PALAESTRAL A T I N A

A N N . X X X (Fase. I V ) - N . 172 M. A. D E C E M B R I M C M L X

PALAESTRA LATINATrim estres l i t te ra ru m la t in a ru m com m entar i i BARCINONE edendi

C o n s t a t in H i s p a n i a e t Am er ic a H i s p a n i c a : 6 0 pese t i s ; in Gal l i a : 8 f ranc i s ; in I tal ia: 1.000 l ibel l i s ; In G e r m a n i a : 6 ' 5 marc i s ; in Ang l i a : 12*5 sol idis ; in r e l i q u i s c iv i t a t i b u s , 2 d ol i a r i bus .

PA L AE ST RA A D U L E S C E N T IU M : C ons ta t In H ispan ia et America H ispanica : 20 peseti s ; in Gallia : 2'5 francis; In Italia: 300 libellis; In Germ ania : 2 marcis ; in re liquis c iv ita tibus: 0 '50 dolaris .

P r e t iu m m i t t a tu r opo rte t ad A DM INISTRATOREM: E au r ia , A par tado 1 0 4 2 BARCELONA (10) vel ad PROCURATORES s in g u la ru m na t ionum

Scrip ta ad M odera to rem : Conde, 2 - BARBASTR0 (H uesca)

I N D E XA N N . X X X (Fase. I V ) N . 172

M. D E C E M B R I A. M C M L X

CARD. ANTONIUS B A C C I .............................................................................................................193

N. MANGEOT, De Cornelio Tacito optimo rerum rotnanarum scrip­tore ....................................................................................................................................................195

AE. ORTH, De Ammiano M a r c e l l i n o ................................................................................199

B. ACTENSIS, Cur sermo latinus in usum redigendus sit . . . 207

P. BRUNO, O l g m p i a .......................................................................................................................210

J. ARAMENDIA, Nuntia varia p e r c i p i t e ................................................................................ 214

J. M.° MIR, Nova et Vetera: Summus sum birotarius...! . . . 215

M. MOLINA, Epistularum eclogarii .......................................................................................... 223

J. SIDERA, Per O r b e m .......................................................................................................... 229

BIBLIOGRAPHIA, G on zá le z , García, Sidera, Censorinus, Aramendía, Teje*

rina, C a e l e s t i s ............................................................................................................................... 234

PALAESTRA ADULESCENTIUM

L. KEMPS, De f l o r i b u s .................................................................................................. 234

A. SALINAS, Dux v u l p i u m .........................................................................................244

De geniis Fabiae pro patria c l a d e ......................................................................24 6

H. H. HUXLEY, Aenigma ex carmine Ovidi i composi tum . . 2*^8

Miscentes utile dulci: Muñoz, Beltrán, Latorre . . . . 249

Nunc galli con c i nu nt d i e m ........................................................................................ 25 0

Jocosa: Zuasti, López, C i r a c ...............................................................................2d0

A\__________ _% o n c t o v»Rr¿7i « ^

------------------------------------------------------------------ . / ~ i

, c6i/Us •% tA C u ¿

<ys0 (?4

¿v / / / t m 4 c-

( Í ^ L ^ - > S w ^ i / V k ^ L ^ ^ U ^ - a J L - IA a ~A~& -

/9 lA /xcc o ^v

f iy t& 'X - <X- t^ * ^ A c £ & S s i

y 2*'A m . j(iAJÍ CA 'Xsì.lfisCsòJ <A i JL-

/^ U A ^ a ^ ^ x ty \ ¿i iK^cca-éí^

¿ in ju L

c l ■ T- / i v f & ' M - í h l x .

Cum laetissimum nuntium acc ip issem us amplissimum virum A N T O N IU M BACCI in Patrum Cardinalium album adscriptum esse , hanc misimus epistulam — cui ille su p e­rioribus litteris rescripsit— :

vehenda et amplificanda, cum hodie Sacra Purpura cumulate honestentur,

co ratum summa veneratione prosequimur.Nostram/ licet minimam operam — qui vobiscum extra Urbem labo­

ramus ut lingua latina in pristinum restituatur honorem— , benigne acci­pere velis nosque in eorum numero adscribere qui vobiscum animo et studio conjuncti sunt.

Sacram tuam Purpuram summa cum observantia deosculantur omnes q u i in cPalaestra Latina* studium et operam collocarunt.

Scribebamus a. d. VIII Kal. Apriles, a. MCMLX, Barbastro.J. M.a Mir, C. A4. F. Jesus Aramendia, C. A4. F.

Antonio Bacci, amplissimo viro Sanctae Romanae Ecclesiae Patri Cardinali, c Palaestrae Latinae» Moderatores s. p. d.

Praeclarissima tua merita pro Ecclesia Dei et pro lingua latina pro-

libentissime tibi praesentes adsumus, teque tanto honore et dignitate de-

Marianus Molina, C. A4. F. Jesus Aspa, C. A4. F.Jacobus M .a Sidera, C. M. F Jacobus García, C. A4. F.

De Cornelio Tacito, optimo rerum

romanarum scriptore

Em inet in te r omnes re ru m scr ip tores la t inos Cornel ius Tac i tu s , cujus i l lud ce le ber r im um «sine ira et s tudio» (A n n . 1, 1, 4) saepiss ime laudatur . Pe r i l lus t r i gente C o rn e l io ru m patricia, u n d e Scipiones duo a^ G ra cchor um mater Cornel ia p rod ie ran t , a n n o ci rc i ter 55 p C hr . na tus , cu m a puero ad rem publ icam accedere vellet, phi losoph iae vacavi t ac mature se ora tor ibus magn is j u n x i t , m ax im e M. A p ro et J. Secundo . «Celeberr imis tum ingeni is fori nost ri , q u o s ego n o n in judici is m o d o s tud iose audiebam, sed domi q u o q u e (De orat. 2). A n n o 7 7 Agricolae, Br i t anniae praefecti , filiam conjugem d u x i t . Q u a es to r an n o 79-80, t r i b u n u s p lebis 81-82, aedil is 83, praetor in col legium q u i n d e c i m v i r o r u m coop ta tus , ab anno 90 legatus pro praetore in provincia a l iqua o cc u p a tu s , d e m u m sub N e r v a anno 97 consul factus pro­v inci am A s iam a l iq u a n d iu adm in i s t r av i t .

D omit iano t y r a n n o exs t inc to et reddi ta d icendi s c r ib en d iq u e l ibertate l ibros d e m u m cons c r ib ere es t au sus . A t q u e p r im u m «dialogum de ora tor ibus» foras dedit , qu o ar tem ora to r iam educa t ion is f u n d a m e n t u m , ac tionis politicae n e r v u m ac robur , l i t terar iae et c o m m u n i s erudi t ion is c e n t ru m esse d e m o n ­s t ravi t . Jacere misere a r te m dicendi , eo q u o d juv enes , q u i ca rean t vera e r ud i t ion e , p e r p e ra m ad han c ar tem in s t i t u a n t u r . D e in de edidi t «de vita et m o r ib u s J. Agricolae», soceri , op u s magna pietate c om pos i tum et eo c o n s p i ­cu u m , q u o d inde R o m a n o r u m in u l t imas s ep ten t r io n i s exped i t ion es ac to tam Bri t ann iam classe c i r c u m v ec tam nosce re licet. S u b s e q u i t u r l iber «de origine, si tu. . . , po pul is G e r m a n o r u m » , fons ub e r r im u s n o s t r a ru m de Germ an ia no t i t i a rum . Q u o in l ibro no n sua n i t i t u r exper ient ia , sed, quae documen ta p r io ru m s c r ip to r u m , n u n t i i t r i b u n o r u m mil i tum ac mercatores , a t tu lerant , refert. Ea p o t i s s im u m effert, q u i b u s G e rm a n i a Romani s differant. O p p o n i t ef frenatae popu l i roman i l icent iae G e r m a n o r u m m o r u m integ r i t a tem, hic d ivor t ia et l i bero ru m o rb i t a t em , illic m a t r i m on ia intacta et l i berorum copiam. H i n c pe r ic u lum s u m m u m imper io i m m i n e n s prospici t . His edi t is l ibris ea c o m p o s u i t opera, q u i b u s l au dem ac gloriam immor ta l em sibi comparavi t : H is to r i as et A nna le s . In pr ior ibus ea refert, q u ae ipse in tra annos 69-96 v idera t ac percepera t . In A n n a l i b u s sive «ab excessu divi Augus t i» ea, quae in tra 14-37 accideran t q u a e q u e ab aliis s cr ip to r ibus composi ta erant : Im per iu m Tiber i i , vi ri t r i s t is et melanchol ic i , 14-37; C laud i i a Messalina lasciva pro rsus de ten t i et A g r ip p in a uxore d o m in an d i pe rcupida interfect i , a. 41-54;

196 N . Mangeot, S. J.

Cal igulae furo re et am en t i a capt i , 37-41; N e r o n i s crud el is s im i ac mat r ic idae 54-67. H i s t o r i a r u m et A n n a l i u m m ag n am par te m t e m p o r u m inju r ia in teri i sse m u l t u m dolem us . O p u s p r iu s X I V l ibros co m plec te ba tu r , pos te r ius XVI .

A n t e q u a m T a c i tu m re rum s c r ip to r e m i l lu s t re m us , pauca dicere juv at , q u i d de d iis sense r i t . Eos, ut i l l ius ae ta t i s mos erat, p lures esse credere v id e ­tur ; sed de e o r u m n a tu ra nu l lo loco clare loqui tu r . T a m e n eos co rpore carere et N u m e n esse u n u m ex iis conici potes t , quae de Ju dae is refert: «Judaeim en te sola u n u m q u e N u m e n in te l le gun t ; profanos , q u i d e o r u m imagines m ort a l ibus mater i i s in species h o m i n u m effingant; s u m m u m i llud et ae te rn u m n e q u e imi tabi le n e q u e in t e r i t u r u m » (Hist. 5, 5). M u l t u m cogi tasse v idetur , u t r u m res m o r t a l i u m fato et necess i ta te im m u tab i l i an forte v o lv an tu r . Pu ta t q u i d e m e v e n t u s fu tu ro s ex ast r i s cognosci et prodigiis p o r t end i , reicit aut em s u p e r s t i t i o n e m po p u la rem , quae in o m n i miro e v e n tu p o r t e n t u m videat (A nn . 12, 43 , 64; 14, 32, 12; Hist. 2, 50).

De quibus fontibus historicis T a c i tu s in sc r ib e n d i s A n n a l i b u s haus e r i t ? N o n defuere p r i m o r u m im p e ra to r u m scr ip tores , u t A u f id iu s Bassus et Servi l ius N o n i a n u s a l i ique . Prae terea er a t t radi t io (Ann. 4, 10; 14, 2); acta d iu rn a (3,3); c o m m en ta r i i s e n a t u s (15, 74). In d e a N e r o n i s ae ta te eos s c r ip to re s , q u ib u s u s u s erat , n o m i n a t : C l u v iu m et F ab iu m R u s t i c u m (13, 20; 14, 2), P l in ium (13, 20; 15, 53) et C o r b u l o n e m (15, 16). Fontes H is to r i a ru m : «alii plures» (Hist. 1, 41); «ce leberr imos aucto res habeo» (1, 51); «mul t i t radide re» (59). Q u o s o m n es d i l igente r exa m in a sse v i d e t u r ac judic io p r u d e n t i et di l igent i p e r p en d i s s e . «Ni l c o m p o s i t u m miracu l i causa, v e r u m aud i t a sc r ip taque s en io r ib u s t radam» (Ann. 11, 27).

P o s tu l a t fides h is to r ica , u t re ru m s c r ip to r n o n solum praeclara facta, sed e t i am scelera ac flagitia m em o re t . T ib e r i i e ju s q u e s u cc es so ru m aeta tem o m n is gen e r i s v i t i i s ab u n d a s s e q u i s est q u i nescia t? Ea s i lent io tegere T ac i tu s n o n potera t . F u i t en im v i r max im e p ro b u s , juris , ju s t i t iae , p r i s t i n a e q u e tei publ icae a m a n t i s s i m u s et mem ori a p r io r u m t e m p o r u m vel ut i rep le tus ; inf lam­m a tu s gloriae mi l i tar is et im per i i sp lendor e , v i r tu te illa romana, fide poli tica, virili constan t i a ; s u p e r b u s d ign i ta te sen a tu s , in qu o qual i t a t es illae q u o n d a m fue ra n t coopta tae . Q u a m a u te m faciem aetas i m p e r a t o r u m in de a T ib e r io ad N e r o n e m et D o m i t i a n u m induera t? Q u i d au c to r v ideba t? O p t im a t iu m po ten t i am , ro b u r olim rei publicae , aboli tam, s e n a tu s auc to r i ta tem d im in u ta m ac fractam, pr iscam v i r t u t e m ro m an am in l u x u r i a m et l u x u m versam, in v i lem a d u la t i o n em , in i n d i g n u m p e r s o n a r u m cu l tum , in ene rv am molli t iem degenera tam, jus d e s p e c tu m ac l iber ta tem. Idcirco im p e ra to r u m in rei publ icae peccata pa lam detegi t et o p p r e s s o r u m h o m i n u m jus m agno calore defendi t . Idem, r o m a n u s vi r ingenio habi l i et exerc i tato p raed i tus , q u a m v i s s u m m a m po tes ta tem, q u a m A u g u s t u s s ibi s u m p s e r a t et s ucces so r i bus t r ansmisera t , non vi tolli e m ed io — in t anta m o r u m p ra v i t a t e— inte l lexer i t , q u i n ordo pax s a lusque imper i i tota compage labefactare tur , a t t am en s u u m esse credebat

De Cornelio Tacito. 197

de pr io r ib us impera tor ibus j ud ic ium facere, ne futur i , id q u o d re s ta re t l iber, tat is ac v i r tu t i s romanae, conculcare a u d e r e n t et obterere . Q u a m scr ibend i l iber ta tem in nu l lo h is tor ico ro m a n o i n v en im u s .

U t i t u r T a c i tu s in u t ro q u e majore opere forma Annalium, qu am omnes scr ip tores a n t iq u i a d h ib u e r an t . Q u o d nisi fecisset , in morem, q u i t u n c aetatis ub iq u e valebat , offendisset . T a m e n , q u a n t u m hoc sc r ib end i g e n u s p e r m i t ­tebat , res gestas artificiose au t sepa ra t au t c o n ju n g i t et ita legen t ium animos m u l tu m m ove t e t de lec tat . Q u a r e l ib ro rum s in g u lo ru m capi ta n o n in ini ti is a n n o r u m , sed in s u m m i m o m e n t i factis p o n u n t u r . Sic exempl i gratia l iber u n d e c im u s caede Messal inae , d u o d ec im u s Claud i i conc ludi tu r . Liber dec imus q u a r tu s s u m i t exo rd iu m a caede A g r ip p in a e , matris N e ro n i s , et uxor is ab so lv i tur .

C u m T a c i tu s arti d icendi vacabat , duae fuerunt factiones litterariae; altera c o r r u p t u m et insol ens sc r ib end i g en u s re t ine re volebat , altera s im p le x ac s a n u m pos tu labat . Cicero s t i lum ad s u m m u m perfectionis g r a d u m extulera t . Sed q u e m a d m o d u m posterae aetat is Rom an i in corpor is v o lu p ta t ib u s v i t aeq u e delici i s bac c h ab a n tu r , u t s en s u s o b t u n s o s et heb e ta to s novi s s em per i r r i ta ­m en t i s i n s t im u la r e n t , ita vi ri s l i t terari i s dict io Ciceroniana insulsa ac je juna v id eb a tu r . U t ora tio s t imu lar e t et ins t igare t , p o s tu laban t . Ita dict io poetica in prosam est induc ta . Per iodo brev s s e n t e n t i a r u m success i t forma.

Q u e m a d m o d u m T h u c y d i d e s ac P o ly b iu s ita et T a c i tu s arte psychologica m u l tu m d u c i t u r nec solum facta refert, sed in causas , q u i b u s h o m in e s in agendo mot i fuer in t , q u id cogi tar in t vel sense r in t , alte inves t iga t . Ingenia ac mores describi t . Ideo p l u r i m u m a Livio a l i i sque differt. Cu i novo scr ibendi gene r i s t i lu s auctor is re sponde t . D e le ct ab at u r ac s e q u e b a tu r qu idem in «dialogo de ora to r ib us* C ic e ro nem , postea t am en sonora s graecorum ora to­ru m per iodos et o r n a m e n t a o m n ia sprevi t . Ora t io est brevis, grandis , so l lemnis . Q u a e Cicero m agn i s per iodis dicit , ea T ac i tu s una eaque brevi sen t en t i a complect i tur . U t priori n ih i l addi , ita pos ter ior i nihi l demi potes t. I n c ip i u n t v. gr. A nna les : « U rb em R om am a p r inc ip io reges habuere . Liber­ta t em et c o n su la tu m L. B ru tu s ins t i tu i t . D ic ta tu rae ad t e m p u s s u m e b a n t u r n eq u e decemvira l i s po tes tas ul t ra b i e n n iu m n eq u e t r i b u n o ru m mili tum con sular e jus d iu valui t» . Q u a m o p t i m u m et brevi ta t i s et perspicui ta t i s specimen! Q u a m v e r b o su m Ciceronem hic fu isse putar is? P on i t au c to r nos ter s e n t e n t i a s j ux ta sen t en t i a s sp re to o m n i pa r t ic u la rum genere. H a u d inepte s e n t en t i a e cu m saxis quad ra t i s co m p ara n tu r . Ipsae res cot id ianae insol ite d i cu n tu r . N e c p o pu la re m au ram auctor capta t nec ad l egent ium c a p tu m sese accommoda t , sed excitat , u t ipsi i n qu i ra n t . Q u a p r o p t e r scr ip ta non facile, sed operose p e n e t r a n t u r et s u n t l i t te ra rum s tudios i s nuces valde durae . Q u is n o s t r u m hoc non senseri t? Q u i s n o n i n t e r d u m auctorem despe ra tu s s ep o ­suer it? Brevitas in sc r ib endo celer i tatem secum ferre solet. Q u a m auctor eo p o t i s s im um co n s e q u i tu r , q u o d , u t d ixi , s en ten t i a s poni t juxta sen ten t i as

198 N . Mangeot, S. J.

omiss is q u o q u e , quae c o n ju n g a n t , par t icul is relativis. C u m u la t op posi ta s ine par t icul i s ad ve rs a t iv i s , ad h ibe t in f in i t i vu m h i s to r i cum , licet rarius q u am Sal lus t ius . T a m e n celeri tat i s e m p e r praevale t d igni tas . Etsi simili , sed diverso m odo e n u n t i a n t u r , t am en con c in n i t a s et f lumen s e n t e n t i a r u m se rvan tu r . N u l l ib i s t i lus coactum q u id h ab e t et co n to r tu m , eo q u o d auc to r magno f ingendi pol let ingenio . Vocabu la brevia a d h i b e n t u r , oratio a rg u m en to c o n ­grua so l l em ni t e r fluit. O r a t io n i s c i rc u i tu s , cum pa r u m in t e r r u m p a tu r , magna g au d e t s im p l i c i t a t e , quae s imi lem sui v ix habet .

A uc to r , re bu s d icendi s a d m o d u m par, facta, h o m i n u m condic iones , cup id i t a t es a n i m i q u e p e r tu r b a t io n i s v iv ide e x p r im i t ideoque legentes allicit et abr ip i t . S e q u u n t u r animo compresso et corde pa lp i t an t i s ine om ni fa tiga­t ione au t taedio, t u m praese r t im cu m re ru m f o r tu n a r u m q u e v ic is s i tud ines ante oculos p o n i t . N ec im meri to eu m in p in g e n d i s r e b u s t r i s t ib us ac tragicis m a x i m u m fuisse d ixer is h

N. M a n g e o t , S. J.

1. A ffera m u s nonnulla dictionis specim ina. S e d i t i o n e m i l i t u m fac t a G e r m a n i c u s u xo re m p r a e g n a n t e m u n a c u m c e t e r i s l iber i s e cas rr i s ln T r e v e r o s m i t t e r e c o a c t u s erat : « I n cede ba t m u l i e b r e et m i s e r a b i l e a g me n , profuga d u c i s uxor , p a r v u l u m s i n u g e r en s , l a m e n t a n t e s c i r c um a m i c o r u m conjuges . . . P r o g r e d i u n t u r c o n t u b e r n i i s .. q u i s i lle f lebi l is s o n u s ? Q u i d t a m t r iste, . .? P u d o r i n d e e t m i s e r a t i o e t pa t r i 9 Agr i pp a e , A u g u s t i avi m e m o r i a ; i psa I n s i g n i f ecu nd i t a t e , p r ae c l a r a p u d i c i t i a , j a m i n f a n s ( Ca l i gu la ) in c a s t r i s g e n i t u s , ln c o n t u b e r n i o l eg io nu m e d u ca tu s . . . » (A n n . 1 , 4 0 , 6). « H o s t e m a t e rgo pa lu s , R o m a n o s f l ume n ac m o n t e s c l a u d e b a n t , u t r i u s q u e n e c e s s i t a s in lcco, s p e s in v i r t u t e , s a l u s ex vic tor ia» (2, 20). »Me di o c a m p o a l b e n t i a o s s a u t f u ge ra nt , u t r e s t i t e r a n t , d i s j e c t a vel agger ata . . . A d j a c e b a n t t e l o r u m f r a g m e n t a e q u o r u m q u e a r t u s , s i m u l t r u n c i 9 a r b o r u m antef ixa ora. . . Et c l a d i s s u p e r s t i t e s , p u g n a m a ut v i n c l a e laps i , r e f er eb an t h i c c e c i d i s s e l egatos , i l l ic r a p t a s a q u i l a s , p r i m u m u b i v u l n u s V a r o a d a c t u m , ubi infe l ix d e x t r a e t s u o i c t u m o r t e m i nvene r i t . . . » (1, 61). De c ae d e M e s s a l i n a e : «...in h o r t o 9 p r o g r e s s u s r e p r e r i t f u s a m ( M e s s a l i n a m ) h u m i , a s s i d e n t e m a t r e Lepi da , q u a e f lorent i fi liae h a u d c on co r s , s u p r e m i s e jus n e c e s s i t a t i b u s ad m i s e r a t i o n e m e v i c t a s u a d e b a t q u e , ne p e r c u s s o r e m o p p e r i r e t u r : t r a n s i i 9 e v i t a m ne c a l i u d q u a m m o r t i d e cu s q u a e r e n d u m . S e d a n i m o per l ib i d i n es c o r r u p t o ni l h o n e s t u m i ne ra t ; l a c r l m a e q u e et q u e s t u s i r r i t i d u c e b a n t u r , c u m i m p e t u v e n i e n t i u m p u l s a e fores a s t i t i t q u e t r i b u n u s per 9 i l en t iu m. . . T u n c p r i m u m f o r t u n a m s u a m i n t r o s p e x i t f e r r u m q u e accep i t , q u o d f r us t r a j ug ul o a u t p e c t o r i per t r e p i d a t i o n e m a d m o v e n s i ct u t r i b u n i t r a n s i g i t u r » . (A n n . 11, 37, 20; 38, 1). C l a u d i t c a p i t u l u m a u c t o r gravi s e n t e n t i a : « H o n e s t a q u i d e m , sed ex q u i s d e t e r r i m a o r e r e n t u r » . E o de m m e d o c la u d i t l i b r u m p r i m u m : «Spec iosa v er bi s , re i n an i e t s ub d o l a q u a n t e q u e maj or e l i b e r ta t i s ¡ m ag i n e j t e g e b a n t u r , t a n t o e r u p t u r a ad i n f e n s i u s s e r v i t i u m » . —De C h r i s t i a n o r u m caede et suppl ic i o: . .«Et p e r e u n t i ­b u s a d d i t a l u d ib r i a , u t f e r a r u m tergi s c o n t e c t i l a n i a t u c a n u m i n t e r i r e n t a u t c r u c i b u s affixi a u t f l a m ma t i , a t q u e u b i de fec is se t d i es in u s u m n o c t u r n i l u m i n i s u r e r e n t u r . H o r t o s s uo s ei s p e c t a c u l o N e r o o b t u l e r a t e t c i r c e n s e l u d i c r u m e d e b a t h a b i t u a ur ig ae p e r m i x t u s p lebi vel c u r r i c u l o i n s i s t e n s . U n d e , q u a m q u a m a d v e r s u s s o n t e s et n o v i s s i m a e x em p l a m er i t o s , m i s e r a ­t io o r i e b a t u r , t a m q u a m n o n u t i l i t a t e pu b l i c a , sed in s a e v i t i a m u n i u s a b s u m e r e n t u r » . (A n n . 15, 4 4 , 7 -1 5 ) .

I

DE A M M IA N O MARCELLINO(C. 332 - c. 400)

A m m i a n u s Marce l l inus ille rerum scr ip to r la t inus A nt ioch iae anno 332 n a t u s esse fer tur , et haec era t tu nc «Ant ioch ia m u n d o cogni ta civi tas, cui n o n ce r tave r i t alia advent ic i i s ita adfluere copiis et in tern is» (14, 8, 8). A m ­m ia n u s ipse orig ine et i n s t i t u t ione graecus magno pr aed i tu s ingenio mul ti s- q u e l i t te r is ac p h i lo soph ia excu l tu s erat, in exe rc i tu rom ano eques factus ju l ia no Im perato re (361 363) mor tuo (363) a rebus m i l i t a r ib us se abdicavi t s t u d i o q u e res lat ine scr iben di Romae u s q u e ad o b i tu m (a nno fere 400) o p e ­ram dedit ; «Historias* Cornel i i T ac i t i pe r sequ i co n a tu s es t et «Res Gestas» l ibris 31 inde a N e rv a (96) u sq u e ad Va le n te m (378) com posu i t ; sed prior to t iu s oper is pars, q u a e l ibros t redecim u s q u e ad a n n u m 353 complec te ba ­tu r , p ro rsu s periit, et hodie l ibri 18 t a n t u m (a decimo q u a r to ad t r ices imum p r i m u m ) s u p e r s u n t ; illa q u id em l ibro rum pars quae in te rc id i t breviore n a r ­r andi forma «ant iqui ta t em* im p e ra to r u m r o m a n o r u m complexa esse v idetur ; haec au tem q u ae r e m a n e t ( l ibri 14-31) «praesent iam» ips ius A m m ia n i prol i­x ius i m p en d io c i r cumscr ib i t ; et iam in h u j u s «Rebus Gestis» ver itas factorum es t «dea his tor iae»; eadem «his tor ia sacerdos ver itat is* esse debet, u t ait D io n y s iu s Ha l ica rnas sens is («De Thucydide») V rerum scr ip tor ver itat i et jus t i t i ae consu le re t en e tu r ; idem au c to r h i s t o r i a r u m asserere cogi tur res d e ­scr ip ta s sibi placere vel d ispl icere; p r o b u s vi r et p ius ille scr ip to r deb e t esse, jus t i t iam diligere, rebus jus t e ges t i s delec tar i r e b u s q u e male peract is dolere; praeterea h o m i n i h is tor ico sc ient i is pol it icis et mi l i tar ibus op u s est; olim re ru m scr ip tor is fui t mag is t ra t ibus u su i esse; q u a m ob rem necesse fuit, quae ges ta erant , «sine ira et s tudio» na rrare ( T a c i t u s , Annales 1, 1); porro «ne­q u e am ore q u i s q u a m et s ine odio* scribere c u p ieba t ( T a c i t u s , Historiae 1 , 1) ; d e n iq u e «sine gra tia a u t ambi t ione» res gestas ex pone re l icebat ( T a c i t u s ,

Agricola 1); Seneca p h i lo s o p h u s q u o q u e «nec gratia nec offensione» res re­ferre in an im o h abeba t ( Apokolokynthosis 1).

A m m i a n u s e isdem histor iae praecep t is u su s maxima indu s t r i a e font ibus et a rchiv is mater iam cer t i ss imam ad na r ran d a s «Res Gestas» arcessivit ; am i ­cus ph i lo soph i et impe ra to r is Ju l iani (361-363) qui «vir profecto heroicis c o n n u m e r a n d u s ingeniis» (25, 4, 1) erat, et Libani i A n t i o c h e n i rhe tor is ex-

1. P l i n i u 9 p r a e t e r e a In e p i s t u l a 5, 8, 9-11 ha ec s c r ips i t : « na r ra t i lla ( hi s t o r ia ) . . . illi o m n i a r e c on d i t a , s p l e n d i d a , exce lsa c o n v e n i u n t ; . . . i l l am tor i q u i d a m et q u a s i j u b a e decent ; .. i l la t r a c t u e t s u a v i t a t e a t q u e e t i a m d u l ce d i n e placet ; . . . k téma ( T h u k y d i d e s = poss es s i o) h i s t o r i a est«

200 Aemilius Orth

s ti ti t ; ille J u l i a n u s certe in t e r o m n e s r o m a n o r u m impera to re s indole ph i lo ­so p h a magis q u a m M arcus A u re l iu s (161-180) em in u i t , e o d e m q u e cul tu an i ­mi a t q u e A m m i a n u s fuit , q u i u t e r a u e fatis a tque magis credebat ; Libani i vero ep i s tu l i s ad A m m i a n u m scr ip t i s l icet suspicar i rerum sc r ip to rem ab illo rh e to re a d m o n i t u m arti pe r sp ic ue et e l eganter et lat ine d icend i su m m o p e re s t u d u i s s e .

A d e x t r e m u m in hac «R e ium G e s t a ru m » ex p o s i t io n e A m m i a n i mul ta d icta m emor ab i l i a re p e r iu n tu r , qu ae hoc loco proferre juvat . P r i m o ig i tur de Roma R o m an i s q u e se r m o n e m h a b e a m u s .

Tempore, q uo primis auspiciis in mundanum fulgorem surgeret victura, dum erunt homines , Roma, ut augeretur sublimibus incrementis , foedere pacis aeternae Virtus co n ven i t atque Fortuna, plerumque dissidentes, quarum si altera defuisset, ad perfectam non venerat summitatem; ejus populus ab incunabul is primis adusque pueritiae tempus extremum, quod annis circumcluditur fere trecentis, c ircummurana pertulit bella; de in de ae t a t em ingressus adultam, post multiplices bellorum aerum­nas, Alpes transcendit et fretum; in juvenem erectus et virum, ex omni plaga, quam orbis ambit immensus, reportavit laureae triumphos; jamque vergens in senium et n om in e so lo al iquoties v incens ad tranquill iora vitae discessit; ideo urbs vene ra bi ­lis post superbas efferatarum gentium cervices oppressos latasque leges fundamenta libertatis et retinacula sempiterna: velut frugi parens et prudens et dives, Caesoribus tamq uam liberis suis reg en da patrimonii jura permisit; et olim licet o t i os a e sint tri­bus p a c a t a e q u e centur iae et nulla suffragiorum certamina, sed Pompil iani redierit securitas temporis, per om ne s tamen, quot quo t sunt, partes terrarum, ut do mina suspicitur et regina, et ubique Patrum reverenda cum auctori tate canit ies populi- que romani n om e n circumspectum et verecundum (14, 6, 3-6) .

Urbs aeterna (14, 6, 1. 15, 7, 10. 1 6 , 1 0 , 1 4 . 19, 10, 1. 21, 12, 24 . 22, 9, 3. 23, 1, 4. 23 , 3, 3. 25, 10, 5. 26, 3 ,1 . 2 8 , 1 , 1 . 28 , 1, 56 . 29 , 6, 17). Numen, quod auxit ab incunabul is Romam perpetuamque fore respondit. . . (19, 10, 4). — Urbs s a ­cratissima (27 , 3, 3). — Roma, caput mundi (14, 6, 23) . — Roma, templum mun­di totius (17, 4, 13). — Divini arbitrio numinis, quod auxit ab incunabulis Romam (19, 10, 4) . — (Roma) augustissima omnium sedes (16, 10, 20) . — (Romae) senatus asylum mundi totius (16, 10, 5). — Urbs venerabilis. . . velut frugi parens et prudens et dives (14, 6, 5).

Capitolium, q uo se venerabil is Roma in aeternum attollit (22 , 16, 12). — Per om nes quo tque sunt partesque terrarum ut domi na suspicitur (Roma) et regina (14, 6, 6). — Victura cum saeculis Roma adjumento numinis divini (26, 1, 14). — ...In urbe (Roma), ubi pernoctantium luminum claritudo dierum solet imitari fulgorem (14, 1, 9). — Erat a l iq ua ndo virtutum omnium domicil ium Roma (14, 6, 21). — Ro­ma, imperii virtutumque omnium lar (16, 10, 13). — O m n e s amici t iae Romae t e­pescunt (28, 4, 21). — Vetus illa plebs, cujus multa face te dicta memoria loquitur et venusta (28, 4, 32 ) . — Dicacitate plebis (sc. Romanae) oblectabatur (impe-

De Ammiano Marcellino 201

rotor Constantius) nec superbae nec a libertate coal i ta desciscentis (16, 10,13).

Plebs famem ultimum malorum omnium exspectans (19, 10, 1).Vulgi rudes animi, sed humana soliti respectare (30, 8, 9).Q uo rum (— peregrinorum) subsidiis semper nisi sunt oc steterunt (Romani)

(28, 4, 32) .Aequitas... parens nutrixque orbis romani... scelestorum ultrix (21, 13, 13).Trajani forum... singularis sub omni ca e l o structura... et iam numinum ad-

sens ione mirabilis (16, 10, 15).Perspectissimum priscae potent iae forum (16, 10, 13).

