PHẦN MỞ ĐẦU - WordPress.com · Web viewPHẦN MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Để...

Huongdanvn.com –Có hơn 1000 sáng kiến kinh nghiệm hay

Trường THPT Chu Văn An Đề Tài: sáng kiến kinh nghiệm Địa Lí

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài Để đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực phục vụ sự nghiệp công nghiệp

hóa, hiện đại hóa đất nước, tiếp cận trình độ giáo dục phổ thông các nước trong khu vực và trên thế giới, từ nhiều năm nay, nước ta đã đề cập đến việc đổi mới nội dung và phương pháp dạy học ở tất cả các cấp học, bậc học.

Các phương pháp dạy học truyền thống – lấy giáo viên làm trung tâm đang dần được thay thế bằng các phương pháp dạy học theo hướng tích cực – lấy học sinh làm trung tâm. Điều này đòi hỏi phải có sự thay đổi về phương pháp trong công tác giảng dạy của người giáo viên, trong đó phương pháp trực quan và phương pháp thực hành là các phương pháp dạy học tích cực đang được nhiều giáo viên quan tâm áp dụng. Bởi vì:

- Trước đây, các nhà phương pháp dạy học địa lí và các nhà địa lí học nổi tiếng của Liên Xô như: N.Nbaranxiki, A.C Barcov, V.P Buđanov...và nhiều người khác cho rằng: muốn dạy học địa lí có kết quả tốt thì tính trực quan trong dạy học là điều rất cần thiết.

- Gần đây, các nhà phương pháp nổi tiếng của các nước khác như: I.I.Alecne, I.D.Dvere...và các nhà phương pháp của Việt Nam nói chung, cũng như các nhà phương pháp dạy học địa lí nói riêng, khi nghiên cứu về phương pháp dạy học tích cực cũng cho rằng, phương pháp trực quan tích cực hơn phương pháp dùng lời, phương pháp thực hành tích cực hơn phương pháp trực quan trong dạy học địa lí. Như vậy phương pháp trực quan, phương pháp thực hành trên kênh hình được các nhà phương pháp đánh giá rất cao trong giảng dạy địa lí, vì nó có ý nghĩa rất lớn trong việc tiếp thu kiến thức của học sinh. Ngoài kiến thức địa lí được tàng trữ ở kênh chữ dưới dạng các khái niệm, thì các kiến thức địa lí còn được tàng trữ trong kênh hình rất đa dạng, Số hóa bởi chúng có tính trực quan cao và tính diễn giải logic các hiện tượng trong dạy học địa lí.

- Trong chương trình sách giáo khoa địa lí lớp 10, hệ thống kiến thức địa lí tàng trữ ở kênh hình bao gồm: + Các loại hình bản đồ: Quả Địa Cầu, bản đồ treo tường, bản đồ trong sách giáo khoa, bản đồ trong át lát, bản đồ câm + Các loại tranh ảnh, hình vẽ và bảng biểu + Các loại phim ảnh, video clip, phim hình chiếu...

Khi lên lớp, giáo viên cần phải hướng dẫn học sinh khai thác hết kiến thức ở kênh chữ và kênh hình. Do đó, học sinh cần phải hiểu rõ và nắm chắc kiến thức mà giáo viên đã hướng dẫn ở trên lớp. Sự phối hợp biểu hiện kiến thức trên kênh chữ của các nhà biên soạn sách giáo khoa và sự khai thác triệt để kiến thức ở kênh chữ và kênh hình của giáo viên và học sinh đã tạo điều kiện cho hoạt động nhận thức kiến thức địa

Giáo viên: Nguyễn Lệ Phúc Hậu



lí trực quan sinh động hơn, giúp cho việc tiếp thu kiến thức địa lí dễ dàng hơn và lưu giữ kiến thức trong kí ức bền chặt hơn, chắc chắn hơn.

Thực tiễn việc dạy học địa lí tại các trường trung học phổ thông hiện nay cho thấy: việc khai thác kênh hình trong sách giáo khoa mới chỉ dừng lại ở mức độ đơn thuần là minh họa cho bài giảng mà chưa hướng dẩn cho học sinh khai thác hết nguồn tri thức phong phú và bổ ích này. Vì vậy, học sinh tiếp thu bài giảng một cách máy móc, hời hợt, khả năng vận dụng kiến thức vào thực tế còn hạn chế. Vì vậy tôi lựa chọn đề tài : “ Khai thác kênh hình trong dạy học tích cực môn địa lí 10”2. Mục đích nghiên cứu - Xác định cơ sở lí luận của việc sử dụng kênh hình trong dạy học địa lí lớp 10 theo hướng tích cực hóa hoạt động của học sinh. - Nêu những nguyên tắc sử dụng kênh hình trong dạy học đia lí.- Xây dựng quy trình sử dụng bản đồ, tranh ảnh, biểu đồ, hình vẽ và bảng biểu trong việc hình thành kiến thức địa lí cho học sinh lớp 10, ở trường THPT Chu Văn An3. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tham khảo các tài liệu khoa học đã công bố ở trong và ngoài nước để xây dựng cơ sở lí luận cho đề tài - Điều tra và khảo sát, xây dựng quy trình sử dụng kênh hình trong việc giảng dạy Địa lí 10 - Thực nghiệm sư phạm ở học sinh lớp 10 trường THPT Chu Văn An để khẳng định tính đúng đắn và tính khả thi của đề tài 4. Lịch sử nghiên cứu đề tài

Để đáp ứng yêu cầu đặt ra đối với sự phát triển của đất nước, góp phần đổi mới, nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục, nhiều nhà khoa học giáo dục trong và ngoài nước đã nghiên cứu việc khai thác kênh hình trong sách giáo khoa địa lí theo hướng tích cực:

- PGS.TS Nguyễn Trọng Phúc, Phương tiện, thiết bị kĩ thuật trong dạy học địa lí, NXB Đại học quốc gia Hà Nội, năm 2000

- PGS.TS Nguyễn Trọng Phúc, Phương pháp sử dụng các phương tiện dạy học địa lí ở trường phổ thông, NXB Giáo Dục, năm 1998.

- Tiến sĩ Hoàng Việt Anh, Vận dụng phương pháp Graph vào giảng dạy địa lí lớp 6 và lớp 8, Luận án tiến sĩ khoa học giáo dục, năm 1993.

- PGS-TS Nguyễn Trọng Phúc, Phương pháp sử dụng số liệu thống kê trong dạy học địa lí kinh tế- xã hội, NXB Đại học Quốc Gia Hà Nội, năm 1997.

Nghiên cứu các đề tài của các nhà khoa học giáo dục, chúng ta nhận thấy rằng việc hướng dẫn học sinh khai thác kênh hình trong sách giáo khoa địa lí đã tạo điều kiện cho hoạt động nhận thức kiến thức địa lí trực quan, sinh động hơn, việc tiếp thu kiến thức địa lí dễ dàng và khắc sâu kiến thức trong trí nhớ học sinh hơn, giúp học sinh say mê, hứng thú trong việc học tập môn địa lí.




Các công trình nghiên cứu trên đây đã giúp cho tôi về cơ sở lí luận, những định hướng, những tư liệu quý giá, những gợi ý để xây dựng và thực hiện đề tài trên cơ sở kế thừa và phát triển kiến thức của những người đi trước.

5. Phạm vi nghiên cứu của đề tài Trong khuôn khổ sáng kiến kinh nghiệm, do thời gian hạn hẹp, tôi giới hạn

phạm vi nghiên cứu phương pháp sử dụng kênh hình trong việc giảng dạy Địa lí 10 cơ bản nói chung và thực nghiệm ở trường THPT Chu Văn An.6. Các phương pháp nghiên cứu

- Phương pháp tiếp cận hệ thống, bao gồm việc nghiên cứu hệ thống và phương pháp phân tích hệ thống. - Phương pháp thực địa, bao gồm việc điều tra và khảo sát tình hình sử dụng kênh hình ở lớp 10, trao đổi với đồng nghiệp về vấn đề này.

- Phương pháp thống kê toán học, bao gồm thống kê và xử lí kết quả điều tra thực tế, thống kê và xử lí kết quả thực nghiệm phục vụ đề tài. - Phương pháp thực nghiệm nhằm minh chứng tính đúng đắn và tính khả thi của đề tài.




PHẦN NỘI DUNGCHƯƠNG 1

CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI

1.1 Cơ sở lí luận dạy học 1.1.1.Khoa học Địa lí - Môn học Địa lí

- Bài học địa lí là một hệ thống khoa học Địa lí ngày nay đã trở thành một hệ thống gồm nhiều ngành khoa học có đối tượng và nhiệm vụ khác nhau, trong đó có hai ngành chủ yếu là Địa lí tự nhiên và Địa lí kinh tế - xã hội. Hai ngành này tuy có mục đích, đối tượng và phương pháp nghiên cứu không hoàn toàn giống nhau nhưng chúng không thể tách rời nhau, vì cùng có đối tượng nghiên cứu chung về mặt không gian là “sự tổ chức lãnh thổ các cấp”. Tương ứng với Khoa học Địa lí là môn học Địa lí trong nhà trường phổ thông. Môn Địa lí phổ thông cũng gồm có hai ngành khoa học: Địa lí tự nhiên và Địa lí kinh tế - xã hội và được phản ánh trong chương trình gồm cả hai phần: Địa lí tự nhiên và Địa lí kinh tế - xã hội.

+ Trong Địa lí tự nhiên, học sinh được học hệ thống kiến thức địa lí tự nhiên. + Trong Địa lí kinh tế - xã hội, học sinh được học hệ thống kinh tế - xã hội. - Toàn bộ hệ thống kiến thức địa lí đã được chọn lọc, sắp xếp theo một hệ

thống trong từng lớp học từ dưới lên trên: từ Địa lí tự nhiên học đến kinh tế - xã hội, hệ thống kiến thức đại cương được cung cấp làm cơ sở cho địa lí khu vực. Hệ thống kiến thức trong từng lớp học lại được sắp xếp logic trong các bài học địa lí. Hệ thống bài học trong từng lớp và cả chương trình địa lí phổ thông là một hình thức tổ chức dạy học địa lí. Bài học là một đơn vị kiến thức của nội dung dạy học, có vị trí xác định trong hệ thống chương trình, sách giáo khoa và có quan hệ chặt chẽ với các bài học khác trong mỗi chương trình và trong cả hệ thống chương trình. Bài học chứa đựng một khối lượng kiến thức, kĩ năng nhất định trong chương trình. Nó được cấu thành bởi một hệ thống các khái niệm, được sắp xếp một cách logic, có quan hệ chặt chẽ với nhau, tác động lẫn nhau để làm rõ một đơn vị kiến thức.

1.1.2. Hệ thống bài học là hệ thống phát triển Nếu như ta coi môn học là một đối tượng nghiên cứu thì cần phải nhìn nhận nội

dung môn học được diễn đạt bởi một hệ thống khái niệm. Hệ thống này phát triển theo lôgic của nó. Logic nội dung của hệ thống cũng chính là lôgic tiếp thu kiến thức của người học. Muốn vậy hệ thống khái niệm có trong nội dung môn học phải là hệ thống phát triển. Nói rộng ra, hệ thống bài học trong môn học và hệ thống bài học trong cả chương trình Địa lí phổ thông là hệ thống phát triển từ thấp lên cao, từ đơn giản đến phức tạp. Để hình thành hệ thống khái niệm địa lí phổ thông, ngoài nội dung, còn cần phải có hệ thống phương tiện dạy học và các phương pháp tương ứng.

1.1.3.Nội dung của bài học địa lí là khái niệm Khoa học Địa lí là một hệ thống khái niệm được xây dựng như một cơ cấu dựa

trên một nền tảng thực tế địa lí. Môn học Địa lí phổ thông phải lấy Khoa học Địa lí




làm cơ sở. Các nhà biên soạn chương trình và sách giáo khoa đã tìm hiểu những thành tựu mới nhất, đáng tin cậy của Khoa học Địa lí rồi chuyển hoá nó thành môn học trong nhà trường. Như vậy, các nhà sư phạm đã thực hiện chức năng thứ nhất, biến khoa học lớn thành môn học, từ đó giáo viên mới thực hiện chức năng thứ hai, biến tri thức của môn học ấy thành tài sản riêng của mỗi học sinh.

1.1.4. Khái niệm là một hệ thống Mỗi đối tượng, hiện tượng đều là một khái niệm vật chất, nó có nội dung và

hình thức diễn đạt trong hiện thực. Sự thống nhất giữa bản chất và hiện tượng, giữa hình thức và nội dung của các đối tượng và hiện tương địa lí, đó là lôgic phát triển bên trong của khái niệm được diễn đạt một cách trung thực qua các hình thức của nó. Nội dung và hình thức có mối quan hệ chặt chẽ không thể tách rời. Trong hiện thực, ta không thể tách nội dung khái niệm ra khỏi hình thức của nó, vì vậy có thể nghiên cứu nội dung ấy thông qua việc theo dõi các hình thức tất yếu của nó. Đây là sự nhận thức cảm tính đầu tiên. Sau đó tiếp tục nhận thức bằng cách phân chia đối tượng làm hai, phần tồn tại trong hiện thực và phần diễn đạt nó trong tư duy, một cách nhân tạo võ đoán (võ đoán chính là dùng kí hiệu, ngôn ngữ...tổ hợp lại thành khái niệm). Cuối cùng, phải xác định xem bài học thể hiện khái niệm ở hình thức nào. Mỗi bài học là một quá trình hình thành khái niệm. Khái niệm là hình thức của tư duy, là cơ sở hoạt động của tư duy, trong đó phản ánh các dấu hiệu cơ bản khác biệt của một sự vật đơn nhất hay lớp các sự vật đồng nhất. Trong khái niệm, thứ nhất, bản chất của sự vật được phản ánh; thứ hai, sự vật hay lớp sự vật nổi bật trên cơ sở của các dấu hiệu cơ bản khác biệt. Khái niệm không chỉ là công cụ tư duy mà còn là kết quả của quá trình tư duy. Khái niệm không chỉ là điểm xuất phát trong sự vận động của nhận thức mà còn là sự tổng kết của quá trình vận động đó. Nhận thức khoa học càng phát triển thì các khái niệm khoa học có nội dung ngày càng đổi mới, càng tiếp cận với bản chất của sự vật, hiện tượng.

