Khituổigià,sứcyếuhoặcbệnhtật,xãviênđượcđếntrạidưỡnglãomiễnphíhoặcđượcKibbutzthuêngườilaođộngnướcngoàiđếnchămsóctạigiađình.

TạiKibbutzMashabbeSade,ngoàicáchưởngthụtheonhucầudoKibbutzchiphí,mỗixãviênđượcnhậnphụcấp1.300shekol(350USD)/thángđểchiphícánhân.Mứcphụcấpnàybằngnhauđốivớitấtcảmọingười,khôngphânbiệtvịtrícôngtáccủaxãviêndùlàgiámđốc,chủnhiệmhayngườiquétrác,trôngtrẻ.

Donhucầucủacánhânvàxãhội,xãviêncóthểlàmnhữngcôngviệckhôngthuộcđịabànKibbutzmìnhnhưgiáosưđạihọc,bộtrưởng,chuyêngiavệtinh,…NhưngtoànbộtiềnlươngcủangườiđóphảinộpvềchongânquĩcủaKib-butz.

TạiMashabbeSade,từngcónhữngxãviênlàmbộtrưởng,nghịsĩQuốchội,giáosưđạihọcnhưnglươngnhànướctrảchohọphảinộpchoKibbutz.

BàKantorDafna,bạntôihiệnlàTổngvụtrưởngViệnnghiêncứunguồnnhânlựclàmviệcởTelAvivnhưngphảinộptoànbộthunhậptừlươngvềchoKibbutzDaliacủabà.CácKibbutzđềucungcấptoànbộnhữngnhucầucánhânnhưquầnáo,xehơi,v.v.đểphùhợpvớivịtrícôngtácchocácvịnóitrên.

Vớinhữngngườilườibiếngnhấtthời,banlãnhđạoKibbutzchorằngđólànhucầucầnnghỉ

ngơicủaconngườinêncứđểhọnghỉ.Nếulườinháckéodài,banlãnhđạoKibbutzsẽđếnthuyếtphụcđểhọnhậnrasựănbámngườikháclàđiềuxấu.Dưluậncộngđồngkhinhbỉcósứcrănđemạnhhơncảphápluậtkhiếnngườilườinhácphảithayđổi.

BàKantorDafanaxãviênKibbutzDaliachobiết,nếungườilườivẫnkhôngchuyển,Kibbutzcócơchếđuổirakhỏicộngđồng.Nhưngđếnnayhìnhphạtnàychưabaogiờphảisửdụng.Độngcơđểngườilaođộngcốnghiếnhếtmìnhlàdanhdự,sựtuyêndương,độngviênkịpthờicủabanlãnhđạoKibbutzvàsựtônvinhcủacộngđồng.Tênvàthànhtíchcủangườicócôngđượccôngbốkịpthờivàcôngkhaitrênbảntinđịaphương.

Đểtránhthamnhũng,mọikhoảnthunhậpvàchiphícủaKibbutzđượccôngkhaidántrênbảngthôngtincủacộngđồng.Banlãnhđạođượcđạihộixãviênbầura,chịutráchnhiệmgiámsátcủamộtcơchếcôngkhaihoàntoànmọiquyếtđịnhvàchínhsáchcủaKibbutz.

Báo Tiền Phong Online, ngày 6/16/2005.

16


BíchDiệp

TuầnđầutiênởHaifa,TPmiềnBắcIsra-el,tôiđượcthamdựlễShabbattruyềnthống của người Do Thái. Shabbat,

tiếngHebrew có nghĩa là “nghỉ ngơi”, đượccoilàthánhlễcủangườiDoTháitừhàngngànnămnay.Shabbatđượcbắtđầuvàothờiđiểmmặt trời lặn của ngày thứ sáu đến sáng chủnhật,đánhdấusau6ngàylàmviệccựcnhọclàmộtkỳnghỉngơithưgiãnhoàntoàn.NgườiDoTháixưa cho rằng lễnày làđể ănmừngviệc họ thoát khỏi ách nô lệ của đế quốcAiCậpcổđạibằnghànhtrìnhvượtsamạcgiankhổđểđếnmiềnđấthứaIsrael.

buổI lễ THắP NếN

NgườiDoThái là dân dumục từ ngàn xưa,chủyếusốngbằngnôngnghiệp,trongđóchănnuôi cừu là chính. Trong đời sống của họ,ngườivợđóngvaitròchínhtronggiađình,làngườiđượcthắplênngọnnếncủangàyShab-bat. Từ hơn 3.000 năm trước, vua Solomoncũngđãviếtnhữngdòngchữđầyyêuthương,trântrọngdànhchocácbà“nộitướng”:“Mộtngười vợ cao quý có những tính cách gì?Chồng nàng đặt trọn niềm tin nơi nàng màkhôngchútđắnđo.Nàngđemđếnchochàngnhữngđiềutốtđẹpmàkhôngphảilàưuphiền,chođếnkhinàngtrúthơithởcuốicùng.Nànggiốngnhưmộtconthuyềnbuôncóthểmangđếnchochàngnhữngthứchàngcần.Nànglàmviệccậtlựcvớiđôitaymạnhmẽ...”.Vàongày

Shabbat,phụnữthườngnấucácmónăntruyềnthốngnhưbánhmì, thịtcừu,bơvàphomát.Theophongtục,ngườiDoTháikhôngănthịtlợnvàđồbiển.

Vàolúcmặttrờilặn,trongkhôngkhíêmáivàbìnhyên,côgiáoBrachaSteiner,phụtráchcácvấnđềvềxãhộivàvănhóacủaTrungtâmĐàotạo quốc tế Golde Meir (MTCT), trùm mộtchiếckhănhoatrênđầubắtđầunghithứcthắpnến.Ánhnếnđượcthắpsángtrongtiếngđọckinh trầmấmcủaôngYehoshuaErlich, thầygiáodạymôn lịch sửvàvănhóa Israel.Bênánh nến bập bùng soi những cốc rượu vangđỏsánh,ThầyYehoshuacầmmộtchiếckhayđựng haimiếng bánhmì to đi đến từng bànmờimọingười.Tất cả chúng tôi cùngnhấmnháp bánhmì, thưởng thức ly rượu vang đỏđặcsánhcùngmónthịtbònấunấmvàcáhấp.Mọingườicùngnângcốcchúcmừngnhữngngày nghỉ ngơi thư giãn cuối tuần, hứa hẹnnhữngđiềuthúvị.

Chiềuthứsáu,đườngphốởHaifavắngtanh,mọingườiđềuvềnhàđểchuẩnbịmộtbữatốilinhđìnhchogiađình.Cáccửahàng,siêuthị,côngsởđềuđóngcửa,thậmchícácphươngtiệngiaothôngcôngcộngcũngngưnghoạtđộng.NgườilầnđầuđếnIsraelđúngnhữngngàynàysẽcảmthấybấtngờvàhụthẫng.Muốnmuasắmhayđichơiđềuphảichuẩnbịtừđầuhoặcgiữatuần.Nếuchẳngmayphảiđiđâu,phương

Chiều thứ sáu, trước lễ Shabbat, đường phố vắng tanh. Mọi người đều về nhà để chuẩn bị một bữa tối linh đình cho gia đình. Các cửa hàng, siêu thị, công sở đều đóng cửa, thậm chí các phương tiện giao thông công cộng cũng ngưng hoạt động. Người lần đầu đến Israel đúng những ngày này sẽ cảm thấy bất ngờ và hụt hẫng

shabbat yên bình


17

tiệncôngcộngduynhấtlàtaxivớigiá5shekel(tiềnIsrael,bằngkhoảng5.000đồngVN?).

THăM MộT GIa ĐìNH HIếu KHácH

Một người bạnmới quen, anh RoiAriel, đãmời tôiđếnnhàchơivàomộtngàyShabbat.Ngôi nhà của anh trông thẳng ra Địa TrungHải.Trongánhhoànghôn,biểnđẹphuyềnảovớihàngngàntianắngmuônmàu.Ngôinhàđượcbàitríngănnắp,trêntườngtreonhiềucâuđốibằngchữHoa,chữNhật.BốRoi,vốnlàmnghềthiếtkế,tựhàochỉmộtchiếcghếbànhcổbọcvảiđỏđượcđặttrangtrọnggiữanhà,khoe:“ĐâylàchiếcghếnhàbáchọcAlbertEinsteinđãtừngngồi.Bốtôiđãtừnglàchủkháchsạnnơinhàbáchọcđãở lạikhiđến thămHaifavàonăm1923.Giờđây,theotruyềnthống,mỗikhiconcáichúngtôithivàođạihọc,chúngtôiđềuđếnngồivàochiếcghếnàyđểmongthấm

sâuđượcsựuyênbácvàtrởthànhngườigiỏigiangnhưông”.MẹRoicódángngườiđẫyđàvàtínhtìnhniềmnở.Bàđónchàokháchbằngmộtbữaăntuyệtvờivớicácmónrautươitrộn,bánhmì,bánhnướngtự làm.Saubữaăn,bàmangramộtchiếcbánhgatôphủđầysô-cô-la.Dướiánhtrăng,chúngtôikểchonhauvềcuộcsốngriêngcủamình,vềphongtục,tậpquán,đấtnước,conngười.Roichobiết,theophongtục,ngườiIsraelthườngởnhànghỉngơi,thưgiãn,đọc sách,đi thămngười thânhoặcbạnbè,đidulịchnhânngàyShabbat.Cánhthanhniên tận dụng những ngày Shabbat để đi rabiểnhoặckhámphánhữngthànhphốmới.RoiArielđangtrongthờigianquânngũvàphụcvụtronghảiquân.Thamgiaquânđộicũnglàcáchcácchàngtrai,côgáixứsởnàycóđượcmộtkhoảnthukhakhá.Sau3nămtạingũ,họsẽdùngsốtiềntiếtkiệmđượcđểđidulịchhoặcđăngkýhọctạimộttrườngđạihọcnàođó.

Các bạn VN giỏi quá! Ở Haifa dường như không có người VN sinh sống. Thông tin về VN cũng không nhiều. Không ít người chỉ biết đến VN qua cuộc kháng chiến chống Mỹ. Khi biết tôi là người VN, một anh lái taxi ra dấu tay hình chữ V, thốt lên: “ Các bạn VN giỏi lắm, đánh thắng cả Mỹ!”. Cả nhà Roi Ariel, người bạn Israel tôi mới quen, đều rất muốn được hiểu biết về VN. Họ hỏi tôi tỉ mỉ về tình hình phát triển hiện nay của VN. Roi cho biết, bạn bè anh sang thăm VN đều rất bất ngờ trước vẻ đẹp của đất nước cũng như cuộc sống sôi động, đổi mới nhanh chóng ở đây, khiến anh rất khao khát được khám phá. Roi bảo sẽ dành tiền để đi du lịch châu Á sau khi mãn hạn nghĩa vụ quân sự. Anh tâm sự: “Châu Á luôn quyến rũ tôi. Tôi đang học tiếng Trung Quốc để đến thăm Thượng Hải, nơi anh trai tôi đang làm việc. Tôi sẽ đến VN để được tận mắt ngắm đất nước của bạn. Tôi muốn được đến Hà nội để đi xe đạp trên những con phố cổ kính”. Yêu thích sự bí ẩn của văn hóa phương Đông, Roi Ariel cũng đang cần cù luyện tập môn võ Taichi và học thuộc nhiều lời dạy của Lão Tử, Trang Tử.

