PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ - WordPress.com · Web viewTrang I. Lý do chọn đề tài. 2 II....

KINH NGHIỆM GIẢNG DẠY VĂN BẢN NGHỊ LUẬN TRONG CHƯƠNG TRÌNH NGỮ VĂN LỚP 10 THPT

Sáng kiến kinh nghiệm -------------------------------------------------------------------------- Năm học: 2010 - 2011

MỤC LỤC

Trang

I. Lý do chọn đề tài..........................................................................................2

II. Thực trạng của vấn đề nghiên cứu..............................................................3

1. Hệ thống văn bản nghị luận trong chương trình Ngữ văn 10......................3

2. Kết quả khảo sát và những nhược điểm còn tồn tại trong dạy và học........5

III. Nội dung đề tài .........................................................................................6

1. Cơ sở lý luận ..............................................................................................6

2. Giải pháp thực hiện ....................................................................................7

2.1. Xuất phát từ đặc trưng phong cách thể loại..............................................7

2.1.1. Khái niệm............................................................................................7

2.1.2. Chức năng và đặc trưng......................................................................9

2.1.3. Đặc điểm...........................................................................................13

2.2. Vận dụng lịch sử giai đoạn xuất hiện của tác phẩm để lí giải................15

2.3. Bám sát nội dung và hình thức văn bản để triển khai............................16

2.4. Gia tăng chất văn học.............................................................................17

2.5. Sử dụng vai trò tưởng tượng, liên tưởng của học sinh...........................18

3. Thực hiện: Thiết kế bài học.......................................................................20

IV. Kết quả....................................................................................................33

V. Bài học kinh nghiệm.................................................................................33

VI. Kết luận...................................................................................................34

VII. Tài liệu tham khảo.................................................................................36

GV: Nguyễn Quỳnh Anh – THPT Nguyễn Hữu Cảnh --------------------------------------------------------- - 1 -



ĐỀ TÀI

KINH NGHIỆM GIẢNG DẠY VĂN BẢN NGHỊ LUẬN

TRONG CHƯƠNG TRÌNH NGỮ VĂN LỚP 10 THPT

I. Lý do chọn đề tài:

1. Chương trình Ngữ Văn lớp 10 đến nay đã trải qua 5 năm thực hiện đổi mới

sách giáo khoa của Bộ Giáo dục Đào tạo. Bên cạnh việc lựa chọn các tác

phẩm văn học mang tính hình tượng, sử dụng hư cấu với một số thể loại chính

như: thơ, truyện, tiểu thuyết (gọi chung là văn bản nghệ thuật) là việc sử dụng

tác phẩm văn học không hư cấu được viết bằng nhiều thể loại khác nhau theo

mỗi giai đoạn như: nghị luận, sử kí, văn tế, phú, dân ca lịch sử,…Nếu như

chương trình sách giáo khoa trước đây ít chú ý thể loại văn nghị luận (giảng

văn nghị luận) thì chương trình mới xuất hiện khá nhiều loại này. Như vậy,

vấn đề thể loại văn học được mở rộng phạm vi, giáo viên và học sinh có điều

kiện bao quát về hệ thống thể loại văn học trong nhà trường. Đáng lưu ý nhất

là thể loại văn nghị luận, việc giảng dạy và tiếp nhận các tác phẩm thể loại

này chưa được chú ý đúng mức.

2. Việc dạy và học văn bản nghị luận gặp nhiều khó khăn bởi các lí do sau:

- Mục đích của văn bản nghị luận: phát ngôn cho một tư tưởng, một

quan điểm, một chủ trương, một lập trường xã hội nhất định. Vì thế, nội

dung thường là các vấn đề có tính chất thời sự, chính trị, văn hoá, quốc gia,

dân tộc, lịch sử,… tương đối rộng với tầm hiểu biết phổ biến của học sinh.

- Hình thức: thường sử dụng hệ thống lập luận chặt chẽ, nhiều lí lẽ, đa

dạng về phương thức biểu hiện và các phương tiện nghệ thuật.

- Đặc điểm: khô khan, ít phù hợp với tâm lí và nhận thức của học sinh;

ít tính văn chương, khó đi vào cảm xúc của người đọc; ý tưởng thâm thuý

khó nắm bắt,…

- Nguồn tư liệu bổ trợ khan hiếm.




3. Xu thế hội nhập quốc tế hiện nay đang đặt mỗi cá nhân trước nhiều thách thức

mới, nhất là các vấn đề chính trị xã hội. Việc tiếp nhận các văn bản nghị luận

trong nhà trường góp phần không nhỏ trong việc hình thành hệ thống quan

điểm, tư tưởng cho thế hệ trẻ trong việc xử lí các vấn đề đặt ra của cuộc sống

một cách đúng đắn, vừa phù hợp với tinh thần thời đại mới, vừa đảm bảo tinh

thần quốc gia, dân tộc.

Trong khi đó, những văn bản nghị luận lại được giảng dạy và tiếp nhận với

tư cách là tác phẩm văn học, vì thế, cái khó của người dạy là vừa đảm bảo tính

khách quan của tác phẩm, vừa truyền lại những rung cảm của văn bản với tư cách

là một sáng tạo nghệ thuật thật sự. Chính vì tầm quan trọng của thể loại, sự khó

khăn của giáo viên khi giảng dạy, tôi xin được đề xuất một vài kinh nghiệm có

tính chất cá nhân góp phần đổi mới hướng nghiên cứu và giảng dạy môn Văn

trong nhà trường qua đề tài: “Kinh nghiệm giảng dạy những văn bản nghị luận

trong chương trình Ngữ Văn lớp10”.

II. Thực trạng

1. Hệ thống văn bản nghị luận trong chương trình Ngữ Văn 10: chiếm khối

lượng khá nhiều.

BộThể

LoạiTên văn bản Tác giả Năm Trang

SGK

cơ

bản

Chính

trịĐại cáo bình Ngô Nguyễn Trãi

Cuối

1427

Tập 2

tr.16

Văn

hoá

XH

Tựa “Trích diễm thi tập” (trích)Hoàng Đức

Lương1497

Tập 2

tr.28

Hiền tài là nguyên khí

của quốc gia

(Trích Bài kí đề danh tiến sĩ

khoa Nhâm Tuất, niên hiệu Đại

Bảo thứ ba) Đọc thêm

Thân Nhân

Trung

1484 Tập 2

tr.31




Nhân

vật LS

Hưng Đạo đại vương

Trần Quốc Tuấn

(Trích Đại Việt sử kí toàn thư)

Ngô Sĩ LiênNhà

Trần

Tập 2

tr.41

Thái sư Trần Thủ Độ


Đọc thêm

Ngô Sĩ LiênNhà Lý

– Trần

Tập 2

tr.46

SGK

nâng

cao

Chính

trị

Thư dụ Vương Thông lần nữa

(Trích Quân trung từ mệnh tập)Nguyễn Trãi

Tháng

2 –

1427

Tập 2

tr.16

Đại cáo bình Ngô Nguyễn TrãiCuối

1427

Tập 2

tr.24

Văn

hoá

XH

Hiền tài là nguyên khí

của quốc gia

(Trích Bài kí đề danh tiến sĩ

khoa Nhâm Tuất, niên hiệu Đại

Bảo thứ ba) Đọc thêm

Thân Nhân

Trung1484

Tập 2

tr.41

Tựa “trích diễm thi tập” (trích)Hoàng Đức

Lương 1497

Tập 2

tr.50

Nhân

vật

lịch sử

Phẩm bình nhân vật lịch sử


Đọc thêm

Lê Văn Hưu 1272Tập 2

tr.43

Thái phó Tô Hiến Thành

(Trích Đại Việt sử lược)Một số sử gia

Cuối

TK14

Tập 2

tr.53


(Trích Đại Việt sử kí toàn thư) Ngô Sĩ Liên

Nhà Lý

- Trần

Tập 2

tr.62

Hưng Đạo Đại Vương

Trần Quốc Tuấn


Đọc thêm

Ngô Sĩ LiênNhà

Trần

Tập 2

tr. 65




2. Kết quả khảo sát và những nhược điểm còn tồn tại trong dạy và học:

Đối với việc dạy học Văn ở các cấp học nói chung và ở trường học phổ

thông nói riêng, việc làm sao để đảm bảo được nội dung kiến thức bài học mà

đồng thời học sinh lại phải chủ động chiếm lĩnh kiến thức bài học theo yêu cầu

đổi mới về phương pháp hiện nay quả thật là điều không dễ thực hiện. Văn học là

khoa học nhưng cũng là nghệ thuật, vì vậy việc dạy văn đòi hỏi người giáo viên

phải vận dụng nhiều kĩ năng, trong đó không chỉ là kiến thức mà đòi hỏi cả sự

sáng tạo, linh hoạt của người giáo viên ở mỗi bài dạy cụ thể. Sự chuẩn bị kĩ càng

cho việc lên lớp của người giáo viên từ khâu chuẩn bị - tức là phần thiết kế bài

dạy - là một trong những yếu tố góp phần không nhỏ vào hiệu quả của tiết học,

đặc biệt là với những tiết học đọc văn, trong đó có những văn bản nghị luận.