Jam eae s e q u a n tu r sen ten t i ae morales, q u ib u s rerum scr ip tor desc r ip­t i ones exornare adsolet:

H ae c et hujusmodi qu ae da m innumerabilia ultrix facinorum impiorum b ono - rumque praemiatrix al iquoties operatur Adrastia (atque utinam semper!) quam vo ca b u lo duplici et iam Nemesin adpellamus: jus quod dam sublime numinis e f f i ca ­cis, humanarum mentium op in io ne lunari circulo superpositum, vel, ut definiunt alii, substantialis tutela general i potent ia partilibus praesidens fatis: quam theologi veteres fingentes Justitiae filiam, ex abdita quadam aeternitate tradunt omnia d e ­spectare terrena. H ae c ut regina causarum et arbitra rerum ac disceptatrix urnam sortium temperat, acc identium vices alternans: voluntatumque nostrarum exorsa interdum alio, quam quo con tendebant , exitu terminans, multiplices actus permu­tando convolvi t . Eademque necessitatis insolubili ret inaculo mortalitatis vinciens fastus tumentes incassum et incrementorum detrimentorumque m o m e nt a versans, ut novit, nunc erectas mentium cervices opprimit et enervat: nunc b on os ab imo suscitans ad b en e vivendum extollit: pinnas autem ideo illi fabulosa vetustas ap ta ­vit, ut adesse ve loc ita te volucri cunctis existimetur: et praetendere gubernaculum dedit eique subdidit rotam, ut universitatem regere per e l ementa discurrens omnia non ignoretur (14, 11, 2 5 - 26 ) .

Adulatio: vitiorum altrix (20, 8, 11)....Aegrum corpus quassari et iam levibus solet offensis (14, 5, 2).Vigilavit., superni numinis aequitas (14, 11, 24) .Alexandria vertex omnium est civitatum (22, 16, 7).O m ni um magnarum artium sicut arborum altitudo nos delectat, radices stir-

pesque n o n item (16, 1, 5).Ut... sapientes definiunt, non m o d o in imperio, ubi pericula maxima sunt et

creberrima, verum etiam in privatis quotidianisque rationibus al ienum ad amici­tiam, cum judicaverit quisquam prudens, adjungere sibi debebit, non, cum adjun­xerit, judicare (26, 2, 6).

S o p h o c le s t ragoediarum scriptor ae ta te grandaevus interrogatus, ecquid a d ­huc feminis misceretur, negans id adjecit, quo gauderet harum rerum amorem ut r a b i o s u m quend am effugisse dominum et crudelem (25, 4, 2).

202 A e m i l t u s O r t h

Solutus.. . corporeis nexibus animus semper vigens motibus indefessis et co g i ­tationibus subjectus et curis, quae mortalium soll icitant mentes, colligit visa noctur­na, quas phantasias nos appe l lamus (14, 11, 18).

Hanc ( = S y r i a m ) nobil itat Antiochia, m undo cognita civitas (14, 8, 8).Antiochia... cui non certaverit al ia adventici is ita adfluere copiis et internis

(14, 8, 8).Sunt in palati is nonnull i al ienarum rerum avidi (31, 14, 3).Nativo more sunt barbari humiles in adversis disparesque in secundis (16,

12, 61).Dubia bellorum conjec tat sobrius rector (17, 3, 1).Nul lae infestae hominibus bestiae, ut sunt sibi ferales plerique Christianorum

P] (22 , 5, 4).Partes corporum amputare, ut reliquis uti l iceat integris: h o c bestiae factitant;

q u a e cum advertant, cur m ax im op ere capiantur, illud propria sponte amittunt, ut vivere deinde possint im pav id ae (17, 5, 7).

Bestiae custodum negl igent ia raptu vivere sol i tae ne his quidem remotis ad- posit isque fortioribus abscesserunt, sed tumescentes inedia sine respectu salutis armenta vel greges incursant (16, 5, 17).

Q u a e res ( — blandit ia) perniciosa vitiorum est altrix (15, 5, 38) .Quisquis adfec ta t nimiam brevitatem, ubi narrantur incognito, non quid

signatius expl icet , sed quid d e b e a t praeteriri scrutatur (23, 6, 1).Tunc la uda nda est brevitas, cum moras rumpens intempestivas nihil subtrahit

cognit ion i gestorum (15, 1, 1).Homines profutura discernunt n on num qua m et no cent ia , quorum mentes

c o g n a t a s caelestibus arbitramur (18, 3, 8).Nihil tam conv en i t conat ibus subitis quam celeritas (21, 5, 1).Ufque in certaminibus intestinis usu venire contingit, eme rge ba nt ex vulgari

f a e c e nonnull i desperatione consi l i isque ductantibus caeci s (26, 7, 7).Mag na cura cibi, m a gn a virtutis incuria (16, 5, 2).S tudendum est concordiae viribus totis, per quam res quoque minimae c o n ­

valescunt (26, 2, 8) .Dignitatum apices maximi l icere sibi cuncta exist imantes et ad suppl ican­

dum contrarios exturbandosque meliores pronius inclinati (30, 8, 10).(Sum) expertus, quod dolores omnes, ut insultant ignavis, ita persistentibus

cedunt (25, 3, 16).Homines eruditos et sobrios ut infaustos et inutiles vitant (sc. Romani) (14, 6,15).Valuere pro veris a l iquoties falsa (15, 2, 9).

Fama, rumorum nutrix mal igna (31, 5, 8). — S ole t fama novitates augere (22 , 2, 3). — Fama... mille... linguis rerum misere exag ge rat fidem (21, 9, 3). — Fama res maximas vel obumbrantibus plurimis silere nescit (16, 12, 70) . — Fama, index tristiorum casuum veloci ss ima (25, 8, 13). — Fames, ignavissimum mortis

genus (17, 9, 4 et 25 , 7, 4).

De Ammiano Marcellino 203

O m n i a (sc. fcita) si scire quisquam velit, quam varia sinl et adsidua, arena- rum numerum idem jam desipiens et montium pondera scrutari putabit (14, 11, 34 ) .

So lent manum injectantibus fa tis hebetari sensus hominum et obtundi (14, 11 12).

Solent extrema metuentibus etiam ficta placere (25, 6, 11).

F o r tu n a mutabilis et inconstans (14, 11, 30) . — Virtus... o tque F o r tu n a p le ­rumque dissidentes (14, 6, 3). — Quiv i s beatus versa rota F o r tu n a e ante vesperum potest esse miserrimus (26, 8, 13). — F o r tu n a e volucris rota adversa prosperis semper alternans (31, 1, 1). — Ambitiosam mensam F o r tu n a , parcam Virtus adpo- nit (16, 5, 1 ex Democrito) . Adsumptus (Gallus, frater Tuliani) in amplissimum F o r­tu n a e fastigium versabiles ejus motus expertus est, qui ludunt mortalitatem, nunc ev ehentes quosdam ad sidera, nunc in Cocyti profundo mergentes (14, 11, 29 ) . — F o r tu n a , moderatrix humanorum casuum (15, 5, 1). — Eadem (F o r tu n a ) rerum domina (14, 11, 33) . — Celsiores fo r tu n a s ( = h o m i n e s altiore magistratu fun gen­tes) idem loqui dece t atque sentire (17, 4, 4).

So le t amplissima g lo r ia objecta es se semper invidiae (17, 11, 2).G r a m m a t ic u s locutus interdum est barbare (21, 1, 13).H is to r ia . . . discurrere per negot iorum celsitudines adsueta (26, 1, 1).Non perferamus. . . plurima praeceptis his toriae dissonantia, discurrere per n e ­

got iorum celsitudines adsuetae , non humilium minutias indogore causarum (2 6 ,1 , 1 ) .Nec h is to r ia m producere per minutias ignobi les dece t (27 , 2, 11).H om o... pars mundi est et animantium numerum complet (29, 2, 18).De vita et spiritu h o m in is , qui pars mundi est et animantium numerum c o m ­

plet, laturum sententiam diu multumque cunctari (sc. imperatorem) oportere nec praecipiti studio, ubi irrevocabile factum est, agitari (29, 2, 18).

Finis justi im perii , ut sap ientes docent, utilitas oboedient ium aestimatur et salus (30, 8, 14).

Scire per te ( = s a p i e n t i a m ) licuit nihil aliud esse im p er iu m , ut sapientes d e ­finiunt, nisi curam salutis a l i enae (29, 2, 18).

O praeclara in fo r m a t io doctrinarum ( = p h i l o s o p h i o ) , munere caelest i indul­ta felicibus, quae vel vitiosas naturas sa e p e excoluisti; quanta. . . correxisses, si... scire per te licuisset: nihil aliud esse imperium... nisi curam salutis o l i enae , bonique esse moderatoris: restringere potesta tem, resistere cupiditoti omnium rerum et im­placabil ibus iracundiis (29, 2, 18).

Numinis summi... perenni suffragio damnatur in g r a t i (21, 13,14).Recte institutis (sc. hominibus'! ne cum in im ic o ru m quidem inccmmodis in

delicta con ven i t ruere voluntaria (29, 2, 12).Maximus ille philosophus, vir ingenti nomine doctrinarum, ...sensit... quaestoris

in iq u i ta te m omnibus esse criminibus graviorem (29, 1, 42).Expli candae rerum memoriae ubique debetur in teg r i ta s fida (31, 5, 10).I n v id ia turbarum acerrima concitatrix (21, 13, 12).Hanc ( i r a m ) ulcus esse animi diuturnum interdumque perpetuum prudente

2C4 A e m i l i u s O r t h

de f iniunt , nasc i ex ment i s mol l i t ia co n su e t u m , id a d se r e n t e s a r g u m e n t o probabi l i ,

q u o d i racund ior es sunt in co lu mi b u s l angu id i et f e m i n a e maribus et juven ibus s enes

et f el ic ibus a e r u m n o s i ( 2 7 , 7 , 4) .

Imitandus sit Tullius, cu m p a rce re vel l a e d e r e potui sset , ut ipse aff irmat , i g­

n o s c e n d i q u a e r e n s ca u sa s , n o n p un ien d i o c c a s i o n e s ; q u o d judicis lenti et c o n s i ­

derat i est proprium (19, 12, 18).

Judicium h o c est o p t a n d u m et r ec tum, ubi per varia ne g o t i o r u m e x a m i n a

(sc. decerni tur) ; justum id est et injustum (22 , 10, 3) .

S em p i t er nu s v i nd ic a t Justitiae vigor, a l i quo t i e s serus, s ed s crupu losus q u a e ­

sitor ge s t or u m rec te vel sec ius (30 , 2, 9 ) . — In c on n i ve n s Justitiae oculus , arbiter

et v i n d e x perpe tuus rerum ( 2 9 , 2, 2 0 ) . — Vigilavit Justitiae ocu lus sempit ernus

( 2 8 , 6, 2 5 ) . — Judicum fides, q uo rum n o m e n ex Justitia natu m est ( 3 0 , 4 , 9 ) . —

Justitia rectis consi l i is ad fu tura (21, 13 ,1 5 ) . — Excel l en t i s s ima virtutum omnium:

Justitia ( 2 0 , 8 , 11).

(Exare scu nt ) lacrim ae q u o d in variis e t c o n f r a g o s i s ac t ibus v i tae p lerumque

c on t i n g i t ( 2 8 , 1, 3 9 ) .

In districtis ne ce s s i ta t ib us nihil tam leve est, q u o d n o n int erdum, e t i am contra

sp era ta rerum a d f e r a t m o m e n t a m a g n a r u m ( 2 4 , 4, 19).

Licentia... rerum corruptrix et mor um ( 2 5 , 3, 18).

Litterarum numerus praest i tutus et faci l i s exprimit , quidquid h u m a n a mens c o n c i p e r e po te s t (17, 4, 10).

Mercurius, q u e m mund i v e l o c i o r e m sensu m esse , mot um ment ium susc i tan ­

tem, t h e o l o g i c a e p rod id ere d o c tr i n a e (16, 5 , 5) .

B o n i q u e es t moderatoris: rest r ingere p o te s ta t e m , resistere cupidi tat i omnium

rerum et im p lac ab i l ib u s i racund i i s ( 2 9 , 2, 18).

N atan tiu m g e n u s e l e m e n t o s u o ex p u l s u m ha u d tam diu spirat in terris ( 27 ,

11 3) .Per q u i e t em ( = in s o m n io ) . . . ubi fusius natura va ga tu r (15, 3 , 5).

Populus . . . a c c e n d e b a t u r . . . insita p ler i sque vu lgar ium novitatis repent ina ju­

cu n d i t a t e ( 2 6 , 6 , 1 7 ) .Cum laud i bu s ampl is , qu as novitatis potui t exc i tare d u l c e d o ( 2 6 , 2, 3).

Horrore m e d i o ten ebrarum ( = noctis), q u o t e m p o r e hebe tar i so l en t o b ­

s t r i ctae terroribus m en t e s ( 2 8 , 1, 54 ) '

H a n c p r o fe s s io n e m oratorum f orens ium jure xoXiToajt; [loptou eiSoAov id est

civi l i tatis par t i cu lae umbr am vel a d u la t io n i s partem qu ar tam es se def ini t ampl i tudo

Platoni s; Epicurus a u t e m xaxoxe'/víav n o m i n a n s inter artes n um e ra t malas; Tisias

suas ion is o p i f i c e m e s se m e m o r a t a d s e n t i e n t e Leo nt ino Gorg ia ; q u a m (sc. e l o q ue n-

i am) a vet er ibus ita d e t e r m in a t a m or i en ta l i um q u o r u n d a m versut ia a d u sq u e b o n o ­

rum extul i t odium; u n d e e t i am ret inacul is tempor is praest itut i frenatur; e r go a b s o ­

lutis super ejus ind ign i ta te pau c i s , q u a m in illis part ibus a g e n s exper tus sum, ad

c o e p t o r u m cursum regred iar institutum. F lo reb a n t e l e g a n t i a e pr is cae patrocini i s

r ibunal ia, cum or a to re s c o n c i t a e f a c u n d i a e , a t t en t i studiis doctr inarum, ingenio ,

D e A m m i a n o M a r c e l l i n o 205

fide, copi i s o r n am e nt i s qu e d i ce nd i pluribus emi nebant : ut D e m o s t h en e s , q u o dic tu­ro concu rsu s au d ie nd i c a u s a ex tota G r a e c i a fieri so l i tos mon um en t i s Atticis c o n t i ­

netur, et Call istratus, q u em n o b i l e m i l lam super O r o p o c a u s a m pe rorantem idem

D e m o s t h e n e s A c a d e m ia cum P la to n e rel icta sectatus est; ut Hy per ides et Aeschines

et A n d o c i d e s et D inarc hu s et Ant iph on ille Rhamnusius , q u e m o b de fe ns u m n e g o ­

tium om n iu m primum ant iqu itas prod id i t a c c e p i s s e mercedem; n ec minus apud

r o m a n o s Rutilii et G a l b a e et Scaur i vita, moribus frugal i ta t eque spec tat i et p os t ea

per varias ae v i s equent i s a e t a t e s censori i e t co n su la re s multi e t t riumphales , Crassi et Antoni i e t cum Phil ippis S c a e v o l a e a l i ique numeros i post exerc i tus prosperrime

duc tos , pos t v ic tor ias e t t r o p a e a civi l ibus s t ipend iorum of f ic i i s f loruerunt; laureas -

q u e fori spec io s i s c ertaminibus o c c u p a n t e s summis g lor i ae ho no r ib us fruebantur;

pos t q uo s exce l l en t i s s imus om ni um Cic er o ora t ion i s im p er io sa e f luminibus s a e p e

depr es s os a l iquos judic iorum eripiens f l ammis «non defendi h o m i n e s s ine v i t u p e ­

ra t ion e for ta sse posse; negligenter defendi s ine s ce l ere n o n pos se» f i rmabat (30 ,4, 3 -7 ) .

Hom in ib us s edat i s et p lac idi s otium est vo lu p ta b i l e ( 2 3 , 6, 67 ) .

H om in ib u s quiet is et p lacidis otium est v o l u p t ab i l e (31, 2, 22 ) .

B e a te per f ec ta ra t io ne vic turo a n t e al i a patr iam esse c o n v e n i t g lor io sam

( ai t S im o n id e s lyricus) (14, 6, 7).

Philosophus, veritat i s pro fe s sor (3 0 , 5, 9) .Philosophorum s en t en t ia genera l i perdoctus , qua ntum c or po re sit bea t ior

animus , et c o n t e m p la n s , quo t i e s c o n d i c i o me l ior a det er iore secerni tur, l a e t a n d u m

es se pot ius q u a m d o l e n d u m (2 5 , 3 , 15).

Tumultuans acriter populus, s ed a c c i d e n t i a cons id ero re suetus (19, 10, 2),Potentium tumor a d su m p ta l i cent ia lat ius sol itus (est) ev ag ar i ( 3 0 , 4, 1).

Vitia. . . vel b o n a (acc . ) . . . potestatis am p l i tu d o m o n s tr a v i h n u d ar e sot i ta s emper

an im or um interna (a cc . ) ( 3 0 , 7, 1). Eo de m u m laus grata e sse potestati d e b e t e x ­

ce l s ae , cum interdum et v i tupera t ion i s ecus ge storum pa te a t l ocus (15, 5, 38 ) . — Est

op por tun um . . . a c tus principis discurrere per e p í l o g o s breves n e c vi t iorum praeter­

mi s so discrimine vel b o n o r u m , q u a e potestatis ampl i tu do monstravi t , nudare sol i ta

s e m per an im or u m interna (3 0 , 7, 1).Nul la v a c a t q u a e s t i o pravita tum a p ud e o s qui, q u o d vo lunt ipsi, ma x im a s

putan t e s se virtutes ( 2 7 , 7, 9) .Providus et cunc ta tor : q u o d pra ec i pu um b o n u m in magn i s ductoribus o p e m

ferre so l e t exerc i t ibus et sa lutem (16, 2, 11).Rapaces alites. . . irr i tamento sangu in is atroc ius e f f e r a t a e (28 , 6, 13).

A l i ena n o n rapere laudis n o n est ( 3 0 , 8, 9) .Est d i f f icu l tatum p a e n e o m n i u m d i l i gens ratio victrix (17, 8, 2).Ratio e a d e m est ub ique rec te s e c u s v e ge storum, et i amsi m a g n i tu d o desi t

dissimilis rerum ( 2 9 , 2, 24) .Velut imperiosa parens . . . res publica ( 2 5 , 3, 18).Homin i s salus b e n e f i c io nul lo pensa tur (14,11, 22) . Irruentibus armis externis

206 A e m i l i u s O r t h

lex una sit e t perpe tua : salutem o m n i ra t i o n e d e f e n d e r e nihil remi ttente vi mortis

( 2 3 , 1, 7) . — S o l e t abrupta s a e p e dis cr imina salutis ult ima d es p er a t io propul sare

(16, 2, 1).

Initialis sapientiae ve tus auc tor i ta s (A egypt iorum) (17, 4, 8) .

Severitas r e c t a e po te s ta t i s est in d i v id ua so c i a (3 0 , 8 , 10).

N u n q u a m ta rdu m exis t imatur , q u o d est o m n i u m u lt imum (29 , 2, 19).

Ambitus terrae tot ius, q u a e n o b i s videtur im me ns a , ad m a g n i t u d in em univers i ­

tatis instar brevis o b t i ne t punct i (15, 1, 4) .

H o c b o n u m h a b e n t tris tia p r a e c e d e n t i a , q u o d in loc is suis s e c u n d a subst i ­

tuunt (15, 5, 23 ) .

Varietas ( o p i n i o n u m ) s a e p e sat ietat i c o n j u n c t a (15, 9, 7) .

Ad ipsius verita tis a r c a n a n o n m o d o h a e c nost ra vulgari s inscit ia, s ed ne

s e m p i t e rn a q u id em luc ub ra t i on ib u s l ong i s n o n d u m e x h a u s t a phys i corum jurgio p e ­

netrarunt (17, 7, 9 ) . Veritatis o r a t i o so lu ta esse d e b e t et l ibera (17, 5, 4) .

Vetita e x m o r e h u m a n o va l i d iu s c up ien s (15, 3, 9 ) .

Vetustas ( = a n t i q u i t a s ) . . . f abu l os i us ex to l l e n s (19, 8, 11). M a g n i l o q u e n t i a ve­tustatis ( 2 5 , 3 , 1 3 ) .

Sa lu tar i s vigor vinc i t in a n e m s p e c i e m c l e m e n t i a e (29 , 5, 2 4 ex C ice ron e ) .

Virtus... a t q u e F or t un a p l e ru m q u e di s s idente s (14, 6, 3) . — His virtutem opor te t

e s se c o n t e n t a m , q u a e s u d o r e qua es i v i t et dextr i s (sc. ma n ib u s ) (17, 13, 31). — Plera­

q u e vi t iorum imitari so l en t virtutes ( 3 0 , 8 , 10).

I racundus et c r im inan t ibu s s ine d i f f eren t ia veri et falsi fac i l l ime pa tens ; q u a e

vitiorum l ab es e t i am in his privat is q u o t i d ia n i sq u e ra t ionibus im p e n d io est formi­

d a n d a (31, 14, 16).

Acerbitas: ra t i onum in imica rec taru m ( 2 9 , 3 , 2).Q u i s q u i s a d f e c t a t n im iam brevitatem, ubi narrantur inc og n i ta , n o n quid

s igna t ius exp l i c e t , s ed quid d e b e a t praeteriri , scrutatur (23 , 6, 1).

Celsiores f or tu na s ide m loqu i d e c e t a t q u e sen t i re (17, 5, 4) .

Al iquot i es celsae p o t e s t a t e s iras princ ipum mol l iverunt (14, 1, 10).

Ebrietas c o n t i n u a furoris v o lu nt ar i a sp ec i e s est (15, 12, 4) .N o n est mirum homines pro futura d i s cernere n o n n u m q u a m et n oc e nt ia ,

q u oru m m e nt e s c o g n a t a s ca e l e s t i bu s arbi tramur (18, 3, 8) .

Homines erud ito s et sobr io s ut in f aus to s et inut i les v i tan t (14, 6, 15).

A e m i l i u s [ E m i l ] O r t h

Cur sermo latinus in usum redigendus sitQ u i h o c effici possit

Q u o tem por e ipse in s tu d iu m l i t te rarum la t inarum in cu m beb am, nu l lum al iud majoris habe ba tu r . Duo vero bella mund ia l ia omnia ev e r t e ru n t . Eo t em pore m u l t i professores in U n iv e r s i t a t i b u s Europaeis acroases latine fac iebant . T u n c adeo G e rm a n i s nul li vi ri lat ine doct i major is ae s t im abantu r . A m er ic an i in l i t te r is classicis doctor is d igni ta tem appe tentes sese ad G e r m a ­ni am confereban t . Q u i d a m professor Archaeologiae A m er ican us . cui co m ­meatus , « S abba t i cus» , ut afunt, d a tu s erat, q u e n d a m incl i tum v i ru m G e r ­m a n u m audi re cupieba t , q u i A m e r ic a n u m se ad e u n te m rogavit: «Quam es s e rm on is lat ini per i tus?». Am er ic an us : «Non ego», inqui t , «operae litteris lat inis, sed Archaeologiae dan dae causa huc veni» . «Recte intellego», i n q u i t G e rm a n u s , «ve rum acroases o m n es lat ine facio». A l ter i igitur, q u o d illas l i t teras m u l to s per a n n o s neglexera t , necesse erat to tam per aestatem se rmoni lat ino s t u d i u m im pender e .

Q u i d hod ie? C u m q u id a m edi tores co mmen ta r io s suos l ingua latina, qua antea , edere s t a t u e r u n t , ro ga tu m est, cur hoc consi l ium cepissent . R e s p o n s u m est n e m i n e m po sse satis subt i l i te r res lat ine enodare et explicare.

A n R am s b o rn iu s , cu m l ib ru m de S y n o n y m i s Lat in is compon er et : an W e i s s e n b o r n , L u c ia n u s Muel ler , R. Ewald , Ge org ius Goetz , Fridericus Schoel l , A l f r edus Fleckeisen, Carolus N i p p e r d e y , edi tores cm nes : an Ferdi- n an d i u s H a n d iu s , cu m com m enta r io s T urse l l i n i de «Part icul is latinis* ederet , q u i n im m o sescent i alii, non subt i l i t e r scr ibere sc iebant? Si hod iern i recte judi cant , illi inep t i e rant . S in au t em illi s er mon is lat ini per i t i e rant, hodiern i qu id . . . ?

C u m n u p e r in Italia essem, ubi ap u d amicos dem ora tus sum, q u o s per c o m m e r c iu m ep i s tu l a ru m mihi concil iaveram, cum eis, q u o r u m in ore nul la era t l i ngua angl ica, u t in meo italica ad co n fab u lan d u m parum sufficiebat, lat ine t a n t u m col locut i su m u s . Et iam atq ue et iam q u id a m oculis fu lgent ibus dixi t : « N u n q u a m an tehac lat ine locu tus sum » . Roganti : «Quippini?» re s p o n ­dit: «Pigri s u m u s » . En, una causa, cu r lat ine non scr ibamus. In causa q u o q u e est d i sc ip l ina vi tiosa, quae s t u d i u m ab usu se junx i t . Sed de hoc alias!

Q u i d E ra sm us? N o n n e is, qui lat ine t a n tu m lo q u eb a tu r et scr ibebat , sat is sub t i l i t e r d i spu tavi t? N o n n e hic, q u a m q u a m nat ione bat avus erat, decus G e rm an iae prop te r sc i ent iam, in g en iu m acu tum, famam a Germ an is appe l ­labatur? N u m Li nnaeus de S y s te m ate N a tu r a e , de S t ructu ra Florum parum accura te scr ipsi t? Q u i d Mil ton, poeta inc l i tus qui Cromwel l io , Domino

208 t ì o n a m i c u s A c t e n s i s

Protector i Angl iae dicto, ab ep is tu l i s erat , insc i te in e l e g a n te rq u e officio f u n c t u s est? Q u i d H u n g a r i , qui c e n tu m ante a n n i s A q u i n c i in sa l u t a t ioni bu s con v iv i i sque , q u o d n em o in u rbe c o m p l u r i b u s l inguis vexata al iena uti vellet , sola lat ina, u t qu ae inv id ia carere t , l o q u eb an tu r ? N u m hi n ih i l nisi n u g as a t q u e inep t i as ef fu t ieban t? Q u i d e idem in «Par lamento», q u o d dicunt , H u n g a r ico , ubi e a n d em ob ca u s am una l ingua lat ina uti l icebat, agebant? N u m n u g ab a n tu r ? Q u i d q u o d saeculo sexto decimo per to tam Europam c a u p o n ib u s t a b e r n a r i i s q u e la t ine sci re ex p ed ie b a t , u t v ia to r ibus , qui , cum boni s l i t te r is m a g n a m par te m ins t i t u t i es sen t , t am en a l i arum l ingu arum e r an t ignari , c o m m o d e m in is t ra re n t?

Hic , pace ves t ra , lectores benevol i , a l iquid r idicul i inserere vel im. Haud m u l to s a b h i n c a n n o s v ia t o r in Hungar i a , ig na ru s i ll ius l inguae , cu ju s lat initas n o n nih i l robiginis t raxe ra t , c u m jen ta re ova vel let , d ix i t ca upo ni : «Cupio d u a s oves». Q u i a t t o n i tu s : «Di mel iora», i nq ui t , «esne lupu s?» .

J o h a n n e s W o l f g a n g i u s Goe th e , a l iud G e r m a n i a e l u m e n et decus , ille v e s t e r i n c l i tu s poeta et v i r in a r t i b u s m u l t i p l e x a jebat se l inguam lat inam, s i cu t ge rmanicam , f rancogal l icam, anglicani ex solo usu, regulis et en o d a ­t i o n ib u s omis s i s , didicisse: «Ego tam g ra m m at i cam * , i n q u i t , «quam ar tem t rans i lu i ; o m n ia n a t u r a m ih i co n g r u e re v id e b a n t u r ; verba, et dec l ina t ionibus h o r u m et c o m p a r a t i o n ib u s aur i m e n t e q u e re tentis , facile ad sc r ib endu m a tq u e l o q u e n d u m ad h ib e b a m » .

Era smus , u t eu m i t e ru m exc i tem, praecep i t , u t m ag i s te r q u a m pr imum d i sc i pu los vel p u r i s s im e a l loque re tu r et eos locu t io n ib u s er ud ir e t eis, quae in t e r l u d e n d u m et p r a n d e n d u m et m u n e r a cot id iana o b e u n d a usu i forent; leg endas eis m a n d a r e t comoed ias T e ren t i i , c u ju s s e rmo p u r u s , te rsus et co t id iano p r o x i m u s esse t.

Q u i d t a n d e m hodie? A t c u r vobi s no ta t rac tem? Ergo ad alia d iscedamus!Q u i d t a n d e m in ep t iu s q u a m u t erudi t i , q u o r u m sermo pa t r i u s fortasse

pe rpau ci s n o t u s est, s i q u a n d o de r eb u s classicis s c r ip tu r i s u n t , l ingua sua pat r ia , q u a m ul t i p ro h ib en tu r , q u o m i n u s illis scr ip t i s f r uan tu r , et ipsi l ec tores f a m a m q u e a m i t tu n t , vel alia l ingua hod ierna scr ibant , s iquidem ea scr ip ta ad oculos i n t e n d u n t u r l inguae la t inae p e r i t o ru m , q u i b u s quidem pe r saepe facil iora la t ina l ingua scr ip ta q u a m qu a l ib e t alia s u n t et lectu et i n te l le c tu . C u m ipse, exem pl i gratia, c a r m i n ib u s cu ju s d a m poëtae aevi infer ior is, ap u d q u e m n o n n u l l a e i n v e n i u n t u r inconc inn i t a te s l inguae , operam nava rem, expl i ca t ione a q u o d a m e jusdem poëtae s tud ios i s s im o conscripta u tebar , qui , si in locum n o d o s io rem incidebat , dicebat: « H u n c locum Suetice redd ide r im . . .» . C u r ille, q u i la t ine luci d i s s im e scr ibebat , n o n dicebat : «Hunc lo c u m s e rm one C ice ro n ia n o reddider im. . .?» .

Q u i d ego, illo sic scr ibente , agerem? Lexicon et l ibrum gramm at i cu m em er em ?

I taque vos, Lec to res benevol i , hor to r , u t a n im o s non modo ad p r i m um

C u r s e r m o l a t i n u s . . 2 0 9

C o n g r e s s u m de Lingua Lat ina Viva ab h in c q u a t t u o r a n n o s A v e n n io n e hab i ­tum , ex q u o praecepta de d i sc ip l ina sa lu tar ia promulgata s un t , sed etiam ad a l terum, qu i an n o pro ximo L u g d u n i F ran cogal lo ru m h a b i tu s est, in tenda t i s . In illo su ad e b a tu r , u t d iscipul i, illi q u id em , q u i n o n ipsas l i t teras vel g ra m ­mat icen professur i s un t , e lement is pr inci p i i sque l inguae , omiss is o rn amen t is rheto r ic is , p e n i t u s adeo e r u d i r e n tu r , u t ipse se rm o eis i n s t r u m e n t o exacto, accu ra to s u b t i l i q u e foret .

Sic efficietur, u t juvenes , e t i am s i operam c u r a m q u e in rem mechanicam s ive chimiam sive p h y s i c e n s ive al iam id g en u s sc ient iam im p e n d a n t , e schol is no n exper tes , u t n u n c saep iu s fit, pol i t ior is h u m a n i t a t i s evadant ; ut i n o n solius « technae», quae vel, a n t e q u a m e schol is e m i t t a n tu r , ve terascere e t obsolescere potes t , perit i , quales illi b o n a r u m l i t t e r a ru m expe r te s , sed pr incipi is sc i en t i ae fu n d i tu s in s t ruct i , ad o m n es qu aes t i o n es so lvendas hab i l i s s imi et m u t a t i o n u m re rum a tque i n v e n t o r u m in te l le gendoru m capaces e m i t t a n tu r . N e p lu r i bus , sic e r u n t a l i q u a t en u s sapientes . Cicero d i x i t sap i en ­t iam esse sc i ent iam o m n i u m re rum d i v i n a r u m et h u m a n a r u m cogni t ionem- que, quae si t c u j u s q u e rei causa .

Sic efficietur q u o q u e , u t i sc iant , q u i b u s v incu l i s pop ul i in ter sese d ev in c ian tu r , no n q u i b u s d iv e rs i t a t ibus se ju n g an tu r ; uti conscii fiant, quid si t h o m in em esse ra t ionalem, c ivem frugi. Sic pro t an ta per om nes gentes n a t i o n e s q u e l inguae divers i ta t e , qu a e n u n c d eb acch a tu r et h u m a n i t a t i faci- l i ta t ique co n v e r sa t io n i s obs ta t , u n u s sermo, d u m m o d o usu i co n v e n ie n te r incu lce tu r , co n co rd iam am ic i t i am q u e pare re et alere potes t .

U t ad h a n c m e tam optab i l em deve n ia tu r , q u ae n am s tudia l i t ter is ve te rum magis idonea s u n t , majorem vim h ab e n t? Disc ipl inam vero, quae n u n c ad o r n a m e n t u m d u m t a x a t ingeni i , par i ter ad u t i l i tatem spec tare oportet .

N e plura, n o n ocul i soli, sed e t iam aures l i n guaque ser mon e ad omnia uti li h ab i l iq u e exe rcenda i n s t r u e n d a q u e sunt .

