-1-

Performanca e Parashikimit të inflacionit

dhe vendimmarrja e Politikës monetare gjatë

Periudhës 2011-2012

09

(6

8)

20

13

evelina Çelikugent hashorva*

-2-

*Dr. Evelina Çeliku dhe Msc. Gent Hashorva, Departamenti i Politikës Monetare,Banka e Shqipërisë.

Autorët falënderojnë z. E. Themeli dhe znj. H. Shijaku, për sugjerimet e tyre të vlefshme dhe mbështetjen e dhënë gjatë kryerjes së këtij studimi. Njëkohësisht falënderojnë kolegët e Departamentit të Politikës Monetare në Bankën e Shqipërisë për furnizimin me informacione shtesë në ndihmë të përmbushjes së qëllimit të këtij studimi, si edhe kolegët e Departamentit të Politikës Monetare dhe atij të Kërkimeve në Bankën e Shqipërisë, pjesëmarrës në diskutimin e këtij materiali.

Pikëpamjet e shprehura në këtë studim janë të autorëve dhe nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht ato të Bankës së Shqipërisë.

-3-

Përmbajtja

Abstrakt 5

1. Konsiderata teoriko - praktike mbi procesin e parashikimit të inflacionit 7

2. Vështrim i shkurtër mbi procesin inflacionist të periudhës 2011-2012 13

3. Analiza e performancës së parashikimeve të inflacionit: 2006-2012 18

4. Vështrim krahasues: periudha 2006-2010 kundrejt 2006-2012 37

5. Përfundime dhe rekomandime 45

Literatura 49

Shtojca 52

-4-

-5-

abstrakt

Studimi analizon ecurinë e procesit parashikues të inflacionit dhe të rolit të tij në vendimmarrjen e politikës monetare të Bankës së Shqipërisë gjatë periudhës 2011-2012. Në material evidentohen sfidat kryesore me të cilat përballet projeksioni, duke u fokusuar në inflacionin e publikuar kundrejt parashikimeve, pritshmërive dhe formulimit të politikës monetare. Nëpërmjet një seti treguesish statistikorë dhe testesh ekonometrike studiohet saktësia në parashikimin e inflacionit me modelet në përdorim. Rezultatet për gjithë periudhën 2006-2012, krahasohen me ato të periudhës 2006-2010. Studimi arrin në përfundimin, se parashikimi mesatar ka konsoliduar pozicionin e tij si parashikimi me saktësi më të mirë në horizontin e 6 tremujorëve, ku ai i 4 tremujorëve arrin të ketë mesatare devijimi thuajse zero. Shtimi i serive me të dhënat e periudhës 2011-2012, ka mundësuar një proces testimi më bindës mbi optimalitetin dhe eficiencën e parashikimit të inflacionit. Optimaliteti është shtrirë në një horizont prej 6 tremujorësh, ndërsa vlerësimet për eficiencën ndonëse të përmirësuara, shfaqen jo plotësisht të qëndrueshme përtej horizontit afatshkurtër. Kuadri parashikues i inflacionit për periudhën 2011-2012, dëshmon se një pjesë e skenarëve të rrezikut janë pozicionuar si skenarë bazë në raundet vijuese të parashikimeve. Kjo tendencë e skenarëve të rrezikut ka rritur sensibilitetin e vendimmarrjes së politikës monetare ndaj probabilitetit të shtuar për materializimin e ardhshëm të rreziqeve në ecurinë e treguesve kryesorë makroekonomikë.

Fjalë kyç: parashikimi i inflacionit, performanca parashikuese, vetitë e parashikimit, politika monetare.

Klasifikimi JEL: E31, E37, C52, C53,E52.

-6-

shkurtimet e Përdorura:

shkurtime kuptimi1. total modeli i inflacionit total2. b_jb modeli i inflacionit bazë/ jobazë 3. 4_k modeli i inflacionit me katër kategori4. tr_nPtr modeli i inflacionit të tregtueshëm dhe të patregtueshëm neto5. mesatar mesatarja e rezultateve të parashikimeve të modeleve (1) - (4)6. aktual vlera e inflacionit aktual/ të publikuar7. fe gabimi i parashikimit i matur si diferencë = aktual – Parashikim8. me mesatarja e gabimit të parashikimit 9. rmse rrënja katrore e mesatares së katrorit të gabimeve

10. rrmse rrënja relative katrore e mesatares së katrorit të gabimeve11. fd drejtimi i parashikimit (korrekt)12. rfd drejtimi relativ i parashikimit (korrekt)13. t tremujori14. h horizonti

-7-

1. konsiderata teoriko - Praktike mbi Procesin e Parashikimit të inflacionit

1.1 Parashikimi i inflacionit: Proces tërësor

objektivi parësor i politikës monetare është ai i ruajtjes së stabilitetit të çmimeve të konsumit në ekonomi. ky objektiv, në dokumentin e politikës monetare (banka shqipërisë, 2012), specifikohet në mbajtjen në afat të mesëm të inflacionit vjetor në nivelin 3.0%, me mundësi luhatjesh afatshkurtra, prej ±1 pikë përqindjeje rreth vlerës qendrore1. ruajtja e stabilitetit të çmimeve në kohë rreth këtij objektivi, realizohet nëpërmjet vendimmarrjes paraprijëse të politikës monetare. kjo për faktin se përcjellja e vendimeve të saj, kërkon kohën e nevojshme për të dhënë efektin e duhur mbi inflacionin dhe mbi ekonominë reale. Për t’u paraprirë në kohën dhe në masën e duhur kryesisht zhvillimeve të ardhshme inflacioniste, politika monetare duhet të mbështetet fuqimisht mbi parashikimet ekonomike. në kushtet kur zhvillimet makroekonomike në pesëvjeçarin e fundit janë bërë më komplekse dhe më të ngarkuara me pasiguri dhe rreziqe të shtuara rajonale dhe globale, parashikueshmëria e inflacionit dhe e variablave të tij përcaktues, është vështirësuar ndjeshëm. ndërkohë norma bazë e interesit, duke përbërë instrumentin kryesor të politikës monetare, është një nga variablat që kushtëzon zhvillimet në inflacion. teorikisht, ecuria e saj përcaktohet nga një funksion humbjeje apo edhe nga një rregull i thjeshtë i politikës monetare, i cili njëherësh tregon edhe angazhimin e bankës qendrore në arritjen e objektivit të saj primar. disa banka qendrore publikojnë jo vetëm parashikimet për variablin që shpreh objektivin primar, por edhe projeksione për një grup variablash të tjerë që nuk janë plotësisht nën kontrollin apo objektivin e saj.

në një material të bankës Qendrore të suedisë, në lidhje me projeksionin e një prej variablave të rëndësishëm citohet:

1 Për bazën ligjore shihni “dokumenti i politikës monetare për periudhën 2012-2014”, banka e shqipërisë, faqe 5. në të njëjtin dokument trajtohet forma sasiore e objektivit: http://www.bankofalbania.org/web/dokumenti_i_Politikes_monetare_2012_2014_6346 1.php.

-8-

“...trajektorja e normës së repos është një parashikim dhe jo “një premtim”... ” 2. ndërsa parashikimi është një proces që shoqërohet nga probabilitete sigurie dhe gabimesh të cilat duhen shpjeguar në detaje, mbi të gjitha kur ato bëhen publike, “premtimi” është një akt, që ndërtohet mbi institucionin e besimit. Për këtë arsye, procesi parashikues shoqërohet me një komunikim të qartë të vendimeve të politikës monetare në publik, mbështetur mbi një transparencë optimale (jensen, 2001). optimaliteti përcaktohet në një masë të madhe nga raporti përfitim/kosto i transparencës së politikës monetare. ky raport varet veçanërisht nga projeksionet dhe koha për të cilën ato përpilohen (bulír et. al., 2012). nëse parashikimet për të ardhmen ngrihen mbi supozime të forta dhe mjaft të sigurta për të ndodhur, kjo do të lejonte një transparencë të qartë për të orientuar pritshmëritë e agjentëve ekonomikë drejt objektivit parësor të bankës, si edhe një rritje të besueshmërisë së saj në publik. në të kundërt, kur skenari bazë i supozimeve është i rrethuar nga pasiguri të larta, projeksionet do të ishin mjaft më të rrezikuara përgjatë horizontit parashikues. në këtë rast, transparenca e komunikimit të vendimmarrjes së politikës monetare nuk do të duhej të komprometonte besueshmërinë e bankës dhe për më tepër, të rriste luhatshmërinë e pritjeve inflacioniste të publikut. Pra, parashikimi në tërësi dhe ai i inflacionit në veçanti, duhet të shoqërohen me një shpjegim të plotë të natyrës së goditjeve të pritshme, të intensitetit të tyre, të shkallës së përhapjes dhe të persistencës së tyre në kohë.

Parashikimi është një proces kompleks, i kushtëzuar nga faktorë brenda dhe jashtë modelimit. Për shkak të ambientit të vështirë për të parashikuar saktë në periudha të pasigurta ekonomike, mbështetja e vendimmarrjes së politikës monetare në projeksione, është fokusuar jo vetëm në vlerësimet sasiore të inflacionit të pritshëm, por edhe në shpërndarjen probabilitare të rreziqeve rreth parashikimeve qendrore. në veçanti, u është dhënë rëndësi sinjaleve orientuese që parashikimet kanë dhënë për të ardhmen e presioneve inflacioniste, si vlerësime cilësore për: rënie, rritje apo presione të njëjta përgjatë horizontit të reagimit të politikës monetare.

2 sveriges riksbank, “Material for assessing monetary policy”, 2011, në seksionin hyrës “Monetary policy in Sweden”.

-9-

duke u përqendruar tek stabiliteti i çmimeve të konsumit, vendimmarrja e politikës monetare të bankës së shqipërisë, është orientuar nga zhvillimet e pritshme afatmesme në çmimet e konsumit, të cilat në përgjithësi përcaktohen nga faktorë të krahut të kërkesës. goditjet afatshkurtra në çmimet e konsumit, të cilat shkaktohen kryesisht nga faktorë të ofertës, janë vlerësuar për mundësinë e transformimit të tyre në efekte të raundit të dytë. në këtë proces, parashikimet për inflacionin, të rezultuara nga një portofol i diversifikuar modelesh3, kanë qenë një pikënisje e fortë në strukturimin e një diskutimi më të plotë të situatës së pritshme të presioneve inflacioniste në ekonomi. modelet bazohen në teorinë ekonomike, në studimet empirike dhe në analizat e sjelljeve të caktuara të treguesve në ekonominë shqiptare. Por modelet, janë paraqitje të thjeshtuara të realitetit ekonomik dhe rezultatet e tyre nuk mund të absolutizohen. kjo është arsyeja, pse në praktikën e parashikimit ato përditësohen, rivlerësohen në kohë, plotësohen me regrese të reja dhe me përfundime analizash e gjykimesh të ekonomistëve të sektorëve të ndryshëm. në këtë mënyrë rezultatet bëhen më të plota në shërbim të rritjes së saktësisë së parashikimeve. në këtë kontekst, roli i gjykimit të ekonomistëve është i domosdoshëm, sepse ata kanë një njohje më të plotë të situatës dhe të treguesve që nuk janë përfshirë në modele. rosenberg (2008)4, vlerëson përparësitë e kuantifikimit të gjykimeve të ekonomistëve për të plotësuar kuadrin e supozimeve, veçanërisht kur pasiguritë janë të larta. ajo cilëson se kur në ekonomi ndodhin ngjarje të pazakonta apo ndryshime strukturore, duke prekur serinë e inflacionit ose edhe të variablave të tjerë që e përcaktojnë atë, rezultatet e modeleve korrektohen me vlerësimet e ekonomistëve, ekspertë të fushave të caktuara.

Procesi inflacionist i periudhës 2011-2012 në shqipëri, është përballur me ngjarje “surprizë”, ku gjykimi i ekonomistëve për supozimet në të ardhmen ka rezultuar i dobishëm, krahas përdorimit të modeleve të ndryshme për parashikimin e inflacionit dhe të variablave të tjerë që e përcaktojnë atë. ky kombinim, ka ndihmuar politikëbërjen në kuptimin e këtij procesi në mënyrë koherente. 3 Çeliku dhe hashorva, 2012, banka e shqipërisë, material diskutimi, nr. 01 (51) 2012, f. 12-13. 4 irma rosenberg, sveriges riksbank, stokholm, 13 qershor 2008: “The monetary policy decision-making process”, paragrafi: “The forecasts are result of an interplay between models and assessments”.

-10-

në pjesën hyrëse të këtij studimi, jepen në mënyrë të përmbledhur sfidat me të cilat përballet parashikimi i inflacionit. Për të realizuar një përballje me sfidat e parashikimit, në seksionin e dytë, bëhet një analizë ekonomike e fakteve dhe e tendencave që kanë përcaktuar inflacionin në shqipëri gjatë periudhës 2011-2012, si edhe e vendimmarrjes së politikës monetare në vitet e fundit. në seksionin e tretë dhe të katërt, paraqiten rezultatet e treguesve të performancës dhe vetitë e parashikimit mesatar të inflacionit në një këndvështrim krahasues ndër modele, ndër horizonte dhe ndër periudha kohore parashikimesh të inflacionit. Për më tej, analizohen devijimet duke u shpërbërë sipas shkaqeve kryesore të tyre. Për herë të parë në një studim të këtij lloji, krahas probabilitetit të pasigurive që rrethojnë rezultatet sipas skenarëve bazë, hidhet dritë mbi skenarët e rrezikut të ndërtuar për qëllime të vendimmarrjes së politikës monetare. në përfundim, seksioni i pestë paraqet përfundimet dhe rekomandimet në lidhje me hapësirat në të cilat duhet të punohet për të rritur saktësinë parashikuese.

1.2 Parashikimi i inflacionit: Proces sfidues

vendimmarrja e politikës monetare mbështetet mbi parashikimin e inflacionit, të përcaktuesve të tij dhe në projeksione të tjera ekonomike. Për këtë arsye është e rëndësishme që parashikimet të jenë sa më të sakta. hap i përshtatshëm në këtë vlerësim është ai i krahasimit të inflacionit të publikuar përgjatë periudhës së marrë në studim, me rezultatet e parashikimeve të tij të kryera në periudhat paraardhëse. në rastin e bankës së shqipërisë, bëhet krahasimi me parashikimet e kryera në horizontet kohore të 1-8 tremujorëve të kaluar. në këtë kontekst, analizat, vlerësimet dhe parashikimet ekonomike të periudhës 2009-2010 kanë orientuar këshillin mbikëqyrës të bankës së shqipërisë, për vendimet mbi normën bazë të interesit. këto vendime vlerësohet të kenë ndikuar mbi presionet inflacioniste dhe mbi aktivitetin në sektorin real të ekonomisë gjatë viteve në vijim (2011-2012). ndërkohë vendimet e marra gjatë dyvjeçarit 2011-2012 kanë ndikuar inflacionin dhe formimin e pritjeve inflacioniste në afat të mesëm, duke formuluar një qëndrim gradual lehtësues të kushteve monetare në ekonomi.

-11-

me ç’sfida përballet banka qendrore në parashikimet e saj për inflacionin?

Përgjigjja e kësaj pyetjeje lidhet me faktin se modelet nuk janë dhe nuk mund të jenë determinante. ato lënë hapësira për vlerësime të inferencës statistikore, mbi shpërndarje të ndryshme probabilitare - veti që implikojnë devijime nga vetë modelimi si proces. kjo është një sfidë e pashmangshme. gabimet në këtë fazë vetëm mund të minimizohen me përmirësime në specifikimet e modeleve. Por në parashikim, modelet shoqërohen edhe nga pasiguri të tjera. ekonomia dhe inflacioni janë vazhdimisht të prekur nga goditje të papritura. kjo sfidë e bën të cënueshme saktësinë e parashikimeve, shpesh herë edhe ndjeshëm. kryerja e analizës së saktësisë parashikuese për një periudhë të shkurtër kohore (1-2 vite), kur këto goditje mund të kenë apo të mos kenë ndodhur, do të jepte një informacion shumë të kufizuar për të arritur në konkluzione mbi performancën e procesit parashikues. gabime të mëdha parashikimi, mund të tregojnë që vetë parashikimet kanë qenë jo të mira. Por, nëse këto gabime verifikohen se kanë qenë pasojë e goditjeve të ndodhura, të cilat nuk ishin supozuar të ndodhnin, problemi nuk qëndron tek modelet parashikuese, por tek informacioni mbi goditjet dhe shkallën e materializimit të tyre në parashikime. dhe kjo është një sfidë tjetër, e cila zgjidhet nëse shpjegohen qartë burimet e devijimeve nga parashikimet e kryera më parë.

