EKO KALENDARZ20 GRUDNIA

Dzień Ryby

WWW.EKOKALENDARZ.PL

WWW.EKOKALENDARZ.PL

WPROWADZENIEIle wiemy o rybach? Co o nich wiemy? Że ich mięso jest zdrowe? Że „nie mają głosu”? Że są „zimne”? I „nigdy nie toną?” Ile w tych powie-dzeniach i przysłowiach jest prawdy? Ryby są odległe, zamieszkują inne niż my środowisko i to wystarcza, żeby – pomimo, iż jest to najliczniej-sza gromada kręgowców (ponad 20 tys. gatun-ków) – były dla nas tajemnicze i obce. Jeśli jemy mięso – mamy z nimi kontakt podczas posiłków (zwłaszcza w okresie Świąt Bożego Narodze-nia). Z żywymi rybami mają kontakt w zasadzie jedynie akwaryści i – przez moment – wędkarze i rybacy… W okresie przedświątecznym wszyscy mamy kontakt z cierpiącymi karpiami, czy tego chcemy czy nie. Co krok natykamy się na sto-iska z martwymi ciałami karpi i żywymi rybami, stłoczonymi w baliach i wiadrach. Widzimy, jak pakowane są do reklamówek, w których duszą się i umierają w męczarniach. Właśnie dlatego 20 grudnia Stowarzyszenie Empatia ustanowiło Dniem Ryby. Żeby bronić ryb przed cierpieniem. W społeczeństwie wciąż pokutuje przekonanie, że ryby nie cierpią, że nie czują bólu. Przekona-nie równie nieprawdziwe jak to, że ryby są nie-me. Choć w rękach ludzi, w reklamówkach – cier-pią rzeczywiście w milczeniu. Jednak gdyby były w swoim naturalnym środowisku, a nasze uszy były przystosowane do odbierania fal dźwięko-wych w wodzie – usłyszelibyśmy ich mruczenie. Tak, karpie – komunikując się ze sobą – mruczą! Kolejne z przekonań dotyczących ryb okazuje się być błędne. Wiele ryb wydaje głos, choć nie za pomocą strun głosowych. Ile jeszcze rzeczy o wrażliwości karpi i innych ryb nie wiemy?

Ryby czują. Widzą (wiele ryb rozróżnia kolory), słyszą, odczuwają smak (np. karpie za pomocą kubków smakowych w jamie gębowej wyczu-wają smak słony, słodki, gorzki i kwaśny) zapach i różnice ciśnienia wody. Niektóre mają napraw-dę doskonały węch. Np. węgorze wyczuwają rozpuszczone w wodzie substancje zapachowe

swoim nosem w rozcieńczeniu 1 : 3 trylionów (czyli gdyby naparstek płynu do mycia naczyń rozpuścić w wodzie Bałtyku), żaden pies nie może się z nimi równać.

Badania wykazują nie tylko, że ryby czują ból, ale i że są zdolne do przeżyć subiektywnych i emo-cji. Wiemy już, że ich zachowanie nie wiąże się jedynie z zachowaniami instynktownymi.

W poprzednich epokach ryby były dla ludzi waż-ne. Były nie tylko pożywieniem, ale – jak wszyst-ko, co otaczało człowieka w dawnych czasach – miały też znaczenie religijne. Były symbolami różnych bóstw, sił naturalnych i nadnaturalnych. Współczesna kultura europejska ukształtowa-na jest w  części przez religię chrześcijańską, ale i  niezatartą obecność religii, mitologii i ob-rzędów ludów zamieszkujących tereny Europy przed pojawieniem się chrześcijaństwa (na przy-kład wielkiej kultury starożytnej Grecji, Rzymu, itd.). Symbolem chrześcijaństwa od początku jego istnienia była ryba. Znajdujemy ten symbol w różnych miejscach, m.in. w katakumbach (pod-ziemnych pomieszczeniach), w których więziono chrześcijan w pierwszych wiekach nowej ery. Grecką nazwę ryby ICHTHUS wiązano z  grecki-mi inicjałami Jezusa - Iesos CHristos, THeu Uios, Soter czyli Jezus Chrystus, Syn Boży, Zbawiciel. Jezus i jego uczniowie często byli przedstawia-ni w sztuce jako rybacy, gdyż ryby pływające w wodzie były symbolami ludzi żyjących w świe-cie pełnym chaosu. Podobnie mówiono o Orfe-uszu w  starożytnej Grecji i Buddzie w dalekich Indiach, kiedy wędrował przez 40 lat i nauczał o odkrytych przez siebie prawdach o życiu czło-wieka. Pokazuje to, że niektóre symbole – w tym przypadku ryba, woda czy rybak mają charakter uniwersalny i pojawiają się w wielu kulturach i religiach symbolizując podobne treści.

WWW.EKOKALENDARZ.PL

Jedzenie ryb, jako rodzaj obrzędu religijnego miało miejsce w różnych kulturach. Przykładowo ryby były świętym pokarmem w kultach miłości i płodności bogiń: mezopotamskiej Isztar, egip-skiej Izydy czy greckiej Afrodyty.

Ryby pojawiają się bardzo często, jako motyw dekoracyjny na Dalekim Wschodzie zwłaszcza w Chinach i Japonii. W języku chińskim słowo oznaczające rybę „yu” brzmi tak samo jak sło-wo oznaczające nadmiar, dobrobyt. Dlatego też ryby są dla Chińczyków symbolem szczęścia i po-myślności. W Japonii zaś słowo „ryba” brzmi tak samo, jako słowo „miłość”, dlatego też ryba była symbolem bogini miłości Kwannon. Bardzo cie-kawe jest, że dla ludzi z dalekiego Wschody kar-pie symbolizują długowieczność oraz trwałość i wytrwałość, gdyż płynąc na tarło w górę rzeki karp musi płynąć pod prąd i sprostać wszystkim przeciwnościom losu.

W hinduizmie pierwszą inkarnacją boga Wisznu, (czyli postacią, w jakiej pojawił się on na Ziemi zwaną w sanskrycie tj. starożytnym języku hindu-izmu - awatarem) była ryba. Przybrał jej postać, aby uratować ludzkość przed zagładą spowodo-waną potopem i aby umożliwić jej odrodzenie.

Obecnie (poza obiektami sakralnymi) symbol ryby (schematyczny) można spotkać w postaci naklejek na samochodach, których właścicie-le chcą w ten sposób krótko i jednoznacznie poinformować innych, jakie jest ich wyznanie religijne.