Idci rco m ul ta in no s t ra d isc ip l ina , n o n dico in Ge rm an ica t a n tu m , quae m ih i p a r u m nota est, sed o m n i u m gen t iu m , i m m u ta n d a sunt ; opera per qu am dil igens ar ti s c r ib e n d i n e c n o n et l o q u en d i es t danda . Er ip ienda, uno verbo, d i sc ip l in a e m a n ib u s fa s t i d ioso ru m m o r o s o r u m q u e et i te rum facienda est, u t ita d icam, Erasmica.

Ag i te d u m , mei lectores, efficiamus, u t ju v en e s nost ri , q u i per tot anno s t a n t u m in has l i t teras i n f u n d u n t sudor i s , f r u c tu m inde perc ip iant uberem et lae tum .

Har t fordiae , in C iv i t a t i b u s A m er ic ae Foederat is.

B o n a m i c u s A c t e n s i s [ G o d w i n B e a c h ]

O L Y M P I A

N o s pariter l a e t o ce l e b r em ü s O l y m p i a cantu ,

a p ta f eros h o m i n u m m a n s u e t o s red der e mo re s

a tq u e inter p o p u l o s c ivi l em e x t e n d e r e cul tum.

Tab ida pest i l i tas g e n t e m v e x a b a t A ch iv c m

funero co n t i nu a ns : mors gras sa ba tur ub ique

inn um er o s h o m i n e s nu l lo dis cr imine sternens;

a e d e s funerei s p la n go r i b u s usqu e s o n a b a n t

et gemi tu a ss iduo; tum — res taet err ima v i su—

per fora p er qu e v ia s ra n c en t i a c o r p o r a o l e b a n t .

N e c satis: inv id ia e c ive s et dira s imultas

s c i n d e b a n t mi seros, e t a m o r funestus h a b e n d i

sic a n i m o s nummis to r q u e b a t s e m p er h ian te s ,

ut minus horrerent armis saev i re vicissim.

Urbes tunc t rep i dae ce r ta n t m un i m ine cingi ,

militis et multi excu b i i s o b s i d ere portas .

Intactum quid en i m miseris mor ta l ibus exst et ,

p e c t o r a si c a p ia t lucri v e s a n a cup ido ,

s er v i t i oque su o M art em c o m p e l l a t iniquum?

U n d e salus erg o? D e l p h o s en Iphitus ire

i l i co c on su l tum d ece rn i t Apol l inis aram.

Pythia con fe s t im sacr o corre pta furore,

p a l l ens ora, c o m a s per co l l um i n c o m p t a f luentes:

«Instaurentur — ait— cer t am ina O l y m p i c a , ut atra

funera jam ces sen t , r e d e a n t et g a u d i a pacis».

Q u a e d ed era t n u m e n pe ra ger un t mu n era c ives ,

pro t inus et pac i s spes b la n d e p e c t o r a mulsit,

ut sub i to in tenebri s a p p a r e n s s idus am i c u m .

Ulcera m o x c o e u n t , r e f l oren t c o r p o r a rursus,

pa l lor abit , v i v o turgescunt sa n g u i n e v e n a e

a tq u e graves ab igunt v e n i e n t ia t e m p o ra morb os ,

ut sol co l l e c t a s dispergit a b a e t h e r e nubes .Hinc o p t a t a salus, s iquidem, q u a e m o e n i a tristes

c o n d i d e r a n t lites, s ta tuunt ev er t ere cives ,

f irmet ut unus a m o r p a c e m , tutetur et urbes.

De d ig n at ur en i m portas , con f i n ia , muros ,

O l y m p i a ,

p ec to r a cum pervasi t , a m o r , m o d e r a t o r et unus.

Hinc min ime porta , fracta at per m o e n i a retro

v i c tor O l y m p i a c u s red iens v e h e b a t u r in urbem.

Mirif icum s a n e s p e c i m e n subl imis amori s ,

prov id a q u o d popu l i s dedi t o l im G r a e c ia scissis;

ipsius a t min ime ha lav i t fragrant ia l on g e , . n ec ge n t e s a l i a s tetigit p o p u l o s q u e prop inquos

Ital iae: Martis, fuso qui sa n g u i n e gau de t ,

jussa s equ ens , v e n t o s c a e c o s rex Aeo lus antro , .

cont inu i t l ong i s sa ev i s q u e furoribus ac to s .

Amnis at Alpheus , p o n t i , q u i tnov i t opertas -

ire v ia s tenebris , subter mare, d e t u l i^ e c h o .

ejus ad O r t y g ia m r identem, ubi murmure l a e t o . . ..i/, «ore, Arethusa, tuo Sicul is con fund i tur undis* L ,

' / " ■ ü .

N u n c igitur l a e t o c e l e b r e m u s , O l y m p i a c a n t u . ' ;

Eja, pa laes tr i tae , ludi da t buc c ina , s ignum; . surgite, e t op ta ta m, cer ta t im carp i t e laurum;

vo s m a n e t impat i ens p l eb s . . . .,... . : .

¡ , ,¡ , 0 mirabi l e visum!C a n d i d a a d A lpheum fax . sp l e n d e t O l y m p i a f lumen,

q u a e puros o c u lo s , juveni l ia et ora s e ren o

lumine perfundi t . Juven i s m o x prosil it a u d a x ,

l a m p a d a qui carp it .sicpf. Tirynthius, heros , .....cons t ringi tque m a n u .val ida, t eret ique l a cer to ... .

e l evat , e t s inuans a l t erna v o l u m i n a crurum

currit h ians , propera t , rapidis v o l a t impiger alis, . , ¡

sol is iter servans: va l l e s d e s c e n d i t ad imas,

ex su p er a t m on t e s , o b s t a n te s traicit a m n e s

impavidus; d e n s a s .pertransit c iv ibus urbes,

op p id u l a et v i cos et. sparsa, m a p a l ia in ogris

multipl ici Cereris d i ta t i s i mu ne re . Cunc t i ¡

demirantur eum c e l e r a n te m p r a e p e t e cursu; - :.«i

a l t a q u e spes i terum paç i s p r a e c o r d ia mulcet .Nil puerum retinet; vis nul l a obnit i tur ipsi,

qui matura t iter f lagranti l a m p a d e co e p tu m ,

lucem q ua transit d i f f un den s a t q u e ca l ore m.

A d ve n ie n t i illi p o r ta e f i n e sq u e pa tescunt ,

V j r g . , Aeri., 3, 694.

2 1 2 P e t r u s B r u n o

et v igi l at mi le s dev i c t us proici t arma,

illius ar ca n i d u l c e d i n e c a p tu s amori s ,

f o e d e r e qui g e n te s o m n e s d e v in c i a t u n o .

E c c e c a d e n t e die , c u m pulcher , Apol l inis instar,

j am l a n g u e t juveni s ( n o n n e est mortal i s e t ipse?)

o f f i c i o s u s a d e s t m o x ve loc i s s i mus alter,

qui arripit a s o c i o d e f e s s o l a m p a d a sol lers

c o n t i n u a t q u e fugam; q u e m pro t inus a l ter et al ter

sufficit , a t q u e ita p r o t e l o , dum rite p e r a c t o

curr icu lo t a n g a t p r a e f i x a m d e n i q u e m e t a m .

Mira v o l u n t a t u m c o n c o r d i a , ubi a e m u l a virtus

c ar p er e c o n t e n d i t per dura, per a sp er a p a lm a m !

N e x ib u s ut variis a u r o c o n f l a t a c a t e n a ,

b r a c c h ia q u a e divi v inci t , rut i lant ior ardet ,

a nu lus ad d i t e n im diversus qu i sque n i torem;

f l or ibus au t velutr multis c o n f e c t a c o r o n a

pulchrior a l t e rn o di s creta c o l o r e ren idet ,

t e m p o r a q u a e d i v a e praec i ng i t suav i t er h a lans ;

s icut e t u n d a maris v e n i e n t e extruditur u n d a ,

q u a m subi to ex su l tan s m o x pro t inus a l t era trudit,

murmure d u m r a u c o s p u m a n t e m v erbere t oram;

h a u d a l i te r puer bic p u e r o subit, al ter e t illi,

t e m p o r e et ef f ic i tur n u m q u a m di f frac ta c a t e n a ,

pa c i f i c e cer tans , ubi fu lget g y m n i c a virtus,

e t ju v en i l e decus , q u o d lu m e n a m a b i l e fundi t

h a u d o c u l o s c a e c a n s , b l a n d e s ed p e c t o r a m u l c e n s ,

Anulus illius p r oc ed i t a b El ide primus,

i n d e q u e per g e n te s series e vo l v i tur o m n e s ,

c o n s c i a d u m se rp ens Alphei immurmurat u n d a ,

murmur et a d f l avum Tibrim fert aura volucr is ,

qui p o p u l o s o m n e s s o c i a n t e m c a n t a t a m o r e m ,

imperium priscum f o e d a t u m s a n g u i n e t e m n e n s .

Lampas enim R o m a e , c l a d e s q u a e vidit a t r o ce s ,

urbem sed f ec i t cunct i s ex gen t i bu s u n a m

jure m ic a t rursus, pac i s sp e c t a b i l e s i gnum.

i I I

Laudibus e x o r n e n t alii qui f indere pers tan t

ocriter i n s a n o nisu c o r p u sc u l a prima,

terrif icas a t o m o s , c l a d e s q u e minantur a t r oces ;

carmi ne Tyndar idem c e l e b r e n t a l i a s q u e pu e l l a s ,

a qu ibus exarsi t be l lum per t em p o ra l o n g a

O l y m p i a

e t mi serae f lerunt na torum funera matres.

N o s h er o a n ov um meri to ce l e bre mu s honore :

n o n is bel l orum per g e n te s s e m ina spargit ,

n o n gemi tus properat , n o n luctus nunt ia t atros,

insc ius a t pac i s p r a e c o discurrit in orbe.

D um ce l era t gressus, ridet natura b en ig n a ,

nubila di f fugiunt , ven to ru m co n c id i t ira:

laet i t i a a s pe c t us v a s t a e dipingitur ae t hr ae

l u c e q u e di f fusa viridantia rura renident .

Eja agi t e , o cives , q u o t q u o t cum plaus ibus istum

a t q u e hilari vultu puerum excepi s t i s ovante s :

u n d iq u e ferte citi, tantorum in pra em ia hon oru m,

rite t r iumphalem laurum, de cerp i t e flores:

p a c i f er a e at ra m o s praesert im carpi te o l i va e .

Ramus enim meri to c a p u t ejus c ingi t o l i v ae ,

q u o v en i en te i terum C o n c o r d i a sa n c t a v idetur

ferre gradus terris, praebere et mu n era pacis .

R o m a e

PETRUS B R U N O

N U N Tifi V A R IA A C C I P I T E

ROMAE. — A nte d iem sextum K alendas S ep tem b res inaugurata sunt R om ae XVIII O ly m p ia q u a e a d d iem tertium a n te idus S ep tem b res fuerunt. Ad e a ce le b r a n d a supremi O ly m p ioru m italici m o d e r a to r e s «vicum» exstruxerunt «olympicum» («villaggio olimpico»), qui sep tem milia athletarum a d 85 n at ion es pertinentium ca p ere t .

Clarissimus R eipublicae Praeses G ronchi — vir in litteris latinis a d m o d u m versatus— , ora t io n e a usp ica li luculentissima, c lam an tib us p lau d en t ib usqu e ex sp ecta tor ib u s , O ly m ­pia instituit a tq u e incohavit .

V ictor iae vero , q u as praecipu i a th le ta e o lym pic i sunt assecuti h a e sunt:A d u le sc en s g erm a n u s Arminius Hary citatissimus ex om nibus athletis fuit, centum

enim metra d e c e m tantum secundis cucurrit.Athleta italicus Livius Berruti, om nib u s partibus superior fuit ducentorum metrorum

cursu.A thleta russicus D olo tn ikof co n ce r ta t io n e d e c e m milia metrorum numisma aureum

lucratus est.Athleta a e th io p s A b a b e , viginti qu inque a n n o s natus, cursu q uem v o c a n t « m ara­

thon» seu 42 chiiom etrorum , victor d iscessit supremus.A th leta am er ica n u s peritissimus sa ltandi Radulfus Boston, saltu 8'12 metrorum ir>

lon g itu d inem , o m n e s c o m p et i to re s suos p la n e d ev ic i t m a g n a q u e victoria potitus est.Junior athletarum om nium qui R om ae fuerunt, puer germ an u s tredecim annorum

N ic o la u s Zelta n om in e , numisma aureum assecutus est quia navis , cujus gu b ernator erat, remis impulsa, prima m etam contig it statutam.

Hac m a g n a c o n c er ta t io n e finita, primum inter omnium nationum co m p et itores locum a th le ta e russici obtinuerunt, qui 43 numismata a u rea assecuti sunt. A m erican i ath le ta e 34 numismatis aureis a judicibus deco ra t i , alterum locum obtinuerunt.

O ly m p ia per te lev is io n em in Europam transmissa sunt.

VASINGTONII. — Idibus Augustis viri doctissim i am erican i in spatium emiserunt sate llitem cui n om en «Echo i», 30 metrorum diam etri, qui alternis horis terrae orb em circumit. S ate l les a d s ig n a et verb a per undas missa c o l l ig e n d a est destinatus. Cum sit ex m ateria «plastica» factus et caeru le i pulveris aluminii te gu m en to contectus, fu lg e n te so le , spectari a curiosis potest.

NOVI EBORACI. — A er o p la n u s qui vocatu r «X-15» a viro a m e r ica n o J o e W alter ductus, n o v a m nostrisque d ieb u s m irandam altitudinem 39.918 metrorum, d e c e m tantum minutis, a ssecutus est. A ero p la n u s a v o la v i t a b altitudine tredecim chiiometrorum q uo a b a l io a e r o p la n o auxiliari , «B-12» n om in e , subvectus erat.

SICILIAE. — Diebus 2 0 -2 1 superioris mensis Augusti certam en universum d e piscibus sub a q u a p iscandis , s c a p h a n d r a e o p e r a , Panormi in Italia ce lebratum est. Viginti et tres n a t ion es co n ten d eru n t quarum sum m am victoriam praem ium que maximum Italia co n secu ta est. Alterum locum Hispania obtinuit.

CINCINNATI. — Nautilus a tom icus am erican us v u lgo « G e o r g e W a sh in g to n » a p p e lla tu s missile «Polare» vi a to m ic a impulsum ejecit cum quindecim metra sub a q u a immersus n a v ig a b a t . Missile ad finem att ingendum duo milia chiiometrorum percurrit. Q u o , ut ajunt viri doctissimi, «om nia exper im enti p rop osita assecuti sunt».

J E S U S A R A M E N D I A , C. M . F.

N O V A E T V E T E R A

SUMMUS SUM BIROTARIUS.J

1. Cum puer e s sem studio f l agra ba m tri cyc l i1 ha b en d i . Anton ium amicum

s a e p e v ideram qui su o ins idens tricyclo per v iam a n te parentum d o m u m arroganter

in c e d e b a t .

2. Nata l i c i a Do mi n i fes ta a d v e n i e b a n t c u m q u e his feriis pa re n te s au t per se

a u t per Reg es M a g o s — quos v o c a m u s — c r e p u n d i a 2 o m n e g en u s s o l e a n t muneri

d a r e filiis, pa trem adi i e u m q u e rog av i ut mihi q u o q u e tricyclum emere t . Q u o et

e g o utens cum amic is e l a t o a n i m o p r o c e d e b a m . . . Post a l iq uo t v e r o m e n s e s — h a e c

e s t enim crepun d ior um for tuna— tricyclus ab su m p tu s est i l lumque prorsus adjeci .

S e d jam huju sm od i ve h i c u la mod era r i d id i ceram a tq u e o b v e n ie n t ia pericula et

discr imina superare; ca l l ide q u o q u e p e d a l i a 3 ver s ab am .

1 . t r i c y c l i [triciclo - tricycle - tri­ciclo - Dreirad]: res et n o m e n recentio- ris s u n t aetatis; est aut em n o m en rite a vocibus graecis tpi (tpeïç) et xúxÁoc f ictum et rei consona t cum t res s in t in hoc veh iculo rotae seu orbes . Et q u a n q u a m in l ingua lat ina verba i n ­v en ies quae ex pr ima compos i t i par te tri- cons ta t (tri-ceps, tri-cornis, tri cuspis, tri-dens, cet.), t am en tricyclus no n h y b r i s vox h a b e n d a v idetur , sed graeca.

— M a r i a n o h a b e t : « t r i c y c u l a » ,

d e m i n u t i v a f o r m a l a t i n a , q u a e a d h i ­

b e r i e t i a m p o t e s t .

2 . c r e p u n d i a [juguetes - jouets - giocattoli - Spielsachen]: « s u n t reculae puer iles, quae in fan t ibus tu m orna tus , t u m lud i causa dantu r . . . S oleban t esse anul i , ens icul i , secur iculae, m a n i c u ­lae, bul lae, siculae, fasciolae» (cfr. F o r c e l l i n i ) . —His ergo R o m a n o r u m c r e p u n d i i s dulciola, cur iosa, ludicra,

alia q u a m pl u r i m a a d de nda s u n t quae his t em p o r ib u s in fan t ibus pu e r is q u e m u n e r i d a n t u r q u i b u s q u e hi max ime g au d en t .

3 . p e d a l i a [pedal - pedale - pedale- Pedal]: «pedale, is» s u b s t a n t i v u m a re cen t ior ibus s c r ip to r i bus accip i tu r et p ro b a tu r (cfr. G o n z á l e z , Candida­tus Lat., 3 ( 1 9 3 0 ) 2 6 ; P a l a e s t r a L., 3

( 1 9 3 3 ) 8 5 ; Juventus, 2 1 , 6 , 8 4 ; Societas L., 1 ( 1 9 3 2 ) 5 ; C o g n a s s o , II latino, s. v.; C . M a r i a n o ) ; n eq u e h u j u s n o ­m in is ex empla a p u d Rom anos d e ­s u n t (cfr. F o r c e l l i n i , E r n o u t - M e i l -

l e t , Diction. étimolog. de la 1. lat., s. v ; W a l d e - H o f m a n n , Lateinisches etymo- log. Wörterbuch, s. v. ubi r e c en s e n tu r «pedale, is» et «pedalis, is* (sc. solea).— B a c c i , (Lexicon, s. v.) t am en habet: «pedale ad m in icu lu m ; pedale i n s t r u ­m e n t u m » , q u i n audeat , u t v idetu r , substantivum adhibere .

216 J o s e p h u s M. Mir, C. M. F .

3. D e i n d e cu m in C o l l e g i o vel c on v i c tu q u o d a m c o m m o r a r e r adhibi t i s

Col l eg i i b i r o t i s 5 i n e x c u r s u s 6 extra urbem p r og re d ie b am u r au t per b o r a e spat ium

m o d i c o pret io so lu to b irotas mutuas p o s t u la b a m u s . Q u a corpor is ex e r c i ta t i o n e

mul tum d e l e c t a b a r .

4 . Adv en i t t a n d e m hora qu a l i tterarum studiis abso lu t i s ad l a b o re m , c o m ­

m u n e m h o m i n u m fo r t u n am , incubu i et in a r g e n t a r i a m 7 H i s p a n i c a m A m e r i ca n am

primum a p p a r i t o r i s 8 mune re , d e i n d e a r c a r i i 9 o p e r a m m e a m contul i ; ut a u te m c o m ­

m o d i o r e ra t i on e ad a rg en ta r i a m co t t id i e ce ler ius a c c e d e r e m , p a t er bi rotam mihi

emi t , q u a e q u id em mirae erat artis et pr imae n o t a e 10; inter am i c or u m birotas prin­

ce p s m e a co n sp ic i e b a tu r .

5. D o m i m e c u m d u o erant fratres mi nor es na tu qui a me qu a es i e ru n t qu o

m o d o tam f ident i a n i m o b i ro t ae in s iderem et e a ce l er i ta t e procurrerem. Tunc e g o

m e a sc i e n t i a e t usu b i r o t ae fretus m e q u e magi s trum prof i tens , primum n o m i n a cu-

4. c o n v i c t u [pensionado, interna­do - pensionai - pensionato - Pensionat]: «con vic tus» es t ' a c tu s v ivend i s imul , c o n v i v e n d i , c o n s u e t u d o a l iquem ad m e n s a m cot t id ie a d h i b e n d i ' (cfr. Cic. , A d fam. 5, 14, 3), et conc re to s en s u er i t locus ipse ub i s im u l cu m alio qu i s v iv i t , et h ic s e n s u s r e s p o n d e t voci pensionado, internado (cfr.: «Cicé- ron a deja convictus au sens «de vie en c o m m u n » et le fils de C ice rón convictor, -tio», E r n o u t M e i l l e t , Dic- tionn. étym. I. lat s. v. vivo: convivo). —A d h i b e r i et iam po tes t paedagogium: «locus in aed ibus , ubi servi puer i l i s ae ta t i s, et ad nobi l iora et del ica tiora min is t e r ia des t ina t i s u b paedagogo v e r s an tu r . . . T r a n s l a t e paedagogium d i c u n t u r ips i pu e r i servi , vel coe tus et ve lu t i collegium puer o ru m , qu i sub paedagogo ed u c a n tu r» (cfr. F o r c e l l i -

n i , s. v.); u s u r p a t u r a Seneca , Plinio, Sue ton io . — Paedagogium et convictus p r o p o n u n t u r a M a r i a n o ( s . v . pensio­nato); B a c c i habe t : « c o m m u n i s v ic­tu s sedes , h o s p i t iu m ; conv ic tu s ; c o n ­v ic t us sedes».

5 . b i r o t i s [bicicleta - bicyclette - bicicletta - Fahrrad]; cfr. Candidatus Lat. 3 (1930) 26, P a l a e s t r a L a t .

3 (1933) 85: «bi rota»; C o g n a s s o :

«birota velociss ima, biciclula» (scri ­be: «bicyclula») ; O . T e m p i n i (M a n u a ­le di conversai, lat.) «bi rota b i cy cucia»; M a r i a n o : «bicyclula»; Z e n o n i : «bi- ro tu la»; B a c c i : «birota»; ocypes (ex Vallami et aliis); ve loc ipes , edis (ex Antonibon); b icyclula (ex L. Graziani); b i ro tu la (ex Luciano).

6 . e x c u r s u s [corrida, salida, ex­cursión - course, excursion, voyage - corsa - Herauslaufen]: «excursus» vel et iam «excurs io»: de q u i b u s léxica confe­ras.

7 - 8 - 9 . ARGENTARIAM - APPARITO­

RIS - a r c a r i i : de his vocibus ctr. P a l . L a t . 27 (1957) 36, 3 7 , 39.

1 0 . p r i m a e n o t a e [de primera ca­lidad, de la mejor marca]: «pr imae no­tae a cer r imum acetum» ( C o l u m . R . R ..

12, 17, 1; «Ut Ch io nota si commixta Falerni est» ( H o r a t . Carm., 1, 10, 24; cfr. P a l a e s t r a m L a t . 39 (1959) 144, n. 9.

Nova et Velera 217

B I R O T A

1. m a n u b r i u m , ii (manillar ■ guidon - manubrio - Lenkstange)

2. capu lus , i; manicula , ae (manecilla - poignée - manopola - Handgriff,

Handhabe)

3. f r enum , i (freno - frein - freno - Bremse)

4. lan te rna , ae (farol - phare * fanale - Scheinwerfer)

5. pedale, is (pedal - pédale - pedale * Pedal)

6. p n e u m a t i c u m , i (neumático, cubierta - pneumatique - pneumatico, copertone -

Pneumatik )

7. c an th u s , i (llanta - jante * cerchione - Radfelge)

8 * lu t ic ip u lum i, (guardabarros - garde-boue - parafango - Schutzblech)

9. compages , is (cuadro * quadre - telaio - Fahrradrahmen)

10. rota denta t a major (piñón grande, piato ■ grand-pignon - ruoto dentata

grande - Kettenrad)

11. ca tena, ca tenat io (cadena, transmisión - chaîne - catena, transmissione a

catena - Kette, Kettenantrieb)

12. sedile, is; s e s s ib u lu m , i (sillón - selle - sellino 'Sattel)

218 J o s e p h u s M. Mir, C. M. F.

jusque partis b i r o t a e s ingi l lat im eis rettuli, in qu ibus sunt: rota rectrix 11, rota mo -

trix 12, s e d i l e 1î, m a n u b r i u m 14, rota d e n t a t a 15, c a n th u s 16, lu m e n pos t i cum 17, lutici-

pulum 18, c a t e n a 19, c o m p a g e s 20, c etera; d e i n d e b i ro ta e t r a c t a t i o n e m et usum ita

11. r o t a r e c t r i x [rueda anterior, directriz - roue motrice - ruota anteriore - Vorderrad]: cfr. Curso de Latín, Poly- glophone CCC, XII , p. 329; dic e t iam: «rota m o d e ra t r i x » ; cfr. ibid.

12. ROTA MOTRIX [rueda posterior, motriz - roue motrice - ruota posteriore - Hinterrad]: cfr. ibidem.

13. s e d i l e [sillín - selle - sellino - Sattel J: cfr. « T a m d i u se in sedili suo tenui t . . .» (S e n e c a , Epist. 70, 23; a d ­h i b e t u r a Vergi l io, Seneca , S ue ton io , Gell io, H o ra t io , al i is. —S u n t q u i ses­sibulum e t i am p r o p o n a n t (cfr. Candi­dat. Lat., C. de Latín, Polyglophone CCC, locis s u p ra c o m m em o ra t i s ) , q u o d a Plauto et ab s c r ip t o r i b u s p o s ­te r i o r i bus u s u r p a tu r .

14. m a n u b r i u m [manillar - guidon- manubrio - Lenkstange]: e s t ' q u i d q u i d m a n u t e n e t u r ' (cfr., ut supra , Candi­datus Lat., P a l . L a t . , Polyglophone CCC).

15. r o t a d e n t a t a [piñón grande- grand pignon - ruota dentata grande - Kettenrad]: vox rei conve n i t .

16. c a n t h u s [llanta - jante - cer­chione - Radfelge]: es t ' f e r ru m q u o ro ­tae abs is c in g i tu r ' .

17. LUMEN POSTICUM [piloto, ¡U Z

roja - fanalino posteriore - Schlusslicht]: cfr. Curso de Latín, Polyglophone CCC, loe. tnem. —«Posticus» es t ' ret ro pos i ­tus , av e rs us , po s ter io r ' .

18. LUTICJPULUM [guardabarros - garde-boue - parafango - Schutzblech]: v o x qu a e ex luto et -cipulum conf latur;

al tera vero vocabul i pars i n v e n i t u r in s u b s t a n t i v o muscipulum i n s t r u m e n ­tu m qu o m u re s c a p i u n t u r (-cipulum es t a verbo capio, cfr. e t i am ex-cipu- lum); luticipulum ergo er it q u o d ' l u tu m capi t ' . —N o n nu l l i s m i r u m for tasse er i t hoc v o ca b u lu m , sed cum regulis, q u i b u s no va c u d e n d a s u n t verba la­t ina, p ro r su s co n v e n i t , s u n t q u e in t h e s au r o l i nguae lat inae s imiles v o ­ces ( « e x c ip u lu m , m u s c i p u l u m »). (cfr. Candidatus Lat., P a l . L a t . . Curso de Latín, Polyglophone CCC, locis supra memorat i s ) .

—Jos. Holzer , d o c to r Saraludovi- cens is , «plut eo lum» p ro p o s u i t (Alma Roma, 1938, p. 120); q u a e q u idem vox, si g e n e t i v u m «luti» ad ju ngat u r , m u l t i s for tasse p r o b a b i t u r («lut i plu- teo lus») p ra e se r t im in cu r r i b u s auto- mo bil ib us.

19. c a t e n a t i o [cadena, transmi­sión - chaîne - catena, transmissione a catena - Kette, Kettenantrieb]' «catena­tio» es t j u n c t u r a , col ligat io q u ae ipsa ca tena —vel alio l i g a m in e — fit: res­p o n d e t voci transmisión; «catena» vero es t i p s u m l igam en seu v in cu lu m ex an u l i s co nex is factum.

2 0 . c o m p a g e s [cuadro - quadre - telaio - Fahrradrahmen]: es t 'conexio , coll igatio re rum s im u l com pac tarum ' ; cu m au tem birotae par te s in «com­page» (cuadro) c o n v e n ia n t ib ique co­n ec ta n tu r , ideo vox rei o p t im e q u a ­d r a t (cfr. C. L. Polyglophone CCC, p. 329). —S u n t qu i quadrum ad m i t t a n t ,

N ova et Vetera 219

exp l i cav i : «an imum advert i te: p e d e m in ped a l i l a e v o primum innitor, sedi l i e o d e m

temporis p u n c t o in s ido et dex trum p e d e m p ed a l i de x t ro nitor. Jam s e d e o , m a n u ­

brium te n e o , impetum fa c i o et per stratam a d e o ve lo c i t er curro ut ven tum praeter ­

v o l a re videar; ne de t in ea r au t d e c i d a m in via, p e d a l i a c on t i nen ter ver so 21; si h o ­

mi ne m aut veh i cu lum v ideo , t int innabu lum 22 pu lso ut de via d e c e d a n t . Multa iti­

nera , b i ro tam adh ib en s , perfeci et pr o p in qu o s invisi qui sum ma laet i t i a d om i suae me ex ce p er u n t .

6. Cum lo n gu m et f l e x u o su m susc ip io iter, a l i q u a n d o de tr imentum 23 cap io ;

tunc si forte gu m m es i n f l a t a e 24 aé ra ami ttunt — q u o d fac i l e s e n t io — , e sedi l i d e ­silio, p n e u m a t i c u m 25 inves t i go num per fora tum sit; l oc um perforatum 26 ab r a d o , e

ca ps e l l a c e r a t u m 27 de t rah o , partem p er f ora ta m ob l i n o et c era tum p n e u m a t i c o

n eq u e v o c a b u lu m o m n in o i m p r o b a n ­dum , cum sal tem per t rans la t ionem illa p ra ec ipua bi ro tae pars ita ap p e l ­lari posse v id e tu r ; ibi en im «qua­d ru m » appa re t .

2 1 . p e d a l i a v e r s o [pedalear - pé­daler - pedalare - Radfahren]: C o g n a s -

so (Il latino, s. v. pedalare) habet: «pe- dalia versare , ped a l ib u s uti, t a m q u a m pede alato cu r re re »; M a r i a n o : «pe­dal ia ver sare ; p e d a l i b u s uti»; B a c c i :

«birota ins is tere (ex Luciano); ap t ius ta m en dixer is : Birotam p e d ib u s age­re; b i ro tam p e d ib u s propellere ; b i ro­tam p ed i b u s p rovehe re ; alato pede in b i ro t am ins is tere» .

2 2 . t i n t i n n a b u l u m [timbre - cam­panello - Klingel]: es t ' i n s t r u m e n t u m q u o d p e r c u s s u m s o n u m edi t, t i n n i t ' .

23. DETRIMENTRUN CAPIO [ Sufrir una avería]: et iam: « jac turam subire , pati».

24. g u m m e s i n f l a t a e [cámara de aire - camera d ’aria]: a d h i b e t u r «g u m ­mi vel cummi» indecl inable, sed i n ­ven i tu r e t iam «gummis , is». —Bacci habet : «gum m es inflatae»; sed adjec­t i v a m «inflabiles» ( ' quae inflari pos ­su n t ' ) non n u n q u a m usu rp a r i forsi ­

t an praestet ; ap u d ip su m praeterea le g u n tu r : «pneumat icae cu m m es ;pneum at icae ro ta rum cummes , vel gu m m es» (Lexicon, s . v . pneumatico).

25. p n e u m a t i c u m [neumático, cu­bierta - pneumatique - pneumatico, co­pertone - Pneumatik, Lufreifen]: ad jec t i ­v u m «pn eu m at icu s , a, um» a p u d Pl i­n i u m , V i t ru v iu m , a l iosque scr iptores legimus; vox graeca quae lat ine reddi po tes t 'aere, ven to inf la tus ' ; i n t e rd u m «p neum at icum » to tam inflatam rotam — ut vulgo a p u d n o s — significare po ­test .

26. l o c u m p e r f o r a t u m «perfo­rare» est pinchar; saepe a P. F. S á n ­chez Vallejo, S. J. (Gallia iterum biro­ta circuitur, Humanidades, 12 (1 960)7 ) ad h i b e t u r (p. 28); et iam: « p n e u m a t i ­ca p e r t u n d u n t u r » (p. 9), «pneum at i c i pe r fora t ionem pati» (p. 21); «forum in pneum at i c is» (p. 35), «bis foro laboravi t» , qu i tamen fori s en sus pro foramine, null ibi , q u o d sciam, ap ud R om anos legi tur.

27. c e r a t u m [parche - rappezzo, toppa - FlickenJ: es t ' q u i d q u i d cerae modo te nax , rei im p o s i tu m ad h a e ­ret ' ; d i c i tu r et iam cerctum (xr(po)iov).

220 J o s e p h u s M. Mtr, C. M. F.

a gg lu t i no . D e i n d e a n t l i a m 28 su m o , p n e u m a t i c u m in f lo et v i ae i terum m e commit to .

7. Si q u a n d o ar du a est v ia percu rre nd a a u t nimium in birota innitor, c o m ­

p a g e m ab ru mp o ; tunc juxta v iam e x s p e c t o ut quis mihi human i t er o p e m ferat m e ­

q u e s e c u m asportet ; mihi ve r o e a m a u t o m o b i l i u m curruum r e t en t io n em 29 — qua

f or ta s se nonnu l l i per v ias ab un tun tur — parum, q u o d scitis, p lac e t . N o c t e lanter­

na 50 v iam col lustro; si q u a e ve ro l o c a luto in f ec ta in v en io , lut ic ipulum — n e vestes

in q u i n e m — m a g n o mihi usui est .