Ngày 13/7/2007.


NguyễnTríDũng

TRước HếT PHẢI ĐI báN

CâuchuyệnvớicựuThủtướngPerescùngmộtsốchínhkháchvàcácnhànghiêncứukinhtếIsraelmàtôicódịpđượctiếp

xúctronggầnmộttuầncùngđoànnhàbáoViệtNamthămđấtnướcTrungĐôngnàyvàonhữngngàytháng6vừaquagiúplígiảimộthiệntượngsốngđộngtrongnềnkinhtếthếgiới,khimàmộtđấtnướcnhỏbévàhầunhưkhôngcótàinguyênthiênnhiêngìđángkểcũngcóthểtrởthànhmộtcườngquốckinhtếkhibiếttìmravàtậndụngđượcthếcạnhtranhriêngcócủamình.

“Đúnglàvềmặttàinguyênthiênnhiên,Israelhầunhưkhôngcógì.Dâncưlạiítỏi.Thịtrườngnộiđịaquánhỏbé.Điềukiệntựnhiênlạikhắcnghiệtkhimàcótớigiànửadiệntíchlàsamạcquanhnămnắngnóngvớimênhmônglàcátbụi”,cựuThủtướngPeres,ngườikhôngchỉlàmộtchínhkháchlãoluyệnmàcònlàmộtchuyêngiakinhtếnổitiếngđãnhìnnhậnnhưvậyvềhoàncảnhcủađấtnướcmình.Ôngchobiết,vìđiềukiệntựnhiênkhắcnghiệt,ngườiIsraelphảinhậpkhẩuhầunhưtoànbộcácnhucầuvềngũcốc,thịt,càphê,đường,cácloạihạtcódầu…“Muốnđimuathìtrướchếtphảiđibán”,ôngPeresnói.Theoông,trongthếkhódânít,đấtchật,ngườiIsraellựachọnmôhìnhpháttriểnmộtnềnkinh tếmởvàhướngngoại, lấy thịtrườngquốctếlàmđíchđếnchohànghóacủa

mình.Vìthế,vẫntheoôngPeres,liêntụctrongmấythậpkỷvừaqua,NhànướcDotháiđãluônluôncoingànhcôngnghiệpxuấtkhẩulàưutiênhàngđầutrongmọichươngtrìnhvàkếsáchđầutư.Tínhtrungbìnhtrong2thậpkỷvừaqua,cótới46%sảnphẩmhànghóacủaIsraelđượctiếpnhậnởthịtrườngTâyÂu,32%ởthịtrườngBắcvàNamMỹ,vớitổngcộnghơn630triệungườitiêudùngcủahaithịtrườngnày,nghĩalàgấphơn100lầntổngsốngườitiêudùngnộiđịa.Hiệntại,tổngkimngạchxuấtkhẩuđãđạtxấpxỉ39tỉUSD/năm,chiếmtrên60%GDP.Israelđượccoilà“Khunhàxanh”củaChâuÂutrongmùađông,nơicungcấpchủyếuchothịtrườngnàynhữngsảnphẩmrauvàhoaquảcácloạichấtlượngcao.

TheomộtsốquanchứcvàcácnhàkinhtếIsraelmàtôicódịptiếpxúc,sựpháttriểnmạnhmẽcủangànhcôngnghiệpxuấtkhẩucũnglànhântốtạođiềukiệnthuậnlợichoIsraeltrongviệcthuhútcácnguồnvốnđầutưtừnướcngoài.Vìtừnềnkinhtếxuấtkhẩu,cộngvớitiềmlựccôngnghệcaovàđộingũlaođộngđượcđàotạocựckỳcẩntrọngvàbàibản,sảnphẩmcủacácnhàđầutưnướcngoàitạiIsraelđẽdàngtìmđượcchỗđữngtrênthịtrườngquốctế,kểcảnhữngthịtrườngkhótínhnhấtnhưTâyÂu,BắcMỹ.Hiệnnay,trênthịtrườngthếgiới,cácsảnphẩmsảnxuấttạiIsraelnhưđiệnvàđiệntử,phầnmềmmáytính,thiếtbịytế,viễnthông,thiếtbịanninh…đã

Cựu Thủ tướng Israel, ông Simon Peres đã nói với tác giả bài viết này như vậy khi tôi hoi ông về bí quyết nào giúp Israel co thể phát triển được một nền kinh tế vững mạnh đến như vậy trong một hoàn cảnh cả khách quan và chủ quan đều hiếm hoi sự êm thuận.

“Tiềm năng lớn nhất là con người”

18

19


trởnênhếtsứcquenthuộc.ÔngPereschorằngkhôngthểnóiđếntăngtrưởngvàpháttriểnnếukhôngcóchínhsáchpháttriểndoanhnghiệpvìđólàxươngsốngvàlinhhồncủamọicuộccảicách,mọichươngtrìnhvàkếsáchpháttriển.“Tiềmnănglàmộtcáigìđókóđoánđịnhvàxácđịnhtheokiểuđođếm.Theotôi,tiềmnăngcủamộtđấtnướcchínhlàcácdoanhnghiệp,nơiấpủvànảysinhmọiýtưởngsángtạo.Dovậyhỗtrợdoanhnghiệppháttriểnlàcáchtốtnhấtđểtạoratiềmnăng”,ôngPeresnhânxet.CóthểnóiởIsrael,cácnhàdoanhnghiệp,cảtrongnướcvànướcngoàiđươchưởngnhiềuchínhsáchưuđãi.Họđượcchínhphủhỗtrợtàichínhchonhữngkhoảnvaydàihạnvớilãisuấtthấp,đượctàitrợchoviệctriểnkhaicácchươngtrìnhnghiêncứuvàpháttriểnsảnphẩm(R&D),đượcưuđãivềthuếvàxuấtkhẩu…

Trongcácngànhkinhtế,nôngnghiệpđượccoilàniềmtựhàohơncảcủangườidânIsrael,nơimàvớichưađầy2,5trên6,5triệudânlàmnôngnghiệpnhưngđãxuấtkhẩutớitrên3tỉUSDgiátrịsảnphẩmmỗinăm.Doanhthutừtrồngtrọtđãđạtmứckỷlụclà200.000USD/ha.Côngnghệnhàkínhcóthểchonăngsuấtcàchuatới300tấn/ha,tứclàgấp4lầnnếutrồngngoàiđồng.Côngnghệgiacầmcókhảnăngkhángbệnhcao,chịuđượcthờitiếtkhắcnghiệtvàtăngtrưởngnhanh.Xuấtkhẩubòsữagồmtinhtrùngđônglạnh,phôiđểcấyghépvàcáchệthốngthứcănđượcđiềukhiểnhoàntoànbằngmáyvitính.TheomộtsốchuyêngiakinhtếIsrael,thếmạnhcủahọkhôngchỉlàcácsảnphẩmnôngnghiệpcụthểmàlànhữngcôngnghệmớilàmrachúng.Dovậy,họkiêntrìchủtrươngđầutưđểtạoracôngnghệmớivàphươngphápmớiđểpháttriểnnhữngứngdụngmớitrongtrồngtrọtvàchănnuôigiasúc.

“ĐỐI VớI TÔI, MọI THứ lIÊN quaN ĐếN VIỆT NaM ĐỀu là THÂN THIếT”

ĐâylàlầnthứhaitôicódịptrởlạithămIsraelsauchuyếnđiđầutiêncáchđâyvàinăm.Tronghailầnđiấy,tôiđãcódịpđếnnhiềuđịaphương,từvùngbiêngiớiphíabắcgiápvớiLebanonvàJordan,quakhuvựcbờTâysôngJordan,đếnvùngsamạcmênhmôngởphíanam.Tôicũngđãđượcgặpnhiềungười,từcácchínhkháchnổitiếng,cácnhàkhoahọcđếnnhữngngườinôngdânbìnhthường.Vàđiềutôicảmnhậnđượcvàthựcsựtựhàolàtuycònrấtítthôngtinvềnhau,nhưngđấtnướcmình,nhândânmìnhđượccácbạnIsraelhếtsứctinyêuvàtrântrọng.


20


“Đốivớitôi,nhữnggìliênquanđếnViệtNamvàcủaViệtnamđềulàthânthiết”,ôngDavidMatnai,cựuĐạisứđầutiêncủaIsraeltạiViệtNamđãnóivớitôinhưvậyvềnhữngấntượngcủaôngtrong3nămlàmviệctạiHàNội,nơimàtheoông,từgiọngđànbầu“màmỗitiếngngâncứnhưlàsựthổnthứccủacontim”,tới18bứctượngPhậtA-di-đàmàôngđangtreotrangtrọngtrongphòngkháchnhàmình,rồinhữngbăngghiâmtiếnghátbênbờsôngHương…đềugợichoôngnỗinhờvềHàNội,vềViệtNam“đấtnướcbìnhyênvàquyếnrũmàtôikhôngbaogiờquênđược”.CònVụtrưởngVụNamÁvàĐôngNamÁBộNgoạigiao,ôngMordehai,ngườivừatớithămViệtNamtrongnhữngngàydiễnraSEAGames22thìnóirằngSEAGameslàsựbộclộtrọnvẹnnhấtvàrõrệtnhấttínhcáchcủangườiViệt,làmộtcộngđồngđầynhiệthuyết,đắmsayvàcuồngnhiệttrongýthứcdântộc,ýthứccộngđồngvàniềmđammêchiếnthắng”.

CũngtrongchuyếnđithămIsraelhồitháng6vừarồi, tôicódịpgặpgỡvàphỏngvấnôngShilvaShalom,PhóThủtướngkiêmBộtrưởngNgoạigiaoIsrael.Thậtbấtngờ,khôngđợitôihỏihếtcâu,ôngShalomđãphỏngvấnngượclạirằngtạisaovẫncóítngườiViệtNamđếnthămIsraelthế?“TôimuốnthấycóthêmnhiềungườiViệtNamsangthămIsraelhơn.TôimuốnđượcđóntiếpnhiềunhàlãnhđạoViệtNamởđấtnướcchúngtôi”–ôngnóivàcamkếtrằngvềphầnmình,ôngsẽ“làmtấtcảnhữnggìcóthểđểtăng

cườngquanhệgiữahainước,đểhainướchiểubiếtnhauhơn,hợptácnhiềuhơn,gắnbóvàtincậynhauhơn”.

Thực ra, sovớinhữngnăm trướcđây, trongnhữngnămvừaqua,quanhệthươngmạihợptáckinhtếgiữaViệtNamvàIsraelđãbướcđầucósựcảithiện.Chỉtínhriêngnăm2003sovớinăm2002,xuấtkhẩutừIsraelsangViệtNamđãtăngtrên60%vànhậpkhẩutừViệtNamtănggần19,9%.CácmặthàngxuấtkhẩuchínhtừIsraelsangViệtNamlàphânbón,hóachất,thiếtbịviễnthông,thiếtbịytếvàmộtsốthiếtbịtinhxảokhác.NhậpkhẩuchínhcủaIsraeltừViệtNamchủyếulàgiàydép,hàngdệtmay,hàngthủcôngmỹnghệ,thủysảnvàmộtsốhàngnôngsản.Trongnhữngnămqua, trong8nămtínhtừnăm1994,IsraellànướcgiúpđàotạonhiềuchuyêngiachoViệtNamnhấtlàsovớicácnướcASEANkhác.Ngoàira,Israelcũnggiúptổchứccáckhóađàotạochokhoảng1.056kỹthuậtviênthôngquaviệcmởhơn20khóađàotạotạichỗtạinhiềutỉnh,thànhtrongcảnước.