Trong nghiên cứu khoa học địa lí, mỗi khái niệm luôn gắn liền với một đối tượng, hiện tượng địa lí cụ thể nào đó. Để hình thành khái niệm, người ta phải nghiên cứu phân tích đối tượng, tìm ra những dấu hiệu bản chất, đặc thù của đối tượng để phân biệt với các đối tượng khác.Khái niệm địa lí là sự phản ánh trong tư duy những đối tượng và hiện tượng địa lí đã được trừu tượng hoá và khái quát hoá, dựa vào các dấu hiệu bản chất sau khi đã tiến hành các thao tác tư duy (so sánh, phân tích, tổng hợp...). Khái niệm địa lí cũng giống như tất cả các khái niệm khác, là kết quả của tư duy trừu tượng. Nó là đơn vị cơ sở của tri thức địa lí. Khái niệm địa lí có tính chất không gian, có quan hệ với sự phân bố không gian. Đó chính là dấu hiệu phân biệt chúng với các khái niệm khoa học khác.

Khái niệm địa lí được phân ra ba nhóm: - Khái niệm địa lí chung là những khái niệm chỉ toàn bộ một loạt các sự vật,

hiện tượng địa lí cùng loại có những thuộc tính giống nhau




- Khái niệm địa lí riêng là những khái niệm chỉ những sự vật, hiện tượng địa lí riêng biệt, cụ thể. Mỗi khái niệm địa lí riêng chỉ liên quan đến một đối tượng, phản ánh tính độc đáo của nó.

- Khái niệm địa lí tập hợp là khái niệm địa lí trung gian giữa khái niệm địa lí chung và khái niệm địa lí riêng.

Mỗi khái niệm trên đây bao gồm một hệ thống các dấu hiệu, các bộ phận để chứng tỏ nó là nó chứ không phải cái khác. Những dấu hiệu này biểu hiện ra ở các hình thức diễn đạt có thể bằng bản đồ, hình vẽ, tranh ảnh, video clip... Khái niệm có nội dung hiện thực tự nhiên, nội dung đó là quy luật tồn tại trong các đối tượng, hiện tượng địa lí, nó tồn tại ở hình thức khái niệm tinh thần, trong đầu và ở bên ngoài, là hình thức vật chất “tàng hình” trong đối tượng, hiện tượng địa lí và hình thức nhân tạo võ đoán “tàng hình” trong các dạng ngôn ngữ, mô hình, kí hiệu.... Nhờ có thao tác tư duy mà lôgic tồn tại của các đối tượng, hiện tượng ở “dạng tĩnh, ẩn tàng” chuyển thành “dạng động, hiện thực” và nhờ tách được nó ra khỏi đối tượng, hiện tượng mà chủ thể (học sinh) nạp được chúng vào trong đầu óc của mình (bộ nhớ), để lĩnh hội (hình thành) khái niệm.

1.1.5.Phương pháp hình thành khái niệm địa lí Quá trình dạy học một bài học địa lí là quá trình hình thành khái niệm và kĩ

năng, kĩ xảo tương ứng với nó. Đó là quy trình dạy học tích cực, quy trình nhận thức. Đặc điểm cơ bản của quy trình nhận thức là:

- Người học, chủ thể của hoạt động nhận thức, tự mình tìm ra kiến thức bằng chính hoạt động của mình

- Người học tự thể hiện mình và hợp tác với bạn học - Nhà giáo – chuyên gia về việc học – là người tổ chức và hướng dẫn quá trình

kết hợp cá nhân với xã hội hoá việc học tập của người học. - Người học tự kiểm tra, tự đánh giá, tự điều chỉnh Từ đặc điểm nhận thức kiến thức trên đây, có thể nói hoạt động nhận thức là

một loại hoạt động tinh thần, không làm biến đổi các đồ vật thực, quan hệ thực…Dưới sự hướng dẫn của GV, HS hoạt động chiếm lĩnh kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo, phát triển năng lực, hình thành nhân cách. Quá trình đó được diễn ra theo con đường nhận thức chung của loài người, con đường biện chứng của sự nhận thức chân lí, nhận thức hiện thực khách quan. Muốn vậy đòi hỏi HS phải tích cực hoá hoạt động nhận thức của mình. Tích cực hoá là một hoạt động nhằm chuyển biến vị trí của người học từ thụ động sang chủ động. Từ đối tượng tiếp nhận tri thức sang chủ thể tìm kiếm tri thức để nâng cao hiệu quả học tập. Người học được cuốn hút tham gia vào các hoạt động học tập do GV tổ chức và chỉ đạo, thông qua đó tự khám phá, tìm tòi kiến thức không thụ động trông chờ vào việc truyền thụ của GV.

Dạy học chính là quá trình tổ chức cho HS tự lĩnh hội tri thức. HS có vai trò chủ động tích cực, tự giác tham gia vào các hoạt động học tập, tự khám phá ra “cái chưa biết”, tìm ra kiến thức, tìm chân lí dưới sự chỉ đạo của GV. GV không còn là người truyền đạt tri thức có sẵn mà là người định hướng, đạo diễn, điều khiển, chỉ đạo




hoạt động học tập cho HS chiếm lĩnh tri thức. HS tham gia tích cực vào các hoạt động học tập, tham gia tích cực vào việc giải quyết vấn đề về lí thuyết cũng như thực hành trên các hình vẽ, biến hệ thống kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo chung thành tài sản riêng của mình.

Hiện nay, trong chương trình của tất cả các môn học trong nhà trường nói chung, trong chương trình Địa lí lớp 10 nói riêng, đều có những hình vẽ, tranh ảnh và bảng biểu. Phải làm cho HS hiểu được các hình trong mỗi bài học địa lí đi kèm với kiến thức địa lí là những dấu hiệu, những biểu tượng khác nhau của các kiến thức trong bài học, do đó cần phải khai thác đầy đủ các hình trong bài học. Khi khai thác các hình trong bài học, một mặt nắm vững kiến thức địa lí, rèn luyện kĩ năng, kĩ xảo; mặt khác, để bồi dưỡng cho HS có được năng lực vận dụng tri thức vào thực tiễn trong học tập. Quá trình thực hiện khai thác kênh hình diễn ra theo hai giai đoạn: trang bị tri thức về khai thác kênh hình; tổ chức cho HS hoạt động khai thác kênh hình phục vụ bài học. Nói một cách khác, thực chất của quá trình này là thầy tổ chức, trò thi công sử dụng kênh hình địa lí. Đó là đặc trưng của các phương pháp dạy học tích cực1.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài

1.2.1 Học sinh Học sinh nhìn chung năng động, ham học hỏi, phụ huynh quan tâm, đầu tư thích đáng cho việc học của con em mình. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, các em tỏ ra có hứng thú học tập nhưng thiếu say mê với bộ môn địa lí. Nhiều học sinh cho rằng “địa lí là môn học phụ, môn học thuộc lòng”, do vậy các em rất ít đầu tư cho môn học. Khi gặp các dạng bài đòi hỏi tư duy như : phân tích bản đồ, bảng số liệu, biểu đồ... phần lớn học sinh rất lúng túng.

1.2.2 Cơ sở vật chất, thiết bị dạy học Cơ sở vật chất, thiết bị dạy học khá đảm bảo, HS trong lớp đều có SGK. Bản

đồ giáo khoa treo tường, tập bản đồ và Atlat địa lí đã được trang bị, các thiết bị dạy và học địa lí đã được nhà trường mua sắm. Tuy nhiên, vẫn còn thiếu khá nhiều và chất lượng các thiết bị chưa đảm bảo.

1.2.3. Tình hình giảng dạy và học tập địa lí hiện nay ở trường THPT Phần lớn các GV vẫn sử dụng phương pháp dạy học truyền thống như thuyết

trình, diễn giảng... do thiếu phương tiện học nên hiệu quả học tập chưa cao. Nhiều GV và HS chưa tiếp cận được với các thiết bị hiện đại hoặc còn xem nhẹ kênh hình, nên việc rèn luyện kĩ năng địa lí còn hạn chế so với việc rèn luyện kĩ năng toán, văn... có GV, HS và gia đình các em còn cho rằng môn Địa lí là môn phụ, nên ít đầu tư thời gian học tập.

1.2.4. Tình hình thực tế sử dụng kênh hình trong dạy học địa lí 10 ở trường THPT Chu Văn An Đại đa số giáo viên và học sinh đều sử dụng kênh hình truyền thống như: lược đồ, biểu đồ, bản đồ, sơ đồ, tập atlat, tranh ảnh sưu tầm... Việc sử dụng CNTT còn hạn chế vì trường chỉ có một phòng dạy CNTT chung cho tất cả các môn học do đó không đáp ứng đủ yêu cầu về cách dạy học trực quan của môn Địa Lí.




Phần lớn giáo viên sử dụng các kênh hình như: bản đồ, biểu đồ, bảng số liệu... mới chỉ dùng ở chức năng trực quan, minh hoạ cho bài giảng chứ chưa khai thác nội dung, chưa hướng dẫn cho học sinh khai thác các kiến thức từ kênh hình đó.




CHƯƠNG 2PHƯƠNG PHÁP KHAI THÁC KÊNH HÌNH

TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 10

2.1 Quan niệm về kênh hình trong các sách giáo khoa địa lí Trong sách giáo khoa địa lí nói chung và trong sách giáo khoa địa lí lớp 10 nói

riêng, kiến thức được trình bày bằng nhiều loại ngôn ngữ: ngôn ngữ văn học, ngôn ngữ đồ hoạ, ngôn ngữ toán học... Ngôn ngữ văn học (chữ viết) được trình bày thông qua kênh chữ, ngôn ngữ toán học được trình bày thông qua công thức, bảng biểu, số liệu... còn các ngôn ngữ khác được trình bày thông qua kênh hình. Tất cả các hình vẽ, bao gồm các sơ đồ, lược đồ, bản đồ, và các sản phẩm khoa học của bản đồ, tranh ảnh và các hình vẽ, các bảng biểu( biểu đồ, đồ thị hoặc bảng sồ liệu gắn với biểu đồ, với bản đồ hoặc được diễn giải gắn với một quá trình tự nhiên, kinh tế, xã hội nhất định, gọi chung là bảng biểu) trong sách giáo khoa được gọi chung là kênh hình. Chúng cótính trực quan cao và diễn giải logic các hiện tượng trong dạy học địa lí. Hệ thống các kiến thức chứa đựng trong kênh chữ giúp học sinh hình thành kiến thức cơ bản , phát triển tư duy địa lí, tư duy trừu tượng, hình thành thế giới quan khoa học và nhân sinh quan cách mạng. Hệ thống kiến thức này được xích lại gần thực tế hơn nếu biết khai thác những kiến thức trong kênh hình phục vụ bài học địa lí. Ngoài kiến thức địa lí minh hoạ cho kênh chữ, những kiến thức tàng trữ trong kênh hình có khả năng nâng cao và mở rộng tầm hiểu biết của học sinh mà kênh chữ chưa đề cập đến hoặc điều kiện thời gian không cho phép. 2.2 Các loại hình, tranh ảnh và bảng biểu trong dạy học Địa lí 10 2.2.1 Các loại hình:

- Các hình vẽ, sơ đồ (gồm các sơ đồ có nguồn gốc từ tài liệu bản đồ hoặc sơ đồ không có nguồn gốc từ tài liệu bản đồ), lược đồ, bản đồ và các sản phẩm của khoa học bản đồ để bàn hoặc treo tường.

- Các loại hình trong sách giáo khoa trình bày sự phân bố không gian và các mối quan hệ của đối tượng, hiện tượng được đề cập đến trong sách giáo khoa mà thầyvà trò học tập, nghiên cứu. Tuỳ từng qui mô nghiên cứu và tính chất của các đối tượng, hiện tượng mà hình được vẽ theo một tỉ lệ nhất định tương ứng với nội dung địa lí cần biểu hiện.

- Dựa vào tính chất của các hình và cách sử dụng mà chia ra: + Các sơ đồ có nguồn gốc tài liệu từ bản đồ, các lược đồ và bản đồ treo tường hoặc để bàn. + Các sơ đồ không có nguồn gốc tài liệu từ bản đồ, các sơ đồ graph và các sơ đồ khác nhìn gần hoặc nhìn xa. + Các hình vẽ không theo tỉ lệ, trình bày các mối quan hệ không gian hai chiều, ba chiều, các mối quan hệ thời gian quá khứ, hiện tại và tương lai của các đối tượng, hiện tượng; các hình vẽ treo tường hay để bàn.




Khi sử dụng các hình vẽ nên phối hợp giữa chúng, phối hợp giữa hình vẽ với các tranh ảnh và bảng biểu dùng trong chương trình địa lí 10.




2.2.2 Các loại tranh ảnh và bảng biểu - Nhận rõ được vai trò to lớn của tranh ảnh và bảng biểu, nước ta và nhiều nước khác đã có quy định số lượng tranh ảnh và bảng biểu cho từng chương trình địa lí. Các loại tranh ảnh treo tường hoặc để bàn( nhìn xa hoặc nhìn gần; các loại tranh ảnh phản ánh nội dung tự nhiên, kinh tế, xã hội; các loại tranh ảnh toàn phần hay trích đoạn một phần sự vật, hiện tượng... hoặc phân biệt theo ngôn ngữ đồ họa, hội họa hay nghệ thuật( tranh vẽ, ảnh chụp, các sơ đồ, mặt cắt...)