Zotërimi i një historie të gjatë parashikuese është një sfidë tjetër që hedh dritë mbi saktësinë e parashikimeve. Parashikimet as duhet të mbivlerësojnë dhe as duhet të nënvlerësojnë inflacionin përgjatë një kohe mjaftueshmërisht të gjatë. nëse në terma mesatarë dhe për një kohë të gjatë, njëra nga situatat e mësipërme verifikohet, ky do të ishte një informacion i mjaftueshëm për të reflektuar drejt rishikimit të modeleve parashikuese, drejt formulimit më të saktë të supozimeve apo edhe të dyjave njëherësh.

saktësia e parashikimit duhet të mbajë në konsideratë edhe shkallën e zotërimit të informacionit në pika të ndryshme të horizontit parashikues. dhe kjo është sfida tjetër e radhës në parashikim: sa më larg parashikohet aq më i ulët informacioni për variablat përcaktues të inflacionit në të ardhmen; dhe e kundërta:

-12-

parashikuesit kanë më shumë informacion të sigurt për parashikime sa më shumë afrohet koha e publikimit të inflacionit. Por, politika monetare zhvillohet mbi parimin e paraprirjes në kohë mbi zhvillimet inflacioniste, ndaj interesi i saj për parashikime shumë afatshkurtra për inflacionin është i moderuar. megjithatë, proceset ekonomike sot në botë tregojnë se lëvizjet nga ekuilibrat afatgjatë kanë ndodhur, sepse brenda horizonteve afatshkurtra dhe afatmesme janë verifikuar zhvendosje të pakthyeshme. Për këtë arsye, rezultatet e parashikimeve vlerësohen në të gjitha hallkat dhe për të gjitha horizontet, për të arritur në një vendimmarrje efikase.

Parashikimi i inflacionit, është një proces që përballet me sfidën e transmetimit të vendimeve të politikës monetare mbi normën bazë të interesit, në të kaluarën dhe të në të ardhmen e afërt. jo gjithmonë parashikimi mund të vlerësojë në kohë mungesën e njëtrajtshmërisë së përçimit të vendimeve të saj në segmente të ndryshme të tregut financiar dhe në sektorin real të ekonomisë.

nisur nga sfidat e mësipërme në parashikimin e inflacionit, analiza e performancës së modeleve si një procedurë e aplikuar edhe më parë në rastin e shqipërisë5, konsiston në: krahasimin e performancës parashikuese ndërmjet modeleve përfshirë edhe përqasjen e mesatarizuar të rezultateve të modeleve në përdorim; krahasimin e performancës parashikuese të secilit model me rezultatet e modelit referencë (Benchmark - arima); krahasimin ndër horizonte të ndryshme të parashikimeve; analizën e saktësisë së drejtimit të parashikimit; analizën e vetive statistikore të parashikimeve.

Për të zgjidhur sfidat e mësipërme, analizat shtrihen për periudhën maksimale të historisë së parashikimit të inflacionit në bankën e shqipërisë, 2006-2012. duke krahasuar rezultatet e performancës me ato të periudhës 2006-20106, mund të evidentohet një përmirësim, përkeqësim apo situatë e njëjtë e saktësisë parashikuese. Periudha shtesë 2011-2012, krahas rritjes së numrit të vrojtimeve, do të jetë edhe “përgjegjëse” në kuptimin “pozitiv, negativ apo neutral”, për ecurinë e performancës së modeleve të aplikuara në parashikimin e inflacionit.

5 hashorva et al. (2006); Çeliku dhe hashorva (2012). 6 shihni tek Çeliku dhe hashorva (2012).

-13-

2. vështrim i shkurtër mbi Procesin inflacionist të Periudhës 2011-2012

2.1 fakte të stiliZuara: Prirja inflacioniste kundrejt goditjeve

inflacioni vjetor për më shumë se një dekadë është luhatur rreth nivelit mesatar 3%, me një devijim standard prej 1.2 pikë përqindjeje. mbështetur në vetitë statistikore të serisë së inflacionit vjetor7, arrihet në përfundimin se inflacioni vjetor përgjatë periudhës dyvjeçare 2011-2012, është luhatur në përgjithësi në intervalin e ±1 devijim standard, me përjashtim të dy situatave: m2:2011–m5:2011dhe m12:2011 – m4:2012.

7 kur seria e inflacionit vjetor zhvishet nga disa vlera të veçuara (outliers), që i përkasin periudhave me goditje të forta (psh., kriza e besimit në pranverën e vitit 2002), ajo ndjek shpërndarje normale (bazuar në testet jarque-bera, kolmogorov etj.).

Grafik 1. Matje të inflacionit: 2011-2012.

Burimi: INSTAT, Banka e Shqipërisë dhe vlerësime të autorëve.

-2 .5-2 .0-1 .5-1 .0-0 .50 .00 .51 .01 .52 .0

2011M

01

2011M

02

2011M

03

2011M

04

2011M

05

2011M

06

2011M

07

2011M

08

2011M

09

2011M

10

2011M

11

2011M

12

2012M

01

2012M

02

2012M

03

2012M

04

2012M

05

2012M

06

2012M

07

2012M

08

2012M

09

2012M

10

2012M

11

2012M

12

Inflacioni total vjetor (standardizuar) Inflacioni bazë vjetor (standardizuar)

0 .51 .01 .52 .02 .53 .03 .54 .04 .55 .0

2011M

01

2011M

02

2011M

03

2011M

04

2011M

05

2011M

06

2011M

07

2011M

08

2011M

09

2011M

10

2011M

11

2011M

12

2012M

01

2012M

02

2012M

03

2012M

04

2012M

05

2012M

06

2012M

07

2012M

08

2012M

09

2012M

10

2012M

11

2012M

12

Inflacioni bazë Inflacioni total

-14-

Periudha e parë erdhi në vijim të goditjeve nga rritja në tregjet e huaja të çmimeve të naftës dhe e atyre të produkteve ushqimore. sipas analizave ekonomike (bQe, 2012)8, kjo goditje kishte natyrë oferte. ajo u kufizua në rajone të caktuara për shkak të zhvillimeve gjeopolitike dhe klimaterike (konflikte rajonale, thatësira, përmbytje dhe rënie zjarresh). në rajone të caktuara të prodhuesve të mëdhenj të naftës dhe të drithërave u kufizua përkohësisht prodhimi. rritja e çmimeve të disa prodhimeve bazë agroindustriale nuk erdhi nga krahu i kërkesës (si në periudhën 2007-2008). si e tillë, ajo u amortizua më shpejt edhe nga sa parashikohej prej institucioneve ndërkombëtare (fao, fmn dhe ecofin). Për rrjedhojë, u rishikuan ndjeshëm për poshtë parashikimet e tyre të mëparshme, ndërkohë që luhatshmëritë e pritjeve inflacioniste brenda dhe jashtë ekonomisë sonë u sheshuan po aq shpejt sa edhe frenimi i rritjes së çmimeve të mallrave kryesore. në reflektim të zhvillimeve të huaja dhe për shkak të varësisë nga aktiviteti i importeve, inflacioni total në ekonominë shqiptare pas muajit qershor të vitit 2011, shënoi frenim të dukshëm. inflacioni bazë, për shkak të natyrës së tij më persistente, shënoi frenim më të ngadaltë. hyrja e tij në intervalin e ±1 devijimi standard, erdhi pas muajit gusht 2011, me shuarjen më të plotë të efektit të rritjes së çmimeve të drithërave (grafik 1, lart).

goditja e dytë, në kah të dukshëm reduktues, u shkaktua nga zhvillimet “surprizë” në çmimet e brendshme të ushqimeve të papërpunuara. devijimi nga profili sezonal, në prani të masave administrative, të rritjes së eksporteve të prodhimeve të freskëta bujqësore dhe të efektit statistikor të bazës së lartë krahasuese të vitit 2011, bënë që inflacioni të rezultojë veçanërisht i ulët gjatë muajve të parë të vitit 2012. me shuarjen e parashikuar të efektit statistikor të lartpërmendur, inflacioni gjatë pjesës së dytë të vitit 2012, filloi të luhatej brenda intervalit të poshtëm të bandës së tolerancës. ndërsa inflacioni total rezultoi dukshëm nën vijën e (-1) devijimi standard, ai bazë, ndonëse në prirje rënëse, nuk e kaloi këtë vijë, duke treguar që goditja ishte afatshkurtër dhe mjaft më e veçuar se e ajo e vitit 2011 (grafik 1, poshtë). në sfond të këtyre zhvillimeve, ka qëndruar ecuria e qëndrueshme e kursit të këmbimit.

8 ecb, monthly bulletin, september 2012, pg. 63.

-15-

2.2 reagimi i Politikës monetare: inflacioni në një sfond makroekonomik

hendeku negativ i prodhimit në afat të mesëm (grafik 2), i kushtëzuar nga shfrytëzimi mjaft i pjesshëm i kapaciteteve operuese në ekonomi dhe nga kushtet e dobëta në tregun dhe në produktivitetin e punës, krijuan një ambient makroekonomik me presione të dobëta nga ana e kërkesës agregate, pothuaj stanjante. Profili veçanërisht i ulët i inflacionit bazë për vitin 2012 (1.5%), konfirmoi situatën në dobësim të kërkesës së brendshme.

ambienti i përgjithshëm makroekonomik u mbështet nga një politikë monetare lehtësuese, përgjatë periudhës shtator 2011- dhjetor 2012. ndërkohë që në muajt paraardhës të vitit 2011, si pasojë e luhatjeve drejt rritjes së pritjeve inflacioniste të agjentëve të tregut, norma bazë e interesit u rrit nga 5% (që ishte për 8 muaj rresht) në 5.25% në muajin mars 2011. ndonëse goditja në çmime pati natyrë oferte, vendimmarrja u sinjalizua për mundësi të aktivizimit të efekteve të raundit të dytë. në periudhat në vijim, këto efekte u shfaqën, por u materializuan në mënyrë të pjesshme në zinxhirin çmime konsumi– pritje inflacioniste - paga. stabilizimi i pritjeve, presionet e ulëta nga kostot e punës dhe të prodhimit, në kushtet e një kërkese të dobët, kur parashikimet vijuan të sinjalizojnë inflacion poshtë objektivit 3% dhe rritje ekonomike nën potencial, motivuan theksimin e natyrës stimuluese të politikës monetare. kjo

Grafik 2. Matje të inflacionit, hendeku i prodhimit* dhe norma bazë e interesit (2006-2012).

-2 .5-1 .5-0 .50 .51 .52 .53 .54 .55 .56 .5

2006T2

2006T3

2006T4

2007T1

2007T2

2007T3

2007T4

2008T1

2008T2

2008T3

2008T4

2009T1

2009T2

2009T3

2009T4

2010T1

2010T2

2010T3

2010T4

2011T1

2011T2

2011T3

2011T4

2012T1

2012T2

2012T3

2012T4

Hendeku i prodhimit në % të prodhimit potencial (-1 tremujor) Inflacioni bazëNorma bazë e interesit e BSh Inflacioni total

Burimi: INSTAT, Banka e Shqipërisë dhe vlerësime të autorëve.*Hendeku i prodhimit është një koncept makroekonomik i cili matet si: (prodhim aktual-prodhim potencial)/prodhim potencial. Për vlerësimin e prodhimit potencial janë aplikuar metoda të njohura statistikore të filtrimit. Për më shumë detaje shihni: Banka e Shqipërisë, Raporti i Politikës Monetare për tremujorin e parë 2011; Hapësirë informuese 2. Vlerësimet empirike tregojnë se hendeku i prodhimit është pozitivisht i korreluar me vonesa të caktuara

kohore me inflacionin, veçanërisht me atë bazë dhe me normën bazë të interesit, përkatësisht, sipas koeficientëve të korrelacionit linear 0.4 dhe 0.7.

-16-

e fundit në harkun kohor të 16 muajve (shtator 2011 – dhjetor 2012), uli normën bazë të interesit pesë herë me nga 0.25 pikë përqindje deri në nivelin 4%. sipas vlerësimeve, inflacioni total pa këtë vendimmarrje, do të kishte rezultuar edhe më i ulët se sa mesatarja e vitit 2012 (2%). Parashikimet për inflacionin nga ana e tyre, përfshinë si informacion të ri normën bazë të interesit të përditësuar duke mbartur edhe efektin e lëvizjeve të saj, fillimisht në inflacionin bazë, në atë të sektorit të patregtueshëm dhe përfundimisht në atë total. në përgjithësi supozimet në horizontin parashikues të inflacionit, u kushtëzuan nga mbajtja e pandryshuar e normës bazë të interesit pas uljeve të njëpasnjëshme.

2.3 inflacioni: Pritshmëritë dhe Parashikimet

Zhvillimet në çmimet e konsumit, si edhe ato të ecurisë aktuale dhe të pritur të treguesve kryesorë të sektorit real, fiskal, financiar e të jashtëm të ekonomisë, kanë furnizuar jo vetëm parashikimet për inflacionin në horizonte mjaftueshmërisht të gjata kohore, por edhe kanë ndihmuar ndërtimin e pritjeve të inflacionit. ato janë vlerësuar relativisht të ankoruara brenda intervalit 2-4%. gjatë periudhës 2011-2012, pritjet për inflacionin nga ana e bizneseve, e konsumatorëve dhe e agjentëve të tregut financiar, megjithë luhatjet e përkohshme, nuk kanë përcjellë sinjale bindëse për shfaqjen e ndonjë spiraleje inflacioniste përgjatë horizonteve parashikuese të inflacionit. horizontet më të cënuara nga luhatjet e pritshmërive shtrihen deri në katër tremujorë, për faktin se pritjet e grupeve të intervistuara janë më shumë të ndikuara nga ecuria korrente dhe e perceptuar e çmimeve të konsumit dhe atyre të lëndëve të para dhe bazë në tregjet e huaja9. Përtej këtij horizonti, pritjet janë më të stabilizuara rreth objektivit afatmesëm, duke dëshmuar për shkallë të konsiderueshme besimi në objektivin për inflacionin e për rrjedhojë në politikëbërjen monetare të bankës.

9 kjo natyrë e pritjeve dhe e parashikimeve në horizonte të afërta kohore, evidentohet edhe në ekonomi mjaft të zhvilluara, ku pritjet luajnë rol të rëndësishëm dhe transparenca e politikës monetare dhe e projeksioneve kanë një profil shumë të hapur (banka kombëtare e suedisë, material for assessing monetary policy, 2011, pg. 46).

-17-

Por, si kanë lëvizur pritjet inflacioniste kundrejt parashikimeve për inflacionin në horizontin e 4 tremujorëve gjatë dy viteve të fundit? rezultatet tregojnë se goditjet e trajtuara në hyrje të këtij seksioni, nuk kanë arritur të kapen edhe nga aktorët kryesorë të tregut të brendshëm. në veçanti, evidentohet periudha e dytë, ku goditja tregon devijim të lartë si nga parashikimi ashtu edhe nga pritjet, duke theksuar natyrën krejt të papritur të saj (grafik 3). më lart se sa parashikimet kanë qenë pritjet e agjentëve financiarë. Për periudhën 2011-2012, pritjet e bizneseve dhe të konsumatorëve ashtu si edhe parashikimet janë luhatur brenda një bande prej 2.5-3.2%.

Parashikimet dhe pritjet inflacioniste për gjatësitë maksimale të serive përkatëse, janë korreluar pozitivisht. Për grupin e ekspertëve financiarë dhe për konsumatorët, koeficientët linearë të korrelacionit kanë rezultuar të një fortësie mesatare, përkatësisht 0.5 dhe 0.6, duke sugjeruar përfshirjen e tyre në modelet parashikuese të inflacionit në një të ardhme të afërt10.

10 teknikisht, është e vështirë të përfshihen për shkak të gjatësisë së vogël të serive.

Grafik 3. Parashikimi dhe pritjet e korrektuara inflacioniste vs. inflacionit të publikuar, 2011-2012.

Burimi: Banka e Shqipërisë dhe vlerësime të autorëve.