“ChúngtôiđangvàmongmuốntiếptụchợptácvớiViệtNamtrênnhiềulĩnhvực,trướchếtlànhữnglĩnhvựcmàchúngtôicóthếmạnhvàViệtNamcầnnhưsảnxuấtnôngnghiệpvàpháttriểncộngđồngnôngthôn,chănnuôi,giáodụcvàytế…”.Vâng,xincảmơnôngCụctrưởngCụchợptácquốctếBộNgoạigiaoIsrael,xincảmơnnhữngtấmlòngIsraelyêumếnViệtnam.

21


22


ViệtLâm(Viết từ Haifa)

Vượtlênđịnhkiến,ngườiDoTháivàngườiẢrậpđanghọccáchcùngchungsốnghoàbìnhtrênđấtnướcIsrael.

ĐỊNH KIếN Từ NHữNG áM ẢNH quá KHứ

“KhitôiởIsrael,dùtựđáylòngtôirấtmuốnngườiPalestinecóđượcđấtnướccủariênghọ.Nhưng tôivẫnkhông thểgiải thoátbản thânmìnhkhỏinhữngcảmxúcđènặngtrướcnhữnggìxảyravớingườiIsrael,còncuộcsốnglúcnàocũngnơmnớpsợhãi”,YonitOakley(29tuổi,hiệnđanglàGiámđốcmộtcôngtycótrụsởởSydney)nói.

YonitOakleythuộcthếhệtrẻởIsrael,nhữngngườisinhrakhichaônghọđãhysinhđểhọcóđượcquốctịchcủadântộcmình.Họđượcđào tạo ở nước ngoài, có tư tưởng yêu hoàbình.NhưngsựsợhãicủanhữngngườithuộcthếhệOakleythìluônluônhiểnhiện.Ngượclại,thếhệnhữngngườiDoTháitrungniên(50-60 tuổi)vẫngiữcáinhìnkhắtkheđếncựcđoanvềcuộcxungđộtvớingườiPalestinevàthếgiớiẢrậpnóichung.

YehoshuaErlich, giáo sư dạy tiếngTâyBanNha ở Mashav gọi cuộc chiến tranh TrungĐông6ngàydoIsraelphátđộngnhằmchiếm

cao nguyênGolan (của Syria) là để “bảo vệnhữngngườidânbịtấncôngởbiêngiới”.

Còn Gideon Meir (Phó Tổng vụ trưởng VụBáochívàquanhệcôngchúng,BộNgoạigiaoIsrael)thìrasứcchứngminhvớicácnhàbáonướcngoài rằngcáccuộc tấncôngcủaquânđộiIsraelvàocáckhuđịnhcưcủangườiPal-estinetạiDảiGazahaykhuBờTâychỉđể“tìmvàdiệt cácphần tửPalestinegâynguyhiểmchoIsraelđangtrúngụtrongcáctrạitỵnạn”.

“Các nước Ả rập luôn muốn tiêu diệt NhànướcIsrael.Đểtồntại,chúngtôiphảitấncôngtrước”,Yossi,mộtngườiđànôngDoThái45tuổihùnghồnnóikhiđượchỏivềquanđiểmđốivớicuộcxungđộtIsrael-Palestine.SinhratrongthờiđạingườiDoTháiphảilưuvongkhắp thếgiới,không tấcđất cắmdùivàvừatrảiquacuộctruysáttànbạocủaphátxítĐức,nhữngngườiIsraeltrungniênchấpnhậngiànhđấtvàgiữđấtbằngđổmáu.

Các cuộc đánh bom tự sát của người Pales-tinecũngkhiếnnhiềungườiIsraelcàngkhăngkhăngbảovệquanđiểm“tấncôngtrướchaylàchết”.

Vìvậy,khingheĐạisứIsraeltạiViệtNamEffieBen-MatityaugiớithiệudânsốIsraelcó80%

“Shalom” là lời chào quen thuộc của những người ở Israel mỗi khi gặp nhau, cũng có nghĩa là “Hoà bình”. Khát vọng “Shalom”, tôi có thể nhìn thấy, nghe thấy, cảm nhận thấy... trên mỗi gương mặt, nụ cười khi gặp gỡ, trên mỗi đôi mắt mà tôi bắt gặp, trong tiếng cười lẫn nhiều day dứt của những người tôi may mắn trò chuyện cùng, trong những ngày được được đặt bước chân lên “Mảnh đất của Chúa” linh thiêng nhưng cũng đang có nhiều bất ổn”.

“Những cây cầu bắc qua thù hận”


23


24


25


26

làngườiDoTháivà18%ngườiẢrập,tôinghĩngayđếnkhoảngcáchgiữacộngđồngDoTháivàẢ rập đang sinh sống trênmảnh đất này.Trongkhiđó,ôngY.Hasheer,mộtngườiđànôngẢrậpởHaifalạinhìntôichằmchằmvớivẻđầyngạcnhiênkhinghetôihỏivề‘khoảngcách”đó:“Khoảngcáchnào?Ýcômuốnhỏikhoảngcáchnàovậy?(gap-NV)”

Lúngtúng,tôicốgắnggiảithích:Liệucólúcnàovàbaogiờ,ôngvànhữngngườiẢrậpcảmthấykhókhănđểhoàhợpvớicộngđồngDoTháiđasốởđây?

“Không,tôisinhra,lớnlênởđây.Vàtôikhôngthấy có khoảng cách nào cả”, Hasheer cườiphálên.

Nhưđểchứngminh,HasheerniềmnởdẫnBra-chaSteiner(mộtcánbộtrungtâmĐàotạoHợptácQuốctếBộNgoạigiaoIsrael-Mashav)vàtôiđếnnơibándầuôliucủangườiẢrập,chỉchocáchchọndầungonvànơibánvớigiárẻ.

NgườiẢrậpởđâysốngquầntụthànhnhữngkhu vực nhỏ.Họmưu sinh bằng nghề buônbán lặtvặtvàkháchhàngchính lại lànhữngngườiDoThái.

VưỢT qua HậN THù

Khôngchỉchungvốnlàmăn,ngườiDoTháivàngườiẢrậpđãđứngchungtrongmộtđảngpháichínhtrị.

“TôilàthànhviênĐảngCộngsảnIsrael”,lờigiớithiệucủaBashir,mộtngườiđànôngẢrậptrungniênkhiếntôitòmòdừngbước.

Bashirnói,mìnhthamgiaĐảngCộngsảnIs-raelvìđâylàĐảngduynhấtkếtnạpcảngườiDoTháivàngườiẢrập.

Điều lý thú là một người DoThái tênMeirVilnerđãtừnglãnhđạoĐảng.Hasheerkhoe:Trongkỳbầucửtrước,ĐảngCộngsảnIsraelđãgiànhđược3đến4ghếtrongQuốchội.

Bracha Steiner bảo, sự hiện diện của ĐảngCộngsảntrongsuốt60nămquachothấy,vềmộtkhíacạnhnàođó,quanđiểmônhoàvềsựtồntạihainhànướcIsraelvàPalestineởTrungĐông,đượcmộtbộphậndânchúng,cảngườiDoTháivàẢrậpchấpthuận.

Brachakểlạicâuchuyệncảmđộngcáchđây2nămvềcuộcgặpgỡgiữanhữngđứatrẻIsraelvàPalestinemấtchamẹtrongcuộcxungđột,tạimộttrạihètổchứcởBeitOmah.

ÝtưởngtổchứctrạihènàydoParents’Circle(mộttổchứcgồm500giađìnhIsraelvàPales-tinecóngườithânlànạnnhâncủacácvụxungđộtbạolựcgiữahaibên)khởixướng.Tấtcảnhữngthànhviêncủatổchứcnàyđềuđãmấtngườithântrongcuộcxungđột.

Đảng Cộng sản Israel thành lập năm 1948 bởi những người còn sót lại của Đảng Cộng sản Palestine ngay trong biên giới của nhà nước Do Thái.Phương châm của Đảng này thừa nhận sự tồn tại của Israel và khẳng định quyền thành lập Nhà nước của người Palestine theo nghị quyết của LHQ.


27

MụctiêucủatrạihèlàgiúpnhữngtrẻemIsraelvàPalestinegiaolưuvớinhau,xâydựngtìnhbạnvàtừđótrởthànhnhữngđạisứbắcnhịpcầuhoàgiảigiữahaidântộc”,Brachakể.

ChẳnghạnnhưKhaledAbuAwad.AnhcóđủmọilýdođểnungnấuthùhậnvớiIsrael.Mộttrongsốhaiemtraicủaanh,mới14tuổiđãbịbinhlínhIsraelgiếtchết.

NhưngKhaledAbuAwadđãđưanhữngđứatrẻởthànhphốnơianhsốngtớithamdựtrạihè.

Tấtcảnhữngđứa trẻđếnvới trạihènămđóđềumấtngười thân trongcáccuộcxungđộtgiữaIsraelvàPalestine.

NhữngngườithuộcthếhệtrẻcủaIsraelcũngđangdầncócáinhìnkhácvềcuộcchiến.

IlanaBurstein,22 tuổi,sinhra trongmộtgiađìnhủnghộĐảngLikudbảothủtừngtinrằngIsrael cóquyềnđược chống trả tất cả nhữnglực lượngchốngđốiý thứchệDoThái,hayđedoạtớibiêngiớiIsraelhòngthànhlậpnhànướcPalestine.Nhưnggiờđây,côủnghộsựtồntạicủahainhànước.RoiSmith,25tuổi,còntỏrabạodạnhơn.Anh

phảnđốiquyếtliệtviệcđịnhcưcủangườiDoTháiởdảiGazavàkhuBờTây,coiquátrìnhbànhtrướngcủacáckhuđịnhcưDoTháilàsựđànápđốivớingườiPalestinevàcảntrởconđườngđitớihoàbình.

“Nếulàtôi,tôisẽtrảlạinhữngvùnglãnhthổbịchiếmđóngchohọ”,Roinói.

Roi biết rằng, quan điểm của anh sẽ khôngđượcdễdàngchấpnhậnkhi trởvềnhà.ĐốivớimộtsốnhómngườiIsraelhiệnnay,làmộtngười theo phe tả cũng đồng nghĩa với việcbạnlàkẻphảnbội.

Hello “sHaloM” cHào Hoà bìNH

“LờinóiđầutiêntôithốtrakhinghetinDavidđã chết là “Đừng trả thù nhân danh con traitôi”,RobiDamelinkể.

Tháng3/2002,David,contraiRobiDamelin,bịmộttaysúngbắntỉaPalestinegiếtchếtkhiđang phục vụ trong quân đội Israel.Khi đó,Davidvừatròn28tuổi.Giờđây,mẹanhđanglàmviệcchoParents’Cirlce.

“Davidlàngườinhânhậunhấtmàbạncóthểgặp.Thờiđiểmđó,nóđanglàmviệcvớiPeaceCorp,một tổ chứchoạt độngvì hoàbìnhvàđangtheohọcmastervềTâmlýGiáodục.Nóbịgiếtvìnó làbiểu tượngcủamộtđộiquânchiếmđóng”,Robikể.