8 . N u n c a u t e m opt imus birotarius 31 fieri c up io et a d e o b i ro tae s t u d i o 32

2 8 . a n t l i a m I bomba - pompe - pompa - Fahrradluft] : prop r ie dem ach in a a d h a u r ie n d a m a q u a m dici ­tur .

2 9 . CURRUUM AUTOMOBILIUM ( i N

v i a ) r e t e n t i o n e m [autostop]: de voce q u a e es t «cur ru s automobi l i s» alias agemus . — «Retent io* es t ' a c tus ret i­n e n d i , re t e n t an d i ' ; «re t inere* au tem es t detener - fermare - empêcher d 'avan­cer: legimus a p u d P la u t u m , Caesa rem, C ice ro n em : «quid n u n c me re t ines» ( P l a u t . ) ; «Liscum re t inet» ( C a e s . ) ;

«tem pes ta te r e tentus» ( C a e s . - P l i n . ) ;

«re t inebi s h o m in es* (Cic. ).3 0 . l a n t e r n a / farol - phare -

fanale - Scheinwerfer]: 'vas, capsa , i n s ­t r u m e n t u m in qu o ignis seu lumen as s e rv a tu r ne v e n to ex s t i n g u a tu r ' ; s u n t q u i m in u s recte laterna scr ibant.

3 1 . b i r o t a r i u s [ciclista - ciclistc - ciclista - Radfahrer]: G o g n a s s o : «biro- tu la r iu s , cyc l is ta» , B i n i : «birotula- r ius»; P a l . L a t . sae pius ; C. L. Poly- glophone CCC: «bi ro tar ius» . —«Biro- tu lar ius» er it a «bi rotula»; birotarius» a «birota».

3 2 . b i r o t a e s t u d i o [ciclismo - ciclisme - ciclismo - Fahrradsport]: Cog- n a s s o : «birotular ia ars»; B a c c i : «ocy- ped is (vel b i ro tae) exerci ta t io , exe r­ci t ium, ars, s t u d i u m » .

N ova et Vetera 2 2 1

al l icior ut p e t i t o r 33 in birotariorum c i r c u i t i on ib u s34 c on g re d i vel im. Clariss imos

n ov i birotariorum princ ipes 35 Anqueti l , Rivière nos t ru mqu e M ic b a è l e m P o b le t qui suis citatis procursionibus 36l cum ad s t a t i o n e m 37 praes l i tutom propius ades t , a p u d

o m n e s nob i l i ss imus est.

9. Amicum q u o q u e memini qui p ro x i m o a n n o in mont ium a n g u s t i i s38 s u p e ­randis in m o n t e m Altum Leonum (Alto de los Leones) et in N a v a m C la u s a m 39

(N a v a c e rra d a ) a s c e n d e n s ex ce r ta m in e primus discessi t , e t in co l l u s o ru m ord ine

g e n e r a l i 40 q u in q u e tantum minuta 41 a principe ab er a t d u a s q u e met as m ed i a s seu

v o l a n t e s 42 victor attigit. Alius ve ro amicus in «h i s pán ico b i ro t ae circuitu» 43 m a x i m a

33. p e t i t o r [competidor - corre­dor]: propr ie es t 'q u i a l iquid pet i t vel assequ i con te n d i t ' , d ic i tur et iam «compet i tor* 'q u i s im ul cum alio ali­q u i d pet i t seu assequ i con tend i t ' (compañero de carrera, de competición).

3 4 . b i r o t a r i o r u m c i r c u i t i o n i ­

b u s [carrera, vuelta - tour - giro]: «cir­cui t io , c i rcui tus» est ' a c tus c i r cume­undi ' , cfr. léxica in q u i b u s m u l ta i n ­venies exempla h u i c nos t r ae not ioni facile apt an da .

35. p r i n c i p e s [ases]: F. S. V a l l e -

jo (Gallia birota..., p. 23): «p r i nceps cur sor* .

36. c i t a t i s p r o c u r s i o n i b u s

[sprint]: «procursio* est ' ac tus p ro­cu r ren d i ' ; p r o c u r r i t au tem qu i an te a l ium curr i t : «cohortem, qu ae temere a n te ce teras ext ra ac iem procurrera t , c i r cu m v en iu n t» ( C a e s . B. civ. 1, 55); citata i g i tu r procursione ex t re ma illa b i ro ta r i o rum celeri tas seu accelerat io rite re dd i v id e tu r , q u a m v u lg o sprint d i c imus .

37. s t a t i o n e m [final de etapa - meta]: «statio» es t ' actus s t and i vel locus in q u o co ns i s t imus ' ; c o n s i s t u n t au t em pet i tores bi ro tar i i in statione (— *etapa»). —Dic e t iam «metam» qü am P. F. S. Vallejo adhibet .

38. a n g u s t i i s [puerto gorge de montagne - gola di montagna * Schlucht]: «angustiae» ' d i c u n t u r de loco a n g u s ­to, arto, b re v ib us l im i t ibus c l ausus u t in mari , in sa l tu , in m o n t ib u s ' . — Dic e t iam «fauces».

39. N a v a m c l a u s a m : ita lat ine reddid i Navacerrada, vo cem hispani- cam ad v e r b y m expr im e ns ; «Nava* au tem vox esse v id e tu r V a s c o n u m propr ia , eaqu e significat «locum pla­num » qu i m o n t ib u s c i r cum da tu r , vel pra ta quae in m o n t ib u s exs tan t .

40. o r d i n e g e n e r a l i [clasificación general]: ita ap t i s s im e P. S. Vallejo (p. 1 0 ,1 3 , 17); «descr ip t ionem» et iam adh iber e potes.

41. m i n u t a [minuto - minute - mi­nuto - Minute]: cfr. de hac voce P a l . L a t . 28 (1958) 287.

42. METAS MEDIAS SEU VOLANTES

[metas volantes]: «meta» d ic i tu r 'de te rm ino quem qu is ob i t vel c i rcumit au t quo qui s t e n d i t ’; «mediam» autem d ic im us metam quia u l t im a non est; pe r t r ans la t ionem au tem , u t a p u d nos, «meta volans» —in q u a cu r s o ­res n o n c o n s i s tu n t , sed quas i prae­t er eam v o l a n t — dici potes t .

43. IN HISPANICO BIROTAE CIRCUI­

TU [la vuelta ciclista a España]: pro

2 2 2 J o s e p h u s M. Mir, C. M. F .

ad e p tu s est prae mi a : n a m v ic tor iam in a t t i n g e n d a s t a t i o n e D e r th o s a -B a r c i n o n e m

et C a e s a r a u g u s t a - O s c a m repor tavi t: qui qu ide m e x c u r s u s 44 v a ld e arduus fuit cum

7 0 ch i l i o m et r a s u p e r a n d a e s se n t e t c o n t r a h o r o l o g i u m 45 p u g n a n d u m ; in h a c e x ­

cu rs i o n e m a c u l a m vir idem seu p u g n a c i t a t i s 46 bis est indutus. . . ; e t a d e o e l a t o f iden-

t ique a n i m o e x his victori i s exst i t i t ut a d p erc ur ren d am «R ot am Auream paris ien-

s em » 47 acce sser i t ; h u n c t a m e n cursum b iro t a l em, c o m p e t i t o r e s b e l g a e Van Loy et

C er a m i a d ep t i sunt et in « p ar m e ns i princ ipum cursorum Criterio» 48 am ic us tertio

l o c o descr ibi meruit .‘ 10. Insequent i a n n o e t e g o ad « c i r cu i t i on em b ir o t a l e m gal l i cam» 49 c o m p e t i ­

tor a c c e d a m in q u a n o m e n e t g lor ia m H i s p a n i a e h o n e s t a n d a m c e l e b r a n d o m q u e

tot is viribus c u r a b o .•b ' \ J O S . M.° MIR, C. M. F.

g en e t iv o «birotae», P. S.’ Val le jo ad* jec t ivurh a d h ib e t « b irotál is , e» ( = «bi- ro ta l i s h o m o » , p. 21); q u o et nos i n ­fra u t i m u r ; h ab e t e t iam: «c-yclisticus« («de c i r c u i tu cyc l is t ico gall ico»).

4. e x c u r s u s [etapa, corrida]: e o

t a m e n s e n s u : u t t e m p u s e t l o c a q u a e

p e r c u r r e n d a s u n t h a c v o c e s i g n i f i c e -‘ i i * i • t j ,

m us , n o n vero e x t r e m u m i l lum lo­cu m in q u o c o m p e t i t o r e s .cottidie c o n ­v e n i u n t ib iq u e , co n s j s tu n t ; h u n c

t 1 'en im locum , s u p ra « s ta t ionem , m e ­tam » d ix i m u s . • .• . i

• 45. c o n t r a h o r o l o g i u m [contra reloj - contre horloge]: ita P. S. V a l l e j o

«contra h o ro l o g i u m » ’ (p. 13); «adv e r­

s u s ho ro logium * (p. 2 4 ) ; «dici tur c u r ­s u s «adverso horologio» (p. 13).

46. MACULAM VIRIDEM SEU PUG­

NACITATIS [maillot, jersey verde o de la combatividad]: «macula» saepius a P.S. Val l e jo a d h i b e t u r (p. 11, 15); e t iam «scutula» dici potes t ; «prae­m iu m pu gnac i ta t i s» (P . V a l l e j o , p. 22).

47. R o t a m A u r e a m p a r i s i e n s e m

[Rueda de Oro de Paris].4 8 . PARISIENSI PRINCIPUM CURSO­

RUM C r i t e r i o [Criterium de los Ases]: «cr i ter ium» e s t a voce graeca xptty¡piov

= « i n s t r u m e n t u m jud icand i» .49. CIRCUITIONEM B I R O T A L E M

g a l l i c a m [vuelta ciclista a Francia],

E P I S T U L A R U M E C L O G A R I I .

Q u a n t u m nost ra ad h u c ae ta te lat ina l ingua vigeat et floreat, nos testes* s u m u s qui in hac Sede Palaestrae Latinae tot epi s tu las accep imus ab amicis doct i sque vi ri s de q u a m p lu r im i s rebus e isque divers iss imis agen t ibus . Q u o r u m n o nnu l la verba seu sen ten t i a s , eo rum venia, in cogni t ionem lec torum n o s t r o ru m nob is proferre liceat, ut alias (Cfr. P a l a e s t r a L a t i n a , N . 169, p. 23*25) ips i fecimus.

Et in primis , Di . J o s ep h u s Holzer , t an q u am egregius an tes ignanus , ser iem q u ae s t i o n u m ineat . C u ju s haec es t de nov is s ima im p r im e n d i ratione:

Ipse ego habeo, qu od interrogem. Impres- typographlcum in hac ratione im prim endis io offset quo pacto tibi reddi posse latine non directe in chartam inditur, sed cy lind r isvidetur? «Im press io seu ex cu s io cylindris g u m m eis tela co ntec t is . Placet?.Suggere, quae*cu m m eis aut gum m eis?» . A tram entum enim so, s ignif icantius, s i quid tibi praesto erit!

C u i M odera to r nos ter ul tro Ita responde t :D iu m ultum q ue in an im o m ecum agitavi tam m in u sv e probatam: v o c es def in it ione

quae de im press ione quam offset d ic u n t tu quadam aut circuitu latine reddere,refers. A p t iorem non in v e n io locutionem quae Cum vero de re agatur et voce «interna*rem explicet e t definiat. tionall» «im pressio aut excusio offsetiana»'

Sed non o m n es facile nostram hanc locu* m ih i non improbanda videtur. D ic ergo ett lo n e m Intellegent, et in i l lam inc id im u s «impressio graphica c y l in d r isg u m m eis fa c ta *loquendi rat ionem a nob is sa ep iu s impugna* et «impressio seuexcusiograph icaoffse tian a» ..

Moder at o r q u o q u e Palaestrae Latinae r e s p o n su m dat M. H. B. Rube (A m s t e r d a m ) q u ae ren t i «unde habeas n o m e n «pi ttacium» quo d , si bene capio, signi ficat « S e l l o ».

V o c em h isp an icam sello (gali, timbre- poste, —U t i v id e s praecipui et c lar iss im i Inital. francobollo, ger. Briefmarke) p luribus mo* la t in ita te v iri «pittacium» adh ibent quo dis scriptores latine reddiderunt: »nota solu* schedu la significatur vel chartae particula -tae m iss ion is» ( C o g n a s s o , Z e n o n i ) ; « in s ig n e quae alicui rei pice, cera, g lu t ine a l ia v e reso lu tae m iss ion is» ( C o g n a s s o , M a r i a n o B i n i ) , affigitur (cfr. F o r c e l l i n i et B a c c i ) ; «pittacio»«tessera (epistularis)» (Societas Latino; Tas- vero adjectivum «cursuale» ( « veh icu lar ium »)chenstvörterbuch-Langenscheidts, 15 Aufl. 1955); add im u s ut aperte de fin iam us et apte signifi«s ignum (affixum)» ( C o g n a s s o , C a p e l l a n u s - t e m u s agi de parva illa schedu la quam litterisL a m e r , Sprechen Sie L.? 11 p. 77); «pittacium» affigimus ut per publicos cursores ep istu la a d .( C o g n a s s o ) ; »pittacium cursorium» ( C o g n a s - a bsen tes perveniat,so); «pittacium Cursuale» ( B a c c i ) .

A m icu s nos ter Bras i l iens is Dr . Jo sep h u s F lo rent inus M ar q u e s Leite i n te r p lura in l i t ter is nobi s ben igne a. d. IX kal. Janua r ia s a. X C M X , F lumi­ne Januar i i datis, hanc s en t en t i am Moderato r i nos t ro proponebat :

Patria nostra a primi9 jam tem poribus Urbs Capita l is nostra — F l u m e n J a n u a r i i — I n

B r a s i l i a nom inari latine co n su ev i t . N u n c eo est ut h i s ' t r ib u 9 aut quattuor mensibus-autem ( incredibile , 9 ed poss ib le factu est!), ad m editerraneam regionem sit migratura;,

2 2 4 E p i s t u l a r u m E c l o g a r i i

Praeses a u te m B r a s l l i e n s l s Rei P u b l ica e , n o ­v am ha n c Urbem , quae n u n c exstru itur , « B r a s i l i a n i » appellare c e n su i t (!). Q ua de c a u ­sa m ih i ln m entem v e n it ut p ropon erem m u ­tandam veterem la t in am vocem « B r a s i l i a »

in han c fideliorem, ut sa l t e m no b is v isa fuit, B r a s i l i s , gen.: Brasllis; dat. et abi.: Brasili; accus.: B ras l lem ( m a s c u l i n i generis) quando- c u m q u e de n a t io n e to ta brasi l ica sermo flat. Q u o d d iv e r s is de c a u s is adducor ut propo­nam; primo q u id em ad d iscr im en inter n a t i o ­n e m n o s tra m u n iv er sa m , ut dix i , e t ejus

vox lusitana B r a s i l propinquior sane videtur, v o ca b u lo la t in o B r a s i l e (M ) —confer en/m abril et aprile (m ) ovil et ov ile , anil et (n i le (m), fabril et tabríle , gentil et g en t i le (m), pue­ril et puerile (m ) atque ita porro—; tertio denique quia ab historia ipsa accepim us naturam adjectiv i , non su b s ta n t iv i n o m in is e x s t i i i s s e l ig n um * brasile, sc i l ic e t l ignum ad t in g en d u m seu in f ic iendu m rubro colore, 9e eundum germarticam loquelam bras-brasa, quae s ib i vult: «pruna». V id e W . Meyer-Lübke , R. E. W . , 127b. —V a le . T ibi sem per X tu s adesto!(Jrbem pr inc ip em s t a b i l i e n d u m ; de ind e quod

Q u i b u s l i t te r is P. J o s e p h u s M. Mir, Palaestrae Latinae Moderator:Rem acu a tt ig is t i t ib iq u e gratulor quod patr iam vero vestram Brasilem (Brasilis, -is)

n o v a m vocem prudenrer f inxisti . V estra m —eaquae quam profe is n o m in is dec lin a t io n e— ig itur pr inc ipem urbem Brasiliam a p p e l lem u s , in posterum n o m in e m u s , ut Praeses Rei p u b l ica e B r a s i l ien s is decrevit;

N u n c vero n o n n u l l a de l u c u b r a t i o n i b u s q u i b u s d a m quae in pagellas c o m m e n t a r i o r u m n o s t r o r u m q u o n d a m inser t ae s u n t . Et in pr imis c imus, poeta J. M o ra b i to Rdo. P. J. A r a m e n d i a q u i de m o d o ce le brand i Dni . Jesu N a t i v i t a t e m a p u d p o p u lo s E u r o p a e su b ind ice Adveniunt festivi Natalis Domi­ni dies (Cfr . Pal. Lat., n. 168, p. 246-247) egit, haec verba quae s e q u u n t u r per l i t te ras fecit:

M u lt is sch o la e reb us d i s t r ic tu s hod ie tam sero u l t im u m fa s c i c u iu m Palaestrae ann i praeteriti legi, praesert im ea quae de na ta l i ­c i i s fa b u lis ip se scr ip s is t i . O m n in o n e s c i e ­bam apud m u lto s Europae pop u lis tr ibui sa n cto N ic o la o quae nos Ita li non sen i i ll i ,

sed v e tu la e (quam «Befanam» v o c a m u s ) tri­buimus: res vero eaedem fere su n t . In tuis l ibris fortasse e s t pr im um vo lu m en quod Humanitas inscr ib itur quodq ue in Lusitania G o n ça lv es edidit; lege si9 ibi m eum carmen Idyllium, quod scr ip si a n n o 1938.

C lm n s . vi r et p ro f es so r B o n a m icu s A c t e n s i s ( Hartfordia Connecticuten- sium Occidentali) Pal. Lat. M oder a to r i I d ib u s M ar t i i s a. M C M L X , hae c verba e t i am h abu i t :

Scripta Reverend, mi J. J im énez Delgado m a x im o s tu d io a s s e n su q u e pertegi. Ipse au­tem quod tam m u lto s in latine loquendo laborare et in solebra haerere v id i quod i ltarum lo cu t ion um quae o m n ib u s l inguis na t iv a e pecul laresque s u n t non erant c o m p o ­tes, pu tabam aliquid e s s e a ddendum . Praetera ta n tu m de d iff icu ltate n o s tra e l in g ua e a d e ­trec ta tor ibu s d ic itu r , quod e a ten u s fa lsu m

d iscen d is s i lean tur , ut c aven dum esse arbi­trarer ne hu ic n o t io n i n im is ponderis daretur. H a nc ob c ausam haec exaravi quae spero fore ut t ibi v ideatur in Palaestra edi.

Ipse jam In C ollegio Seti . Josephi scholam l in gua v iv a exerceo. Su n t m agnam partem m agistr i et m agistr i, sed s u n t in sch o la duae tresve puellae quae docere v o lu n t. Haec « classis» e n o s tr is congress ibus originem duxit .e s t ut eaedem d iff icu ltates in o m n ib u s l in gu is

P. Cae le s t i s O . S. B., a nob i s pe t i i t u t haec ve rb a q u i b u s e jus c o m m e n ­ta r i o lum s u p p l e r e tu r , in loco o p p o r t u n o fascicul i p ro x im i Pal. Lat. typis desc r ib e re n tu r :

E p i s t u l a r u m E c l o g a r i i 2 2 5

De com mentariolo separatim m isso , quo agitur de praecepto praecipuo latine scribendi, J ohannes Carolus P u lch r im o n ta n u s su m m o ­pere g a v isu s cum alia tum haec rescripsit:

Pauca de n o v is s im a Tua sym bola m ih i dicere l iceat. Praeter n o n n u l lo s errores typo- graph icos , qu os non correx ist i , ob l i tus es, n is i fallor, a n n u m indicare, quo Liebertus natus e s t t.

Ceterum no n nu lla de rebus Lieberti scr ipsist i , quae m ihi, l ice t eo rectore g y m ­na s iu m et lyceum frequentaverim , ignota fuerunt. Sed de una re te certiorem facere posse arbitror, qua re com m o tu s Liebertus ep is tu lam N ie b u h r ia n a m la t in e reddiderit. Sine du b io il le cum Seyfferto contendere v olu it , qui ipse hanc ep istu lam in linguam la t in a m converterat in parvo libello, qui in- cribltur «Ü b erse tzu ng ein iget Stücke aus der Palaestra Ciceroniana» (Lipsiae 1876 2). Fuit

sim us, sed Liebertus sine dubio dem ons trare vo lu i t m u l ta s im plic ius dici posse. N am Liebertus non u n um aliquem auctorem ve te ­rem sequi voluit, sed sua quad am la t in i ta te u teb a tu r adm irab il i so l le r t ia p raed i tus diffi­cillima« sen ten tias G erm anorum scrip torum la t in e reddendi.

C eterum m ultis ex a n n is saep iss im e in m em oriam L ieberti redeo et magnopere me paenite t me q uondam il lum non ea, qua par era t , an im i a t te n t io n e e t venera t ione audisse. M em ini qu idem me m ul t is cum lacrimis ino­p in a tam ejus mortem comperisse, sed nobis adulescen tibus na tura ejus morosa, u t non dicam austera , displicebat; p rae te rea illa aetate, q ua tu m eramus, m u l tum afuit, u t probe in tellegerem us, q u a n ta doctr ina in illo viro ines9et; itaque, ut su n t juvenes, severam ejus d isc ip l inam tac i t i 2 respuebam us. N u nc vero me paenite t.

q a id em Seyffertus ut ita dicam , C iceronianis-

U t r u m «benigne» an «gratias* lat ine s it d i cen d u m , ipse P. Caelest i s Bonamici A c te n s i s s en t en t i a m amice q u o q u e redargui t . C u ju s verba legan tu r opor te t :

Praeterea m agno cum s tu d io ea in n o v i s s i ­mo Palaestrae Latinae fasc ícu lo perlegi, quae G o d u in u s 3 B. 4 Beach perscite de c o m m u n i inter doctos l ingua conscr ip sit verb is ad p ersuadendum a p t i s s im is 5. T am en ejus s e n ­ten t ia , qua p u ta v it ibi latine d icendum e sse «benigne», ubi A ng li dicere s o le n t oh, thanks, Francogalli merci, G erm ani danke, ad naturam l in guae latinae m in u s convenire m ih i v idetur,

cum praeferenda videatur d ic t io «gratiaa(T(b> vel sim iliter)» . N a m ipsi R om ani antiqui jam sa ep iss im e verbum «agendi» om iseru nt , ut dicerent: P e t r c n . 57, 10: «genio i l l ius gra ­tias». P a n e g . 11 (3), 15, 3: «gratias tibi, gratias, imperator, si . .. , et p lures gratias..., si. .. 6

P ernotum est e t iam illud Christianorum antiquorum , quod ajunt: «Deo gratias» 7.

En modo d u o cimi , vi r i q u i se animi gra tos p ra eb e n t q u o d in t er eos q u i in P al . La t . sua scr ip ta p r o d u n t , a d s c r i b a n t u r et coop ten tu r :

Si poss ib i le erit referre m eas v e rs io n es in P a l a e s t r a , m agnum gaud ium m ih i attuleris,

o ptim e Dne. Moderator, t ibique quam pluri­m as gratias habebo! ( R a p h a e l P a o n e , Patavii) .

1. N a t u s est A u g u s ta e V in d e l icu m die 18 0 m. Martii a. 1844.2. N a m aperte recalc itrare per icu losum fu isse .3. Cf. E g g e r , Lexicon nominum virorum et mulierum, Romae, 1957, p. 89: Godwin.4. Ceterum nesc io , quod n o m e n B. l ittera signif icetur . P otes tn e indicari?5. P a l . L a t . n. 170: 30 ( 1960) 94-96.6. Cf. T h l l V I, 2 p. 2226 , 18-27: e l l ip s is verbi.7. Cf. T h l l VI, 2 p. 2233. 21-59: gratias ( omisso verbo).

226 E p i s t u l a r u m E c l o g a r i i

Legi tu a s l it teras , nuper m ih i reddita9, pia e st index, certo evu lgab is . G ratia9 igiturq u ib u s ad me scr ib is (M o d era to r e n im q u a m p lu r im a s , uti par e 9 t, tibi defero ( P e t r u sscripserat) gratum tibi e s s e quod in fa sc ícu lo B r u n o , Romae),m e n s i s d e c em b r is carm en m eum , cujus O/ym-

Saepe a q u i b u s d a m amici s de l ibris s ch o la r ib u s P a l , L a t . e t de opere Nova et Vetera, et de Cursu linguae latinae Polyglophono CCC a m o d e r a t o ­r ibus h o r u m c o m m e n t a r i o r u m ex a ra t i s s en t e n t i a m j u d i c i u m q u e accep imus et i n t e r d u m ab aliis r o g a m u r q u i b u s co n d ic io n ib u s haec opera com m odar i po ss in t . U t t a n d e m u n o t en o re o m n i b u s r e s p o n d e a m u s , d u a s epis tu las af ferre liceat, q u i b u s de hoc negot io eis, q u o r u m in te re ra t , r e scr ip s imus . En p r im a ep is tu la :

In « V ita Latina« m en9is maji I960 , n u n ­t ia t i s o p u s nuper ed itum , cui t i t u l u s «Cursus l in g u a e la t inae P olyg loph onu 9 CCC«.

Q u a e ibi de eo d ic ta s u n t , m ih i m u ltu m placen t , et for tasse eum a v o b is em am .

Sed antea ind ic ia q u a ed a m a v o b is quaerere velim :

I. Primam partem ta n tu m n u n tia t is : quot partes co m p lec te tu r c u r su s com pletu s?

II. Q u o t « N o v i s Francis» respondent

1425 «pesetae« q u ib u s v en e u n t 12 l ibelli cum d isc is in theca «plastica»?

III. Q u o m o d o e G all ia in H i9paniam eam pecun iam ad v o s m ittere potero?

IV. M ih i ju c u n d is s im u m erit, si ejus C u rsu s a l iquot fo l la , ut « sp ec im en » , ad me mittere p o tu er i t is .

De his o m n ib u s in d ic i i s m a x im as vobis ago gratias. V a le te .

A Rodot, C a n o n icu s ( S a i n t - C i a u d e , Jura, France).

Q u i hoc a Rdo. P. Je su A r a m e n d í a r e s p o n s u m accepi t:

Jesus A ram en día , C. M. F. hon es t l99 im o viro A . Rodot s. p. d.

N o b l s indulgere v e l i s , R ev eren d iss im e D ne., qu i hi9ce diebu9 ad te, ut oportet, rescribere n e q u iv im u s . N u n c vero l i b e n t i s s i ­me ep is tu lae tuae tu i sq u e q u a es it i s resp o n su m dam us:

1) C u rsu s Linguae Latinae C C C , qui in P a l . L a t . n u ntia tur , duas partes c o m p le c t e ­tur; n u n c alteram param us partem.

2) Illae 1425 pesetae, qu ibus 12 libel l i

En al tera e p i s t u l a q u a de e i sd em fere re bus pr id ie Kal. J u n . a. M C M L X e Sem in a r io q u o d a m gall ico c l arus P ro fe sso r J. D a n te n in te r rogav i t :

cum d isc is in theca «plastica» veneunt, 1 16’32 Francis N o v i s respondent.

3) Q u a m pecu n iam ad D nu m . E d uard um A ub ane l E d ito rem (Place Saint-Pierre 7 , A v i g ­

n o n ) m itte re poteri9, vel recto t ra m i te ad nos per publicas a rgen ta r ias .

4) L ibenti an im o t ibi sp ec im in is causa m is im u s quosdam l ib e l lo s »Cursus Latini CCC cum d l9 C i 9 » .

V aleas, op t im e et R ev erend iss im e vir.

In decim o V i t a e L a t i n a e l ibello , A v e n io n e in G allia ed ito , laetu9 in v e n i novam la t in i ­ta t is ed iscen dae v ia m , quam per so n u m et Im aginem n o b is experien dam proponis .

I l le q u id em »C ursus linguae la t inae poly- g lophonus» mihi d i9cipuli9que meis perutili9 v ide tur .

Q u in ad me u n u m ex i l l iu s C ursus XII l ib e l l is e x em p lu m m it t i s , ut cognoscam q u o m o d o hac via et ratione cum g a l l ic is

a lu m n is uti p o ss im ? Spero fore ut experti disco9 l ib e l lo squ e c u n c t o s accipere cupiamus.

Et scribe, qu aeso , m ihi , quom odo n e c es ­saria p ecu n ia ad te m i t ten d a sit . Postalis enim ads ign at io «in te rn a t io n a l i s» haud ex i­guas im p en sa s affert. Si qu em ergo bib liopo­lam tuorum librorum venditorem habeas in G allia , apud eum l ib en t iu s em am d iscos li- bel lo9q ue tuos . Cura ut valea9.

E p i s t u l a r u m E c l o g a r i i 227

Rdo. Joannt D an ten M. M olina, C. M. F., a. p. d.

M agnopere gaud em u s quod ad te n u n t iu s «Cursus Linguae Latinae Polyglophoni CCC» d e c im i V ita e Latinae l ibell i ope pervenit . D uos d i sc o s et quattuor l ib e l lo s tibi per cursua lem v ia m m is im u s , qu ibus certior fias nostrae hujus rat ion is ed iscendae l in g u a e latinae. Si t ib i , ut speram us, d isc ip u l i sq u e tu is p lacuerint d isc i et l ibelli qu o s (n sp ec i ­m en seu e x em p lu m m is im u s , in tegru m que

Cursum comparare v is , fac de re certiores ut nos ipsi tibi m ittam u s.

De pretio so lvendo, nih il curae, nam in G all ia bib liopolam am icu m habem us, quem em ptores nos tr i facile adire p o ssu n t . Q u i est D n u s . Eduardus A u b a n e l , Editor ( Place Saint- Pierre 7 , A v i g n o n ) .

U tln a m «Cursus Linguae Latinae CCC» tibi arrideat atque probetur.

Litteras lat inas, h u m a n is s im e Professor, nostrasque res amare perge.

N u n c d u a e de co m m en ta r i i s n o s t r i s benevolae s ent en t i ae , q u a s nobis h u m a n i s s i m e hones t i s s im i vi ri a t q u e amici p ro tu le ru n t :

A d b e n em eren tes autem C om m entarios , m ihi fac ies , si quam prim um utr iusque libel-qu l « P a l a e s t r a L a t i n a » in scr ib un tur quosque tu tam sol ler ter moderaris, ego, ut candid e fatear, in i isdem — quam diu Barcinone fui (1 9 4 2 -1 9 4 9 )— lec t itandis ac perlegendis «m ag­nopere e t iam delectabar».

N u n c vero, re h u jusm o di carens, neque «Palaestfam » neque «Palaestram A d u le s c e n ­tium » rite accip io ex indeque legere nequeo!Q uam obrem , ut de tu is C om m entar iis mea «Latina Lingua» et «Tirones» in ed i t io n e pro­xim a m en t io n e m habeant, pergratum revera

Lector ibus d e m u m p r a e b e m u s l i t teras car iss imi nos t r i P. A venar i i , qu em in m o r b u m su b i to inc id is se et a ch i ru rg o secatu m esse in g en u v e he m en te r do lu imus , q u e m q u e n u n c ex morbo Jam conva lu i s se v e h e m e n t i u s g au d e m u s . V i d e a n t ig i tur lec tores q u a n t u m la t in i ta s pollea t et vigeat , ut, quae lat ine d i cend i A v e n a r i i amici e s t per i t ia, m o r b u s m o r b i q u e e v e n tu s adeo eleganter et s u b t i l i t e r verb is l a t in is n os t ra ae ta te describ i pos s in t .

N o n mirer, si Jam a l iq uan diu quaerere corpore, ta n tu m m odo affecto patellari bursiti-

lum nuperrime vu lgatum su m m a tua h u m a ­n ita te m iseris .

(P. Nicolaus L u s i t o , O . M., Paula, a d. IV Id. Jul. a. M DCC CCLX ).

Q u id de C om m entar iis tuis? Illa profecto m a n et ad unum firma co n sen s io , i isdem lat i­nas l it teras sc ite s tu d io se et perinde avide arripi. Qua de sen ten t ia , vere quidem ex­posita, tibi vehem enter gratulor Vale.