Ryby żyją na tym świecie blisko nas, często są naszymi sąsiadami. Są dla nas tajemnicze i długo jeszcze takie zostaną – jednak warto wiedzieć o nich więcej. Może poprawi to ich los? Może wreszcie zniknie zwyczaj sprzedawania żywych karpi w supermarketach? Może zmienimy krwa-wą tradycję jedzenia karpia w święta? Zwłaszcza, że tradycja ta nie jest tak stara, jak mogłoby się wydawać. W dawnych czasach w Polsce spoży-wano w wigilię różne ryby, najczęściej jesiotra. W symbolice ludowej ryby to symbol płodności i rodzącego się życia; ich zjedzenie podczas wie-czerzy wigilijnej miało zapewnić zdrowie i dosta-tek. Tradycję jedzenia w święta wyłącznie karpia wprowadził w Polsce socjalizm… W czasach kry-zysu partia PZPR powołała gospodarstwa rybne hodujące karpie. Inne ryby były wówczas prak-tycznie nieosiągalne do kupienia.

oprac. Maja Głowacka

Pstrągi, fot. Yellowstone National Park, CC BY 2.0

WWW.EKOKALENDARZ.PL

Opowieść o pewnej rybie…Czerwcowe słońce powoli zachodzi. Potężna, metrowa ryba wypływa ze swojego dziennego schronienia przy brzegu, otulonego zwisającymi się gałęziami wierzby. Nic nie umknie jej uwadze. Dostrzegła ruch w mulistym dnie. Błyskawicznie znalazła się blisko niego i już pyszczek wessał w siebie małą rybkę… Larwa przepływająca obok miała nadzieję, że uda się jej uciec. Niestety… Potężna, stara ryba rozpoczęła żer… Nagle dostrzegał przed sobą, nad wodą – długi cień. To może być człowiek! Miała już z nim kiedyś do czynienia, do dziś pamięta i jego wygląd i zapach i smak przynęty, na którą prawie dała się złapać. Wtedy na szczęście udało jej się uciec. Już nie będzie taka nieostrożna! Spokojnie odpływa ku środkowi jeziora…

Czerwiec kończy się i woda jest coraz cieplejsza. Pora przystąpić do godów (tarła). Samica niedługo złoży lepkie jajeczka nad kępami roślin a samiec poleje je mleczkiem. Nie wiedzą, że w naturalnych warunkach w Polsce z tych jajeczek nie wylęgną się młode… Mimo lata, jest tu dla nich za zimno. Młodzież, która co roku pojawia się w jeziorze, jest tu dostarczana przez ludzi, z hodowli.

Jest piękna, ciepła noc. Ryba pływa spokojnie przy dnie, obserwując czujnie otoczenie i wyszukując swo-ich przysmaków – ślimaków, larw, pędów roślin. Od czasu do czasu wystraszy ją jakiś gwałtowny ruch w wodzie. Warto sprawdzić każdy z nich – to może być wydra, niebezpieczny drapieżnik. Niejedna ryba padła jej ofiarą.

Po kilku godzinach żerowania, kiedy nad jeziorem dawno zapadła noc – pora wrócić do swojej kryjówki na odpoczynek. I tak pięknie mijać będzie każdy letni i jesienny dzień. A później, kiedy będzie coraz zimniej – przyjdzie czas na przeniesienie się w głąb jeziora, na zimowisko…

Ta ryba ma szczęście, nie żyje w stawie hodowlanym, tylko w jeziorze (do którego została wprowadzona przez człowieka) i od lat udaje jej się umknąć wędkarzom (ryby te mogą żyć 40 i więcej lat). Wielu jej po-bratymców nie ma tego szczęścia…

Ryby te hodowane są w Polsce od średniowiecza. Od tego czasu powstało wiele gospodarstw rybnych, składających się ze sztucznych stawów, z których woda może być swobodnie spuszczana za pomocą tzw. mnichów. W skład dużych gospodarstw wchodzi wiele stawów o różnej wielkości i głębokości. Ryby przeżywają w nim 2-3 lat. W tym czasie są przenoszone pomiędzy stawami (aby znajdowały się w tych, które mają warunki najbardziej odpowiednie do ich wymagań w danym okresie życia). W wieku 2-3 lat są wyławiane i przekazywane do handlu… Obecnie są najpowszechniej hodowanymi rybami.

A kiedyś było tak…Sazany, dziki gatunek od którego pochodzi opisywana tu ryba udomowiona, na co dzień żyją w spokoj-nych partiach rzek ze zlewisk Morza Czarnego, Kaspijskiego i Aralskiego, zjadając małe zwierzęta żyjące w mulistym dnie. Jednak co roku wzywa je zew natury i płyną do zalewanych łąk, gdzie odbywają gody. Kilka samców rywalizuje ze sobą o względy samicy – okrążają ją i chlapią ogonami o powierzchnię wody tak głośno, że dźwięk ten niesie się na duże odległości. Do rytuału należy też uderzanie samicę wargami przez samce. Samica na ten sygnał składa kilkadziesiąt tysięcy jaj (do 300 tysięcy), które natychmiast zostają polane mleczkiem przez samca i przyklejają się do roślin. Zaraz potem dorosłe sazany wracają do rzeki; ich dzieci dołączą do nich dopiero po kilku tygodniach. Na razie młode rybki, które wykluły się z jaj, spędzają czas na wciąż zalanej łące. Żywią się w tym czasie małymi bezkręgowcami (m.in. larwami owadów i mięczakami) i roślinami. Po kilku tygodniach, wraz z cofającymi się wodami płyną do rzeki. Następny raz trafią na łąkę na której się urodziły dopiero po trzech latach. Wtedy osiągają dojrzałość płciową i mogą już zostać rodzicami. Obecnie los sazanów nie jest już taki pewny, ze względu na silne przekształcenia dolin rzecznych, w związku z czym brakuje miejsc na tarliska.

WWW.EKOKALENDARZ.PL

Po przeczytaniu (lub opowiedzeniu) tekstu rozmawiamy z dziećmi i młodzieżą na następujące tematy:

• O jaką rybę chodzi? (O KARPIA)

• Czego dowiedzieli się o karpiu z tej opowieści? O jego życiu, przyzwyczajeniach, zachowaniu, środowisku życia? Wypisujemy te informacje na kartce lub na tablicy. Zadanie to można również wykonać w formie konkursu, dzieląc klasę na grupy i sprawdzając, która grupa wypisze najwięcej cech karpi.

• Gdyby mieli być karpiem – chcieliby być udomowionym karpiem żyjącym w jeziorze czy stawie hodowlanym? A może chcieliby być karpiem dzikim? Dlaczego?

• Czy po tej rozmowie i poznaniu warunków życia i cech karpi patrzą inaczej na zwyczaj sprzedawa-nia żywych karpi w okresie przedświątecznym?

Fot. photon_de, CC BY-NC-SA 2.0

WWW.EKOKALENDARZ.PL

Karasie, pstrągi, szczupaki i… jak wyglądają i jakie mają zwyczaje ryby polskich rzek,

jezior i morza

W Polsce występuje około 120 gatunków ryb. Żyją zarówno w słodkich wodach śródlądowych, jak i w Bałtyku. Mają niezwykłe zwyczaje i przystosowania do warunków życia. Poznajmy niektóre z nich.

Dzielimy klasę na grupy. Każdej grupie rozdajemy zestaw opisów i rysunków ryb. Następnie prosimy każdą grupę o wykonanie następujących zadań:

• Na podstawie opisów i sylwetek ryb dopasuj opisy do rysunków.

• Na rysunku biegu rzeki narysuj sylwetki ryb w miejscach, gdzie one występują tak dokładnie, jak potrafisz, np. z opisu może wynikać, w której części rzeki (blisko źródeł, w środkowym biegu, czy przy ujściu) żyje dana ryba.

• Młodsze dzieci prosimy o pokolorowanie rysunków (do znalezienia na końcowych stronach pa-kietu). Opowiadamy dzieciom o gatunkach ryb i prosimy, żeby wskazały na rysunku, gdzie dana ryba żyje. Możemy też najpierw na szarym papierze wykonać dużą kopię rysunku zamieszczone-go w pakiecie a następnie naklejać na nim ryby w miejscach ich występowania.