“Lúcđó,tôiđanglàmviệcởTelAviv,vàcácnhà báo muốn phỏng vấn tôi. Nhìn lại, tôikhông thể tinnổimìnhđãnóimạnhmẽđến

“Tôi phải thay đổi cuộc đời tôi. Tôi phải làm một cái gì đó để giúp chấm dứt tất cả những chuyện này, tất cả những sự giết chóc này.Tại sao họ phải giết chúng tôi?Tại sao chúng tôi phải giết họTại sao?”Khaled Abu Awad tự hỏi.

27


thế:Người Israelhãy rút rakhỏinhững lãnhthổchiếmđóng”,Robinhớlại.

Parents’CirleđãthấynhữnggìRobihànhđộngsaukhimấtDavid.Rồingườisánglậptổchứcnày,Yitzhak Frankenthal (một người cha cócontraibịnhómHamasbắtcócvàámsátnăm1994),gọiđiệnchobà.Rấtnhanhchóng,Par-ents’CirleđãtrởthànhcuộcsốngcủaRobi.MườithángsaukhiDavidchết,RobigặpNa-djwaSaada,mộtngườiphụnữPalestinevừamất con gái.Một người lính Israel đã nhầmchiếcxecủahọvới1chiếcxebịnghingờcủamộtphầntửđánhbomtựsát,nênđãbắn,giếtchếtbégái12tuổi.

Haingườiđànbàđếntừhaiphíanhưngchiasẻnỗiđaumấtcontrongcuộcchiếnđãcùngđếncáctrườnghọc,nhàthờ,đềnthờHồigiáovàgiáođườngDoTháiởIsrael,vàcáckhuvựcbịchiếmđóng,đểchuyểntảinhữngthôngđiệphoàgiải,khoandungvàhoàbình.

“NỗiđausaucáichếtcủaDavidsẽkhôngbaogiờnguôingoai.Nhưngbạncóthểlàmgìvớinỗiđaunày?Bạnsẽdùngnóvàosựtrảthùhaybạnsẽsuynghĩmộtcáchtíchcựchơn?”,Robiđặtcâuhỏi,dùngườimẹđangchịuđựngmấtmátđauđớnnàyđãcócâutrảlời.

Cảhaingườiphụnữnói rằng,họkhông thathứchonhữngcánhânđãmangtấnthảmkịchđếnchocuộcsốngcủahọ.NhưnghọphảinỗlựcgópphầnxâynhịpcầuhoàgiảitrênvùngđấtbấtổnmàcảhaiđềuđãcoilàTổquốccủamình.

“Khi tôi bước vào căn phòng đông người, tôi nhận ngay ra Nadjwa bởi những người mẹ mất con luôn nhận ra nhau một cách bản năng. Những nỗi đau được chia sẻ sẽ tạo ra mối liên hệ thân tình”, Robi Damelin nhớ lại.

28


Khôngchỉđưanhữnggiađìnhmấtngườithântừcảhaiphíacủacuộcxungđộtđếnvớinhau,Parents’Cirleđãthúcđẩymộtdựánmangtên“HeloShalom”:Chỉcầnquaybốnconsốtrênđườngdâyđiệnthoại,mộtngườiIsraelcóthểnóichuyệnvớimộtngườiPalestinevàngượclại.

Chỉvàingàysaukhiramắt,gần6.000ngườiđãgọiđểkếtnốivớiphíabênkia.Kểtừtháng10/ 2002, từ khi “Hello Shalom” ra đời đếnnay,có tới400.000cuộcgọigiữahaibênđãđượckếtnối.

“Mộtkhicáccuộcđốithoạibắtđầu,mọingườisẽ nhận ra rằng họ giống nhau như thế nào.Nhữngngườigọiđiệnnhậnrarằngphíabênkiacũngđangtrảinghiệmnỗigiậndữvàđauđớnnhưhọđãcảmthấy.

Chúngtôiđangcốgắngchỉchomọingườithấycuộcchiếnnàyđãảnhhưởngtớicuộcsốngcánhân thayvì coi nónhưmột cuộc chiến tra-nhgiữahaidân tộc”,RoniHirschenson,mộtthànhviêncủaParents’Cirlecócontraibịgiếtchếttrongmộtvụđánhbomtựsátnói.

“Lãnh đạo cả hai phía từ chối nói chuyệnnhưng qua Hello Shalom, không gì có thểngăncảnnhữngngườidânbìnhthường,nhấtlà những người đã phải đối diện với nhữnghậuquảnặngnềcủacuộcxungđộthiểunhau,hoàgiảinhữnghậnthù”,BrachaSteinerkểvềHelloShalom.

Ghazi Brighith, một người Palestine có anhtraibịlínhIsraelbắnchếtnayđanglàmviệcnhằmthúcđẩy“HelloShalom”ởBờTâycũngnghĩnhưvậy.BathángsaukhianhtraiGhazibịgiết,Parents’CircletiếpxúcvớiGhazi.“Sailầmlớnnhấtmàchúngtôiphạmphảilàđãchophépmìnhchấmdứtđốithoại.Nhữngngàynày,ngườiPalestinekhôngthểvàoIsrael(từsaukhiIsraelxâybứctườnganninhngăncáchlãnhthổhaibên-NV).

Nhưng đây (chương trình “Hello Shalom”-NV)làmộtcáchchúngtôicóthểvượtquanhữngbứctường”,Gazhinói.

“Khibạnkhôngcònsợhãinữa,bạnsẽthôngcảmđượcnhiềuhơnvớiphíabênkia.Giờđây,tôichỉướcmơcóđượcmộtcuộcsốngkhôngcònchiếntranh”,Oakleynói.

CảRoi,Oakley,RobiDamelin,NadjwaSaada,Yitzhak Frankenthal hay KhaledAbuAwad,GhaziBrighith...,cũngnhưnhiềungườikhácmà tôi đãgặp, cùng tin rằng, theo thờigian,mọithứđềucóthểthayđổi.

29

30

KhOa học - KĨ ThuậT

NguyễnLêBách

Mộtbên là samạc toànnhữngcát làcát,nhiệtđộhếtsứckhắcnghiệtvàchênhlệchrấtlớngiữangàyvàđêm.

Tôiđãđược“hưởng”nhiệtđộ53oCtạithủđôKuwait,hoặc50oCởthànhphốTelAvivcủaIsrael,nóngđếnnỗicómấybứctranhsơnmàiđểtrongcốpxeđịnhđemtặngbạnbè,gầnđếnnơixemlạimớithấy…congvênhlênhết,cònnhữnghoalákhảmbừngxàcừthìbongmỗinơimộtmảnh(cũngcònmaylàbiếtkiểmtratrướcđểkịpthaybăngtặngphẩmkhác!).XinnóithêmđólànhiệtđộđotrongbóngrâmcủaCụcKhítượngvàđượcthôngbáobằngbảngđiệntửtrênmộtngôinhàcaotầng,chứkhôngphảilànhiệtđộtrên…đườngnhựa!.Cònbanđêmđiquasamạc,xephải…bậtlòsưởi,ngồitrênxephảimặcáoấmvàquấnkhănquanhcổ.Tôichưacódịpbiếtcáirétcủasamạcbanđêm,nhưngnhữnganhemlaođộngxuấtkhẩusangLybiathìbiếtquárõcảnhnày(nhữngnămtrướcđâyLybiabịcấmvận,anhemmìnhphảiđixebuýt18tiếngđồnghồliềntừLybiasangAiCập,rồimớicómáybayđểvềViệtNam).Khíhậunhưthế,môitrườngnhưthếmà…bắthoaphảinởthìquảcó“hơibị”philý.

Thếmàởnhữngquốcgia này, người ta vẫntrồngđượchoa,màchẳngnhữngthế,hoacòn…rấtđẹp,cònxuấtkhẩuđượchoasangChâuÂunữa.Vớinềnkhoahọccôngnghệcaotrongnôngnghiệp,người tađã thựcsựtrồngđượchoatrênsamạcvàbàconViệtNammìnhđãđượcchứngkiếnmộtphầncủacôngnghệnày.

Xinđơncử“khunôngnghiệpkỹthuậtcao”củathủđôHàNội,vớicôngnghệcủaIsrael,làmdẫnchứng:vòiphunnướctựđộng,nhàtrồngcómái che…là chuyện bình thường. Nhưngphunbaonhiêunướcchophùhợpvớinhucầucủacâytrồng,khinàothìthubớtmáicheđểcóđộquanghợpđạtyêucầu,thubớtbaonhiêuphần trăm…đều được điều khiển bằngmáytínhđặtngaytrongnhàtrồng.“Nhiêukhê”nhưvậy,nhưngkếtquảnăngsuấtcủacâytrồng(ớtngọt, cà chua…) tăng lên từ…10đến15 lầnsovớicáchtrồngtựnhiêntrướcđây.Xinnhắclạilà“từ10đến15lần”chứkhôngphải“10đến15phần trăm”, nghĩa là trướcđây, cũngdiệntíchđóthuđược100kgthìnaythuđược1.000đến1.500kg,màquảthì“chuẩn”hơn,đềuhơnvànhấtlàsạchhơn.TạicáctỉnhmiềnNam,nhiềuchủtrangtrạicủamìnhđãápdụngvàthíchthúvới“côngnghệtướinhỏgiọt”–cũngdocácchuyêngia Israelchuyểngiao–vừakhôngtốnnước,khôngbịtrôiđấtmàu,lạithíchhợpvớicâytrồngtrongtrangtrại,nhấtlàkhimuốnbónphânchocây.

Nhớlạiítnămtrướcđây,trongmộtdịpsangcôngtáctạiTelAviv,tôiđãđượcngheôngPhóThủtướngkiêmBộtrưởngbộNôngnghiệpIs-rael tâm sự: “Năm rồi bị hạn hán, chúng tôiphải tăngcườngviệc trồnghoađểxuất sangChâuÂu,lấytiềnmuathêmgạovàđườngchodân”(vàxinghichú thêmrằngdiện tíchđấtnướcIsraelchỉnhỉnhhơntỉnhNghệAnmìnhmộtchút,trongkhihơnmộtphầnbatổngdiện

Thực ra, có một câu khẩu hiệu: “Bắt sa mạc nở hoa” để nói về quyết tâm cải tạo đất, cây trồng của những quốc gia có sa mạc. Mới nghe, có vẻ như… không tưởng vì hai yếu tố trong câu khẩu hiệu đó hoàn toàn trái ngược nhau.

hOa trÊN sa MẠC

31


tíchđólà…samạcNegevởphíaNam).Cũngnhânchuyệnlairaivề“côngnghiệphóa,hiệnđại hóa” trongnôngnghiệp,mớiđây thôi, ởmiềnNammình,mộtđoànchuyêngiaIsrael,do đích thân ôngAvraham Nir, Đại sứ ĐặcmệnhtoànquyềnNhànướcIsraeltạiViệtNamdẫnđầu,đãchuyểngiaochotacôngnghệchotômsúsinhsảntoànlàtômđực,đượccáctrạichănnuôi tômcủa tanhiệt liệthoannghênh.Sởdĩcócôngnghệnày,vìcontômđựcnuôitrongcùngthờigiancótrọnglượnglớnhơn,khỏehơn,thịtchắchơnvàítbệnhtậthơn(cònkhiănmóntômhấphoặctômluộcbằngnướcdừatrongnhàhàng,cóaiphânbiệtđượcđâulàtômđựcvớiđâulàtômcái!).Vàviệcchuyểngiaocôngnghệnàyđãđượcthực thisaukhiChínhphủhainướcViệtNam-IsraelđãkíkếtHiệpđịnhhợptácthươngmạivàkinhtếvàocuốitháng8/2004vừaquatạiHàNội.

