- P2, 4, 5 na 6 K16bn dinau baset - Wantok Niuspepa · 2016. 7. 7. · Namba 2098 Novemba 20 - 26,...

26
Namba 2098 Novemba 20 - 26, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT: 2014 Praid bilong ol meri-PNG Awod wina - P11 Ol ‘bus atis’soim kala na stail long Maining Sefti Wik - P15 MP1411436_2a 2015 Baset - P2, 4, 5 na 6 K16bn dinau baset nK2.3 bilien dinau nK897 saplamentri baset nK12.3 bilien winmani bilong 2014 ntotal gren K13.97 nDinau GDP kam daun long 4.4% nIkonomi gro strong I go moa long pes 2... Laipstail Baset lokap... Nesenel Plening Minista, Charles Abel i tokaut long plen bilong 2014 saplimentri baset na 2015 baset long baset lokap – Tunde dispela wik. Poto: Stanley Nondol

Transcript of - P2, 4, 5 na 6 K16bn dinau baset - Wantok Niuspepa · 2016. 7. 7. · Namba 2098 Novemba 20 - 26,...

  • Namba 2098 Novemba 20 - 26, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol

    INSAIT:

    2014 Praid bilongol meri-PNGAwod wina - P11

    Ol ‘bus atis’soimkala na stail longMaining SeftiWik - P15

    MP1

    4114

    36_2

    a

    2015 Baset- P2, 4, 5 na 6

    K16bn dinau basetnK2.3 bilien dinaunK897 saplamentri basetnK12.3 bilien winmani bilong 2014

    ntotal gren K13.97nDinau GDP kam daun long 4.4%nIkonomi gro strong I go moa longpes 2...

    Laipstail

    Basetlokap...

    Nesenel Plening Minista, Charles Abel i tokaut long plen bilong 2014 saplimentri baset na 2015 baset long baset lokap – Tunde dispela wik.Poto: Stanley Nondol

  • P2 Wantok Novemba 20 - 26, 2014 nius

    16 biliendinaubasetI kam long pes 1...

    Stanley Nondol i raitim

    GAVMAN i tokaut long K16.2 bilien mani plenbilong 2015 na K897 saplimentri baset bilong2014. Tasol dispela em dinau baset long K2.3bilien na i namba tri yia bilong dinau basetaninit long O’Neill gavman.Winmani gavman i mekim long 2014 em K12.3

    bilien. Total winmani na gren bilong gavman emK13.927 bilien.Dinau baset long K2.3 bilien nakiism 2015 baset bilong kantri i go long K16.2bilien.Minista bilong Tresari, Patrick Pruaitch i tok

    long 2015 gavman bai kisim dinau insait longkantri, na ovasis wantaim winmani bilong LNG nabai yusim long dispela K2.3 bilien long baset.K2.3 bilien dinau baset em wankain long 2014

    we gavman i mekim dinau baset long K2.3 bilien.Tasol 2015 baset bilong kantri i go antap K16.2bilien, em i K1.056 bilien moa long 2014 na i staplong 4.4 GDP. Long 2014 bin 5.9 pesen.Long K879 milien 2014 saplimentri baset,

    Mista Pruaitch i tok gavman i putim K250 milienantap long 2015 Pasifik Gems na sampela i gool long arapela komitmen bilong gavman long2014.Taim Mista Pruaitch i tokaut long 2015 mani

    plen, em i tok olsem ikonomi bilong kantri baigro long 15.5 pesen long 2015. Gavman bai gohet wantaim dinau baset long 2016, na long 2017bai lukim balens baset na seplas baset (gavmanbai mekim moa winmani na abrusim mak) long2018.Praim Minista Peter O’Neill i tok moa long

    K9.2135 bilien bai go stret long ol sevis olsemhelt, edukesen, loa na oda na egrikalsa wantaimSME o liklik bisnis na stretim ol arapela gavmansevis long givim sevis stret long ol pipel. NaK6.9855 bilien bai go long kepitol invesmen-emlong stretim ol infrastraksa bilong groim bisnislong pulim moa winmani bilong kantri.Ol bikpela eria bilong 2015 baset em: Eduke-

    sen K1.9 bilien, Helt, K1.8 bilien, Loa na OdaK1.6 bilien provins na distrik K3.7 bilien na In-frastraksa K2.298 bilien.Mista O’Neill i tok akaun bilong gavman nau i

    lukim planti mani i wok long kam insait naokonomi bilong kantri i gro strong na winim olarapela kantri long wol.Mista O’Neill i tok winmani bilong takis bai go

    antap long K11.2 bilien long 2015 na projek grenlong ol dinau bai kam daun long K200milien wenau stap long K1.5 bilien.Praim Minista P’Neill i tok planti pipel bai kisim

    sevis bilong 2015 mani plen, gavman i mekimmoa mani bilong kantri i wok strong longkamapim progit baset long 2018.Wankain taim long palamen, Oposisen lida,

    Belden Namah wantaim pastaim minista bilongTresari Don Polye i tok gavman i no ken ridim2015 baset long palamen bikos baset i no kamapgut.Mista Polye long poin ov oda i askim spika long

    stopim Minista bilong Tresari long tokaut longbaset bikos ol baset buk i no redi. Tasol spikaTheo Zurenuoc i larim Mista Pruaitch long go hettoktok long 2015 baset.Mista Namah i tok gavman i wok long brukim

    planti lo bilong kantri. Dispela em i haus bilong olpipel na baset em i bilong kantri i kam aninit longlo na gavman i no pinisim baset gut. Em i askimsapos gavman i ken surukim baset i go long bi-hain taim.Bihain long en, long 5 kilok apinun ol wokman

    long palamen i go raun na i givim ol baset buklong ol memba bilong palamen na lusim long hapwe ol bius ripota bai kisim

    Frieda Sila Kana i raitim

    LO na Oda em i wanpela bi-long ol bikpela rot bilong Ne-senel Strateji bilongSastenebel Divelopmenaninit long bikpela plen, longVisen 2050, na Alotau Akodbilong O’Neill-Dion gavman,olsem na long yia 2015baset, O’Neill-Dion gavman iapim baset bilong Lo na Odai go antap moa winim bilongdispela yia 2014 na i kisimK1.6 bilien. Total bilong mani em

    K1,578,434 bilien i winim bi-long 2014 we em i binK1,181,369 bilien. Dispelamani bilong Lo na Oda ikaramapim tu K66 milien i kamlong ol dona gren long helpimlo na oda long kantri. Bikpela

    hap bilong dispela mani i golong Dipatmen bilong Polis,K367.2 milien na Difens Foskisim K261.2 milien. Gavman imakim K15.2 milien long kisimol nupela rikrut (480) bilongDifens, na 750 nupela Polisrikrut na 200 nupela CIS rikrutlong 2015.

    Sampela bikpela invesmen ikam insait long lo sekta olsemPNG-Australia Lo na JastisPatnasip wantaim K55.7 mi-lien, Waigani Kot Haus opiskisim K180 milien wantaimnarapela K127 milien i kamlong Sevis Impruvmen Pro-gram mani long gavman. Gavman bai givim tu K30 mi-

    lien long Polis, Difens na Ko-reksenel Sevis, em i antap moalong K28 milien ol i givim pinislong 2014, long redim sekyuritisevis bilong lukautim 2015Pasifik Gems. Sampela narapela as bilong

    baset i go antap em long lo najastis sekta bai kisim moa jas,mekim moa kot raun i go longol provins na distrik na longbaim alawens bilong ol viles

    kot, pastaim 7-pela opisa longwan wan kot tasol nau bai i goantap long 11 long mani makbilong K14.4 milien. Bikpela tingting bilong gav-

    man em i olsem sapos ikonomii go antap bai i gat moa inves-men i kam long ausait, na dis-pela i min olsem ol investa imas gat bilip long kamapimbisnis insait long kantri we i gatgutpela lo na oda. Ol dona patna tu bai i gat

    bilip long putim moa mani longhelpim divelopmen sapos i gatgutpela lo na oda i stap. Sampela wok we ol kot i no

    bin wokim na we ol viles kot ino kisim pe bai ol i baim nauwantaim dispela bikpela moabaset bilong 2015.