• Na koniec robimy konkurs, która grupa zapamiętała najwięcej informacji o rybach. Czytamy zda-nia i prosimy, żeby każda grupa odpowiedziała czy zdanie jest prawdziwe, czy fałszywe. Jeśli chcemy wprowadzić trochę dynamiki w zajęcia, ustawiamy każdą grupę w rzędzie, zaś przed nimi wieszamy karteczki „PRAWDA” i „FAŁSZ". W każdej grupie osoba pierwsza w rzędzie biegnie do tej odpowiedzi, która wydaje się jej słuszna.

WWW.EKOKALENDARZ.PL

Pytania1. Karaś jest jedną z najbardziej wytrzymałych ryb, potrafi żyć i rozmnażać się w zbiornikach z niską

zawartością tlenu (P)

2. Ryby posiadające zdolność życia w wodzie zanieczyszczonej, lecz często z tego powodu karłowa-te to sumy (F)

3. Karp jest naszym gatunkiem rodzimym (F)

4. Dzikie karpie, sazany, składają ikrę na zalewanych łąkach (P)

5. Karpie noce przesypiają, zaś najbardziej aktywne są w południe (F)

6. Karpie dożywają 100 lat (F)

7. Ryba połykająca powietrze atmosferyczne to piskorz (P)

8. Piskorz jest jedną z najpowszechniejszych polskich ryb (F)

9. Pstrąg potokowy jest w stanie żyć jedynie w górnych biegach rzek, gdzie woda jest zimna i kry-stalicznie czysta (P)

10. Ikra pstrąga potokowego przyczepia się do roślin wodnych (F)

11. Samice sumów budują gniazda a samce przez pierwsze dni chronią młode przed drapieżnikami (P)

12. Sumy to potężne ryby, mogące dorastać do 2 m długości (P)

13. Ulubionym sposobem polowania szczupaka jest czatowanie w zasadzce na ofiarę (P)

14. Sum to pospolita ryba morska (F)

15. Śledzie żyją w dużych grupach zwanych ławicami (P)

16. Śledź żywi się przede wszystkim planktonem (P)

17. Ryba potrafiąca poruszać się lądem na krótkie odległości to dorsz (F)

18. Węgorze odbywają tarło w Bałtyku (F)

19. Węgorze spotykane są tylko w wodach śródlądowych, słodkich (F)

20. Piskorz to ryba żyjąca w toni Bałtyku (F)

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PLK

araś

Kar

p

Pre

feru

je m

ałe

i pły

tkie

zb

iorn

iki w

od

ne.

W P

ols

ce je

st s

po

tyka

ny w

e w

szys

tkic

h ni

zinn

ych

wo

dac

h śr

ód

ląd

ow

ych,

sto

ją-

cych

i w

oln

o p

łyną

cych

, w m

iejs

cach

o p

oro

śnię

tym

ro

ślin

ami p

od

łożu

. Prz

eby-

wa

nied

alek

o b

rzeg

ów

, prz

y m

iękk

im i 

mul

isty

m d

nie.

Jes

t je

dną

z n

ajb

ard

ziej

w

ytrz

ymał

ych

ryb

. To

leru

je b

ard

zo n

iską

zaw

arto

ść t

lenu

, za

niec

zysz

czen

ie

zbio

rnik

a, p

raw

ie c

ałko

wit

e w

ysyc

hani

e lu

b p

rzem

arza

nie

naw

et d

o d

na. K

ara-

sie

są w

sta

nie

żyć

i roz

mna

żać

się

w m

iejs

cach

, w k

tóry

ch in

ne r

yby

nie

są w

sta

-ni

e p

rzet

rwać

. Jed

nak

od

bija

się

to n

a ic

h w

zro

ście

– c

zęst

o ż

yjąc

w ta

k tr

udny

ch

war

unka

ch s

ą sk

arło

wac

iałe

(rz

adko

prz

ekra

czaj

ą w

ielk

ość

12

cm).

Ryb

y ży

jące

w

op

tym

alny

ch w

arun

kach

do

rast

ają

do

50

cm.

Od

żyw

iają

się

bez

kręg

ow

cam

i wo

dny

mi,

żyją

cym

i w m

ulis

tym

dni

e lu

b w

jego

p

ob

liżu.

Sa

mic

a śr

edni

ej w

ielk

ośc

i skł

ada

kilk

akro

tnie

ok.

200

000

jaj,

któ

re p

rzyk

leja

ją

się

do

ro

ślin

wo

dny

ch.

Dzi

ki k

arp

(sa

zan)

wys

tęp

uje

w z

lew

iska

ch m

órz

Cza

rneg

o, K

asp

ijski

ego

i A

ral-

skie

go. L

iczn

e o

dm

iany

ho

do

wla

ne s

ą ro

zpo

wsz

echn

ione

zar

ów

no w

ho

do

wli

(w g

osp

od

arst

wac

h ry

bny

ch)

jak

i w w

od

ach

otw

arty

ch n

iem

al n

a ca

łym

św

ie-

cie.

Lub

i w

od

y sp

oko

jne

i ci

epłe

(gł

ębo

kie

rzek

i, je

zio

ra,

star

orz

ecza

, ro

zlew

i-sk

a).

Żyw

i si

ę m

ięcz

akam

i, la

rwam

i o

wad

ów

, sk

oru

pia

kam

i (n

p.

raka

mi)

ora

z in

nym

i zw

ierz

ętam

i a t

akże

ro

ślin

ami.

Akt

ywny

jest

prz

eważ

nie

wie

czo

rem

i w

 no

cy, w

 dzi

eń o

dp

ocz

ywa

w u

stro

nnyc

h m

iejs

cach

. Po

karm

po

bie

ra z

dna

. Jeg

o a

ktyw

ność

zw

iąza

na je

st m

ocn

o z

 tem

-p

erat

urą

wo

dy

– gd

y sp

ada

po

niże

j 14°

C, j

edzą

rza

dko

i m

ało

. Z k

ole

i w n

ajw

ięk-

sze

upał

y je

dzą

mał

o z

e w

zglę

du

na n

ied

ost

atec

zną

ilość

tle

nu.

Kar

p d

ojr

zew

a w

3–4

ro

ku ż

ycia

. Trz

e si

ę w

maj

u i c

zerw

cu w

pły

tkie

j, si

lnie

za-

rośn

ięte

j wo

dzi

e. Ik

ra p

rzyk

leja

się

do

ro

ślin

nośc

i wo

dne

j. Je

dna

k w

war

unka

ch

natu

raln

ych

w P

ols

kich

wo

dac

h la

rwy

nie

wyl

ęgaj

ą si

ę, n

asze

wo

dy

są n

a to

za

zim

ne. L

arw

y w

ho

do

wli

(w s

pec

jaln

ych

staw

ach

tarl

isko

wyc

h) p

o w

ylęg

u m

ają

rozm

iar

oko

ło 5

mm

. M

ają

duż

y w

ore

czek

żó

łtko

wy

ora

z sp

ecja

le g

rucz

oły

, któ

-re

um

ożliw

iają

im p

rzyc

zep

iani

e si

ę d

o r

ośl

inno

ści w

od

nej j

eszc

ze p

rzez

okr

es

3–14

dni

. Po

wch

łoni

ęciu

wo

recz

ka ż

ółt

kow

ego

od

żyw

iają

się

pla

nkto

nem

. K

arp

ie d

ora

staj

ą d

o w

ielk

ośc

i 1 m

i d

ożyw

ają

40 la

t.