( Petrus B r u n o , Romae).

coeperis, cu r tam d iu s i lea t socius ille T h y rs i ru te n s is , et timeas, ne qu id seni a c c i ­deri t adversi. V en ie t , m ih i crede, etiam h u ­ju s m o d i e v e n tu s rerum, u t dacty lographium m eum n u l l is am p l iu s meis d ig itis pu lse tu r , sed Deo p rop i t io adhuc m o v en tu r bracchia crura capu t co rpus omne, a tque venisse censeo tem p u s scr ibendi, ne to tu s hic ipse jub i lae i a n n u s abeat s ine l i t t e ra ru m munere mearum. U t in a m 9altem om nibus singulis, qui, quod (fixi ju b i laeum , mihi congra tu la t i su n t , an te h u n c diem respondere potuissem! N e facerem et occupa tion ibus im p ed ieb a r et q u ib u sd a m incom m odis , quorum m axim um fuit q u a t tu o r h ebdom adarum in v icino oppidi hu ju s nosocomio cubatio , sano cum essem

de g en u dextro. M alum , quid esse t , nesc ius , adventare senseram primis anni m ensibus, sed creverat versus a scen s io n em D om ini adeo, ut sa t ius esse statuerem adire peritos. Respondetur sec t ion e opus ess<* et qu iete sex dierum. C u m 9acrarum rogationum instarent dies , qu ibus d iebu s meam operam necessariam fere arbitrabar in v ic in o oratorio, in quo ope­rari sacris soleo, ad quod ill is d ieb u s coetus peregrinantur f idelium, respondi m ihi i llo triduo no n vacare, venturum postea. Interim audio fd g e n u s inf lam m ationes leniri rubrae lucis radiis , ass ido ad eam irradiatoriam lampadem, genu meum semihoram d i l ig e n t i s ­s im e u sq u e ad patellae os am burens. Pell is deglubitur, n ih i l prosunt Jam unguenta et

228 E p i s t u l a r u m E c l o g a r i i

fom en ta . Pridie Kal. Junias retineor in v a le ­tud inario . Bis in d ie c ir cu m lig a tu r genu ad restin guendam in f lam m ation em . D ie octavo c h iru rg u s im m is s a su bu la te m p ta t trahere foras bursae m u c o sa e m u cu m , qui tam en rubris radiis m eis c o a g u la t u s erat, ut n ih il flueret. Q uapropter eo qui s e c u tu s est die subrotato jacens carrulo vehor in off ic inam in ¡¡chiruglcam. H ic ne dec iderem coepta s e c t io n e , a l l igor , frustra intra m e g em en s erept ionem l ibertat is meae. T u m per t en u em te la m in s t i l la n t n e sc io qu id g a se u m aethe- reum ve, dum ju s su s recito num eralia cardi* nalia a primo U9que ad tr ig e s im u m pauci9 e t ia m o m is s i s . Sic cum narcot ice m ih i ipsi ereptus e s s e m , in s o p i t o corpore facta s u n t , quae postea ab i l l i s qu i in terfuerant rescii. A r ch ia ter cultro sub pate l la g e n u s se c u i t sem ic irc u la ta m lin eam , pate l la erecta c o a g u ­lu m m u c i perpurgavit , super du a s fasc io las pate l lam reposuit , p e l lem c o n su i t . N e g a n t se genu v id i s s e tae tr ius . Ego no n ignarus m orbos g e n u u m saepe fa ta les e x s t i t i s s e , ea in re parere m alu i c o n s i l i i s peritorum, quam, qu a e v e l l e m ipse , facere. N o n en im ego p a s ­s u s e s se m curam in n o s o c o m io duci ad d iem

S. A l o i s i i , praesertim cum atrocitat i aspectus nu lla responderet do lor is a trocitas. Ceterum len ta m res habet san at ion em nequedum nu nc , p o 9 tq u a tu o r m enses , adnitor sanescenti g en u i , quoad po s trem a e v a n u er it c lau s i v u l ­neris crusta.

H aec ig itur fu it una causarum , cur non prius scriberem. A c c e s s i t quod nepos m eus cupiebat me su a s in sacri9 fu n ct io n ib u s tenere v ices , du m ipse e u c h a r is t ic o i l l i congressui in teresset . Ergo in i l la m regionem profic iscen­dum erat, in d e huc rev ertend um , str ingenda et so lv e n d a sarc ina . H is a u tem a d v e n t ic i i s rebus fa c tu m est, ut m ih i tam d iu quiesceret m a c h in a . Tardabat e t iam postea ne c es s i ta s accuratius cog n o scen d i m u ta t io n e s litúrgicas per proxim um fa9cicu lum A c to ru m Aposto- l icae Sed is v u lg a ta s , in quibu9 acerba est tanta rec is io s o l l e m n ita tu m divorum A p o s to ­lorum atque c oryp hae i fratris, neque non laeta in scr ip t io in ca lend a r io Eccles iae U n i ­v ersa l i s praeclariss im i patr is et .p a tro n i vestri , d iv i A n to n i i Clareti episcopi, quem honorem tibi et o m n ib u s 9 o da l ibu s Clare- t ianae fam iliae gratulor. Vale .

M. M. Eclogariorum C urato r

P E R O R B E M

Alter Conventus Studiis Classicis Provehendis. — Matri t i proximo a n n o 1 9 6 1 , men se aprili a Socie ta te H isp a n ica co ngregab i tur . Q u i qu idem n u n t i u s o m n es H i s p a n o s permulcebi t , eos praeser t im qu i pr imo, an n o 1 9 5 6

coacto, in t e r f u e ru n t . In eo haec per t rac t anda «uscepta sunt : 1) P rospec tus hodiernae grammat icae graecae et lat inae (M. S. R u i p é r e z ) . 2) Q u o m o d o Pla­to saeculo hoc nos t ro X X in te rp re ta t io n i sub ic ia tu r (F. R o d r í g u e z A d r a ­

d o s . 3) Poetae novi (M. D o l ç ) . 4) «Tradi t io» classica in l i t teris h ispanicis n o s t r ae aetat is (J. S. L a s s o d e l a V e g a ) . 5) Q u i d de T a r te s so q u ae ren d u m ( A . B l a n c o F r e i j e í r o ) . 6 ) Philologia et jus ro m a n u m ( A l v a r u s D ' o r s ) . 7 )

Q u a e s t io qu aedam ( n o n d u m designata) circa sc ient iarum veter um his tor iam. (P. L a í n E n t r a l g o ) . 8 ) Q u o m o d o l inguae classicae hodie t r ad an tu r (E. H e r ­

n á n d e z V i s t a ) .

Q u i q u o d c u m q u e ad has vel ad alias res spec tans scr ibere volueri t , mi ttat ante ca lendas Martias : J. Lasso de la Vega, ab Actis , D u q u e de Me- d inaceli , 4; M ad r id (14).

Pontificia Universitas Salmanticensis nova «Facul tate», q u a m ajunt , aucta est, seu po t iu s qu ae jam pr idem exst i tera t , in mel ius mutavi t . N a m qu ae antea Facul tas Phi losophica t a n tu m erat , ex inde Facultas phi losophica er i t et l i t teraria, q u ae t r ibus par t ibus con t ineb i tu r : Ph i losophia , l i tteris hu m an io r ib u s seu philologia classica, paedagogis. Ideo Illas om nes d iscipl inas c o m p lec te tu r quas huj 'usmodí Facul ta tes co n su ev e ru n t . — C u m Mode ra to ­r ibus l ae tamur e i squ e b b e n t i b u s an im is g ra tu lamur .

XI Certaminis Capitolini A. 1960 Victores r e nu nt ia t i sunt : A ld u s B a r t a l uc c i ob laborem: Philologi somnium, T h e o b a l d u s Fabri ob * Varia ho­minum studia variique labores». Laude orna t i sun t : A lb e r tu s A l b e r t a n i , A l ­b e r tu s A l be rt i ni , O re s te s A l l a v e n a , R em us B r i g h i , Mieczyslaus B rozek (C racov iens i s) , J o s e p h u s Ia c o m e t t a , Aedi l ius M arellj , Jaochim P etrolli , Igna t iu s P o m a , Felix S á n c h e z V allejo , H is p an u s , ob «Gallia birota circuitur» v ivacem n a r ra t io n em , Gabr ie l la V e nt u r e l l i .

Sim ul ac v ic to res p raed ican tu r ce r t am en C ap i to l i n u m XII in a n n u m 1961 n u n t i a t u r .

Praemium Romae Cultoribus q u o t a n n i s ab Ins t i tu to Studi is Romanis p ro v e h e n d i s ob la tum , hoc an n o t r i b u tu m es t cl. v. A n d reae A lföldi , (na­t ione H u n g a r i c u s ) in U n iv e r s i t a t e P r i n ce to n e n s i (N ew Jersey) egregio doctori .

230 J a c o b u s S i d e r a , C . M. F.

Prestantissim i Viri Societatis Hispanicae Studiis Classicis Prove­hendis S u p r e m u m H i s p a n ia e D u c em ad ie ru n t , q u e m ut Praeses hono- r is ]causa II C o n v e n t u s Matr i t i congr eg andi esse vel le t et P a t r o n u s rogave­ru n t , e iq u e c o m m e n t a r io s Estudios Clásicos, et Bibliografía de los EE. CC. en España e t Actas del I Congreso Español de EE. CC., o b t u l e r u n t . Praes idem esse et P a t r o n u m S u p r e m o Duc i Francisco F r a n c o placui t , qui et verba laudis p iena et g ra tu la t ioni s et s t im u l i p ro n u n t i av i t .

Inventa archaeologica. — In te r alia p lu r i m a hcc u n u m recensebo: sub via, in P yra e o A t h e n i e n s i , u n u m m e t ru m al tam casu in v e n t a m esse ap o th e ­cam q u a n d a m pa rvam , a Sulla, uti v ide tu r , a n n o 86 a. C h . n., igni t radi tam. In ea ap o thec a octo s t a tuae jaceban t , affabre factae, in I tal iam mit t endae , ex q u i b u s q u i n q u e aheneae . Q u a n t i haec s t a tu a e faciendae sint , aheneae prae­ser t im , ex eo p a te t q u o d u n a t a n t u m s t a tu a aenea a d h u c in terra (n on in mari ) graecanica i n v e n ta est.

In Afghanistania i n v e n ta es t pr ima in scr ip t io graeca edicti A s o k á , Regis B u d h i s tae , aequal is A n t io c h o II, A n t i g o n o G o n a th a e , A lex a n d ro II E pi rens i , P to lom aeo P h i l a d e l p h o . In sc r ip t i o pet rae i n s c u lp t a e e d ic tu m ex l ingua indica in graecam c o n v e r s u m exh ibe t .

Latina Lingua. — C o m m e n ta r i o s nov os , la t ine scr ip tos , «Latina Lin­gua» n o m in e in s ign i to s n u p e r r i m e edi tos s u m m o gaud io sa lu tam us . N o n ita p r id em co m m enta r io los scholar es «Tirones Latinitatis» or tos , in P alaestra n u n t i a v e r a m . N u n c b re v is s im o pos t t em por i s spat io , decora forma ves t i tos r e r u m q u e j u c u n d a r u m plenos hos c o m m e n ta r io s ad u l to s v idem us . T an t i oper is a u c to r i b u s f a u to r ib u sq u e , ex M i n i m o r u m O r d i n e , op t ima qu aeque o m i n a m u r . A d h u c du os fascículos legi, q u i b u s sep a ra t im edi tae Tirones pa ­gel lae —a l u m n o r u m o p u s — ad ic iu n tu r . Epi s tu lae m i t t a n tu r : Lingua Latina, P a o l a in Italia. C o m m e n t a r i o s m o d era tu r : R. P. N ic o l a u s Lu s i t o .

Apud Brasilienses s tud ia p a r t e s q u e nost rae in d ies florere per gun t . P o s t C o n v e n t u m i l lum «1 Congresso Brasileiro de Cultura Greco-Latina» Sanct i Pau l i (Sâo Paulo) coactum, nova consoc ia t io creata est, cu i n o m en : « Unido nacional de Cultura Greco-Latina», qu ae p ro m o v e r e t et s t u d i a classica et c u l t u m s ive scr ip t i s s ive acroas ibus . C o n v e n t u s e t iam «nat ionales» , ter t io q u o q u e a n n o sal tem congregand i , decre t i 9unt . A n n o 1961 alter C o n v en tu s in urbe Belo Horizonte h ab eb i tu r .

C on soc ia t io c o m m en ta r io s q u o q u e cyclos ti lo excusos et cha r ta et rebus 9cr ip t i s m ax im e c o m m e n d a n d o s , q u i b u s est i n d e x Graeca et Latina ede ndo s cura t . Societat i p ra ees t cl. Dr. G e r a rd u s de U l ho a C i n t r a . Ab actis general is Jos. F lo r e n t in u s M a r q ue s L ei te .

P e r O r b e m 2 3 1

R. P. Victorius Genovesi, laureatus Poèta la t inus et c la r iss imus Sacrae Ri tu um C ongrega t ion i s h y m n o g r a p h u s a Jo anne XXIII , Pontifice Maximo be n igne receptus est et la ud ibus cu m u la tu s . S u m m o Pontifici carmina omnia in v o l u m e n 720 pag inar um collecta obtu l i t a tq u e donavi t .

C l arus vir R e n o i r , clar iss im us c i n em a to g r ap h u s in ter rogatus ab adu le s ­cente q u i d sibi fac iendum esse t u t ipse pel l iculas et facere posset et m o d e r a ­ri, re spond i t : tLinguae latinae vaca et Virgilium lege». Haec opinio auctor i ta ti s es t maximae . A t jocari iis in pr imis v id eb i tu r Renoir, qu i in i n s t ru m en t i s ad h i b e n d i s to tam ar tem c inem atogr ap hicam con t iner i put av er in t . A t in «pell iculando» una techne no n sufficit n e q u e in s t ru m en to ru m copia, sed requ ir i t u r et ce leri tas ingeni i et men t i s acies et vis ar do rque animi .. . Q u a e q u id e m nul l ib i melius inven ie s q u am Vergi l ium O v id iu m v e legendo. . .

ln Instituto Studiis romanis provehendis hab i tu s es t coetus in qu o de s e r m o n e la t ino q uan t i si t q u an t iq u e fac iendus max ima auctor i ta te d i s p u t a ­t u m est. De quo conf i rmatum es t et momentum ut vi r i nov i cum ve te rum cu l tu com m erc ium in s t i t u an t et teneant , et virtus ad an imos m en t e s q u e for­m an d as et ac uendas , et opportunitas ad s tud ia ingenua et l ibera fovenda, his praeser t im tem p o r ib u s q u i b u s h o m in es uno t a n t u m ut i l ium rerum amore ra- p iu n ru r . Id q u e in vot is h a b u e r u n t u t l ingua lat ina q u am max ime in dies p ro pa ga re tu r ei a q u am p lu r im is o m n iu m g en t ium viris ad hiber e tur , et u t novis viis r a t ion ibusque novis a magist r i s t rade re tur .

Biduo post magnam lugendamque illam elluviem ex mur is aquae vi rup t i s exor tam , qua Fo rum Julii (Fréjus) anno super iore pen i tu s de le tum est, duo m o n u m e n t a m anebant : m u ru s paludis artificialis an n o 1956 s t ru c tu s , et a rcus a l iquot aquae d u c tu s veter r imi u tpote romani . . . Pos tr id ie tamen m u ­rus artificialis dehisc i t et e v e r t i tu r totus .. . A rc u s bis mi llenari i aq u a ru m i m ­pe tum s u s t i n e n t invict i. . . U t arcus illi romani h u m a n i o r u m l i t te rarum et ar ­t ium cu l tus . . . Mul ta m u t a n t u r et n u tan t . Impavida nost ra procedun t . . . Ita V. H e r n á n d e z V i sta meri to co m m entaba tu r . . . (Estudios clásicos V (1960) 398).

H oc anno a p u d H i s p a n o s co m m em o ra tu s est millesimus a Bibliis vi- sigothicis-mozarabis Legione (León) die 19 m. Jul io a. 960 scr ipt is , et X IV an n iv e r sa r iu s pos t S tu m . Is idorum H ispa lensem na tum. Hanc nacti occa­s io n em ex o m n i b u s g en t ibus viri s tudiosi per i t i s s imique mul ta inves t iga run t i n v e 9t i ga taque Legionem cum convenis sent , p ro p o su e ru n t a die 28 m. sep. ad 6. m. Oc t . hoc anno.

Et de epulis loquamur... Si q u a n d o convivar i l iceat ( — libebi t certo ce r­t i u s — ) cu m amicis sive i nv i ta ns sive invi ta tus , si m inus co n v iv iu m opina- ru m ins t ru e re poter is , praebe sal tem lepidi ss imum. Amici amicis epulas d a tu r i h u n c pra ndi i ord inem s ta tuerunt .

2 3 2 J a c o b u s S i d e r a , C . Al. F .

Ordinem prandii diligenter attendite, convivae!!!

1. — N e c ta r apertlvum cum g u s ta to r i i s a tqu e ob lectam entis: pe tason e , lucanica .. .

2. - Sorbit io ex su cco p in gu is g a l l in a e confecta

3. — Artocreas o n isc i , seu gadi merluccii , em b a m m a te ly co p ers ic i cond itum , atque r u ­bra carota ornatum

4. — M o l l i s s im a caro pulli ga l l inace i t o s ­ta, fungo e du l i adhibito . V in u m ca m p a n icu m

5. — Copia pom orum cum liquore6. — Libum mellari is sacchareis o p u le n ­

tum7. — Cupediae ge la ta e8. — P o c i l lu m cafei

9. — Liquores: con lacu m , a n isa tu m , «qua­draginta tres»...

En aliam cenae chartulam.

1. — O b lec tam en toru m copia2. — Phaseo l i cum v i tu l in a rotundata3. — A s e l l u s cum m agonico em bam m ate4 — P u llu s in acetar iis5. — Crustula gelu coagulata6 — Cafeum7. — O ptim ae notae v ina , una cum cam-

pan ico8. — Liquores: R h on ium , con iacu m , an i­

sa tu m

P r o s i t !

Fors i tan q u a e d a m hic inscr ip ta n e d ic t ionar i i s q u i d e m ope intellegas. Nol i a n x i u s esse. Rem tene q u ae ap p o n e tu r . . . ce tera n o n nimis curanda. . .

Avenarium nostrum quinquagesimo quo sacerdotio initiatus est anno recurrente, l au d ib u s deco ra r e et volui et in t en d i . A t ex illis annis quinquaginta, a n n o s decem neglegent ia captus , s u r r ipu i . . . Scr ips i en im eum quadragesimum a n n i v e r s a r i u m ad implere . . . Q u e m an n i v e r s a r i u m p lu r imi sa­ce rdo tes a t t i g e ru n t ; quinquagessmum longe pauciss imi . . . In te r q u o s pauc iss i ­m os A v e n a r i u m n o s t r u m n u m era , cui i t e rum i t e ru m q u e g ra tu lo r ex animo. N a m a n n i v e r s a r i u m aureum q u e m d i c u n t ce lebrare licet, non vero quad r ag e ­s i m u m vel a l ium q u a l e m c u m q u e ; ne for te et t ibi q u i s q u a m s u s u r r e t quae ■—u t ipse n a r r a t A v e n a r i u s — a m i c u s amico o m n es et s ingulos anniver sa r io s dies ce lebran t i , su s u r r a v i t : A E I O U . Q u a e cu m sodal is n o s t e r ecqu id sibi vel let e ju sm od i voca l ium ex o rd in e e n u n t i a t i o , am icus i t e rum A E I O U m u s s i t a v i t et i n t e r p r e t a t u s est: «Al t e Esel Jub i l ieren O h n e U nte r la ss» (V e ­teres as inos jubi lare sine in termiss ione ) . . . Et est cu r r idea t is , amici!

Schola Superior Latinitatis (Escuela Superior de Latiu idad).—Salmant icae hoc a n n o a p u d Pont i f ic iam S tu d i o r u m U n i v e r s i t a t e m schola ap e r i t u r in qua l ingua lat ina a m p l iu s i n f o r m e n t u r qui vel in d ioece s ium cur i i s vel in scholis et Sem inar i i s lat ine loqui vel scr ibere d eb en t . Scho lam Lat ini tat is S uper i o ­rem adire p o s s u n t e t iam o m n es S tu d i o r u m U n i v e r s i t a t i s Pontif iciae a lumni et vel a l iarum s c h o la ru m . Bis in h e b d o m a d e scho la ap e r i t u r ab hora 5 ad 6 v e s p e r t in a m d ie b u s L un ae et Vener i s . C u r r i c u lu m hoc an n o R. P. J o s ep h u s J iménez , C. M. F. m oderab i tu r .

P e r O r b e m 233

V i t a f u n c t i s u n t . — J o s e p h u s V e n d r y e s qu i u n a cum A n t o n io M ei- l e t , egregio Doctore, in s tud i is indo europae is Galliae p r im u m locum habet , q u iq u e in H ib e r n ia et alibi h ab i tu s est s t u d io ru m cel t icorum auc to r et m a­gister . C u j u s in te r alia haec opera re cense nda arbi t ramur: «Recherches sur l'histoire et les effets de l'intensité initiale en latin (Par isi is , 1902), De hibernicis vo­cabulis quae a lingua latina originem duxerunt (Par is i i s , 1902, lat ine), Traité d'accentuation grecque (1904, saepe edi tum), Le langage (Parisi is , 1921), Traité de grammaire comparée des langnes classiques (Par is ii s, 1924). P rae te r mul ta alia quae in com men ta r i i s edid i t s u m m i moment i . A n n o 1952 Off icina Libraria Klincksieck edidi t: < Choix d ’études linguistiques et celtiques» in qu o m ens et doc. t r ina Jos. V e n d r y e s c o m p r e h e n d u n t u r . Ejus vi tae cur r iculum ab an n o 1875 ad 1960 p ro d u c i tu r .

P l i n i u s F ac c a r o (182-1959) qui h i s tor iam graecam et ro m anam coluerat . S tudia circa V a r ro n em C aton em , Scipiones, Gracchos praeser t im magni ab o m n ib u s er ud i t i s v ir is h a b e n tu r .

A n n o 1959 n o n ag in t i annos n a tu s Villelmus Nestle, h is to r iae graecae e t l i t te r arum scr ip tor fecundus .

Gustavus Lefèvre, qu i juven is p a p y r u m A p h ro d i to p o l i t a n u m i n v e n e ­rat, qua M e n a n d r i com oed ia ru m q u i n q u e magni m o m en t i f ragmenta con t i ­n eban tu r .

Die 10 m. nov. Felix Jacoby, Kielens is doctor, qui f r agmenta h is tor ico­ru m graecorum ex s tan t i a ed e n d a curavera t . O p u s t am en imper fectum re l iqui t .

Adolfus Schulten, n o n ag e s im u m a n n u m aetat is agens in u rb e Erlangen. Q u a m q u a m nat ione g e r m an u s , h i s p a n u s haber i p o te s t et mere tu r , qu o d mul ta H i s p a n ia e nos t r ae m o n u m e n t a inves t igav er a t ut N u m a n t i a m , T a r t e s ­s u m aliaque.

In pace C h r i s t i q u ie scan t .

Ja c o b u s S i d e r a , C. M. F.

B I B L I O G R A P H I A

K r e f e l d , H e i n r i c h . — Die Gedichte des Archi- poeta. H eidelberg, Carl W in te r , U n lv er - s i ta e tsv er la g , 1958,

Liber 152 pagelli* c o n sta t . R es crit ica a D octore H en r ic o W a te rp h u l in adversarii* exarata fuit: n u n c a D o c to re H en rico Krefeld In lucem editur. Libri vero d isp o s i t io fa c i l i s ac lucu len ta: Praefatio (pp. 7-11). B rev ia t io ­nu m n o t io (pp, 1 3 1 8 ) . V ita a tque op u s Archi- p o ë ta e (p p . 19 45). Libri te x tu s (pp. 47-83). C om m enta r iu m (pp. 8 5 -147) . Index (pp. 149- 152).

P oês ls la t in a eorum qu i h u m a nio r ib us l itteris s tu d en t tam qu am a na lec ta hic lectori miranda proponitur. S ic Archfpoëta:

N e s i m r e u s et d i g n u s odio , s i l u c e r n a m p r e m a m s u b m o d i o q u o d de r e b u s h u m a n i s s e n t i o p ia l oqui j u b e t I n t e n t i o (p. 47).

O p u s sa n e crit icum litterarium , cui c o m ­m entaria m agni prorsus in g e n i i a dduntur . Q u a m q u a m praeclaru* scr iptor praefationi i l la vo ce finem facit: « M ultum adhuc restat operis m u ltu m q u e restabit« ( S e n . Ep. 6 4 , 7 ) .

I. G o n z á l e z , C. M. F.

P e r e z Ruiz, F r a n c i s c o , S. I. — EI concepto de filosofía en los escritos de Platón - Filosofía y sabiduría. C o m il la s 1959

H ic l ib er vera e s t lucubratio p h i lo so p h ica quam etiam dicere p o s s u m u s co g ita t ionem de ipsa ph i losophia s e c u n d u m Platon is opera

Scr ip tor o p t im e m en tem P la to n is in t e l l e ­g it e t per varia p laton ica scripta tu te l ibereque pergit, p lu r im as q u a e s t io n e s phl lo log fcas et his to r ica s praeterm ittens quae n ih i l ad rem Ip9am p h i lo so p h ica m pertinent.

In primo capite a sp ec tu s , qu ibus p h i lo s o ­phia P la to n is o s ten d itu r , auctor memorat; apparet e n im haec p h i lo so p h ia vel ut d isc e n d i s tu d iu m , ve l ut s tu d iu m sa p ien t ia e quam ta n tu m dii habere p o s su n t , ve l ut s tu d ium a licujus rei qu ae fines v i tae h o m in u m superat.

Itaque ph i losoph ia , apud Platonem , est aliquid quod ab h o m in ib u s a b so lu te et perfecte non habetur nec haberi p otest .

In se c u n d o c a p i te a l t iu s perscrutatur qu o m o d o p h i lo s o p h u s vir, qui sen t i t se sa p ie n t ia m non habere , se gerere debeat In d is c ip u l i s in s t i t u e n d i s . Veri p h i losoph i non est , in q u it Plato, tradere corpus praeceptorum prius c o n fec tu m , sed d isc ip u lu m ducere donec Ignis sa p ien t ia e ejus a n im u m incendat.

In tertio capite co n v e n ien t ia m ph ilosophi cum ver ita te exam in at . P h i lo so p h u s platoni c u s a ss id u u s v er ita t is inq uis i tor est , quam seg n iter com parat , q u a m v is per totam vitam non eam perfectam ad ip isca tu r .

In libro P. Pérez Ruiz , su m m a laude d ig ­no, vera p h i lo so p h ic a m e n s P latonis d escr i­bitur.

O ptim a b ib liographia opus aperitur idque c lauditur tr ibus b r e v ib u s appendic ibus et locorum indic lbu9 P la to n is 9criptorum qui In libro c o m m e m o r a n tu r necn o n auctorum qui in ipso laudantur Q u ib u s o m nibus opus u t i l iu s praebetur leg ent ibu s .

J . G a r c i a , C. M F.

E i s e n h u t , W e r n e r . — Die Lateinische Sprache.Ein Lehrgang für deren Liebhaber. ErnstH eim era n Verlag. M ü n c h e n 1959.

H i c l iber j am in e o d e m l ibri i n d i c e quid

h a b e a t r e r um praebet : n a m l i n g u a m l a t ina m q u o d ad h i s t o r i a m l i n g u a e e t ad l i t t eras et ad

g r a m m a t i c a m c o m p l e c t i t u r . P r i m u m s u m m u m

l i n g u a e l a t i n a e c o n s p e c t u m affert ( i n q u o e t i a m l i t t e r a r u m a p p e l l a t i o n e m s e u p r o n u n ­t i a t i o n e m i n v e s t i g a t et « i n s t a u r a t am » p r o p o ­ni t ) , d e i n d e rem g r a m m a t i c a m . In ea parte r e g ul ae br e v i c l a s s i c o r u m 9 e n t e n t l a c o n t i n e n ­tur et e x p l i c a n t u r . T a n d e m breve e t i a m l i t t e ­r a r u m l a t i n a r u m s p e c i m e n t radi tur , in eoque v e t e r u m a u c t o r u m a dju nc t a h i s t or i ca et l i t t e ­raria i l l u s t r a n t u r d u m o p e r u m f ragme nta

o f f e r u n t u r l e g e n da .

B i b l i o g r a p h i a 2 3 5

Liber l is traditur qui l inguam latinam am a nt et agnoscere cupiunt, qui tam en pueri non s in t . Est optim a in linguam latinam in troductio .

J a co b us S i de r a , C. M. F.

C a r r o z z i , L. — Latinitas christiana, antologia di autori latini cristiani, Soc. Ed. Dante A ligh ier i , 1959 Milano.

M o m e n t u m h u ju s o p u s c u l i , q u o d in c o r ­pore Traditi o a d n u m e r a t u r , v e r s a t ur in dl l i - g e n t i s 9 i m l s c o m m e n t a r i i s i n 9 ing u l a s c r i pta

c o n fe c t i9 e t ad p a g i n a r u m c a l c e m p os i t i s : q u a e pr i nc i p i a g r a m m a t i c a e x e g e t l c i s m i s c e n t ut m e n 9 a n t i q u a 9 c r i p t or u m c h r i9 t i a no r um n u l l o fere d i s c r i m i n e et v a r i e t a t e m o d o l o ­q u e n d i i l l i u s t e m p o r i s propri i9 , p e r s p i c u e ab o m n i b u s c o n s p i c i a t u r .

N e c o b l i v i s c i p o s s u m u s e xc e r pt a q ua e s e l e c t a s u n t e x o p t i m i s et l o c u p l e t i s s i m i s 9 c r i p t o r u m .

Su nt en im varii generis scripta, quae n ov ita te argum entorum et dicendi ornam entis o p t im e nob is pate fac iunt et naturum artis et h o n e s ta te m atque integritatem anim orum et ardorem fidei primorum scriptorum et poèta- rum chris t ianorum qui latine opera exararunt.

Itaque m entem la t in a m -ch r is t ia n a m com- perim us (n excerp t is operum T ertu ll ian i (pg. 14-30), M in u c ii F elic is (31-37), Caecilii Firmiani Lactantii (38-48), S. A m b ros ii (49- 77), A urelii Pru denti i (78-87) , S. A u g u s t in i ( 8 8 1 1 3 ) , S. H iero ny m i ( i l4 - 1 2 5 ) .

U n ic u iq u e scriptori notu la h istor ica et litteraria a pp on itur .

Q uae propria su n t l inguae latinae chris- t ianae , tum ea quae ad vo ca bu la , cum ea quae ad gram m aticam et ad e lo c u t io n is rationem pertinent, in appendice (126-132) co m p o s i te c onjunguntur .

J. G a r c i a , C. M. F.

E r n s t H e i m e r a n und M i c h e l H o f m a n n . — Antike Weisheit. E ine S a m m lu n g la te in is ­cher G edanken . U rtext und U ebersetzung. Bei Ernst Heim eran in M ö n c h e n 1959, 7 Auflage.

En fa sc icu lu s sen ten t iarum a veteribus G raecis R om an isqu e prolatarum de Deo, de

m undo, de h o m in e , de anim a, de corpore, de pulchro, de v ita , de arte, de m ente, cet... ab Ernesto H eim eran , Editore c lar iss im o , co llec ­tus . H ae sen te n t ia e quae totam hom inis v itam am plectuntur, textu pr im igenio afferuntur graeco vel la t ino et vers ione germanica, fo n ­t ibus ubique a l la t is . U s ita t i s s im a e etiam sen ten t iae et brev issim ae in extrem o libro colliguntur.

Q ua n ti apud Germanos h ic l iber fìat ex eo sequ itur quod jam septies editus est cum 21 mill ibus exem plorum ab anno 1932.

P l a t o n , — Phaidon. G riech isch und deutsch herausgegeben Franz D i r l m e i e r . Ernst H eim eran Verlag. M ü n c h e n 1.959, 2 Auflage.

N o n ita pridem hujus ips ius operis prio­rem ed it ion em —anno 1949 in lucem datam — nuntiav i . N u n c denuo apparet eadem ratione ac ante et in m elius redacta.

Id nota tu d ignum ae9timo: l ibrum h u ­jusm odi d e n u o nostra aetate edi quia tales legere aequalium nostrorum interest . A n im i aequalium nostrorum veritat is ex i le s et jejuni, tantam l it terarum recentium vacu ita tem fast id iun t expetuntq ue rem solidam mentem a len tem Plato m en tes adhuc alere potest «m ateria lism o», ut ajunt, crasso im b u ta s . H ujus rei te st im on io haec nova P haedonis ed it io sit.

C i c e r o M a r c u s T u l l i u s . — Atticus-Briefe. L ate in isch -deutsch , ed. H e lm u t K a s t e n .

Ernst Heim eran Verlag, M ü n c h e n 1959,

pg 1195.

Juvat hoc uno v o lu m in e non majus mole - n a m charta subti l i ed itur— om nes Ciceronis l itteras ad A t t ic u m am icum m issa s , c o llec ta s habere easque textu latino ad fidem codicum exacto et accurata in germ anicum translat ione ditatas. U trum que hic aest im andum .

Etsi Auctor crit icam ed it ion em a H . Sjö­gren co g n o sc it et adhibet, tam en et ipse —cum rei s it per lt iss im us— sua proponit. Q uae tamen ut facile c o n su li poss in t , s i n g u ­lorum librorum con v en ien t ia s et discordan- tias tabula adjuncta proponit.

2 3 6 B i b l i o g r a p h i a

O pu9 c o m m o d is s im u m reddunt in d ices geographicl e t n o m in u m , et n otu lae s in g u l i s fere e p is tu i s su b m issa e .

J a c o b u s S i d e r a , C. M. F.

C r e u s V i d a l , L. — Introducción a la Apologéti­ca. La Horm iga de Oro, 1 9 5 / , Barcelona.

En Iiber quo primordia A p o lo g e t ic a e tra­duntur. A u cto r —ut Ipse a i t— id s ib i propo­s u it chr ls t if ide l iu m in s t i t u t i o n e m fovere, quorum a n im i c u l tu s p lerum que, quod ad a p o loge t icam eru d it io n em att inet , parum id o n eu s videtur. N o n sc ientif ica sed s im p l ic i ratione agit de a g i ta t is s im is v u lg o q u a e s t io n i ­b u s — «viejas o b je c io n es contra la fe, propias de las ter tu l ia s de café de fin de s ig lo» (p. 22). «Las d u d a s y o b jec ion es contra la fe que v a n a ser objeto de n u es tro e s tud io , e s ta s d u ­das e le m en ta le s ( ta le s co m o la in v is ib i l id a d e in v id e n c ia de la R el ig ión , la m ás aparente que real e sc a sez de fuentes h is tó r ica s , la a s i ­m ism o aparente oscuridad tam bién histór ica q u e e n v u e lv e a lg u n a s de la s épocas m ás a n t i ­g u a s de la Iglesia, etc.» (p. 28) —

Ratio o m n ib u s probanda o m n iq u e a p p a ­ratu et pompa sc ien tif ica so lu ta ipsa merito, ut popularem o p in io n em s ib i v in d ic e t , s e se jure c o m m e n d a t . Rem tam en auctor —sua m odestia In du ctu s— verbis ve lat et s im u la t , dum ait q u a e s t io n e s , q u ib u s ipse stu det , in th e r m o p o l i i s agitari e a sq u e a q u o l ib et h o m i ­ne att ing i fa c i l e posse , cum vere s in t fru c tu s d iu t i s s im i s tu d i i e t laboris in rebus et argu­m e n t i s apo lo g e t ic is , qu oru m ex p l ic a t io et en o d a t io v iru m In re sa p ie n te m prudentem - que praebent.