Trước thực tế đó, tôi đã tiến hành khảo sát tìm hiểu về phía học sinh. Cụ thể,

tôi đã phát câu hỏi cho 407 học sinh lớp 10 của trường để các em phát biểu

những cảm nhận và nêu ý kiến, nguyện vọng của mình khi tiếp cận các văn bản

nghị luận. Nội dung câu hỏi là: Em có cảm nhận như thế nào khi học những

văn bản nghị luận?

Kết quả :

+ 78,62% học sinh trả lời: Văn bản nghị luận có ý nghĩa, thực tế nhưng đa

phần dài, khô khan, khó nhớ nên không thích học bằng các văn bản

thuộc thể loại khác.

+ 14,99% học sinh trả lời: có thích học nhưng chưa thật sự hiểu.

+ 6,39% học sinh trả lời: không hiểu gì, không thích học.

Kết quả trên cho thấy, phần đa học sinh không thích học văn bản thuộc thể

loại nghị luận. Tuy nhiên, có đến 78,62% học sinh nhận ra ý nghĩa của văn bản

nghị luận, nghĩa là nguyên nhân các em không thích học các văn bản này là do

chưa thực sự hứng thú với giờ học mà thôi.

Từ thực trạng trên, cộng với kinh nghiệm giảng dạy cá nhân, tôi nhận thấy

trong dạy và học văn bản nghị luận trong chương trình Ngữ Văn lớp 10 còn tồn

tại những nhược điểm sau:




- Phía người dạy:

+ Tâm lí: ít hứng thú, chưa coi trọng, giờ dạy ít hào hứng.

+ Cách truyền đạt: chú ý tính nội dung văn bản nhiều hơn tính

nghệ thuật, vì thế, giờ dạy thiên về lí trí hơn việc biểu đạt những xúc cảm

thẩm mĩ.

+ Kết quả: nghiêng về những thông tin, dư âm của những rung

cảm thẩm mĩ hạn chế.

- Phía người học:

+ Tâm lí tiếp nhận: nghiêng về tìm hiểu những thông tin hơn là

việc biểu lộ cảm xúc.

+ Cách tiếp nhận: nghiêng về mặt xã hội, chính trị.

+ Kết quả: giờ học tác phẩm thành giờ tìm hiểu lịch sử.

Với khối lượng văn bảnkhá nhiều và thực tế dạy - học nêu trên, tôi đề xuất

một số giải pháp bước đầu mà bản thân thấy có hiệu quả trong quá trình giảng

dạy.

II. Nội dung đề tài:

1. Cơ sở lý luận:

Văn nghị luận là một thể văn ra đời từ rất lâu. Ở Trung Hoa, văn nghị luận

có từ thời Khổng Tử (551- 479TCN). Ở Việt Nam, văn nghị luận cũng là một thể

loại có truyền thống lâu đời, có giá trị và tác dụng hết sức to lớn trong trường kì

lịch sử, trong công cuộc dựng nước và giữ nước. Có thể kể từ Chiếu dời đô(1010)

của Lí Công Uẩn (Lí Thái Tổ), Hịch tướng sĩ (1285) của Trần Quốc Tuấn cho

đến Bình Ngô đại cáo (1428) của Nguyễn Trãi; từ bài Tựa Trích diễm thi tập

(1497) của Hoàng Đức Lương, Chiếu cầu hiền (1788) của Ngô Thì Nhậm đến

bản điều trần Xin lập khoa luật (1867) của Nguyễn Trường Tộ; Chiếu Cần

Vương (1885) đến Hịch đánh Pháp sau này…




Có thể nói trong suốt trường kì lịch sử dân tộc, văn nghị luận là một thể

văn phản ánh rõ nhất đời sống tinh thần, tư tưởng, ý chí và khát vọng của cả một

dân tộc. Do đó, văn nghị luận ngày càng phát triển mạnh mẽ, càng trở nên đa

dạng và phong phú hơn.

Nội dung và cấu trúc của một văn bản nghị luận được hình thành từ các

yếu tố cơ bản là: Vấn đề cần nghị luận (còn gọi là luận đề), luận điểm, luận cứ và

lập luận (còn gọi là luận chứng). Như vậy, do văn nghị luận trình bày tư tưởng và

thuyết phục người đọc chủ yếu bằng lí lẽ và lập luận nên hệ thống các luận điểm

hết sức chặt chẽ và luận cứ cũng phải xác đáng. Cho nên khi dạy loại văn bản

này, người dạy nhất thiết bao giờ cũng phải khai thác hệ thống luận điểm, luận cứ

và cách lập luận của văn bản. Tuy nhiên nếu chỉ đơn thuần khai thác các hệ thống

luận điểm như lâu nay chúng ta vẫn làm thì bài học trở nên khô khan, khó gợi

được hứng thú tích cực cho học sinh. Vì vậy trong khuôn khổ của một sáng kiến

kinh nghiệm nhỏ, tôi xin được đề xuất một số giải pháp mang tính bổ trợ để

những giờ đọc – hiểu văn bản nghị luận thêm sinh động.

2. Giải pháp thức hiện:

2.1. Xuất phát từ đặc trưng phong cách thể loại mà triển khai văn bản trên các

phương diện: đề tài, chủ đề (mục đích), hình thức, nội dung, ý nghĩa,… Thể

loại nghị luận (tức văn chính luận) có các đặc điểm cơ bản sau đây:

2.1.1. Khái niệm:

Phong cách (PC) ngôn ngữ chính luận là PC được dùng trong lĩnh vực

chính trị xã hội. Người giao tiếp ở PC này thường bày tỏ chính kiến, bộc lộ công

khai quan điểm chính trị, tư tưởng của mình đối với những vấn đề thời sự nóng

bỏng của xã hội. Ðây là khái niệm ít nhiều mang tính truyền thống và việc phân

giới giữa phong cách này với PC ngôn ngữ khoa học, PC ngôn ngữ báo chí vẫn

còn một số quan niệm chưa thống nhất.




Ví dụ:

Tác phẩm Lĩnh vực Quan điểm, tư tưởng Ghi chú

Đại cáo bình Ngô

(Nguyễn Trãi)Chính trị

- Vạch trần âm mưu xâm lược, lên

án chủ trương cai trị thâm độc, tố

cáo mạnh mẽ những hành động độc

ác của giặc Minh.

- Đứng trên quan điểm nhân nghĩa

của nhân dân: lấy dân làm gốc, coi

trọng tư tưởng nhân đạo, nhân bản

cao cả làm nền tảng cho hành động.

Tựa “Trích diễm thi

tập”

(Hoàng Đức Lương)

Văn hoá

xã hội

- Đau xót trước thực trạng bảo tồn

sách vở và thơ ca Việt Nam đương

thời. Từ đó nhận thấy nhu cầu bức

thiết phải biên soạn sách.

- Đứng trên quan điểm của cái đẹp.

Hiền tài là nguyên

khí của quốc gia

(Thân Nhân Trung)

Văn hoá

Xã hội

- Phải biết quý trọng hiền tài bởi nó

có mối quan hệ sống còn đối với

việc thịnh suy của đất nước.

- Coi giáo dục là quốc sách hàng

đầu bởi “một dân tộc dốt là một dân

tộc yếu”.

Hưng Đạo Đại

Vương Trần Quốc

Tuấn

(Ngô Sĩ Liên)

Nhân vật

lịch sử

- Ca ngợi người anh hùng tài năng,

trung quân, trọng dân, chính trực,

chân thành, thẳng thắn.


(Ngô Sĩ Liên)

Nhân vật

Lịch sử

- Ca ngợi người anh hùng trung

thực, thẳng thắn, độ lượng, nghiêm




minh, chí công vô tư.

2.1.2. Chức năng và đặc trưng:

- Chức năng:

PC chính luận có ba chức năng: thông báo, tác động và chứng minh. Chính

vì thực hiện các chức năng này mà ta thấy PC ngôn ngữ chính luận có sự thể

hiện đặc trưng và đặc điểm ngôn ngữ có nét giống với các loại phong cách ngôn

ngữ khác.

Ví dụ : Chức năng một số văn bản nghị luận.

Tác phẩmChức năng

Thông báo Tác động Chứng minh


(Nguyễn Trãi)

- Chiến thắng giặc

Minh và nền dân

chủ thái bình. Kết

thúc chiến tranh.

- Sức mạnh của tư

tưởng nhân nghĩa

kết hợp với sức

mạnh của lòng yêu

nước.