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PLP

isko

rzP

strą

g p

oto

kow

y

Zam

iesz

kuje

wo

dy

słab

o n

atle

nio

ne, z

azw

ycza

j w z

bio

rnik

ach

o m

ulis

tym

dni

e z

wo

dą

sto

jącą

i w

oln

o p

łyną

cą, n

p. w

ro

wac

h m

elio

racy

jnyc

h, k

anał

ach,

od

no-

gach

rze

k, s

taro

rzec

zach

, sta

wac

h. D

zień

sp

ędza

ukr

yty

prz

y d

nie.

R

yba

ta, ż

e w

zglę

du

na t

rud

ne w

arun

ki ż

ycia

, po

siad

a um

ieję

tno

ść o

dd

ycha

nia

tlen

em z

awar

tym

w p

ow

ietr

zu. K

ied

y b

raku

je g

o w

wo

dzi

e, p

isko

rz p

od

pły

wa

do

po

wie

rzch

ni i

po

łyka

po

wie

trze

atm

osf

eryc

zne.

Akt

ywny

w n

ocy

. Żyw

i się

larw

ami o

wad

ów

, mię

czak

ami,

rob

akam

i itp

.Ta

rlis

ko p

rzyp

ada

na m

aj i

czer

wie

c, w

pły

tkic

h fr

agm

enta

ch w

ód

. Sam

ica

skła

da

5000

–300

00 ja

jek,

któ

re s

ą p

rzyk

leja

ne d

o r

ośl

in w

od

nych

. Św

ieżo

wyl

ęgłe

lar-

wy

zao

pat

rzo

ne s

ą w

do

dat

kow

e sk

rzel

a ze

wnę

trzn

e um

iesz

czo

ne n

a gł

ow

ie,

któ

re z

anik

ają

po

kilk

u d

niac

h, g

dy

nary

bek

zac

zyna

sam

od

ziel

nie

żero

wać

. N

a te

reni

e P

ols

ki g

atun

ek t

en je

st o

bję

ty ś

cisł

ą o

chro

ną g

atun

kow

ą.

W P

ols

ce li

czny

na

po

łud

niu

i pó

łno

cy k

raju

. Żyj

e w

zim

nych

, do

brz

e na

tlen

io-

nych

i d

ziki

ch (n

ieur

egul

ow

anyc

h) r

zeka

ch, g

łów

nie

górs

kich

ora

z sp

ływ

ając

ych

z p

om

ors

kich

wzg

órz

mo

reno

wyc

h.

Jest

typ

ow

ym d

rap

ieżn

ikie

m. M

a d

osk

ona

ły w

zro

k, d

osk

ona

le d

op

aso

wan

y d

o

życi

a w

bys

trym

nur

cie

kszt

ałt

ciał

a i d

uży

pys

k. M

łod

e o

sob

niki

zja

daj

ą la

rwy

ow

adó

w i

sko

rup

iaki

, zaś

do

rosł

e –

głó

wni

e ry

by

i ow

ady.

Wcz

esną

wio

sną

pst

rą-

gi b

ard

zo c

hętn

ie z

jad

ają

świe

żo w

ybud

zone

ze

snu

zim

ow

ego

żab

y. W

 maj

u –

jętk

i, za

ś w

lip

cu i

sier

pni

u gł

ów

nie

mał

e ry

by

(np

. cie

rnik

i, gł

ow

acze

i ko

zy).

Wię

kszo

ść c

zasu

sp

ędza

ją w

kry

jów

kach

, o

 któ

re o

stro

ryw

aliz

ują

(w r

zeka

ch

taki

ch m

iejs

c je

st n

iew

iele

). D

o t

arła

pst

rągi

prz

ystę

puj

ą je

sien

ią. P

oni

eważ

po

trze

buj

ą d

o t

ego

pły

tkic

h, b

y-st

rych

wó

d o

 dni

e żw

iro

wym

– p

od

ejm

ują

wó

wcz

as k

rótk

ie w

ędró

wki

tar

łow

e.

Jed

nej s

amic

y za

zwyc

zaj t

ow

arzy

szy

kilk

a sa

mcó

w. S

amic

a w

yko

puj

e o

gone

m

gnia

zdo

(za

głęb

ieni

e) w

 żw

irze

i s

kład

a d

o n

iego

ikr

ę. K

ied

y sa

mie

c p

ole

je j

e m

lecz

kiem

, sam

ica

zako

puj

e ja

ja ż

wir

em, c

o z

abez

pie

cza

je p

rzed

wię

kszo

ścią

d

rap

ieżn

ikó

w.

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PLSu

mSz

czup

ak

Spo

tyka

my

go n

ajcz

ęści

ej w

duż

ych

rzek

ach

i zb

iorn

ikac

h za

po

row

ych,

w je

zio

-ra

ch w

ystę

puj

e d

użo

rza

dzi

ej.

Akt

ywny

jest

po

zac

hod

zie

sło

ńca,

w d

zień

chr

oni

się

blis

ko d

na, w

mie

jsca

ch

o s

po

kojn

ym p

rzep

ływ

ie.

Wte

dy

zjad

a ty

lko

zw

ierz

ęta,

któ

re s

ame

po

dp

łyną

d

o j

ego

kry

jów

ki.

Mło

de

sum

y zj

adaj

ą b

ezkr

ęgo

wce

, d

oro

słe

– są

nap

raw

dę

spra

wny

mi d

rap

ieżn

ikam

i. Zj

adaj

ą p

rzed

e w

szys

tkim

mał

e ry

by,

ale

zd

arza

im

się

rów

nież

up

olo

wać

żab

y, m

ałe

ssak

i i p

taki

wo

dne

. Do

jrza

łość

płc

iow

ą o

siąg

a w

wie

ku 3

–6 la

t. T

arło

od

byw

a si

ę w

tem

per

atur

ze n

ie m

niej

szej

niż

20°

C, n

a p

łyci

znac

h za

rośn

ięty

ch r

ośl

inam

i. Sa

mic

a cz

yści

ter

en z

 ro

ślin

a n

astę

pni

e b

u-d

uje

gnia

zdo

z t

rzci

n lu

b k

orz

eni w

ierz

b. S

kład

a d

o n

iego

oko

ło 5

00 t

ys. j

ajec

zek

ikry

. Sam

iec

prz

ez k

ilka

pie

rwsz

ych

dni

piln

uje

gnia

zda,

w k

tóry

m p

o 3

-4 d

niac

h w

ylęg

ają

się

mło

de.

Su

m je

st b

ard

zo d

ługo

wie

czny

, sza

cuje

się

, że

moż

e d

ożyć

100

lat.

Dla

tego

też

o

siąg

a p

otę

żne

rozm

iary

(po

nad

2 m

dłu

gośc

i!).

Żyje

zar

ów

no w

wo

dac

h sł

od

kich

(pły

nący

ch i

sto

jący

ch),

jak

i w s

łona

wyc

h w

o-

dac

h B

ałty

ku.

Jest

jed

ną z

naj

bar

dzi

ej d

rap

ieżn

ych

ryb

, cho

ć w

oli

czat

ow

ać w

 ukr

yciu

na

prz

e-p

ływ

ając

ą zd

ob

ycz

niż

akty

wni

e p

olo

wać

. Je

st d

o t

ego

bar

dzo

do

brz

e p

rzys

to-

sow

any,

do

brz

e si

ę m

asku

je a

w z

ryw

ach

osi

ąga

bły

skaw

iczn

ie d

uże

prę

dko

ści.