- Các loại bảng biểu bao gồm: bảng biểu minh hoạ, sơ đồ, đồ thị, mặt cắt, biểu đồ, số liệu thống kê... nằm ở trong sách giáo khoa hay treo ở trên tường dùng cho giáo viên giảng dạy. - Trong sách giáo khoa địa lí 10, tranh ảnh và bảng biểu cũng có đủ loại như đã trình bày ở trên. Song mỗi loại có cách khai thác riêng hoặc khai thác kết hợp với bản đồ, với hình vẽ, với biểu đồ, sơ đồ, mặt cắt... phục vụ từng bài học địa lí. 2.3. Ý nghĩa của việc khai thác kênh hình trong dạy học địa lí - Trong việc dạy học địa lí ở lớp 10, giáo viên đã sử dụng nhiều đồ dùng dạy học khác nhau như tranh ảnh, bảng biểu, băng hình, bản đồ,...mỗi loại đồ dùng có một giá trị nhất định trong dạy học địa lí. Bản đồ giáo khoa, bao gồm các bản đồ giáo khoa treo tường ; bản đồ, sơ đồ, lược đồ trong SGK; các bản đồ câm và át lát địa lí. Trong số các loại hình bản đồ giáo khoa kể trên, các sơ đồ, lược đồ và bản đồ trong sách giáo khoa được học sinh tiếp xúc nhiều nhất và đây cũng là loại hình duy nhất gần như học sinh nào cũng có thể có, các em thường dùng để học ở nhà, học ở trường (các loại hình treo tường, bản đồ câm, át lát địa lí nhiều học sinh không có). Hơn nữa loại hình này gắn bó với các bài học địa lí rất khăng khít không thể tách rời, nó giúp học sinh tư duy địa lí gắn liền với từng lãnh thổ. Các kiến thức địa lí được chọn lọc và trình bày trong bài học bằng ngôn ngữ viết, còn các sơ đồ, lược đồ, bản đồ phản ánh chúng bằng ngôn ngữ bản đồ. Sự phối hợp giữa ngôn ngữ viết và ngôn ngữ bản đồ làm cho việc phản ánh thực tế địa lí sinh động hơn, đầy đủ hơn, giúp cho việc nhận thức thực tế địa lí dễ dàng hơn, sâu sắc hơn. Các sơ đồ, lược đồ, bản đồ trong sách giáo khoa còn giúp học sinh nhìn bao quát được các hiện tượng diễn ra trong các khoảng không gian rộng lớn trên Trái Đất mà học sinh không thể tri giác trực tiếp được. Chúng cũng mở rộng khái niệm không gian cho học sinh, cho phép các em thiết lập các mối quan hệ tương hỗ và nhân quả giữa các hiện tượng, trong các quá trình tự nhiên, kinh tế, xã hội phát triển tư duy logic, năng lực quan sát, đồng thời hình thành trong các em thế giới quan duy vật biện chứng.

- Các sơ đồ, lược đồ, bản đồ còn tham gia hình thành trong học sinh các quy luật phân bố của các đối tượng địa lí, quy luật phân bố lực lượng sản xuất, quy luật phân công lao động theo lãnh thổ, khai thác hợp lí nguồn tài nguyên và chống ô nhiễm môi trường... Loại hình này nếu được phối hợp sử dụng với các loại hình bản đồ khác như bản đồ giáo khoa treo tường, át lát, bản đồ câm thì kết quả học tập địa lí còn tăng lên gấp bội.




- Các sơ đồ không có nguồn gốc tài liệu từ bản đồ và các hình vẽ, biểu đồ, tranh ảnh... trong SGK có giá trị không nhỏ trong việc hình thành các mối quan hệ địa lí, các biểu tượng và khái niệm địa lí tự nhiên, kinh tế, xã hội. Các loại đồ dùng trên đây, khi tiến hành giảng dạy nhất thiết phải liên hệ với bản đồ, lãnh thổ có biểu đồ, tranh ảnh, hình vẽ đó tồn tại. Không liên hệ với bản đồ thì các phương tiện trên không có giá trị thực tiễn và các biểu tượng, khái niệm không được củng cố vững chắc trong học sinh. 2.4. Các phương pháp khai thác kênh hình trong dạy học Địa lí 10

2.4.1 Phương pháp khai thác kiến thức trên Quả Địa Cầu - Quả Địa Cầu là mô hình thu nhỏ của Trái Đất mà trong đó tất cả các yếu tố

của nó như bán kính Trái Đất, hệ thống kinh vĩ tuyến, diện tích các lục địa, đảo và đại dương... đều giảm đi theo một tỉ lệ nhất định. Quả Địa Cầu biểu hiện đúng các đối tượng quan trọng trên bề mặt Trái Đất và giữ được tính chất địa lí của chúng. Khoảng cách và diện tích, góc và hình dạng đối tượng không có sai số chiếu hình. Tỉ lệ của Quả Địa Cầu như nhau tất cả mọi điểm. Quả Địa Cầu cho ta một khái niệm đúng và trực quan về hình dạng Trái Đất, về kích thước, hình dạng và vị trí tương quan của các phần trên bề mặt Trái Đất; đồng thời cụ thể hoá các yếu tố của Trái Đất- trục quay, các cực và mạng lưới địa lí (thường gọi là hệ thống kinh vĩ tuyến). Trục quay của quả cầu là trục quay tưởng tượng của Trái Đất. Cực của quả Địa Cầu là giao điểm giữa trục quay và mặt elipxôit của Trái Đất. Kinh tuyến Trái Đất là giao tuyến giữa mặt phẳng đi qua trục và mặt elipxoit trái Đất, biểu hiện trên quả Địa Cầu là đường nối hai cực Trái Đất. Đường xích đạo có chiều dài L=2πR (R là bán kính Trái Đất được công nhận bằng 6378, 245 km) tính gần đúng bằng 40.000 km, chia Trái Đất ra làm hai phần bằng nhau. Nửa trên có cực Bắc của Trái Đất gọi là Bắc Bán Cầu. Nửa dưới có cực Nam của Trái Đất gọi là Nam Bán Cầu. Tất cả những đường song song với đường xích đạo là các đường vĩ tuyến được tính bằng công thức: l=2πr(r là bán kính vĩ tuyến ở vĩ độ φ) hoặc l=2π RCosφ(r = R.Cosφ). Hệ thống kinh vĩ tuyến trên quả Địa Cầu vuông góc với nhau.

- Nói chung, tỉ lệ quả Địa Cầu dùng trong thực tiễn thay đổi từ 1/100.000.000 đến 1/25.000.000.Quả Địa Cầu dùng trong nhà trường thường có tỉ lệ 1/50.000.000, tức là 1cm trên quả Địa Cầu tương ứng với 500 km trên bề mặt Trái Đất. Các loại quả Địa Cầu gồm: quả Địa Cầu tự nhiên, quả Địa Cầu địa hình, quả Địa Cầu chính trị... Sử dụng quả Địa Cầu để hình thành khái niệm cơ bản như kinh, vĩ tuyến, các cực, bán cầu Bắc, bán cầu Nam, bán cầu Đông, bán cầu Tây, các đại lục và châu lục trên thế giới.

2.4.2. Phương pháp khai thác kiến thức trên một số loại hình bản đồ Địa lí 10 - Trong nhà trường đã dùng các loại phương tiện: bản đồ, sơ đồ và lược đồ có

nguồn gốc tài liệu bản đồ, vì vậy trong đề tài này tôi dùng thuật ngữ “bản đồ” để chỉ chung cho các phương tiện trên.

- Trong chương trình và sách giáo khoa Địa lí 10 đã sử dụng các bản đồ, sơ đồ và lược đồ sau:




Bài 2. Một số phương pháp biểu hiện bản đồ. Hình 2.2 – Công nghiệp điện Việt Nam Hình 2.3 – Gió và bão ở Việt Nam Hình 2.4 – Phân bố dân cư châu Á

- Hình 2.5 – Diện tích và sản lượng lúa Việt Nam - Hình 2.6 – Một số cách khác nhau thể hiện vùng thuốc lá.

Bài 5 – Hình 5.3 – Các múi giờ trên Trái Đất Bài 7 - Hình 7.3 – Các mảng kiến tạo lớn của thạch quyển Bài 10 - Hình 10 – Các vành đai động đất, núi lửa và các vùng núi trẻ Bài 11 - Hình 11.3 – Biên độ nhiệt độ năm thay đổi theo vị trí gần hay xa đại dương Bài 12 - Hình 12.2 – Các khu áp cao, áp thấp trong tháng 7

- Hình 12.3 - Các khu áp cao, áp thấp trong tháng 1 Bài 13 – Hình 13.2 – Phân bố lượng mưa trên thế giới Bài 14 - Hình 14.1 – Bản đồ các đới khí hậu trên Trái Đất Bài 16 - Hình 16.4 – Các dòng biển trên thế giới Bài 19 - Hình 19.1 – Các kiểu thảm thực vật chính trên thế giới

- Hình 19.2 – Các nhóm đất chính trên thế giới Bài 22 - Hình 22.3 – Tỉ xuất gia tăng dân số tự nhiên thế giới hằng năm, thời kì 2000 – 2005 (%) Bài 24 - Hình 24.1 – Tỉ lệ dân thành thị trên thế giới, thời kì 2000 – 2005 (%) Bài 25 - Hình 25.1 – Phân bố dân cư thế giới, năm 2000 Bài 28 - Hình 28.2 – Phân bố các cây lương thực chính trên thế giới

- Hình 28.5 – Phân bố các cây công nghiệp chủ yếu trên thế giới Bài 29 - Hình 29.3 – Phân bố đàn gia súc trên thế giới Bài 32 - Hình 32.3 – Trữ lượng dầu mỏ và sản lượng khai thác dầu mỏ trên thế giới, thời kì 2000 – 2003

- Hình 32.4 – Phân bố sản lượng điện năng trên thế giới, thời kì 2000 – 2003- Hình 32.5 – Khai thác quặng sắt và sản xuất thép trên thế giới, thời kì 2000 – 2003

- Hình 32.9 – Sản xuất ôtô và máy thu hình trên thế giới, năm 2000 Bài 33 - Hình 33 – Sơ đồ một số hình thức tổ chức lãnh thổ công nghiệp Bài 35 - Hình 35 – Tỉ trọng dịch vụ trong cơ cấu GDP của các nước năm 2001 Bài 37 - Hình 37.2 – Số ôtô bình quân trên 1000 dân, năm 2001

- Hình 37.3 – Các luồng vận tải hàng hoá bằng đường biển chủ yếu trên thế giới Bài 38 - Hình 38.1 – Kênh Xuy-ê

- Hình 38.2 – Kênh Pa-na-ma Bài 39 - Hình 39 – Bình quân số máy điện thoại trên 1000 dân, năm 2001




- Các bản đồ, sơ đồ và lược đồ trên đây trong SGK Địa lí 10 đã được sử dụng triệt để; đồng thời phối hợp khai thác kiến thức ở trên bản đồ treo tường. Khi sử dụng từng bản đồ cụ thể, giáo viên cần thống nhất sử dụng quy trình chung.




2.4.3. Qui trình sử dụng bản đồ địa lí 10 2.4.3.1 Đọc bản đồ: - Đọc bản đồ giống như đọc sách. Sự khác nhau giữa đọc bản đồ và đọc sách ở

chỗ, đọc sách sử dụng ngôn ngữ viết, còn đọc bản đồ sử dụng ngôn ngữ bản đồ. - Khái quát chung về bản đồ có qui trình đọc như sau:

Đọc tên bản đồ: Đọc tên bản đồ để hiểu ba nội dung:

Nội dung địa lí. Không gian bao quát trên bản đồ. Thời gian thành lập biểu đồ.

Đọc lưới chiếu, tỉ lệ và bố cục: Đối với bản đồ: Đọc lưới chiếu để hiểu các khu vực biến dạng( sai số) nhiều hay ít. Nhận dạng khung kinh, vĩ tuyến để xác định phương hướng trên bản

đồ. Đọc tỉ lệ để hiểu mức độ thu nhỏ của các đối tượng địa lí trên thực tế

biểu hiện trên bản đồ và ước tính khi cần thiết. Đọc bố cục để hiểu rõ các bộ phận cấu thành bản đồ.

- Nội dung chính được biểu hiện nổi trội trên bản đồ chính. Nội dung phụ được biểu hiện ở tầng sau nội dung chính hoặc đặt bên ngoài bản đồ có nhiệm vụ giải thích rõ các khía cạnh khác nhau của nội dung chính. - Đối với lược đồ, sơ đồ, do chúng không có kinh vĩ tuyến nên đọc tỉ lệ và bố cục để hiểu mục đích cuả chúng có mặt trên lược đồ, sơ đồ mà sử dụng tránh những sai lầm đáng tiếc. Do đặc điểm biểu hiện của lược đồ, sơ đồ mà khi sử dụng không nên đo đạc trên chúng theo tài liệu ghi trên sơ đồ, lược đồ.

Đọc bản chú giải: Cấu trúc chung của bản chú giải: nội dung chính, nội dung phụ, các

yếu tố khác. Đọc nội dung chính lần lượt theo thứ tự từ trên xuống, đọc đến đâu

xác định phương pháp biểu hiện tương ứng với mỗi nội dung ghi trong bản chú giải.

Đọc nội dung phụ, xác định mối quan hệ giữa nội dung chính và nội dung phụ. Mỗi nội dung phụ thiết kế trên bản đồ nhằm giải thích khía cạnh nào của nội dung? Vì sao?

2.4.3.2. Hiểu bản đồ - Khi đọc mỗi nội dung trên đây, người đọc đã hiểu các nội dung riêng rẽ biểu hiện ở từng kí hiệu, từng đối tượng, hiện tượng địa lí giống như đọc sách đọc ý nào hiểu ý đó.

Ví dụ: Khi đọc bản đồ khoáng sản Việt Nam. Người đọc kí hiệu hình tam giác, nếu tam giác đều màu đen hiểu đó là mỏ sắt, đọc kí hiệu hình vuông màu đen hiểu đó là mỏ than, đọc kí hiệu hình chữ nhật màu




đen hiểu đó là đồng... Sau khi đọc xong cần phải tổng hợp lại xem bản đồ đã biểu hiện nguồn tài nguyên khoáng sản của nước ta đến đâu, mức độ phân bố các loại khoáng sản như thế nào, số lượng, chất lượng của các loại khoáng sản đó ra sao và hướng sử dụng chúng. Đây cũng chính là ý đồ của người thiết kế muốn truyền đạt nội dung địa lí đến người dùng bản đồ.