- Niềm tự hào dân

tộc và ý thức bảo

vệ nền dân chủ

thái bình.

- Tư tưởng nhân

nghĩa trong mỗi

người.

- Nêu tư tưởng

nhân nghĩa và

chân lí độc lập của

dân tộc.

- Kể tội ác của

giặc (kẻ thù phi

nghĩa).

- Kể lại diễn biến

cuộc kháng chiến

khó khăn (Đại

Việt chính nghĩa).

Tựa “Trích diễm

thi tập”

(Hoàng Đức

Lương)

- Lí do vì sao làm

“Trích diễm thi

tập”.

- Quá trình hoàn

- Thái độ trân

trọng và bảo lưu

cái đẹp của mỗi

người.

- Thu thập sưu

tầm, thu lượm tác

phẩm qua các thời

kì lịch sử.




thành, nội dung và

kết cấu.

- Thời gian viết,

họ tên, chức danh,

quê quán, tên hiệu

người viết.

- Niềm tự hào dân

tộc, tình cảm xót

xa trước sự tàn lụi

của cái đẹp.

- Tuyển chọn, sắp

xếp, đặt tên sách.

- Đưa thêm các bài

thơ của mình vào

phần cuối tác

phẩm.

Hưng Đạo Đại


Tuấn

(Ngô Sĩ Liên)

- Tên tuổi, địa vị

người anh hùng

dân tộc.

- Lịch sử người

anh hùng dân tộc

qua các thời kì.

- Lòng cảm phục

và sự ngưỡng mộ

của mỗi người.

- Tấm lòng với

non sông, tổ quốc,

khí phách anh

hùng trong mỗi

người.

- Đưa ra các

chứng cứ về tài

năng và phẩm

chất, đức độ.

- Dùng các quan

hệ làm sáng tỏ

chân dung, những

tình huống làm

sáng tỏ nhân cách.

- Ðặc trưng: PC chính luận có ba đặc trưng.

+ Tính bình giá công khai: Người nói, người viết bao giờ cũng

bộc lộ công khai, rõ ràng trực tiếp quan điểm, thái độ của mình đối với sự

kiện. Ðây là đặc trưng khu biệt PC ngôn ngữ chính luận với PC ngôn ngữ

khoa học và PC ngôn ngữ nghệ thuật. Nếu văn chương là bình giá gián tiếp,

khoa học là tránh sự thể hiện những yếu tố cảm tính chủ quan thì ngôn ngữ

của PC chính luận bao giờ cũng bộc lộ trực tiếp quan điểm, thái độ của mình

về một vấn đề thời sự của xã hội. Sự bình giá này có thể là của cá nhân hoặc

nhân danh một tổ chức, đoàn thể chính trị nào đó.

+ Tính lập luận chặt chẽ: Ðể bày tỏ chính kiến, giải thích,

thuyết phục và động viên mọi người tham gia vào việc giải quyết những vấn

đề thời sự nóng hổi của đất nước, sự diễn đạt ở PC này đòi hỏi có tính chất




lập thuyết. Nghĩa là phải bằng những lí lẽ đúng đắn, có căn cứ vững chắc,

dựa trên cơ sở những luận điểm, luận cứ khoa học mà đấu tranh, thuyết

phục, động viên. Tính lập luận chặt chẽ thể hiện ở việc khai thác những quan

hệ chiều sâu giữa hình thức ngôn ngữ và mục đích biểu đạt. Một văn bản

chính luận hay thường là những văn bản chứa đựng nhiều hàm ý sâu sắc, có

sức chinh phục lòng người, có sức cuốn hút mãnh liệt.

+ Tính truyền cảm: PC ngôn ngữ chính luận có tính truyền cảm

mạnh mẽ, thông qua sự diễn đạt hùng hồn, sinh động, có sức hấp dẫn và đạt

hiệu quả cao, thuyết phục cả bằng lí trí và tình cảm, đạo đức. Ðặc trưng này

tạo nên sự khu biệt giữa PC ngôn ngữ chính luận với PC ngôn ngữ khoa học

và khiến PC này gần với PC ngôn ngữ nghệ thuật. Trong văn bản chính luận,

chúng ta thường bắt gặp các biện pháp tu từ, những từ ngữ có đặc điểm tu từ

cao nhằm gây ấn tượng mạnh mẽ về mặt âm thanh và ý nghĩa.

Ví dụ : Đặc trưng một số văn bản nghị luận.

Tác phẩm

Đặc trưng

Tính bình giá

công khai

Tính lập luận

chặt chẽ

Tính truyền cảm


(Nguyễn Trãi)- Căm phẫn trước

tội ác của giặc.

- Xót xa trước nỗi

khổ của dân, tự

hào vui sướng

trước chiến thắng

của ta.

- Nêu tiền đề:

chân lí độc lập dân

tộc và tư tưởng

nhân nghĩa.

- CM qua thực

tiễn: kẻ thù phi

nghĩa (tố cáo tội

ác của giặc), Đại

Việt chính nghĩa

(khởi nghĩa Lam

- Các thủ pháp

nghệ thuật.

- Hình tượng kì vĩ

mang tầm vóc vũ

trụ, đa dạng.

- Ngôn ngữ: sử

dụng các động từ

mạnh, các tính từ

chỉ mức độ tối đa.




Sơn).

- Rút ra kết luận:

Sức mạnh của

nhân nghĩa, độc

lập dân tộc đã

chiến thắng kẻ thù

xâm lược, tương

lai đất nước huy

hoàng.

- Giọng điệu đa

dạng, nhịp điệu

linh hoạt

Tựa“Trích diễm

thi tập”

(Hoàng Đức

Lương)

- Xót xa trước

lòng tự hào dân

tộc bị tổn thương.

- Khiêm tốn, nhún

nhường khi nói về

mình.

- Các lí do khiến

thơ văn không lưu

truyền hết ở đời.

- Kết quả: đau xót,

tổn thương lòng tự

hào dân tộc dẫn

đến việc sưu tầm,

tuyển chọn, biên

soạn để bảo tồn.

- Chất trữ tình hoà

quyện chất nghị

luận.

Hưng Đạo Đại


Tuấn

(Ngô Sĩ Liên)

- Cảm phục và

ngưỡng mộ sâu

sắc đến mức thần

thánh hoá.

- Tự hào sâu sắc.

- Giới thiệu lai

lịch.

- Trình bày các

mối quan hệ làm

sáng tỏ chân dung

nhân cách, tài

năng.

- Sự hiển linh khi

- Lời kể hoà

quyện hai yếu tố

tự sự và nghị luận.




mất.

2.1.3. Ðặc điểm:

- Ngữ âm: Có ý thức hướng tới chuẩn mực ngữ âm. Khi phát biểu

trong hội nghị hoặc diễn thuyết trong mit tinh, ngữ điệu được xem là phương

tiện bổ sung để tăng thêm sức hấp dẫn, lôi cuốn người nghe.

- Từ ngữ:

+ Ðặc điểm nổi bật nhất là sự có mặt của lớp từ chính trị, thuật

ngữ khoa học. Đây chính là công cụ riêng của PC chính luận. PC chính luận

đòi hỏi khi dùng từ phải luôn luôn tỏ rõ lập trường, quan điểm, chỗ đứng và

tình cảm, thái độ của mình.

Ví dụ:

“Xã tắc từ đây vững bền,

Giang sơn từ đây đổi mới.

Kiền khôn bĩ rồi lại thái,

Nhật nguyệt hối rồi lại minh.

Muôn thuở nền thái bình vững chắc,…”

(Đại cáo bình Ngô - Nguyễn Trãi)

+ Từ ngữ đòi hỏi sự minh xác cao. Ðề tài được đưa ra bàn luận

ở PC ngôn ngữ chính luận là những vấn đề thời sự nóng hổi của xã hội cho

nên khi cần thiết người viết phải dùng tất cả các lớp từ ngữ có quan hệ đến

đề tài này.

+ Khi cần bày tỏ sự đánh giá tình cảm của mình một cách mạnh

mẽ đối với các vấn đề nêu ra, người viết chọn lọc và sử dụng các đơn vị từ

khẩu ngữ, bởi đây là lớp từ giàu sắc thái ý nghĩa và sắc thái biểu cảm.

Ví dụ: “…trải qua mấy triều đại lâu dài, dẫu đến những vật bền như đá,

như vàng, lại được quỷ thần phù hộ, cũng còn tan nát trôi chìm. Huống chi bản




thảo sót lại, tờ giấy mỏng manh để trong cái níp, cái hòm, trải qua mấy lần binh

lửa, thì còn giữ mãi thế nào được mà không rách nát tan tành?” (Tựa “Trích

diễm thi tập” – Hoàng Đức Lương)

- Cú pháp:

+ Do phải thực hiện chức năng thông báo, chứng

minh và tác động nên phong cách chính luận dùng nhiều kiểu câu khác

nhau: câu đơn, câu ghép, câu tường thuật, câu nghi vấn, câu cảm thán.