Wię

ksze

oso

bni

ki c

zęst

o g

oni

ą ła

wic

e ry

b (

na p

rzyk

ład

śle

dzi

) a 

naw

et a

taku

ją

dro

bne

pta

ki w

od

ne, g

ryzo

nie

czy

żab

y. P

o s

chw

ytan

iu z

do

byc

zy s

zczu

pak

sta

ra

się

ją o

dw

róci

ć ta

k, a

by

po

łkną

ć ją

od

gło

wy.

W

ięks

zą c

zęść

roku

sp

ędza

ją w

głę

bo

kiej

wo

dzi

e (3

– 1

0 m

). Ta

rło

zaś

od

byw

a na

p

łyci

znac

h p

oro

śnię

tych

rośl

inam

i (d

o n

ich

prz

ycze

pia

się

ikra

) i z

alan

ych

łąka

ch.

Ma

ono

mie

jsce

wcz

esną

wio

sną,

w m

arcu

i kw

ietn

iu, d

zięk

i cze

mu

do

rast

ając

y na

ryb

ek m

oże

od

żyw

iać

się

mło

dym

wyl

ęgie

m in

nych

ryb

, np

. pło

ci.

Sam

ice

szcz

upak

a (d

o 1

8 kg

) są

o w

iele

wię

ksze

od

sam

ców

(o

k. 5

kg)

. Jed

nak

najw

ięks

zy z

nany

szc

zup

ak w

ażył

pra

wie

50

kg.

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PLD

ors

zŚl

edź

Dra

pie

żna

ryb

a m

ors

ka, ż

yjąc

a w

tem

per

atur

ze 2

-7°C

. M

łod

e d

ors

ze p

rzeb

ywaj

ą w

pły

tkic

h w

od

ach

prz

ybrz

eżny

ch, z

aś o

sob

niki

do

ro-

słe

(w m

niej

szyc

h lu

b w

ięks

zych

ław

icac

h) n

a o

twar

tym

mo

rzu

(zw

ykle

na

głę-

bo

kośc

i 30-

90 m

, rza

dzi

ej d

o 2

00 m

). Zw

ykle

żer

uje

prz

y d

nie,

cza

sam

i ró

wni

eż w

to

ni. Ż

ywi s

ię g

łów

nie

ryb

ami i

sko

-ru

pia

kam

i, kt

óry

ch z

jad

a d

uże

ilośc

i. Je

go w

yglą

d u

łatw

ia m

u b

ezp

iecz

ne ż

ero

wan

ie –

grz

bie

t m

a st

ono

wan

ą b

arw

ę i

po

kryt

y je

st l

iczn

ymi

pla

mka

mi.

Dzi

ęki

tem

u b

ard

zo t

rud

no o

dró

żnić

go

od

d

na.

Po

nad

to b

arw

a ta

zm

ieni

a si

ę w

zal

eżno

ści

od

oto

czen

ia (

np.

od

ko

loru

d

na).

Zmie

nia

się

naw

et w

mo

men

cie,

gd

y d

ors

z z

dna

wyp

ływ

a w

to

ń w

od

ną!

Na

tarl

iska

do

rsze

wyp

ływ

ają

na g

łęb

sze

wo

dy.

Sam

ica

do

rsza

moż

e zł

ożyć

od

0,

5 m

ln d

o 9

mln

jaj,

któ

re u

nosz

ą si

ę sw

ob

od

nie

w w

od

zie.

Po

3 m

iesi

ącac

h m

łod

e d

ors

ze m

ają

już

wie

lko

ść 3

-6 c

m i 

zacz

ynaj

ą p

rzyd

enny

try

b ż

ycia

. W t

ym

okr

esie

zac

zyna

się

ich

węd

rów

ka p

oka

rmo

wa

na p

łytk

ie w

od

y, g

dzi

e ży

wią

się

ró

żnym

i bez

kręg

ow

cam

i.

Żyje

w t

oni

wo

dne

j wó

d s

tref

y um

iark

ow

anej

i ch

łod

nej p

ółn

ocn

ego

Atl

anty

ku

od

Oce

anu

Ark

tycz

nego

do

kan

ału

La M

anch

e i M

orz

a B

ałty

ckie

go, n

a gł

ębo

ko-

ścia

ch d

o 2

50 m

. K

ied

yś b

ard

zo p

op

ular

na r

yba,

po

wsz

echn

ie o

dła

wia

na –

dzi

ś, w

skut

ek p

rze-

trze

bie

nia,

już

nie

tak

po

wsz

echn

a. P

rzeb

ywaj

ą w

duż

ych

grup

ach

zwan

ych

ła-

wic

ami (

skła

daj

ącym

i się

czę

sto

z m

ilio

nów

oso

bni

ków

). W

eur

op

ejsk

ich

mo

rzac

h w

ystę

puj

e ki

lka

od

mia

n śl

edzi

, róż

niąc

ych

się

od

sie

bie

sp

oso

bam

i żer

ow

ania

i tr

asam

i węd

rów

ek w

po

szuk

iwan

iu p

oka

rmu.

Maj

ą te

ż in

ne m

iejs

ca n

a ta

rlis

ka.

Ryb

y te

od

żyw

iają

się

pla

nkto

nem

(tj.

dro

bny

mi s

koru

pia

kam

i ila

rwam

i ryb

). O

d-

byw

ają

węd

rów

ki w

jego

po

szuk

iwan

iu. W

dzi

eń ż

eruj

ą b

liżej

dna

, no

cą –

bliż

ej

po

wie

rzch

ni.

W o

dró

żnie

niu

od

inny

ch r

yb p

lank

tono

żern

ych,

nie

po

lują

pły

waj

ąc z

otw

arty

m

pys

kiem

wśr

ód

pla

nkto

nu, t

ylko

ofi

ary

wyb

iera

ją w

zro

kiem

. Śl

edź

żyją

cy w

Bał

tyku

osi

ąga

do

jrza

łość

płc

iow

ą w

 wie

ku 2

-3 la

t. W

ów

czas

wę-

dru

ją n

a ta

rlis

ka (

wra

cają

do

nic

h re

gula

rnie

co

ro

ku).

Sam

ica,

w z

ależ

nośc

i od

w

ieku

i w

ielk

ośc

i, zw

ykle

jesi

enią

skł

ada

od

10 

000

do

100

000

kle

isty

ch i

cięż

-ki

ch ja

j, kt

óre

prz

ykle

jają

się

do

dna

. Po

dw

óch

tyg

od

niac

h w

ylęg

ają

się

z ni

ch

larw

y, k

tóre

wch

od

zą w

skł

ad p

lank

tonu

. Fal

e zn

osz

ą je

w s

tref

ę p

rzyb

rzeż

ną,

z kt

óre

j wyr

usza

ją n

a o

twar

te w

od

y d

op

iero

po

ro

ku.

Śled

ź ży

je 2

0-25

lat.

WWW.EKOKALENDARZ.PLW

ęgo

rz

Ryb

a w

ędro

wna

, wys

tęp

ując

a w

rze

kach

i je

zio

rach

Eur

op

y Za

cho

dni

ej i

Śro

d-

kow

ej, w

po

łud

nio

wo

-wsc

hod

niej

i śr

od

kow

ej c

zęśc

i Oce

anu

Atl

anty

ckie

go i

we

wsz

ystk

ich

mo

rzac

h eu

rop

ejsk

ich.