Suychocùng,thiênhạlàmđượcnhưvậyvìhọđãcósựphốihợp,kếthợpchặtchẽgiữacác“nhà”:nhàkhoahọc,nhàsảnxuất,nhàdoanhnghiệpvìmộtmụctiêuchungcủaNhànước(ởtanhiềungườigọitắtlà“phốikếthợp”!).Kinhphínghiêncứuvàpháttriển(R&D)củaNhànướcchirakhôngnhỏ,nhưngđemlạihiệuquảtolớn,“đángđồngtiềnbátgạo”.

ỞcácquốcgiakhácthuộckhuvựcTrungĐôngmàtôibiếtcũngvậy.AiCậpchẳnghạn,mộtquốcgiacódiệntíchlớngầngấp3lầnnướcta,nhưngchỉcó4%làđấtđaicanhtácquanhlưuvựcsôngNil,cònlạicũngtoànlàsamạcvàhoangmạc.Khoảngchụcnămtrởlạiđây,vớicôngtrìnhsôngđàoToshka,diệntíchcanhtáccóđượcnânglênmộtchút,nhưngchưaphảilànhiều.Thếnhưnghàngnăm,BộNôngnghiệpcủaAiCậptổchứcngày“Hộihoaxuân”một

cáchrấthoànhtrángvàphongphú.Đượcmờiđến dự, quả thật chúng tôi bị…hoamắt vìsắcmàuđadạngcủarấtnhiềuloạihoaláchưanhìnthấybaogiờ!Họcũngtrồngtrongnhàchecómáivàbêndướicũngchỉcócátvàcátmàthôi.Chúngtôiđãđithamquanmộttrangtrạitưnhânrộngkhoảng20ha,cáchthủđôCairochừng25km,trồngtoàncam–loạicamkhônghạtnổitiếngcủavùngnày.Nhữngcâycamtrĩuquảtừgốcđếnngọn,vàngươm,trôngchẳngkhácgìnhữngcâyquấtsaiquảnhấttrongdịptếtNguyênđáncủa ta, cũngđược trồng trênđồicát.Chỉcómộthệthốngtướinướcbéxíu,xâybằngximăngvàmỗituầnđượctưới2lần,từgiếngkhoantrênlưngchừngđồi,đượcbơmlênbằngmáybơm.Ôngchủtrangtrạithanthỏrằngchưacóthờigianđểlắpđặthệthốngtướinhỏgiọt,nênvẫncònbịlãngphínướcnhưthế!ĐãcólầntổchứcTếtNguyênđáncủatatrênđấtbạn, chúng tôi thuêmột chiếcxe tảinhỏvàotậnvườn,muamộtcâycamnhưthếvềbầygiữaphòngkháchĐạisứquán“giảlàmquất”,đủchohàngchụcgiađìnhViệtkiềuđến“háilộc”vàanhchịemtrongsứquánthìăn…mệtnghỉ,bởicamrấtngon!

Tại Dubai (thuộc Liên hiệp các TiểuVương quốcARập), Syria, Kuwait…họcũngtrồnghoatheocôngnghệnhưvậy.Đươngnhiênlàgiáthànhcủahoakhá đắt, nhưng vì thu nhập của ngườidân các xứ sở dầu mỏ đó khá cao –GDPkhoảngtrêndưới25.000USD/đầungười/năm– nên cũng “không có vấnđềgì”.Hơnnữa,nhưmộtcâuphươngngôncủanhiềudântộc:“Ngườitasốngđâuchỉbằngbánhmì”…

Tháng 1/2004.

32


Thăm trang trại

“bò sữa Có họC” NguyễnĐạiPhượng(Ba tuần trong “vùng khủng bố”)

Khinhữngtianắngcuốicùngtrongngàyđangdầntắt,ấylàlúccác“cô”bòtrênđồngcỏđãcăngbầusữa.Những“cô”

bòbước lặc lè tìmđườngvề trạmvắt sữa tựđộng,đểtặngchođờinhữnggiọtsữatinhkhiếtquígiánhấtcủamình…

bÒ Tự TìM ĐếN NơI VắT sữa

Hướngdẫn chúng tôi đi thamquan trại nuôibò sữa của KibbutzMashabbe Sade ở vùngNagev,GiáosưYeahoshualàmviệctạiTrungtâmHợptácQuốctế,BộNgoạigiaoIsraelgọinhững“cô”bòởđâylà“bòsữacóhọc”.Điềunàyhoàntoànkhôngngoavìbòởtrangtrạinàyđãđượchuấnluyệnrấtkỹ,cứđếngiờlàtựtìmđườngvềtrạmđểchosữa,khôngcầnngườidẫndắt.

Ônggiụccácnhàbáoquốctếphảikhẩntrươngtớitrạmvắtsữavìthờigianxuốngsữacủabòrấtngắnnêngiờvắtsữacũngkhôngthểkéodài.Ở trang trạinàycóhơn3.000bòđangchosữa.

Trạmvắt sữa làmột tòanhàdàicónhiềucỗmáy vắt sữa cùng những đường dẫn cho bòvào,rariêngbiệt.Mỗicỗmáyvắtsữalàmộttổhợphìnhtròntrônggiốngnhưmộtcáimâmlớnbêntrêncónhữngkhoangtrống.Mỗikho-angchỉvừađủchomộtbòđứngquayđầuvàotâmcủamâm,môngrangoài.Cáckhoangnày

đượcđánh số thứ tự từ 1 đến28, ngăn cáchnhaubởimộtkhungsắthìnhốngtròntobằngcổtay.Mỗimâmcóthểđónmộtlúcđược28“cô”bòsữa.Khilàmviệc,cỗmáyvắtsữacứtừtừquaytheongượcchiềukimđồnghồ.Tại cửadẫnvào, các“cô”bòcăng sữađangxếphàngmộtcáchkiênnhẫntrongtrậttựchờđếnlượtmìnhđượcvàochosữa.Khicửadẫnvào tương đương vớimột ô trống trênmâmcỗmáy,“cô”bòđứnggầnnhấtởhàngđầutựđộngbướclênmâm,đầuhướngvàotâmvòngtròn,môngquayrangoài,đểlộbầusữacăngtrònnặngtrĩu.

Ngườicôngnhânđiềukhiểnmáyvắtsữadùngmộtvòiphun(trônggiốngnhưvòiphunthuốctrừsâuởViệtNam)đểxịtmộtthứthuốclàmsạchbầuvúbò.Tiếpđó,ngườicôngnhânnângmộtbộgồm4đầuốnghútchụpvàocácđầuvúbòđểhútsữaramộtbìnhchứalớnđặtởmộtnơicáchxavàichụcmét.

Máyvắtsữacứtiếptụclàmviệcđếnkhibầusữađãcạn,bòtựbiếtcomộtchânđạpnhẹđểbộđầuốnghútsữabậtra.Saukhiđãchosữa,bòkiênnhẫnđứngchờchiếcmâmquaytừtừđếnkhimôngbòtươngứngvớicửarathìnótựbiếtbướclùitừtừrakhỏicỗmáytheođườngdẫn ra ngoài, để lạimột chỗ trống cho “cô”bòkhác.Mâmcỗmáy tiếp tụcquayđếnkhikhoangtrốngnàytươngđươngvớicửavàothìlạimột“cô”bòkháctiếptheobiếttựbướcvào

Máy vắt sữa bò ở Israel

Ở trang trại nuôi bò sữa của Kibbutz Mashabbe Sade thuộc vùng Nagev, bò được huấn luyện rất kỹ, cứ đến giờ là tự tìm đường về trạm cho sữa, không cần người dẫn dắt.

33


máyđểchosữamàkhôngcầnngườidắt.

CácchuyêngiachănnuôiIsraeltừngnổitiếngthếgiớivềcôngnghệlaitạogiốngbòsữachonăngsuấtcao.MộtquanchứcBộNgoạigiaonướcnàychobiết,theođềnghịcủaChínhphủTrungQuốc,vừaquaIsraelđãcửchuyêngiasanglàmviệctạimộttrangtrạinuôibòsữaởngoạiôBắcKinh.

VớicôngnghệIsrael,cácchuyêngiađãnângsản lượng sữa của giống bòTrungQuốc lêngấp10lầnsovớitrướcđó.Nghenóihiệnnay,cácchuyêngiaIsraelcũngđanggiúpViệtNamnângsốlượngvàchấtlượngđàngiasúc.Khôngchỉtronglĩnhvựcchănnuôi,IsraelcònđanggiúpViệtNamcôngnghệnuôitrồngthủysảncôngnghệcao.

TRỒNG TRọT NHờ… Máy TíNH

TrongnhữngngàyởIsrael,tôidànhnhiềuthờigiantìmhiểucôngnghệtrồngchuốitiêuxuấtkhẩu.MộtbãisamạctrướcđâyởcaonguyênGolannayđãtrởthànhmộtcánhđồngchuốimênhmông. Có được điều này là nhờ côngnghệtướitiêuvànhângiốnggencâytrồng.Nhữngcâychuốigiốngpháttriểntừmôtếbàocấytrongvườnươm.Khiđãđủđộlớn,cáccâynonnàyđượctáchratrồngvàomộtốngchấtdẻo. Sau đó những cây non được cấy thẳnghàngxuốngvườn.Mỗimộthốcchuốinoncóhaiđườngốngnhựamàuđentobằngngóntaycáichạyvòngxungquanhvàđượcnốivớihệthốngtướicôngnghệcao.

Gốccâychônmộtẩmkếnốivớimộtmáytínhđiệntửkiểmsoátđộẩmcủađất.Máytínhsẽ

tựđộngralệnhchohệthốngtướinướcthườngvànướccóchứakhoángchấtlàmthứcănchocâytrồngbơmsốlượngnướchoặcdungdịchchỉvừađủtheonhucầucủacây.

ĐiềuđángkhâmphụcởđâylàcácchuyêngianôngnghiệpIsraelđãhiểuđếnchilivàogiờnào trong ngày cây cần “ăn” chất gì và cầnuống bao nhiêu nước? Trong suốt quá trìnhsinh trưởng của cây, thời điểm nào cây cầntướilượngnướcbaonhiêu.TấtcảnhữngnhucầucủacâyđượccácnhànônghọcIsraelcungcấpchỉvừađủ,chẳngkhácnàochămnuôimộtđứatrẻ.