    Lo na Oda Sekta kisim K1.6 bilien long 2015

    Oposisen askim O’Neill long risainYakam Kelo i raitim

    OPOSISEN i tok strong longPraim Minista bilong Papua Ni-ugini Peter O’Neill mas risainlong opis bilong em na klinimgut nem bilong em long dispelaLidasip Traibunel Kot pastaim.Lida bilong Oposisen BeldenNamah i mekim dispela toktoklong Tunde dispela wik taimgavman i wok long redim 2015nesenel baset bilong kantrilong palamen haus.Mista Namah i tok insait long

    olgeta Wesminista Sistem bi-long politiks, ol lida husat gatnem long sanap long kot saverisain long opis o lusim opis nastap ausait pastaim long kot bi-long ol na stretim gut ol rekotna nem bilong ol. Olsem na

    mipela i no klia wanem as truna Mista O’Neill i no laik lusimopis na mekim olsem pas-taim?.Mista Namah i tok dispela

    kot bilong Lidasip Traibunel weMista O’Neill bai sanap long enem bikpela kot tru bikos long 3bilien dola lon o dinau gavmanbin kisim long baim 10.1 pesen(%) sea insait long Oil Searchkampani.Em i tok palamen i no bin

    toktok long mekim dispelasamting olsem na ol i no kliadispela disisen kamap long wena Praim Minista i go het naoraitim dispela dinau longkamap. Olsem na em maslusim sia bilong Praim Ministana mekim klia long LidasipTraibunel kot, Mista Namah itok.

    Wankain taim tu pati lida bi-long THE Pati (Triumph Her-itage Empowerment) DonPolye i tokaut olsem em wan-taim pati bilong em ol i joinimOposisen nau. Mista Polye ikam wantaim tupela patimemba bilong em na narapelafoapela bai joinim ol sampelataim bihain.Mista Polye i bin man husat i

    go pas long kirapim ol dispelatoktok bilong 3 bilien doladinau ya em sanap strongolsem Praim Minista i mekimbikpela asua long oraitim dis-pela dinau long kamap. MistaPolye i bin Minista bilong Tre-seri we em bai go pas longsainim kain dinau olsem. TasolMista O’Neill bin rausim em naem yet holim dispela posisen

    bilong Treseri na oraitim dinauya long go het.Mista Polye i tok dispela

    dinau mani bai yumi ol pipel bi-long Papua Niugini bai pilimpen bilong em long bihainolsem na em wok long toktokyet long stretim dispela samt-ing long kot.Ombudsmen Komisin i

    sekim olgeta rekot na ripot bi-long dispela dinau na lukimolsem i gat as bilong kamapimLidasip Traibunel kot olsem naol givim ol pepa na ripot golong opis bilong Pablik Pros-ekyuta long stretim na askimSif Jastis long kamapim dis-pela kot.Sif Jastis i no tokaut long

    wanem taim bai kot bilong Li-dasip Traibunel i kamap.

    NCDC givim kontrak bilong bas stop sain long Media PartnersTISA Sevings na Lon Sosaiti wantaimNCDC i kirapim wanpela komyunit seviswok long putim tupela Bas stop na piksabilong rot ol PMV bas bai bihainim, long SirJohn Guise Draiv long Waigani, NCD longJun dispela yia. Gavan Parkop i amamas long dispela

    kain tingting bilong ol praivet na pablik pat-nasip wok long putim dispela kain pabliknotis na tu long helpim ol bas na ol pasin-dia. Em laikim ol narapela kampani naogenaisesen tu long kam insait long dis-pela kain program. Tisa Sevings na Lon Sosaiti i laik sapo-

    tim dispela projek na i larim ol long yusimdisain bilong en na bihain bai em i givimdispela Bas Stop sain i go long NCDC bi-hain long tupela yia. I gat sans long ol narapela ogenaisesen

    long baim konstraksen na kirapim sam-pela Bas Stop na sain bilong Rot bilongPMV bas, na long bekim dispela baiNCDC i ken givim tok orait long ol i kenadvetaisim ol yet long dispela ol pablikples inap tupela yia. NCDC i givim kontrak long Media Part-

    ners Ltd long ranim dispela projek longmenesim 200 bas stop insai t long Ne-senel Kepital Distrik long helpim ol pablikna ol ogenaisesen long siti.

    Gavana Parkop sainim kontrak wantaim Media Partners Ltd.

  • Novemba 20 - 26, 2014 Wantok P3nius

    Foapela kauboi bilongkarim plak long sere-moni bilong opimPNG Gems long Lae, isanap wantaim hosbilong ol, Greg. PotoIsaac Liri.

    Praim Ministabai sanap longTraibunel Kot

    Yakam Kelo i raitim

    PRAIM Minista bilongPapua Niugini, PeterO’Neill bai sanap longKot bilong Lidasip Trai-bunel long toktok bilongK3 bilien mani gavmanbin kisim olsem dinau naputim i go long baim seawantaim Oil Search kam-pani long dispela yia.Ombudsmen Komisin

    bin sekim dispela eksenolsem i mas go long kotlong sekim sapos gavmani bihainim stret lo long kisimdispela dinau mani longbaim 10.1 pesen (%) seawantaim Oil Search Kam-pani.Opis bilong Pablik Pros-

    ekyuta i kisim ol ripot pepai kam long OmbudsmenKomisin long kamapim dis-pela kot. Dispela kot nau istap long han bilong Sif JasJastis Sir Salamo Injia longmakim ol jas na mejistretbilong harim dispela kot bi-long Lidasip Traibunel.Praim Minista Peter

    O’Neill i tokaut long laswiken olsem em welkamlong Kot bikos em bai givimsans long ol ken tokautstret na mekim klia long ol-geta wok na ol samtingGavman bin bihainim longkamap wantaim dispeladinau mani wantaim benkbilong Saina.Narapela bikpela samt-

    ing tu em Mista O’Neill i tokem i no inap risain o lusimopis bilong em long sanaplong dispela Traibunel Kot. Dispela em bikos nogat

    kot i painim em i asua yetlong wanpela samting naolsem em i no inap risain ostep daun nating long opisinap kot i tok stret olsemem i brukim lo.Mista O’Neill i givim wan-

    pela piksa go bek tu longtaim bilong olpela PraimMinista na nau rijinolmemba bilong Is SepikGren Sief Sir Michael So-mare we em no bin risainlong opis taim kot bilong Li-dasip Traibunel bin sasimem long 2011. Dispela kotem long Sir Michael So-mare i no givim rekot bilong

    ol distrik mani em bin kisimkam hariap long Rejistraopis bilong kendidets na olpolitikel pati.Olsem na Mista O’Niell i

    tok em bihainim wankainsamting we em no inap ri-sain o step daun natinginap dispela kot i tokautstret long dispela.Mista O’Neill i tok tu

    olsem planti kantri long woli wok long putim tingting nastrong long kirapim kantribilong ol wantaim ol bisnisekonomi, ol bikpela sevisolsem edukesen na helt naplanti gutpela samting.Tasol long PNG em mipelai no laikim ol dispela kaingutpela senis na divelop-men, mipela laik bagara-pim man na pilai detipolitiks tasol long bagara-pim gavman na gutpela ronbilong kantri.Opis bilong Pablik Pros-

    ekyuta bai go pas long dis-pela kot bilong LidasipTraibunel long askim olkwesten long ol wok napasin Mista O’Niell i mekimlong kamapim dispela USB3 bilion dinau long SwissBenk. Dispela dinau mani i go

    long baim 10.1% sea insaitlong Oil Search kampani.Praim Minista i tok PNG

    mas gat sea insait long olbikpela ovasis mainingkampani we i wok longkisim ol gol, kopa, oil, gesna ol risos bilong yu. Yumi no ken sanap na

    lukluk tasol long ol mainingkampani i kisim ol samtinglong graun bilong yumi nago na yumi yet i no gat sealong ol dispela maining namineral bisnis.