+ Câu văn chính luận thường dài, có kết cấu tầng

bậc làm cho tư tưởng nêu ra được xác định chặt chẽ.

+ Ðể nhấn mạnh ý tưởng, gây sự chú ý ở người

đọc, PC ngôn ngữ chính luận sử dụng nhiều lối nói trùng điệp, phép điệp từ,

điệp ngữ, các cách so sánh giàu tính liên tưởng và tương phản để tăng cường

độ tập trung thông tin và hiệu quả bình giá, phán xét.

Ví dụ 1:

“Gươm mài đá, đá núi cũng mòn,

Voi uống nước, nước sông phải cạn.

Đánh một trận sạch không kình ngạc,

Đánh hai trận tan tác chim muông…”

(Đại cáo bình Ngô - Nguyễn Trãi)

Ví dụ 2:

“Hiền tài là nguyên khí của quốc gia, nguyên khí thịnh thì thế nước

mạnh, rồi lên cao, nguyên khí suy thì thế nước yếu, rồi xuống thấp…”

(Hiền tài là nguyên khí của quốc gia – Thân Nhân Trung)

Tóm lại: việc vận dụng đặc điểm thể loại trong việc tiếp cận và giảng dạy

các văn bản nghị luận là phù hợp nhưng đòi hỏi sự linh hoạt và sáng tạo mới tiến

hành thiết kế giáo án hiệu quả, phải linh động trong việc kết hợp với các phương




pháp khác mới thực sự để lại dấu ấn cho học sinh qua mỗi bài học.

2.2. Vận dụng lịch sử giai đoạn xuất hiện tác phẩm để lí giải.

Với tư cách là một tác phẩm văn học, văn bản nghị luận cũng chịu sự chi

phối của điều kiện lịch sử xã hội. Những vấn đề phức tạp của lịch sử xuất hiện

thường tác động lớn đến đời sống, số phận con người. Tất cả đều trở thành nguồn

cảm hứng để người nghệ sĩ phản ánh, một mặt ghi lại những biến đổi của thời

cuộc, mặt khác, bày tỏ chính kiến, quan niệm và cách nhìn nhận, đánh giá của

mình. Vì vậy, tác phẩm bao giờ cũng truyền đến người đọc một tư tưởng, một

thái độ, thậm chí có tác dụng liên kết xã hội bằng những hành động cụ thể. Phân

tích các văn bản nghị luận nhất thiết phải tìm hiểu lịch sử xuất hiện của chúng

mới hiểu rõ và lí giải chính xác: Tác phẩm phản ánh vấn đề gì? Phản ánh để làm

gì? Phản ánh như thế nào? Tác phẩm có ý nghĩa ra sao với đương thời và hiện

nay? Bài học rút ra từ sự phản ánh đó?.v.v…

Ví dụ: Khái quát sơ bộ về lịch sử xuất hiện một số văn bản nghị luận trên như sau:

Tác phẩm Thời điểm Xã hội


(Nguyễn Trãi)Cuối 1427

- Triều đại Hồ Quý Ly (1400-1407), Triều đại Hậu

Trần (1407-1413) với các phong trào khởi nghĩa

“Binh áo đỏ” (1410), Lam Sơn (1418).

- Triều đại Lê Sơ (1428-1527).

- Các nhân vật hào kiệt: Lê Lợi (Lê Thái Tổ), Lê

Lai, Nguyễn Trãi, Lê Văn An, Lê Văn Linh, Lưu

Nhân Chú, Lê Liễu…

Tựa “Trích diễm

thi tập”

(Hoàng Đức

1497 - Triều đại Lê Thánh Tông (1460-1497) có nhiều

đóng góp vào đời sống mọi mặt của quốc gia Đại




Lương) Việt, hoạt động sôi nổi trên nhiều lĩnh vực bởi

nhiều tài năng: tư tưởng cao siêu, anh minh quyết

đoán, hùng tài đại lược, võ giỏi văn hay, tay

không rời sách, từng sáng lập “Hội Tao đàn” gồm

28 tiến sĩ giỏi thơ văn nhất nước thời đó. Lê

Thánh Tông là một nhà văn hoá lớn.

- Việc thi cử, giáo dục thời này thịnh đạt nhất

trong lịch sử giáo dục và khoa cử thời phong kiến

Việt Nam, nhiều công trình biên soạn tầm cỡ xuất

hiện: Đại Việt sử kí toàn thư (1479), Thiên Nam

dư hạ tập (hơn trăm bài thơ của Nguyễn Trãi cũng

được sưu tầm thời này).

Hiền tài là nguyên

khí của quốc gia

(Thân Nhân Trung)

1484

Hưng Đạo đại

vương Trần Quốc

Tuấn

(Ngô Sĩ Liên)

Nhà Trần

- Các đời vua: Trần Thái Tông (1225-1258), Trần

Thánh Tông (1258-1278), Trần Nhân Tông (1279-

1293), Trần Anh Tông (1293-1314), Minh Tông,

Hiến Tông, Dụ Tông, Nghệ Tông, Duệ Tông, Phế

Đế, Thuận Tông, Hiếu Đế (1314-1400).

- Ba lần chống quân Mông Nguyên, xuất hiện các

nhân tài: Trần Thủ Độ, Trần Quốc Tuấn, Trần

Quang Khải, Trần Nhật Duật…

Tóm lại: Hiện tượng văn sử bất phân trong văn học trung đại Việt Nam là

cảm quan trong sáng tác nghệ thuật. Vì vậy, việc hiểu tường tận lịch sử là điều

kiện rất cần thiết để triển khai văn bản.

2.3. Bám sát nội dung và hình thức văn bản để triển khai.

- Tìm hiểu, nghiên cứu bất cứ tác phẩm văn học nào

người giảng dạy cũng phải tiến hành trực tiếp trên hai phương diện nội dung

và hình thức. Đây là những căn cứ cụ thể và khoa học nhất để người tiếp




nhận lĩnh hội tác phẩm. Dưới góc độ lí luận văn học, nội dung và hình thức

là hai phạm trù có mối quan hệ chặt chẽ, thống nhất không thể tách rời, tác

động qua lại, quy định tính chất tồn tại của nhau. Nếu nội dung tác phẩm

cho phép người đọc lí giải câu hỏi: tác phẩm viết về vấn đề gì, mục đích, ý

nghĩa, giá trị,… thì hình thức giúp người đọc lí giải tác phẩm viết như thế

nào, hiệu quả ra sao, tính thẩm mĩ, khả năng rung cảm và thuyết phục người

đọc thế nào,…

- Khi bám sát văn bản trên hai phương diện này, cần chỉ

ra:

+ Về mặt nội dung: cần tìm hiểu và nắm đề tài, chủ đề, cảm hứng, hình tượng

của tác phẩm, các sự kiện, các chi tiết, tình tiết, biến cố… Xâu chuỗi chúng

lại theo những lôgic nhất định giúp người tiếp nhận lĩnh hội được tư tưởng,

tình cảm, thái độ, quan điểm, lập trường và giá trị của tác phẩm trên nhiều

bình diện.

+ Về mặt hình thức: cần tìm hiểu các hình thức diễn đạt và các phương tiện

diễn đạt như hệ thống ngôn từ (với các đặc tính: chính xác, biểu cảm, hàm

súc, hình tượng; các lớp từ, các loại từ…), hệ thống biện pháp nghệ thuật,

cách thức lập luận, nhịp điệu, giọng điệu, kết cấu. Mục đích cuối cùng là chỉ

ra tác dụng của chúng trong việc biểu hiện tư tưởng, tình cảm, thái độ…của

người tạo lập, sức thuyết phục của tác phẩm, qua đó mà đánh giá được tài

năng và tấm lòng của người tạo lập.

Hơn bất cứ hoạt động nào, việc phân tích trực tiếp văn bản đòi hòi người

giáo viên phải có năng lực thực sự, trình độ kiến thức nhiều mặt, phân tích có

nghệ thuật,… mới giải mã được các lớp ý nghĩa một cách toàn diện, thấu đáo.

Bất cứ một vấn đề nào, nếu được lí giải một cách sâu sắc, thấu tình đạt lí sẽ

thuyết phục được người đọc, từ đó mới xuất hiện những rung cảm thật sự để mà

yêu mến, quý trọng. Tất nhiên, vấn đề sẽ có sức sống dài lâu trong tâm trí người

tiếp nhận, thậm chí có thể hoá thân trong cách ứng xử, cảm quan người tiếp nhận.




2.4. Gia tăng chất “văn học” để giảm bớt tinh chất “lí luận khô khan, giáo

huấn” của các văn bản nghị luận.