Ngày 8/6/2005

34


Viễn thông Israel với việc Nghiên cứu, Đào tạo

T.SNguyễnQuýMinhHiền (Tạp chí BCVT &CNTT kỳ 1 (12/2006))

Với số dân hơn 6,8 triệu và 7,2 triệumáyđiệnthoạidiđộngtừnăm2004,Israelđãvượtmức100máy/100dân

- chỉ tính riêng điện thoại di động (ĐTDĐ),trongnăm2005,theothốngkê,sốlượngthuêbaoĐTDĐtiếptụctănglên7.757.000.TrongthịtrườngviễnthôngIsrael,tỷlệthịphầncủađiện thoại di động là 54%, các dịch vụ điệnthoạicốđịnhnộiđịachỉchiếm19%,cácdịchvụviễnthôngquốctếchiếm6%,dịchvụInter-netchiếm5%,cácdịchvụđakênhchiếm13%.Israelcó580côngtyviễnthôngcôngnghệcao,trongđócó280côngtyxuấtkhẩu2,9tỷUSDthiếtbịviễn thôngvàhơn1 tỷUSDcácsảnphẩmphầnmềmvàdịchvụtrongnăm2005.Vớiviệcxácđịnhđiệntử-viễnthônglàmộtngànhcôngnghiệpmũinhọn,nhiềusảnphẩmvàgiảiphápviễnthôngcủacácdoanhnghiệpIsraelđãxácđịnhđượcvịtrívànhữnglợithếcạnh tranh trên thị trường thế giới. ThươnghiệucủangànhcôngnghiệpviễnthôngIsraelđangđượckhẳngđịnhvà chiếmđược sự tincậycủakháchhàng

“Think Innovation – Think Israel” (Nghĩ đến sự sáng tạo – hãy nghĩ đến Israel) là thôngđiệpmàcácdoanhnghiệpvàcácsứquáncủaIsraelmuốntruyềnđạtđikhắpthếgiới.Mongmuốnbiếnvùngđấtphầnlớnđãbạcmàuthànhmột quốc gia giàu có, hiện đại, làmột độnglựcquantrọngtrongviệcpháttriểnkhoahọccôngnghệ,nghiêncứuvàđàotạoởIsrael.Do

đặc thù về địa lý và lịch sử, đất nước Israelcóhìnhdángdàivàhẹpvới470Km từBắcxuốngNamvàrộng135KmtạiđiểmrộngnhấtgiữaBiểnChếtvàbờbiểnĐịaTrungHải,bảnsắcvănhoáphongphúvàđadạng,phầnlớnnguyênliệuthôbịthiếuthốnnhưnglạicólựclượnglaođộngtaynghềcao,nềncôngnghiệpcủaIsraeltậptrungvàosảnxuấtcácsảnphẩmcóchấtlượngcao,dựatrêncơsởcủasángtạokhoahọcvàđổimớivềcôngnghệ.

Ngành công nghiệp của Israel được thế giớicông nhận làmột trong những nơi có nhiềusáng kiến về nghiên cứu và triển khai côngnghệ. Israel chiếm tỷ lệ cao trên thế giới vềcácnhàkhoahọcvàcáckỹsưcótrìnhđộsauđạihọc:140/10.000dânsovới85/10.000dânởMỹ,sốtiềndànhchonghiêncứuvàpháttriển(R&D)sovớiGDPđứngvàohàngcaonhấtthếgiới.Cácquỹnghiêncứusongphươngđóngvaitròthenchốttrongcáchoạtđộngtừnghiêncứucơsởđếnphát triểncôngnghiệpvàtiếpthị

“Think Innovation – Think Israel” (Nghĩ đến sự sáng tạo – hãy nghĩ đến Israel)

“Thứ trưởng Bộ Khoa học và công nghệ Lê Đình Tiến thăm một cơ sở vệ tinh của tập đoàn Eurocom, Israel”

35


Cáctrườngđạihọcvàviệnnghiêncứulànơiđào tạo nguồn nhân lực có chuyênmôn caochịutráchnhiệmchínhvềcácnghiêncứukhoahọc và công nghệ, hơn 80% các công trìnhđượccôngbốcủaIsraellàkếtquảnghiêncứuđã được tiến hành trong các trường đại học.Cáckhucôngnghiệpcôngnghệcaođượcđặtgầncácký túcxácủacác trườngđạihọcđãpháthuyhiệuquảnguồnnhânlựcvàgặtháinhiềuthànhcôngvềthươngmại.Mặtkháccáctrườngđạihọccũngthiếtlậpcáccôngtymangtínhcôngnghiệpsảnxuấtthử,hợptácvớicácđốitáctrongvàngoàinướcquantâm,đểtiếntới thươngmạihoácácsảnphẩmcụ thểdựatrênnghiêncứucủahọ.Nghiêncứuphát triểntrongcôngnghiệpcủaIsrael tập trung nhiều vào lĩnh vực điện tử,đượctiếnhànhchủyếutạimộtsốcáccôngtylớn.CáccôngtychuyênvềR&Dnhưvậycóvaitròhếtsứcquantrọngtrongviệctạonguồnxuấtkhẩutrongnhiềunăm.

TronglĩnhvựcViễnthôngvàcôngnghệthôngtin,cácứngdụngđãvàđangđượcnghiêncứupháttriểnbaogồmsốhoá,xửlý,truyềntảivànângcaochấtlượnghìnhảnh,âmthanhvàdữliệu,cácgiảiphápvàhệ thốngchuyểnmạchthếhệsau,IPTV,thiếtbịtruyềndẫnquangtốcđộcao,thiếtbịđoquangđiệntử,thiếtbịmạngtruynhập,cácgiảiphápthôngtintrênđườngdâyđiệnvàđặcbiệtlàcácsảnphẩmphầnmềmkháđadạng,linhhoạt,phongphúvàcónhiềuýtưởngđộcđáo.

ChínhphủIsraelhỗtrợtíchcựccácsángtạokỹthuậtbằngcácchínhsáchthuếưuđãi,cácquỹ khuyến khích việc thiết lập các phươngtiện sảnxuất vàquỹhỗ trợnghiên cứu triển

khai,khuyếnkhíchđầutưnướcngoài,khởisựdoanhnghiệpthôngquacáccôngtyđaquốcgia.QuỹđầutưchonghiêncứuvàpháttriểncôngnghiệpgiữaSingaporevà Israel làmộttrongnhữngquỹhoạtđộnghiệuquảvàthànhcông,quỹnàyđãhoạtđộngđónggópchungcho sựphát triểnngành côngnghiệpđiện tửviễnthôngởcảhaiquốcgianày.Thôngquamộtsốhoạtđộngxúctiếnthươngmại,cácdo-anhnghiệpBaLancũngđangtìmthấyởđâynhữngcơhộihợptácvàcùngpháttriển.

Cáccôngtysảnxuấtthửtạicáctrườngđạihọc,việnnghiêncứuvàcáccôngtykhởinghiệpởIsraellànhữngmôhìnhkháhấpdẫnđểđiđếnthànhcôngcủacácdoanhnghiệptrẻ.Trongđóviễn thông làmột trongnhững lĩnhvựcxuấtsắccủacáccôngtykhởinghiệpIsrael,nhiềucông ty đã ra thị trường chứng khoán hoặcđượccáccôngtyđaquốcgiamualạicổphầnvàhoạtđộngtrongnhữngtậpđoànđaquốcgiacóthươnghiệumạnh. Sự phát triển mạnh mẽ của thị trường viễnthông Việt Nam trong thời gian qua đã thuhútđượcsựquantâmđặcbiệtcủacácdoanhnghiệpIsrael.ThịtrườngviễnthôngViệtNamvới mật độ xấp xỉ 30điện thoại /100 dân làmộtthịtrườngtiềmnăngđốivớitấtcảdoanhnghiệpviễnthông. Việcđầutưlớnchoviệcnghiêncứu,đàotạođểthulạihiệuquảcaotrongcôngnghiệp,thươngmại,xuấtkhẩucủaIsraelvàmôhìnhcáccôngty sản xuất thử, các công ty khởi nghiệp đểthuhútđầutưlànhữngkinhnghiệmđểchúngtaxemxét, họchỏivàhợp tácđểcùngpháttriển.

Tạp chí BCVT và CNTT (12/2006).

36


Một đêm trongsa MẠC BíchDiệp

KibbutzMashabimtrônggiốngnhưmộtốcđảohiệnragiữamiềnsamạcnóngbỏngcủamiềnNamIsrael.Điềuđầu

tiênđậpvàomắtchúngtôilànhữngkhunhàmộttầngkhangtrangnằmtrênnhữngthảmcỏxanhtươi,phíatrướctrồngđầycâyxươngrồngnởhoavàngrựcrỡ.TrướclốivàoMashabimrộngmênhmônglàmộtkhuhồchứanước,rànrạttiếngcáquẫy.

100usD/PHÒNG/ĐÊM ở… sa Mạc

ÔngErlichYehoshua,mộtthầygiáodạymônlịchsử,kểrằngtuổitrẻcủaôngtrôiquatrongKibbutz(tiếngHebrewcónghĩalàtậptrung,sốnggầnnhau)nênônghiểurất rõđờisốngởđây.Hìnhthứcphát triểnkibbutzrađời từkhoảng100nămtrướcởIsrael,đãtừngnổitiếngtoànthếgiớinhờcáchsinhhoạtđộcđáocủanó.KibbutzđầutiênmangtênDegania,xuấthiệnnăm1909,nhưmộtđơnvịxãhộivàkinhtế,trongđótàisảnvàphươngtiệnsảnxuấtdotậpthểsởhữu.PhầnlớnnôngdânIsraelkhôngđượcsởhữuđấtmàphảithuêđấtcông,chỉcó2%sốdâncóquyềnsởhữuđất,đasốlàngườigốcẢRập.Tuysốngườilàmnôngnghiệpchỉchiếm2%nhưngthuhoạchcủanhữngkibbutzlạiquálớn,chiếm40%sảnlượngcôngnghiệpvà17%sảnlượngnôngnghiệpcảnước.Lốisốngtrongkibbutzmangtínhtậpthểsâusắc.Phụnữđược

bìnhđẳngvớinamgiới,họđượcgọichồngbằngishi(ngườiđànôngcủatôi)thayvìbaali(ôngchủcủatôi)nhưtrướcđây.

Lốisốngcộngđồngkibbutzcũngrấtkhácbiệt.Nhữngngườisốngởkibbutzkhôngcầntiềnvìlươngthựcthựcphẩmđượcchiatheonhucầu.Ngườisốngởđâykhôngđượclườibiếng,sốngtiêucực;phảitìnhnguyệnthamgianghĩavụquânsự,nếukhôngsẽbịloạikhỏicộngđồng.Nhàcủacácgiađìnhthườngrấtnhỏhẹpvàthiếutiệnnghivìconcáikhôngsốngvớibốmẹmàsốngtrongmộtnhàtrẻtậpthể,ngaychuyệngiặtgiũcũngchung.ÔngErlichYehoshuachobiếtconcáiôngkhôngphảingẫunhiênđượcchấpnhậnvàocộngđồngmàphảilựachọn.AnhArielGadđangsốngtạimộtkibbutzgầnHaifanhớlại:“Ngàycònbé,tôikhôngthểchịuđượccảnhhằngngàyphảisốngxabốmẹ.Chúngtôinhớbốmẹdadiếtvàmuốnđượcômấpmỗikhihọđilàmvề.Cứchạngvạngtốilàđámtrẻchúngtôilạikiễngchânnhìnquabờràongóngbốmẹ”.HiệnArielGadvẫnđangsốngtạimộttrong207kibbutzcủaIsraelnhưngdolốisốngxưanayđãthayđổi,anhđượcsốngchungvàchămsóccáccon.

Kibbutz Mashabim cũng không ngoại lệ.Mashabimđãtrởthànhmộtkhuresortnổitiếnggiữasamạc,cóđủbểbơi,phòngtậpthểthao,

Đêm Mashabim huyền bí dưới hàng ngàn vì sao lấp lánh, không khí đượm hương ngai ngái của hàng chục loài cây xương rồng. Chúng tôi nhón chân rảo bước vì không muốn phá vỡ sự tĩnh lặng hiếm hoi trước vẻ đẹp ngạt thở của sa mạc…

37


quánbar.Mashabimnuôihàngtrămconbòsữavàngựa,liênkếtvớicáckibbutzkhácxâydựngmộtnhàmáysảnxuấtsữahiệnđại.Dukháchmuốnthưởngthứckhôngkhíốcđảogiữasamạccháynắngphảichinhữngkhoảntiềnkhôngnhỏ.Giáthuêphòngmộtđêmcũngxấpxỉ100USD.ỞMashabim,dukháchvẫnđượcthưởngthứcđặcsảncá,đượcnuôitạichínhồchứanước.