    Praim Minista , Peter O’Neill.

    OL PNGKAUBOI...

  • P4 Wantok Novemba 20 - 26, 2014 basetnius

    Stanley Nondol i raitim

    DISPELA 2015 baset bilongkantri i stap long mak bilongK16.2 bilien. Em i K1 bilien o 7.2pesen moa long 2014 baset.Gavman bai traim long katimdaun long dinau na yusim manigut long 2015, tasol dinau gav-man i lukluk long kamapim emK2.27 bilien long 2015.Gavman i lukluk long yusim mani

    gut long oraitim GDP bilong bilongdinau na kamapim balens basetlong 2017.Ol bikpela eria gavman i lukluk

    long yusim 2015 dinau baset nakamapim balens baset long 2017em;-Gavman lukluk long wokim

    faundensen wantaim 2015 basetlong long givim sans long ol pipel

    long kisim sevis stret na wokim bis-nis long strongim ikonomi.-Wokim bikpela projek na stretim

    gut rot bilong givim wok kontrakolsem disain, skoping, na karimaut ol wok projek aninit long lo bi-long kantri.-Sapotim ol SEM o liklik bisnis,

    polisi bilong helt, edukesen, infra-straksa, egrikalsa sekta- Sapotim na strongim wok bi-

    long jastis sekta, Bikpela lukluk bilong gavman

    long yusim 2015 baset longstrongim wok aninit long MidiumTem Divelopmen Plen em hia:-Yusim ol graun i stap nating

    long wokim planti haus bilong olpipel bilong PNG.-Stretim ol rot insait long kantri

    long mekim isi long ol pipel longples i ken go kam long maket nataun.-Stretim haia edukesen na

    teknikel edukesen.-Givim klia wara , pawa saplai na

    komyunikesen sevis.-Givim gutpela yunivesel eduke-

    sen long praimeri na sekenderiskul na gutpela praimeri helt kea.

    2015 dinau bai sanap long K2.27 bilien

    PROVINS SEKTA BILONG 2015BASET LONG MILLION KINA

    Ekspendisa rekot i no stap longbaset ripot, Namah i tok

    Yakam Kelo i raitim

    OPOSISEN bai no gat bekim bi-long 2015 baset long neks wikTunde bikos ol i no kisim yet fulbaset ripot bilong gavman, Opo-sisen lida Belden Namah i tok.Mista Namah i tok ol bai mekim

    baset ripot bilong ol olsem wanemsapos gavman i no gat ful 2015baset ripot long ol i ken lukim naskelim na autim tingting bilong olantap. Dispela em namba wan taim tru

    insait long Papua Niugini we dis-pela gavman i tokaut long nesenelbaset we i no gat ful ripot long en.Volum 1 na volum 2 ripot em toklong ol eria o hap we mani i kamlong en long kantri. Tasol volum 3ripot i no stap na dispela embikpela samting tru long soim olmani i kam long kantri bai go we nalong wanem kain wok na projektru.Dispela i soim olsem gavman bi-

    long Peter O’Neill i no fit long ranimkantri bikos ol soim asua bilong olpinis long kamap hap baset ripottasol, olsem ol i laik giamanim olpipel bilong Papua Niugini, MistaNamah i tok.Nau yet mipela i no kisim volum

    3 ripot bilong baset tasol Spika bi-long Palamen Theo Zurenuoc itokaut olsem dispela hap basetripot bai kam long han bilong olmemba long aste (Tunde). Inapnau em no gat yet olsem na mipelai no inap mekim bekim bilong Opo-

    sisen long dispela baset, MistaNamah i tok.Memba bilong Bulolo na Deputi

    Oposisen lida, Sam Basil i tokaut tuolsem olgeta taim ol laik go long olgavman opis olsem Vulupindi(Fainens opis), ol bosman bilong oli save haitim pes long ol. Ol i no laiktoktok wantaim mipela bikos ol prêtlong lusim wok bilong ol. Olsem naem i hat long mipela i kisim ol basetpepa bilong redim baset ripot bi-long Oposisen long bekim basetripot long neks wik Tunde, MistaBasil i tok.Olsem na Mista Basil i tok olgeta

    memba i mas yusim gutpela na kliatingting bilong ol olsem dispela emi wanpela giaman baset stret na oli no ken sapotim na votim.Sapos ol memba bilong Palamen

    i no votim na kamapim dispela2015 baset long neks wik, dispelabai soim klia olsem ol pipel i no gatbilip moa long dispela gavman bi-long Peter O’Neill.Memba bilong Rabaul, Dokta

    Allan Marat i tok nau yet em i nokisim dispela namba tri hap ripot bi-long baset ekspendisa olsem naem save olsem gavman i laikpaulim na trikim ol pipel bilongPapua Niugini long dispela baset.Dokta Marat i tok em i save

    olsem Baset Komiti i no bin oraitimgavman long tokaut yet long 2015baset bikos planti samting i no stretyet na i no redi yet.Tasol gavman igo het pinis na tokaut long dispelahap baset ripot.

    PROVINCES AMOUNT IN MILIION OF KINAFLY RIVER PROVINCAL GOVERNMENT 121,046.8GULF PROVINCE 93,263.3CENTRAL 179,154.4NATIONAL CAPITAL DISTRICT 62,334.3MILNE BAY 160,045.0ORO 85,411.3SOUTHERN HIGHLANDS 225,405.6ENGA 172,518.2WESTERN HIGHLANDS 189,163.9SIMBU 200,502.6EASTERN HIGHLANDS 260,544.6MOROBE 334,799.1EAST SEPIK 225,584.9SANDAUN 171,530.2MANUS 68,698.5NEW IRELAND 127,605.5EAST NEW BRITAIN 169,479.5WEST NEW BRITAIN 108,877.4ATONOMOUS BOUGIANVILLE GOVT 299,358.2HELA 96,652.6JIWAKA 94,762.2MADANG 242,753.8

    GREN TOTAL 3,689,491.8Minista bilong Nesenel Plening na Monitoring, Charles Abel wantaim Tre-seri Minista James Marabe i stap long FM 100 TokBek So aste moning.Poto: Frieda Sila Kana

    Ol oposisen lida, Belden Namah, Don Polye na Allan Marat i mekim sam-pela toktok long lukluk 2014 Baset. Poto: Yakam Kelo

  • Administration K2.5.36.1bn

    Debt Servicing K1,130.0bn

    Economic SectorK730m

    Education K1.909.9 bn

    Law and Order K2.732.9bn

    Health K1.578.4bn

    Provinces K3.670.5 bn

    Social Sector K139.5m

    TOTEL K16.2bn

    Novemba 20 - 26, 2014 Wantok P5basetnius

    PNG ikonomi i gro bikpelaStanley Nondol i raitim

    -2015 ikonomi bai gro long15.5%-Inflesen o prais bilong olsamting bai kam daun long5.5 pesenNESENEL ikonomi bai grolong 15.5 pesen long 2015na 2015 em 14 yia bilongikonomik gro bilong PapuaNiugini. Na prais bilong olsamting bai kam daun.Praim Minista long taim bi-

    long 2015 baset long dispelawik Tunde i tok, ikonomi i gro,prais bilong kaikai bai kamdaun long 5.5 pesen long2015 na Gavman i tokaut olsem

    ikonomi bilong kantri i grostrong yet na bai gro maolong ol yia i kam na bai apimwinmani bilong kantri.Praim Minista Peter O’Neill

    i tok long wol evrej long 3.3pesen ,PNG ikonomi gro long8.4 pesen long 2014 na bai

    sanap long 15.5 pesen long2015.Gavman i tokaut olsem

    2015 baset bai i sot long K2.3bilien bikos gavman baimekim planti invesmen longnesenel infrastraksa tasolbikpela winmani bai stat longkam insait long neks yia nalong 2018 kantri bai lukimbikpela winmani.Praim Minista O’Neill i tok

    dispela em bai kamap long

    plen bilong gavman long in-vestim bikpela milien kinalong infrastraksa olsem rot,sip bris, ples balus, ol skulhaus bilong ol tisa, nesingkoles na tisa koles.Em i tok gavman bai yusim

    mani long ol pipel long kisimsevis long ol planti yia i kambihain.Mista O’Neill i tok gavman i

    gat plen long mekim dinaubaset long 2016 na balensbaset long 2017 na saplasbaset long 2018.Mista O’Neill i tok gavman

    bai menesim gut dinau basetlong 2015, na 2016 na baimenesim gut bikpela winmanilong 2017 na 2018.Mista O’Neill i tok veliu bi-

    long kina i pundaun long 8.3pesen long 2014 bikos plantimani i go aut long kantri naUS dola bin strong agensimol mani bilong liklik kantriolsem PNG.