C e n s o r i n u s , C. M. F.

C i c e r o . — Cicero on the Art of Growing Old. A T r a n s la t io n and Subject ive E valuation o f the E ssay E ntit led Cato the Eider on O ld A g e by Herbert N e w e l l C o u c h . Brow n U n iv e r s i t y Pres P rovidence, Rhode Is lan d and A. H. S to c k w e l l , Ltd. Ilfracombe, England, July, 8, 1959.

V e l ip se libri t i tu lu s scr ip tor is propos itum sa t is exprim it . T ra n s la t io nova est , et, q u a m ­v i s , l inguae e t nostri9 m or ib us ap tan d i cau9a, no n n ih il a l iquando am plif icetur, ad verbum

tam en effecta dici debet, im m o et litteraria; eo en im st i lo s e n te n t ia e confirm atae sunt ut in terpretat io e leg a n s facile Judicari, ejusque su p era t io d iff icil is c en se r i possit .

T e x tu s abest; teubn er ianun tam en sec ­tatur.

T o tu s d ia logus in octo partes dividitur, u n aqu aeq ue opp ortu ne inscrib itur, atque in e is cum nova dialogi persona vel disputatio inducitur, lev iores t itu l i in terp onun tur . Post vero cu jusqu e partis interpretat ionem , sub i isdem t i tu l is , com m entar i i sequ un tur . In eis m agna copia rerum su p p et i t professor ibus ut e x p l ic a t io n e s a m o en ita te et doctr ina plenas, e asqu e, a lu m n is hu ju s tem poris aptatas pa rare possint; adn o ta t io n e9 insuper copiosae i n s u n t ut a lu m n i m in u s docti intellegant quid C icero sen t ia t , unde sententiam hau riat, e jusque sa les ubi s in t abd iti . Verbum «subjective« quod e s t in t itu lo m om entum habet, s iq u id em hi c o m m en ta r i i a liter apud nos confect i e s se n t . U t in a m hoc exemplum aem ulat ion em in nobis exc ite t .

B reves tandem s u b s u n t ad n o ta t io n es quae locos et 9imllia descr ibunt.

Liber ergo, cum t o t u s v e rn a cu lu s sit, om ­n ib u s gratu9 erit, s e n ib u s certe pulchrum obsequium ; l it terarum vero doctis , multo m agis.

E u l o g i u s T e j e r i n a C a n a l , C. M. F.

A r i c i A z e l i a . — Tacito. Storie, D ia logo degli oratori, G erm ania , A gr ico la . U n io n e Ti- p o g ra p h ica -E d ltrice T o r in tse , 1959, pag. 597.

C ollec t io h aec a cl. viro A u g u s to Rostagni m oderata , quae « in tende adunare tutti i maggiori te s t i della letteratura latina» qu ae­que hac ten u s X I V grandia co n t in e t v o lu m i­na, optim a e x is t im a t io n e ornata et auctoiitate lec tor ibus no9tris se se praebet.

C on sta t hoc q u in tu m corporis volum en prooem io q u o bevlter (pag. 9-26) et summatim (scr ip torem T a c itu m parvi e sse crederes) e x ponu ntu r et ad Taciti opera Ip9umque T a c itu m spectantes att inguntur , qu a es t io n es quae apud alios scriptores et m axim i habentur et plurim as a m p le c tu n tu r pagellas. En praeci­puarum q u a e s t io n u m ab auctore expositarum in d ic u lu s :

B i b l i o g r a p h i a 2 3 7

De un iuscujusque operis com posit ione tempore, de T ac it i fontibus seu de scriptori­bus i l l i s (Vergil io , Horatio, Lucretio, Sa llust io ceterisque) quo9 forsitan T ac itus im itatus sit , de textus fide, de orationis Tacitianae colore, id e9t de gravitate illa qua saepe usus e9t, de in c o n c in n ita te 9eu «ruttura s i s t e m a ­tica nelle diverse parti dei periodo», de in ­condito et rudi Tacit i sermone ex quo q u a e ­dam nasc itur ut »ribellione ad ogni o sser ­vanza sco last ica dell' armonia formale». Q uae om nia ceteraque ad T ac it i opera sp ec ­tantia su m m atim , ut d ix im us , traduntur. C onversio in ita licum serm onem (pag. 29- 532), quae et fluida, et n it ida est et jucunda, plurim is ad hoc notuii9 Italicis ad historiam et geographiam pertinentibus ditata et aucta, in operibus a cl. viri9 gallico altero H en rico Goelzer ( Histoires), altero Caesare Giarratano i ta lico (Le Storie) co m p o s i t i s nititur.

O pu s totum c op ios iss im o de re historica et geographica ind ice (pag. 535-596) c la u d i­tur, ad i llud con su len d u m et in te llegendum utlli99imo.

J e s u s A r a m e n d i a , C. M. F.

P e n a g o s , L u i s , S J . — Gramática Española. Acom odada a 1 .° y 2.° de Sem inarios y Bachillerato, 1959.Gramática Latina. 11.* edición. 1959. Gramática Griega. A com odad a para 1.* y2.° de griego en Sem inar ios y 5.° y 6.° de Bachillerato. 4 * edición, 1958 (Bibliotheca Comillensis), Editorial «Sal Terrae», S a n ­tander.

Cum tre9 totidem linguarum gram maticae ab uno eodem que auctore proveniant magno com m od o et u t i l i ta t i a lum nis e s se poterunt.

G ram m atica h isp á n ica ita exarata et ordi­nata e s t ut latina et graeca captu faciliores reddantur; in h i s ergo quaedam n o t io n e s om ittuntur, quae in illa su nt quaerendae; in h isp á n ica vero, ut auctor ipse asserit, su n t partes quae m inus proprie tractantur, quo tamen aptius cu m latina et gracca co n v en ia t , quod, ut u t i le sane, ita indulgentiae scriptori tribuere expedit .

M axim am autem uti l itatem habet quod auctor unus est , nam eandem semper n o m i­nationem gram m aticam eadem que fere n o m i­

na, quod pueris praesertim com m odum est, in tribus gram m atic is in v en ia s . S y n ta x is praecipue, propria nom inum d es ig n a t io n e , s im p l ic is s im a v idetur et perspicua. T a m en in rebus gram m atic is nuncup and is non n ih il nov ita t is in v en im u s; nam modos l l ios psycho- logicos, realem dico, ev en tu a lem , poten t ia lem , irrealem o m itt it , dic itque tan tu m orationes esse com m u nes (reales et e v en tu a le s ) , p o te n ­tiales, irreales (G. E. p. 114 et passim); ora­t io n es c ircu m stan tia les vocat a l ias cum temporum co n se c u t io n e (G. E. 128 ss .) vel in c o n stru c t io n e non ordinaria, —adverbium In hispánico serm one aptius praecedit adjectivo quam su b s ta n t iv o — (G. G. 143), a l ias in co n stru c t io n e ordinaria 9eu co m m u ni (G. G. 147; G. E. 131 et passim); et e t ia m in con s truct ione indefinita (G. G. 152) i . e subjunc­t iv u s et o p ta t iv u s iterativus; n ih il de o ptativo obliquo, qui in c o n s tr u c t io n e cum indic, opt. inc lud itur . De qu ibus doctiores v id e ­rin t.. . A t in rebus n o m in a n d is non solum util itati , sed e t iam antiqu itati et u su i c o n s u ­lendum , ne indeterm inatio n imia oriatur aut confusio; praeterquam quod vocabula , quae • d hu m aniores l it teras pertinent, quadam religione tenenda su nt .

Q uicq uid vero de no m inu m appellatione eorum que usu, certum e st has gram m aticas maxim a c lar itate et s im p l ic i ta te et facilitate gaudere quod tum ex accurata express ione e v en it , tum ex m u lt i s quadris per sy n th es im co m p reh en s is , tum ex typorum com pendiis quae in extrem is page l lis contrahuntur . Fraeterea Grammatica h ispánica ex erc ita t io n i b u s et loc is scriptorum s e l e c t i s ditatur; latina vero et graeca o p u scu l i s hujusm odi, separatim ed it is , locupletantur .

E. T e j e r i n a C a n a l , C. M . F.

L i m e t H. et R e n a r d R. avec la collaboration de A. Brosgol-Remy (et aliorum 8 scripto rum). Guide Bibliographique pour les Profes­seurs de Langues anciennes dans l’Enseig­nement Moyen. Fascicule 1 , 1953-1958 . A. Cl. Lg. Rue neu v e , 59, S ta v e lo t 1959.

C on soc ia t io « Amis des Classiques de Liège» potius quam praesens litterarum cultusquc veteris d iscr im en deplorare, m aluerunt Ita laborare ut quaedam saltem uti l ia eaque

2 3 8 B i b l i o g r a p h ia

perennia perficerent. Inter alia , h a n c qu oqu e u t i l i s s im a m feceru n t rem: eorum librorum ind icem seu c a ta lo g u m c o n feceru n t qui m a x i ­m i m o m e n t i e t a lum ni9 et m a g is tr is e s se p o s s e n t N o n igitur o m n e s auc to res l ibros de graecis rornanisve rebus praebent, sed tantum q u o s u t i l io res aest im arunr. Q uare inter tot l ibros , 6 8 2 in hoc pr im o fa sc ícu lo n u m er a n ­tur, qu i ita d is tr ibu untu r: I. *Recueils biblio­graphiques. II. Encyclopédies et Dictionnaires. III. Ouvrages généraux (Géographie, histoire, idées, religion et mythologie cet . ) . IV . Auteurs ( latins, grecs, traductions). V . Grammaire. VI. Vocabulaire. VII. Méthodologie. VIII. Matériel audio-visuel».

Q u o d ad l ib ro s ibi a l la to s a tt inet , qui afferuntur op t im i su n t , at n o n o m n e s op t im i ibi nu m era n tu r c u m res p rud en t i auctorum e x i s t im a t io n i re l inquatur . F o r ta s se et ut i le erit index eorum co m m en ta r io ru m qu i v e l (a t in e scr ibuntur vel de rebus la t in is grae- c is v e agun t , ut Palaestra nos tra , ut Latinitas V a t ic a n a , u t Acta diurna ang l ica , ut Vita Latina g a l l ica .

Sp eram us no9 q u am p r im u m et a l io s h u ­jus oper is u t i l i s s im i ha b ere p o s se fa sc ícu lo s . Q u i em ere c u p ie r i t sc ia t l ib e l lum 3 0 francis belg is c o n s ta r e e u m q u e acquirere p o s se p e c u ­n iam m it ten d o «au com pte de C h èq ues P o s ­taux 2 1 3 2 .9 4 de M. E tienne E v r a r d , Trésorier de' L' A . CI. Lg. 57 a v en u e Reine A str id . T i l f f (Belgique)».

J. S i d e r a , C. M . F.

W . V a n R i j c k e v o r s e l e t C h . L a m b o t t e , S. J .

— Le Latin en Cinquième. D esc lée de Brou-wer, 1959 , pag. 80 .

In hoc fa sc ícu lo —p a g in is 8 0 c o n s t a t — ad eos q u i in l a t in i t a t i s via pr im os gradus fac iunt , d est in a to , c o ll ig u n tu r , ut in ipsa libri in sc r ip t io n e signif icatur, praecipua illa vocabula quae 9aeplus (n la t in is l i t t e r i s ver ­ten d is et (n e x erc i ta t io n ib u s c o m p o n e n d is , ab a lu m n is usurpantur (pp. 1-18), aliaque su m m a t im exponu ntu r qu ae ad pronom ina, p r a ep o s i t io n es , adverbia, co n ju n c t io n e s , prae­verbia et suffixa referuntur (pp. 19-30); index qu oqu e propon itur co p io su s (pp. 30 -80) quo tria c irciter m ilia vocabu lorum c o n t in e n tu r quae ad libros scho lares v er te n d o s et Intel l i ­

c e n d o s op t im e su p p etu n t . Ex q u ib u s vocabu. l is quae principaliora putantur quaeque sunt d esu m p ta ex «Vocabulaire de base» (París O c d l , 1952) a cl. viro M. M athy collecta, l it teris no tan tur n igr is ut m e l iu s noscantur, m ellusqu e m em oriae m and en tur Post aliqua vocabula , parenthesi in c lu s i inveniuntur num eri qu i ad G ram m aticam Latinam a c la ­r is s im is J. Jansen s e t V a n de V orst (Dessam, Liège) exaratam , referuntur, ubi a lum ni prae­cipua de verborum , d ec lina t ione , genere cet. in v en ien t .

F asc icu lus — ut G ram m aticae Latinae c o m p le m e n tu m — ita est et concep tus et c o m p o s i tu s ut a lu m n u s nu nc pedetem ptim n u n c firmius la t in i ta t i s v iam ambulare possit F a sc lc u lu m ergo a u x i l io et Juvam ini magno pueris fu turum speram us.

J e s u s A r a m e n d i a , C. M F.

L u c r e z i o . — De rerum natura, l ibro qu into .C om m ento e note di C. G i u s s a n i e ES t a m p i n i . T erza ed iz io n e aggiornata daV ittor io D ' A g o s t i n o . Loescher editore, T or in o 1950, pag. 168.

N e m o est q u i ignoret quanta s in t opera doctrina referta, q u a n ta e s in t e t iam com m e n ta t io n e s nostra aetate editae, ad expo nenda et Interpretanda quae Lucretius poeta «pollen ti pectore» et voce I n V operis sui libro, qu od «De rerum natura» Inscribitur, cec in er i t .

O p u s ta m e n m a x im i m om enti , (dque ma x lm i e t ia m p o n d er is , erudit ione uberi reple­tum de 5 .° Lucretii libro quod a c lar issim is v ir is C. G iu ss a n i e t E. Stam pin i c o n sc r ip ­tum e st , a V ic to r io vero D 'A g o s t in o — In rebus Lucretianls m ax im e p e r i to — nuper ad nostram a eta tem o p t im e est accom m odatum .

N o b i l i s s im u s Igitur vir V ic torius , cum C. G iu s s a n i operi a liqua praecipua deesse a n im a d v er t is se t , a l ia perm utavit , alia vero addenda curavit , alia tandem o m n in o reno­va v it . C o m p lev i t quoque atque sc ie n te r locu ­p le ta v it —alias in ex trem o l ibro addens n o ­vas n o tu la s— co m m e n ta r ia illa quae a C G iu ssa n i ad paginarum calcem afferuntur Labor vero pr im us et, ut videtur, g r a v is s i ­m us a claro viro su sc ep tu s , fuit quidquid ad

B i b l i o g r a p h i a 239

criticam rextualem refertur, nam «hanno preso una via diversa da quella tracciata dal G iussani , in qu a nto sie tenuto maggior conto della tradizione manuscrita.. .» .

Ad quem laborem aggrediendum atque conficiendum c onsu lu it plurimlque habult opera critica praeclarorum virorum Josephi Martin, Germani, Alfredi Ernout et Leonis Robin Gallorum, et C. Bailey Britanni una cum optim is cod ic ibu s Laurentianis E. F. L.

Liber ergo in re optim us, su m m isq u e vir­tutibus cum ulatus , m axim e s tu d io s is c o m ­m endandus est.

J e s u s A r a m e n d í a , C . M . F .

S t o l z , G e o r g e . — Approach to oral latin.A n h u r s t College. Sou th W oodstock , Conn.

Georgius S t o l z hoc libello, c yc lo9 t i lo v u l ­gato, v iam m agistr is aperit ut et facili et delectabil i m odo linguam la t inam a lu m n o s lo qu en do docere p o ss in t . Primum propositum aperit, deinde procedendi m odum breviter e v o lv i t quod ad serm on es conserendos et quod ad vocabularium pertinet, den ique exem pla quaedam praebet quo m odo pueri a du lescentioresque erudiri hac in re pos9 in t . Praebet e n im promptuaria parvulorum , im a ­g inem v itae cot id ianae, fabulas q u a e s t iu n c u ­lis et vo ca b u l is ex p l ica t is ornatas, tirocin ium H oratianum (quo pr im um carm en Horatii poêtae latine s im plic i ter explicatur). O p u sc u ­lum finitur eorum librorum recen sione qui h a n c lo qu en d i v ia m produnt. Libri anglici, ut par e9t, p lurim i recensentur. Palaestram nostram Latinam in H isp a n ia unam novit a u c t o r e t Nova et Vetera Mirii nostri. M axim o nob is laudi et decori fuerunt clari viri verba. A t in posterum et a l ios libros h isp á n ic o s eum brevi censurum posse spera m u s .

D. G r a y , M a s o n and J e n k i n s , T h o r n t o n . —

Latin For Today. G in and C om p any Ltd.18 Bedfort Row, London, W . C . I.

Jam inde ab anno 1934 M. D. G r a y et Th. J e n k i n s novam viam esse ingrediendam lati­nae linguae a lum ni9 tradendae professi sunt. Im m o et scr ip t is propugnaverunt et fieri posse m onstrarunt hoc libro, quatuor v o lu m in ib u s absoluto; • Latin for today», nunc septie9

decies edito. E dit ionibus iteratis potius quam co m m en d a t io n ib u s libri u t i l i ta s et opportu nitas dem onstratur. Quam uti l ita tem co n sp i ­c ie s ex ipso proponendarum rerum modo. D o cen d i ratio procedit rec t is s im a via: a cog­n it is in incognita . Q ua n tu m fieri potest res antiquae cum recentioribus conjunguntur . A lu m n i d iscendi cup id itas incitatur n e c e s s i ­tatis l inguae latinae et u t i l i ta t i s exposit ione: Lingua latina in hod ierno linguae anglicae usu v iv i t ve l m anifesto vel occu lte . Quare a lum nu s ip se per se m ulta invenire potest latina in a n g l ico serm on e. S in gu la capita rem antiquan ev o lv u n t , in quam regulae et verba et om nia v o lv u n t ut circum axim. Quod fit in quatuor v o lu m in ib u s . Res am oene —eMam copiosis p ic tu r is— ante ocu los e n u ­cleantur, in aliquo vo lum ine et iam carm ini­bus canendis. . .

O p u s o m n in o com m endandum .Ipsi Editores calendarium anglicum lati

num ann uu m evu lgant , in quo dies hodierno modo et veteri la t ino no ta n tu r , s im ulq ue praecipua rerum antiquarum memoria a n n i­versaria revocatur. Quod calendarium sim ul delec ta t et instru it .

J a c o b u s S i d e r a , C. M. F.

P a o l i , H u g o H . — Fabellae tres. Indorum Sa­pientia. B ibliotheca scriptorum recentio- rum. In A e d ib u s F el ic is Le M onnier, 1954.

N e sc io q u and o Bibliotheca scriptorum recentiorum, m oderantibus Alfredo Bartoll , H ugone H. Paoli in s t i tu ta s i t , sed neque quot vo lum ina in ea edita s in t . Id unum scio, duo v o lu m in a , quae ad m a n u s jam pridem v e n e ­runt, lep id is s im a ess« atque pulcherrima.

Fabellae tres sunt: 1. A s in u s , bos, m erca­tor praedives , quae inter alia hoc docet: • h o m in e s , n is i deo quodam aux i l ian te , plus quam asinos sapere fas non est» . 2. de equo Prometheum culpante, 3. de regis filia pulcherri­ma, fabella indica quae m onet «ne n im is I n

re ulla, si quid cu p im u s , d e su d em u s , c u m fortuna, ut m u l t i s ex rebus co ll ig i potest , plerumque soleat neglegentioribus favere». S c i t is d e l in ea t is figuris fabellae illustrantur, quae anim um m ovent vel r isum vel admira­t ionem .

240 B i b l i o g r a p h i a

Indorum Sapientia: 2 5 0 consta t Indorum s e n t e n t i i s ubi clare perspic itur q u a ntu m i l larum g e n t iu m m en tis acum en et rei u su s que cognit io . Lege o m n e s , o m n e s m u lt i a e s t i ­m and ae, ut haec: « N o n bene, libra, cujus arbitr io tam multa c o m m it tu n tu r , officio funger is tuo: graviora d ep r im is , lev iora e x ­to l l i s» . C a v en d u m ta m en non o m n e s s e n t e n ­t ia s s e n s u c h r is t ia n o im bui , ut ex. gr. 128, quam fortasse d e le v i s s e m elius erat.

J a c o b u s S i d e r a , C. M. F.

F r a e n k e l , E d u a r d . — Horaee. C larendon Press: Oxford U n iv e r s i t y Press. 1957. Prlce ( in U . K. O n ly ) 55 s . net.

Q u a m q u a m ex libri t i tu lo ve terum n o t io ­nes q u is exspectare p otest , ta m en ea e s t rat ion e et perfectione o p u s e laboratum , ut n o v is s im u m prorsus e x ste t .

Libri major m oles v idetur quam pro pagi­narum num ero, qu od fit ex o p t im a chartae nota. Q u a e vero d icam de ejus figura et s p e ­c ie , supervacanea jud icabis; e ten im o m n ib u s notu m e s t quam v e n u s te , q u a n to q u e lectorum plausu et d e lec ta t io n e Prela C laren donian a l ibros edant. Sp len d id a , ap t iss im a , d is t in cta s u n t om nia; qu o fit ut l iber mera v o lu p ta te attrectari leg iqu e va lea t .

Haec profeto tam accurata im p ress io i p ­su m op u s co m p le t et c o m m e n d a t .

Prop ositum auctor is non est a l iu m , ac qui e x s ta n t , e jusdem generis librum cum textu et tra n s la t io n e conficere; sed lectorem In ten d it Ita instruere ut ipsa H orati i poëm ata inte l legere , e t librorum, q u oru m ea partes s u n t , d i sp o s i t io n e m e t naturam perspicere poss it . N e q u e vero c o n s i l iu m e s t monogra- ph ias reficere aut repetere qu as a lii de Horatio pararunt; ex is t im a t e n im auctor in te l l e g e n ­t ia m poèseos e s s e o p t im a m ad ipsu m poëtam v ia m . H aec autem in te l le g en t ia in H oratio difficil ior e v a d it tu m ex poëtae in g en io et operis ratione, q u o ru m m om en ta et adjuncta, causae et exem p lar ia , s u n t o m n ib u s partibus in v e s t ig a n d a —idque auctor aggreditur s u m ­m a e r u d i t io n e - ; tu m m axim e ex congerie sc h o la s t ic a e in s t i t u t io n is procedente tempore conservata , qua exonerari e t m en tem expediri ut poèta p o ss i t s in cere audiri, diff ici l l im um

est.

Ar e r u d i t i s s im u s vir E. Fraenkel hanc de H oratio notit iam altiore nob is praebere cona­tus est , m u lt i s u s u s adjum entis tum antiquus cum recentibus , d o cu m en ta latina et graeca et cu ju s v is I inguae hod iernae referens. U t tamen Invest iga tio facil ior et accuratior e sse t non om nia H orati i opera pertractare opportunum v i s u m est, sed se le c t io n e m tantum; haec ta­m en, cum a dm odum suffic iens sit, to tum H oratium c o n sp ic ien d u m et perscrutandum praebet; ideoque liber e leganter so lo verbo «Horaee» inscrib itur.

Jam vero, praeter alla in pr im is X I V pa­g e l l i s , ordo cap itum hic est, latine interpreta tus: I. V i t a H orati i (1-23); II. (Epodi (24-75);III. Líber I Saturarum ( — 173); IV. Liber II Saturarum ( — 151); V. Carm inum libri I-1II ( —307); VI. Epistu larum lib . I (308-363); VII. Carm en saecu lare ( — 382); VIII. Epistu la ad A u g u s tu m (389); IX . C arm inum lib. IV (400- 453); In d ices:G eneralis ; Poëmata et loci ex­planati; Verba: latina, graeca (455-464).

Ex in d ic u m co n sp ec tu apparet quanta sc ien t ia et rerum varietas hbro contineatur. Liber certo n o n nis i erudit ior ibus , tironibus ex c lu s is , c o n fec tu s est; i isque, qui optim is l i t ter is de lectantur, ju c u n d iss im u m erit; ei vero qu i de H oratio scribere statuerit, erit In posterum , s i c o n su lte procedere vu lt , omnino necessarius.

E u l o g i u s T e j e r i n a C a n a l , C. M. F.

T h u m b A l b e r t — S c h e r e r A . — Handbuch der griechischen Dialekte Heidelberg iy59, Carl W in t e r — U n iv ers itä tsv er la g , p. X V + 436 .

O p er is Ingentis , quo dialecti graecae trac­tantur, v o lu m e n alterum ante quinquaginta fere a n n o s A lb e r tu s T h u m b edidit; quam ed i­t io n e m p lurim is locis subti l iter suppletam atque auctam A n t o n iu s Scherer iteravit. Hac arte gram m atica praeter idiomata Graeciae o c c id e n ta l i s jam priore tom o tractata de d ia lec t is agitur Graeciae centralis et orienta­l is , cu i e t ia m A s ia (minor) et in su lae quae­dam m aris m edii adnum erantur , ut Lesbus C yprus Creta. Inqu ir itur igitur in dia lectos A e o l id em , A rcad iam et Cypriam , P am phy­liam, Ion id em seu Iadem et A tth id em , d e n i ­que in M y ce n id e m . A d scr ibu ntu r autem

B i b l i o g r a p h i a 241

A eo lid i d ia lecto e t iam serm ones Boeotius et T he ssa l iu s et Lesbius, qui m u lt is ex partibus inter se congruunt, q u a m v is n o n n u ll i s locis idiomata d ialecti Doridis suscepta s in t A tq u e prim um quidem in hac ut in ceteris d ia lect is v e tu s t i s s im a litterarum m onu m en ta perqui­runtur, t i tu l i sc i l ic e t conservati. Q uarum in scr ip t io n um loci allati, qu i v ix qu icquam prosunt, si non apparet, unde s in t deprompti, d i l ig e n te r ass ignantur ab oper ibus recentio- ribus et praestantior ibus hujus g en er is repe­titi. D e in d e quaeritur de ipsis auctoribus, quorum scripta potlora judicio e legantiaque perpenduntur. D enique qu id gram m atic i p o s ­teriores, praecipue A lexandr in i , jud icar im , qu antu m id rei co n d u c it cognoscendae , a n i ­m advertitur Q uo Ht, ut s ingu lae d ia le c t i ab ortu usqu e ad occasum , quoad litterarum m o n u m en t is interdum la c u n o s i s et m ancis fieri potest , an te o c u lo s legent ium ponantur. A cced it , ut s in g u la e proprietates pertiacten* tur et e lem enta , q u ib u s variae d ia lect i inter se differunt aut congruun t . Q uae rationes su m m a qua potest d i l igentia de lineantur. N a m vocabulorum structurae variae dlver- saeque pervestigantur, term inationes n o m i­nu m su b sta n t iv o ru m , formae verborum in tempora m odosque flexorum. A cce d u n t ad­jectiva In adverbia vel in comparativum flexa, nom ina num eralia variata, participia, conjun ct iones , copulae copu la t lonesq ue l i t te ­rarum quarundam . (as autem dialectus, id est d ia lec tus Ionis A s ia e m in o r is , in d e ab aetate H om eri carm inibus ep ic is m agis ma g isq u e aptata et adhibita usque ad medium , quod dic itur, a ev u m B yzantinorum , id est undecintum d u o d e c im u m v e saeculum p. Chr. n. e t iam atque et iam colitur. Verum A t t i c o ­rum artificiosae oration i so lu tae per Platonem et D e m o sth en em cu m u lu s al latus est. Eadem dia lec tus postea lingua c o m m u n is evas it , u n ­de Coene dicitur. Hac N o v u m T esta m en tum conscr ip tum est . C aesarum enim aetate d ia ­lecti Graecorum cunctae Coenae cesserunt.

A ddita e s t brev is descriptio dialecti M y cen id is , quae tabu lis fictil ibus jam qu in to

decim o aut duodecim o saecu lo a Chr. n. con­fec t is conservata est. T a l iu m tabularum tria milia C n oss i in regia M inóis cretensis Inventa sunt, mille Pyli in P elopon neso , aliae non

paucae M y cé n is , T hebis , Orchómenl, E leu si­ne, Tirinrhe su n t eruderatae. E xstant autem tabulae scripturae l inearis A e t B l itteris designatae d ist inctaeque, cujus s in g u l is signis syllabae 9(gnantur quaedam. Q u a s figuras scripturae l inear is B anno 1951 M ichael Ventr is , arch itectus natione anglus, prim us interpretatus recte recognovit . A g itur ibi de dialecto graeca serm on ibus arcadio et cyprio et aeolico cognata , sed praevia, quam viri rei per it iss im i d ixerunt M y cen idem seu Minóam. Verba vero scripturae l inearis A graeca non e sse v identur

Haec om nia su b t i l i s s im e via et ratione collata A n to n iu s Scherer in libro, de quo agimus, d ig ess i t su is ip s iu s cognit ion ibus aucta. Ibi ergo cuncta com m ode conciseque in unum collecta Invenias, in qu ib u s rebus perscrutandis viri do c t iss im i nostrae aetatiä maximopere elaboraverunt. Praeterea ad sin . gulas res facile reperlendas quattuor indices subjuncti su nt , quorum primo s ingu la argu­menta nom inaque propria continentur , s e ­cundo varietates grammaticae bene dispositae, tertio vocabula graeca, quarto verba myce- nica.

Mirum autem est , quot com m entat iones academ icae ibi memoratae saecu lo transacto de his argum entis conscriptae s in t . Ceterum rebus perscite tractatis d i l igentia sollertlaque typographi om ni ex parte congruunt. Ob eas causas hoc opus s ln g u la re doctrina refertum, subt i l i ta te com positum , ordine co nsp icuu m cunct is com m endatur comparandum.

C a e l e s t i s E i c h e n s e e r , O. S. B.

M a z z a r i n o , S a n t o . — La fine del Mondo Antico. (I) punto della conoscenza c o n ­temporanea). A ldo Garzanti Editore, M i ­lano 1959.

H ujusm odi operis hoc propositum: h inc n o t io n es et historiam »occasus Romae», eo nem pe modo quo evo lu ta su n t , a saeculo II a Ch. ad nostra usque tempora, exprimere; inde hodiernam adhibere interpretationem ruinae aetatis antiquae, proposito judic io, et s o lu ­t io n u m et h y p o th es iu m disceptatione.

A rgum entum maxime cum horum te m p o ­rum m ente et cog ita t ione convenit . Brevioris quidem moli9 opus, magni tamen nuclei. D u as

242 B i b l i o g r a p h i a

in partes d ispert i tur . Ita vero a c lar i99lm o auctore in prim a parte proceditur: 1. Prologus de du abu s n o t io n ib u s s e u ide is a n t iq u is s im is : de Im perlo u n iv er sa l i et occasu c iv i t a t i s u n iv er sa l is (pp. 9 26). 2. F in is tem poris vel Imperii d iscr im en? (pp . 28-39). 3. « In im ic i externi» et » In im ic i Interni» (pp. 4 0 54). 4. J ud ic ium D el ta n q u a m categoria h istor ica (pp. 5 5 -7 6 ) . 5. F in is Rom ae s e c u n d u m h u m a ­n ita t i s e t l it terarum r en a scen tiu m cultores (pp. 7 7 9 4 ) 6. C o n s ta n t in u s , Julianus, J u s t i ­n ia n u s . . . (pp. 95*111).

In altera vero parte ita 9e habet rerum expositio: 7 . Q u a e s t io n e s re l ig iosae (pp. 115- 127). 8. M a tr im o n iu m in so c ie ta te posteriore rom ana (pp. 128-146). 9. M ancip ia a b sq u e fam ilia (pp. 147-161) . 10. Q u a e s t io n e s o e co ­nom icae: rus et c iv i t a s (pp. 162-172) . 11. N a t i o n e s , « d e m o c ra t ia e» , l ib er tas (pp. 173- 180). 12. Q u a e s t io n e s in 9 t i tu t io n a le s (pp. 181-188). 13. O c c a su s e t c o n t in u i ta s (pp. 189- 197). 14. Judicium de no t io n e seu idea o cca ­s u s (pp. 198-209). B ibliographia (pp. 210-211) .

Gemelli-Zunini. — Introducción a la Psicologia.L uis Miracle , Editor, Barcelona, Arlbau, 179.

M agnum 9ane co m m o d u m ils qui a n im i d i sc ip l in i s apud n o s opera m dant, a l la tum est , e d i t io n e h u jusm odi operis , inter alia longe principia, a c la r is s im o viro A . G em ell i , Rectore Offic inae P sy ch o lo g ia e E xperlm enta lis ln U n iv e r s i ta te M ed io la n en s i , exarati . Q u o d ta nq uam su m m a apparet d iversaru m sc h o la ­rum de re p sych o log ica , m axim e inter se adh uc d iscrep a n t iu m .