THăM NHà beN GuRIoN ở KIb-buTz sDe boKeR.

CaonguyênNegev, nơi có hàng trămnghìnngườibộlạcBedouinsinhsống,nổitiếngnhờcóngôinhànhỏbécủaBenGurion.Năm1948,BenGurion(1886-1973)trởthànhvịthủtướngđầutiêncủaIsraelsaukhinướcnàytuyênbốđộclập.Làmộtnhàchínhtrịtàiba,cótầmnhìnxatrôngrộng,ôngđãnhậnthứcsâusắcvềvịtríchiếnlượcquantrọngcũngnhưtiềmnăngkinhtếcủacaonguyênNegev.Năm1951,BenGurionđãđixeJeepxuyênquasamạcđểkhámphávùngđấtmới.Tạingôinhànhỏcủaông,naytrởthànhviệnbảotàng,cònlưugiữhìnhảnhvịthủtướngvớimáitócbồngbềnhđangcưỡingựavànhữngconlạcđà,trôngthậtdũngmãnh.Cùngvớingườivợyêuquý,ôngđãquayvềsốngởngôinhànhỏtạikibbutzSdeBokernày,ngaykhicònđanglàmthủtướng.Trongcănphòngkháchnhỏbé,ấmcúng,ôngđãtừngtiếpnhữngvịnguyênthủquốcgiatừcácnước.PhònglàmviệccủaôngtreoGandhimàôngrấtmựctônthờcùngvớihàngnghìncuốnsáchxếpkíntrongnhữngchiếctủđứngbaoquanhtường.Ngườitrôngcoikểrằngcàngvềgià,ôngcàngđọcnhiềusách,cóngàyđọcđếnhàngchụcgiờ.Saukhivợôngquađời,năm1969,ôngtựrútluikhỏiquốchội,vềởhẳntạiSdeBokerchođến

khiquađờinăm1973.Ngôimộkhiêmnhườngcủavợchồngôngđượcxâydựavàochânmộtquảnúi,dướitánlácâyôliu,trôngrasamạc,đẹphùngvĩ.Nhữnglờinóicủaôngđượckhắctrênnhữngphiếnđátoquanhngôinhà:“Trongmỗiconngườiđềuẩngiấunhữngsứcmạnhphithườngcầnđượckhámphávàsửdụng”.

Báo người Lao Động, ngày 12-7.

38

NgƯỜi việT Ở israel

CólẽhọlàmộtcộngđồngngườiViệtởnướcngoàiđặcbiệtnhấtthếgiới,ítỏi,chỉsốngởmộtthànhphố,rađitrongmột

hoàncảnhđặcbiệt,sốngởmộtđấtnướcđặcbiệt,vàcũngcónhữngsốphậnthậtđặcbiệt.ToànbộngườiViệttạiIsraelhiệnnaycóvỏnvẹnkhoảng200người,với37giađình,tấtcảđềusốngởthànhphốTelAviv,ngoàirakhôngcóởbấtkỳthànhphốnàokháctrênkhắpIsrael.

Các nhà báo VN và một số người Việt hiện sinh sống ở Tel Aviv

CánhnhàbáoViệtNamchúng tôivànhữngngườiViệtítỏiởIsraelxuốngtừTelAvivgặpmặtnhautrongmộtnhàhàngởJerusalemkhichúngtôivừađithămmộttrườnghọctrẻemDoTháivàẢRậpcùnghọctậpvàchungsốngtrởvề.Họgồm6ngườiViệt,cóbangườigià,một

ngườitrungniên,haingườitrẻvàcólẽlàđạidiệnchođủcácthếhệngườiViệtởđây.NhữngngườigiàđềunóitiếngViệt,riêngThiViệtvàemgáicônóiđượctiếngViệtrấtít.ThiViệt,mộtnhàbáotrẻcủatờIsraelNews,tờnhậtbáocósốlượngpháthànhthứ3IsraelbắtđầucâuchuyệncủacôbằngmộtthứtiếngViệtkhôngđượcchuẩnlắm.TrongcâuchuyệnđôilúccôcònnóilẫncảtiếngAnh,tiếngDoThái,cólẽtiếngViệtlàmộttrongbathứtiếngmàcônóiđượcítnhất.“ĐólàdotôibắtmọingườitrongnhànóitiếngViệtthườngxuyênmớiđượcnhưthếđấy”-bốcôngồibêncạnhnhìntôimỉmcườinói.

NhàThiViệtcó3chịemgái,sốngởTelAviv,côlàcongáilớn,cựusinhviênĐạihọcbáochíJerusalem,vừaratrườngnămngoái.Bốmẹđềulàcôngnhân,trongnhàcô,bốmẹcônóitiếngViệt,bađứaconnóitiếngAnhvàtiếngDoThái.NhữngngườiViệtnhưcôlớnlênởIsrealđượccoilàthếhệthứhai,cóquốctịchIsrael,mọisinhhoạtcộngđồngđềugiốngnhưnhữngcôngdânIsraelkhácvàtheoluậtIsrael,đến18tuổinamcũngnhưnữđềuphảiđilínhhainăm.

ThiViệtlàbiêntậpviêntrẻcủachuyênmụcvănhóa-xãhộicủaIsraelNews.CôchobiếtsinhviênratrườngởIsraelxinviệccũngkhôngphảidễ,nhưngkhiratrườngcôđãnộpđơnvàotờbáo

cộng đồng người Việt đặc biệt ở truNg ĐôNg XuânDanhBiết đoàn nhà báo Việt Nam đang có mặt ở Israel, họ đã tìm mọi cách để liên lạc, và sáng sớm, đã đánh xe từ Tel Aviv xuống Jerusalem để chờ gặp chúng tôi. Họ là một trong số ít ỏi người Việt sinh sống ở vùng Trung Đông nóng bỏng.

39


nàyvàđượcnhậnngayvớimộtmứclươngmàtheocôlà“hoàntoànđủsống”.ThiViệtchưavềViệtNamlầnnào,cônóimuốnvềViệtNamđểviếtmộtphóngsựvềđấtnướcquêhươngcôchotờIsraelNews.Bốcôlàmộtngườiđànôngnhỏcon,nóigiọngBắc,cóvẻrấttựhàovềbacôcongái,ôngđãgắngnuôicácconhọchànhtửtế,vànhàcôlàmộttrongnhữnggiađìnhhiếmhoitrongcộngđồngcóconhọcđạihọc.Haicôcongáinhỏnhàôngđanghọctrunghọc,sắptớicũngsẽthiđạihọc.ChúngtôihỏiThiViệtliệucôvàemgáicómuốnkếthônvớingườiDoTháikhông,thìViệtcườilớnvànóirằng:“Khôngcóvấnđềgì”.

NgườiViệtởđâykhôngphảiaicũngđượcnhưnhàThiViệt,mộtsốngườigiàvẫnđilàm,sốcònlạisốngnhờtrợcấpcủachínhphủ;lớptrẻthìđasốquyếtđịnhkhôngđihọcđạihọc,lớnlênhọcxongphổthôngtrunghọcrồikiếmngaychomìnhmộtviệcgìđóđểkiếmsống.Cuộcsốngcủahọnhìnchungcũngkhôngquákhókhăn,cũngkhôngsungtúc.Hầuhếttrongcâuchuyệnthếhệgiàđềucókýứcvềđấtnướckhihọrađisauchiếntranh,họđềumuốnquayvềViệtNam,nhưngcũngkhôngbiếtbằngcáchnào,tuynhiêngầnđâycómộtsốngườiđãvềthămViệtNam.LịchsửcủacộngđồngngườiViệtởđâytheocâuchuyệncủaôngNguyễnLêBách-cựuĐạisứViệtNamtạiIsrael,AiCập,Jordan,thì“bàconmìnhsangIsraeltrongmộthoàncảnhkháđặcbiệt,vàkhônglấygì làmvui”.Đầuđuôicâuchuyệnnhưsau:vàonhữngnăm70,có150“thuyềnnhân”ởmộtvàitỉnhphíaBắclêntàura

nướcngoài.Lênhđênhtrênbiểnkhơiđượcmấyngàythìtàuhưmáy,thứcănthứcuốngcạnkiệt.ĐúngvàolúctưởngchừngnhưtuyệtvọngthìmaymắnchohọlàcómộtchiếctàubuôncủaIsraelchạynganggầnđó.Nhìnthấynhữngtấmáotrắngđanghuơcầucứu,viênthuyềntrưởngchotàuđếngầnvàchohọlêntàu.DolộtrìnhcủachiếctàurấtxahảiphậnViệtNam,viênthuyềntrưởngđãliênhệvớinhiềuhảicảngcácnướctrênđườngđi,nhưngkhôngmộtquốcgianàochấpnhậnchosốngườinàycưtrú.Chẳngcòncáchnàokhác,viênthuyềntrưởngDoTháiphảiquyếtđịnhđưahọvềIsrael.Trảiquanhiềucuộckiểmtra,xemxét,phỏngvấnkỹlưỡng,chínhquyềnIsraelđànhchophéphọcưtrútạimấytrạiđịnhcưgầnTel-Aviv,thủđôcũcủaIsrael.

SởdĩdânsốcủacộngđồngngườiViệtởđâykhôngtănglênmấylàvìcáclýdonhư:khôngcóthêmngườiViệtnhậpcưvàoIsrael, trongkhiđómộtphầnlớntrongsốhọlạitiếptụcđitheogiađìnhhoặcbàconsangMỹ.TấtcảhọđềuđãnhậpquốctịchIsrael,hòanhậptốtvớixãhộiIsrael,nóiđượctiếngbảnxứ,cócôngănviệclàmđànghoàng.ÔngNguyễnVănĐe,mộtdoanhnhânSàiGònđếnIsraelcáchđây32nămcònnóithêmrằngtheoôngbiếtthìcómộtngườiViệtđãtheođạoDoThái.

Đasốhọlàcôngnhân,làmănbuônbán,làmviệcởcácnhàhàng,kháchsạn.TuynhiênlàmởnhàhàngvẫnlàcôngviệcyêuthíchnhấtcủangườiViệt,đãcó6ngườiViệtlàchủnhàhàngănnhỏvớicácmónănchâuÁtạiTelAviv.Anh


Hùng,mộtthanhniêntrẻ,cũngđanglàmthuêchomộtnhàhàngănchâuÁtạiTelAvivchobiếtanhsắptíchcópđủsốtiềnđểmởnhàhàngdoanhlàmchủ.AnhHùnggầnđâycũngvềquêanhởngoạiôSàiGònđểlấyvợvàđưavợsangsinhsốngởIsrael.Vìquymôítỏi,nênhầunhưngườiViệtởđâyđềubiếthếtmặtnhau,biếthếtđượcthôngtinvềnhauvàsốngrấtđoànkết.Cứđếncuốituần,nhữngngườigiàlạitụtậpvớinhauđểnấunướng,ănuống,hỏithămnhau,ônlạinhữngcâuchuyệnvềquêhương.Nhưđểchứngminh,họnhấtquyếtrằngkhilênTelAviv,chúngtôiphảigọiđiệnngaychohọ,họsẽđếnđónchúngtôi,vàhứahẹnchiêuđãichúngtôinhữngmónănkếthợpViệtNam-Israelđặcbiệt.