    Gavman, Benk bilong PNGna ol komesel benk i bin wokstrong long sanap stronglong dispela taim agensimbikpela karensi olsem US naAusralia.Em i tok gutpela nius em ol

    ekspota bin mekim gutpelawinmani long intanesenelprais long wol maket taim ol isalim ol prodak bilong ol.Em i tok prais bilong ol

    samting bai kam daun long5.5 pesen na bai kam daunlong 5 pesen long 2016 i golong 2019.Mista O’Neill i tok ol wok

    long nan maining sekta i bingro long 3 pesen long pinisbilong Jun 2014 maski wokkonstraksen bilong LNG ipinis.Em i tok ol pipel bilong

    PNG bai kisim sevis long olwinmani bilong kantri longbaset gavman bai plenimlong ol yia i kam.

    Dispela em 2015K16.2bn mani plen

    bilong kantri

    K1.9bn bilong 2015 edukesen -Fri edukesen kisim K650m

    Stanley Nondol i raitim

    GUTPELA nius long ol papa-mama, gavman long 2015mani plen bilong kantri i givimK650 milien long sapotim friedukesen polisi bilong O’Neillgavman.Long 2015 mani plen gavman

    i putim K1.9 bilien long sapotimedukesen sekta. Fri edukesenbai go het long neks yi. Gavmani putim K650 milien na i tok sam-pela mani bilong fri edukesen bi-long 2014 i stap yet long trasakaun long ol skul bai yusim.Tresera Patrick Pruiatch, i tok

    Dipatmen bilong Edukesen baikisim K1.140 bilien long sapotimedukesen program bilong gav-man.Mista Pruaitch i tok gavman i

    luksave long bihain bilong kantri

    na gavman bai sapotim friedukesen long elementri skul igo long gret 12, na tu ol yuni-vesiti na vokesenel trening longkantri.Minista Pruaitch i tok gavman i

    givim moa mani long 2015 basetbikos enrolmen o namba bilongskul sumatin long ol elementri,praimeri na haiskul i go antapbikos long fri edukesen.Mista Pruaitch i tok gavman tu

    i givim moa mani sapot long gav-man i kisim moa tisa long skulimol pikinini bikos namba bilong olsumatin i wok long go antap bi-haini long fri edukesen i kamap.Dispela K650 milien fri eduke-

    sen mani bai go long 18,232 skullong 2015 na 11, 093 Elementriskul, 6453 Praimeri Skul, 410Haiskul, 228 Vokesenel Skul , 8Nesenel Haiskul 30 Pemited

    Skul na 8 Spesel Edukesen skul.Long K1.9 bilien, K70 milien

    bai go long Karikulum Divelop-men Meterel bilong teks buk naol risos buk bilong ol tisa.K12.2 milien bilong Nesenel

    Eksam bilong ol gret 8, 10, na 12bilong 2015 na K11.7milien bi-long baim ol ikwipmen bilong olsekenderi skul insait long kantri.Gavman i givim K62.5 milien

    long stretim ol infrastraksa bilong7-pela yunivesiti bilong kantri,K40 milien bilong 13 TeknikelKoles, K40 milien bilong 8-pelaTisa Koles na K40 miien i go 8-pela Nesing Koles.Mista Pruaitch i tok gavman i

    go het na bai givim dinau manilong ol teseri sumatin long 2015long husat sumatin i no stap longskolasip bilong gavman i kenkisim dinau bilong baim skul.

    Infrastraksa kisim K2.2bilien long 2015 basetStanley Nondol

    i raitim

    GAVMAN i givim moalong K2.298 bilienlong sanapim ol rotna bris o infrastaksalong kantri na ol rotna bris i kisim moalong K1 bilien.Aninit long K2.2

    bilien bai K238.9 milieni go long ol nesenelhaiwe. Bai K150 milieni go long HailansHaiwe na ol Siti rot (Mosbi na Lae) KK293milien.Planti bilong ol infra-

    straksa projek em Di-patmen bilong Woksbai menesim long manimak bilong K1.94 bilienlong 2015.Maritaim Trenspot in-

    vesmen K50.8 milienwe Lae Pot Divelop-men bai kisim K23.6milien na MaritaimWataweis Sefti Projekbai kisim K27.2 milien.Tresera Mista Pru-

    aitch i tok gavman i luk-luk long stretim olgetatranspot sekta longwara, graun na skailong strongom wok bi-long divelopim

    ikonomik bilong kantri.Mista Pruaitch i tok

    gavman i givim K151milien long Air transpotinfrastraksa. Sivil Aviesen Divel-

    opmen Progrem baikisim K121 milien naPot Mosbi Intenesenelples balus K30 milien.Mista Pruaitch i tok

    K2.2 bilien bilong infra-straksa em long stretimolgeta transpot sekta,Komyunikesen, pawa,wara na ol arapela kiinfrasatraksa sevislong kantri long helpimikonomi bilong kantri

    na helpim sin-daun bilong olpipel.Em i tok gav-

    man bai stretimrot, bris, na olbikpela plesbalus na ol brislong kantri bikosbikpela manigivim i putimpinis long baset.Mista Pruaitch

    i tok gavman iputim K225 mi-lien long PNGtaun program.Pot Mosbi na

    Lae pawa pro-gram bai kisimK118 milien, PotMosbi sewerejK50.6 milien naNesenel Trens-misin Netwok baikisim K10 milien.

    Provinsel Sekta kisim K3.7 bilien long 2015Frieda Sila Kana

    i raitim

    PROVINSAL sektabilong 2015 baset ilukim fanding i goantap long K3.7bilien wantaim moarisos i go long olDistrik Edukesen In-frastraksa Programlong mani mak bi-long K267 milien naDistrik Helt Infra-straksa Programlong mak bilongK178 milien. Nesenel Plening

    na Monitaring Dipat-men bai lukautimpastaim ol mani bi-long wokim moaedukesen na helt in-frastraksa na bai ol iputim K3 milien long

    edukesen o K2 mi-lien long helt infra-straksa long wanwan distrik insaitlong kantri. Minista bilong tre-

    sari, Patrick Pru-aitch i bin tok longtaim bilong givimaut baset longTunde olsem dis-pela hap mani bi-long helt nainfrastraksa em i bi-long dispela woktasol na bai i noinap long ol distrik iyusim long mekimnarapela wok olsemedministresen. Em ibilong kirapim moaklasrum, haus tisa,helt klinik haus,haus sik haus na olbikpela wok olsem.