Ich

dłu

gie,

węż

ow

ate,

po

kryt

e śl

uzem

cia

ło

jest

nie

do

po

myl

enia

z in

ną ry

bą.

Naj

chęt

niej

wyb

iera

mie

jsca

cie

płe

i ob

fici

e p

o-

rośn

ięte

ro

ślin

ami,

o d

nie

mul

isty

m (s

pęd

za w

nim

zim

ę). P

rócz

sta

wó

w i 

jezi

or,

moż

na g

o je

dna

k ró

wni

eż z

nale

źć w

war

tkic

h rz

ekac

h o

dni

e ka

mie

nist

ym i

du-

żej l

iczb

ie k

ryjó

wek

(ko

rzen

ie d

rzew

, po

dm

yte

brz

egi i

tp.)

a na

wet

w k

anał

ach.

Że

ruje

no

cą, p

rzy

dni

e. Ż

ywi s

ię p

rzed

e w

szys

tkim

bez

kręg

ow

cam

i i d

rob

nym

i ry

bam

i; ch

ętni

e zj

ada

raki

bez

bro

nne

po

dcz

as w

ylin

ki. Z

jad

a za

rów

no ż

ywe,

jak

i mar

twe

zwie

rzęt

a (p

adlin

ę). P

rzed

osi

ągni

ęcie

m d

ojr

zało

ści p

łcio

wej

ryb

y ży

ją

w w

od

ach

śró

dlą

do

wyc

h. W

ędró

wkę

roz

rod

czą

po

dej

muj

e la

tem

lub

jesi

enią

; za

wsz

e cz

tery

dni

po

peł

ni K

sięż

yca.

Do

rosł

e ry

by

węd

rują

oko

ło p

ółt

ora

ro

ku

(naw

et d

o 3

lat)

z w

ód

śró

dlą

do

wyc

h d

o M

orz

a Sa

rgas

sow

ego

(mo

gą w

ów

czas

p

oru

szać

się

ląd

em, p

ełza

jąc

z sz

ybko

ścią

ok.

3 k

m/h

po

wilg

otn

ym p

od

łożu

po

-kr

ytym

tra

wą

i mch

ami),

gd

zie

od

byw

ają

tarł

o, p

o c

zym

gin

ą. P

od

czas

mig

racj

i lą

dem

po

mag

ają

im d

uże

jam

y sk

rzel

ow

e w

ypeł

nio

ne z

apas

em w

od

y. W

ylęg

łe

z ja

j lar

wy

węg

orz

a un

osz

one

są

prz

ez P

rąd

Zat

oko

wy

i po

up

ływ

ie 2

–3 la

t d

o-

cier

ają

do

prz

ybrz

eżny

ch w

ód

eur

op

ejsk

ich.

Tu

się

prz

eob

raża

ją i

wp

ływ

ają

do

rz

ek, g

łów

nie

na t

eryt

ori

ach

Fran

cji i

Ang

lii. D

o P

ols

ki t

rafi

a ic

h ni

ewie

le. W

wo

-d

ach

sło

dki

ch p

rzeb

ywaj

ą d

o o

siąg

nięc

ia d

ojr

zało

ści (

od

10

do

20

lat)

, po

czy

m

wyp

ływ

ają

w s

wo

ją o

stat

nią

po

dró

ż d

o M

orz

a Sa

rgas

sow

ego

. M

oże

żyć

naw

et d

o 7

0 la

t.

WWW.EKOKALENDARZ.PL

Ile prawdy jest w przysłowiach o rybach?

Z rybami związanych jest wiele powiedzeń i przysłów. Dzielimy dzieci i młodzież na grupy i pytamy, jakie znają przysłowia i powiedzenia związane z rybami. Przykładowo:

Dzieci i ryby głosu nie mają

Na bezrybiu i rak ryba

Ryba psuje się od głowy

Gość i ryba trzeciego dnia cuchnie

Zdrów jak ryba

Albo rybki albo akwarium

Nie ma ryby bez ości, nie ma kobiety bez złości

Mała płotka

Gruba ryba

Rekin biznesu

Młody leszcz

Następnie każdej grupie przydzielamy po 2-3 powiedzenia i prosimy, że przedstawili je pozostałym grupom w formie pantomimy. Pozostałe grupy próbują zgadnąć o jakie powiedzenie chodzi. Następ-nie rozmawiamy z dziećmi i młodzieżą na temat znaczenia powiedzeń i przysłów oraz – zwłaszcza w przypadku powiedzeń „Dzieci i ryby głosu nie mają” (wiele ryb jest zdolnych do wydawania dźwię-ków – patrz „Informacje dodatkowe dla nauczycieli”) oraz „Zdrów jak ryba” (ryby chorują podobnie, jak inne zwierzęta) – na ile są one prawdziwe.

WWW.EKOKALENDARZ.PL

Informacje dodatkowe dla nauczycieli

Ryby nie są nieme! Porozumiewają się przede wszystkim za pomocą ultradźwięków, ale nie tylko. Większość ryb wyda-je dźwięki, które usłyszelibyśmy, gdyby nie specyficzna budowa naszego ucha, dostosowanego do rejestrowania fal roznoszących się w powietrzu. Jednak już od kilkudziesięciu lat nagrywamy głosy ryb za pomocą hydrofonów (podwodnych mikrofonów). I okazuje się, że są one bardzo zróżnico-wane. Badacze opisują, że ryby „piszczą, mruczą, kraczą, krzyczą, wysyłają dźwięki podobne do gry na organach, rechotu żab, odgłosu wielkich dzwonów lub gry na harfie”! Pomimo niedostosowania naszego ucha, głosy niektórych ryb jesteśmy w stanie usłyszeć, np. warczenie kurka czerwonego żyjącego w Morzu Śródziemnym. Większość dźwięków wydawanych przez ryby bierze się z wibro-wania pęcherza pławnego, wprawianego w drgania przez szybkie skurcze znajdującego się w jego tkankach mięśnia poprzecznie prążkowanego. Są też ryby (np. ostroboki), które głos wydają dzięki pocieraniu gardłowych zębów dolnych o górne. Inne – np. rogatka – wydaje głośny, dudniący głos dzięki pocieraniu płetwy piersiowej przez kości łuku wspierającego. Pęcherz pławny odgrywa tu rolę rezonatora. Znany jest też głos ciernika, który bierze się z pocierania pierwszego kolca grzbietowe-go o kręgosłup. Głosy służą rybom m.in. do komunikowania się, np. alarmowania o niebezpieczeń-stwie („Wróg! Uciekamy!”, „Zmieniamy kierunek!”) czy podczas godów.