- Trong quá trình đọc và hiểu bản đồ, chúng ta cần chú ý nội dung sâu xa mà tác phẩm bản đồ muốn truyền đạt thông qua các phương pháp biểu hiện bản đồ. Để khai thác đầy đủ lượng thông tin trên bản đồ, người dùng bản đồ cần hiểu “ đằng sau ” mỗi kí hiệu bản đồ có một lượng thông tin ẩn chứa. Vì vậy khi đọc một kí hiệu bản đồ (chúng giống nhau về hình thức nhưng bản chất khác nhau ), cần phải xem kí hiệu đó nằm trong phương pháp biểu hiện nào, kí hiệu đó phản ánh đối tượng phân bố theo vùng, theo đường hay theo điểm; kí hiệu phản ánh cấu trúc, phản ánh số lượng, chất lượng như thế nào. Cùng là kí hiệu biểu đồ (biểu đồ cột, biểu đồ tròn, biểu đồ đường..) nhưng nếu chúng nằm trong các phương pháp khác nhau thì mang ý nghĩa khác nhau: - Kí hiệu biểu đồ nằm trong phương pháp kí hiệu có thể biểu hiện vị trí đối tượng, số lượng (quy mô lớn, nhỏ), chất lượng, cấu trúc, và động lực phát triển hiện tượng.

- Kí hiệu biểu đồ nằm trong phương pháp bản đồ- biểu đồ lại thể hiện tổng giá trị hiện tượng có trong một lãnh thổ nhất định, hay sự biến đổi của hiện tượng (ví dụ: sự gia tăng tự nhiên của dân số qua một năm) theo thời gian trên lãnh thổ đó. - Kí hiệu biểu đồ nằm trong phương pháp biểu đồ định vị lại thể hiện sự biến đổi của hiện tượng trong một thời gian nhất định, trên một vùng rộng lớn.

Có thể lấy ví dụ khác: kí hiệu các cây trồng, vật nuôi biểu hiện trên bản đồ có các ý nghĩa rất khác nhau: Nếu kí hiệu cây trồng, vật nuôi đặt trên bản đồ thì điều đó biểu

hiện vùng phân bố chăn nuôi và trồng trọt sơ lược. Nếu kí hiệu cây trồng, vật nuôi đặt trong đường viền đứt đoạn thì

điều đó biểu hiện vùng phân bố không thể xác định chính xác được trong tự nhiên.

Nếu kí hiệu cây trồng, vật nuôi đặt trong đường viền liền nét thì điều đó biểu hiện vùng phân bố đã được xác định chính xác trong tự nhiên...

2.4.3.3 Sử dụng bản đồ - Trên bản đồ tàng trữ một lượng thông tin lớn, lượng thông tin này còn lớn gấp bội khi người dùng nhất thể hóa kiến thức trình bày trên bản đồ với kiến thức địa lí. Do đó mục đích sử dụng bản đồ là đề tài không có giới hạn.

- Có thể dùng bản đồ giáo khoa với mục đích đo tính khoảng cách, đo tính độ cao, độ dài, đo tính tọa độ, đo tính biểu đồ, … cũng có thể sử dụng bản đồ để phân tích một hiện tượng, phân tích hiện trạng, phân tích thông qua biến đổi hiện trạng, kết hợp phân tích các hiện tượng trên nhiều bản đồ được thành lập trên cùng một địa




phương,… Dựa vào bản đồ có thể xác định các mối quan hệ địa lí (mối quan hệ tương tác, mối quan hệ nhân quả) của một hiện tượng, của nhiều hiện tượng trên một bản đồ hoặc trên nhiều bản đồ; đồng thời cũng dựa vào bản đồ để giải thích nguyên nhân của các mối quan hệ đó…. và giải thích các hiện tượng có trong thực tế.

- Căn cứ vào một hoặc nhiều bản đồ và kiến thức đã học để tiến hành : Phân tích hiện trạng (hoặc mô tả, viết báo cáo đánh giá...) dựa vào bản

đồ Đo tính trên bản đồ để tìm cứ liệu chứng minh cho việc phân tích bản bồ Khai thác các biểu đồ trên bản đồ để lấy số liệu và nêu nhận xét hoặc

giải thích hiện tượng So sánh hai quốc gia khác nhau về một lĩnh vực nào đó (so sánh từng

yếu tố địa hình, khí hậu, thổ nhưỡng, sinh vật, dân cư, công nghiệp, nông nghiệp...)

Nhận xét và giải thích một hiện tượng tự nhiên, kinh tế, xã hội 2.4.4. Phương pháp sử dụng bản đồ câm

- Bản đồ câm còn được gọi là bản đồ công tua hay bản đồ trống. Trên bản đồ này thường chỉ có lưới bản đồ, đường ranh giới của các lãnh thổ, mạng lưới thuỷ văn, các tuyến đường giao thông và các điểm dân cư quan trọng. Trên bản đồ không ghi địa danh. Bản đồ trống có tỉ lệ lớn hơn thường được giáo viên địa lý dùng trong các giờ học; dạy đến đâu giáo viên điền nội dung đã chuẩn bị ở nhà vào đó. Đây là phương pháp giới thiệu kiến thức mới độc đáo, hấp dẫn, thu hút học sinh theo dõi bài giảng mới. - Tương ứng với bản đồ câm treo tường dành cho giáo viên là bản đồ câm dành cho học trò. Bản đồ của học trò có tỉ lệ nhỏ hơn, thường được đóng thành tập gọi là “tập bản đồ bài tập”. Trong giờ học, học sinh thường để chúng ở trên bàn. Học sinh vừa nghe thầy giảng bài vừa ghi chép, vừa chuyển những nội dung mà giáo viên trên bản đồ câm vào bản đồ của mình. Sự phối hợp nhịp nhàng giữa thầy và trò khi sử dụng các loại bản đồ câm ở trên lớp là phương pháp hình thành biểu tượng và khái niệm cho học sinh một cách tích cực. Giáo viên cũng có thể ra bài tập cho học sinh về nhà tự làm việc với bản đồ câm, giúp các em có thói quen làm việc với độc lập, nhằm củng cố kiến thức đã học ở trên lớp, chuẩn bị bài để thu nhận kiến thức mới và rèn luyện kĩ năng bản đồ cần thiết. - Bản đồ câm có mối quan hệ chặt chẽ với sách giáo khoa, bản đồ trong sách giáo khoa, bản đồ treo tường và atlat. Nếu giáo viên biết hướng dẫn cho học sinh khai thác các mối quan hệ này thì sẽ tạo điều kiện để các em hoạt động nhận thức tự giác và tích cực. - Có thể lấy kết quả thực nghiệm khoa học của các nhà tâm lí về hoạt động nhận thức để minh chứng hiệu quả khai thác mối quan hệ này khi thực hành trên bản đồ câm: học sinh tự trình bày kết hợp với thực hành trên bản đồ sẽ lưu giữ được 90% lượng tri thức của bài học.

2.4.5. Phương pháp khai thác các loại biểu đồ Địa lí 10




- Trong SGK Địa lí 10 đã sử dụng các biểu đồ sau: Bài 6 - Hình 6. 1 – Đường biểu diễn chuyển động biểu kiến của Mặt Trời trong

năm Bài 13 - Hình 13.1 – Phân bố lượng mưa theo vĩ độ

Bài 17 - Hình 14.2 – Biểu đồ nhiệt độ, lượng mưa của một số địa điểm Bài 22 - Hình 22.1 – Tỉ suất sinh thô thời kí 1950 – 2005

- Hình 22.2 – Tỉ suất tử thô thời kì 1950 - 2005 Bài 23 - Hình 23.1 – Các kiểu tháp dân số cơ bản

- Hình 23.2 – Biểu đồ cơ cấu lao động theo khu vực kinh tế của Ấn Độ, Bra-xin và Anh, năm 2000 (%) Bài 32 - Hình 32.6 – Cơ cấu sử dụng năng lượng trên thế giới (%).

- Khi khai thác hình vẽ là biểu đồ thì giáo viên cần hướng dẫn học sinh xem xét biểu đồ đó phản ánh cái chung của lãnh thổ hay đi sâu giải thích các khía cạnh khác nhau về tự nhiên, dân cư, kinh tế của lãnh thổ đó. Trên cơ sở đó khắc sâu vào tâm trí học sinh các khía cạnh tiêu biểu quan trọng này. Nhìn chung, các biểu đồ trong SGK Địa lí 10, thể hiện một trong số vấn đề sau :

Biểu đồ biểu hiện động thái phát triển (tăng, giảm) của một hiện tượng. Sự tăng giảm này có thể liên tục, có thể gián đoạn, có thể đều đặn hoặc không đều đặn tùy thuộc vào sự biểu hiện của biểu đồ.

Biểu đồ biểu hiện cơ cấu của hiện tượng. Các hiện tượng biểu hiện có thể là cơ cấu nền kinh tế, cơ cấu GDP, cơ cấu của một thành phần trong tổng thể…

Biểu đồ biểu hiện các mối quan hệ giữa dân số và sản lượng lương thực, mối tương quan về độ lớn giữa các đối tượng, giữa dân số thành thị và nông thôn…

Biểu đồ biểu hiện kết cấu dân số theo độ tuổi và giới tính thì cần phân tích và so sánh:

Hình dạng của tháp tuổi Cơ cấu dân số theo độ tuổi, tính số lượng dân cư trong độ tuổi lao

động, dân cư ngoài độ tuổi lao động (tỉ lệ dân cư phụ thuộc). Nguyên nhân của hiện tượng Ảnh hưởng của cơ cấu dân số đến phát triển kinh tế đất nước.

- Quy trình chung sử dụng biểu đồ: Đọc biểu đồ: Quan sát hình dạng biểu đồ (dạng hình cột đơn, cột ghép

hay cột chồng, biểu đồ hình tròn: có cấu trúc hoặc phi cấu trúc, dạng đường đơn hay nhiều đường biểu hiện nhiều hiện tượng, biểu đồ kết hợp cột và đường, biểu đồ miền, biểu đồ thanh ngang…).

Xem xét nội dung biểu hiện về nông nghiệp, công nghiệp, dân cư,… và đọc bản chú giải (nếu có).




Xem xét cấu trúc: biểu hiện các thành phần, các bộ phận hay biểu hiện cơ cấu, biểu hiện một, hai hay nhiều hiện tượng có quan hệ chặt chẽ với nhau.

Xác định quy mô (độ lớn) của các thành phần, tỉ trọng (thị phần) của chúng, xu hướng phát triển (tăng hay giảm) và tầm quan trọng của từng thành phần.

Nhận xét và giải thích: Dựa trên phân tích hình dạng, nội dung, cấu trúc, độ lớn và thị phần của hiện tượng để nêu nhận xét. Giải thích nguyên nhân.

Kết luận: Nhận thức hiện tượng nghiên cứu 2.4.6. Phương pháp khai thác hình vẽ, tranh ảnh Địa lí 10

- Trong sách giáo khoa Địa lí 10 có các hình vẽ và tranh ảnh sau: Bài 1 - Hình 1.1 – Mặt chiếu tiếp xúc với bề mặt Điạ Cầu

- Hình 1.2 – Ba vị trí của mặt chiếu trong phép chiếu phương vị- Hình 1.3 – Phép chiếu phương vị - Hình 1.4 – Ba vị trí của hình nón trong phép chiếu hình nón - Hình 1.5 – Phép chiếu hình nón đứng - Hình 1.6 – Ba vị trí hình trụ trong phép chiếu hình trụ - Hình 1.7 – Phép chiếu hình trụ đứng

Bài 2 – Hình 2.1 – Các dạng kí hiệu Bài 5 – Hình 5.1 – Vị trí Mặt Trời trong Dải Ngân Hà

- Hình 5.2 – Các hành tinh trong hệ Mặt Trời và quỹ đạo chuyển động của chúng - Hình 5.4 – Sự lệch hướng chuyển động của các vật thể trên bề mặt Trái Đất

Bài 6 – Hình 6.2 – Các mùa theo dương lịch ở bán cấu Bắc - Hình 6.3 – Hiện tượng ngày, đêm dài ngắn khác nhau theo mùa và theo vĩ độ

Bài 7 – Hình 7.1 – Cấu trúc của Trái Đất - Hình 7.2 – Lớp vỏ Trái Đất. Thạch quyển - Hình 7.4 – Hai mảng kiến tạo tách rời nhau - Hình 7.5 – Hai mảng kiến tạo xô vào nhau

Bài 8 – Hình 8.1 – Hiện tượng uốn nếp - Hình 8.2 – Nếp uốn của các lớp đá trầm tích ở vùng núi - Hình 8.3 – Địa luỹ và địa hào

Bài 9 – Hình 9.1 – Đá nứt vỡ do nhiệt độ thay đổi đột ngột - Hình 9.2 – Hang động – kết quả của sự hoà tan đá vôi do nước - Hình 9.3 – Rễ cây làm cho lớp đá rạn nứt - Hình 9.4 – Xói mòn đất do dòng chảy tạm thời - Hình 9.5 – Nấm đá - Hình 9.6 – Vách biển và bậc thềm sóng vỗ




- Hình 9.7 – Phi – o Bài 11 – Hình 11.1 – Các tầng khí quyển

- Hình 11.2 - Phân phối bức xạ mặt trời - Hình 11.4 – Nhiệt độ thay đổi theo độ dốc và hướng phơi của sườn núi

Bài 12 – Hình 12.1 – Các đai khí áp và gió trên Trái Đất - Hình 12.4 – Gió biển và gió đất - Hình 12.5 – Quá trình hình thành gió fơn

Bài 15 – Hình 15 – Sơ đồ tuần hoàn của nước Bài 16 – Hình 16.1 – Chu kì tuần trăng

- Hình 16.2 – Vị trí của Mặt Trăng so với Trái Đất và Mặt Trời vào các ngày “triều cường” - Hình 16.3 – Vị trí của Mặt Trăng vào các ngày “triều kém”

Bài 17 – Hình 17 – Vị trí lớp phủ thổ nhưỡng ở lục địa Bài 18 – Hình 18 – Các vành đai của thực vật theo độ cao ở núi An-pơ (châu Âu)

Bài 19 – Hình 19.3 – Đài nguyên - Hình 19.4 – Rừng lá kim - Hình 19.5 – Rừng lá rộng ôn đới - Hình 19.6 – Thảo nguyên ôn đới - Hình 19.7 – Rừng cận nhiệt ẩm - Hình 19.8 – Rừng và cây bụi lá cứng cận nhiệt - Hình 19.9 – Xavan; - Hình 19.10 – Rừng nhiệt đới ẩm - Hình 19.11 – Sơ đồ các vành đai thực vật và đất ở sườn Tây dãy Cáp-ca

Bài 20 - Hình 20.1 - Sơ đồ lớp vỏ địa lí của Trái Đất- Hình 20.2 – Bề mặt đất bị rửa trôi, xói mòn sau khi rừng bị tàn phá

Bài 28 – Hình 28.1 – Bông lúa mì và cánh đồng lúa mì - Hình 28.3 – Cây ca cao và quả ca cao - Hình 28.4 – Cây củ cải đường - Hình 28.6 – Thanh niên tích cực tham gia trồng rừng ngập mặn

Bài 29 – Hình 29.1 – Chăn nuôi bò ở Nam Mĩ - Hình 29.2 Chăn nuôi dê ở châu Phi - Hình 29.4 – Đồi mồi và trai ngọc

Bài 32 – Hình 32.1 – Khai thác dầu trên biển ở Việt Nam - Hình 32.2 – Nhà máy điện khí đốt ở Ấn Độ - Hình 32.7 – Sản xuất ôtô ở Hàn Quốc - Hình 32.8 – Nhà máy hoá dầu ở Nhật Bản

Bài 37 – Hình 37.1 – Tầu cao tốc TGV của Pháp, có tốc độ chạy tàu tới 260km/giờ




Bài 40 – Hình 40 Tỉ trọng buôn bán hàng hoá giữa các vùng và bên trong các vùng, năm 2004 (theo WTO)

Bài 41 – Hình 41.1 – Khai thác than Bài 42 – Hình 42 – Bãi rác ở Ma-ni-la (phi-lip-pin).