“Chất văn học” ở đây nên hiểu là chất nghệ thuật. Mà thực chất của nghệ

thuật là tính trữ tình. Nghệ thuật thường được tạo lập và tác động đến người tiếp

nhận thông qua con đường tình cảm. Tình cảm có thể “chuyển hoá”, “mềm hoá”

mọi vấn đề để người tiếp nhận lĩnh hội một cách tự nguyện như một nhu cầu tinh

thần thực sự. Đây là yêu cầu thiết yếu của giáo viên ngay cả khi dạy những văn

bản nghệ thuật. Vì thế, đòi hỏi người giáo viên Ngữ văn phải có những phẩm

chất, tư chất nghệ thuật thật sự từ sự học tập, rèn luyện thường xuyên mới có

được.

Để “gia tăng chất văn học” cho bài dạy các văn bản nghệ thuật, người dạy

có thể sử dụng nhiều cách: kể chuyện giai thoại, kể chuyện danh nhân, kể chuyện

lịch sử,… một cách lôi cuốn, hấp dẫn, đúng lúc, đúng chỗ, vừa kể vừa kèm theo

những lời bình luận sâu sắc, thấm thía ứng với một khía cạnh nào đó của bài học;

vận dụng những hiểu biết về văn hoá, nghệ thuật mỗi giai đoạn cũng là cách phụ

hoạ cho bài giảng thêm phong phú, sinh động; dùng những bài thơ, câu chuyện

có tính chất triết lí phù hợp với từng chi tiết của văn bản; cùng với giọng văn,

khẩu khí, động tác, cử chỉ, điệu bộ là cách diễn đạt lôi cuốn…luôn luôn khiến bài

giảng trở nên nhẹ nhàng, lan toả mà thấm sâu. (Tất nhiên, cần chú ý tính cân đối

về thời gian quy định cho mỗi bài).

2.5. Sử dụng vai trò tưởng tượng, liên tưởng của học sinh để hình tượng có

sức bay bổng và cảm hoá.

Theo tâm lí học, mỗi biểu hiện của tình cảm đều gắn với động cơ hoạt

động của con người. Tình cảm không tự nhiên bột phát mà thường do một điều

kiện cụ thể có tính xác định. Nếu tạo ra được hoàn cảnh “có vấn đề” sẽ làm nảy

sinh cảm xúc, sự kích thích của cảm xúc trong quá trình tri giác sẽ là điều kiện

hoạt động của trí nhớ và hình thành biểu tượng. Theo đó, hình dung, liên tưởng

và tưởng tượng càng được mở rộng. Nếu được đẩy mạnh, sự hút dẫn đối tượng




vào bài học càng lớn.

Liên tưởng, tưởng tượng của học sinh có các loại sau đây: tưởng tượng tái

hiện, sáng tạo, có phê phán, phân tích, tổng hợp, so sánh, khái quát. Tuỳ thuộc

vào sự dẫn dắt, định hướng của giáo viên, sự liên tưởng và tưởng tượng của học

sinh có những biểu hiện cụ thể khiến bài học sinh động, hấp dẫn hơn. Vì thế, vai

trò của giáo viên là xây dựng câu hỏi (nghĩa là làm thay đổi tình thái của giờ học,

hay nói cách khác là mở ra tình huống “có vấn đề”, xác định tâm thế thực tại và

đặt học sinh vào các yêu cầu của việc nhận thức) để khai thác hết khả năng này

của học sinh. Vận dụng linh hoạt các dạng câu hỏi sau đây: phát hiện, tái hiện,

phân tích, so sánh, tranh luận, vận dụng kiến thức thông qua các hình thức:

+ Liên tưởng hiện thực xác định tác phẩm trong quan hệ với hiện thực của đời

sống xã hội.

+ Liên tưởng mối quan hệ giữa nhân vật và hoàn cảnh, không gian và thời gian

nghệ thuật, các nhân vật với nhau và với hoàn cảnh điển hình.

+ Liên tưởng mối quan hệ giữa các chi tiết, tình huống nghệ thuật, các điểm

sáng thẩm mĩ cùng hoặc ngược chiều,…

+ Tưởng tượng về khả năng phát triển của các hình tượng nghệ thuật trung

tâm.

+ Liên tưởng với các hình ảnh, hình tượng, biểu tượng của tác phẩm khác.

+ Liên tưởng giọng điệu tác giả với thái độ tư tưởng, quan điểm nghệ thuật.

+ Liên tưởng tâm trạng của tác giả khi lựa chọn một chi tiết hay hình ảnh tiêu

biểu của tác phẩm.

+ Liên tưởng và tưởng tượng về điểm nhìn nghệ thuật của tác giả với hiệu quả

nghệ thuật của tác phẩm…

Ví dụ:

Giả sử em là nhà thơ Nguyễn Trãi khi viết bài “Đại cáo bình Ngô”, lúc viết,

tâm trạng của em sẽ như thế nào? Em định biểu hiện ý tưởng gì?

Theo em, nếu không có thực tế chiến thắng giặc Minh, Nguyễn Trãi sẽ viết

bài cáo như thế nào? Nội dung có sự khác biệt ra sao?...




Thử tưởng tượng em là Trần Quốc Tuấn, em sẽ nói thế nào khi Thánh Tông

hỏi về thế giặc? Đoạn hiển linh sẽ nói thế nào?...

3. Thực hiện: thiết kế bài học.

TỰA “TRÍCH DIỄM THI TẬP” – Hoàng Đức Lương

Tiết 63 (Ban cơ bản)

A. MỨC ĐỘ CẦN ĐẠT:

- Hiểu được niềm tự hào sâu sắc và ý thức trách nhiệm của tác giả

trong việc bảo tồn di sản văn học của dân tộc.

- Nắm được nghệ thuật lập luận của tác giả.

B. TRỌNG TÂM KIẾN THỨC, KĨ NĂNG:

1. Kiến thức:

- Ý thức trách nhiệm trong việc bảo tồn di sản văn học của tiền nhân và lời

nhắc nhở các thế hệ sau hãy biết trân trọng và yêu quý di sản văn học của

dân tộc mình.

- Cách lập luận chặt chẽ kết hợp với tính biểu cảm.

2. Kĩ năng:

- Rèn kĩ năng lập luận chặt chẽ để thể hiện quan điểm của người viết một

cách thuyết phục.

C. CHUẨN BỊ CỦA THẦY VÀ TRÒ:

1. Máy chiếu (nếu có).

2. Sưu tầm và ghi lại lời nhận xét về:

- Tập thơ “Sóng Hồng” với lời nói đầu do chính tác giả viết.

- Tập thơ “Từ ấy” của Tố Hữu với lời nói đầu “Mấy ý nghĩ” do GS

Đặng Thai Mai viết.

- Tiểu thuyết “Tắt đèn” của Ngô Tất Tố với lời tựa của Nguyên Hồng




hoặc Nguyễn Tuân.

- Lời bạt hoặc lời nói đầu của một tác phẩm văn học nước ngoài (Tam

quốc – La Quán Trung, Thuỷ Hử - Thi Nại Am, Chiến tranh và hoà

bình – L.Tônxtoi…)

D. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC

1.Ổn định :

2.Kiểm tra bài cũ:

- Nêu hoàn cảnh sáng tác của tác phẩm “Bình Ngô đại cáo”?

- Đọc diễn cảm và phân tích một đọan tự chọn trong tác phẩm “Bình

Ngô đại cáo”?

- Giải thích vì sao bài cáo được xem là bản tuyên ngôn độc lập lần thứ

hai trong ls VN?

- Phân tích cơ sở và nguyên nhân chiến thắng của quân ta được nêu

trong bài cáo?

- Em hiểu thế nào là “bài tựa”? Kể tên một số bài tựa mà em biết?

3.Bài mới :

Dẫn nhập bài mới:

Sưu tầm và bảo tồn di sản văn hoá dân tộc là công việc rất quan trọng và

cần thiết nhưng cũng hết sức khó khăn, nhất là thời kì xa xưa và sau chiến tranh.

Là một trí thức đời Lê thế kỉ 15, Hoàng Đức Lương (quê Văn Giang – Hưng Yên,

đỗ tiến sĩ 1478) đã không tiếc công sức, thời gian để làm công việc đó. Sau khi

hoàn thành, năm 1497, ông đã tự viết một bài tựa ở đầu sách nói rõ quan điểm

và tâm sự của mình khi giới thiệu sách với bạn đọc.

Tìm hiểu bài học:

Hoạt động của GV & HS Nội dung cần đạt

HĐ1: Hướng dẫn tìm hiểu

tiểu dẫn.

I. Giới thiệu khái quát:

1. Tác giả: Hoàng Đức Lương




- GV: gọi một HS đọc phần tiểu dẫn sgk/tr.28

và đánh dấu những điểm chính về tác giả, tác

phẩm.