    Mani i go long olprovins em ikaramapim dispelaK1,492 milien bilongwan wan yi we gav-man i bin makim in-sait long K5 milienlong wan wan distrikbai kisim bilongprovinsal Sevis Im-pruvmen Program,K10 milien long wanwan distrik aninitlong Distrik SevisImpruvmen na K0.5milien long wan wanLokal Level Gav-man. Taim gavman i

    rausim ol mani longol sekta alokesen,em i mekim olprovins na ol distriki gat moa sans longyusim mani long

    long wokim ol lokaldivelopmen praioritibilong ol. Bihaintaim long ol nara-pela yia ol provinsna distrik bai i noinap long kisim kainbikpela mani olsemi kam long nesenelbaset long wokim olbikpela projek. Baset bilong wok

    long ol provins bai igo antap moa, bi-long helpim olprovinsal edukesenlong putim moa tisana helt wok man-meri long wok na tulong putim moamani long apim pebilong ol olpela heltna edukesen pabliksevan long yia 2014na 2015.

    Distrik bai kisim K5m moa antap long K10m DSIPStanley Nondol i raitim

    GAVMAN long 2015 baset i tokautolsem wanwan distrik bai kisimK5 milien moa anatap long K10milien DSIP. Tasol em bai go stretlong helt na edukesen program.Tresera bilong kantri, Patrick Pru-

    aitch i tok baset bilong DSIP long2015 i stap long K890 milien naK110 milien long PSIP na wanwanLLG bai kisim K100, 000. Long dis-pela wanwan distrik bai kisim K10milien na provins bai ksiim K5 mi-lien.Antap long en wanwan distrik bai

    kisim K5 milien tasol gavman i taitimdispela mani i go stret long helt naedukesen progrem tasol.O’Neill gavman i tok mani bilong

    pipel i bai go stret long ol pipel longdistrik na provins long givim sevislong planti manmeri na opim bisnislong ol bai sapotim ol yet.Em i tripela yia bilong O’Neill gav-

    man long givim K10 milien long

    wanwan yia long wanwan distrik naK5 milien long wanwan provins.Long 2012, 2013 na 2014 baset,

    gavman i putim K10m i stret longwanwan distrik DSIP trast akaunt.Em K30 milien olgeta.Gavman i givim K2.67 bilien long

    DSIP insait long tripela yia.Mista Pruaitch i tok gavman long

    namba wan taim i kamap wantaimDSIP polisi na givim bikpela manilong distrik long wok divelopmen baikamap long ples.Em i tok planti divelopmen i

    kamap pinis long ol distrik naprovins bikos gavman i putim manistret long distrik, provins na LLG.Baset bilong LLG long 2015 baset

    i kam daun long K100,000. Long2014 baset gavman i bin givim K.5milien o K500,000 long wanwanLLG.Minista Pruaitch I tok Total mani

    bilong DSIP i stap yet long DSIP trasakaun em K38.248 milien.

  • P6 Wantok Novemba 20 - 26, 2014 basetnius

    Yakam Kelo i raitim

    OPOSISEN bai blokim 2015baset bilong O’Neill Dion gav-man long neks wik Tunde bikosbaset ya i no soim ol eria o hapmani bai go long en long kari-maut ol wok.Oposisen lida Belden Namah,

    lida bilong THE pati Don Polye,Pangu Pati lida Sam Basil namemba bilong Rabaul KokopoDokta Allan Marat i sanap wantaimna tokaut olsem gavman i kamapimwanpela giaman baset tru longPapua Niugini.Ol Oposisen memba i tok taim

    Treseri Minista Patrick Pruaitch ibin tokaut long 2015 baset longTunde dispela wik, wanpela hapbuk we i soim ol ekspendisa o olwok, na eria bai mani go long enem gavman i no soim. Dispela bukem ol tok em Volum 3 buk we gav-man i no putim aut.Dispela em bikpela samting tru

    insait long baset bikos yumi massave long ol wok na eria we hamasmani bai go long en long karimautol wok, ol lida i tok.Olsem na ol Oposisen memba i

    tok dispela em wanpela giamanbaset o trik pasin gavman i laikmekim antap long baset we emwanpela bikpela samting longranim kantri long olgeta wok na di-velopmen bilong em.Oposisen i tok maski ol no gat

    namba, ol bai askim olgeta membabilong palamen long yusim gutpelatingting na save bilong ol long luk-save long dispela hevi na no kensapotim baset yet inap olgeta pepana rekot bilong baset i stret.Pati Pati lida Sam Basil i tok

    planti memba bilong palamen i gatmani olsem K3 milien i stap yetlong kisim insait long Distrik Sapot

    Impruvmen Program (DSIP) bilongol. Olsem na ol save olsem Praim

    Minista Peter O’Neill bai givim autol dispela mani long ol memba longwanbel na sapotim baset long nekswik Tunde. Olsem na ol askim olmemba long yusim stret gutpelatingting bilong ol na blokim basetbikos dispela baset i no gutpela

    baset na bai bagarapim ol pipel bi-long yumi long neks yia.Oposisen lida Belden Namah i

    tok Praim Minista Peter O’Neill i gatplanti kain kain kot i sanap egensimem na tingting bilong em i no stretmoa olsem na em inap mekimbikpela asua olsem long kantri longtaim bilong baset. Olsem na emmas risain bikos em no fit moa long

    stap olsem Praim Minista bilongkantri.Dokta Allan Marat i tok sapos

    gavman i go het na pasim 2015baset wantaim namba em gat,maski dispela ekspendisa ripot(volum 3) i no redi yet, ol bai kisimdispela go long Suprim Kot longskelim dispela disisen na eksen bi-long gavman bikos baset em olsemwanpela lo bilong kantri we i savekamap long ranim kantri olgeta yia.Dokta Marat i tok dispela baset

    em giaman baset na gavman wan-taim Tresera i save olsem ol mekimasua pinis tasol ol go het na puti-maut long palamen long aste.Mista Polye i tok tu olsem gav-

    man bin kisim 5-pela wik malololong sindaun gut na stretim dispelabaset tasol bilong wanem na olmekim dispela bikpela asua longbaset bilong kantri.Gavman inap long surukim pala-

    men go long Fonde tude na larim olopisa na saveman i redim gut basetorait ol ken kamapim tude. No gatman i pusim ol long hariapim basetbilong kantri.Oposisen i gat tasol 7-pela

    memba na ol bai putim tingting nastrong bilong ol antap long gutpelatingting na save bilong olgetamemba long skelim gut dispelabaset olsem em i no stret na traimblokim taim palamen i vot long nekswik Tunde.

    Oposisen bai blokim 2015 baset

    Ol oposesen, Belden Namah na Don Polye.

    WANPELA ripot bilong Famili Plen-ing 2020 (FP2020) i bin kamaplong London, Inglan i bin autimnamba tu ripot bilong wok i go yeten wantaim wan wan stori bilong olwok mak i kamap pinis long 2012London Samit o bung bilong FamiliPlening. Ripot i soim ol wok i kamap yet,

    long het tok bilong helpim 120 mi-lien meri na ol yangpela gel moa in-sait long 69 kantri. Wanpela bilong ol em Papua Ni-

    ugini, we i gat ples bilong ol mamana ol yangpela meri i ken kisim

    famili plening toksave, sevis nasaplai bilong ol marasin samting igo inap yia 2020.Long yia 2013, ripot i soim olsem

    namba bilong ol mama na ol yang-pela gel husat i kisim famili pleninglong stopim o spesim pikinini em igo antap long 8.4 milien. Dispela sevis bilong mekim famili

    plening i go long ol meri i pasim ollong kisim bel nating i daunim maki go long 77 milien, i winim 75 mi-lien bilong 2012 we 125,000 mamai dai long taim bilong karim, i godaun moa long mak bilong 120,000

    i dai long 2012. Na 24 milien irausim pikinini long bel ausait longhaus sik, i winim 23 milien bilong2012.“Tingting bilong kisim bel i mas

    kamap long laik bilong meri, na emi no ken kamap nating,” Dokta Ba-batunde Osotimehin, EksekyutivDairekta bilong UNFPA, YunaitedNesens Populesen Fan, and naKo-Siaman bilong FP2020’s Refer-ens Grup, i tok. “Mipela i amamas long helpim bi-

    long FP2020 long moa mama na olyangpela gel i kisim toksave long

    namba wan human rait bilong ol.Famili plening em i wanpela gut-pela invesmen yumi ken mekimlong strongim ol meri long wok,helpim ol long kamap wankain makolsem ol man, kamapim divelop-men i stap longpela taim na kirapimgutpela sindaun yumi laikim longbihain taim,” Dokta Osotimehin itok.Miting bilong Famili Plening long