- Khi dạy đến các tranh ảnh, các hình vẽ trên đây giáo viên cần dừng lại hướng dẫn học sinh khai thác kiến thức địa lí tàng trữ ở trong đó:

Đối với hình là tranh ảnh – Những hình ảnh tiêu biểu của một quốc gia hay là hiện tượng thiên nhiên, xã hội kì thú đặc biệt thì giáo viên nên khai thác để các hình ảnh đó, các biểu tượng địa lí, in đậm trong tâm trí học sinh trên nền kiến thức chung về lãnh thổ đang học tập, nghiên cứu.

- Quy trình chung khái thác một bức tranh ảnh : Đọc tên bức tranh ảnh Xác định vị trí địa lí của bức tranh ảnh, thời gian, không gian (trên bản

đồ) của bức tranh ảnh Giá trị của bức tranh : Giá trị của bức tranh trong học tập địa lí Giá trị về lịch sử Giá trị về kiến trúc, văn hóa, khoa học, nhân văn Giá trị về kinh tế, chính trị...

- Đối với hình vẽ mô phỏng về cấu trúc, về quy luật của một hiện tượng tự nhiên thì giáo viên cần phân tích để làm rõ bản chất của hiện tượng.

Ví dụ: các vận động của Trái Đất và hệ quả của nó, cấu tạo của Trái Đất, của lớp vỏ thạch quyển, các mảng kiến tạo, các quá trình uốn nếp, đứt gãy; các tầng khí quyển, quy luật phân phối năng lượng Mặt Trờì, phân bố các đai cao hạ áp, quy luật của gió; quy luật tuần hoàn của nước, quy luật thuỷ triều, các vành đai thực vật và đất trên các núi cao và cấu trúc của lớp vỏ địa lí của Trái Đất.

Quy trình chung khai thác một hình vẽ: Đọc tên hình vẽ Xác định hình vẽ đó mô phỏng cái gì ? (Ví dụ: Bài 6 – Hình 6.4 – Mô

phỏng các mùa theo dương lịch ở Bắc bán cầu; Bài 14 – Hình 14.1 – Mô phỏng sự phân phối năng lượng Mặt Trời; Bài 19 - Hình 19.1 – Mô phỏng sự tuần hoàn của nước trên Trái Đất... )

Giá trị của hình vẽ đó trong việc diễn giải các dấu hiệu của khái niệm địa lí tự nhiên hay diễn giải các quy luật địa lí tự nhiên

Giá trị về tự nhiên, danh thắng. 2.4.7. Sử dụng phối hợp các loại hình trong việc hình thành kiến thức địa lí 10

2.4.7.1. Kiến thức chung - Khi sử dụng kênh hình trong dạy học địa lí nói chung, dạy học địa lí 10 nói riêng thông thường các giáo viên ít chú ý đến việc phối hợp sử dụng các loại hình bản đồ với nhau, phối hợp bản đồ với tranh ảnh và bảng biểu. Đây là một tồn tại trong dạy




học địa lí. Bởi vì mỗi loại hình bản đồ có chức năng riêng: bản đồ trong sách giáo khoa có chức năng chính của nó là giúp học sinh tư duy gắn liền với lãnh thổ; bản đồ giáo khoa treo tường là loại dùng chung cho thầy và trò ở trên lớp, thầy diễn giải kiến thức trên bản đồ, trò theo dõi, nhận thức,ghi chép...; atlat địa lí giúp học sinh tham khảo, mở rộng kiến thức; bản đồ trống giúp học sinh rèn luyện kĩ năng địa lí và bản đồ. Sự phối hợp này diễn ra trong từng bài học địa lí, liên tục xuyên suốt chương trình địa lí 10, cũng như sự phối hợp kế tiếp từ lớp dưới lên lớp trên. Ngoài ra, các hình vẽ, tranh ảnh và bảng biểu bao giờ cũng có địa chỉ rõ ràng trên lãnh thổ địa lí mà thầy và trò đang giảng dạy và học tập. Lãnh thổ này đã được bản đồ phản ánh rất đầy đủ và rõ ràng. Các tác giả viết sách tách tranh ảnh, biểu đồ và các bảng biểu ra một cách tương đối để diễn giải các hiện tượng cụ thể, khắc sâu trong kí ức học sinh. Do đó, người giáo viên cần liên kết và phối hợp kênh hình một cách hợp lí, chặt chẽ sẽ giúp học sinh nắm bắt kiến thức hoàn chỉnh, có cơ sở khoa học chắc chắn. Kinh nghiệm cho hay, muốn sử dụng kênh hình thành công người giáo viên phải nhất thể hoá kiến thức trong đầu của mình với kiến thức tàng trữ trong kênh hình để truyền đạt kiến thức cho học sinh.

2.4.7.2. Một số ví dụ phối hợp khai thác kênh hình trong việc dạy học Địa lí 10

- Ví dụ 1: Bài 5, trang 18, SGK Khi giảng mục 1- Vũ Trụ, ngoài hình 5.1 trong SGK,GV có thể sử

dụng thêm hình chụp từ vệ tinh sau:

Hệ Mặt Trời trong Dải Ngân Hà




Nội dung

Đây là bức ảnh thể hiện vị trí Mặt Trời trong Dải Ngân Hà. Thiên hà chứa Hệ Mặt Trời, được gọi là Ngân Hà đó là một trong hàng trăm tỉ thiên hà trong khoảng không gian vô cùng vô tận. Khoảng không gian vô tận mà con người nhận thức được gọi là Vũ Trụ. Trong Dải Ngân Hà, Mặt Trời cũng chỉ là 1 trong khoảng 1, 5 tỉ ngôi sao phát sáng.

Qua hình , chúng ta thấy hệ Mặt Trời chỉ là 1 chấm sáng trong hàng tỉ chấm sáng trong Dải Ngân Hà.

Phương pháp sử dụng Hình 5.1 được sử dụng để giảng dạy mục I – Vũ trụ. Học thuyết

về sự hình thành Vũ Trụ. Khái niệm "Vũ Trụ", HS đã được học ở lớp 6, ở đây GV cần hướng dẫn HS kết hợp quan sát ảnh và kiến thức đã học để nắm được nội dung cơ bản của khái niệm này. Mặt Trời chỉ là 1 ngôi sao trong rất nhiều ngôi sao (hàng tỉ) trong Dải Ngân Hà. Bằng kiến thức đã học, GV gợi cho HS nhớ lại: Trái Đất của chúng ta là một khối cầu vĩ đại, nhưng Mặt Trời còn lớn hơn rất nhiều. Từ đó các em có thể hình dung cụ thể về sự bao la, vô cùng vô tận của Vũ Trụ.




Qua hình 5.1, GV dẫn dắt hoặc đặt câu hỏi phát vấn để HS rút ra được nhận xét: Mặt Trời trong Dải Ngân Hà chỉ như là một hạt cát trong sa mạc mênh mông.

Khi giảng mục I.2. Hệ Mặt Trời: ngoài hình vẽ 5.2 trong SGK giáo viên có thể sử dụng hình chụp từ vệ tinh sau:

Hệ Mặt Trời

Nội dung

Hình 2.2 là hình vẽ minh họa về các hành tinh trong hệ Mặt Trời. Quan sát hình, chúng ta thấy hệ Mặt Trời gồm: Mặt Trời ở trung tâm và các hành tinh chuyển động xung quanh Mặt Trời là: Thủy tinh, Kim tinh, Trái đất, Hỏa tinh, Mộc tinh, Thổ tinh, Thiên Vương tinh, Hải Vương tinh. Quỹ đạo chuyển động xung quanh Mặt Trời của tám hành tinh này cùng chiều, đều từ trái sang phải. Trái Đất của chúng ta là hành tinh thứ ba, tính theo thứ tự xa dần Mặt Trời.

Phương pháp sử dụng GV có thể dùng câu hỏi phát vấn: Quan sát hình 2.2, em hãy cho

biết Hệ Mặt Trời có mấy hành tinh, đó là những hành tinh nào, quỹ đạo chuyển động của chúng ra sao? Bằng sự quan sát trực tiếp, yêu cầu HS trả lời được như đoạn viết ở phần trên, từ "... Hệ Mặt Trời gồm: Mặt Trời... và Hải vương tinh". Kết hợp với kênh chữ trong SGK (mục II.2) và vốn kiến thức của HS, GV có thể phát vấn, dẫn dắt để HS có hiểu biết đầy đủ hơn về Hệ Mặt




Trời.Ngoài các hành tinh đã được thể hiện trong hình 2.2, Hệ Mặt Trời còn có các tiểu hành tinh, vệ tinh, sao chổi, thiên thạch và các đám bụi khí. Để củng cố kiến thức của HS về Vũ Trụ ở mục I.2, GV có thể mô tả để HS hình dung được Hệ Mặt Trời là một hệ nhỏ trong Vũ Trụ bao la vô cùng, vô tận. GV cần lưu ý để HS nắm được: Ngoài chuyển động xung quanh Mặt Trời, các hành tinh còn tự quay quanh trục với hướng ngược chiều kim đồng hồ (trừ Kim tinh và Thiên vương tinh).

Khi giảng mục I.3. Trái đất trong Hệ Mặt Trời, GV có thể sử dụng hình sau

Trái Đất trong hệ Mặt Trời

Trái Đất của chúng ta có dạng hình cầu và kích thước rất lớn, bán kính Trái Đất là 6370 km, chiều dài đường Xích đạo là 40.076 km. Trái Đất là một khối cầu vĩ đại, nhưng Mặt Trời còn lớn hơn nhiều, đường kính Mặt Trời dài gấp 109 lần đường kính Trái Đất. Thể tích Mặt Trời cũng lớn gấp 1.300.000 lần thể tích Trái Đất. Khoảng cách trung bình từ Trái Đất đến Mặt Trời là 150 triệu km, một máy bay phản lực tốc độ 1000 km /h phải bay gần 18 năm. Với tốc độ 300.000 km /s, ánh sáng từ Mặt Trời tới Trái Đất phải mất 8, 3 phút. Hệ Mặt Trời rộng lớn và vĩ đại như vậy nhưng trong Dải Ngân Hà thì hệ Mặt Trời lại rất nhỏ bé.

Khi giảng II. Hệ quả chuyển động tự quay quanh trục của Trái Đất, sử dụng hình sau:




Nội dung Trái Đất có hai chuyển động chính, chuyển động tự quay quanh

trục và chuyển động xung quanh Mặt Trời. Hình minh hoạ chuyển động tự quay quanh trục của Trái Đất. Quan sát hình, ta thấy Trái Đất tự quay quanh một trục tưởng tượng theo chiều từ tây sang đông. Trục này nghiêng so với mặt phẳng quỹ đạo chuyển động của Trái Đất xung quanh Mặt Trời. Trong khi Trái Đất tự quay quanh trục, có hai điểm không thay đổi vị trí (cố định) đó là: cực Bắc và cực Nam.

Phương pháp sử dụng GV có thể dùng câu hỏi: Quan sát hình, em hãy mô tả chuyển

động tự quay quanh trục của Trái Đất. Dựa trên sự quan sát của HS, GV hướng dẫn để các em mô tả đúng và kết hợp cung cấp cho HS những kiến thức mới:

Trục (tưởng tượng) của Trái Đất tạo với mặt phẳng quỹ đạo chuyển động của Trái Đất xung quanh Mặt Trời một góc là 66033'.

Thời gian Trái Đất tự quay một vòng quanh trục là một ngày đêm (24 giờ)

- Ví dụ 2: Bài 11. Khí quyển. Sự phân phối nhiệt độ không khí trên Trái Đất. Khi giảng mục II.1, GV sử dụng hình 11.2: Phân phối bức xạ Mặt Trời




Nội dung: Mặt Trời là một ngôi sao phát sáng khổng lồ, nguồn năng lượng Mặt Trời được toả đi các hướng trong không gian.

Hình 11.2. minh hoạ sự phân phối năng lượng Mặt Trời hướng tới Trái Đất. Quan sát hình, chúng ta thấy nguồn bức xạ Mặt Trời được phân phối như sau: 30% phản hồi vào không gian, 19% khí quyển hấp thụ, 47% bề mặt Trái Đất hấp thụ, 4% tới bề mặt Trái Đất rồi bị phản hồi vào không gian.