+ GV: Tác phẩm ra đời

trong thời gian nào? Nêu những nét chính về

bối cảnh xã hội thời đại sản sinh ra tác

phẩm?

GV dựa vào sự hiểu biết của HS,

bổ sung những chi tiết về lịch sử thời Lê

Thánh Tông để HS có cái nhìn biện chứng

về MQH giữa tác phẩm và thời đại, bước

đầu suy luận được nội dung và ý nghĩa của

tác phẩm. Giới thiệu một vài bài thơ của

Lê Thánh Tông và hội Tao đàn.

Giai đoạn nửa sau thế kỉ

XV, thời Lê Thánh Tông: triều đại

thịnh trị nhất của nhà Lê và chế độ

PKViệt Nam về nhiều mặt: kinh tế phát

triển, XH ổn định, bờ cõi mở mang,

nhiều hiền tài (Lương Thế Vinh, Thân

Nhân Trung, Đỗ Nhuận…), văn chương

được trọng dụng (hội Tao Đàn do Lê

Thánh Tông lập gồm “Nhị thập bát tú”

– 28 ngôi sao về thơ ca. Đây cũng là

TK mà tinh thần và ý chí độc lập dân

tộc lên cao. Sau chiến thắng quân

Minh, ngoài việc ổn định và phát triển

kinh tế đất nước, vua còn phục hồi danh

dự và cho sưu tầm các tác phẩm của

(?-?)

Sgk/ tr.28.

2. Tác phẩm: Sgk/ tr.28.

a. Hoàn cảnh ra đời và lời tựa

của “Trích diễm thi tập”.




Nguyễn Trãi, trong đó tập hợp được

hàng trăm bài thơ Nôm của Nguyễn

Trãi thành “Quốc Âm thi tập” (cùng với

“Hồng Đức quốc âm thi tập”)…Chính

không khí ấy thôi thúc Hoàng Đức

Lương làm tuyển chọn và viết bài tựa

này.

- GV: Vì sao tác giả đặt tên tác phẩm là

“Trích diễm thi tập”? Em hiểu như thế nào về

nhan đề tác phẩm? Hãy giới thiệu ngắn gọn

về tác phẩm? Có thể nhận xét như thế nào về

việc làm này của tác giả, đặc biệt là đặt tác

phẩm vào thời điểm ngày ấy?

Do câu hỏi này HS đã chuẩn bị ở nhà

nên GV gọi 1 HS đại diện một nhóm trình

bày , các nhóm khác theo dõi và bổ sung.

Nhan đề:

Trích: tiếng Hán là chọn,

tuyển.

Diễm: sự kiều diễm, diễm

lệ, cái đẹp, cái hay ở mức độ cao.

Thi: thơ, diễm thi là những

bài thơ hay.

“Trích diễm thi tập”

là tập thơ tuyển chọn những bài thơ hay

Nội dung: Là tập thơ gồm 6

quyển do Hoàng Đức Lương sưu tầm,

tuyển chọn tác phẩm từ thời Trần đến

đời Lê thế kỉ XV, cuối tập là thơ của

b. Nhan đề: Tuyển tập những

bài thơ hay.




Trần Đức Lương. Bài tựa do ông viết

vào 1497.

Nhận xét:

Tuyển chọn này thể hiện

tấm lòng trân trọng đối với quá khứ,

là việc làm cụ thể rất có ý nghĩa

nhằm bổ cứu cho tình trạng mất mát

đáng tiếc trong lịch sử VHVN trước

thế kỉ XV.

Tuyển chọn này phản ánh

quan điểm tiến bộ và đúng đắn trong

cách lựa chọn của tác giả bởi nó bộc

lộ một bước tiến về lí luận thơ ca mà

sau tác giả không có được (do quan

điểm “văn dĩ tải đạo”)

- GV kiểm tra việc chuẩn bị lời giới thiệu về

tập thơ “Từ ấy” của Tố Hữu do GS Đặng Thai

Mai viết, so sánh với lời giới thiệu của Hoàng

Đức Lương về tác phẩm, từ đó rút ra nhận xét

về đặc điểm của “Tựa” - một thể loại văn học.

+ Trong lời giới thiệu

của GS Đặng Thai Mai về tập thơ có

những luận điểm nào? Từ đó, nêu đặc

điểm của thể loại “Tựa”?

+ GV giới thiệu nguồn

gốc và những đặc điểm của thể loại này.

+ GV lưu ý HS khi viết

lời “tựa” cho một công trình nghiên cứu,

c. Thể loại “Tựa”




một tập san do chính HS làm để gắn việc

học với thực tế hoạt động của đời sống.

Có nguồn gốc từ Trung Quốc (thời

Hán). Lúc đầu được đặt ở vị trí cuối tác

phẩm với mục đích nói rõ nguyên cớ, qúa

trình hoàn thành sách. Từ đời Đường trở

đi, được đặt ở đầu tác phẩm và là yêu cầu

bắt buộc dùng cho tất cả các lĩnh vực khác

nhau: văn, sử, triết, đại lí, ý học, hội hoạ,

kiến trúc…

Đặc điểm:

Do chính tác giả hoặc người

khác viết nhằm mục đích giới thiệu rõ

thêm với độc giả về cuốn sách: động

cơ, mục đích sáng tác, kết cấu, bố cục,

nội dung hoặc tâm tư, tâm sự của người

viết hoặc là những nhận xét, đánh giá,

phê bình hay cảm nhận của người đọc

(nếu là người khác viết).

Luôn được đặt ở đầu sách, viết

sau khi đã hoàn thành. Cuối bài thường

ghi rõ họ tên, chức tước của người viết

và ngày tháng, địa điểm viết (gọi là

phần Lạc khoản).

Thường được viết bằng thể văn

nghị luận, thuyết minh, biểu cảm hoặc

tổng hợp cả 3 loại văn bản này. Đôi khi

chất nghị luận được kết hợp với tự sự,

và thường mang sắc thái trữ tình.




- GV: Căn cứ vào những hiểu biết trên, xác

định các phần và giá trị chung của “trích

diễm thi tập”?

Là văn bản mang đầy đủ đặc điểm của

thể loại “tựa”. Đây là văn bản có giá trị lí

luận, phê bình văn học.

HĐ2: Hướng dẫn HS đọc –

hiểu (tìm hiểu lập luận) của bài tựa

“trích diễm thi tập”

- GV định hướng: Tựa thiên về kiểu sáng tác

có tính “nghị luận” dựa trên hệ thống lập luận

chặt chẽ. Hãy: Xác định hệ thống lập luận của

bài “tựa” này? (lí do sưu tập, quá trình sưu

tập, xuyên suốt là thái độ của người viết).

Phần này HS cũng

đã chuẩn bị trước, GV gọi HS lên trình

bày; GV giúp HS có cái nhìn khái quát về

bài tựa làm điều kiện triển khai nội dung

và hình thức của văn bản.

+

những luận cứ cụ thể về các mặt khác

nhau để lí giải

- GV: Phân HS thành 6 nhóm thảo luận thống

nhất nội dung :

d. Tựa “trích diễm thi tập”

- Kết cấu. Gồm 3 phần:

+ Lí do

làm sách “Trích diễm thi

tập” (từ đầu đến…tan tành).

+ Thuật lại

quá trình hoàn thành sách

(“Đức Lương này… người

xưa vậy”).

+ Lạc

khoản (còn lại).

II. Đọc – hiểu văn bản:

1. Lí do biên soạn “Trích diễm

thi tập”:




1. Trong phần thứ nhất của lập luận,

tác giả đưa ra những lí do nào khiến

thơ văn không lưu truyền đầy đủ cho

đời sau?

2. Trong các nguyên nhân trên, nguyên

nhân nào là chính? Vì sao?

3. Tác giả đã lập luận như thế nào?

Cách lập luận như thế nhằm mục

đích gì? (Chứng minh bằng sự phân

tích cụ thể văn bản).

+ Chủ

quan: Cách lập luận chung là dùng

phương pháp quy nạp.

Đ

ối với thơ văn…trên đời Cách lập luận:

liên tưởng so sánh thơ văn như khoái

chá, gấm vóc, sắc đẹp ngoài sắc đẹp, vị

ngon ngoài vị ngon (vì trừu tượng, khó

cảm nhận cụ thể). Từ đó dẫn đến kết luận

(dùng lối quy nạp).

+ Khách

quan: Cách lập luận là dùng hình ảnh và

câu hỏi tu từ (tan nát trôi chìm, rách nát

tan tành…làm sao giữ mãi…được mà

không…).

Tâm trạng tác giả:

Yêu quý, trân trọng văn thơ của

ông cha.