    2012 i strongim ol wok i kamappinis long planti yia i go pinis longbringim gutpela pasin bilongspesim pikinini o stopim pikinini na

    helpim ol meri long karim pikininilong taim ol i laikin, na i no longkamap nating. Ol bikpela tingting bilong ol gav-

    man bilong ol liklik kantri na ol donakomyuniti i wok long karim kaikaiwantaim FP2020. Em i soim olsemsevis i wok long go long ol yang-pela gel na boi moa. FP2020 i gat strongpela tingting

    yet long wol i mas kamap long makbilong 120 milien mama na ol yang-pela gel i mas gat sans long kisimsave long pasim bel, kisim sevis nasaplai long mak bilong yia 2020.

    Ol meri long ol tarangu kantri i gat rot bilong pasim bel

    Gutpela lidasip i kamapim gutpela wokFrieda Sila Kana i raitim

    PAPUA Niugini nau i lukim plantikain, kain infrastraksa wok i kamaplong ol rot, haus sik haus, skul hausna planti moa divelopmen wok ikamap bihainim ol plen bilong gav-man bikos PNG i gat gutpela li-dasip i stap.“Kantri bilong yumi i kisim blesing

    bilong God, tasol ol baset bilongyumi i mas kamap gutpela basetwe i no ken putim hevi long ol tum-buna lain bilong yumi long bihainwantaim planti dinau mani longbekim.” Dispela em i toktok bilong Minista

    bilong Nesenel Plening na Monitar-ing, na Memba bilong Alotau,Charles Abel, taim em i bekim tokbilong wanpela man i ring long Tokbek so long FM100 we i bin kamapaste long Pot Mosbi. Mista Abel wantaim Minista bi-

    long Fainens, James Marape i bingo long FM100 tok bek so long

    tokaut moa long 2015 baset na2014 saplimenteri baset. Mista Abel i tok, Praim Minista

    O’Neil em i gat gutpela pasin bilonglidasip wantaim klia tingting bilonghelpim ol liklik manmeri bilong

    Papua Niugini, olsem na mipela olleftenen olsem raithan man bilongem i bihainim tasol tingting bilongem long mekim gutpela wok divel-opmen wantaim mani em i blesingbilong God long kantri bilong yumi.

    Gavman i putim moa mani i goinsait long infrastraksa o wok bilongkamapim gutpela rot bilong ol pipeli ken painim helpim na kirapim wokbilong ikonomi, painim rot bilongedukesen na helt long strong bilongol yet.“Mi save harim long olgeta distrik

    mi go long en olsem gutpela wok ikamap, na ol pipel i gat ol samtingi stap bilong salim bilong kisimmani, tasol ol i no gat gutpela rot nagutpela infrastraksa,” Mista Abel itok. “I gat planti gutpela stori wankain

    olsem long distrik bilong mi wesampela mama long bus stret longCape Vogel i bin kamap nambawan taim long Alotau na salim olsamting bilong ol long taim turis sipi kam sua. Bilong wanem ol i binkalap long sip bilong gavman longbris bilong solwara we DSIP mani ikamapim na ol i ran long rot wegavman i stretim aninit long infra-straksa program. Namba wan taim

    ol dispela meri i kisim K100 longwan wan nekles ol i salim na ol ikisim K15,000, baim samting longtaun na i go bek long wankain rot oli kam long en,” Mista Abel i tok.Long wankain taim, Minista bi-

    long Fainens na Memba bilongTari-Pori, James Marape i stretimtingting bilong sampela lain olsem,gavman i no mekim gutpela pasinlong i no givim wankain mak manilong oposisen. Mista Marape i tok, gavman i

    givim K9 milien long wan wanmemba bilong oposisen long 2014baset alokesen na K5 milien longwan wan memba wankain olsem olnarapela memba. “Mipela i luksave long ol dinau

    olsem UBS lon na mipela i painimnupela mani bilong mipela yet longOil Search long lukautim dispelalon. Planti dinau mipela i kisim embilong bipo ol gavman tasol naumipela i redim baset bilong bekimisi, isi,” Mista Abel I tok.

    Charles Abel, Minista bilong Nesenel Plening na Monitaring.

  • Novemba 20 - 26, 2014 Wantok P7nius

    Maprik LLG Putimaut 5 yia plen MOA long ol Lokal Level Gav-man (LLGs) i wok long lukimsampela gutpela senis ikamap long K500,000 devel-opmen mani ol i kisim i kamlong Sevis Impruvmen Pro-gram(LLGSIP) i go stret longwan wan LLG long kantri. PLanti lain LLG i tok ol i ama-

    mas long pasin we O’Neill-DionGavman i mekim long dispelakain mani i go stret LLG na i nobungim wantaim K10 milen bi-long Distrik Sevis impruvmenProgram (DSIP) we OpenMemba na Provinsel Sevis Im-pruvemen Program na (PSIP)K5 milen fanding we provinselgavman i lukautim. Dispela mani i wanpela hap

    bilong K1.5 bilen bilong divelop-men gren i go long sab-nesenelgavman sekta em ol provins,distrik, na LLG insait long 2014aninit long gavman bilongO’Neill-Dion Gavman. Dispelaem wanpela kain nupela wok ino save kamap bipo stat longtaim bilong indipendens yet ikam. Tasol ol dispela mani em i no

    bilong wanpela memba o ed-ministresen long yusim nating. Igat lo bilong en i tok olsem ol imas bihainim fainensol gaidlain

    o instraksen (FI) i kam long Di-patmen bilong Fainens we isave lukautim Fainens Menes-men (Management) Ekt (FMA) ikam wantaim 30 (%) pesen imas go stret long wok bilong in-frastraksa, 20 pesen bilongedukesen, 20 pesen bilong helt,10 pesen long ikonomik naegrikalsa, 10 pesen tu long lo naoda wok na las 10 pesen bilongedministresen na ol kos i savekamap olgeta taim. Ol LLG i wok long save nau

    long bihainim dispela nupelasistem bilong yusim mani na bi-hain givim ripot bilong wok bi-long dispela mani o akwital. Nauem i namba wan taim bai ol imekim bilong yia 2013-2014akuital i go long Dipatmen bi-long Implementesen na RurelDivelopmen (DIRD), em i moni-toring ejen bilong Stet. Dispela invesmen em i gut-

    pela tru long kamapim gutpelastrong na save long infrastraksabilong dispela kantri longkamapim gen wanem sampelaol pastaim long indipendenstaim Australia gavman i no binwokim taim ol i stap na bosimkantri. Sapos yumi lukluk longkantri India, piksa em i olsem,pastaim, kolonaisa bilong ol,

    Briten, em i putim olgeta bikpelainfrastraksa pinis long strongimnesen bihain na ol i givim in-dipendens na ol i go. Bumbita Muhian LLG Presi-

    den, Philip Koni, bilong Maprikdistrik long Is Sepik, i tok, “Mihangre long bringim sevis i golong ol 19,000 pipel insait long17 wod bilong LLG bilong miwantaim dispela kain mani longhan. Mi laik tok tenkyu tru longO’Neill-Dion Gavman long dis-pela fanding.”“Wantaim helpim bilong LLG