Phương pháp sử dụng: Trái Đất là một hành tinh không tự phát sáng. Nguồn cung cấp nhiệt chủ yếu cho bề mặt Trái Đất là bức xạ Mặt Trời. Nội dung chủ yếu của mục II.1 là quan hệ giữa bức xạ và nhiệt độ không khí, nhưng dựa vào hình, HS mới chỉ nêu được sự phân phối của năng lượng Mặt Trời đến bề mặt Trái Đất. Câu hỏi phát vấn mà GV dùng để khai thác hình là: Dựa vào hình 11.2, em hãy cho biết nguồn bức xạ từ Mặt Trời đến bề mặt Trái Đất được phân phối như thế nào?

- Ví dụ 3: Bài 12. Sự phân bố khí áp. Một số loại gió chính Khi giảng mục I.1, GV sử dụng hình vẽ 12.1 và một số hình thực tế sau :




Nội dung: Hình thể hiện các đai khí áp và gió trên Trái Đất, phân bố

khí áp. Một số loại gió chính. Tỉ trọng không khí có sự thay đổi ở các nơi khác nhau trên Trái Đất nên khí áp cũng thay đổi theo. Trên Trái Đất, từ cực Bắc đến cực Nam hình thành 7 vành đai áp cao và áp thấp xen kẽ và đối xứng qua đai áp thấp xích đạo.

Đai áp thấp xích đạo hình thành ở vùng xích đạo. Hai đai áp cao chí tuyến hình thành ở khoảng vĩ tuyến 300B và

300 N. Hai đai áp thấp ôn đới hình thành ở khoảng vĩ tuyến 600B và

600N. Hai đai áp cao cực, hình thành ở vùng cực Bắc và cực Nam. Một số loại gió chính được thể hiện trên hình 2.8 như sau: Gió Mậu dịch: thổi từ hai vùng áp cao chí tuyến về vùng áp thấp

xích đạo; hướng đông bắc ở bán cầu Bắc, hướng đông nam ở bán cầu Nam.

Gió Tây ôn đới: thổi từ hai vùng áp cao chí tuyến về hai vùng áp thấp ôn đới; hướng tây bắc ở bán cầu Bắc, hướng tây nam ở bán cầu Nam.

Gió Đông cực: phạm vi hoạt động từ hai cực tới vĩ tuyến 600B và 600N ; hướng thịnh hành là hướng đông.

Phương pháp sử dụng: GV có thể sử dụng các câu hỏi phát vấn sau: Giáo viên: Nguyễn Lệ Phúc Hậu



Câu hỏi 1: Quan sát hình 2.8, em hãy nêu sự phân bố các đai áp thấp và áp cao trên thế giới.

=> Câu hỏi này yêu cầu HS mô tả được các đai khí áp trên Trái Đất như đoạn: "Trên Trái Đất ... cực Bắc và cực Nam.". Câu hỏi 2: Dựa vào SGK và vốn kiến thức, em hãy giải thích sự

phân bố các đai khí áp nêu trên? Đây là câu hỏi phát huy tư duy địa lí, trên cơ sở vận dụng vốn hiểu biết

sẵn có của HS. Câu hỏi này yêu cầu HS giải thích được sự phân bố của các đai khí áp. Ví dụ: giải thích sự hình thành đai áp thấp xích đạo (ở vùng xích đạo, quanh năm nóng, không khí nở ra, bốc lên cao; vì vậy, ở đây không khí loãng, sinh ra đai áp thấp xích đạo).

- Ví dụ 4: Bài 22 - Dân số và sự gia tăng dân số. Khi giảng muc II.1 GV sử dụng các biểu đồ sau:

Nội dung:Trên hình xây dựng biểu đồ tỉ suất sinh thô thời kì 1950- 2005 của các nước phát triển, các nước đang phát triển và toàn thế giới. Nhìn trên biểu đồ ta thấy tỉ suất sinh thô của các nước phát triển giảm mạnh, các biểu đồ cột giảm nhanh, riêng cột biểu đồ của các nước đang phát triển giảm ít hơn vì tỉ suất sinh thô của các nước đang phát triển giảm ít hơn. Vì tỉ suất sinh thô của các nước đều giảm nên tỉ suất sinh thô chung của toàn thế giới giảm.

Phương pháp sử dụng: Dựa vào kiến thức đã học và biểu đồ hình 22.1 GV hướng dẫn HS đọc biểu đồ, so sánh các chỉ số rồi ghi vào bảng dưới đây: Thời kì

Nhóm nước

1950 -

1955

1975 -

1980

1985 -

1990

1995-

2000

2004-

2005




Toàn thế giớiCác nước phát triểnCác nước đang phát triển HS tự nhận xét tình hình tỉ suất sinh thô của thế giới, các nước phát

triển, các nước đang phát triển. GV kết luận, HS ghi những kiến thức cần ghi nhớ vào vở.

- Ví dụ 5: Bài 23 - Cơ cấu dân số Khi giảng ở mục I.2: Cơ cấu dân số theo tuổi GV sử dụng các hình vẽ

tháp dân số 23.1

Hình 23.1 - Các kiểu tháp tuổi cơ bản

Nội dung: Trên biểu đồ hình 23.1 biểu hiện các tháp tuổi cơ bản: kiểu đáy rộng, biểu hiện dân số trẻ có tỉ suất sinh cao, tỉ suất tử cao, tuổi thọ trung bình thấp và dân số tăng nhanh; kiểu tháp tuổi có các nhóm tuổi tương đối đều nhau, tỉ suất sinh thấp và ổn định trong nhiều năm, tuổi thọ trung bình cao, dân số tăng chậm, ổn định cả về quy mô và cơ cấu; kiểu tháp tuổi đáy thu nhỏ, biểu hiện cơ cấu dân số già có tỉ lệ dân số ở nhóm tuổi già khá đông, tuổi thọ trung bình cao, dân số tăng rất chậm.

Phương pháp sử dụng Dựa vào kiến thức đã học và biểu đồ hình 23.1, GV hướng dẫn HS đọc

và phân tích từng biểu đồ để nhận rõ đặc điểm từng kiểu tháp tuổi cơ bản: kiểu mở rộng, kiểu ổn định, kiểu thu hẹp.

Em hãy nêu những thuận lợi và khó khăn của dân số già và dân số trẻ trong việc phát triển kinh tế - xã hội.

GV nêu tóm tắt nội dung từng kiểu biểu đồ để HS ghi vào vở




CHƯƠNG 3THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM

3.1. Mục đích thực nghiệm Đánh giá hiệu quả phương pháp sử dụng kênh hình trong giảng dạy địa lí 10 ở trường THPT Chu Văn An. Dựa vào kết quả thực nghiệm tự điều chỉnh nội dung bài dạy phù hợp với nội dung, yêu cầu của chương trình và SGK. 3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm

Xác định hiệu quả của việc sử dụng kênh hình trong dạy học địa lí 10. Thực nghiệm phương pháp sử dụng kênh hình trong giảng dạy địa lí 10 theo

hướng tích cực ở các trường THPT tỉnh Thái Nguyên. Chọn lớp tiến hành thực nghiệm, chọn lớp đối chứng Chuẩn bị các điều kiện cần thiết về mọi mặt trong công tác thực nghiệm sư

phạm 3.3. Nguyên tắc tiến hành thực nghiệm.

Phải đảm bảo tính khoa học, khách quan về khối lượng kiến thức trong sách giáo khoa địa lí 10 do Nhà xuất bản Giáo Dục phát hành.

Tuân thủ theo chương trình giảng dạy do Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định. Đảm bảo kiến thức cơ bản của bài giảng trong sách giáo khoa.

Đảm bảo tính thực tiễn: Các giờ dạy thực nghiệm được tiến hành ở các lớp đồng đều trình độ và khả năng nhận thức, cơ sở vật chất và phương tiện đầy đủ phục vụ cho tiết dạy.

Quá trình thực nghiệm và kết quả thực nghiệm được xử lý theo phương pháp thống kê toán học.

3.4 Phương pháp thực nghiệm. Thực nghiệm được tiến hành song song trên 2 lớp (lớp thực nghiệm và đối

chứng) . Các lớp đối chứng được tiến hành trước, giáo viên giảng dạy theo nội dung và phương pháp truyền thống. Với các lớp thực nghiệm, giáo viên nghiên cứu kĩ cách thiết kế bài giảng theo phương pháp mới trong đó đã xác lập các kênh hình cần thiết sao cho hiệu quả nhất.

Cả hai lớp đều do một giáo viên tiến hành giảng dạy, kiểm tra (cùng bài, cùng đề kiểm tra). Sau khi nghiên cứu các thiết kế bài giảng và dạy thực nghiệm, giáo viên rút ra những kết luận và nhận xét cần thiết.




Đề tài được tiến hành thực nghiệm trong năm học 2011 - 2012 3.5. Nội dung thực nghiệm 3.5.1. Chọn lớp thực nghiệm.

- Tôi chọn ra 02 lớp: một lớp thực nghiệm giảng dạy theo các bài đã được thiết kế dạy học tích cực, một lớp đối chứng giảng dạy theo các phương pháp truyền thống. Ở cả hai lớp tiến hành thực nghiệm và đối chứng học sinh phải được chọn lọc sao cho có trình độ và khả năng nhận thức như nhau.

STT Lớp Sĩ số Hình thức1 10a1 44 Thực nghiệm2 10a4 44 Đối chứng

3.5.2. Chọn và soạn bài thực nghiệm.- Lựa chọn các bài thực nghiệm có các loại hình tiêu biểu cho các loại hình,

nhằm mục đích hướng dẫn phương pháp sử dụng phối hợp các loại hình trong dạy học một bài địa lí 10. Đồng thời trong quá trình soạn bài chúng tôi có tham khảo ý kiến của các đồng nghiệp để nội dung đề tài vừa đảm bảo tính khoa học vừa có tính thực tiễn, tính khả thi.

- Chúng tôi đã chọn và soạn hai bài trong SGK địa lí lớp 10 dưới đây để thực nghiệm: Các bài được lựa chọn là bài 5, bài 12. Dưới đây là các bài soạn.

Bài 5: VŨ TRỤ. HỆ MẶT TRỜI VÀ TRÁI ĐẤT. HỆ QUẢ CHUYỂN ĐỘNG TỰ QUAY QUANH TRỤC CỦA TRÁI ĐẤT.

I. Mục tiêu bài học. Sau bài học, HS cần: 1. Kiến thức. + Nhận thức được vũ trụ là vô cùng rộng lớn. Hệ Mặt Trời trong đó co Trái Đất chỉ là một phần rất bé nhỏ trong Vũ Trụ. + Hiểu khái quát về Hệ Mặt Trời, Trái Đất trong Hệ Mặt Trời. + Giải thích được các hiện tượng: Sự luân phiên ngày-đêm, giờ trên Trái Đất, sự lệch hướng chuyển động của các vật thể trên bề mặt Trái Đất. 2. Kĩ năng. Dựa vào các hình trong SGK, biết: + Xác định hướng chuyển động của các hành tinh trong Hệ Mặt Trời, vị trí của Trái Đất trong Hệ Mặt Trời. + Xác định các múi giờ, hướng lệch của các vật thể khi chuyển động trên bề mặt đất. 3. Thái độ.




Nhận thức đúng đắn quy luật hình thành và phát triển của các thiên thể.II. Phương pháp và phương tiện dạy học.- PP: Thuyết trình giảng giải, đàm thoại gợi mở, nêu vấn đề- PT: + Quả Địa Cầu, một đèn pin. + Phóng to sự luân phiên ngày đêm, sự chuyển động lệch hướng của vật thể. + Mô hình vận động của Trái Đất trong Hệ Mặt Trời.III. Tiến trình dạy học.

1. Ổn định lớp. 2. Kiểm tra bài cũ. 3. Dạy bài mới. Mở bài: Từ xa xưa, con người đã quan tâm đến bầu trời và vị trí của con người trong vũ trụ bao la. Trong bài này chúng ta sẽ tìm hiểu những nét khái quát nhất về Vũ Trụ, về Mặt Trời, về Trái Đất và những hệ quả do sự chuyển động tự quay của nó

Thời gian Hoạt động của GV và HS Nội dung chính

7p

7p

5p

HĐ1: cả lớp.+ GV: yêu cầu HS dựa vào hình 5.1, kênh chữ trong SGK và hiểu biết để trả lời câu hỏi: - Vũ Trụ là gì? - Phân biệt Thiên hà với giải Ngân hà.+ HS: trả lời.+ GV: chuẩn kiến thức.HĐ2: cá nhân.+ GV: yêu cầu HS dựa vào hình 5.2, kênh chữ trong SGK để trả lời câu hỏi: - Hãy mô tả về Hệ Mặt Trời. - Kể tên các hành tinh trong Hệ Mặt Trời theo thứ tự xa dần Mặt Trời. - Câu hỏi của mục 2 trong SGK.+ HS: phát biểu.+ GV: chuẩn kiến thức: Các thiên thể gồm các hành tinh, tiểu hành tinh, vệ tinh, sao chổi, thiên thạch.HĐ3: Cặp đôi.+ GV: yêu cầu HS quan sát hình 5.2, SGK trả lời các câu hỏi: - Trái Đất là hành tinh thứ mấy trong Hệ

I. Khái quát về Vũ Trụ, Hệ Mặt Trời, Trái Đất trong Hệ Mặt Trời. 1. Vũ Trụ. - Là khoảng không gian vô tận chứa hàng trăm tỉ thiên hà.- Thiên hà chứa hệ MT trong đó có TĐ gọi là dải ngân hà

2. Hệ Mặt Trời. - Khái niêm: Hệ mặt Trời là một tập hợp các thiên thể nằm trong Dải Ngân Hà.- Hệ MT gồm có: + MT ở trung tâm + Các thiên thể chuyển động xung quanh: các hành tinh, tiểu hành tinh, vệ tinh, sao chổi, các thiên thạch. + Các đám bụi khí 3. Trái Đất trong Hệ Mặt Trời.- Vị trí thứ 3 từ Hệ Mặt Trời trở ra, khoảng cách trung




7p

10p

7p

Mặt Trời? Vị trí đó có ý nghĩa như thế nào đối với sự sống? - Trái Đất có mấy chuyển động chính, đó là những chuyển động nào?+ HS: trình bày kết quả.+ GV: chuẩn kiến thức.