Ex ipsa, si qu id mei est jud ic ium , capitum In scr ip t ione jam a n im o perspic ies v o lu m in is m o m en tum , nedum ex ip9lus auctor is —nu nc recens vita s a n c t i s s im e f u n c t i— ubicum que terrarum fama atque a est im a t io n e noti.

P o s t co n se n ta n ea m de re praefationem (pp. 5 -1 2 ) s ic m ater ie i ordo procedit: 1. P sy c h o lo g l et Psycholog ia (pp. 13 36). II. Q uae partes In psy ch o lo g ia (pp. 37 65). 111. Psycho log ia et Biología (pp. 66 -83) . IV. A r g u ­m e n ta ex perien t iae p sy ch o lo g lca e eorum que qualita tes (pp. 8 4 T 4 0 ) . V. A c t io seu a c t lv i ta s co n sc ien t ia e et ac t lv itas in c o n sc le n s (pp.

141-190) . VI. A c t io seu a c t iv ita s perceptiva (pp. 191 233). VII. P rocessu s m n em o n ic i (pp 234-254) . VIII. A f fec tu u m s ta tu s (pp 255- 294).

IX . In te l l e g e n t ia et v o lu n ta s (pp 295* 336). D e P sy c h o lo g ia in l inguae stu d io (pp 337-360) . X I . P ro cessu s In s t ln c t lv u s (pp .361-386). X II . V ita In te l leg en s anim alium (pp. 3 8 7 -4 1 4 ) . X III Ratio v itae hum anae (pp. 4 1 5-444) . X IV . Ratio v itae soc ia l is (pp. 4 4 5 473) . X V . Persona et quod el est proprium X V I . Q u a e s t io n e » charactero log icae (pp 49 4 -5 3 3 ) .

H u ju sm o d i e s t libri tenor quasi uno in co n sp ec tu . U n ic u iq u e autem ca p it i selecta, ampla, recens b ib liographia a n n ec t i tu r , com ­p lem en ti gratia . N o m in u m et materiarum in dex d i l ig e n t ia et arte d isp o s i tu s . Conversio h isp á n ic a e l ingua Italica, a c laro viro Ferdi­na n d o G u tiérrez m a xim a cura exarata est T y p o g ra p h ies d en iq ue d isp o s i t io , quod soiet, m a x im e dom u m EdltrJcemA. Miracle,décorât.

I. González, C, M. F.

Blanco GarcIa. V . — La lengua latina en las obras de San Agustín. Lección inaugural 1 959-1960 , U n iv e r s id a d de Zaragoza, 77 pgs. Zaragoza 1959.

R atio seu Indoles e s t harum lectionum, quae in eu n te curricu lo scholar i haberi solent, ut pauca de m u l t i s , non m ulta de paucis pro­ferantur; brevi en im .«patio et pagellarum et temporis p e n i t iu s et uberius rem tractare magistri prohibentur.

Lucubratio , de qua m odo verba facimus harum lec t io n u m naturam su b it . Tamen D n u s . V. B la n co Garcia de la t in ita te In Cae­saraugu stan a U n iv e r s i ta te m agister bene m e­r itus, m iram quasi s y n t h e s im augustln iani dicen d i generis exaravit. En o p u sc u l i IndexI. Preliminares. II. Alúdelos hiéranos. I l i La lengua latina en San Agustín: A ) Léxico, Morfo­logia; B) Sintaxis; C) El periodo. IV . Critica tex­tual Augustiniana. Bibliografía. Conclusión

A r d u u s sane labor tot rea tam paucia pagellis delibare; ideo rem tantum quasi adumbrare, non p e n itu s tractare vo luit clarua magister c a esarau gustan us

C e n s o r i n u s , C M F

S C H O L A R E S L I N G U A E L A T I N A E C O M M E N T A R I IScripta m ittan tu r ad M oderatorem : C onde, 2, BARBASTRO (H uesca)

P retium ad A D M IN ISTRA TOREM : Laurla, 5, A p. 1042 - BARCELONA - 10

C o n s ta t In H ispan ia e t Am erica H ispanica: 20 pesetis; In Gallia: 2 '50 francis; In Ita lia ; 300 libellis ; (n G erm ania 2 m arcis; in re liq u is c iv ita tib u s: 0 ‘50 do laris .

A N N . V I - (FASC. I V ) - N . 24 M DECEMBRI A. M CM L X

D E F L O R I B U SQ u o d a m Sol i s die hi s t r ionum grex

q ui nq u ag es im um ducis sui d i em na ta l em ce lebraturi erant . Pridie i t aque c o n v e ­n i en te s fes tum tali t a m q u e pecul iari m o ­d o a g e n d u m es se s tatuerunt ut d e e o h o m i n e s e t i am cen tum ann i s p os t l o c u ­turi es s en t . P lacu i t e t i am d u c e m c a p ut floribus c i rcumdare .

At cum jam a u tu m nu s esset , p e r p a u ­ci t antum f lores e rant i ique carissimi. Cujus rei ac tor e s ra t i on em habuerunt , j a m q u e in e o res e ra t ut, cum nesc i rent q u o m o d o f l ores emerent , in c e p t o abs i s ­tere ve l l en t . Tum vero Marcus , unus ex iis, se id curaturum es se pol l ic i tus est. H o c statim inter o m n e s c o n v e n i t d e q u e e a re nul lum d e i n d e verbum fac tum est.

Pos t ea , c u m c o m o e d i a m , q u a m in festis darent , d i s cend i c a u s a iterum re­pet i issent , o m n e s laet i d o m u m d i s c e d e ­b an t prae ter Marcum et Aulum, Marci a m i cu m . Ii ad a e d e s nobi l i s cujusdam baron i s t e n d e b a n t . Baro f lores va ld e a m a b a t a tq u e in hortis co l e b a t . At forte f ortui to b o c t e m p o r e peregr inatum a b i e ­rat.

Allatis scal is et carro d u o amic i ad op us aggress i sunt. At subi to vigil publ i ­cus e o s interpel lavit: «Heus vos! Q u i d n o c t u in a l i e n o horto agitis?» inquit, «an f lorum furandorum causa?».

«Minime, minime» , Marcus s ine ulla perturbat ione respondi t . «E contrar io , id ag imus ut h is ce floribus d o m u m nobil is baron is exorn emu s» .

«Nihi lo mag i s per l e g e m d o m u m a l i en a m n o c tu ornare licet!»

«Si ita est, fact i m e paen i t e t» , Ma r­cus inquit. «Age ergo , Aule, carro om ni a rursus im p o n e m u s et prof iciscemur».

Q u i b u s dictis f act isque discesserunt . Vigil publ i cus co n t e n t u s erat q u o d legi o b te m p e r a tu m est i t emque d u o amici g a u d e b a n t q u o d o m n i a o p t im e pr o c e s ­serant .

Postridie ejus diei festum a lac r i ­ter ac tum est a t n e m o praeter d u o s a m i ­c o s et v igi lem publ i cum, um q u am scivit u n d e flores suppedi tat i ess ent .

Lat ine scripsi t LEONIA KEMPS, l i n g ua e l a t i n a e a l u m n a

O n g e l b e r g 16, B a l e n - N e e t ( in Belgio) .

I L S “ Q u o d a d e o in l i t teris l a t i n i s c o l e n d i s profec i s t i , Le on i a , a d m o d u m g a u d e m u s , t ib i qu e et magis t r i s qui a n i m u m t u um t a n t o s t ud i o e t d i l i ge n t i a c o n f o r m a r u n t e t in r ec t a m l a t i n i t a ­

tis v i am i n d u xe r un t , ex a n i m o g r a t u l a m u r . ( M o d e r a t o r )

D U X V U L P I U M244

A nim al ium in d o l e m cu m natur a h o ­

minum e o r u m q u e studiis s a e p e c o n v e n i ­

re novimus. . .

Ut fratercul i —du m p ar en te s a b s u n t —

a d fore s d o m u s ludere s o l e n t , ita «Lili»

e jus qu e soror — d u a e v u l p e c u l a e nitidis

pulchr i sque capi l l i s c o n t e c t a e — an te c u ­

bile ludebant : humi v o l u ta b a nt u r , l a e t a

v o c e str idebant .

— «Te g a l l i n a m es s e dixi , m e a u te m

e s s e patrem»: q u a e du m Lili profert bar ­

bu la m h u m u m u s q u e demi t t i t sa l t uq ue

f e roc i in s o r o r e m incidit; in a é r e c o n ­

f l igunt e t humi l abuntur.

— «Res m a g n a , soror , mihi e rat in

primoribus labris. . . , s ed t a c e b a m . Dux

nos ter mortuus est. At... f ron t em ne

c o n t r a h a s n e v e vu ltum mutes; p l a n e n o n

ment ior . S u p e r i o r e n o c t e matri e g o p a ­

trem aud iv i d i cen tem : . . .«et j ac tu per f ido

miser in terram decidi t . . . S e n a t u s vu l­

p ium, u t m o s es t a m a j o r i b u s p r o d i t u s . d e -

c r e v i t u t c o m i t i a f i erent juss i tque p r o n u n ­

tiari i l lam v u lp e m fo re nos t rum d u c e m

q u a e o p t i m a s s e c u m a d d u c e r e t p rae d a s .

M e igitur p a u c o s d ie s n e exspec te t i s» . . .

Et vu lpes , ut puerul i , pa trem unum

o m n i u m fort i ss imum ju d i ca ver un t opt i -

m u m q u e inter v e n a t o r e s princ ipem h a ­

buerunt . . . — «Principes, principes , eri­mus!». . . e t Lili s u m m a ges t i ens e x s u l t a ­t i one h a e c q u e c a n e n s per d e n s a m s i lvam ingreditur.

Et re vera , v u l p e c u l a s o ro re m n o n d ece p era t : Rex q u id e m mortuus erat, a t q u e per m o n t e s , per a n g u s t a et p r a e ­rupta p r a e c o n iu m S e n a t u s vu lpium per ­sonu i t i l lam vu lp em in c o n c i l i o tot ius gener is d u c e m e l e c tu m iri, q u a e maj ora patras se t f a c i n o r a et ita r e g i a e p o t e s t a ­tis d ign ior habere tur .

Vulpes , igitur, q u a e h a n c g lor iam

av id i s s ime ap pe tu nt , vil las, d o m o s va l i is-

q u e p a g o s c i rcum s p e c t a n t dum suam

virtutem d e m o n s t r a n d i o c c a s i o n e m n a n ­ciscantur.

Et s ingulis d i eb us nov i pervulgantur

rumores: h a n c ve l i l lam vu lpe m sua a u ­

d a c i a d u c t a m g lo r i o s a mor t e periisse. . .

Dum v e r o inter a n im a l i a e x s p e c t a t i o vel

m a x i m e a n i m o s c o m m o v e t , gregat im

c ae l ib e s , c o n j u g e s cum l iberis a d l ocum co ns t i tu t um c o n v e n i u n t .

— « Q u e m putas d u c e m nost rum el i ­gen d u m ? »

— «Umf! dif f ici le q u id em scitu; nam

his t em po r ib u s ins ign ia feroci tat i s e x e m ­

pla in g e n e r e nos t ro ex s t an t suntque

soc i i clarissimis ornat i virtutibus.

— «Tamen, ut e g o m e c u m co g i t o ,

inter o m n e s s a n e praestat . . . : est enim

in t rep ida vu lpes , fu lgure ve l oc ior . . . H o ­

d ie in h o c ver t i c e mont i s a p pa re t , cras

tot ius val l is ag r i co l a s con turbat ; av iaria

va s t a t ve l ferro b e n e praemuni ta ; cum

c a n ib us e t i am s t renue c o n g r e s s a e s se dicitur». . .

I t aque s u am q u a e q u e s en ten t iam prodit .

C O N V E N T U S VULPIUM. — Comit i is

ta n d e m c o n g r e g a t i s o m n i u m natu m a x i ­

mus o r a t i o n e m h a b e t lu c u l e n ta m qu am

s u m m a reve ren t i a et p lausu o m n e s e x ­cipiunt:

— «Cum n o s o m n e s , nobi l i s s imi fra­

tres, ad c r e a n d u m generi s nostri princi­

pe m cong res s i simus, v os cert i ore s f ac i o

u n a m e n t e patr ibus visum es se «hanc»

v u l pe m et g e n e r e e t fact is c laram, d ig ­

n is s imam es se q u a e r eg a l e m p o te s t a t e m

et o f f i c i a suscipiat . Estne al iquis v e s ­

trum qui a l i ter s en t ia t a l i a m q u e vu lpem

p r o p o n a t hujus regal i s digni tati s b e n e meri tam?». . .

Q u o d Lili e jusque soror, q u a e in c o n v e n t u sunt, a e g r e ferunt. . . , s ed e v ic i ­n a si lva pa ter ve loc i t er egreditur. . .

«Ego!». . . e t vu lpes maje s ta t em in vu l ­tu v ig o r e m q u e in ocul i s prae se f e rens acced i t : p ro cer o c o rp o re a t r o q u e pilo praeter c e l e ra s vu lpes praestans , pedibus u n gu ib u s q u e p o te n s inter vulpium ord i ­nes arr og a ns progreditur. . . U nd iqu e s a n ­gu ine mana t , p l a g a e su lc ique cruent i in pel l e emicant; per v iam, q u am vulpium turba a dm ir a t io n e et s tupore p l ena illi f ac i eban t , e l a t o ca p i t e f i rmoque p e d e proce d i t et a n te s e n a tu s majores c o n ­sistit.

— «Ibam e g o prima luce per mont i s decl i v ia p ro p e va l l em ob scu re qu ide m et c a u t e ne can ib us proderer, l a e t o tam en a n im o , quia m a g n a virtute ex im ium p a ­traveram facinus , cui par nullum majores nostri f ecerunt , Ga l l i nar ium enim i n v a ­seram ferreis t otum clatris co n t e x t u m . Pro sanc t e Juppiter! nul lum u n q u a m ita muni tum videram! S e d l ab o re m ag gr es ­sus sum mul tum qu e sudavi . . . ; t an d em per

tecti r imam intro irrupi a tq u e stragem feci ma x i m am .

Ibam igitur, his peracti s , ob scu ra lu­ce , cum latrare audivi grege m c a n u m qui mihi ut strepitus a q u a e a lt e cadent i s v idebatur . Sfat im quid ageretur intel lexi et vu lpem e x t e m p l o vidi fes sam, quam f e roces in sequebantur canes , j am q u e t o ­ta salutis spes, pro misera vulpecula! e v a n e s c e b a t , na m parum in via prog re ­di viribus dest i tuta poterat . . . O m n e m tunc e g o exu i animi haes i ta t i onem et c a n e s feroc i ter sum aggressus . U n­gues et dent ium robo ra diu in pu g n a me sustinuerunt . S ed ubi v i ctoriam incer tam vidi, prudenter evasi . . . , et v e lo c i o r c a n i ­bus per mo nt e s a scendi . . .»

2 4 5

— Euge, euge ! m a c t e virtute vu l ­

pes!».. . Et m a g n u s in c o n v e n tu fremitus

s t rep itusque fit, o m n e s q u e hunc virtute

et a u d a c i a soc i um sibi d u c e m tot iusque

generis principem deposcunt . . .J. A. SALINAS URRA, C. M. F.

P r i m i C u r s u s i n L y c e o a l u m n u s

S a n c t i D o m i n i c i C a l c e a t e n s i s .

D £ G E fi T I S F f l B I A E246

R o m a n i i n cu r s i o n i b u s Vejent iunv v e x a b a n t u r . Tum F a b i a g e n s s e n a ­

t u m adi i t ; F a b i u s c o n s u l p r o ge n t e l o q u i t u r : «Ass i duo ma g i s q u a m m a g ­n o p r ae s i d i o , p a t r e s co ns c r i p t i , b e l ­

l um ve j en s ege t . H o c b e l l u m p r i va t o

s u m p t u g e r e r e n o b i s in a n i m o est . Vos a l i a b e l l a c u r a t e , F a b i o s hos t e*

Ve j en t i bu s da t e» . G r a t i a e i ng en t e s ei a p a t r i b u s a c t a e sunt .

Fab i i p o s t e r o d i e a r m o c a p i u n t .

C o n s u l p a l u d a t u s s i gn a ferri jubet .

N u n q u a m e x e r c i t u s n e q u e m i n o r

n u m e r o n e q u e c l a r i o r f a m a e t a d ­m i r a t i o n e h o m i n u m p e r u r b e m i n ­

cessi t . S e x e t t r ecen t i mi l i tes, o m n e s

pat r i c i i , o m n e s un i us gen t i s , i b a n t un i us f am i l i a e vi r ibus ve j en t i p o p u ­

lo p e s t em mi n i ta n t es .

«Eant for t es e t fel ices! I n c o e p t a dii f o r t u n e n t l C o n s u l a t u s i n de ac

t r i u m p h o s , o m n i a p r a e m i a , o m n e s

h o n o r e s r e d i t u spe rent l» Ita t u r b a q u a e f a v o r e e t a d m i r a t i o n e s tupe ns

F o b i o s s e q u e b a t u r , c l a m i t a b a t simul

a t q u e c u m C a p i t o l i u m a r c e m q u e et

a l i a t e m p l a p r a e t e r i r e t , p r e c a b a t u r ut dii i l lud a g m e n f a u s t um a t q u e fe­

lix mi t t e r e n t e t s o s p i t es brevi in p a - t r iom res t i t ue r en t .

C u m a b u r b e p r ofec t i essent , a d C r e m e r a m f l ume n p e r v e n i u n t . Is l o ­cus a d c o m m u n i e n d u m p r a e s i d i u m

o p p o r t u n u s visus est . N o n m o d o a d h o c p r a e s i d i u m t u t a n d u m Fabi i

sa t i s e r a n t , sed t o t a r e g i o n e q u a t usc us a g e r r o m a n o a d j a c e t , h os t es

p o p u l a t i o n i b u s v ex a r un t . Q u o d

Ve j en t ibus a c e r b u m i n d i g n u m q u e

vi sum est; i n de c o n s i l i u m in i e runt

insidi i s f e r o c e m h o s t e m c a p t a n d i .

P R O P fl TFabi i , q u o r u m a u d a c i a mu l t o

successu c r ev e r a t , c u m pas s im a g r o s p o p u l a r e n t u r , p e c o r a velut c a s u i n ­v e n i e b a n t , q u a e q u i d e m a Vejent i -

bus eis o b v i a m a d i l l eceb r as missa e r a n t ; a g r i c o l a e a g r o s r e l i n q u e b a n t mi l i t e sque s a e p i u s s i m u l a t o q u a m v e r o p a v o r e fu g i eb an t . J a m q u e F a ­bii a d e o c o n t e m p s e r a n t h o s t e m ut s u a i nv i c t a a r m a c r e d e r e n t n o n sus t i ne r i posse .

Us qu e e o h a e c spe s p r ov ex i t F a b i o s ut q u o n d a m , c u m p e c o r a c o n s p e x i s s e n t p r o cu l a C r e m e r a ,

m a g n o c a m p i i n t er va l lo , q u a m q u a m h o s t e s a r ma t i rar i a p p a r e b a n t , d e ­c u r re r en t . C u m i ns i d i as c i r c u m i p ­sum i ter l o c a t a s imp ro v id i , e f fuso cu r su , s u p e ra s s en t , u t r a p e r e n t p e ­

c o r a , s u b i t o Vejent es ex insidi is

c o n s u r g u n t F a b i o s q u e u n d i q u e c i r ­c u m d a n t .

R o m a n i , c o e u n t i b u s Etruscis, j a m c o n t i n e n t i a g m i n e a r m a t o r u m s a e p ­

ti, in u n u m l o c u m se o m n e s i nc l i ­

n a r u n t e t c o r p o r i b u s et a rmi s c u n e o v i a m r up e ru n t . Dux i t v i a in e d i t um l en i t e r co l l em. Inde p r i m o res t i t e ­runt ; j a m victur i e r a n t Fabi i , ni n o n ­

nul l i Vejentes j u g o c i r cummiss i in ve r t i cem col l i s evas i ssent ; q u o s u ­

p e r i o r rursus hos t i s f ac t us est.

Fabi i o m n e s c aes i sunt , p r aes i - d i u m q u e e x p u g n a t u m ; t r ecen t i sex a r m a t i p e r i e run t . Unus, p r o p e p u ­b e r a e t a t e , R o m a e rel ictus , s t i r pem gen t i s F a b i a e p r o p a g a v i t , d u b i i sq u e

r e bu s p o p u l i r o m a n i s a e p e d o m i b e l l i q u e m a x i m u m fuit auxi l i um. Q . Fa b i us C u n c t a t o r qui H a n n i b a l i s

i mp e t u s c u n c t a n d o fregit .

R I A C L f l D E2 4 7

M I I M A C f CUCII C MFortasse , care lector, no n v ider is

t ibi v e r s u s la t inos posse c o m p o n e r e .

D i m i d iu m facti qui coepi t , habet ! , u t ai t H o r a t iu s nos te r . Si v i s hoc aen ig m a solvere , lege id ca rm en O v i ­d i a n u m cui i n d e x es t «M utat ae F o r ­mae». Si ves t ig i i s a me dat is bene u s u s er is, facile, u t op in o r , ve rba q u a e d e s u n t reperies .

248

I N T R A N S V E R S U M :

9. I s i , Paraeron ium .. . — que arva Pha- ronque — Q uae c o lis . (Aegyptia)

10. Illic et T y r iu m quae purpura se n s i t . . . — T ex itu r . ( vas)

11. M ox e t iam fruges te llus . . . ferebat. ( expers aratri)

12. Et m oveo .. . Priam oque A ntenora ju n c tu m , (regem infelicem)

13. A v e r te n s fac iem 'procul, a! procul... ' 'dixit — Di pe llan t , (signa divina)

14. Q u a m co m m u n e m ihi genus et.. . ori go, — D e in d e torus jun x it , (a patruo orta)

16. N u n c huc, n u n c i l luc , .. nubis a q u o ­sae — Fertur. ( more)

18. Et deu9 h u m a n a lustro sub... terras. ( forma)

20. Populifer... et inrequietus Enipeus. (flumen)

IU IIVIIIII (WilülïOll2 2 . C u j u s e t H a e m o n i o m a r c e n t ia g u t tu r a ,

c u l t ro . . . et e x ig uo m a c u l a v i t s a n g u i n e f er rum ( transverberavit)

2 3 . I m p i g e r u m b r o s a . . . c o n s t i t i t arce (montis bicipitis)

2 4 . . . .en9e c a p u t , q u o d p r o t i n u 9 incid i t a rae . ( decollat)

2 5 . R a p t o r e s q u e . . . a r m a t o s q u e u n g u i b u s ur so9 — V i t a t , (praeclaros custodes ovium!)

2 6 . I p s a t u i s m a n i b u s . . . n a t a s u b u m b r a— M o l l i a f r ag a leges, (nemorosa)

I N P E R P E N D I C U L U M :

1. A t pa te r . . . i n g e n t i a m o e n i a cae l i — C i r c u i t . (Juppiter dicitur)

2 . E9t locu9. . . ; P h e n e o n d i xe r e pr iores . (in regione Peloponnesiaca)

3 . P au l u m q u e . . . (finis versus; post breve tempus)

4. ... q u e res, s u b i t o m ed i a t e n u s e x s t i t i t a lvo , (miranda)

5 . Donec. . . m e d i o de g u r g i t e v a te s , (hic vates est Orpheus)

6. Lux a e t e r n a m i h i . . . — q u e fine d a ­b a t u r . (orba)

7. S a n c t i u s his . . . m e n t i s q u e capac i u9 a l t a e , (homo dicitur)

8. D i x i t e t a p t a t o p e c t u s m u c r o n e sub. . .— I n c u b u i t ferro, (infimum)

14. . . . pe t i t T i t a n i d o s a t r i a Ci rces , (por­tentifica)

. 15. .. a d e r a m fa t i c r u d e l i s o p e m q u e —N o n p o t e r a m t ib i ferre, (testis)

17. O r a b a m v e n i a m et. . . f a t e ba r , (del i ­quisse)

19. A u t i n h u m a t a p r e m u n t t er r as a u t d a n t u r in a l t os — . . . rogos , (sine dotibus)

2 1 . N o n ge ne t r ix . . . t ib i es t sed i n h o s p i t a S y r t i s . (Agenore nata)

2 2 . N o m e n e p o p s vo l uc r i , . . a r m a t a v i ­d e t u r (ora vel caput)

2 3 . Qu a eq u e . . . p o s i t a e s t g l ac i al i p ro xi ma S e r p e n s (vertici cuidam)

2 4 . N e ve . . . ce99ent , o d i u m c u m conjuge f a l s u m — Ph as la 9 a d s i m u l a t . (fraudes)

H e r b e r t u s H. H u x l e y

ex Universitate M ancuniensi

MISCENTIS UTILE DULCI....249

O CALLIDITATEM!

Adul e s c e n s l i tterarum s tudiosus tarde m a n e e

l e c t o surgere so l eb a t . Matri tardi tatem vituperanti

re spond i t s e se co t id i e dua s mul ieres ad l e c tum v e ­

n i e n t e s v idere et c o r a m se l i t i gantes audire: S o l l i c i ­tud i ne m sc i l i ce t et Pigritiam. Il lam adhortar i ut s ta to

t em p o r e surga t et res agat; h a n c ut diutius in l e c to

propter frigus qu iescat . Instare et ad d e r e n o n s emper

studi i s e s s e v a c a n d u m . Itaque, mater , cum co t id ie

m a n e h a e d u a e inter se c o n t e n d a n t et disputent ,

e g o ve lut judex u tram que par tem l ibenter a u d i o et

in l e c t o mol l i ter q u i e s c o . Ita fit, ut s ero surgam. Nam

finis litis e x s p e c t o . O cal l id i tatem!

N . Mangeot , S. / .

Q U ID A M H O M O GARRULUS

Q u i d a m h o m o garrulus se o p t i m u m v e n a t o r e m

p r a e d ic a b a t , s e d raro v e n a tu m d o m u m a f f ereba t

q u o d e ma n ib u s e v ad er e t .Q u o d a m d ie a mi cu m ad v e n a t i o n e m invitavit ,

sed ne fa m am (si qua era t ) ami t tere t , p r a e o c c u p a v i t

cun icu lum e m e r e et in v e n a t i o n i s l o c o ad vi tem

l igare.Ubi ad v in e a m pervenerunt , v e n a t o r ad a m i ­

cum: «Tace, inquit, l epus ades t» , emi s i tque g la n de m

q u a l i ga mi na frac ta sunt, et.. . cun icu lus fugit.

J. E. M U Ñ O Z ,

Cas tro Urdíales ' V.' C. al u m nu s

INEUNTE HJEME

Q u i d tu f a ce r e s si n ix c a d e r e t ?— I n du er em r us t i cam l a c e r n a m .

— Bene. Et si i t e r um nix c a d e r e t ?— Al i am s up e r i l l am i n d u e r e m r u s t i ca m l ac e r n am .

— O p t i m e . Q u i d si c o p i o s i o r c a d e r e t nix?

— Tunc s u p e r i l las a l i a m r u s t i ca m l a c e r n a m i n d ue r em .— O p t i m e se h a b e t . S e d u n d e tu i l tas l a c e r n as e d u c e r e s ?

— Et tu u n d e t o t n i ves e c a e l o c a d e r e fac i es?]. Bel t rán. V.' a l u m n u s

Barbas t r i .

A L U MN O R U M EPISTULAE

J o s e p h u s La t or r e sua v i ss i mo

C a r o l o fratri , s. p. d.

Pue ru l us Deus , t ibi m a x i m a

et c o p i o s i s s i m a d o n a c o n c e d e r e

d ig n e t u r his d i ebus .

Mihi e p i s tu l ae l a t i n a e , q ua s

tu a d «Pa l aes t r am» misist i , m u l ­

t um p l a c u e r un t ; s c r i be r e a d p u e ­

r um G e r m a n u m o p t o . G e r m a n o ­

r um Magi s t e r , Pat r i Mi r i o amicus ,

a l i qu os , qui c u m d i sc ipul i s suis

e p i s t u l a r e c o m m e r c i u m ini re v e ­

lint, pos t ul av i t . Ego c a u s a l i n ­

g u a e l a t i n a e e d i s c e n d a e , tibi

m e u m protu l i cons i l i um. Q u i d

tibi v i de t ur ?

- V a l e .

A l a b o n a e .

C a r o l u s La t or r e su o J o s e p h o

fratri , s. p. d.

L i ng u a l a t i na o p t i m e uter i s ,

f ra t er , q u a d e c a u s a e t m ag i s t ro s

t u os l a u d o . Viam p r o s e q u e r e i n ­

c e p t a m . Sive d e ne c e s s i t a t e sive

d e ut i l i ta t e l i n g u a e n o s t r a e d u ­

b i t a n t n on nu l l i , tu a u t e m q u i

e a m as se c u t us es, p u l c h r am , j u ­

c u n d a m , ut i l em novis t i . Su p e r iu s

c o n s c e n d e n e q u e t ibi sufficiat ,

v e r b o r u m t a n t u m c o n g e r i e p o t i ­

ri, s e r mo n i s m e d u l l a m si at t iger is ,

p a u c i s p o s t m e n s i b u s g a u d e b i s

e t d e l ec t abe r i s , n a m sc r i p t o r um

ment .em in t e l l eges a c pen i tus

c ap i es .

Nihi l amp l i us b a b e o q u o d

d i ca m. Vale.

N U N C G A L L I C O N C I N U N T D I E M

250

¡) Hod erotto ^

* S&a 4c a l - l i c o a c ia u n t d i - a o . !iat cur i a e - t o - ------- --- - - -¿sur ! Som

lue am « a - tu - a novaa praedicant to - - - - «a. -0 9 . Pi'l-{Qy

i i À -1 f I i i J - T I i j j? + 1 ^ 7mu- ua su rg e 8 l e c t o 2 lia d i - - - u - t i - u* eno— - re—r ia ! jam «a a - i i ro—

TffJH iCjf j* 7 J*. L¿—j 1se — a por-tam p u lsa t au-

Parentes , s t ragulo spreto, c o n s a l u t a t e l (bis) In s c h o l a m , pueri , g n a v o gressu veni t e ! (bis) Co dic i l lu m, stilum, l ibros, a t r a m e n t u m q u e ex ped i t e !

Su b r i d en s jamdiu b o n u s sp e c t a t magi ster . . . (bis)

tNTER S C H O L A S T I C O S

— Q u o d es t in p r o v e r b i o : «s i l en t ium a u r u m

est», m a x i m u m mih i v id e t u r m e n d a c i u m .

— Q u a d e c a u s a ?

— Illud e n i m in e x t r e m o l i n g u a e g r a e c a e

p e r i c u l o se qu i vo l ui , et . . . in v i a m m e p r o j e c e ­

run t .

X. I. Zuast i , IV.' C. a l u m n u s

A r t a x o n e .

Q u a e in i m a g i n e v ides , p u e r ,

ap t i s i n t e r p r e t a r e verbis . . .

HEBETIORES AURES

H e b e t i o r e s q u i d e m , fili mi, a u r e s h a b e s , j am

e n i m sep t ie s te a r cess iv i , n e c venist i .

— I gnosce , p a t e r , sexi es t a n t u m m e a p p e l ­

lasti , t e p l a n e aud i vi .

H. L ópez , III.' C . a l u m n u s

VIR A D M O D U M C R A S S U S

Vir a d m o d u m c r as s us d e x t r a l a e v a q u e c o r ­

p u s inf lect i t , d u c e ar t i s g y m n a s t i c a e p r a e c e p ­

tor e .

P r a e c e p t o r : «Tang i sne j a m e x t r e m o s p e d u m

digi t os?»

Et g y m n a s t i c u s ille: « N o n d u m tet igi , sed. . .

j a m v i de o .

F. C i r a c , III.' a l u m n u s

C e r v a r i a e .

P A L A E S T R A L A T I N A

Index rerum atque scriptorum

a. 1959 et 1960

Disputationes praecipuae1 9 5 9 . — Pizzordo, D e l in g u a latina rite

co lenda, 1.J. Mir, A d n o ta t io n e s , 5.At. Orth, N o ta e crit icae in scr ip tores lati­

nos , 20.Joannes X X l l ì , Primus c o n v e n tu s ex o m ­

nibus n a t io n ib u s s tu d i i s C iceronian is prove­hend is , 65 .N. Mangeot, D e Marco A u re l io p ie ta t is m a­gistro. 67.

N. Mangeot. D e O ly m p i i s , 31.A t. Orth, N o t a e crit icae in scriptores la­

t in o s , 75.A. Guercio, Mater Caecil iae, 94.J. ljsewijn, Carm ina Eberliana, 129.J. C. Schoenberger, T e rt iu m atque u lt im um

de l inguae latinae usu, 135.N. Mangeot, Q u id Plato de anim a post

mortem senser it , 137.Ae. Orth, L ucretlana 1959, 139.J. Jiménez, Latina l ingua c o m m u n is s i t

inter doctos h o m in e s , 189.J. Mir, Iterum de fac iend is n ovan d isq ue

verbis la t in is , 203.Ae. Orth, L ucretlana 1959, 209.

1 9 6 0 . — J. Jiménez, De ratione e t v ia ad com m u nem linguae la t in a e usum , 1.

J. van der Besselaar, Phi lo log iae o r a t iu n cu ­la de boni9 l itteris sedu lo co lendis , 12.

L. M. Sansegundo, D e varia M. T. C icero­n is e p is tu la rum inscr iptione, 34.

C. Eichenster, Q uod praeceptum ei s i t o b ­servandum , qui v u l t scribere latine, 65.N. Mangeot, A e n e a s in O rcum descendit,

7 5 .