    Menesa na ol pablik sevan longhia, mi bin inap long putim manilong kamapim ol rot, skul na etpos insait long LLG, i winim ol-geta taim long bipo. Tasol milaikim dispela mani mak i masgo antap moa bikos K500,000 ino inap,” Mista Koni i tok longnius konprens las wik. Em bin stap wantaim ol nara-

    pela LLG presiden bilongMaprik: Ian Samuel (MaprikWora LLG na is Sepik DeputiGavana), Robert Sedian (Al-biges Mamblep LLG), CarlSangi (Yamil Tamaui LLG), naPaul Dingu, Maprik taun nambawan meiya na presiden bilongnupela Maprik Eben LLG longPot Mosbi las wik taim ol i

    kamap long givim ol 5 yia LLGdivelopmen plen bilong ol i golong DIRD Seketeri, Paul Sai’i.Taun Meya bilong Maprik i

    askim Seketeri Sai’I long “givimluksave” olsem Maprik i no binkisim K500,000 LLGSIP grenmani bilong 2014 na tu em i nobin kisim wanpela narapela grenmani i kam long nesenel gav-man long kirapim wok, long taimem i bin kirap olsem eben LLGlong 2012.Seketeri Sai’i i autim wari bi-

    long em na i tok, “Mi toksavelong dispela i go long MinistaCharles Abel.” Em i tok amamas long Maprik

    MP, John Simon long lukluk i gopas na kirapim ol LLG presidenbilong em long mekim ol 5 yiaplen bilong ol. for the foresightin getting his LLG presidents inorder and to.Tasol, Mista Sai’I i tok ol plen

    tasol i no inap na em i tok, “Mibai olsem Thomas, i no gat bilipinap mi lukim samting long ai bi-long mi we mi ken holim na tuem i mas stat sanap tru olsemetpos i sanap, skul i sanap, longmi save mani i go i stret longwok bilong en.

    Sensosip Opis kisim IFMS TreningAKAUN seksen bilong SensosipOpis nau i wok long kisim tren-ing long yusim IntegretedFainensol Menesmen Sistem(IFMS).IFMS em i wanpela projek bi-

    long Dipatmen bilong Fainenswe i bin stat long 31 Oktoba nabai pinis long tomora. Long taim Nesenel Ekskyue-

    tiv Kaunsil (NEC) i bin givim tokorait bilong fainensol atonomilong namba tu kwota, SensosipOpis i givim dispela tok orait i golong Dipatmen bilong Fainenslong lukautim akaun sistem long2015. “Dispela trening em i bilong

    kamapim gutpela save na pasinbilong wok long ol opisa longwokim ol kes flo, ol waren naKes Fan Setifiket (CFC) we isave givim tok orait long yusimmani,” Misis Dellah Toanare-Soagili, Senia Fainensel Trena itok. Tupela opisa bilong Praim

    Minista Dipatmen tu i bin kisimdispela Baset Eksekiusen tren-ing na ol i tok olsem dispela ten-ing em i bikpela samting longwok bilong ol opisa i go pas longwok bilong baset. Long wankain taim, Dipatmen

    bilong Fainens i tok SensosipOpis bai yusim dispela akaunsistem (IFMS) na bai kisim plesbilong olpela sistem, PGAS.

    Olsem na ol akaun opisa ikisim trening wantaim IFMS timlong lainim ol topik olsem, We

    bilong IFMS, We bilong go insaitlong ol hap bilong sistem, CFCMenesmen, Baset Mentenens,

    Baim samting sistem, AP, Jen-eral Lesa na Risit.

    Akaun opisa Mis Nancy Frank i stap long trening.

    Hela Kristenlida bung

    long senisimasples

    OL Kristen lida bilong Hela provins insait longNesenel Kepital Distrik i bin kamap na bungwantaim long las wik long painim rot bilongstopim trabel long wanpisin pait insait long Helaprovins.Las wik ol niuspepa i bin tokaut olsem 20 o

    moa pipel i dai pinis long dispela pait i kamapnamel long tupela lain wanpisin, Linabini naPaibali insait long Tari distrik bilong Helaprovins. Gavman bilong Hela i bin wanbel long putim

    K2 milen long kisim 100 moa polis na soldialong helpim long stopim dispela pait we ibagarapim sindaun bilong ol pipel, na stopimbisnis na skul long go het. Long dispela as, sampela Kristen lida, ol

    pasto bilong Hela insait long NCD i bung namekim singaut long olgeta Kristen bilong Helawantaim ol pastor husat i go pas long ol pipelolsem ol i mas bung na tok sori long ol rong bi-long ol lida na ol pipel bilong Hela. Biahin baiol i ken askim God long lusim rong bilong ol naem bai mekim gut long graun bilong ol. Em ol ibihainim tok bilong God i stap long 2 Stori 7:14– 18. Pastor Daniel Hewali, i kodineta bilong prea

    bilong Bodi bilong Krais grup long Pot Mosbi itok givim moa mani em i wanpela hap ansa bi-long dispela hevi. Bikpela ansa em i stap longprea na bihainim pasin bilong God. Bilongwanem, em spirit no gut i wok long stiaim olman long go pait, na stap baksait long ol dis-pela pait na trabel olsem Efesis 6:12 i tok.Sampela ol lidaman bilong sios insait long siti

    i wanbel tru long dispela tingting na ol i kamaplong namba wan bung prea taim long las wikFonde. Long dispela wik bai ol i toktok moa long

    wanem kain rot ol bai muvim dispela wok bilongprea na bringim senis long Hela long kamap.Ol i tok prea em i faundesen o as bilong

    provins bai stap gut na amamas long blesingGod i givim ol. Pastor Daniel i tok, olsem long buk song 133

    sapta, tok i stap olsem, taim ol brata i stapwanbel, God bai salim blesing i kam antap longol. Ol pikinini bilong Hela i mas stap wanbellong tripela distrik na luksave igo long Engaprovins tu.“I gat blesing taim yuniti i stap. PNG bai kisim

    blesing taim sios olsem bodi bilong Krais i kambung wantaim. Mipela singaut long 4-pela bratalong Hela long kam na bung wantaim na toksori na God bai harim prea bilong ol,” PastorDaniel i tok. John Emena, wanpela strongpela Kristen bi-

    long Asembli ov God Sios na i save mekim wokolsem wanpela pablik sevan wantaim NesenelHausing Kopresen i tok olsem, “Papa Godblesim Hela wantaim bikpela risos (LNG), naem blesim tu PNG. Ol pipel i mas istap gut nano ken pait. Ol i mas tok tenkyu long God, naistap isi. Em bai kamap long prea, olsem na miaskim ol pikinini bilong Hela, ol bilip man meriistap long hap long Hela na narapela provinslong tanim bel na pre, wankain olsem mipelawokim long Mosbi, na pait bai stop na bel isi baikamap long Hela provins.”Pastor Daniel wantaim ol narapela lida bilong

    Hela bung sios long Pot Mosbi i laikim ol sioslida bilong Hela husat i stap long Hela yetolsem ol i mas bung wantaim na kamapim taimbilong tanim bel na prea long daunim dispelahevi nau i stap long ples. Na provinsel gavmani mas sapotim long givim ol risos. Long Mosbi bai ol i save pre long olgeta

    Fonde apinun.