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0

3.5

4.0

4.5

T1'11

T2'11

T3'11

T4'11

T1'12

T2'12

T3'12

T4'12

Konsumatorët (korrektuar) Bizneset (korrektuar)Parashikimi Ekspertët financiarëInflacioni i publikuar

-18-

3. analiZa e Performancës së Parashikimeve të inflacionit: 2006-2012

3.1 Parashikimet siPas modeleve mujore dhe tremujore

rezultatet e modeleve me frekuencë mujore dhe tremujore të parashikimit të inflacionit kanë vijuar të mbështesin vendimmarrjen e politikës monetare edhe përgjatë periudhës 2011-2012. modelet mujore përdorin informacion me bazë mujore, kur këto janë të disponueshme në këtë formë. në të kundërt, interpolohen në mujore të dhënat tremujore. Për nga natyra e tyre, modelet mujore prodhojnë më shumë rezultate, por vlera e tyre finale qëndron në përdorimin e rezultateve për përditësimet e parashikimit të inflacionit brenda tremujorëve. dy përditësime mujore mund të realizohen brenda një tremujori. nëse rezultatet e përditësuara prej tyre sjellin ndryshime të dukshme nga parashikimet tremujore të paraqitura më parë, argumentohen arsyet. ato mund të lidhen me ndryshimin e kushteve fillestare për inflacionin dhe për përcaktuesit e tij. nuk përjashtohen rastet kur informacioni i ri i ardhur gjatë muajit dikton rishikimin e supozimeve të bëra në parashikimet e mëparshme. në përgjithësi, gjatë periudhës 2011-2012, parashikimet mujore nuk kanë sjellë ndryshime thelbësore nga ato tremujore. në pjesën më të madhe, ato kanë përcjellë informacionin e ri mujor nga inflacioni dhe kategoritë e tij. ndërkohë që parashikimet mujore të inflacionit kanë rezultuar shumë pranë vlerave faktike në horizontin kohor të të paktën 12 muajve.

mbështetur në ecurinë e mësipërme dhe në argumentet e trajtuara në Çeliku dhe hashorva (2012), mbi arsyet për të cilat analiza e performancës përqendrohet tek rezultatet e modeleve tremujore, në vijim do të paraqiten rezultatet e kësaj analize sipas modeleve dhe sipas horizonteve parashikuese. rezultatet e përqasjes mesatare të modeleve tremujore, aplikohen në ndërtimin e Fan-Chart për një horizont prej 4 tremujorësh. intervali i parashikuar i inflacionit me probabilitetin përkatës të ndodhjes (90%), është bërë i njohur për publikun në të gjitha njoftimet për shtyp të vendimmarrjes së

-19-

politikës monetare, në fjalët e guvernatorit të bankës së shqipërisë në raportet periodike të politikës monetare, duke filluar nga raporti i tremujorit të katërt të vitit 2011 e në vijim. mbështetur në praktikat e përparuara të parashikimit afatmesëm (berg, et.al., 2006), rezultatet e modeleve parashikuese tremujore janë përfshirë në mënyrë periodike si lëndë e parë në modelin gjysmëstrukturor11, kryesisht gjatë vitit 2012.

3.2 tregues të Performancës Parashikuese: reZultate dhe analiZë

Paraqitjet grafike, rezultatet e treguesve statistikorë specifikë dhe të testimi ekonometrik mbi serinë e gabimeve të parashikimit janë instrumente gjerësisht të përdorura12 për të hedhur dritë mbi performancën parashikuese sipas modeleve. seritë e gabimeve të parashikimit13 do të vijojnë të analizohen si edhe më parë (Çeliku dhe hashorva, 2012) sipas tre përmasave krahasuese: (i) ndërmjet rezultateve të modeleve parashikuese të inflacionit; (ii) rezultatet e modeleve kundrejt atyre të modelit referues (Benchmark); (iii) rezultateve të modeleve kundrejt horizonteve kohore të parashikimit.

analizat në termat e treguesve përkatës realizohen sipas përmasës kohore të parashikimit të fokusuar në horizontin e 1-6 tremujorëve përpara, duke synuar përfshirjen e kohës së reagimit të politikës monetare14. analiza e performancës parashikuese bazohet në konceptin ex-ante kombinuar me atë ex-post. sipas konceptit ex-ante janë ndërtuar seritë e devijimeve ndërmjet vlerave aktuale të inflacionit në tremujorin “t” me parashikimet e kryera më parë (në horizonte të ndryshme kohore) për këtë tregues, bazuar në 11 Projeksionet dhe simulimet me anë të modeleve të formës gap mundësohen duke përfshirë në to rezultatet e parashikimeve sipas modeleve tremujore të inflacionit, të Pbb-së, të kursit të këmbimit, kuantifikimin e gjykimeve ekonomike, etj.12 andersson, m.k. et. al., (2007); andersson, m.k., (2000); andersson, m. k. & m. lof (2007); stock, j. & m. Watson (2002, 2006); mukherjee, d. and d. kemme (2008); banka e suedisë (2009, 2010, 2011); banka e rezervës së Zelandës së rehttp://www.rbnz.govt.nz/monpol/review/0096577.pdf; bjonland, h. c. et. al. (2010); svensson., lars e.o., (2009).13 e matur si diferencë ndërmjet vlerës së publikuar të inflacionit me atë të parashikuar në horizonte të ndryshme kohore (h=1,..., 8).14 “dokumenti i politikës monetare 2012-2014”, banka e shqipërisë, 2012.

-20-

rezultatet e modeleve nga supozimet mbi treguesit përcaktues të inflacionit. ndërkohë që analiza e burimeve të devijimeve të vlerës së publikuar me ato të parashikuara kryhet mbi konceptin ex-post15.

ekzistojnë disa parime themelore që duhet të kontrollohen për të matur performancën e modeleve të parashikimit dhe për rrjedhojë modelin apo përqasjen më të saktë nisur nga seria e gabimeve të parashikimit.

15 kjo analizë kryhet në seksionin 4 të këtij studimi.

Hapësirë informuese 1*: Përdorimi dhe interpretimi i treguesve të performancës.

a) Saktësia e parashikimit në termat e madhësisë mesatare të gabimit matet nëpërmjet treguesve statistikorë kryesorë: mesatarja e gabimeve (ME); vlera absolute e mesatares së gabimeve (MAE); rrënja katrore e mesatares së katrorit të gabimeve (RMSE); rrënja katrore e mesatares së katrorit të gabimeve të normalizuara (NRMSE); koeficienti i variancës i rrënjës katrore të mesatares së katrorit të gabimeve (CVRMSE). Sa më e vogël vlera e secilit prej treguesve, aq më i saktë parashikimi dhe aq më i besueshëm është modeli16;

b) Zakonisht treguesi RMSE i secilit model/i kombinimit të disave apo të gjithëve krahasohet me atë të rezultuar nga një model benchmark(në përgjithësi një model me strukturë ARIMA). Nga ky krahasim llogaritet RMSE relative (RRMSE). Vlera e raportit duhet të jetë më e vogël se 1, për të treguar se modelet performojnë me gabime më të vogla se sa ato të rezultuara nga një model ARIMA. Nëse ndodh e kundërta, do të rekomandohej të parashikohej me modelin benchmark;

c) Mund të vlerësohet nëse parashikimet kanë tendencë që vazhdimisht të parashikojnë apo jo saktë kahun e luhatjes së inflacionit vjetor në të ardhmen (rritje/ rënie/i pandryshuar, krahasuar me një tremujor/vit më parë). Treguesi që përdoret në këtë vlerësim është ai i drejtimit të parashikimit (DF);

d) Nëpërmjet testeve të sugjeruara nga Nordhaus (1987), Mincer dhe Zarnowitz (1969) dhe Andersson M.K. et.

16 këtu është përfshirë edhe kombinimi i rezultateve të të gjitha parashikimeve nga modelet në përdorim në formën e mesatares së thjeshtë aritmetike.

-21-

al. (2007), janë bërë përpjekje për të rivlerësuar vetitë e eficiencës dhe të optimalitetit të parashikimit në horizonte edhe më të gjata kohore se në studimin që mbulon periudhën 2006-2010.

* Për më shumë detaje mbi treguesit, shihni Çeliku dhe hashorva (2012), faqet: 24 – 27; 34.

duke ditur se inferenca dhe treguesit statistikorë si edhe teste të tjera ekonometrike që zbatohen në tërësinë e procesit të vlerësimit të performancës së parashikimit, janë shumë të ndjeshëm nga madhësia e zgjedhjes (andersson m.k. et. al., 2007), analiza e performancës do të bëhet për gjatësinë maksimale kohore të parashikimeve dhe të inflacionit të publikuar për periudhën 2006-2012. Për një periudhë të dhënë, gjatësia e serive të parashikimeve dhe të gabimeve reduktohet me zmadhimin e horizontit të parashikimit. Zvogëlimi i madhësisë së kampionit/zgjedhjes (sample size), mund të shkaktojë pjesërisht ose edhe tërësisht rritjen e gabimit mesatar të parashikimit. rezultatet kryesore të analizës së performancës për të gjithë periudhën do të vihen përballë atyre të periudhës 2006-2010, për të konkluduar se si dhe sa parashikimet e dy viteve të fundit (2011-2012) kanë ndikuar saktësinë në parashikimet e inflacionit. sa e kanë ndikuar performancën në fjalë goditjet e trajtuara më lart? a kanë shkaktuar këto goditje ndryshime të tilla në sjelljen e inflacionit që modelet në përdorim e kanë të vështirë t’i kapin?

rezultatet për të gjithë treguesit statistikorë të performancës parashikuese të inflacionit gjenden në shtojcën 1 të këtij studimi. në vijim janë paraqitur grafikisht rezultatet e gabimeve mesatare (me), të rrënjës katrore të mesatares së katrorëve të gabimeve (rmse) dhe të saktësisë së drejtimit parashikues (fd) sipas modeleve, në horizontin e 1-6 tremujorëve. ndërmjet gjithë treguesve, janë përzgjedhur të mësipërmit për shkak të mesazheve më të drejtpërdrejta që japin. ata gjithashtu përdoren më gjerësisht në literaturën dhe në praktikën e vlerësimeve të kësaj natyre. treguesi me informon për natyrën sistematike ose rastësore të gabimit në kohë, duke hedhur dritë mbi cilësinë e modeleve. treguesi rmse,

-22-

jep një mesazh të fokusuar tek saktësia parashikuese. vlerat e këtyre treguesve së bashku me ato të fd, janë krahasuar me ato të modelit referencë (arima) (grafikët 4, 5 dhe 6).

në shtojcën 1 është dhënë edhe rezultati i treguesit relativ (krahasuar me arima), rrmse. një vlerë më e vogël se 1, tregon saktësi më të lartë të modeleve kundrejt saktësisë së një modeli më “naiv”. ndërsa një rfd më e madhe se 1 tregon se parashikimet me modelet në përdorim kanë aftësi të kapin më mirë se modeli “naiv”, drejtimin e saktë të inflacionit sipas horizonteve parashikuese dhe anasjelltas.

- në horizontin nga 1 – 4 tremujorë, me luhatet në një bandë të ulët vlerash nga: -0.26 pp deri në +0.23 pp, të qendërzuara shumë pranë zeros. në këto horizonte, parashikimet luhaten pak më lart ose më poshtë vlerës së publikuar të inflacionit.

- Përtej 4 tremujorëve, me është më shpesh pozitive duke sinjalizuar vlera më të ulëta parashikimesh se sa ato të publikuara. më specifikisht, për horizontet e 5 dhe 6 tremujorëve, madhësia e me për të gjitha modelet, përjashtuar atë me katër kategori, nuk e kalon vlerën e 0.4 pp.

- modeli sipas përqasjes mesatare rezulton me vlerën më të ulët të me dhe të rmse në horizontin e 1-6 tremujorëve krahasuar me modelet e veçanta.

- vlera e me është pothuaj zero në horizontin e 4 tremujorëve.- ndër modelet e veçanta, saktësi relativisht më të mirë

paraqesin modelet e inflacionit bazë/jobazë dhe ai dysektorial (tr/Ptr), ku rmse më e ulët në horizonte afatshkurtra është në modelin sektorial.

- me dhe rmse e të gjitha modeleve rezultojnë më të ulëta se sa ato të modelit arima për të gjitha horizontet e parashikimit.

- me dhe rmse rriten në horizontet e 7 dhe 8 tremujorëve, për të gjitha modelet. Përqasja mesatare performon më saktë se modeli arima në këto horizonte, duke treguar se saktësia parashikuese rritet në përqasjen mesatare kundrejt një modeli naiv. modele të veçanta tregojnë rezultate mikse, në ndonjë rast me me dhe rmse më të mëdha se ato të arima në këto horizonte, duke mos sugjeruar një saktësi konsistente në kohë dhe për të gjitha horizontet.

-23-

Burimi: Vlerësime të autorëve.

Grafik 4. ME në horizontet 1-6 tremujorë: modelet parashikuese kundrejt modelit benchmark.

- 0.3- 0.2- 0.1

0.00.10.20.30.40.5

1 T 2 T 3 T 4 T 5 T 6 T

B_JB ARIMA

- 0.3- 0.2- 0.1

0.00.10.20.30.40.5

1 T 2 T 3 T 4 T 5 T 6 T

Total ARIMA

- 0.3- 0.2- 0.1

0.00.10.20.30.40.5

1 T 2 T 3 T 4 T 5 T 6 T

4_K ARIMA

- 0.3- 0.2- 0.1

0.00.10.20.30.40.5

1 T 2 T 3 T 4 T 5 T 6 T

TR_PTRN ARIMA

- 0.3- 0.2- 0.1

0.00.10.20.30.40.5

1 T 2 T 3 T 4 T 5 T 6 T

Mesatar ARIMA

-24-

Burimi: Vlerësime të autorëve.

Grafik 5. RMSE në horizontin 1-6 tremujorë: modelet parashikuese kundrejt modelit benchmark.

0 . 00 . 20 . 40 . 60 . 81 . 01 . 21 . 4

1 T 2 T 3 T 4 T 5 T 6 T

Total ARIMA

0 . 00 . 20 . 40 . 60 . 81 . 01 . 21 . 4

1 T 2 T 3 T 4 T 5 T 6 T4_K ARIMA

0 . 00 . 20 . 40 . 60 . 81 . 01 . 21 . 4

1 T 2 T 3 T 4 T 5 T 6 T

B_JB ARIMA

0 . 00 . 20 . 40 . 60 . 81 . 01 . 21 . 4

1 T 2 T 3 T 4 T 5 T 6 TTR_PTRN ARIMA

0 . 00 . 20 . 40 . 60 . 81 . 01 . 21 . 4

1 T 2 T 3 T 4 T 5 T 6 T

Mesatar ARIMA

-25-

shtrirja e studimit të performancës parashikuese deri në vitin 2012, ka mundësuar analizën e treguesit të drejtimit të saktë të parashikimit (fd) për një horizont deri në 6 tremujorë17. rezultatet tregojnë se:

- drejtimi është kapur në mënyrë më të saktë për të gjitha modelet krahasuar me atë arima, në horizontin e 1-4 tremujorëve. mbi këtë horizont, kjo veti ka vijuar të ruhet me përjashtime të vogla në dy prej modeleve (total dhe 4 kategori). në përgjithësi krahasueshmëria e fd me ato të arima, tregon se informacioni shtesë ekonomik në modele ka përbërë një sinjal në drejtimin e duhur për inflacionin mesatar të parashikuar në harkun e rreth 6 tremujorëve.

- modelet që kanë treguar shkallë më të lartë të fd, mbeten ata b_jb dhe tr_Ptrn. gjatë periudhës në analizë, të dy këto modele kanë parashikuar në drejtimin e faktuar inflacionin e ardhshëm në rreth 65% të rasteve, në horizontin e 3-4 tremujorëve. vlera më e lartë e fd për modelin b_jb, shpjegohet me faktin se inflacioni bazë që është pjesë e modelit, përcakton në një masë të madhe prirjen afatgjatë. nëse inflacioni nuk do të kishte pasur goditjet e fillimvitit 2011, ky tregues do të kishte dalë edhe më i lartë, veçanërisht për këtë model.

- modelet e tjera, përfshirë edhe atë mesatar, parashikojnë korrekt drejtimin e inflacionit në horizontet e 1-3 tremujorëve.