Wiele ryb opiekuje się potomstwemWiększość ryb składa ogromną ilość ikry i nie troszczy się o swoje potomstwo. Jest jednak wiele wy-jątków, m.in. opisany już powyżej sum. W Europie swoim potomstwem opiekują się ryby z 83 rodzin! Innym przykładem są słodkowodne mruki, które budują gniazda z roślin pływających, z korytarzem wiodącym do pomieszczenia, w którym składają ikrę. Specyficzną ochronę dla potomstwa stosują pewne pielęgnice. Samica zapłodnione jaja zbiera do pyska i… tam już zostają. I jaja i małe rybki są tu najbezpieczniejsze. Kilkudniowe rybki zaczynają wypływać zwiedzać świat, ale kiedy poczują za-grożenie – wracają do pyszczka mamy, która ułatwia im ucieczkę wsysając je ostrożnie. Opieka nad dziećmi u pielęgnic sięga dalej. Nawet, gdy dzieci mają już kilka tygodni, mama co wieczór przywołu-je je do urządzonego gniazda, To przywoływanie odbywa się za pomocą określonych gestów. U jed-nego z gatunków np. pięknie ubarwiona samiczka (cała w błękitne plamki) unosi się nad gniazdem i bardzo szybko uderza o wodę płetwą grzbietową. Dzięki temu plamki pięknie się mienią. Narybek reaguje na ten widok, podpływa do mamy i – kurcząc swój pęcherz pławny, dzięki czemu stają się cięższe od wody – opadają do gniazda. Ojciec zaś krąży w tym czasie po okolicy, szukając dzieci, które nie zareagowały na „wezwanie” mamy. Jeśli takie znajdzie, zbiera je do pyszczka i transportu-je do gniazda. U cierników z kolei to samce budują gniazdo. Za pomocą pyska i płetw piersiowych wykopują w podłożu podłużny dołek, w którym gromadzi fragmenty roślin na gniazdo. Wzmacnia je specjalną nerkową wydzieliną i wysklepia ku górze. Zaprasza do niego samicę, której rola kończy się na złożeniu ikry. To samiec opiekuje się ikrą, chroni przed drapieżcami, wachlując płetwami dostar-cza świeżej wody, usuwa spleśniałe jaja. Później opiekuje się młodymi rybkami. Jeśli przedwcześnie (przed upływem 2 tygodni od wylęgu) któraś próbuje wydostać się na zewnątrz – ojciec łapie ją do pyszczka i wypluwa w gnieździe. Samica babki małej składa jaja w pustej muszli małża a samiec pilnu-je ich do momentu wyklucia się larw. Słonecznica – przykleja jaja do roślin podwodnych a samiec ich strzeże. Z kolei samiec pławikonika posiada kieszeń lęgową na przechowywanie ikry i larw.

WWW.EKOKALENDARZ.PL

Ryby elektrycznePrzekazy historyczne mówią, że Klaudiusz Galen, wybitny lekarz starożytności, używał do leczenia pacjentów (wśród nich było trzech cesarzy rzymskich!) prądu z… drętw europejskich, pospolitych w Morzu Śródziemnym. A twierdził on, że metoda ta znana była już wcześniej (do leczenia bólu gło-wy i artretyzmu używano okładów z młodych drętw). W Afryce „od początków świata” czarownicy wykorzystywali silne drgawki spowodowane dotknięciem suma elektrycznego do leczenia chorób oraz zdejmowania uroków. W Ameryce Południowej za lecznice uważano wstrząsy wywołane przez węgorza elektrycznego. Zdolności do wyładowań elektrycznych u zwierząt tak mocno były zakorze-nione w świadomości ludzkiej, że jeszcze Luigi Galvani (1737-1798) swoje eksperymenty przypisywał działaniu „elektryczności zwierzęcej”. Nawet Aleksander Volta (1745-1827) za prawdziwą uznawał tylko „żywą elektryczność”, zaś powstawanie siły elektromotorycznej pomiędzy 2 różnymi metala-mi traktował jako zjawisko paradoksalne. Dlatego też zbudowane przez siebie ogniwo galwaniczne nazywał „sztucznym narządem elektrycznym”. Dzisiaj jest dokładnie na odwrót. Ryby posiadające zdolności generowania silnych wyładowań elektrycznych dla nas są niezwykłe, zaś elektryczność wytwarzana przez ludzi – nikogo nie dziwi… Tymczasem elektryczność stanowi jeden z podstawo-wych atrybutów żywej materii i wytwarzanie jej przez komórki żywe nie powinno obecnie być ni-czym niezwykłym. W narządach elektrycznych ryb poszczególne komórki nie wyróżniają się niczym szczególnym – ani sposobem produkowania prądu ani wielkością wyładowań typową dla komórek nerwowych i mięśniowych innych zwierząt. Jednak klucz tkwi w ogromnym zagęszczeniu tych ko-mórek. Mięśnie i zakończenia nerwowe przekształciły się tu w płytki narządów elektrycznych, które stanowią ⅓ lub ¼ wagi ryby. Ryby wykorzystują wyładowania elektryczne nie tylko do polowania, ale i do orientacji w terenie (np. przy słabej widoczności). Rekordziści, jakimi są duże węgorze elek-tryczne wytwarzają prąd o napięciu (stałym) dochodzącym do 800 woltów, zaś drętwy wytwarzają prąd o natężenie dochodzącym do 60 amperów. Dla porównania w zwykłym gniazdku domowym mamy prąd (zmienny) o napięciu 240 V i możemy pobierać prąd o natężeniu do 10-20 amperów.

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

Policz ile ryb jest na obrazku

WWW.EKOKALENDARZ.PL

Rybie origamiDzieciom możemy zaproponować wykonanie ryby techniką orgiami.

Dzieci mogą wykonać kilka różnych ryb (na kanale YouTube przedstawiono ich wykonanie krok po kroku) a następnie można je przymocować do dużego stawu namalowanego na arkuszu szarego papieru.

www.youtube.com/watch?v=xhv1iPd4Vps

www.youtube.com/watch?v=G-Nwl6oEuLU

www.youtube.com/watch?v=W8RWpgUdgrw

www.youtube.com/watch?v=Y4u2kEI-bQA

www.youtube.com/watch?v=axHwJgs8tAs

Wokół stawu możemy dorysować rośliny szuwarowe a na stawie – np. grzybienie czy grążele. Może-my je również wykonać techniką orgiami.

www.youtube.com/watch?v=eXabUgZLIss

www.youtube.com/watch?v=gSQBu1cC1Sc

1. Złóż kartkę dwukrotnie na pół i rozegnij, aby powstały linie.

2. Zagnij rogi do środka 3. Zagnij rogi na zewnątrz

4. Zegnij róg tak, jak pokazuje przerywana linia

5. To samo zrób z dolnym rogiem

6. Złóż powstały kwadrat na pół

7. Odwróć pracę na drugą stronę. Rybka gotowa!Możesz ją teraz pomalować.

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

Koi-noboriW Japonii szczególne znaczenie ma karp. Podczas święta Tango-no Sekku (obchodzony 5 maja Dzień Dziecka, dawniej – Dzień Chłopca) dla każdego chłopca w Japonii wywieszany jest proporzec – koi-nobori, przedstawiający właśnie tę rybę. Karp stał się symbolem święta ze względu na swoją niezwy-kłą energię i żywotność, pozwalającą mu płynąć pod prąd strumieni i wodospadów. Chłopcy powin-ni być tak samo wytrwali dążąc do osiągania wyznaczonych sobie celów, również tych najbardziej ambitnych. Koi-nobori to zwykle bardzo kolorowy, wykonany z papieru albo materiału długi worek, pusty w środku. Jest on przyczepiony do bambusowej tyczki (razem z długimi wstążkami reprezentujący-mi wodę) i umocowany na dachu domu albo innym wysokim punkcie. W ten sposób łatwo napełnia się wiatrem i rzeczywiście przypomina rybę płynącą w błękicie.