HĐ4: cả lớp B1: GV cho quay quả địa cầu theo hướng từ Tây sang Đông và dùng đèn pin chiếu vào yêu cầu HS quan sát để cho biết: - Vì sao trên Trái Đất có ngày và đêm và ngày đêm kế tiếp không ngừng?- Thời gian ban ngày, ban đêm là bao nhiêu, vì sao?B2: HS quan sát, suy nghĩ và trả lời trả lời.B3: GV chuẩn kiến thức.HĐ5: cá nhân.B1: GV yêu cầu HS quan sát hình 5.3, kênh chữ ở SGK để trả lời câu hỏi: - Phân biệt sự khác nhau giữa giờ địa phương và giờ quốc tế. - Vì sao người ta phải chia ra các khu vực giờ và thống nhất cách tính giờ trên thế giới. - Vì sao phải có đường chuyển đổi ngày quốc tế?B2: HS trả lời.B3: Gv nhận xét, bổ sung và chuẩn kiến thức.

HĐ6: cặp đôi.B1: GV yêu cầu HS dựa vào hình 5.4, SGK và vốn hiểu biết: - Cho biết, ở bán cầu bắc các vật thể chuyển động lệch sang phía nào, ở bán cầu nam các vật thể chuyển động lệch sang phía nào so với hướng ban đầu? - Giải thích vì sao có sự lệch hướng đó?B2: HS trình bày.B3: GV chuẩn kiến thức.

bình từ Mặt Trời đến Trái Đất là 149,5 triệu km. - Là hành tinh duy nhất trong hệ MT có sự sống.- Trái Đất vừa tự quay quanh trục vừa tịnh tiến xung quanh Mặt Trời.II. Hệ quả chuyển động tự quay quanh trục của Trái Đất. 1. Sự luân phiên ngày và đêm. Do Trái Đất hình cầu và tự quay quanh trục nên có hiện tượng luân phiên ngày và đêm.

2. Giờ trên Trái Đất và đường chuyển ngày quốc tế.- Bề mặt Trái Đất được chia thành 24 múi giờ, mỗi múi giờ rộng 150 kinh tuyến.- Giờ quốc tế:giờ ở múi giờ số O được lấy làm giờ quốc tế hay giờ GMT.- Giờ ở múi giờ bên phải sớm hơn giờ ở múi giờ bên trái số 0.- Việt Nam thuộc múi giờ số 7.- Kinh tuyến 180 là kinh tuyến đổi ngày quốc tế. 3. Sự lệch hướng chuyển động của các vật thể. + Lực làm lệch hướng là lực Coriolit. + Biểu hiện:




- Nữa cầu Bắc lệch về bên phải - Nữa cầu Nam lệch về bên trái. + Nguyên nhân: do Trái Đất tự quay theo hướng ngược chiều kim đồng hồ với các vận tốc dài khác nhau ở các vĩ độ. + Lực Coriolit tác động đến sự chuyển độngcủa các khối khí, dòng biển, dòng sông, đường đạn bay trên bề mặt Trái Đất.

4. Củng cố. Hãy trình bày các hệ quả địa lí của vận động tự quay của Trái Đất.5. Hoạt động nối tiếp. HS làm bài tập 3 SGK trang 21 SGK.- Dùng công thức: Tm =To + m Trong đó: Tm: Giờ của múi cần tính; To: Giờ gốc; m: số múiIV. Rút kinh nghiệm

Bài 12: SỰ PHÂN BỐ KHÍ ÁP. MỘT SỐ LOẠI GIÓ CHÍNH

I. Mục tiêu bài học. Sau bài học, HS cần: 1. Kiến thức. Hiểu rõ: - Nguyên nhân dẫn đến sự thay đổi khí áp từ nơi này qua nơi khác

- Nguyên nhân hình thành một số loại gió chính. 2. Kĩ năng. Nhận biết nguyên nhân hình thành một số loại gió thông qua bản đồ và các hình vẽ.II. Phương pháp và phương tiện dạy học.- PP: Khai thác kiến thức từ kênh hình, đàm thoại gợi mở nêu vấn đề, thảo luận nhóm.- PT: Bản đồ khí áp và gió thế giới.III. Tiến trình bài giảng.1. Ổn định lớp. 2. Kiểm tra bài cũ. Nêu rõ vai trò của khí quyển đối với đời sống trên Trái Đất.3. Dạy bài mới.




Mở bài: Chúng ta đã được học qua các loại gió: gió Mậu dịch, gió Tây ôn đới. Nhưng ngay nơi diễn ra gió Mậu dịch - loại gió được coi là ổn định và điều hoà nhất vẫn có những khu vực hoạt động của gió mùa và có các loại gió mang tính chất địa phương. Vậy nguyên nhân nào gây ra các loại gió đó? Bài học hôm nay sẽ giúp các em hiểu rõ vì sao có các loại gió khác nhau như vậy.

Thời gian Hoạt động của GV và HS Nội dung chính

15p

20p

HĐ1: Cá nhânB1: GV yêu cầu HS:- Dựa vào SGK kết hợp với hiểu biết của mình cho biết khí áp là gì? Nguyên nhân dẫn đến sự thay đổi của khí áp? - Quan sát hình 12.1, 12.2 và 12.3 để cho biết: * Trên bề mặt Trái Đất khí áp được phân bố như thế nào? * Các đai khí áp cao và khí áp thấp từ xích đạo đến cực có liên tục không?Tại sao có sự chia cắt như vậy?B2: HS tìm hiểu và trả lời.B3: GV chuẩn kiến thức và giải thích cho HS rõ. - Khí áp thay đổi theo độ cao, nhiệt độ, độ ẩm. - Dọc xích đạo là đai áp thấp. Hai đai áp cao cận chí tuyến ở khoảng hai chí tuyến 300B và 300N. Hai đai áp thấp ở khoảng hai vĩ tuyến 600B và 600N.Hai áp cao ở hai cực Bắc và Nam. - Các đai khí áp không liên tục mà chia cắt thành những khu khí áp riêng biệt, nguyên nhân là do sự phân bố xen kẽ giữa lục địa và đại dương.HĐ2: Nhóm. Bước 1: GV sử dụng sơ đồ các đai gió để gợi ý và yêu cầu HS nhắc lại khái niệm về gió, nguyên nhân sinh ra gió sau đó chia lớp làm 4 nhóm và giao nhiệm vụ cho các nhóm: - Nhóm 1, 3: Tìm hiểu về gió Tây và gió Mậu dịch theo gợi ý: * Phạm vi hoạt động. * Hướng gió thổi. * Tính chất của gió. - Nhóm 2, 4: Trình bày nguyên nhân và hoạt động của gió mùa theo gợi ý:

I. Sự phân bố khí áp. 1. Khí áp và nguyên nhân thay đổi khí áp. + Khí áp: sức nén của không khí xuống mặt Trái Đất. + Sự thay đổi khí áp theo độ cao, nhiệt độ, độ ẩm. 2. Sự phân bố các đai khí áp trên Trái Đất. - Sự phân bố khí áp: các đai cao áp, hạ áp phân bố xen kẽ và đối xứng qua hạ áp xích đạo.

II. Một số loại gió chính.1. Gió Tây ôn đới. + Thổi từ áp cao cận nhiệt đới về áp thấp ôn đới vĩ độ 600. + Thời gian hoạt động: quanh năm. + Hướng: hướng Tây là chủ yếu( bán cầu bắc: Tây Nam, bán cầu Nam: Tây Bắc). + Tính chất gió: ẩm, đem




5p

* Xác định trên bản đồ, lược đồ một số trung tâm áp, hướng gió và giải hội tụ nhiệt đới tháng 1 và tháng 7.. * Nêu sự tác động của chúng? VD? * Xác định trên hình 14.1 những khu vực có gió mùa.Bước 3: B2: HS làm việc theo nhóm và cử đại diện các nhóm dựa vào bản đồ trình bày kết quả. B3: GV chuẩn kiến thức.

HĐ3: Cả lớp.B1: GV yêu cầu HS:- Quan sát hình 11.4, đọc nội dung mục a để trình bày hoạt động của gió biển, gió đất và giải thích nguyên nhân hình thành hai loại gió này. - Dựa vào hình 12.5 và kiến thức đã học : * Trình bày hoạt động của gió phơn * Nêu tính chất của gió ở hai sườn núi. * Giải thích sự hình thành và nêu tính chất của gió phơn. Nêu ví dụ những nơi có gió này ở Việt Nam.B2: HS suy nghi và trình bày kết quảB3: GV chuẩn kiến thức.

mưa nhiều.2. Gió Mậu dịch. + Phạm vi hoạt động: thổi từ áp cao cận nhiệt đới về áp thấp xích đạo. + Thời gian hoạt động: quanh năm. + Hướng: Đông Bắc (bán cầu bắc) Đông Nam ( bán cầu nam) + Tính chất: khô, ít mưa.3. Gió mùa. + Là loại gió thổi hai mùa ngược hướng nhau với tính chất khác nhau. + Loại gió này không có tính chất vành đai. + Phân bố ở đới nóng( Ấn Độ, Đông Nam Á…) và một số nơi thuộc vĩ độ trung bình + Nguyên nhân: Do sự nóng lên hoặc lạnh đi không đều giữa lục địa và đại dương theo mùa..4. Gió địa phương. a) Gió đất và gió biển. + Hình thành ở vùng bờ biển. + Thay đổi hướng theo ngày và đêm. + Ban ngày gió từ biển thổi vào đất liền. Ban đêm gió từ đất liền thổi ra biển. b) Gió phơn. Là loại biến tính khi đi qua núi trở nên khô và nóng.

4. Củng cố.




a- So sánh gió mùa với gió đất và gió biển ( về nguyên nhân hình thành , hướng gió , phạm vi ảnh hưởng , thời gian hoạt động )b-Sắp xếp các cột A với B sao cho đúng .

A B A-B1- Gió tây ôn đới a- Thổi từ cao áp địa cực về áp thấp cận cực 1- b1- Gió Mậu dịch b- Thổi từ cao áp cận chí tuyến về áp thấp cận cực 2- c3- Gió mùa c- Thổi từ cao áp cận chí tuyến về áp thấp xích đạo 3- d4- Gió Đông cực d- Thổi từ hai mùa ngược hướng nhau 4- ac- Dựa vào hình 12. 1, trình bày cơ chế hoạt động của gió Tây ôn đới và gió Mậu dịch5. Hoạt động nối tiếp. HS trả lời câu hỏi và làm bài tập trong SGK.IV. Rút kinh nghiệm




Bài 37. ĐỊA LÍ CÁC NGÀNH GIAO THÔNG VẬN TẢI

I – Mục tiêu bài họcSau bài học, HS cần :1-Kiến thức -Nắm được các ưu điểm và hạn chế của từng loại hình giao thông vận tải.-Biết được đặc điểm phát triển phân bố của từng ngành vận tải trên thế giới, xu hướng mới trong sự phát triển và phân bố của từng ngành.-Thấy một số vấn đề về môi trường do sự hoạt động của các phương tiện vận tải và do các sự cố môi trường xảy ra trong quá trình hoạt động của ngành giao thông vân tải.2-Kỹ năng -Biết làm việc với bản đồ giao thông vận tải thế giới. Xác định được trên bản đồ một số tuyến đường giao thông quan trọng(đường ôtô, đường thủy, đường hành không…), vị trí của một số đầu mối giao thông vận tải.-Biết giải thích các nguyên nhân phát triển và phân bố giao thông vận tải.II- Phương tiện dạy học -Bản đồ Giao thông vận tải trên thế giới

-Hình 37.3 trong sgk(phóng to) -Một số hình ảnh về xác phương tiện vận tải và hoạt động của các đầu mối giao thông vận tải tiêu biểuIII- Tiến trình dạy học 1-Ổn định lớp 2- Kiểm tra bài cũ1/ Nêu vai trò và đặc điểm của ngành giao thông vận tải2/Phân tích các nhân tố tác động đến sự phân bố và phát triển các ngành giao thông vận tải, nhân tố nào đóng vai trò quyết định.3- Bài mới Định hướng : Sự phát triển và phân bố ngành giao thông vận tải phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau. Vì vậy, tùy thuộc vào từng điều kiện tự nhiên và trình độ phát triển kinh tế-xã hội nhất định mà có các loại hình giao thông vận tải khác nhau. Bài học hôm nay sẽ tìm hiểu đặc điểm, tình hình phát triển của một số loại hình giao thông vận tải.Hoạt động của GV và HS Nội dung cơ bảnHĐ1 : Nhóm Gv chia thành 6 nhóm lớn, thành nhiều nhóm nhỏ để thảo luận các vấn đề sau đây.Nhóm1 :Giao thông đường sắt Đường sắt : Có ưu điểm và hạn chế gì ?Điều đó có ảnh hưởng gì đến khả năng cạnh tranh hiện nay ?

I. Đường sắt*Ưu điểm :-Chuyên chở hàng nặng, cự li xa, tốc độ nhanh và ổn định, giá rẻ*Nhược điểm :-Đầu tư ban đầu lớn-Tàu chỉ vận hành trên những tuyến đường ray cố địnhkém cơ động




Ngành đường đường sắt ra đời và thời gian nào ? gắn với sự kiện khao học nào ?Những vùng và quốc gia nào có mật độ mạng lưới đường sắt dày đặc nhất ? Tại sao châu Âu và vùng Đông Hoa Bắc Kì mạng lưới đường sắt có mật độ cao. Liên hệ với Việt Nam.

Nhóm 2 : Giao thông đường ôtôĐường ôtô : Có ưu điểm và hạn chế gì ?Điều đó có ảnh hưởng gì đến khả năng cạnh tranh hiện nay ?Những thành tựu của ngành giao thông vận tải đường ôtô trong những năm gần đây.Số lượng ôtô tập trung nhiều ở những nước nào ? Vì sao ở các nước phát triển lượng xe ôtô lại nhiều như vậy ?