- mbështetur në analizën që andersson, m.k. (2007) i bën treguesit fd, theksohet se ky i fundit ka vlerë të analizohet për horizonte afatshkurtra (jo më të larta se 2 tremujorë).

17 tek Çeliku dhe hashorva (2012), studimi mbulonte periudhën 2006-2010 dhe kishte pak të dhëna për parashikime mbi 4 tremujorë në mënyrë që të kishte kuptim analiza e fd. rezultatet e këtij treguesi për periudhën e mësipërme shtrihen deri në horizontin e 4 tremujorëve.

-26-

Burimi: Vlerësime të autorëve.

Grafik 6. FD në horizontin 1-6 tremujorë: modelet parashikuese kundrejt modelit benchmark.

01020304050607080

1 T 2 T 3 T 4 T 5 T 6 T

Total ARIMA

01020304050607080

1 T 2 T 3 T 4 T 5 T 6 T

4_K ARIMA

01020304050607080

1 T 2 T 3 T 4 T 5 T 6 T

B_JB ARIMA

01020304050607080

1 T 2 T 3 T 4 T 5 T 6 T

TR_PTRN ARIMA

01020304050607080

1 T 2 T 3 T 4 T 5 T 6 T

Mesatar ARIMA

-27-

në përfundim të kësaj analize, saktësia konsistente e modelit mesatar përgjatë horizonteve dhe arritja e vlerës rreth 55-64% të fd, nuk sugjeron përzgjedhjen e ndonjë modeli të veçantë duke ulur rrezikun e mbi apo nënvlerësimit të modeleve specifike.

3.3 oPtimaliteti dhe eficienca e Parashikimit mesatar - reZultate dhe analiZë

teorikisht dhe praktikisht, kombinimi i projeksioneve nga disa modele është një përqasje e njohur, e cila ndihmon në përmirësimin e optimalitetit dhe të eficiencës parashikuese. ky përfundim është nënvizuar në një prej artikujve pionierë mbi këtë argument (bates dhe granger, 1969). debatet mbi këtë konkluzion kanë qenë të shumta dhe hapësirat e kundërshtarëve të tij kanë ardhur duke u ngushtuar falë shumë studimeve empirike të kësaj fushe18. literatura nuk ka arritur të përcaktojë një skemë kombinimi të tillë që të mund të ketë performuar në mënyrë konsistente më mirë se sa një vlerësim pikësor sipas një mesatareje të thjeshtë aritmetike (gibbs, 2012). Përdorimi i mesatares së thjeshtë dhe i strategjive të tjera të kombinimeve të thjeshta lineare të parashikimeve njihet si “Forecast Combination Puzzle (fcP)” apo puzzle-i i kombinimit të parashikimit (stock dhe Watson 2003). Preferenca e studiuesve ndaj strategjive të thjeshta të fcP, motivohet nga verifikimi i dy hipotezave. e para, fokusohet në prakticitetin e zbatimit të skemës ponderuese e cila varet nga historia e parashikimeve. smith dhe Wallis (2009) kanë provuar se seritë e shkurtra të të dhënave (kampionet e vogla) prodhojnë gabime edhe më të mëdha në vlerësim në rastin kur zbatohen skema ponderimi me pesha të ndryshme. Për më tepër, ata kanë verifikuar se një gabim i madh në vlerësim shkakton një performancë më të dobët parashikuese jashtë periudhës vlerësuese (out of sample forecast), kur aplikohet një skemë ponderimi me pesha të ndryshme se sa në rastin e një skeme me pesha të barabarta.

hipoteza e dytë e trajtuar me detaje nga hendry dhe clements (2002) dhe nga aiolfi et. al. (2010), konsiston në faktin se peshimi 18 clemen (1989), deibold dhe lopez (1996), armstrong (2001), timmermann (2005) etj.

-28-

i barabartë i rezultateve të parashikimit është më “imun” ndaj devijimeve që mund të shkaktohen nga ndryshime të papritura strukturore dhe nga specifikime të gabuara. autorët arrijnë në përfundimin se skemat e ndërlikuara të peshimit, të cilat ndikohen nga varianca në kohë, kanë një disavantazh të qartë krahasuar me skemat me peshim të barabartë, kundrejt ndryshimeve të papritura strukturore. teknikat e kombinimit të parashikimeve sipas skemave me peshim të ndryshueshëm, përpiqen t’i japin peshë më të madhe parashikimeve që kanë performuar më mirë në të kaluarën. Por, shkëputjet strukturore, mund të kenë shkaktuar procese të gjenerimit të të dhënave që të zhvendosin drejt specifikimeve që historikisht kanë performuar jo mirë dhe që për pasojë kanë marrë një peshë të ulët në mesatarizim. Për shkak të kësaj zhvendosjeje, modelet që më parë kanë pasur peshë më të lartë, do të ndikonin në uljen e performancës së përgjithshme parashikuese. skema e peshimit të njëjtë të parashikimeve shmang këtë problem, duke prodhuar një parashikim mesatar në kohë, “të baraslarguar” si ndaj modeleve me parashikime më të sakta edhe ndaj atyre me parashikime më pak të sakta.

në këtë këndvështrim, vlerësimi i vetive të parashikimit të inflacionit në rastin e shqipërisë, do të vijojë të kryhet, ashtu si edhe në studimin e periudhës 2006-2010 mbi serinë e përqasjes së mesatarizuar të rezultateve të modeleve. arsyeja kryesore lidhet me faktin se për periudhën 2006 – 2012, rezultatet e kësaj përqasjeje janë më të sakta se sa secili model në veçanti për horizonte të ndryshme parashikuese (seksioni paraardhës). në bazë të kësaj serie ka vijuar të ndërtohet Fan-chart, për një horizont prej 4 tremujorësh. si një paraqitje grafike e vlerësimit probabilitar të rreziqeve rreth mesatares së thjeshtë të parashikimeve, rezultati është publikuar në raportet e politikës monetare si vlerësim intervalor për inflacionin e parashikuar me probabilitet ndodhjeje 90%, pas 4 tremujorëve.

fakti që është përzgjedhur mesatarja e thjeshtë, mbështetet nga prania e dy hipotezave të përmbledhura më lart edhe në rastin e përvojës së bankës së shqipërisë në parashikimin e inflacionit. seria e parashikimeve është ende e shkurtër (28 vrojtime). aplikimi i skemave të peshimit të ndryshueshme, do të rriste mundësinë

-29-

e bërjes së gabimeve të konsiderueshme në parashikime jashtë periudhave vlerësuese. le të trajtohet hipoteza e dytë, aplikimi i së cilës varet nga goditjet strukturore. modelet fillimisht janë vlerësuar për periudha kohore me goditje relativisht të lehta për zhvillimet inflacioniste dhe makroekonomike në tërësi (1998-2005)19. Periudha e pasviteve 2008 është karakterizuar nga goditje të natyrave dhe burimeve të ndryshme. veçanërisht, fundi i vitit 2009 e në vijim, ka pasur si tipar kryesor reduktimin e ritmeve të rritjes ekonomike dhe zhvendosjen për poshtë të kurbës së rritjes potenciale të ekonomisë. kjo është një zhvendosje strukturore në ekuilibrat afatgjatë, e cila ka prekur edhe ecurinë e inflacionit total e të komponentëve kryesorë të tij. në këto kushte, secili nga modelet paraqet përparësi në vlerësimet e historisë dhe një problematikë të re në parashikime, në këndvështrimin e ndryshimeve strukturore. Për këtë arsye, vlerësohet se peshimi i njëjtë në përqasjen mesatare ka shmangur këtë problem për parashikimet deri në fund të vitit 2012. me shumë gjasa, kjo përqasje do të vijojë të mbetet e preferuar. Prapa kësaj preference qëndron, fillimisht, historia ende e shkurtër e serive parashikuese. ndërkohë, ekonomia e vendit është subjekt i ndryshimeve të ardhshme strukturore, me efekte deri-diku agnostike, fakt që implikon procesin e ndërtimit të supozimeve për parashikimin e inflacionit.

duke iu kthyer analizës së vetive të kësaj përqasjeje, parashikimi me mesatare të thjeshtë, do të testohet nëse ka ruajtur optimalitetin dhe eficiencën në procesin e parashikimit të inflacionit, sipas teorisë së testeve gjerësisht të aplikuara (nordhaus, 1987; mincer & Zarnowitz, 1969). kjo analizë përbën një “element sigurie” shtesë, krahas vlerësimit të saktësisë parashikuese. në këtë mënyrë, zgjerohet argumenti i diskutimit mbi shkallën e optimalitetit dhe të eficiencës së politikës monetare në bankat qendrore të vendeve të zhvilluara20.

19 Çeliku, et. al. (2006).20 raste parashikimi në banka qendrore të shba-së, suedisë, anglisë, gjermanisë trajtuar përkatësisht në faust et. al. (2006); andersson. m.k. et. al (2005, 2007); banka Qendrore e anglisë (inflation report, august, 2004); banka Qendrore e gjermanisë - Workshop “modelling and forecasting at the central banks”, mars 2010; banka e rezervës e Zelandës së re, http://www.rbnz.govt.nz.

-30-

3.4 oPtimaliteti

Procesi i testimit të optimalitetit për periudhën 2006-2012, krahasuar me analizat e periudhës 2006-2010, është shtrirë përtej horizontit të 4 tremujorëve, sepse parashikimet e reja kanë rritur numrin e vrojtimeve. rezultatet e testimit vijojnë të verifikojnë hipotezën se seria e gabimeve të parashikimeve, fe (h), ku h është horizonti parashikues, është e pazhvendosur. ky përfundim qëndron për h=1 deri në 8, duke treguar se në terma mesatarë parashikimet kanë rezultuar optimale. nga pikëpamja teorike, plotësimi i këtij kushti, tregon se parashikimet mesatarisht janë të barabarta me vlerën e vërtetë (të publikuar) të inflacionit. kjo veti tregon se përgjatë periudhës, gabimet nuk kanë qenë sistematike. megjithë devijimet poshtë apo lart vlerës faktike, në mesatare ato janë statistikisht të parëndësishme. tabela në vijim jep përfundimet e testimit për rëndësinë statistikore të konstantes në termin e gabimit të parashikimit për h=1,... 8. duket qartë se për h = 3 dhe 4, probabiliteti që një konstante në serinë e fe, të jetë vlerë e konsiderueshme është praktikisht shumë i vogël. Për më shumë, konstantja zvogëlohet deri në 0.01. Për h>4, megjithëse vlerat e konstantes rriten, ato nuk janë të rëndësishme. në përputhje me rezultatet e nxjerra nga vlerësimi sasior i gabimeve (seksioni paraardhës), edhe përfundimet e këtij testi sugjerojnë horizonte jo më të gjata se 5-6 tremujorë për parashikimin sipas përqasjes mesatare, për shkak të zmadhimit të vlerës së konstantes.

Tabelë 1: Rezultate të regresit për termin konstant*.

horizonti (h) numër vrojtimesh konstantja t-statistic Probabiliteti

1 28 -0.10 -0.96 0.352 27 -0.12 -0.74 0.473 26 -0.05 -0.28 0.784 25 0.01 0.04 0.975 16** 0.26 0.93 0.376 15 0.42 1.44 0.177 14 0.42 1.36 0.208 13 0.29 0.95 0.37

shënime: *h0: konstantja=0. Parashikim i pazhvendosur;**Parashikimi për h>4 ka filluar nga t4:2008, për këtë arsye ka 9 vrojtime më pak nga h=4 tek h=5burimi: vlerësime të autorëve.

-31-

- verifikimi i mungesës së shmangies (bias) në serinë e gabimeve të parashikimeve për periudhën 2006-2012, e zgjatur për h=1 deri në 6, hap rrugën për verifikimin e vetive të tjera të cilat do të plotësonin kuadrin e shkallës së optimalitetit në parashikimin e inflacionit.

- Parashikimet mbeten optimale kur gjenerojnë gabime parashikimi fe(h), të cilat nuk përmbajnë proces ma(q) në horizonte q>=h. Pra ma(q), duhet të jenë në përgjithësi jo të rëndësishme. fe(h) duhet të gjenerojë një proces ma(q) ku q<h. Përmbledhja e rezultateve të testimit në tabelën 2, tregon verifikim të testit për h=1 deri në 4, me dy përjashtime (vlerat e nënvizuara). sipas këtij testi, kushti i optimalitetit i testuar edhe për h= 5 dhe 6 ka rezultuar thuajse tërësisht i përmbushur.

Tabelë 2: Rezultate të regresit për procesin MA(q) të FE(h) +*.horizonti (h) ma(q) t-statistic Probabiliteti

1ma(1) -1.76 0.11

ma(2) -1.30 0.21

2ma(1) 2.02 0.06**

ma(2) -1.17 0.25

3

ma(2) -2.49 0.02***

ma(3) -1.42 0.17

ma(4) -2.49 0.02

ma(5) -1.47 0.16

4

ma(3) -2.76 0.02***

ma(4) 0.67 0.52

ma(5) -3.82 0.01

ma(6) -0.83 0.43

5

ma(4) -2.76 0.02***

ma(5) 0.67 0.52

ma(6) -1.62 0.11

ma(7) -0.83 0.43

6

ma(5) -0.76 0.47

ma(6) -0.36 0.73

ma(7) -0.38 0.71

ma(8) -0.63 0.54*shënim: +ma(q>=h), jo e rëndësishme. Pra, ma(q<(h-1)), e rëndësishme. burimi: vlerësime të autorëve.

-32-

- sipas përfundimeve të nxjerra në studimin e performancës për periudhën 2006-2010, ky kusht plotësohej për afate të shkurtra kohore (h=1 dhe 2) dhe shumë pjesërisht për horizonte më të gjata kohore. Por, duke ditur se procesi i vlerësimit të ekuacioneve, hap pas hapi ul numrin e shkallëve të lirisë me rritjen e rendit të ma dhe të horizontit parashikues, vlerësimet për horizontet e largëta duhet të konsiderohen me kujdes, si rrjedhojë e reduktimit të numrit të vrojtimeve.

- kushti i tretë, që përqasja mesatare e parashikimit të jetë optimale konsiston në verifikimin e mungesës së komponentit të variancës rritëse në kohë tek termat e gabimeve sipas horizonteve të ndryshme parashikuese. seritë e gabimeve të parashikimeve në h=1deri në 6 janë studiuar nëse kanë një komponente prirjeje në kohë (trend). rezultatet e regresit në h=1,2,3,4,5,6 hedhin poshtë praninë e komponentes së prirjes (tabelë 3).

Tabelë 3: Rezultate regresi: Trendi i gabimeve të parashikimit: variabli i varur FE(h).

horizonti (h) variabli i pavarur koeficienti gabimi standard

(std. error) t-statistic Probabiliteti

1 trend 0.00 0.01 -0.23 0.822 trend 0.01 0.02 0.33 0.743 trend 0.00 0.03 0.04 0.974 trend 0.00 0.03 -0.07 0.945 trend -0.08 0.07 -1.26 0.236 trend -0.10 0.07 -1.49 0.13

burimi: vlerësime të autorëve.

- megjithëse vërehet një rritje e devijimeve përgjatë horizonteve për periudhën 2006-2012, testet e heteroskedasticitetit mbi mbetjet (resid) hedhin poshtë që kjo rritje të jetë gjeneruar nga zmadhimi i variancës së gabimeve në kohë. gabimet janë homoskedastike dhe rritja e lehtë e tyre është shkaktuar nga faktorë jashtë modeleve (për shembull, ndërtimi i supozimeve si pasojë e pasigurive të larta ekonomike; goditjet e papritura në inflacion dhe në përcaktuesit e tij). ky përfundim ishte i pritshëm, për sa kohë prirja në seritë e fe(h) rezultoi statistikisht e parëndësishme.

-33-

Tabelë 4: Rezultate të testit të heteroskedasticitetit: ARCH për Resid^2.

horizonti (h) resid^2 koeficienti gabimi standard(std. error) t-statistic Probabiliteti

1 resid^2(-1) -0.01 0.21 -0.05 0.962 resid^2(-1) 0.02 0.21 0.12 0.913 resid^2(-1) 0.03 0.22 0.12 0.914 resid^2(-1) -0.05 0.23 -0.23 0.825 resid^2(-1) -0.06 0.25 -0.23 0.826 resid^2(-1) -0.03 0.31 -0.11 0.92

burimi: vlerësime të autorëve.

në përfundim të kësaj faze testimi rezulton se parashikimi mesatar i inflacionit e ka ruajtur dhe konsoliduar vetinë e optimalitetit në horizontin e 4 tremujorëve për periudhën 2006-2012. në këtë raund testimi, u evidentua që ky parashikim ka qenë optimal dhe për horizontin e 6 tremujorëve, ndërkohë që deri në vitin 2010, rezultonte pjesërisht optimal edhe për shkak të numrit më të vogël të vrojtimeve.