Xót xa, thương tiếc trước di sản

-không lưu hành hết ở đời:

+ Chủ quan:

cái hay, cái đẹp của thơ ca.

thì bận việc nên ít để ý hoặc

không quan tâm đến thơ ca.

không đủ năng lực, trình độ

và sự kiên trì.

khuyến khích in ấn (khắc

ván), chỉ in kinh Phật

+ Khách

quan:

Sức phá huỷ của

thời gian.

Chiến tranh, hoả

hoạn làm sách vở rách nát,

mai một đi.

Việc biên

soạn là do yêu cầu của thời

đại.




quý báu bị tản mát, huỷ hoại, đắm chìm

trong quên lãng của người viết (“Than

ôi…lắm sao!”)

- GV: Thực chất của thơ ca là gì? Thi nhân là

người có những phẩm chất gì? Sự tồn tại của

thơ ca phụ thuộc vào những yếu tố nào, yếu tố

nào là chính? Giả sử cuộc sống không có thơ

ca, môn nghệ thuật nào sẽ thay thế, không có

các nguyên nhân này, tác phẩm có ra đời

không?

(GV chú ý MQH giữa sự tồn tại của thơ ca

với người tiếp nhận, thời đại và chính sách

văn hoá từng giai đoạn. Đây là vấn đề có tính

chất lí luận).

(GV có thể giới thiệu vài nét về việc sáng tác

và lưu truyền của văn học thời trung đại)

- GV dẫn dắt:

+ Em

nghĩ như thế nào về sự tồn tại của cái đẹp

trước quy luật băng hoại của thời gian?

+ Em nêu

những hiểu biết về nguyên nhân binh hoả

của thời đại này? (Liên hệ đến hậu quả của

chính sách cai trị đồng hoá thâm hiểm của

nhà Minh: tìm mọi biện pháp để huỷ diệt

nền văn hoá Đại Việt – thu đốt mọi sách

vở, trừ kinh Phật, đập xoá các văn bia…Vì

vậy, trong các triều vua Thái Tổ, Thái

.




Tông, Thánh Tông…công việc sưu tầm, thu

thập, ghi chép, phục dựng các di sản văn

hoá tinh thần của người Việt bị tản mát

sau chiến tranh được khuyến khích tiến

hành).

- GV: Lí giải vì sao tác giả lại mở đầu bằng

luận điểm này? Điều đó có ý nghĩa như thế

nào trong việc lập luận của tác phẩm? Giả sử

tác giả nêu luận điểm 2 trước thì điều gì xảy

ra?

đó là luận điểm quan trọng của bài, muốn

nhấn mạnh việc làm sưu tầm, biên soạn

cuốn sách là xuất phát từ yêu cầu cấp thiết

của thực tế chứ không chỉ từ sở thích cá

nhân ( thực trạng đau xót lòng tự hào

tổn thương động cơ mạnh mẽ) và đó là

công việc khó khăn, vất vả nhưng nhất

định phải làm.

- GV: Thử hình dung, nếu là tác giả, với ý

định và sự trình bày các nguyên nhân này,

tâm trạng của em lúc đó như thế nào? Từ đó

nhận xét về ý nghĩa của việc ra đời tác phẩm

này? (PT cụ thể ngôn từ)

- GV: Phần 2 nêu rõ quá trình biên soạn tác

phẩm. Dựa vào lập luận của tác giả, hãy:

+ GV: Xác định động cơ khiến tác giả tiến

hành sưu tầm và tuyển chọn thơ văn của tiền 2. Quá trình hình thành, nội




nhân? Động cơ nào thôi thúc hành động ấy

mãnh liệt nhất? Vì sao? (Phân tích cụ thể văn

bản ngôn từ)

HS trả lời cá nhân. GV chốt ý.

- GV: Để hoàn thành “Trích diễm thi tập” tác

giả đã làm những công việc gì? (PT cụ thể

ngôn từ và ngữ điệu của văn bản) Phần trình

bày này giúp em hiểu gì về bố cục của tác

phẩm? Từ đó, nêu yêu cầu của việc viết lời

“Tựa” cho sách hoặc công trình nhất định nào

đó?

HS trả lời cá nhân. GV chốt ý.

- GV: Nhận xét về thái độ của tác giả khi trình

bày? (CM qua phân tích văn bản) Từ đó nêu

yêu cầu tạo sức thuyết phục cho lời “tựa” của

sách?

dung và kết cấu tp “Trích diễm

thi tập”.

a. Động cơ :

- Đau xót trước thực trạng bảo

tồn văn bản thơ ca của dân tộc.

- Yêu cầu xây dựng nền tảng văn

chương dân tộc. Bày tỏ sáng

kiến, trách nhiệm, phương pháp

làm sách (cách sưu tầm và

phương pháp sắp xếp).

b. Việc sưu tầm và tuyển chọn:

- Nhiều gian khổ, tốn nhiều thời

gian, công sức, thiếu tâm huyết

không thể làm được:

+ Sưu tầm,

nhặt nhạnh những gì còn sót

lại.

+ Thu

lượm các tác phẩm đương

đại.

+ Tuyển

chọn, sắp xếp thành sách.

+ Đem lại

cho người hiểu biết, bình

phẩm đánh giá.




Thái độ của tác giả

Khiêm tốn, nhún nhường thể

hiện qua các lời lẽ, từ ngữ sử dụng khi

thuật lại quá trình hoàn thành.

Mang đầy đủ đặc điểm của người

phương Đông thời trung đại khi nói về

mình (tài hèn sức mọn, mạn phép phụ

thêm, vụng về)

HĐ3: Hướng dẫn HS tổng

kết.

- GV: Nhận xét nghệ thuật bài “tựa” từ sự

phân tích trên làm kinh nghiệm khi ứng dụng

vào thực tiễn? (CM qua sự phân tích cụ thể

văn bản)

Thiên về luận giải, khẳng định và

bác bỏ...

- GV : gọi một HS nêu ý nghĩa văn bản.

- Tuyển chọn, sắp xếp, đặt tên,

phân loại, bố cục, chia quyển (6

quyển, chia 2 phần mà trung tâm

là thơ ca các tác giả từ thời Trần

đến thời Lê).

- Đưa thêm thơ của mình vào

phần cuối tác phẩm.

Tấm lòng giàu tâm huyết,

trân trọng những di sản tinh

thần của cha ông.

III. Ghi nhớ:

1. Nghệ thuật bài tựa

- Lập luận chặt chẽ, luận điểm rõ

ràng, mạch lạc, khúc chiết, rất

tiêu biểu cho thể loại nghị luận

trung đại.

- Kết hợp với chất tự sự rất

nhuần nhuyễn khiến văn bản

đậm sắc thái trữ tình, sức thuyết

phục sâu sắc.

2. Ý nghĩa văn bản: sgk/tr.30.




4. Củng cố : GV tuỳ theo tình hình từng lớp học, từng giờ dạy cụ thể mà chọn

cách củng cố phù hợp.

Thực hành: GV nêu đề thực hành, định hướng, gợi ý cho HS suy

nghĩ và giải đáp những thắc mắc của HS (nếu có). GV nêu những yêu cầu

cần đạt và yêu cầu của bài viết.

1. Cảm nhận của em về bài “Tựa trích diễm thi tập” của Hoàng Đức

lương. Bài học nhân sinh rút ra từ tác phẩm là gì?

2. Trình bày sự hiểu biết của em về một nét văn hoá, phong tục tập quán,

môn nghệ thuật (của địa phương em hoặc của đất nước) đang bị mai

một và tinh thần bảo tồn, gìn giữ của chúng ta hiện nay.

So sánh với lời tựa của cuốn sách thông thường: So sánh với một

số bài tựa từ các loại sách mà em biết để thấy rõ hơn đặc điểm riêng của tác

giả?

- Hiện nay, lời tựa cũng có yêu cầu gần giống như vậy (lí do,

mục đích, phương pháp biên soạn, các giải trình khác…).

- Lời tựa của “Trích diễm thi tập” có nhiều điểm khác rất

đáng đề cao: đó là tình cảm trân trọng, lời tâm sự chân thành, nguyện

vọng tha thiết, lí tưởng cao cả của tác giả là xây dựng một nền văn học

riêng cho dân tộc, tư tưởng độc lập dân tộc về mặt văn hoá, văn hiến

của dân tộc.

Bài học kinh nghiệm: Học xong vb này ta rút ra được bài học kinh

nghiệm gì ? Cho biết, hiện nay, trên các phương tiện thông tin đại chúng

nước ta có những chương trình gì theo tinh thần của Hoàng Đức Lương

xưa? Em nghĩ như thế nào về các chương trình ấy?

- Mỗi cá nhân cần ý thức cao trong việc bảo vệ, giữ gìn và lưu truyền

những giá trị văn hoá tinh thần bằng những hành động cụ thể trong

nhiều lĩnh vực. Biết phát triển nó một cách sáng tạo trong tình hình thời

đại mới để tránh chủ quan, thái độ bảo thủ, tinh thần phân biệt dân tộc.