Koi-nobori możemy wykonać w wersji recyklingowej, z rolek po papierze toaletowym.

Materiały:rolka po papierze toaletowym, bibuła, papier kolorowy, włóczka i inne materiały do dekoracji (np. błyszczące elementy opakowań), nożyczki, sznurek, patyczek

Wykonanie:Z bibułki lub kolorowego papieru wycinamy łuski i oklejamy nimi rolkę. Na jednym końcu pozosta-wiamy odstające łuski, a na drugim końcu – przyklejamy pasek symbolizujący pyszczek. Do tylnej części rybki od środka doklejamy paski papieru lub włóczkę (ogon ryby). Rysujemy lub naklejamy oczy a w pyszczku robimy dziurki, przewlekamy przez nie sznurek, którym przywiązujemy rybę do patyczka.

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

Rybki z patyczków po lodachMateriały:patyczki po lodach, kolorowy papier, farby, mazaki, klej lub taśma dwustronna, inne materiały do ozdoby – np. srebrny papier po czekoladzie itp. błyszczące elementy opakowań, brokat itd.

Wykonanie:Patyczki sklejamy ze sobą w sposób pokazany na zdjęciu, podklejamy kwadratowy kawałek papieru, a następnie rybkę ozdabiamy.

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

Niepozorna rybaMateriały: kartka z bloku rysunkowego dla każdego ucznia, ołówki, kredki lub farby

Lubisz zaskakiwać? To coś dla Ciebie. Ta ryba na pierwszy rzut oka może wydawać się miła i słodka, ale w rzeczywistości jest drapieżna i groźna jak pirania.

Połóż przed sobą kartkę. Na dłuższych krawędziach zaznacz ołówkiem środek ich długości, a na-stępnie złóż kartkę tak, by krótsze krawędzie kartki spotkały się na środku (powstanie coś w rodzaju drzwi). Następnie odwróć kartkę na lewą stronę i złóż w ten sposób, by zagięcia znów spotkały się na środku. Powinny powstać odcinki o długości ¼ kartki, ⅛, następnie na środku ¼ kartki i znów ⅛ i ¼ kartki.

Odwróć złożoną kartkę tak by leżała przed tobą w poziomie. Naszkicuj ołówkiem dużą rybę, nie za-pomnij o oku, ogonie i płetwach. Następnie rozłóż kartkę i dorysuj „paszczę” z zębami oraz połącz ze sobą górną i dolną część ogona. Następnie pokoloruj rysunek. W „paszczy” możesz narysować zdobycz ryby. Obrazek gotowy!

Młodszym dzieciom możesz wydrukować gotowy szablon.

Pomysł pochodzi z bloga: plastiquem.blogspot.co.uk

WWW.EKOKALENDARZ.PL

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

Ryba z gipsuMateriały: bandaż gipsowy (dostępny w lepiej zaopatrzonych aptekach), miseczka z wodą, nożyczki, stare ga-zety, kawałek tektury, taśma papierowa (np. malarska, dostępna w m.in. marketach budowalnych i sklepach z farbami), farby plakatowe lub akrylowe, opcjonalnie lakier wodorozcieńczalny

Zabezpiecz miejsce pracy folią lub gazetami. Ze starych pogniecionych gazet ukształtuj korpus ryby (możesz wykorzystać do tego dodatkowo np. butelkę plastikową), obklej rybę taśmą papierowa by zachowała kształt. Dodatkowo z tektury możesz wyciąć i dokleić pletwy. Następnie przygotuj ban-daż i miseczkę z wodą. Odcinaj kawałki bandaża, zamocz je ja chwilę w wodzie i obklejaj rybę war-stwami, tak aby pokryć całą konstrukcję. Na koniec wygładź gips ręką i pozostaw do wyschnięcia na kilka, kilkanaście godzin w suchym i ciepłym miejscu.

Gdy rzeźba już wyschnie pomaluj ją farbami. Na koniec, po wyschnięciu możesz ją polakierować wodorozcieńczalnym lakierem.

WWW.EKOKALENDARZ.PL

PodsumowanieŚwiat ryb jest fascynujący – pełen zaskakujących, nieznanych nam zachowań i przystosowań do wy-jątkowych warunków życia. Jednak – jak wszystko inne na naszej planecie – nie jest wolny od zagro-żeń i cierpienia. Coraz częściej sprawcą ich jest człowiek, jego chciwość, brak wyobraźni oraz znie-czulenie na los nie tylko zwierząt, ale i drugiego człowieka. Dotyczy to nie tylko sytuacji opisywanych powyżej karpi. Naukowcy i organizacje ekologiczne biją na alarm – od lat zbyt mocno eksploatujemy łowiska morskie i oceaniczne. W wyniku nadmiernych połowów wiele ryb, dotąd pospolicie wystę-pujących – mocno zmniejsza swoją liczebność, czasem poniżej bezpiecznego dla ich przetrwania poziomu (np. w takiej sytuacji są węgorz, łosoś bałtycki, sola czy tuńczyk błękitnopłetwy). Niektóre źródła wskazują, że aż 80% gatunków ryb jadalnych zagrożonych jest wyginięciem!

Więcej informacji na ten temat znaleźć można na stronie Greenpeace:

www.greenpeace.org/poland/pl/co-robimy/Chronimy-morza-i-oceany/

Tam też można pobrać poradnik konsumenta „Dobra Ryba”, w którym znajdziemy wskazówki, jakich wyborów powinniśmy dokonywać, jako świadomi konsumenci:

www.greenpeace.pl/dobraryba/

LITERATURA

Baldock J. 1993. Symbolika chrześcijańska. Dom Wydawniczy REBIS

Cooper J.C. 1998. Zwierzęta symboliczne i mityczne. Dom Wydawniczy REBIS

Griffin D.R. 2004. Umysły zwierząt. Czy zwierzęta mają świadomość? Gdańskie Towarzystwo Psychologiczne

Korbel L. (red). 1993. Świat Zwierząt. Oficyna Wydawnicza MULTICO

Lirski A. (red). 2007. Wybrane zagadnienia dobrostanu karpia. Wydawnictwo IRS

Przewodnik Wędkarski – Poznaj Swoje Ryby. 1998-2000.

Reichholf J.H., Steinbach G. 1994. Wielka Encyklopedia Ryb. MUZA SA

Stromenger Z. 1999. Zwierzęta wciąż nieznane. Dostosowani pożyją dłużej. Wydawnictwo „Książka i Wiedza”.

Trepka A. 1980. Fenomeny przyrody. Wydawnictwo „Śląsk”

Vopel K.W. 2003. Myśleć jak góra, czuć jak rzeka. Jedność.

Walters D. 1996. Mitologia Chin. Dom Wydawniczy REBIS

http://www.greenpeace.org/poland/pl/co-robimy/Chronimy-morza-i-oceany/

http://empatia.pl/str.php?dz=31

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

Kar

aś

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

Kar

p

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

Pis

korz

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

Pst

rąg

po

toko

wy

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

Sum

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

Szcz

upak

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

Do

rsz

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

Śled

ź

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

Węg

orz

WWW.EKOKALENDARZ.PLWWW.EKOKALENDARZ.PL

Materiały opracowano w ramach projektu „Ekologia mieszczucha”realizowanego przez Ośrodek Działań Ekologicznych „Źródła”

www.zrodla.org

Fotografia na okładce: Phil's 1stPix, CC BY-NC-SA 2.0