3.5 eficienca

sipas nordhaus (1987), koncepti i eficiencës është shumë i lidhur me atë të mjaftueshmërisë statistikore. në këtë kuptim, një parashikim mund të jetë shumë ose pak eficient. në rastin e parë (eficiencë e lartë), parashikimi do të arrinte të minimizonte funksionin e humbjeve, që është subjekt i informacionit të disponueshëm të përdorur tërësisht në parashikim. në rastin e dytë (eficiencë e dobët), funksioni i humbjeve nuk arrin të minimizohet, sepse shpesh tentohet që në informacion në momentin e parashikimit të përfshihen edhe parashikimet e kaluara, si edhe ato të rishikuara. në këtë rast shtohet rreziku i korrelimit të gabimeve të parashikimeve me ato të rrjedhura nga procesi i rishikimeve të tyre. korrelimi i gabimeve i bën ato në një lloj mënyre të parashikueshme sipas një modeli të caktuar, duke shtuar masën e gabimit në parashikim.

- në rastin e shqipërisë dhe të vendeve të tjera nuk ka procese rishikimi të treguesit të inflacionit dhe matja e eficiencës parashikuese trajtohet në kontekstin ekonometrik të parashikimeve të kushtëzuara (conditional forecasts) (faust

-34-

dhe Wright 2006). në këto raste deduktohet nëse bankat qendrore kanë përdorur në mënyrë eficiente informacionin në kushtet e mbajtjes në një nivel të caktuar të normës bazë të interesit. ky vlerësim mund të transformohet duke supozuar se informacione të ndërmjetme për inflacionin e një tremujori mund të jenë dy të dhënat për inflacionin mujor brenda një tremujori deri në muajin e tretë të tij, pa përfshirë parashikimet mujore për të. ky informacion dhe të tjera të rerja të ardhura deri në momentin e parashikimit përdoren për të kryer një raund të ri parashikimi apo përditësim mujor të parashikimeve tremujore, i cili kuantifikohet në vlerën e parashikuar (forec(h)). në ekuacionin (1), parametrat a0 dhe a1 duhet të rezultojnë zero, sipas procesit të testimit dhe testit Wald.

FEt(h),t = a0 +a1*Forec(h),t + ut (1)

ku, fet(h) gabimi i parashikimit kryer në momentin (t) për horizontin (h); forec(h),t - parashikimi dhe ut – termi i mbetjeve/i gabimit.

kjo do të thotë që gabimi i parashikimit të mos modelohet sipas një lidhjeje të caktuar lineare në mënyrë të rëndësishme. gabimet në një masë të konsiderueshme mbeten të paparashikueshme dhe rezultojnë të pakorreluara me parashikimin. rezultatet e testeve, verifikohen plotësisht për h=1 deri 4. Për horizonte më të gjata, rezultatet nuk janë bindëse, edhe për shkak të zvogëlimit të zgjedhjes.

Tabelë 5: Rezultate të vlerësimeve të paparashikueshmërisë së gabimeve.variabli koeficientët std. error t-statistic Probabilitetikonstante a0 = 0.04 0.47 0.08 0.94forec(1) a1 = -0.04 0.15 -0.29 0.77konstante a0 = 1.10 0.81 1.37 0.18forec (2) a1 = -0.40 0.26 -1.54 0.14konstante a0 = 0.15 0.51 0.29 0.14forec (3) a1 = -0.54 0.36 -1.50 0.13konstante a0 = 0.75 0.43 1.76 0.16forec (4) a1 = -0.62 0.48 -1.28 0.18

burimi: vlerësime të autorëve.

-35-

- ndërkohë që sipas regresit mincer-Zarnowitz, vetia e eficiencës qëndron dhe verifikohet për horizontin parashikues h=1 dhe 5. më poshtë jepen rezultatet për h=1 dhe h=5.

Tabelë 6: Rezultate të vlerësimeve të regresit Mincer-Zarnowitz.

h= 1dependent variable: inf_1method: least squaresdependent variable: inf_1method: least squareshac standard errors & covariance (bartlettkernel, newey-Westfixedbandwidth = 3.0000)inf_1 = c(1) + c(2)* forec1

coefficient std. error t-statistic Prob. c(1) 0.035307 0.308463 0.11446 0.9099c(2) 0.956141 0.094893 10.07595 0.0000r-squared 0.637589

Wald test statistic value Probabilityf-statistic 0.650354 0.5312chi-square 1.300708 0.5219null hypothesis: c(1)=0, c(2)=1null hypothesis summary:normalized restriction (= 0) value std. err.c(1) 0.035307 0.308463-1 + c(2) -0.04386 0.094893

h= 5dependent variable: inf_5

method: least squares

includedobservations: 10 afteradjustments

hac standard errors & covariance (bartlettkernel, newey-Westfixed

bandwidth = 3.0000)

inf_5 = c(1)+c(2)*forec5

coefficient std. error t-statistic Prob.

c(1) 1.57541 1.44704 1.088712 0.308

c(2) 0.473984 0.452371 1.047778 0.3254

r-squared 0.35

-36-

Wald test: value Probabilityf-statistic 0.687566 0.5302chi-square 1.375132 0.5028null hypothesis: c(1)=0, c(2)=1null hypothesis summary:normalized restriction (= 0) value std. err.c(1) 1.57541 1.44704-1 + c(2) -0.52602 0.452371

burimi: vlerësime të autorëve.

në përgjithësi, parashikimet për periudhën 2006-2012, kanë ruajtur vetinë e eficiencës. në horizonte të afërta, ajo paraqitet e lartë, ndërsa dobësohet në horizonte më të largëta. kjo ka ndodhur së pari, për mungesën e informacionit në momentin e kryerjes së parashikimeve dhe së dyti, për shkak të ngjarjeve të papritura në ekonominë vendase dhe në ato të huaja.

-37-

4. vështrim krahasues: Periudha 2006-2010 kundrejt 2006-2012

Përfundimet e ekzaminimeve të paraqitura në këtë studim, janë konsistente me ato të studimit mbi performancën parashikuese të inflacionit në bankën e shqipërisë për periudhën 2006-2010.

4.1 vlerësime krahasuese

- në termat e saktësisë parashikuese, treguesit janë të përafërt me ata të rezultuar më parë (2006-2010), duke treguar që modelet kanë parashikuar thuajse me të njëjtën masë saktësie. kjo do të thotë që periudha e shtuar 2011-2012, nuk ka deformuar rezultatet paraardhëse në terma mesatarë sipas horizonteve.

- treguesi i drejtimit të parashikimit ka rezultuar pak më i ulët nga ai i periudhës paraprake (2006-2010). nga një maksimum prej 70% të kapjes së drejtimit të saktë, ai ka rënë në rreth 65%. burimi kryesor i këtij devijimi është reduktimi i papritur i inflacionit në fillim të vitit 2012, si pasojë e çrregullimit të faktorit sezonal dhe të dobësimit të vazhdueshëm të kërkesës së brendshme. kjo e fundit u shpreh në frenim të vijueshëm të ritmeve të rritjes së agregatëve monetarë, të kredisë, të shpenzimeve buxhetore etj.

- Periudha 2006-2012 tregon se parashikimi mesatar i inflacionit ka përforcuar vetinë e optimalitetit. Përfundimet e testimeve kanë rezultuar më bindëse. nga ana tjetër është zgjatur horizonti përgjatë të cilit parashikimi mesatar i inflacionit rezulton optimal. ndërsa deri në vitin 2010, rezultonte pjesërisht optimal deri në 6 tremujorë, edhe për shkak të numrit më të vogël të vrojtimeve, për periudhën 2006-2012 vlerësimet ekonometrike e mbështesin plotësisht vetinë e optimalitetit në horizontin e 6 tremujorëve.

- vlerësimet për eficiencën paraqiten të përmirësuara krahasuar me ato të periudhës 2006-2010. megjithatë, ato nuk karakterizohen nga një qëndrueshmëri e lartë nëpër

-38-

horizonte. Parashikimet për periudhën 2006-2012, kanë qenë mesatarisht eficiente në horizontin e 1dhe 5 tremujorëve.

- me rritjen e horizontit parashikues, eficienca dobësohet. dobësimi i eficiencës për horizonte më të largëta kohore ka ndodhur: së pari, për mungesën e informacionit në momentin e kryerjes së parashikimeve; së dyti, për shkak të ngjarjeve të papritura në zhvillimet në ekonominë vendase dhe ato të huaja. shkaku i dytë është evidentuar të ketë dëmtuar eficiencën e parashikimeve edhe në banka qendrore të suksesshme në parashikime si: në rastin e bankës Qendrore të anglisë dhe të rezervës federale të shba, analizuar nga faust dhe Wright (2006). sipas autorëve, periudhat e pasigurive të larta ekonomike, ulin eficiencën për horizonte kohore qoftë edhe afatmesme, ndërkohë që parashikimet për të ardhmen e afërt deri në një farë mase duhet ta ruajnë këtë veti. konkretisht, në parashikimin e inflacionit për periudhën në analizë në rastin e shqipërisë, vetia është ruajtur plotësisht për horizontin e parë, pjesërisht për të dytin dhe plotësisht në horizontin e pesë tremujorëve. ndërkohë që për periudhën 2006-2010, parashikimet kanë qenë mesatarisht eficiente deri në horizontin e 2 tremujorëve.

- tregues statistikorë të serisë së devijimeve të parashikimit mesatar për horizontin e 4 tremujorëve, si një prej horizonteve me gabim mesatar minimal, dëshmojnë vlera të reduktuara të shkallës së variancës gjatë periudhës 2006-2012, krahasuar me atë 2006-2010. kjo ka ardhur kryesisht nga rënia e devijimit standard përgjatë gjithë periudhës në analizë.

- treguesi i volatilitetit rezulton rreth 2 herë më i lartë për inflacionin e publikuar, krahasuar me atë të inflacionit të parashikuar (tabelë 7). kjo ka ardhur nga goditjet në inflacion, informacioni për ndodhjen e të cilave ka qenë mjaft i pjesshëm apo fare i padisponueshëm në momentin e kryerjes së parashikimit për 4 tremujorë më vonë – goditje të papritura në kohë dhe në masë.

-39-

Tabelë 7: Tregues të luhatshmërisë.

treguesitPeriudhat

2006-2010 2006-2012

Parashikimi i inflacionit

mesatare 2.89 2.85

devijimi standard 0.47 0.41

koeficienti i variancës (në %) 16.2% 14.3%

inflacioni i publikuar

mesatare 2.90 2.86

devijimi standard 0.79 0.85

koeficienti i variancës (në %) 27.3% 29.6%

devijimi (publikim - parashikim)

mesatare (pp) 0.02 0.00

devijimi standard (pp) 0.92 0.98burimi: vlerësime të autorëve.

- treguesit statistikorë për serinë e devijimeve (gabimeve), janë përmirësuar për periudhën 2006-2012. ky përmirësim ka ardhur jo vetëm nga shtimi i numrit të vrojtimeve, por edhe se periudha 2011-2012, ka ekuilibruar vlerën mesatare lehtësisht pozitive (0.02) të gabimit të periudhës 2006-2010. ndërkohë devijimi standard i serisë i është afruar më shumë vlerës 1 pikë përqindje. në këtë mënyrë gabimi në parashikimin mesatar të inflacionit është luhatur në një interval statistikisht të lejuar, duke siguruar besueshmërinë e duhur që këto tipe modelesh duhet të kenë në parashikim.

Grafik 7. Devijimi: inflacion në T kundrejt parashikimit në (T-4).

Burimi: INSTAT, Banka e Shqipërisë dhe vlerësime të autorëve.

-4.0

-2.0

0.0

2.0

4.0

6.0

8.0

10.0

12.0

2006T1

2006T2

2006T3

2006T4

2007T1

2007T2

2007T3

2007T4

2008T1

2008T2

2008T3

2008T4

2009T1

2009T2

2009T3

2009T4

2010T1

2010T2

2010T3

2010T4

2011T1

2011T2

2011T3

2011T4

2012T1

2012T2

2012T3

2012T4

Devijimi (në pp) Parashikimi (T-4) Inflacioni i publikuar (T) v/v Euro/Lek

-40-

4.2 burimet kryesore të devijimeve

shpërbërja e devijimit sipas faktorëve kryesorë është analizuar në termat e analizës ex-post. duke zëvendësuar vlerat e faktuara të secilit variabël shpjegues tek supozimet respektive përgjatë horizonteve të ndryshme parashikuese, kur supozimet e tjera janë ruajtur të pandryshuara, është derivuar devijimi i shkaktuar nga supozimet më të ulëta apo më të larta të bëra për secilin faktor. kjo analizë tregon se gjatë vitit 2011, devijimet kanë ardhur në një masë të madhe nga supozimet më të ulëta të bëra gjatë vitit 2010, për çmimet e huaja, kryesisht të ushqimeve të përpunuara dhe të drithërave. këto krijuan një devijim pozitiv (gabim pozitiv) të akumuluar në masën rreth 2.5 pikë përqindje në inflacion. kjo masë gabimi u kompensua pjesërisht nga supozimet më të larta për agregatët monetarë (m3) dhe shpenzimet buxhetore. m3 nga një projeksion i kryer në vitin 2010, për një rritje prej 10% për vitin 2011, u faktua në fund të këtij viti në rreth 8% dhe në akoma më poshtë në fund të vitit 2012 (rreth 5%). në të njëjtin drejtim u reduktuan ritmet e rritjes së parashikimeve për shpenzimet buxhetore. ngadalësimi i ritmeve të rritjes së këtyre treguesve, nëse gjithë faktorët e tjerë do të mbaheshin konstantë, shkaktoi devijim me shenjë negative të inflacionit nga parashikimet fillestare në harkun kohor të 4 tremujorëve. devijimi total i akumuluar për vitin 2011, i strukturuar sipas komponentëve kryesorë paraqitet në grafikun 8.

Grafik 8. Shpërbërja e gabimit të akumuluar të parashikimit: viti 2011*.

Burimi: Vlerësime të autorëve.Shënim:*Përpjesët e devijimit sipas faktorëve kryesorë, është ruajtur shenja për të treguar

drejtimin në devijimin total të faktorit përkatës.

0.81

-0.05 -0.040.06

0.23

- 0.100.10.20.30.40.50.60.70.80.9

Çmimet e huaja

M3 Shpenz.buxh Modelet Çmimet e ushqimeve të

papërpunuara

-41-

devijimet në vitin 2012, patën mesatarisht në formë të akumuluar shenjë negative, si rrjedhojë e supozimeve më të larta nga sa rezultuan të agregatëve monetarë dhe të shpenzimeve fiskale, të reduktimit të kërkesës, por edhe të çrregullimit të shpërndarjes së faktorit sezonal. Po kështu, yield-i i bonove të thesarit me maturim 12-mujor, nuk arriti të rezultojë sipas parashikimit për të, gjatë gjysmës së parë të vitit 2012. faktorët që ndihmuan performancën parashikuese ishin në veçanti, parashikimi thuajse i saktë i kursit të këmbimit, i çmimeve të naftës, i efekteve nga çmimet e akcizës dhe të taksës shtesë të qarkullimit etj. ndërkohë që vlerësimet e bizneseve nga vrojtimet e besimit, ndihmuan formulimin e gjykimit për aktivitetin ekonomik dhe të shkallës së papunësisë. duke filluar nga gjysma e dytë e vitit 2012, u zhvillua një grup-model satelit për parashikimin e yield-it të bonove të thesarit me afat 12-mujor. ai përfshiu një informacion më të plotë nga sektori fiskal dhe nga gjykimet e ekonomistëve, duke ndikuar në rritjen e saktësisë parashikuese të inflacionit bazë dhe të inflacionit sipas modelit dysektorial. në tërësi pjesët në devijimin total sipas faktorëve kryesorë në vitin 2012 kuantifikohen në grafikun 9.