VềcuộcxungđộthiệnnaygiữaIsraelvàPal-estine,họnóihọcũngkhônglosợlắmvềvấnđềanninhvàkhôngquantâmnhiều,chỉlolàmăn,sinhsống.ÔngNguyễnVănĐequaIsraelhồiông32tuổi,khiđanglàmộtdoanhnhânởSàiGòn,nóirằngôngrấtmuốntrởvềViệtNam,đặcbiệtlàmuốnraHàNộiđểthămLăngBác,nhưngôngvẫnnghĩlàthủtụcvềnướcchắcnhiêukhê lắm.Ôngtừngđượcbạnông,mộtngườiđãvềthămViệtNam,chobiếtđãbịlàmkhódễvềvisa.

Tiễnchúngtôiratậnxeôtô,họcònnhắnnhủ:“BaogiờViệtNamcóđạisứquántạiIsrael?Nếucótintứcgìvềviệcthànhlậpđạisứquán,đoànViệtNamsangđâynhớthôngbáongaycho chúng tôi nhé”.Nhìn theo những bóngngườiViệtxadầnnhỏbéđangvẫytaychúngtôitrênđườngphốJerusalem,nhữngbuồnvuilẫnlộnchonhữngsốphậncủangườiViệtđặcbiệtnơiTrungĐôngxaxôikhóilửadângtràotrongtôi.

Báo Thanh Niên, ngày 6/1/2007.

40


41Ảnh:

Lê

Trần

Quỳ

nh

42

XuẤT KHẩu lao ĐộNG

TrênchuyếnbaytừBangkokđiTelAviv,tôi tình cờ thấy hai nhóm thanh niênnamnữmặcđồngphụccóvẻnhưdân

laođộngxuấtkhẩu,tổngcộngkhoảnghơn100người.Suốtchặngđườngbaydài12giờđồnghồ,làmquenvớinhómnàytôibiếthọlàngườiThái Lan sang Israel làm việc theo các hợpđồngxuấtkhẩulaođộng.

NhữngngườinàychủyếuđếntừUdon,NoongKhai - những tỉnh còn nghèo ở vùngĐôngBắcTháiLan.HaicôngtyTháiLanthựchiệncáchợpđồngxuấtkhẩunàycótênEconomicsCorporation& Placement Co.Ltd, điện thoại(626)2723818vàcôngtyAMITRealEstatesServices.

ChođếnnayIsraelđangnhậpkhẩulaođộngtừ4nướcgồmTrungQuốc,TháiLan,Philip-pines,vàRomania.SốlượngtổngcộngngườinướcngoàiđanglaođộngtheohợpđồngởIs-raelhiệnkhoảng130.000người.

NhữngngườilaođộngTháiLanchủyếulàmviệc trên lĩnhvựcnôngnghiệpởmiềnNam.NgườiTháiLanlàmcácviệcnhưvắtsữabò,láimáycắtcỏchogiasúc,thuhoạchlúamì,tráicây,chămbóncâytrồng,v.v.

AnhPaitoorChomreka,28tuổi,từtỉnhUdon(Thái Lan) cho biết anh làm việc theo hợp

đồngnghềchănnuôivàvắtsữabòtạinôngtrạicủamộtkibbutzởsamạcNagev,miềnNamIsrael.

Thờihạnhợpđồnglà5năm3tháng.Anhđượcbênthuêlaođộngchiphíchotoànbộtiềnăn,ở, đi lại trongnông trại.Saukhi trừ thuếvànộpnghĩavụchocôngtycungcấp laođộngbênTháiLan,mỗithánganhđượcbỏtúitrọn700USD.

HợpđồnglaođộngtiêuchuẩnởIsraellà5năm3tháng.NhữngngườilaođộngnướcngoàimàtôigặpđềucóchungnhậnxétrằngngườichủDoTháiđốixửvới laođộngxuấtkhẩusòngphẳng,lịchsự.

TạiIsraelhiệnnay,giớichủsửdụnglaođộngxuấtkhẩucósựhiểulầmlớnvềlaođộngViệtNam.ÔngShuramy,mộtnhàkinhdoanhIsraelđangcóýđịnhmởmộttrạidưỡnglãovàcầnthuê laođộngnướcngoài.Khi tôigợiýôngnên thuê lao động từViệtNam thì ShuramynóirằngôngnghenóilaođộngxuấtkhẩuViệtNamkhôngnóiđượctiếngAnhvàkhôngbiếtlàmviệcnộitrợởmộtnềnvănhoákhácv.v.

TôiđãgiảithíchđểôngShuramyhiểurằngởViệtNamcáccôngtycungcấplaođộngxuấtkhẩucónhữngtrungtâmdạytiếngnướcngoàivàcáchthứclàmviệctronggiađìnhvàcôngviệchọsắpđảmnhậnnênôngkhôngphảilo.Shuramytỏraquantâm.Ôngchobiếtsẽsang

Xuất khẩu lao động và khách du lịch từ Israel là những thị trường tiềm năng của Việt Nam. Nhưng dường như chúng ta chưa có những bước đột phá vào thị trường này.

IsraelThị trường tiềm năng của Việt NamNguyễnĐạiPhượng(Ba tuần trong “vùng khủng bố”)

Triển vọng hỢp Tác việT nam - israel

43

thămViệtNamthờigiangầnđâyđểtìmhiểukhảnăngđưangườilaođộngViệtNamsangIsrael.

Tạimộtnhàhànglớnphụcvụmónăntạinhàgần kỳ quan thế giớiAkko phía Bắc IsraelcóanhĐinhThếThi,21tuổi,ngườitỉnhHảiDươnglàmviệctheohợpđồnglaođộngcánhân.

ThichobiếtanhsangIsraelkhichưahọchếttrunghọcphổthông.MộtngườibàcontuyểnlaođộngsangIsraelphụcvụcửahàngăn.SaunàyThicốgắnghọchỏinghềnấuăntrởthànhvuabếp củanhàhàngnày.Thiđãhai lầnbịcảnhsátIsraelbắtgiamvìvisaquáhạn.Nhờvaitròđầubếpgiỏi,chủlaođộngtớicơquancảnhsátIsraelnộptiềnbảolãnhxinchoanhrakhỏitrạitạmgiamvớilýdonếukhôngnhàhàngcủaôngsẽbịsậptiệmvìmấtvuabếp.Lầnthứ2Thibịcảnhsátvàotậnbếpbắtđitạmgiam3ngàynhưngcũngđượcchủsửdụnglaođộnglênxinvànộptiềnbảo lãnh,đồngthờilàmthủtụcđểThiđượcnhậnthịthựclaođộngthời hạn 5 năm 3 tháng. Thi cho biết, thỉnhthoảngcảnhsátIsraellạitớicảcơsởsảnxuấtkiểmtrađộtxuấtnhằmtìmbắtnhữngngườinước ngoài đang lao động bất hợp pháp ởnướcnày.

Nói chung, cảnh sát Israel không còng tay,khôngđánhđập.Nhưngthugiữhếttiền.Nếukhôngđượcchủbảolãnh,cóthểbịtrụcxuấtvềnướcthìhọdùngsốtiềnđóđểmuavémáybay.Nếukhôngcótiềnhọbuộcchủsửdụnglaođộngphảimuavémáybaychongườiviphạmvềnước.Hiệnnay,Thiđanglaođộng

hợp pháp làm đầu bếp chính của nhà hàng.Chủtiệmchịutráchnhiệmchiphítoànbộtiềnăn,ở,đi lại,và tiềnđiện thoạidiđộngdùngkhônghạnchế chongườiđầubếpViệtNamtàigiỏinày.

Ngoàiramỗitháng,Thiđượcchủnhàhàngtrảchohơn1.000USD.NhữngngườiViệt kiềutạiđâyđềuchorằng laođộngxuấtkhẩucủaViệtNamhoàn toàncó thể cạnh tranhmạnhđược vớiTrungQuốc,TháiLan, PhilippinesvàRomaniatạiIsraeltrêntấtcảcáclĩnhvựcnôngnghiệp,xâydựng,chămsócngườigià.VấnđềlàcáccôngtyxuấtkhẩulaođộngquantâmđếnthịtrườngIsraelnhưthếnàomàthôi.

TIỀM NăNG VỀ KHácH Du lỊcH Từ IsRael

NgườiIsraelcóthóiquenđidulịchvàomùahèhàngnăm.Gầnnhưđãtrởthànhthônglệ,thanhniênIsraelsaukhigiảingũđềuđidulịchnướcngoàiítnhấtlàmộtthángđể“xảhơi”.

Anh Đinh Thế Thi, “Vua” bếp Việt Nam tại Israel

Triển vọng hỢp Tác việT nam - israel Triển vọng hỢp Tác việT nam - israel

44

Hiệnnay,nơiđếnchủyếucủakháchdulịchtrẻ tuổi Israel làTháiLan,TrungQuốc,Sin-gaporevìđườngbaythuậntiện,giárẻhơnđiMỹvàchâuÂu.Israelcóchínhsáchsaukhitốtnghiệplớp12,tấtcảhọcsinhcảnamlẫnnữphảiđilính3năm.

Dovậyconsố línhgiảingũhàngnămlà rấtlớn.TrongchuyếnbaytừTelAvivđiBangkokhôm1/6vừaquacólẽ2/3hànhkháchlàcácthanhniênIsraelmớigiảingũđidulịchsangTháiLan.

BàDafnaKantorxãviênKibbutzDaliatừngsangHàNộinăm2002vẫncònấntượngtốtđẹpvềViệtNam.Sauchuyếnđiđóbàđãvậnđộngđượcnhiềungườihàngxóm,bạnbèđidulịchsangViệtNam.AicũngkhenđấtnướcViệtNamđẹp,conngườitinhtế,…

Trongbuổi tiếpphóngviênTiềnPhong,ôngThịtrưởngthànhphốHaifaYonaYahavkhoe

rằngôngmớicùngphunhânđidu lịchsangViệt Nam. Cảm tưởng của ông làViệt Namrấtđẹp.

NhiềudoanhnhânIsraelđãtìmgặptôibàytỏmuốntìmhiểuthịtrườngdulịchViệtNamđểđưakháchIsraelsangnướcta.KhókhănhiệnnaycủacácdoanhnghiệpIsrael làViệtNamchưamởĐạisứQuántạiTelAvivnênviệcxinvisađềuphảigửisangĐạisứQuánViệtNamtạiCairo (Aicập) tương đối phiền phức vàtốnkém.

Hơnnữa,cácthôngtinvềViệtNamtạiIsraelrấtítnêndùbiếtđólàmộtthịtrườngdulịchmớivàhấpdẫnnhưngchođếnnaycáccôngtynàyvẫnchưacóchỗđứngtốtởViệtNam.

Tiền Phong Online. ngày 9/6/2005.

Triển vọng hỢp Tác việT nam - israel

Phóng viên Việt viết về IsraelGiấy phép xuất bản số: 308 - 2008/CXB/06/09 - 46/VHTT

Phóng viên việt viết về israel -...

Documents

Transcript of Phóng viên việt viết về israel -...