- Trên các phương tiện truyền thông đại chúng xuất hiện nhiều

chương trình hữu ích giúp xây dựng ý thức trách nhiệm này: “Giữ cho

muôn đời sau”, “Theo dòng lịch sử”, “Những người muôn năm cũ”,

“Danh nhân đất Việt”, “Câu chuyện phương Đông”…

5. Dặn dò:

Bài tập về nhà: HS chọn một trong những đề sau để làm bài:

1. Viết một bài giới thiệu một việc làm thiết thực góp phần bảo tồn nền

văn hoá – văn học dân tộc hiện nay (400 từ).

2. Nếu phải phát biểu nội dung hình thức và ý nghĩa của bài Tựa “trích

diễm thi tập”, em sẽ nêu những điểm chính nào? Bài học nhân sinh

rút ra từ tác phẩm là gì? Là HS, em hình dung công việc sắp tới của

em là gì? Nếu phải thể hiện tính tự cường dân tộc, em sẽ làm gì

trong tương lai góp phần bảo vệ và lưu truyền những di sản văn hoá

dân tộc mình?

3. Thử tưởng tượng chân dung Hoàng Đức Lương khi viết bài tựa này?

Giải thích vì sao có đặc điểm đó?

4. Đọc kĩ văn bản, rèn luyện tư duy so sánh thông qua việc xem xét

một số lời tựa của SGK, cuốn tiểu thuyết, cuốn sách giới thiệu về

một danh nhân. Tham khảo một số tài liệu bổ trợ như: Ý thức về văn

hiến dân tộc - Tạp chí văn học số 1, 1980 của Trần Nho Thìn; Hành

trình nghiên cứu văn học thời trung đại -Trần Thị Băng Thanh; Thi

pháp văn học trung đại - Trần Đình Sử; Lịch sử Việt Nam qua các

triều đại - Đỗ Đức Hùng,…

Hướng dẫn HS chuẩn bị bài sau: Đọc thêm Hiền tài là nguyên

khí quốc gia – Thân Nhân Trung.

IV. Kết quả:

Từ thực tế dạy học của bản thân những năm gần đây các lớp 10 ban KHTN




và ban Cơ bản tại trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh, tôi nhận thấy phương pháp

này có những ưu điểm sau đây:

1. Giờ học gây hứng thú thực sự cho học sinh, sự yêu thích tăng lên rõ

rệt. Không những học sinh hiểu văn bản mà còn hiểu thêm về lịch sử.

2. Phát huy được sự tích cực chủ động của học sinh trong giờ học. Giờ

học tác phẩm trở thành giờ phát hiện những thông tin, nuôi dưỡng cảm xúc

và mĩ cảm nghệ thuật, bày tỏ quan điểm, thái độ và cách nhìn mới mẻ của

học sinh.

3. Phát huy năng lực nhiều mặt của học sinh: khả năng bình luận, thẩm

bình, ngôn ngữ và cách diễn đạt được nâng lên rõ rệt.

Kết quả : Sau khi học xong các văn bản nghị luận có thực

hiện các phương pháp bổ trợ này, tôi đã thu được kết quả rất khả quan. Có

98,9% học sinh ở những lớp tôi giảng dạy trả lời là rất hứng thú với bài học,

hiểu bài hơn, dễ nhớ hơn tuy có vất vả hơn.

V. Bài học kinh nghiệm:

Khi soạn giảng và dạy các văn bản nghị luận trong chương trình Ngữ Văn

lớp 10 theo cách trên, tôi nhận thấy có một số khó khăn sau:

1. Tốn khá nhiều thời gian tìm hiểu lịch sử phục vụ cho từng bài giảng.

2. Đôi khi xảy ra tình trạng “cháy” giáo án, những câu trả lời của học

sinh ngoài dự định,…

Dù vậy thì cách dạy này cũng là một trong những giải pháp khá hữu hiệu

cho nên ta có thể vận dụng. Chỉ cần giáo viên:

1. Chuẩn bị bài giảng kĩ.

2. Sưu tầm và chọn lựa những câu chuyện, bài thơ, giai thoại,

chi tiết về văn hoá, phong tục tập quán phù hợp với bài học cụ thể.

3. Thiết kế các bước lên lớp hợp lí, chặt chẽ, uyển chuyển.




4. Giao việc chuẩn bị phù hợp, vừa sức với từng đối tượng học

sinh.

sẽ thu được kết quả khả quan. Dĩ nhiên giáo viên cũng không nên lạm dụng quá

dễ gây phản tác dụng, dẫn tới khả năng hiểu trọn vẹn văn bản của học sinh bị hạn

chế.

VI. KẾT LUẬN

Việc giảng dạy các văn bản nghị luận trong chương trình Ngữ Văn 10 có

một ý nghĩa quan trọng: không chỉ là việc mở rộng phạm vi hiểu biết về các thể

loại văn học, hiểu biết về các vấn đề chính trị xã hội, văn hoá (trong nhiều không

gian, thời gian khác nhau)…mà còn nhằm xây dựng cho học sinh thái độ đúng,

quan điểm tiến bộ về các vấn đề chính trị xã hội, văn hoá, hình thành những

phẩm chất cao đẹp, năng lực ứng xử, biết phát hiện và giải quyết các vấn đề một

cách thoả đáng, hợp lí, bồi dưỡng các kĩ năng cần thiết cho hành trang tương lai

của học sinh: ngôn ngữ, diễn đạt, lập luận, óc phê phán, tinh thần phản bác trước

các hiện tượng tiêu cực trong đời sống hiện tại.

Thực tiễn giảng dạy văn bản nghệ thuật nói chung, văn bản chính luận nói

riêng, việc tuân thủ nguyên tắc: bám sát hoàn cảnh nảy sinh tác phẩm (hoàn cảnh

xã hội, hoàn cảnh cảm hứng), bám sát văn bản ngôn từ tác phẩm, dựa vào đặc

điểm cá tính sáng tạo của nhà văn, những tri thức về văn hoá và quy luật tâm lí,

xã hội … vẫn là những căn cứ khoa học vững chắc trong việc chiếm lĩnh và triển

khai nội dung, hình thức, ý nghĩa và các giá trị tác phẩm.

Việc giảng dạy các văn bản nghị luận gặp không ít khó khăn về nhiều mặt

(tầm hiểu biết về chính trị, lịch sử, văn hoá, nghệ thuật, tài liệu tham khảo, thời

gian, không gian của văn bản, tâm lí giảng dạy của giáo viên và tiếp nhận của học

sinh…). Vì vậy, đòi hỏi giáo viên phải nỗ lực rèn luyện không ngừng mới mong

có những giờ học hiệu quả thật sự theo tinh thần đổi mới hiện nay. Phương pháp

dạy học không phải là mớ “lý thuyết trừu tượng” mà là sự cụ thể hoá bằng việc




thiết kế bài giảng, quá trình hiện thực hoá bài giảng trên lớp. Việc đưa ra một vài

giải pháp có tính bổ trợ thêm như trên chỉ là những kinh nghiệm có tính chất cá

nhân được rút ra trong quá trình giảng dạy của bản thân. Vì thế, khó tránh khỏi

những khiếm khuyết và hạn chế nhiều mặt. Rất mong nhận được sự đóng góp ý

kiến tích cực từ phía quý thầy cô và các bạn đồng nghiệp trong tỉnh!

Biên Hoà, ngày 8 tháng 5 năm 2011

Người thực hiện

Nguyễn Quỳnh Anh

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Sách giáo khoa Ngữ Văn 10- tập 2, Nhiều tác giả, Nxb Giáo dục, 2006.

2. Sách giáo khoa Ngữ Văn 10 nâng cao - tập 2, Nhiều tác giả, Nxb Giáo

dục, 2006.

3. Sách giáo khoa Ngữ Văn 11- tập 2, Nhiều tác giả, Nxb Giáo dục, 2007.

4. Phân tích tác phẩm Văn học Trung đại Việt Nam từ góc nhìn thể loại, Lã

Nhâm Thìn, Nxb Giáo dục Việt Nam, 2009.

5. Phong cách học và đặc điểm tu từ tiếng Việt, Cù Đình Tú, Nxb Giáo dục,

1994.

6. Từ điển thuật ngữ văn học, Lại Nguyên Ân, Nxb Đại học Quốc gia Hà




Nội, 1999.

7. Văn học Trung đại Việt Nam- tập 1, Nguyễn Đăng Na (chủ biên), Nxb Đại

học Sư phạm, 2010.


PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ - WordPress.com · Web viewTrang I. Lý do chọn đề tài. 2 II....

Documents

Transcript of PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ - WordPress.com · Web viewTrang I. Lý do chọn đề tài. 2 II....