Grafik 9. Shpërbërja e gabimit të akumuluar të parashikimit: viti 2012*.

Burimi: Vlerësime të autorëve.Shënim:*Përpjesët e devijimit sipas faktorëve kryesorë, është ruajtur shenja për të treguar

drejtimin në devijimin total të faktorit përkatës.

-0.6

-0.26 -0.23

0.04 0.05

-0.7

-0.6

-0.5

-0.4

-0.3

-0.2

-0.1

0

0.1

Goditje e papritur

(shpernd. e re fakt. sezonal)

M3 Shpenz.buxh Modelet Ulja e normës bazë të interesit

-42-

4.3 balanca dhe formulimi i skenarëve të rreZiQeve: 2011-2012

Periudha 2011 – 2012 është karakterizuar nga pasiguri të shtuara ekonomike me origjinë të brendshme dhe të huaj. ato gjetën pasqyrim në zhvillimet e sektorit real, financiar dhe në atë të financave publike të vendit. Parashikimet mesatare për inflacionin sipas skenarëve bazë, u rrethuan nga nivele të ndryshme të probabilitetit të rrezikut, për poshtë apo lart nivelit qendror. intervalet e luhatjes së inflacionit për 4 tremujorë më pas me probabilitet 90%, të vlerësuara gjatë periudhës 2010-2011, për vitet 2011 dhe 2012, kanë rezultuar si në tabelën 8.

Tabelë 8: Rezultate të parashikimit nga përpunimet e Fan-Chart kundrejt inflacionit të publikuar.

Parashikimi qendror (t-4)

inflacioni i publikuar (t)

intervali i inflacionit të parashikuar me probabilitet 90% në (t-4)

2011:t1 2.6 4.0 1.1 - 3.82011:t2 2.2 4.1 0.8 - 3.52011:t3 2.6 3.2 1.2 - 3.92011:t4 3.0 2.5 1.6 - 3.92012:t1 3.3 1.1 2.1 - 4.22012:t2 3.0 1.9 1.6 - 3.92012:t3 2.8 2.7 1.4 - 3.62012:t4 2.4 2.4 1.0 - 3.3

burimi: instat dhe vlerësime të autorëve.

goditjet e papritura në inflacion janë reflektuar jo vetëm në moskapjen e vlerës qendrore të parashikuar, por edhe në mosarritjen e intervalit parashikues për gjysmën e parë të vitit 2011 dhe në tremujorin e parë të vitit 2012. në tërësi, këto goditje kanë rezultuar të përkohshme në inflacion, ndërsa janë shoqëruar me probabilitet ndodhjeje (+/- 5%). ato tregojnë se devijimet kanë ardhur pothuaj plotësisht nga mungesa e informacionit bindës, për ndërtimin e supozimeve në momentin e kryerjes së parashikimeve në t-4 tremujorë. Zgjerimi i Fan-Chart është shprehje e rritjes së pasigurive në parashikim për periudhën 2011-2012.

-43-

Procesi i parashikimit të inflacionit është shoqëruar me analizë dhe rezultate të skenarëve të rreziqeve rreth parashikimit mesatar sipas skenarëve bazë. në përputhje me zhvillimet aktuale dhe të pritshme në ekonomi, mbështetur në gjykimin e ekonomistëve dhe të vendimmarrësve, janë ndërtuar skenarë rreziku. rezultatet e tyre kanë prekur jo vetëm inflacionin, por edhe rritjen ekonomike në kushtet e një niveli të caktuar të normës së interesit. në shtojcën 2 gjendet një informacion i detajuar në lidhje me këta skenarë dhe efektet e tyre, kryesisht në inflacion.

në kushtet e parashikimeve të ulëta për inflacionin, të vlerësimeve për prani të rreziqeve modeste për presione inflacioniste nga krahu i kërkesës dhe nga efekte të raundit të dytë, ndërsa vlerësimet për pritjet inflacioniste janë luhatur në një interval të moderuar, skenarët janë shtrirë në rreziqet e shtuara: në kreditim; në zhvillimet fiskale; në ecurinë e treguesve makrofinanciarë. Procesi ka synuar kryesisht kuantifikimin e mundshëm të rreziqeve në inflacion dhe në rritjen ekonomike, si dhe ka hulumtuar zhvillimet në skenarin bazë nën supozimin e ndryshimeve në përqasjen e politikës monetare. vlerësimet e ndikimit të uljeve të normës së interesit kanë ndihmuar në formulimin e një politike monetare lehtësuese, në ndihmë të gjallërimit të aktivitetit ekonomik dhe të kërkesës së brendshme në ekonomi në kushtet e rreziqeve të ulëta për inflacionin. në përgjithësi, ndërtimi i skenarëve të rrezikut ka qenë një proces konsistent që ka përfshirë të gjithë sektorët e ekonomisë: real, monetar, fiskal dhe të jashtëm. Periudha 2011-2012 ka qenë e ngarkuar me pasiguri të shtuara. kjo duket edhe në faktin se pjesa më e madhe e skenarëve të rrezikut janë verifikuar duke zëvendësuar skenarët bazë në mënyrë të njëpasnjëshme. këtu veçohen formulimet për sektorin monetar - reduktim i ritmeve të rritjes së agregatëve monetarë, si pasojë e stanjacionit në kreditim ashtu edhe ato për sektorin fiskal – reduktim të shpenzimeve buxhetore dhe të modifikimit të sjelljes huamarrëse të qeverisë. rezultatet e skenarëve të rrezikut për goditjet e mësipërme dhe uljen e normës së interesit janë verifikuar në një kohë të dytë.

konsistenca e skenarëve bazë dhe të rrezikut është siguruar nëpërmjet rezultateve nga modelet afatshkurtra të inflacionit, të rritjes reale të Pbb-së, të efekteve të matura nga modelet

-44-

makroekonomike (meam) dhe gap, si edhe nga përfshirja e projeksioneve nga sektorët fiskalë e financiarë.

krahas zhvillimeve alternative në sektorin fiskal dhe monetar janë konsideruar edhe disa skenarë rreziku për nënçmimin e kursit të këmbimit, si rezultat i zhbalancimit të mundshëm të bilancit të pagesave, por ato nuk janë verifikuar. Parashikimet për kursin e këmbimit i kanë qëndruar skenarit bazë përgjatë dy viteve të fundit.

-45-

5. Përfundime dhe rekomandime

Parashikimi i inflacionit i prezantuar në mënyrë të detajuar në strukturat vendimmarrëse në bankën e shqipërisë, ndonëse është vetëm njëri nga përbërësit e procesit të formulimit dhe të vlerësimit të politikës monetare, përbën një nga komponentët e rëndësishëm të tij21. rëndësia e parashikimit, rritet edhe më shumë në bankat qendrore objektivi i të cilave është ruajtja e stabilitetit të çmimeve në një nivel të caktuar shoqëruar me detyrimin e publikimit periodik të parashikimit të inflacionit dhe të treguesve të tjerë të lidhur ngushtë me të22.

5.1 Përfundime

banka e shqipërisë, ka rritur transparencën mbi procesin parashikues të inflacionit. Publikimi i dokumenteve studimore mbi këtë proces, mbi zhvillimin e modeleve, mbi performancën parashikuese në harkun kohor 2006-2012, kanë mbështetur hapin e rëndësishëm për bërjen publik të parashikimit si një bandë vlerash me probabilitetin shoqërues të pasigurive gjatë vitit 2012. këto zhvillime u kanë shërbyer në mënyrë të vazhdueshme procesit pritje-formues të inflacionit dhe përmirësimit të raportit ndërmjet transparencës dhe besueshmërisë të institucionit të bankës qendrore në publik.

këndvështrimi i përdorimit të parashikimeve është zgjeruar në kohë. gjatë periudhës 2011-2012 ka vijuar tendenca e mëparshme e pasurimit dhe përmirësimit të parashikimeve me anë të modeleve afatshkurtra. kjo mbi të gjitha, i ka dhënë vendimmarrjes vlerësime sasiore dhe në tendenca të balancave të rreziqeve për inflacionin në harkun kohor të veprimit të politikës monetare. nga ana tjetër, ka synuar sigurimin e një “lënde të parë” më të besueshme për parashikime konsistente në afat të mesëm me anë të modeleve gjysmë-strukturore.

21 http://www.rbnz.govt.nz/monpol/review/0096438.html; http://www.riksbank.se/documents/rapporter/uuP/2012/rap_uup2011_120404_eng.pdf22 http://www.rbnz.govt.nz/monpol/review/0095532.html

-46-

analiza e performancës parashikuese të inflacionit gjatë periudhës 2006-2012, tregon se modelet kanë vijuar të performojnë brenda kufijve të lejuar të gabimeve, duke siguruar besueshmëri të vazhdueshme në inflacionin e parashikuar. Periudha 2011-2012, është karakterizuar nga goditje të krahut të ofertës relativisht tranzitore dhe me materializim të pjesshëm të efekteve të supozuara të raundit të dytë në inflacion. këto goditje gjatë vitit 2011, janë kompensuar pjesërisht nga faktorë persistentë të krahut të kërkesës së dobësuar. ndërsa për vitin 2012, ndikimi i faktorëve të ofertës u thellua më tej nga ato të kërkesës së ngadalësuar.

në këto kushte devijimet kryesore janë shkaktuar nga parashikimet më të ulëta për çmimet e lëndëve të para dhe bazë në tregjet e huaja edhe nga institucionet ndërkombëtare, në momentet e kryerjes së raundeve të parashikimeve për inflacionin në fund të vitit 2009 dhe fillim të vitit 2010. ndërkohë që, efektet e masave administrative në fund të vitit 2011 dhe çrregullimi i profilit sezonal në pjesën e parë të vitit 2012, shkaktuan devijime të përkohshme nga sjellja e parashikuar një vit më parë për inflacionin.

megjithë zhvillimet e mësipërme, performanca parashikuese e inflacionit sipas modeleve afatshkurtra, tregon se të gjitha modelet në horizontin e 1-6 tremujorëve, parashikojnë më saktë se sa modeli referencë. modeli mesatar, arrin saktësinë më të lartë në këtë horizont duke përforcuar përfundimet e nxjerra në studimin e performancës për periudhën 2006-2010. ai është në linjë me përfundimet e studimeve botërore të fushës, se përqasja sipas një mesatareje të thjeshtë të parashikimeve është ajo që siguron minimumin e gabimeve, kryesisht në kushtet e serive të shkurtra kohore dhe të pranisë së goditjeve strukturore në ekonomi.

modelet kanë parashikuar saktësisht drejtimin e inflacionit në një masë të krahasueshme me atë të periudhës 2006-2010. drejtimi i saktë gjatë viteve 2006-2012, është kapur mesatarisht në rreth 65% të rasteve, duke rënë lehtësisht krahasuar me nivelin e këtij treguesi të periudhës 2006-2010. burimi kryesor i zvogëlimit të tij ka qenë nga reduktimi i papritur i inflacionit në fund të vitit 2011 dhe në fillim të vitit 2012. Për vitin 2013 e në vijim, një rivlerësim i sjelljes sezonale, mund të ndikonte në rritjen e saktësisë

-47-

parashikuese të inflacionit, kryesisht atij të kategorisë së ushqimeve të papërpunuara.

tregues statistikorë të serisë së devijimeve të parashikimit mesatar për horizontin e 4 tremujorëve, dëshmojnë vlera të reduktuara të shkallës së variancës gjatë periudhës 2006-2012, për shkak të rënies së devijimit standard përgjatë gjithë periudhës në analizë. vlerësimet ekonometrike e mbështesin plotësisht vetinë e optimalitetit në horizontin e 6 tremujorëve. Për vitet 2006-2012, vlerësimet për eficiencën parashikuese të inflacionit paraqiten të përmirësuara krahasuar me ato të periudhës 2006-2010. megjithatë, ato nuk karakterizohen nga një qëndrueshmëri e lartë ndër horizonte. me rritjen e horizontit parashikues, eficienca dobësohet. dobësimi i eficiencës për horizonte më të largëta kohore është karakteristikë e parashikimeve në kushtet e pasigurive të larta ekonomike.

në tërësi vendimmarrja e politikës monetare gjatë periudhës 2011-2012, është mbështetur mbi parashikime me saktësi të qëndrueshme të inflacionit. modelet kanë ofruar parashikime optimale në horizontin e 6 tremujorëve dhe relativisht eficiente në horizonte më afatshkurtra. gjatë periudhës 2011-2012, janë zhvilluar skenarë konsistentë rreziku, krahas atij bazë, për shkak të rritjes së pasigurive ekonomike për të ardhmen. Për një numër të caktuar supozimesh të faktorëve të kërkesës, janë verifikuar zhvillimet sipas skenarëve të rrezikut. kjo ka ndihmuar vendimmarrjen e politikës monetare në formulimin e një qëndrimi të matur dhe paraprijës për zhvillimet në inflacion dhe në sektorin real e financiar të ekonomisë së vendit.

-48-

rekomandime

Kërkohet një analizë, informacion i plotë dhe i përzgjedhur statistikor mbi treguesit e ekonomisë në kohën e kryerjes së parashikimit të inflacionit23. ndonëse veprimi i politikës monetare shtrihet në një horizont afatmesëm kohor “horizont politik”, është shumë e rëndësishme të ketë një kuptueshmëri të plotë mbi situatën aktuale dhe atë në të ardhmen e afërt të ekonomisë dhe të inflacionit në veçanti. luhatjet afatshkurtra në aktivitetin ekonomik, mund të kenë implikime të konsiderueshme në terma afatmesëm. një goditje në treguesin e besimit të biznesit, mund të prekë vendimmarrjet reale, si ato mbi investimet dhe nivelin e punësimit, të cilat me kohë-vonesa normale, mund të prekin kërkesën dhe presionet inflacioniste përgjatë horizontit të veprimit të politikës monetare.

Parashikimi afatshkurtër është ai që konsolidon gjykimin mbi kushte fillestare. modelet ekonometrike dhe gjykimet ekonomike, duhet të përdoren për të gjeneruar vlerësime të inflacionit krahas atyre për aktivitetin ekonomik për tremujorin korrent dhe për dy tremujorët e parë të periudhës që parashikohet. këta tre tremujorë në gjuhën e parashikimit quhen “tremujorë monitorues” për gjithë procesin parashikues në terma më afatmesëm.

Ndjekja e performancës parashikuese të inflacionit, është një proces që duhet të ketë të njëjtën gjatësi vale me procesin parashikues. kjo do të thotë se parashikimi është një proces pune në zhvillim, duke synuar rritjen e saktësisë parashikuese.

Parashikimi i inflacionit dhe performanca e tij kërkojnë të transmetohen në publik nëpërmjet një strategjie komunikimi të kujdesshme. kjo do të arrihej përmes ndërtimit të një raporti optimal ndërmjet transparencës së publikimit të parashikimit dhe rritjes e moscënimit të besueshmërisë së publikut tek banka e shqipërisë.

23 http://www.rbnz.govt.nz/monpol/review/0097155.html.

-49-

literatura

Aiolfi, M., C. Capistran, and A. Timmermann (2010): “Forecast combinations”, Working Papers, Nr. 2010-04, June 2010, Banco de México.

Aleš Bulír, Martin Čihák, David-Jan Jansen (2012): “Clarity of a Central Bank Communication About Inflation”, Working Paper, WP/12/9, IMF.

Andersson, M.K., (2000): “Do long memory models have long memory”, International Journal of Forecasting 16, 121-124.

Andersson, M.K., G. Karlsson, J. Svensson ( 2007): “An Evaluation of the Riksbank’s Forecasting Performance”, Economic Review 2007:3, Sveriges Riksbank.

Andersson, M. K., M. Lof (2007): “The Riksbank’s new indicator procedures”, Economic Review 2007:1, Sveriges Riksbank.

Banka e Anglisë- Bank of England (2004): “Inflation Report”, August 2004.

Banka e Rezervës e Zelandës së Re (RBNZ): Materialet kryesore mbi të cilat formulohet vendimmarrja e politikës monetare në RBNZ të publikuara në http://www.rbnz.govt.nz janë:a.“The monetary policy decision-making process”, http://www.rbnz.govt.nz/monpol/review/0096438.html; b.“The projection process and accuracy of the RBNZ projections”,http://www.rbnz.govt.nz/monpol/review/0096577.pdf;c. “Publication of projections”, http://www.rbnz.govt.nz/monpol/review/0095532.html;d. “Data challenges in the monetary policy process”, http://www.rbnz.govt.nz/monpol/review/0097155.html;

Banka Kombëtare e Gjermanisë - Deutsche Bundesbank (2010): Workshop “Modelling and forecasting at the Central Banks”, March 2010.