Ae. Orth, D e G a len o Pergameno, 86.G. B. Beach, Plura de latina l ingua Inter

do cto s com m u ni, 94Ae. Orth, D e C iceronis Logica, 129.N. Mangeot, De N y m p h ib et M u s is , 139. Cari. Antonius Bacci, 193.N. Mangeot, De C. T a c ito o p t im o rerum

scriptore, 195.Ae. Orth, De A m m ia n o M arcell ino, 199.B. Actensis, Cur sermo la t ln u s in usum

red igendus sit , 207.

N arrationes et fabellae1 9 5 9 . — J. C. Schoenberger, N u n t i u s Sue­

b icus , 71 .y. Aramendia, N u n t ia varia accip ite, pu e ­

ri, 154.M . Molina, D u o eadem v ia m end ic i , 218. y. Mir, Relat iones loci, 222.

CarminaF. R. Aloise, N a u s ica a , 25.J. Matteocci, Maria, 88 .M . Paolillo, Q uam mox?. 89.A. Guercio, Sacra aera personan t , 155.A. J. López, A d m o nit io , 156.N . Mangeot, C oem eter ium , 157.R. Avallone, Ex s te l l i s tu d e scen d is , 158. y. Morabito, M in o is A em u lu s , 214.J. Fdbregas, D i l e c t i s Dei , 226 .1 9 6 0 . — y. Eberle, A d poètas , 19.F. Aloise,T hynnorum piscatio , 20.M . Paolilb,F. Aloise, Portus. 80.y. ljsewijn, Carmina latina ex U n io n e So

vletica , 143.y. ljsewijn, H ip p o ly tu s Galante. • De V ita

sua I, 147.

II

R. Sarmiento, A d A m i c u m , 149./ . Matteocci, V ia C rucis , 151.R. Avallone, Orat Puella , 153.]. Bruno, O ly m p ia , 2 1C

E p i s t u l a r u m i n t e r s o c i o s c o m m e r c i u m

1 9 5 9 . — J. Ijsewijn. - Mir, Avenarius, 98. / . Ijsewijn. - Mir, 159.

1 9 6 0 . — M . M ., Eclogariorum curator, E pistu larum eclogarii , »23; Sociorum q u a e s i ­t i s et e p i s tu l i s responsa dantur, 25, 27.

/ . Ijsewijn. - J. Mir, 26.

N o v a e t V e t e r a

1 9 5 9 . — J. M ir, Surrectio m a tu t in a , 35.D e tabaco I, 8 1 .D e ta b a c o II, 144.

( 1 9 6 0 . — J. M ir, D a c ty lograp hum , 28.Schola , 97.

/ . Mir. - / . Holzer, Iterum de «Tabaco», 154.

j . Mir, S u m m u s su m fckotari u?.. !, 215.

P e r O r b e m

1 9 5 9 . - }. Sidera, 40 , 103, 161, 229 .-

1 9 6 0 . - / . Sidera, 37, 103.M . M . 171,

C o l l e c t a n e a

1 9 5 9 . - / . Sidera, 164.

D i a l o g i

1 9 5 9 . - L. M . Sansegundo, D e macie et p in g u e d in e corporis , 33.M . M olina, N i s u s et E uryalus , 149,

N u n t i a V a r i a

1 9 6 0 . — J. Aramendía, 169; 214.

B i b l i o g r a p h i a

1 9 5 9 . — Brink, C. O., Latin S tu d ies and the H u m a n i t le s , 46.

E n c ic lo p e d ia « E stu d io y C o n cu rse» . Dic­c ion arios c o m p leto s e sp e c ia l iza d o s , 46.

Babbit, F. C., P lutarch's Moralia, 46.Ripert, E. O v id e : Les T r is tes . Les P o n t i

ques, 47.

Titmus, R. M ., T h e Socfal d iv i s ió n of W elfa re , 47.

Von Rubin, B., Prokopí os v o n Caisareia,47 .

Sciacca, M . F., El hom bre, este d e s e q u i l i ­brado, 48.

Pire G., S to ïc ism e et Pédagogie, 48.Krähe, H., G erm a n isch e Sprachw issen

schaft: I E in le i tu n g und Lautlehre; II Form en­lehre, 48.

Berdiaev. N., Autobiografía E sp ir i tua l , 49.C ertam en C a p ito l inu m V i l i M D C C C C -

LVII, 49.Speranza, F., C o m m e n to m ito log ico Inedi

to a l l 'A c h i l le id e di S taz io nel cod. n a p o le ta n o IV, 49 .

M . Paolillo - F. Aloise, M axim a rerum: Ro­ma, 50.

Diez del Corral, L., La fun ción del m ito cU s ico en la l i teratura contem poránea , 50.

Penagos, L., S. }., Gramática Griega — Ejercicios, 50.

Ayuela, 5 . Florilegio Latino, 51.Serafini, A., S tudio sulla Satira di G io v e ­

nale, 52.Drexler, H., H ex a m eterstu d ien V und VI,

51.Koch, A., Sancho, A., D ocete , 52.Georgin, Ch., D ic t ion na ire Grec-Français ,

52.Lurquin G., M a th é s 's . M a n u e l de culture

grecqu e, 52..Steidle W., Sueton und die antike Biogra­

phie, 110.Rose, H. / . , G r iech isch e M ytho log ie , 110.Paoli, H. H., C iceronis filius, 111.Errandonea, /., S. J., Sófocles: in v e s t ig a c io ­

nes. . . , 1 i l .Br. A. Anthony Moon, T . L X X X V I I I . T he

D e natura boni* o f St. A u g u s t in e , 112.O'Reilly, M. V., T . L X X X I X : St. Aurelii

A u g u s t in i De excid io urbis Romae sermo, 112.Liguori, G. Müller, O. F. M., T. XC: The

«De haeres ibus* o f St A u g u s t in e , 113.Lesousky, A., T . XCI: T h e «De dono per­

severantiae» of. St. A u g u s t in e , 111.Conway, M. G. F., T hasc i Caecil i Cypriani

«De bono P atien tiae» , 113Niermeyer, J. F., M ediae Latinitatis lexicon

m inus , 111.

I l i

Stégen, G., Les Épitres Littéraires d'Horace,4.

Rodríguez Brasa, S. S. J., S t i l is t ica latina, 114.

Carro - Flórez, E., Prosodia et A rs metrica latina, 114.

Vera, P., Prudenzio: Le Corone, 115.Vilemain, P., C on fess ions de N u m id a , 115.Guagltanone, A., A v ia n i «Fabulae», 115.Oliver, B., El legado de Cicerón, 116.Koskenniemi, H., S tudlem zur Idee und

phraséologie des gr iech isch en Briefes b is 400 n. Chr., 116.

Monaco G., Il libro del ludi, 116.Oscar Ü., I scr iz ion i Pom peiane. La vita

publica, 117.

Domeniconi, A. - Gnauck. B., C om e si dice?117.

Gentile, P., Il genio della Grecia, 118, .Renucci, P., Dante, 118.Poncelet, R., Cicerón traducteur de Platón,

118.Pareti, L., Funaioli, G., Valori, A., Borda,

M ., Caio G iu lio Cesare, 119.

Beuagraud, }., Laguerre, G., Simon, S., D é ­co u v erte du Latin par le9 c iv i l is a t io n s m éd i­terranéennes, 120.

Lancelot, C. Cheppard, D on Bosco, 120.A t t i d e l l 'A ccadem ia Properziana del Su-

bas io - A s s i s i , 167.Ovide, Les Tristes , Les Pontiques, Ibis, 167.Goette J, Vergil - A en e iä und die V ergll

V iten , 167.

Hjalmar F., G riech isches E tym olog isch es W örterbuch , 168.

Lekeux, M ., 0 . F. M., El arte de orar, 168.U n iv e r s i tà di G enova, Serta Eusebiana,

168.Vox, D iccionario enc ic lopédico c o m p e n ­

diado, 169.

Schäkel, L. A., S. }., La formación del e s t i ­lo, 1. del alum no, 169 .

Rey, J. S. J., Preceptiva literaria, 170.Arvani (Auer Wilhem), Carmina Selecta,

171.Rey, )., S. ; . , V erbum Dei, 171.Ott, L , M anual de Teología Dogm ática ,

171.Copleston, F., Filosofía contem poránea, 172.

Todd, J. M., Las fu e n te s de la moral. S y m ­pos iu m católico , 172. 1

Curotto, E., D iz ionario de lla M itologia U n iv e r sa le , 172.

Soltero González, C., El «Apéndice V ir g i l i a ­no», 173.

Blanco Freijeiro, A., A rte Griego, 173. 'Laloup, ]. , Biblie et c la ss ic ism e , 174.Amado, A., Materia y forma en poesía, 1 /4 .Couton, G., Corneille , 175.junquera, S., S. J., E squem as y Ejemplos,

Cataudella, Q., La n ove l la Greca, 176.Paoli, U. E., 11 latino m accheronico , 176.Delannois, M ., Virgile . Le Chant VI de

l'Eneide, 238.Gansimec - Parandowki - Morstin, Teofi-

lakt Sym okatta L isty. Teofilact Slm ocattae episto lae, 23 8

Volckringer, J., Lexicum l a t i n u m - gallicum ad pharm acopoeas red igendas. 238.

Eberle, }., Laudes, 239.Afro Terencio. P., Comedias: La Adriana,

240.Mgr. C. Cerfaux et P. Houssiau, L 'A n tiq u i­

té. - Le Proche O rien t . 240.Michaux, M . et Housiau, P., L 'Antiquité -

La Grece, 240.Michaux, M. et Loonbeek, R., L 'A ntiquité -

Rome, 240.Certamen C ap ito linum VIII M DCCCC-

VIII, 241.Lyn, P., La exploración del fondo del mar,

242.Tilmont J., A t la s C lass ique , 242.San Juan Crisòstomo, D e la vanagloria y de

la educación de los h ijos. H om ilía sobre Job,243.

Wilhem - Brandenstein - Manfred Mayro- fer, A n t ig u o Persa, 243.

Bizos, M . et Desjardins, Cours de thèm e la t in , 243.

Jung... C. J., El Yo y el in c o n sc ie n te , 244.Terenci Afer, Com édies, L’Eunuc; For-

mió, 244.

IN OPERCULIS;

A n tho log ia Graeca. • Band II, et Band III.Seneca, L A., Q u e s t io n s naturala.Rapini, E., S i lv e s I; v. II.

IV

Vergili Maro, P., B ucòliques .Pindar, O des , V o lu m I: O lím p lq u es .Haering, B., Fuerza y f laqueza de la R e l i ­

g ión .Ballotto, Fr., P latone, A polog ia di Socrate.Drinkwater, F. H., H is to r ie ta s C atequ ís t i

cas.M aas, P., T extkr it ik .Olivier, Turpin, M éth ode lat ine.Shakespeare, W., Romeo i Julieta. O telo .

M a c b e t h .Platô, D ià legs : M enò . A lc ib ia d e sPernot M ., Le la t in au B E. P. C.Lazzarini, A., Juan X X III , A n g e lo G iu s e p ­

pe R on ca l l i .Schreyer, L., In és y los H ijos de la Loba.1 9 6 0 . — Toffanin, G., L 'Arcadia, 36.Sobejano, G., El e p i te to en la lírica espa-

. fióla, 41 .S. Agustín, La C iud ad de D io s . Libros III-

V , 42.R ech erches A u g u s t l n ie n n e s , 42.Calloni Cerretti, G., T ertu ll iano: V ita , O p e ­

ra, P en s iero , 42 .Altheim F., R o e m lsc h e G esc h ic h te , 43Barini, C., O r n a t u s m u lieb r is . I g io ie l l i e

le a n t ic h e rom ane, 43.Salvatore A., S tu d i P rudenzfani. 43.Apollonio Rodio, Le A rg o n a u t ic h e , 44 .Coseriu, E., La Geografia l in g u is t i c a , 44.Coseriu, E., L og ic ism o y A n t o lo g i s m o en

ia gram ática , 44 .Zannier, G.. E n sa y o paleogràfico sobre las

abrev ia tu ras la t in as de la edad romana, 44.Beckby, H., A n th o lo g ia graeca, 45.Pindar, O des . V o lu m II. O l im p iq u es , **5.Martín, A., E n c ic lo p ed ia del id iom a, 45.L ex ico n m ediae et Infimae la t in i ta t i s Po-

(o n o ru m , 46 .Leglise P., U n e oeuvre de préciném a, L’E ­

n é ide , 46 .Martínez Márquez, E., S. J., V igenc ia del

Ratio S tu d io ru m de la Compartía de Jesús, 47.De Romilly, J., La cra inte et l 'angoise dan s

le théâtre d 'E sch y le , 48 .Pighi, G. B.. I r itm i e i metri della poesia

l a t in a , 48.

Freire, A., S. J., Retroversâo latina, 48.Lucrezio, De rerum natura, 49 .Paoli, U. E., V ita romana, 49.

Staudinger, / . , La vida eterna, m isterio del alma, 50.

Speranza, F., Per la trad izione testuale e sco llas t ica d eH 'A ch ll le ide di S ta z io , 50.

Speranza, F., N o t e sulla Cronologia di Pa pin lo S taz io , 50.

Bornemann, L a te in is ch e Sprachlehre , 51.Bornemaan, L a te in isch es U n terr ich tsw erk ,

51.Travai y Roset, M ., S. }., P rod ig ios euca

r ís t icos , 51.Valsa, M., M arcus P a cu v iu s , poè ie tragi

que, 52.Tucldides, H istòria de la guerra del Pelo-

p o n ès , 52.Sófocles, Tragédies: Edi p Reí. A ia x 52.Brandestein, W., G r ie ch isch e Sprachw ís

sensch aft , 52 .Noiville, R., La première ann ée du latin ,

107.Lamaison, }., G ram m aire latine, 107.Pereira, S. B., Sub A th en a ru m caelo, 107.Ovidius Naso, P., H e i lm it te l gegen die Lie­

be, G es ichtspflege , 108.Ricciotti, G., La B ib le et les découvertes

récentes , 108.Motta, S., T raduc iam o insiem e, 108Pettazzonni, R., L'Essere su prem o ne l le re­

l ig ione pr im it ive , 109.Pemot, M., Le latin au B. E. P. C., 109.Rousselet, M., Gram m aire é lém en ta ire du

la t in , 109.'Rousselet, M., Exercices la t in es , 109.Von Wartburg, W., V o n Sprache und

M en sch . 110.Montoliu, M , Les qu atre grans cròniques,

111 .Busch. W., Paoli, Fabellae pueriles , i l i .Busch, W., Paoli, M a x im i e t M aurit l i m a­

lefacta 111.Roger, G., M anuel de latin , i l i .De Kisck., F. et M ., M anuel de latin , 111.

Roger, G., F. et M . de Kisch., G ram m aire latine de basse , 111.

Marthy- ¿VI., Carnet de vocabulaire latin, 112 .

Camps Sarró, F., M anual de gramática e s ­pañola, 113.

Eberle.J., In terv iew m it Cicero, 113.Hano, A., Langue latine, 113.

V

Sófocles. Las s ie te tragedias, 114.Galiano, El descub rim ien to del amor en

Grecia, 115.Büchner, K., H u m a n ita s romana, 115. Eisenhut, W., D ic ty s cretensis , 115. Wiesthaler, F., D ie Oratio O bliqua als

K ü n st ler isch es S t i lm it te l In den Reden Cice­ros, 116.

Schwartz, F., G esam m elte Schriften, 172. Paoli, U. F., Cane del Popolo, 172.Pighi, G., La poesía rel ig iosa romana, 172. Fberle, }., Lob des L a te in s , 173.Tácito, V ida de Julio Agrícola, 173. Comillas. E st i l ís t ica latina, 173.Perri, F., N e l paese d e l l 'u l ivo , 174. Fortina, M ., Epam inonda, 174.Treu, A rch i lo cho s , 174.Tacitus, H is to r ien , 175.Rohlfs, G., Manual de filología hispánica ,

175.Prudenzio A. Cl., C athem erinon , 175.Valeri Marcial, M ., Epigrames, 176,Séneca, L. A.. Q ü e s t io n s naturala, 176. Bilinski, B., A c c io ed 1 Gracchi, '76 . Portalupi, F., Il futuro predicente latino,

176.Fortalupi, F., Su lla corrente rodlese, 176. Sant' Ambrogio, De Fuga sa e c u l l , 177. Doria M., In terpretaz ioni dei te s t i m ice ­

nei, 177.Milano, E., Come tl chiami?, 177.Menge, H., L ate in ische S y n o n y m ik , 177. Adro, X., Cara a cara, 178.Carlo del Grande, Phorm lnx, 1 /8 .Virgilio, Le bucoliche , 178.

De Lacroix, M. ]. , A lb lu s ou L 'expedltion d'un oficier romain en Gaule, 179.

Andreani, M., T e m i sv o l t i di lat ino, 179. Ferrerò, L., Letteratura latina, 179.Amedeo, M ., Pompei ed Ercolano, 180 Foucault, J. D., Pratique du la t in , 180. Clarac, P., La Fontaine, 180.Hjalmar, F., G riech isches e ty m o ig lsch es

W örterburg, 181.Oerberg, H., Lingua latina sec u n d u m ra­

t ionem na tu ra e explicata , 181.Rosemblat, A , Ortega y G asset: Lengua y

est i lo , 181.B o le t ín de D ia lecto log ía Española, 181. Eberle, }.. S tu nd en m it O v íd , 182.

Braceland, F., Fé, Razón y Psiquiatría moderna, 182.

Nauton, P., A t la s l inguist ique et e th n o ­graphique du M ass if Central, 182.

Perret, ]., Le verbe Latin, 183.Koch, A., S. J.. La vida de Perfección, 183.Fischer, H., In troducción al «Catecismo

católico*, 184.Bolgiani, F., La C onversione di S. A g o s t i ­

no, 184,Krefeld, H., D ie G ed ichte des A rch lpoeta ,

234 .Pérez, R. S. i., El concep to de filosofia en

los escr itos de Platón, 234.Eisenhut, W . ,D ie L ate in ische Sprache, 234.Carrozzi, L., L atin itas chr is t iana , 235.Ernst Heimeran und M. Hofmann, Antike

W e is h e i t , 235.Platón, P haidon , 235.Cicero, M ., Tullius, A tt icu s -B r ie fe , 235.Creus Vidal, L., In troducción a la A p o lo ­

gética, 236.Cicero, Cicero on the Art of G ro w in g Old,

236.Arizi Azeli, Tacito , 256.Ptnagos, L., S. )., Gramática Española,

237Limet H .e t Rinard R„ Guide Bibliographi­

que pour les Professeurs de langues a n c ien ­nes, 237.

W. Van Rijckevorsel et Ch. LamboVe, S. J., D e latin en C inq u ièm e, 238.

Lucrezio, «De re rum natura», 238.òtolz, G., Approach tooral latin , 239.D. Gray, Mason and Jenkins, Thornton, La­

tin for T oday , 239.Paoli, H., Fabellae tres. Indorum S a p ie n ­

tia, 239.Fraenkel, F. Horaee, 240.Thumb, A., Scherer, A., H andbuch der gr ie ­

ch isch en D ia lek te , 240,Mazzarino, S., La fine del m ondo a n t lco #

241 .Gemelli-Zunini, In troducción a la P s ico lo ­

gía, 242.Blanco García V., La lengua latina en las

obras de San A g u st ín , 242.

IN OPERCULIS

Rhaner, H., Griech ische M y th e n in Chris- l icher Deutung.

VI

Badia, A., VII C ongreso In ternac iona l de L ing ü is t ica Rom ánica

D ’Anna, G„ Il Problema dalla c o m p o s iz io ­n e dell' Eneide.

Cupaiulo, F., Iter la t in ita t is .Cupaiulo, F„ G uida a tradurre In lingua

(a t inaBrems, Gráfico* i lu s tr a t iv o s del C a te c ism o

C ató l icojungmann, J. A., C atequética .Bargellini, Panorama h istor ico dell' arte.D'amore, L., S in e ira e t s tud io .Hiltbrunner, 0 . , Latina Graeca.Thummer, E., D ie R el ig ios i tae t Pindars.M entor Latin, E d i t io n s des M en tors .T a c itu s , H is to r ienRodon, B. E., EI lenguaje t é cn ic o de l f e u ­

d a l i sm o en el s ig lo X I en Cata luña .Albizu y Gado Costa, M anual del C a t e c i s ­

m o C ató l ico y D io s y nuestra red en ción .Jiménez, J. - Mesa, T i to Livio, l ibro pr im e ­

ro.Jiménez Delgado, J. G ram ática la t in a , y

Repetitor ium

P a la e s t r a A d u l e s c e n t i u m

N a r r a t i o n e s e t f a b e l la e

1 9 5 9 . — E. Tejerina Canal, «H anse lus et G reta», 54.

N. Mangeot, Inter serpentes , 56.M . Molina, In sch o la la t in e c a n a m u s , 61.A. Redi, D iv u s Franciscu» A s s i s i e n s i s et

turtures , 62 .Latorre, Ramos, Pérez, Sesam i horreum ,

h lsce ! , 122.P. Piazza, M arcus p iger, 126.Avenarius, Vera et form id o losa res, 178.J. A. Marqués, De morte S. T h a rs ic i i , 180.Zuasti, Iter ad mare, 185.Iturria, M ess ia , 185.Jover, Era et im perator, 186.1 9 6 0 . — N. Mangeot, L atrones n o c tu d o ­

m u m irrum punt, 54.J. A Marqués, D e s ingu lar i ursi v e n a t io n e ,

6 0 .P. Piazza, D uae sorores, 63 .B. Rodríguez, N o v i s s im u m v u lp is fa c in u s ,

1 18.J. Paiou, D e m irabili ev en tu D o m in i Q ui-

Koti, 120.

F. García, L upus et ovl9 , i 21 .N. Mangeot, Per icu losa cum best ia pugna,

162.M . Garro, «Urkulu» pon s in Cantabria,

1 8 7 .

N. Mangeot, Est pu l lu s /n ovo , 190.L. Kemps, D e floribus, 253. y. A. Salinas, D u x v u lp iu m , 254.

C a n t u s

1 9 5 9 . — Jam frigus abiit, 61 .In sc h o la la t in e c a n a m u s , 127.B eth lem , pastores, v e n i te , 251 .In turri per auras, 188.1 9 6 0 . — Periit ga l lu s pro dolor!, 64. R ecu bate m olliter , 128.Barbapum, 192.N u n c g a l l i c o n c in u n t d iem , 250 .

M i s c e n t e s u t i l e d u l c i

1 9 5 9 . - Pag. 184; 250.1 9 6 0 . - Pag. 25.

P ic t u r a e

1 9 5 9 . — Ramón. Serv iu s T u l l iu s , 58.T a rq u in iu s Superbus , 125. L. Jun ius , 182.H oratius C oc les , 248.

1 9 6 0 . — Ramón. C. M uciu s Scaevola , 58.C. M arcius C or io lan us,

123.G e n t i s Fabiae v ir tu s mili

taris , 188.D e g e n t i s Fabiae pro p a ­

tria c lad e , 251 .

C u r i o s a e t J o c o s a

1 9 5 9 . - Pag. 63; 128; 186; 252 .1 9 6 0 . - Pag. 63; 126; 192.Huxley, H. H., A e n ig m a , 251.

C o m m e r c i u m e p i s t u l a r e

1 9 6 0 . — D e a lu m n o ru m com m erc io ep ls- tu lar i, 124, 251 .

Index puerorum qu i in ter se latine dare l i t tera s v o lu n t , 125.

J. L. Delmas-C. Latorre, 57.

C a r m i n a

1 9 6 0 . — / . Beltrdn, O bscura e v e n ie n t rur­su s h iru n d in es , 60.

E. Martín, Orate, Fratres, 61,

B I B L I O G R A P H I A

R O D O N BINUE, EULALIA. — El lenguaje técnico del feudal ismo e n el siglo XI en Cataluña. ( C o n t r i b u c i ó n al e s t u d i o

del la t ín me d i ev a l ) . Escue l a d e Fi l ol og í a .

B a r c e l o n a 1957.

Ut vel ipse libri i n de x d e c l a r a t , spect . F e mi ­

n a d oc t r i x Eula l i a R o d ó n p r a e f in i t a m p r o v i n ­

c i a m sibi i n v e s t i g a n d a m suscepi t : s e r m o n e m

n e m p e t e c h n i c u m in C a t a l a u n i a s a e c u l o XI

q u o d a d « Feuda l i s mum* a t t ine t . . . S a e c u l u m XI

sel igi t q u o d e o t e m p o r e f o r m a e a b exter i s g e n ­

t i bus e x c e p t a e , v i g e b a n t u n a c u m formis

a u t o c h t h o n i b u s , s i mu l qu e e a r u m f o r m a r u m vis

e t s e nsus ex ipsis i n s t i t u t io n i bu s t um v i gen t ibus

a p p a r e t . Si a u t e m a d v e r b u m q u o d d a m i l lus­

t r a n d u m requi r i t ur , i nve s t i ga t i o a d s a e c u l u m X

et XII hic i n d e p r o v e h i t u r .

Liber o p t i m a m o p e r a m c o n f e r t c o g n i t i o n i

s e rm on i s l at ini medi i aev i e t e t i a m — ita e g o

c r e d o — s e r m o n i s h i sp a n i c i (vel p o t iu s l i n g u a ­

r u m h i s p a n i c a r u m r e ce n t i o r um ) , n a m p l u r ima

v e r b a his s e r m o n i b u s h o d i e c o m m u n i a a p t i s ­

s i me i l lu s t r an t ur ex m o d o q u o s a e c u l o XI

«benef i c i a r i i seu «feuda ta r i» his verb i s usi sunt

vel ex verbi s c u m g e r m a n i c i s t um gal l ici s in

l a t i nu m t rans l a t i s vel ex c a t a l a u n i c i s in l a t inum

et vice ve r sa .

Ex his f on t ib us m a n e r e s pe r c i p i es v e r b a

h o d i e us i t a t i s s ima: « vasallo, castel lano, ca­balgata , homenaje , mesnada (mainada c a t c l a u n i c e ) , cabal lera, villano, bachiller, cet . . .»

U n o v e r b o h o c l ib ro e t l a t in i t a t em m e d i a e

a e t a t i s e t s e r m o n e s r o m á n i c o s saecu l i XX,

p r ae se r t i m h i sp á n i c o s , mel ius c o g n o s c e s .

Do c t r i x Eula l i a R o d ó n o p u s mul t i q u id e m

l a b o r i s et c o n s t a n t i a e in f e l i cem pe r du x i t e v e n ­

tum, ¡ ps i que l aud i v e r t e n d u m est q u o d et

b i b l i o g r a p h i a a d h i b i t a et o r d i r e q u o r em t o t a m

d i s p o s u i t e t indi c ibus , e t p r aese r t im ipsis r ebus

act i s o p u s p h i lo l og i s ut i l i ss imum per feci t .

J A C O B U S SIDERA, C. M. F.

Manual de Catecismo Católico , t. I y II.

Temas 1-21 y 22-44: Dios y nuestra re­dención. Tr ad u c c ió n del a l e m á n p o r ] . L.

Albizu y ] . G o d ó C o s t a . 2 9 3 y 3 5 4 pg.

Edi tor ia l Herder , B a r c e l o n a 1959.

O p e r a c a t ec h i s t i ca D o m u s Edit r icis He r de r

o m n i b u s s a n e l a u d a n d a , c u m a d e o re l i g ioni s

ins t i tut ioni f a v e a n t et p a r e n t i b u s e t ca t echi s t i s

r e rum et c o g n i t i o n u m c o p i a m p r a e b e a n t . In his

o p e r i b u s c o n s t a n t q u a e i n s c r i bun t ur Catecis­mo Católico, Gráficos Ilustrativos del Catecismo Católico, Historietas Cate- quéticas, Catequét ica, Manual del Ca­tecismo Católico, d e cujus o p e r i s p r i mo et

a l t e r o v o l u m i n e l ec t or es n os t r o s f ac i mus c e r ­

t iores .

P r i mo v o l u m i n e res seu a r g u m e n t a 1-21

(«Dios y nu es t r a r ed e n c i ó n» , 1.a ser ie) o pe r i s

cui i n d e x Catecismo Católico, ampl i s s i me

e x p l i c a t a et e n o d a t a c o n t i n e n t u r . Al tero v o l u ­

mi ne a r g u m e n t a 2 2 - 4 4 («Dios y nu es t r a r e d e n ­

ción» , 2 . a ser ie) e j u s d em o p e r i s pa r i et sci ta

r a t i o n e re l ig ioni s t r a d e n d a e e vo l vunt ur .

In u t r o q u e v o l u m i n e p r a e c i p u a sc i en t ia e

p a e d a g o g i c a e e l e m e n t a a n t e o c u l o s h a b e n t u r ,

q u a e j am i nd e a t e m p o r i b u s Eccles iae pat r i s t i ­

ci s t u t o in usu fuerun t et d e s u m u n t u r , q u a e q u e

v i vum n os t r a a e t a t e n u n t i um Evangel i i e t e x p l i ­

c a t i o n e m c a t e c h u m e n i s t r a d e n d a m efficiunt .

C u m u t r iu sque v ol umi ni s u b e r r i m a c o p i a sit

s imul a t q u e tut i ss ima d o c t r i n a e et a r g u m e n t o ­

rum, iis qui j uventut i s inst i tut ioni v a c a n t , m a g n o

d u o v o l u m i n a e m o l u m e n t o e t ut i l i tat i duc i mus

et c o m m e n d a m u s .

M. MOLINA, C. M. E.

JIMENEZ, J. — MESA, C. E., C. M. F. — Tito Livio, libro pr imero, Intro­d u cc ión y c o m e n ta r io g ra m a t ica l , histórico y est ilíst ico . Editorial C o ­cuisa , M adrid 1960 ,1 99 pg .

Sub ind ice qui prostat D om us Edi- trix C ocu isa n o v a m seriem seu c o l l e c ­t ionem init op eru m d id act icorum q u a e brevi a li is o p er ib u s ornabitur e t lo cu ­pletabitur. Cum majus in d ie s in cre ­mentum univers itar iae juvenum institu­tioni a fferatur, a u cto res qui hunc libellum exararunt, iis qui a d e x a m e n ingressus in U niversitatem s e s e a c c in ­gunt, eum d ed ica tu m volunt. Q uibus scho last ic is universitariis haud p a r v a e utilitati erit hic primus liber T. Livii, praesertim cum in eum p ra ep a ra n d u m m a x im o o p e r e incubuerint d u o viri rerum liv ianarum peritissimi; Pater enim J im én ez , C. M. F., d o c to ra lem habuit olim thesim d e T. Livii re l ig io n e m a x im o p ra em io ins ignitam .

Textus libri primi locu p let iss im o p r o o e m io d e vita, oper ib us , d icen d i g e n e r e , g lor ia m axim i historici rom ani illustratur; cui p r o o e m io a b auctoribus adjungitur utilissima studentibus d e re notitia b ib l io g ra p h ica a d ed it io n e s , lucubrat iones, o p e r a auxil iar ia perti­nens. P ra ec ip u a e textus difficultates en o d a n tu r o p e notularum g ra m m a t ic a ­rum, historicarum, stilisticarum. O p us perutili v ocum p h ilo iog icaru m ind ice finitur.

A m b ig e r e non possum us quin hic libellus primus co l lec t ion is «Textos Claret» q u a e inscribitur, tanti fautoris bonarum litterarum in Sem inariis his- panicis auspic iis in lucem editus, latini­tati c o l e n d a e merito sit profuturus.

J. JIMENEZ D ELGADO, C. M. F. — Grámat ica Latina. G r a d o e le m e n ­tal, 3.a ed ic . 190 pg.; R ep etitor ium , Prácticas d e Latín para los prim eros cursos, 3.a ed ic . 206 pg . G ráf icas Claret, Lauria, 5, B arce lon a (10).1960.

P. J. J im én ez , C. M. F. D ecanu s Hu­m anarum Litterarum in U niversitate Pontif ìcia S a lm an ticen s i , h oc n o v o in­d ic e «G ra m á tic a Latina» nuper retrac­tavit q u a e prioribus op er ib u s «Latín Primero, S e g u n d o , T ercero y Cuarto» inscriptis ipse juxta norm am b a c c a la u ­r é a t s anni 1938 d e re eg e ra t . O p u s aptissimum judicamus tum alum nis in Seminariis et Scholis A p o sto l ic is tum in Institutis e t A c a d em iis studentibus, praesertim cum hujus m odi textus qui v u lg o m anibus vo lv i so lent, ve l iis alum nis qui b acca la u rea tu i superiori v a c a n t a d p lenam in lingua latina insti­tutionem minime sufficiant. Q u a p r o p ­ter a u ctor consilium sibi p roposu it tra­d e r e alum nis sum m am g r a m m a tic a e la t in ae q u a e a d in terp retan d os o p t i­m os scr iptores n ecessa r ia v ideretur, quin tam en simul m entes puerorum nimis haud utilibus cogn it io n ib u s g r a ­varentur.

Repeti torium, q u od inscribitur opus, Grammat icam Latinam perficit et c o m ­plet. In e o enim alumni et magistri exerc it ia , them ata , res curiosas in ve ­nient: primum exerc it ia («longum iter per p ra ece p ta , b reve et e f f ica x per e x em p la » ) tum d om i tum in scho la e x a ra n d a ; d e in d e them ata seu d e certis rebus a rgu m en ta quibus p ro fessor sive e x a r a n d o sive d ic ta n d o tem pus non teret; res a m o e n a s d e n iq u e ut sch o la e g ratiss im ae studentibus reddantur.

M. M O L IN A , C. M. F.

Ex officina typographica: F Cam ps Calm et — Tarregae (in H ispan ia)