Nhóm 3 :Đường ống-Dựa vào kiến thức sgk và sự hiểu biết của bản thân cho biết : HS cho biết ngành giao thông vận tải đường ống có những ưu điểm và hạn chế gì ?Những thành tựu của ngành giao thông vận tải đường ống gắn với điều gì ?Những nước nào có mạng lưới đường ống dài nhất thế giớiLiên hệ tình hình phát triển mạng lưới đường ống ở Việt Nam.

*Tình hình sản xuất và phân bố-Tổng chiều dài đường sắt thế giới hiện nay :1,2trkm-Đầu máy ngày càng được cải tiến :Đầu máy chạy bằng hơi nướcchạy bằng dầuchạy bằng điện-Khổ đường ray được mở rộng :1,4m 1,6m thay cho 1,0m-Phân bố nhiều nhất: châu Âu và Đông Bắc Hoa Kì II. Đường ôtô*Ưu điểm :-Tiên lợi, cơ động, thích nghi cao với các dạng địa hình.-Hiệu quả kinh tế cao trên các cự li ngắn-Là phương tiện vận tải phối hợp hoạt động của các phương tiện khác*Nhược điểm :-Khối lượng vận chuyển nhỏ, chi phí xăng dầu cao-Gây ô nhiễm môi trường-Dễ gây ách tách giao thông*Tình hình sản xuất và phân bố-Trên thế giới sử dụng khoảng 700tr đầu xe ôtô, 4/5 là xe du lịch-Phân bố :tập trung nhiều ở các nước phát triển

III.Đường ống*Ưu điểm :-Giá rẻ, ít tốn mặt bằng xây dựng-Rất hiệu quả khi vận chuyển dầu và khí đốt*Nhược điểm :-Không vận chuyển được các chất rắn-Khó khăn cho khắc phục sự cố*Tình hình phát triển và phân bố-Đường ống được xây dựng trong thế kỉ XX-Sự phát triển đường ống gắn liền với sự nhu cầu vận chuyển dầu.-Phân bố nhiều nhất ở : Trung Đông, Hoa




Hs lần lượt trả lời các câu hỏiGv chuẩn kiến thức Nhóm 4 :Đường sông, hồNgành giao thông đường sông, hồ có những ưu và nhược điểm gì ?Hiện nay ngành giao thông này có những thành tựu gì mớiNhững nước nào có thể phát triển phát triển được đường sông hồ. Tại sao ?Kể tên một số tuyến giao thông sầm uất nhất trên thế giới hiện nay. Liên hệ Việt Nam.HS lần lượt trả lời các câu hỏi. Gv chuẩn kiến thức và cung cấp thông tin về 5 hồ lớn ở Hoa Kì.

Nhóm 5 :Đường biểnNgành vận tải đường biển có ưu điểm và nhược điểm gì ?Những thành tựu của ngành giao thông vận tải này trong những năm gần đâySự phân bố của các hải cảng lớn trên thế giới. Tại sao các hải cảng lớn trên thế giới lại phân bố chủ yếu ở hai bờ Đại Tây Dương. Kể tên những hai cảng lớn trên thế giới mà em biết.Liên hệ ở Việt Nam

Nhóm 6 :Đường khôngHãy cho biết ngành giao thông đường hàng không có ưu điểm và nhược điểm gì ?Những thành mới của ngành giao thông vận tải hành không trong những năm gần đây

Kì, Trung Quốc, LBN

IV . Đường sông, hồ *Ưu điểm-Thích hợp cho vận chuyển hanhg hóa nặng và cồng kềnh, không cần nhanh-Giá rẻ*Nhược điểm-Tốc độ chậm-Phụ thuộc chặt chẽ vào điều kiện tự nhiên. *Tình hình phát triển và phân bố-Phát triển sớm, hiện nay để tăng cường khả năng vận tải các nước tiến hành cải tạo sông, đào kênh-Những nước phát triển mạnh : Hoa Kì, Canađa, LBNgaV. Đường biển :*Ưu điểm :-Chủ yếu giao thông vận tải trên các tuyến đường quốc tế-Do vận chuyển đường dài nên khối lượng luân chuyển hành hóa lớn*Nhược điểm :-Phụ thuộc lớn vào tự nhiên. Dễ gây thiệt hại lớn-Gây ô nhiễm môi trường*Tình hình phát triển và phân bố-Đảm nhiệm 3/5 khối lượng lượng luân chuyển hành hóa của tất cả các phương tiện vận tải trên thế giới-1/2 hàng hóa vận hcuyển là dầu mỏ và sản phẩm dầu thô-Phân bố ; 2/3 số hải cảng tập trung ở hai bờ đói diện Đại Tây DươngVI.Đường hàng không*Ưu điểm :-Tốc độ vận chuyển nhanh nhất*Nhược điểm : -Cước phí vận tải đắt, trọng tải thấp, chi phí lớn*Tình hình phát triển và phân bố




Sự phân bố của các sân bay phụ thuộc vào những yếu tố nào ? Hãy kể tên một số sân bay mà em biết. Liên hệ Việt Nam.

-Trên thế giới có khoảng 5000 sân bay dân dụng-Số lượng hành khách chuyên chở ngày càng đông-Phân bố :Hoa Kì và Tây Âu

IV- Đánh giáEm hãy so sánh ưu và nhược điểm của ngành giao thông đường sắt và đường ôtôV- Hoạt động nối tiếpTrả lời các câu hỏi cuối bài, chuẩn bị nội dung bài thực hànhPhần rút kinh nghiệm

3.6. Tổ chức thực nghiệm 3.6.1. Tiến hành thực nghiệm

Để có cơ sở đánh giá giờ thực nghiệm hiệu quả, chính xác, sau mỗi giờ thực nghiệm cần đánh giá thái độ học tập của học sinh Kiểm tra chất lượng giờ học bằng các câu hỏi tự luận và trắc nghiệm ngay sau giờ học bằng phiếu học tập. Kết quả kiểm tra sẽ được hệ thống hóa bằng các bảng tổng hợp sau khi GV chấm bài của HS. Những câu hỏi kiểm tra và đáp án có nội dung như nhau ở lớp thực nghiệm và lớp đối chứng. Thang điểm của hai lớp được xây dựng theo thang điểm 10.

3.6.2.Kết quả thực nghiệm. Sau khi tổng kết kết quả kiểm tra, khảo sát, tôi thu được kết quả cụ thể như sau:

Lớp Sĩ số Điểm số< 5,0 điểm > 5,0 điểm

10a1 10a1 4 học sinh (9,1%) 40 học sinh (90,9%)10a2 10a4 16 học sinh (36,4%) 28 học sinh (63,6%)

3.6.3. Nhận xét, đánh giá kết quả thực nghiệm. 1. Thông qua quá trình thực nghiệm ở 2 lớp nói trên, dựa trên các

mẫu phiếu khảo sát và đánh giá kết quả làm bài của học sinh, tôi có nhận xét như sau: Việc khai thác kênh hình trong quá trình giảng bài đã tạo điều kiện cho hoạt động nhận thức kiến thức địa lí trực quan, sinh động hơn, việc tiếp thu kiến thức địa lí dễ dàng và khắc sâu kiến thức trong trí nhớ học sinh hơn, khơi dậy ở học sinh niềm say mê, hứng thú trong việc học môn địa lí. Từ đó nâng cao chất lượng học tập trong môn địa lí nói riêng và kết quả tổng hợp về học lực nói chung của các em học sinh lớp 10.




PHẦN KẾT LUẬN

Dạy học theo phương pháp tích cực lấy học sinh làm trung tâm, sử dụng những phương tiện trực quan sinh động để khắc sâu những khái niệm, tư duy hệ thống giúp học sinh nắm bắt vấn đề một cách dễ dàng hơn, để mỗi bài học địa lí đối với các em là sự tìm tòi, khám phá cái mới, khơi dậy niềm đam mê môn học trong các em. Đề tài “Khai thác kênh hình trong dạy học tích cực môn địa lí 10” hy vọng là bước đầu tiên giúp các em có niềm hứng thú vào môn địa lí, một môn học mà theo quan niệm của các em là môn phụ, môn thuộc lòng để lấy điểm.

Từ những cơ sở lý luận, cơ sở thực tiễn của đề tài, qua phân tích, thực nghiệm đề tài ở trường THPT Chu Văn An, tôi đã thu được một số kết quả ban đầu đáng khích lệ cho phương pháp dạy học tích cực. Như vậy, mục đích nghiên cứu đã hoàn thành.

Vì thời gian nghiên cứu có hạn, nên chắc chắn vẫn còn những khía cạnh khác chưa đề cập tới. Rất mong được sự góp ý, uốn nắn của quý Thầy, Cô để đề tài được tốt hơn và dần đi vào thực tế giảng dạy với đúng bản chất là dùng hình ảnh minh họa để khai thác tri thức chứ không dừng ở việc xem tranh minh họa.

Một lần nữa tôi xin chân thành cảm ơn quí thầy cô đã giúp đỡ tôi hoàn thành đề tài này. Tôi xin chân thành cảm ơn.

Chu Văn An, ngày 25 tháng 02 năm 2012

Người thực hiện

Nguyễn Lệ Phúc Hậu




TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Lâm Quang Dốc - Bản đồ giáo khoa, NXB Đại Học Sư Phạm, 2008 2. Lâm Quang Dốc - Bản đồ học, NXB Đại Học Sư Phạm, 2004 3. Lâm Quang Dốc, Nguyễn Quốc Lập - Hướng dẫn sử dụng kênh hình

sách giáo khoa địa lí 12, NXB Giáo Dục, năm 2010. 4. Lâm Quang Dốc, Nguyễn Đình Tám - Hướng dẫn sử dụng kênh hình

trong sách giáo khoa địa lí 11, NXB Giáo Dục, năm 2010. 5. Lâm Quang Dốc, Nguyễn Quang Vinh - Hướng dẫn sử dụng kênh hình

trong sách giáo khoa địa lí 10, NXB Giáo Dục, năm 2007. 6. Nguyễn Dược, Đặng Văn Đức, Nguyễn Trọng Phúc, Nguyễn Thị Thu

Hằng, Trần Đức Tuấn - Phương pháp dạy học địa lí (tài liệu bồi dưỡng giáo viên), NXB GD, Hà Nội, 1996.

7. Nguyễn Dược, Nguyễn Trọng phúc - Lí luận dạy học Địa lí, NXB Đại học sư phạm Hà Nội, 2004.

8. Đặng Văn Đức, Nguyễn Thu Hằng - Phương pháp dạy học địa lí theo hướng tích cực, NXB ĐHSP, năm 2004

9. Trần Bá Hoành - Lí luận cơ bản về dạy và học tích cực, Bộ Giáo dục và Đào tạo, dự án đào tạo giáo viên Trung học cơ sở, Hà Nội, 2003.




MỤC LỤCPhần mở đầu ……………………………………………………… …………Trang 1

1. Lí do chọn đề tài……………………………………………………….Trang 12. Mục đích nghiên cứu…………………………………………………..Trang 23. Nhiệm vụ nghiên cứu …………………………………………………Trang 24. Lịch sử nghiên cứu…………………………………………………….Trang 25. Phạm vi nghiên cứu …………………………………………………...Trang 36. Các phương pháp nghiên cứu ………………………………………..Trang 3

Phần nội dung ………………………………………………………………...Trang 4Chương 1. Cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn của đề tài ……………………..Trang 4

1.1. Cơ sở lí luận …………………………………………………………..Trang 41.2. Cơ sở thực tiễn ………………………………………………………..Trang

7Chương 2. Khai thác kênh hình trong dạy học tích cực ở địa lí 10 ……...Trang 8

2.1. Quan niệm về kênh hình trong SGK địa lí ……………………......Trang 82.2. Các loại hình, trang ảnh và bảng biểu trong địa lí 10 ……………Trang 8

2.2.1. Các loại hình …………………………………………………....Trang 82.2.2. Các loại tranh ảnh và bảng biểu ………………………………Trang 9

2.3. Ý nghĩa của khai thác kênh hình trong dạy học địa lí …………...Trang 92.4. Các phương pháp khai thác kênh hình trong dạy học địa lí 10 ...Trang 10

2.4.1. Phương pháp khai thác kiến thức trên quả địa cầu ………..Trang 102.4.2. Phương pháp khai thác kiến thức trên các loại bản đồ ……Trang 102.4.3. Quy trình sử dụng bản đồ địa lí 10 ………………………….Trang 122.4.4. Phương pháp sử dụng bản đồ câm ………………………….Trang 142.4.5. Phương pháp khai thác các loại biểu đồ ……………………Trang 142.4.6. Phương pháp khai thác các loại hình vẽ, tranh ảnh ……….Trang 162.4.7. Sử dụng phối hợp các loại hình ảnh trong giảng dạy ……...Trang 18

Chương 3. Thực nghiệm sư phạm …………………………………………Trang 273.1. Mục đích thực nghiệm ……………………………………………..Trang 273.2. Nhiệm vụ thực nghiệm …………………………………………….Trang 273.3. Nguyên tắc tiến hành thực nghiệm ……………………………….Trang 273.4. Phương pháp thực nghiệm ………………………………………..Trang 273.5. Nội dung thực nghiệm ……………………………………………..Trang 27

3.5.1. Chọn lớp thực nghiệm ………………………………………..Trang 273.5.2. Chọn và soạn bài thực nghiệm ………………………………Trang 28

3.6. Tổ chức thực nghiệm ………………………………………………Trang 373.6.1. Tiến hành thực nghiệm ………………………………………Trang 373.6.2. Kết quả thực nghiệm …………………………………………Trang 373.6.3. Nhận xét, đánh giá ……………………………………………Trang 37




Phần kết luận ………………………………………………………………..Trang 38Tài tiệu tham khảo ………………………………………………………….Trang 39


PHẦN MỞ ĐẦU - WordPress.com · Web viewPHẦN MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Để...

Documents

Transcript of PHẦN MỞ ĐẦU - WordPress.com · Web viewPHẦN MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Để...