Banka Kombëtare e Suedisë – Sveriges Riksbank - (2009, 2010, 2011): “Material for Assessing Monetary Policy 2011”, http://www.riksbank.se/Documents/Rapporter/UUP/2012/rap_uup2011_120404_eng.pdf; dhe “Material for Assessing Monetary Policy” (2009, 2010).

-50-

Banka Qendrore Evropiane - European Central Bank - (2012): Box 6 “Recent developments in fond commodity prices and their implications for consumer food prices in Euro Area”, Monthly Bulletin, September 2012, (pg. 63).

Banka e Shqipërisë (2012), “Dokumenti i politikës monetare për periudhën 2012-2014”, http://www.bankofalbania.org/web/Dokumenti_i_Politikes_Monetare_2012_2014_6346 1.php.

Banka e Shqipërisë (2011): Hapësirë informuese 2 “Prodhimi potencial dhe hendeku i prodhimit”, Raporti i Politikës Monetare, Tremujori i parë, 2011.

Bates, J.M. , C.W.J. Granger (1969): “ The combination of forecasts”, Operations Research Quarterly, 20:451{468, 1969}.

Bjonland, H. C, K. Gerdrup, A. S. Jore, Ch. Smith, L. A. Thorsrud (2010): “Does Forecast Combination Improve Norges Bank Inflation Forecasts?”, Center for Applied Macroeconomic Research (CAMAR), CAMAR Working Paper Series, No 2/2010, http://www.bi.no/camar.

Berg, A., P.D. Karam, & D. Laxton (2006): “A Practical Model-Based Monetary Policy Analysis – A How-To Guide”, IMF Working Paper, No. 06/81.

Bulír, A., M. Čihák, D-J. Jansen (2012):“Clarity of a Central Bank Communication About Inflation”, IMF, Working Paper, WP/12/9.

Clemen, R.T. (1989): “Combining forecasts: A review and annotated bibliography”, International Journal of Forecasting, 5(4):559{583, 1989.

Clements, M.P. and D.F. Hendry (1998): “Forecasting Economic Time Series”, Marshall Lectures, ISBN:9780521634809, Cambridge UnivPress, 1998.

Çeliku, E. dhe G. Hashorva (2012): “Vlerësimi i performancës parashikuese: Pasiguritë në parashikimin e inflacionit”, Material Diskutimi (01(51),2012), Banka e Shqipërisë.

Diebold, F.X. and J.A. Lopez (1996): “Forecast evaluation and combination”, Handbook of Statistics, Amsterdam: North-Holland 1996, http://www.frbsf.org/economics/economists/jlopez/forecast_eval_combo.pdf.

-51-

Faust, J., J.H. Wright, (2006): “Efficient forecast tests for conditional policy forecasts”, http://www.google.al/search?q=Efficient+forecast+tests+for+conditional+policy+forecasts&ie=utf-8&oe=utf-8&aq=t&rls=org.mozilla:en-US:official&client=firefox-a&safe=active

Gibbs, G. Christopher.,(2012): “Systematic Inflation Forecast Errors, Forecast Combination, and the Forecast Combination Puzzle”, University of Oregon, Working Paper, http://pages.uoregon.edu/gibbs/uploads/1/3/3/4/13344997/pfew_11_5.pdf .

Hashorva, G., Kota, V., Peeters, M., and Çeliku, E., (2006):“Evaluation of the Shadow Run Headline Inflation Forecasts for April 2006 - September 2006”, Presented at the Round Table – “Inflation Targeting 2”, Bank of Albania, Tirana, 7-8 December 2006. Internal Discussion Paper.

Hendry, D.F. and M.P. Clements (2002): “Pooling of forecasts”, Econometrics Journal, volume 5, pp. 1–26, 2002, http://www.nuff.ox.ac.uk/economics/papers/2002/w9/DFHMPCFrcncEctJ.pdf.

Jensen. H, (2001): “Optimal Degrees of Transparency in Monetary Policymaking”, Discussion paper 04/01, Economic Research Centre of the Deutsche Bundesbank, January 2001.

Mukherjee, D., D. Kemme (2008): “Evaluating inflation forecast models for Poland: Openness matters, money does not (but its cost does)”, http://mpra.ub.uni-muenchen.de/14952/

Nordhaus, W. D., (1987): “Forecast Efficiency: Concepts and Applications”, Review of Economic and Statistics 69(4), 667-674, (MIT Press).

Rosenberg, I.,(2008): “The monetary policy decision-making process”, Speech as First Deputy Governor of Sveriges Riksbank, Stockholm, 13 June 2008, http://www.bis.org/review/r080617d.pdf .

Timmermann, A. (2005): “Forecast combinations”, Research sponsored by NSF grant SES0111238, 2005, http://www.google.al/search?hl=sq&safe=active&client=firefox-a&rls=org.mozilla%3Aen-US%3Aofficial&channel=np&q=Timmermann++Forecast+combinations.&oq=Timmermann++Forecast+combinations.&gs_l=serp.12...3747.6330.0.8389.0.0.0.0.0.0.0.0..0.0...0.0...1c.2j1.8.serp.RPx7hpTgzFM

-52-

Scott Armstrong, J.(2001), “Combining Forecasts”, Principles of Forecasting: A Handbook for Researchers and Practitioners Kluwer Academic Publishers, 2001, http://www.forecastingprinciples.com/paperpdf/Combining.pdf.

Smith, J. and K.F. Wallis (2009): “A simple explanation of the forecast combination puzzle”, University of Oxford, 2009, http://www2.warwick.ac.uk/fac/soc/economics/staff/academic/wallis/publications/smithwallis_obes_09.pdf.

Stock, J. H., M. W. Watson (2002): “Forecasting Inflation”, NBER, Working Paper 7023 / Journal of Monetary Economics 44: 293-335.

Stock, J. H., M. W. Watson (2003): “Combination forecasts of output growth in a seven-country data set”, http://www.princeton.edu/~mwatson/papers/apf_4.pdf, June 2003.

Stock, J. H., M. W. Watson (2006):“Why Has U.S. Inflation Become Harder to Forecast?”, 2006, http://www.princeton.edu/~mwatson/papers/Stock_Watson_WhyHasInflation_Sep_2006.pdf.

Stock, J. & M. Watson (2010): “Modeling Inflation After the Crisis”, Federal Reserve Bank of Kansas City Symposium, “Macroeconomic Policy: Post-Crisis and Risks Ahead,” Jackson Hole, Wyoming, August 26-28 - 2010, http://www.kansascityfed.org/publicat/sympos/2010/2010-08-06-stock-watson.pdf.

Svensson, Lars. E.O., (2009): “Evaluating monetary policy”, Sveriges Riksbank Working Paper Series No. 235, 2009. Mincer, J., V. Zarnowitz (1969): “The Evaluation of Economic Forecasts”, NBER, Economic Forecasts and Expectations, 1969, www.nber.org/chapters/c1214.pdf.

-53-

shtojcë 1. reZultate të treguesve të Performancës

treguesit 1 t 2 t 3 t 4 t 5 t 6 t 7 t 8 t

totali

me -0,10 0,14 -0,17 -0,22 0,19 0,27 0,22 0,00mae 0,49 0,72 0,87 0,93 0,86 0,82 0,80 0,67RMSE 0,62 0,87 1,05 1,15 1,10 1,05 1,01 0,83rmsen 0,19 0,31 0,44 0,49 0,88 0,84 0,78 0,76cvrmse 0,21 0,28 0,34 0,38 0,41 0,40 0,38 0,30fd (%) 64 71 48 36 43 54

4_k

me -0,23 0,24 -0,26 -0,10 0,21 0,44 0,42 0,36mae 0,40 0,63 0,78 0,96 0,89 0,85 0,92 0,80RMSE 0,52 0,80 1,00 1,17 1,07 1,06 1,12 1,07rmsen 0,17 0,27 0,38 0,43 0,67 0,51 0,53 0,53cvrmse 0,17 0,25 0,32 0,39 0,40 0,42 0,43 0,34fd (%) 64 50 48 32 43 41

b_jb

me -0,10 0,18 -0,03 0,05 0,38 0,36 0,40 0,45mae 0,46 0,78 0,91 1,10 1,06 1,02 1,07 0,99RMSE 0,57 0,91 1,08 1,20 1,24 1,23 1,31 1,23rmsen 0,18 0,29 0,45 0,55 0,82 0,72 0,77 0,82cvrmse 0,19 0,29 0,37 0,46 0,50 0,51 0,55 0,52fd (%) 56 50 65 64 57 57

tr_Ptrn

me 0,02 0,01 0,13 0,23 0,25 0,39 0,41 0,25mae 0,40 0,66 0,70 0,70 0,73 0,82 0,84 0,84RMSE 0,40 0,75 0,89 0,81 0,71 1,17 1,28 1,32rmsen 0,21 0,33 0,35 0,33 0,37 0,51 0,63 0,60cvrmse 0,20 0,29 0,34 0,34 0,33 0,43 0,45 0,45fd (%) 56 54 57 64 50 54

mesatar

me -0,10 0,12 -0,06 0,01 0,26 0,30 0,42 0,30mae 0,40 0,62 0,76 0,87 0,86 0,86 0,86 0,80RMSE 0,51 0,79 0,94 1,02 1,02 1,08 1,11 1,03rmsen 0,19 0,28 0,42 0,49 0,80 0,64 0,81 0,79cvrmse 0,17 0,26 0,32 0,36 0,39 0,43 0,44 0,40fd (%) 64 58 55 52 52 53

arima

me 0,07 -0,19 0,25 0,26 0,45 0,45 0,41 0,31mae 0,88 1,04 0,96 0,95 0,80 0,84 0,88 0,78RMSE 1,01 1,16 1,11 1,30 1,30 1,25 1,13 1,25rmsen 0,24 0,30 0,56 0,58 1,38 1,76 2,23 4,02cvrmse 0,35 0,40 0,40 0,43 0,38 0,38 0,40 0,37fd (%) 48 42 43 36 50 31

rrmse

total 0,61 0,74 0,94 0,88 0,84 0,84 0,89 0,664_k 0,51 0,69 0,90 0,90 0,82 0,85 0,99 0,86b_jb 0,57 0,78 0,97 0,92 0,95 0,98 1,16 0,99tr_Ptrn 0,39 0,64 0,80 0,62 0,55 0,93 1,13 1,05mesatar 0,50 0,68 0,84 0,79 0,79 0,86 0,98 0,82

burimi: llogaritje të autorëve.

-54-

shto

jcë

2. d

isa

ske

na

rë r

reZi

ku:

2011

- 2

012

Sken

arë

rrez

iku,

sim

ulim

e dh

e ku

shte

fil

lest

are

sipa

s sk

enar

ëve

bazë

Përs

hkri

m i

përm

bled

hur

i i r

rezi

kut

ndi

kim

i i

kriz

ës g

reke

në

ekon

omin

ë ve

ndas

e -

përk

eqës

imit

të k

onsu

mit

vend

as s

i pa

sojë

e r

ënie

s së

re

mita

ncav

e dh

e ek

spor

teve

ven

dase

në

kush

tet e

një

kër

kese

të ja

shtm

e të

ulë

t

ii i r

rezi

kut

ndi

kim

i i

kriz

ës g

reke

në

likui

dite

t, në

tre

gues

in e

mja

ftues

hmër

isë

së k

apita

lit,

kost

on e

hua

mar

rjes,

kr

editë

me

prob

lem

e dh

e ni

vele

t e k

apita

lit n

ë se

ktor

in b

anka

ri i

rre

ziku

tsh

timi i

kap

italit

nga

ana

e s

iste

mit

bank

arii

i rre

ziku

tsh

timi i

liku

idite

tit

i i r

rezi

kut

rritj

a ek

onom

ike,

e p

ërkt

hyer

në

një

hend

ek n

egat

iv p

rodh

imi m

ë të

ngu

shtu

ar q

ë gj

ener

ohet

si p

asoj

ë e

rritj

es s

ë ko

nsum

it

ii i r

rezi

kut

rritj

a e

inve

stim

eve

priv

ate

prite

t të

sje

llë n

jë r

ritje

eko

nom

ike,

e c

ila d

o të

kon

tribu

ojë

në n

gush

timin

e

hend

ekut

të p

rodh

imit

iii i

rrez

ikut

kurs

i i k

ëmbi

mit

do të

nën

çmoh

et m

e nj

ë no

rmë

më

të la

rtë n

ë vi

tin e

par

ë të

hor

izon

tit të

par

ashi

kim

it

sim

ulim

iu

lje e

nor

mës

së

inte

resi

t me

0.5

p.p.

për

dy

vjet

, sh

oqër

uar

me

një

nënç

mim

të k

ursi

t të

këm

bim

it, p

ër të

vi

juar

me

një

mbi

çmim

gra

dual

të ti

j

sim

ulim

i ii

ulje

e n

orm

ës b

azë

të in

tere

sit n

ë të

një

jtën

mas

ë, n

dërs

a ku

rsi i

këm

bim

it re

agon

pas

4 tr

emuj

orës

h, d

uke

u në

nçm

uar

grad

ualis

ht n

ë m

asën

1%

, për

t’i l

ënë

vend

një

mbi

çmim

i gra

dual

të m

ëvon

shëm

kush

te fi

llest

are

kont

rakt

im i

rritj

es s

ë kr

edis

ë dh

e nj

ë nd

ales

ë e

rem

itanc

ave

të d

ërgu

ara

nga

emig

rant

ët s

hqip

tarë

në

gre

qi,

si n

ë nj

ë si

tuat

ë ku

r llo

garia

kor

rent

e nu

k ko

rrek

tohe

t ash

tu e

dhe

në k

usht

et e

një

kor

rekt

imi p

oten

cial

të s

aj.

i i r

rezi

kut

resp

ektim

i i n

ivel

it të

pla

nifik

uar n

ga m

of të

def

iciti

t bux

heto

r në

nive

lin 3

% të

Pbb

-së

ii i r

rezi

kut

tejk

alim

i i n

ivel

it të

pla

nifik

uar

nga

mof

të d

efic

itit b

uxhe

tor

në n

ivel

in 3

% të

Pbb

-së

i i r

rezi

kut

nuk

rea

lizoh

et n

ivel

i i

të a

rdhu

rave

të

plan

ifiku

ara

në k

usht

et e

rrit

jes

më

të n

gada

ltë t

ë Pb

b-së

dhe

pa

mun

dësi

së p

ër të

fina

ncua

r de

ficiti

n bu

xhet

or

i i r

rezi

kut

nën

çmim

i gra

dual

me

10%

i ku

rsit

të k

ëmbi

mit,

i vl

erës

uar

me

mea

mn

ënçm

imi g

radu

al m

e 10

% i

kurs

it të

këm

bim

it, i

vler

ësua

r m

e g

aP

kush

te fi

llest

are

Proj

eksi

onet

për

kom

pone

ntët

e P

bb-s

ë, P

bb-n

ë dh

e in

flaci

onin

për

vite

t 201

1, 2

012,

201

3ku

shte

fille

star

e n

ënçm

im i

kurs

it të

këm

bim

itku

shte

fille

star

e rr

itje

më

e ng

adal

të e

kre

disë

kush

te fi

llest

are

iden

tifik

imi i

fakt

orit

ndik

ues

në r

ënie

n e

infla

cion

it: k

ërke

sa, o

ferta

apo

prit

jet i

nfla

cion

iste

i i r

rezi

kut

rritj

a m

ë e

ulët

e k

redi

së

ii i r

rezi

kut

sh

kurti

mi i

shp

enzi

mev

e bu

xhet

ore

në fu

nksi

on të

rua

jtjes

së

kufir

it të

pla

nifik

uar

të d

efic

itit b

uxhe

tor

iii i

rrez

ikut

kom

bini

mi i

të d

y go

ditje

ve të

mës

ipër

me

kush

te fi

llest

are

niv

eli i

par

ashi

kuar

i të

ard

hura

ve b

uxhe

tore

sip

as tr

e m

etod

ave

në k

usht

et e

pro

jeks

ione

ve m

ë të

ulë

ta p

ër

norm

ën e

rritj

es e

kono

mik

e, s

i edh

e ko

rrek

timet

e m

unds

hme

të n

ivel

it të

shp

enzi

mev

e bu

xhet

ore

në fu

nksi

on

të p

ërm

bush

jes

së o

bjek

tivit

të d

efic

itit b

uxhe

tor

kush

te fi

llest

are

Proj

eksio

net l

idhu

r me

perfo

rman

cën

e pë

rgjit

hshm

e të

eko

nom

isë p

ër v

itet 2

012-

2013

kush

te fi

llest

are

në

bazë

të s

kena

rëve

të r

rezik

ut q

ëndr

onte

mun

dësia

e p

ërçi

mit

në v

end

të v

ësht

irësiv

e ek

onom

ike-

finan

ciar

e të

gre

qisë

dhe

ital

isë s

ë ba

shku

, në

përm

jet:

kana

lit të

treg

tisë

(rëni

e e

eksp

orte

ve d

rejtu

ar n

ë g

reqi

dhe

ital

i, si

edhe

red

uktim

it të

impo

rteve

të d

estin

uara

për

për

puni

m të

mët

ejsh

ëm n

ë sh

qipë

ri dh

e rie

kspo

rtim

i ty

re n

ë g

reqi

dhe

ital

i), k

anal

it të

inve

stim

eve

të h

uaja

dire

kte

(rëni

e e

fluks

eve

hyrë

se n

ga g

reqi

a dh

e ita

lia),

kana

lit të

kr

edisë

(rën

ie e

sto

kut t

ë kr

edisë

me

orig

jinë

nga

gre

qia

dhe

italia

)

kush

te fi

llest

are

vler

ësim

et p

ër k

ërke

sën

agre

gate

, kom

pone

ntët

e s

aj, i

nfla

cion

in g

jatë

vite

ve 2

012

dhe

2013

i i r

rezi

kut

nga

dalë

sim

i i r

ritje

s së

kre

disë

ii i r

rezi

kut

nën

çmim

i i k

ursi

t të

këm

bim

iti i

rre

ziku

trë

nia

e no

rmës

së

inte

resi

t, pa

ndr

yshu

ar k

ursi

n e

këm

bim

itii

i rre

ziku

tn

ënçm

imi i

kur

sit t

ë kë

mbi

mit,

ndë

rkoh

ë që

nor

ma

e in

tere

sit m

bete

t e p

andr

yshu

ariii

i rr

ezik

utrë

nia

e nj

ëkoh

shm

e e

norm

ës s

ë in

tere

sit m

e në

nçm

imin

e k

ursi

t të

këm

bim

itku

shte

fille

star

e Pr

ivat

izim

i i a

lbpe

trolit

dhe

ndi

kim

i i ti

j në

ekon

omin

ë ve

ndas

e

kush

te fi

llest

are

vler

ësim

et p

erio

dike

tre

muj

ore

për

kërk

esën

agr

egat

e, k

ompo

nent

ët e

saj

dhe

inf

laci

onin

gja

të v

iteve

20

12 d

he 2

013

kush

te fi

llest

are

ndi

kim

i në

sis

tem

in f

inan

ciar

dhe

akt

ivite

tin e

kono

mik

, në

ras

t se

pag

uhen

fat

urat

e p

rapa

mbe

tura

të

qeve

risë

në n

ivel

in e

kre

dive

me

prob

lem

e

kush

te fi

llest

are

rish

ikim

i vle

rësim

eve

perio

dike

trem

ujor

e pë

r kër

kesë

n ag

rega

te, k

ompo

nent

ët e

saj,

infla

cion

in p

ër v

itet 2

012–

2013

(p

ër të

për

fshirë

info

rmac

ioni

n e

ri lid

hur m

e pr

ojek

tbux

hetin

e v

itit 2

013

dhe

pritj

et p

ër ri

tme

më

të u

lëta

të rr

itjes

së

kred

isë n

ga a

na e

ban

kave

)i i

rre

ziku

tn

gada

lësi

mi i

mët

ejsh

ëm i

zgje

rimit

të k

redi

sëii

i rre

ziku

trr

itja

e ku

firit

të b

orxh

it pu

blik

nda

j Pbb

-së

përte

j niv

elit

60%

kush

te fi

llest

are

sken

ari i

rre

ziku

t i li

dhur

me

redu

ktim

in e

shp

enzi

mev

e pr

ivat

ebu

rimi:

Përm

bled

hje

sipa

s do

kum

ente

ve të

mbl

edhj

eve

të k

omite

tit k

ëshi

llim

or të

Pol

itikë

s m

onet

are

(kkP

m).

shën

im:

nua

ncat

(ng

jyri

met

apo

jo)

jan

ë bë

rë p

ër t

ë nd

arë

grup

et e

ske

narë

ve t

e rr

eziq

eve

apo

të s

imul

imev

e të

par

aqitu

ra s

ipas

ra

unde

ve të

taki

mev

e.

-55-

shto

jcë

2. d

isa

ske

na

rë r

reZi

ku:

2011

- 2

012

Sken

arë

rrez

iku,

sim

ulim

e dh

e ku

shte

fil

lest

are

sipa

s sk

enar

ëve

bazë

Përs

hkri

m i

përm

bled

hur

i i r

rezi

kut

ndi

kim

i i

kriz

ës g

reke

në

ekon

omin

ë ve

ndas

e -

përk

eqës

imit

të k

onsu

mit

vend

as s

i pa

sojë

e r

ënie

s së

re

mita

ncav

e dh

e ek

spor

teve

ven

dase

në

kush

tet e

një

kër

kese

të ja

shtm

e të

ulë

t

ii i r

rezi

kut

ndi

kim

i i

kriz

ës g

reke

në

likui

dite

t, në

tre

gues

in e

mja

ftues

hmër

isë

së k

apita

lit,

kost

on e

hua

mar

rjes,

kr

editë

me

prob

lem

e dh

e ni

vele

t e k

apita

lit n

ë se

ktor

in b

anka

ri i

rre

ziku

tsh

timi i

kap

italit

nga

ana

e s

iste

mit

bank

arii

i rre

ziku

tsh

timi i

liku

idite

tit

i i r

rezi

kut

rritj

a ek

onom

ike,

e p

ërkt

hyer

në

një

hend

ek n

egat

iv p

rodh

imi m

ë të

ngu

shtu

ar q

ë gj

ener

ohet

si p

asoj

ë e

rritj

es s

ë ko

nsum

it

ii i r

rezi

kut

rritj

a e

inve

stim

eve

priv

ate

prite

t të

sje

llë n

jë r

ritje

eko

nom

ike,

e c

ila d

o të

kon

tribu

ojë

në n

gush

timin

e

hend

ekut

të p

rodh

imit

iii i

rrez

ikut

kurs

i i k

ëmbi

mit

do të

nën

çmoh

et m

e nj

ë no

rmë

më

të la

rtë n

ë vi

tin e

par

ë të

hor

izon

tit të

par

ashi

kim

it

sim

ulim

iu

lje e

nor

mës

së

inte

resi

t me

0.5

p.p.

për

dy

vjet

, sh

oqër

uar

me

një

nënç

mim

të k

ursi

t të

këm

bim

it, p

ër të

vi

juar

me

një

mbi

çmim

gra

dual

të ti

j

sim

ulim

i ii

ulje

e n

orm

ës b

azë

të in

tere

sit n

ë të

një

jtën

mas

ë, n

dërs

a ku

rsi i

këm

bim

it re

agon

pas

4 tr

emuj

orës

h, d

uke

u në

nçm

uar

grad

ualis

ht n

ë m

asën

1%

, për

t’i l

ënë

vend

një

mbi

çmim

i gra

dual

të m

ëvon

shëm

kush

te fi

llest

are

kont

rakt

im i

rritj

es s

ë kr

edis

ë dh

e nj

ë nd

ales

ë e

rem

itanc

ave

të d

ërgu

ara

nga

emig

rant

ët s

hqip

tarë

në

gre

qi,

si n

ë nj

ë si

tuat

ë ku

r llo

garia

kor

rent

e nu

k ko

rrek

tohe

t ash

tu e

dhe

në k

usht

et e

një

kor

rekt

imi p

oten

cial

të s

aj.

i i r

rezi

kut

resp

ektim

i i n

ivel

it të

pla

nifik

uar n

ga m

of të

def

iciti

t bux

heto

r në

nive

lin 3

% të

Pbb

-së

ii i r

rezi

kut

tejk

alim

i i n

ivel

it të

pla

nifik

uar

nga

mof

të d

efic

itit b

uxhe

tor

në n

ivel

in 3

% të

Pbb

-së

i i r

rezi

kut

nuk

rea

lizoh

et n

ivel

i i

të a

rdhu

rave

të

plan

ifiku

ara

në k

usht

et e

rrit

jes

më

të n

gada

ltë t

ë Pb

b-së

dhe

pa

mun

dësi

së p

ër të

fina

ncua

r de

ficiti

n bu

xhet

or

i i r

rezi

kut

nën

çmim

i gra

dual

me

10%

i ku

rsit

të k

ëmbi

mit,

i vl

erës

uar

me

mea

mn

ënçm

imi g

radu

al m

e 10

% i

kurs

it të

këm

bim

it, i

vler

ësua

r m

e g

aP

kush

te fi

llest

are

Proj

eksi

onet

për

kom

pone

ntët

e P

bb-s

ë, P

bb-n

ë dh

e in

flaci

onin

për

vite

t 201

1, 2

012,

201

3ku

shte

fille

star

e n

ënçm

im i

kurs

it të

këm

bim

itku

shte

fille

star

e rr

itje

më

e ng

adal

të e

kre

disë

kush

te fi

llest

are

iden

tifik

imi i

fakt

orit

ndik

ues

në r

ënie

n e

infla

cion

it: k

ërke

sa, o

ferta

apo

prit

jet i

nfla

cion

iste

i i r

rezi

kut

rritj

a m

ë e

ulët

e k

redi

së

ii i r

rezi

kut

sh

kurti

mi i

shp

enzi

mev

e bu

xhet

ore

në fu

nksi

on të

rua

jtjes

së

kufir

it të

pla

nifik

uar

të d

efic

itit b

uxhe

tor

iii i

rrez

ikut

kom

bini

mi i

të d

y go

ditje

ve të

mës

ipër

me

kush

te fi

llest

are

niv

eli i

par

ashi

kuar

i të

ard

hura

ve b

uxhe

tore

sip

as tr

e m

etod

ave

në k

usht

et e

pro

jeks

ione

ve m

ë të

ulë

ta p

ër

norm

ën e

rritj

es e

kono

mik

e, s

i edh

e ko

rrek

timet

e m

unds

hme

të n

ivel

it të

shp

enzi

mev

e bu

xhet

ore

në fu

nksi

on

të p

ërm

bush

jes

së o

bjek

tivit

të d

efic

itit b

uxhe

tor

kush

te fi

llest

are

Proj

eksio

net l

idhu

r me

perfo

rman

cën

e pë

rgjit

hshm

e të

eko

nom

isë p

ër v

itet 2

012-

2013

kush

te fi

llest

are

në

bazë

të s

kena

rëve

të r

rezik

ut q

ëndr

onte

mun

dësia

e p

ërçi

mit

në v

end

të v

ësht

irësiv

e ek

onom

ike-

finan

ciar

e të

gre

qisë

dhe

ital

isë s

ë ba

shku

, në

përm

jet:

kana

lit të

treg

tisë

(rëni

e e

eksp

orte

ve d

rejtu

ar n

ë g

reqi

dhe

ital

i, si

edhe

red

uktim

it të

impo

rteve

të d

estin

uara

për

për

puni

m të

mët

ejsh

ëm n

ë sh

qipë

ri dh

e rie

kspo

rtim

i ty

re n

ë g

reqi

dhe

ital

i), k

anal

it të

inve

stim

eve

të h

uaja

dire

kte

(rëni

e e

fluks

eve

hyrë

se n

ga g

reqi

a dh

e ita

lia),

kana

lit të

kr

edisë

(rën

ie e

sto

kut t

ë kr

edisë

me

orig

jinë

nga

gre

qia

dhe

italia

)

kush

te fi

llest

are

vler

ësim

et p

ër k

ërke

sën

agre

gate

, kom

pone

ntët

e s

aj, i

nfla

cion

in g

jatë

vite

ve 2

012

dhe

2013

i i r

rezi

kut

nga

dalë

sim

i i r

ritje

s së

kre

disë

ii i r

rezi

kut

nën

çmim

i i k

ursi

t të

këm

bim

iti i

rre

ziku

trë

nia

e no

rmës

së

inte

resi

t, pa

ndr

yshu

ar k

ursi

n e

këm

bim

itii

i rre

ziku

tn

ënçm

imi i

kur

sit t

ë kë

mbi

mit,

ndë

rkoh

ë që

nor

ma

e in

tere

sit m

bete

t e p

andr

yshu

ariii

i rr

ezik

utrë

nia

e nj

ëkoh

shm

e e

norm

ës s

ë in

tere

sit m

e në

nçm

imin

e k

ursi

t të

këm

bim

itku

shte

fille

star

e Pr

ivat

izim

i i a

lbpe

trolit

dhe

ndi

kim

i i ti

j në

ekon

omin

ë ve

ndas

e

kush

te fi

llest

are

vler

ësim

et p

erio

dike

tre

muj

ore

për

kërk

esën

agr

egat

e, k

ompo

nent

ët e

saj

dhe

inf

laci

onin

gja

të v

iteve

20

12 d

he 2

013

kush

te fi

llest

are

ndi

kim

i në

sis

tem

in f

inan

ciar

dhe

akt

ivite

tin e

kono

mik

, në

ras

t se

pag

uhen

fat

urat

e p

rapa

mbe

tura

të

qeve

risë

në n

ivel

in e

kre

dive

me

prob

lem

e

kush

te fi

llest

are

rish

ikim

i vle

rësim

eve

perio

dike

trem

ujor

e pë

r kër

kesë

n ag

rega

te, k

ompo

nent

ët e

saj,

infla

cion

in p

ër v

itet 2

012–

2013

(p

ër të

për

fshirë

info

rmac

ioni

n e

ri lid

hur m

e pr

ojek

tbux

hetin

e v

itit 2

013

dhe

pritj

et p

ër ri

tme

më

të u

lëta

të rr

itjes

së

kred

isë n

ga a

na e

ban

kave

)i i

rre

ziku

tn

gada

lësi

mi i

mët

ejsh

ëm i

zgje

rimit

të k

redi

sëii

i rre

ziku

trr

itja

e ku

firit

të b

orxh

it pu

blik

nda

j Pbb

-së

përte

j niv

elit

60%

kush

te fi

llest

are

sken

ari i

rre

ziku

t i li

dhur

me

redu

ktim

in e

shp

enzi

mev

e pr

ivat

ebu

rimi:

Përm

bled

hje

sipa

s do

kum

ente

ve të

mbl

edhj

eve

të k

omite

tit k

ëshi

llim

or të

Pol

itikë

s m

onet

are

(kkP

m).

shën

im:

nua

ncat

(ng

jyri

met

apo

jo)

jan

ë bë

rë p

ër t

ë nd

arë

grup

et e

ske

narë

ve t

e rr

eziq

eve

apo

të s

imul

imev

e të

par

aqitu

ra s

ipas

ra

unde

ve të

taki

mev

e.

-56-

ciP katalogimi në botim bk tiranë

evelina Çeliku; gent hashorvaPerformanca e parashikimit të inflacionit dhe vendimmarrja e politikës monetare gjatë periudhës 2011-2012- //Çeliku evelina; hashorva gent - tiranë:banka e shqipërisë, 2012

-56 f; 15.3 x 23 cm.

bibliogr.isbn: 978-99956-42-41-9.

Këtë publikim mund ta gjeni edhe në formë elektronike në adresën:

www.bankofalbania.org

Në qoftë se dëshironi të keni kopje tëshkruara të tij mund t’i kërkoni në adresën:

Banka e ShqipërisëSheshi ”Avni Rustemi”, Nr. 24, Tiranë, Shqipëri

Tel.: + 355 4 2419301/2/3; + 355 4 2419409/10/11Faks: + 355 4 2419408

ose duke dërguar një e-mail në adresën:

public@bankofalbania.org

Tirazhi: 420 kopje