  • niusP8 Wantok Novemba 20 - 26, 2014

    UOG i wok bung wantaim TVWANYUNIVESITI Bilong Goroka(UOG) i wok bung wantaimnupela televisen stesin,Digicel Play TVWAN. Ol ibin lonsim wanpela filmkompetisen long Sarerebilong ol sekenderi nateseri sumatin long PapuaNiugini.‘Get Konekted’em i kom-

    petisen bilong ol sumatinkrismas bilong ol i namellong 18 na 25. Sapos yu laikjoinim dispela kompetisen,yu ken kisim entri fom na toksave pepa long ol Digicelstua i stap klostu long yu. Husat sumatin i gat laik i

    ken raitim wanpela skripstoribod bilong TV edvetais-men long 30 i go 60 sekenbilong ol Papua Niugini i kenkonekt wantaim Digicel Pleina TVWAN Sanel. UOG Vais Sensela, Dokta

    Gairo Onagi i tok ‘GetKonekted’ kompetisen em ibikpela piksa bilong gavmanna praivet sekta i bungim ol-geta komyuniti. Em i tok dis-pela kompetisen em i bilongol sumatin husat i gat laiklong skul o wok wantaimpiksa na TV prodaksen longbihain taim.Man i go pas long Digicel

    Play Maketing, Jack Bourke,i tok ‘Get Konekted’ kompe-tisen bai kisim ol sumatin igat laik long kamapim edve-taismen i tokaut long olPapua Niugini – wanem hapol i save stap – ol i kenkonekt wantaim na nupelaTVWAN sanel.Em i tok moa olsem

    TVWAN bai soim spots, laipstail, program bilong olsumatin, komedi, nius karentafes na ol dokumentri. Ol baiwokim 20 pesen lokal kon-ten.Mista Bourke i tok 6-pela

    sumatin husat i givim 6-pela

    naispela storibod bai kisimnupela Smat Fon, tupelaWoksop bilong wokim piksalong Yunivesiti bilongGoroka, balus tiket bilong nakam na rum bilong slip longseven-stori domitori longUOG olsem prais bilong ol.Digicel bai i soim edvetais-

    men bilong husait i win longkomesel bilong TVWAN. Ol6-pela wina bai go long dis-pela Woksop, long 16 i goinap 19 Janueri MistaBourke i tok.CEO bilong Digicel i givim

    K75, 000 longVais Senselabilong UOG.

    Nevi sip bilong Amerikai kam raun long PNGWANPELA Nevi Sip bilongAmerika ol i kolim SafeGuard i kam stap tupela delong Pot Mosbi na bai golong Rabaul. Long Rabaul bai ol i traim

    painimaut ol man i dai na luslong Wol Woa 2 (WW2) na tupainimaut ol ples we woa ibin kamap.Ol i kam bilong painimaut

    2000 soldia bilong Amerikahusat i lus we ol i no bin gobek long kantri bilong ol taimwoa i pinis.Amerika salim dispela tim

    i go painimaut ol dispela sol-dia bilong em long ol eria weWW2 i bin kamap.

    Dispela tim bai mekimwanpela risets ol kolim(JPAC) long Rabaul eria longhelpim ol i kisim ripot bilongol ples we pait i bin kamap.Bai ol i putim ol dispela

    long stadi bilong ol long bi-hain taim long helpim ol, natu ol Difens bilong kantri bi-long ol. Wanpela askim ol i putim

    olsem sapos wanpela man ipainim sampela samting bi-long WW2 na eria we balus ibruk na stap long en, ol i ken

    tok save i kam long JosesVeleke long namba03211455 2190 o mobail72009414.Divelopmen Yut senta bi-

    long Hohola NCD i gat sanslong bungim ol dispela tim

    we ol i lainim planti nupelasamting we em bai helpimkantri bilong taim yumibungim hevi long solwara.Na tu ol i gat bikpela sans

    long kisim ol ikwipmen longputim na go sevim narapela

    man i bungim hevi taim emran long wara. Ol i skulim ol tu long op-

    eretim sip long helpim manlong tupela de ol i bin staplong Mosbi.

    Ol sumatin bilong Hohola Yut Divelopmen Senta i raun i go antap long sip taim em Ikam sua long Mosbi. Poto: US Embasi Midia

    Jun Veli Praimeriskul kisim helpimlong Australia polis

    Joylyne Karato i raitim

    OL polisman bilong Australia (AFP) husat i wok bung wan-taim ol PNG polis i givim aut 50 nupela soka bal longJun Veli Praimeri skul insait long Nesenel Kapitel Distriklong dispela wik Tunde.Dispela em i stat bilong dispela prisentesen projek we

    bihain, ol bai lukluk long ol skul insait long ol setelmen longMosbi, na tu, insait long Lae siti.Asisten Komisina bilong Australia Polis, Allan Scot i tok,

    as tingting bilong dispela projek em long lainim ol pikininilong pilai spots na bai lus tingting long pasin bilong dringbia na simuk taim ol i go bikpela.Dispela ol soka bal i kam olsem presen bilong wanpela

    liklik boi bilong Australia, em Mac Millar husat i gat 10-pela krismas.Em i bin statim dispela projek wantaim kantri Afganistan

    na long narapela kantri we pait i save kirap long em.As ting ting bilong dispela yanpela mangi long statim dis-

    pela projek em long kamapim bel isi pasin insait long olkomyuniti ol i stap long em.Sif Superintenden Dominic Kakas, i tok ol i gat bikpela

    amamas long ol Australlia polis na liklik boi we pasin bi-long luksave long ol sumatin bilong Papua Niugini i stap.Het tisa bilong skul, Misis Yamo i kisim maus long bot bi-

    long skul, ol tisa, sumatin na ol papa mama na tok tenkyulong ol AFP long makim skul bilong em long statim prisen-tesen projek bilong ol.

    Ol sumatin bilong Jun Veli Praimeri skul tok tenkyu longMac Millar donetim 50 nupela soka bal.

    10- pela refuji bai kamapim nupela sindaun long PNGMINISTA bilong Foren Afeas naImigresen, Rimbink Pato, i tokautlong wanpela miting wantaim Min-ista bilong Foren Afeas bilongAustralia olsem em i tingting longsenisim laip bilong 10-pela refuji in-sait long PNG.Em i tok em i mekim disisen long

    10-pela lain long larim ol i fri long12 -pela mun inap em i luksave gutna kamapim ol olsem Papua Nigu-ini sitisen, na ol bai i no inap go beklong kantri bilong ol.

    Minista Pato i tok moa long em iken larim ol dispela lain i wok longPNG we ol i ken helpim wantaimol save ol i gat long en. Dispela baisoim olsem kanri bilong yumi baikisim bikpela helpim long ol dispelalain.Bipo long ol i ken kamap sitisen

    bilong PNG, ol bai kisim skul longtok Inglis, Tok Pisin na tu ol bailainim ol pasin na we bilong dis-pela kantri, na stadi gut long laipstail bilong yumi.

    Tenpela man em Minista Pato imakim pinis long kamap ol sitisenbilong PNG. Ol dispela man i kamlong ples Pakistan, Afganistan naMiyenma. Dispela ol man bai wok long

    PNG long sait bilong wok akaun-ten, ejinia, wokim ol bilas olsemnekles na ring, na tu helpim yumilong sait bilong wokim kilok.Minista Pato i tokaut kilia long ol

    Wes Papuan husat ol i pret longbirua long ples bilong ol, na kam

    stap lond dispela kantri inap long 8-pela kirismas olsem ol i ken stap friosem em i mekim long ol 10- pelaman. Em i tok dispela em i wanpela

    gutpela plen yumi bai kisim bikpelahelpim long dispela lain husat i pretlong birua long ples bilong ol na ikam stap long dispela kantri. Em i tok tu olsem ol i ken ama-

    mas long PNG gavman long luk-save na lukautim ol. MINISTA bilong Foren Afeas na Imi-

    gresen, Rimbink Pato.

  • Novemba 20 - 26, 2014 Wantok P9heltnius

    Nupela Ripot bilong sik ebola

    Joylyne Karato i raitim

    EBOLA taspos i trenim ol neslong las wik Fonde husat bai gopas long sekim helt bilong olman i gat sain bilong sik ebola ikam long Papua Niugini.

    Epidiomolojis na Dokta Boris,man husat i go pas long dispelawok i tok ples balus bai mekimbikpela wok long painim aut longtaim ol man i stap long narapelakantri na i laik kam long PNG.PNG Difens Fos i wok bung

    wantaim dispela taspos tim longluksave long ol man husat i gatdispela sik na bihain salim ol i golong tripela eria olsem Goldie,Pot Mosbi Jeneral Haus sik we olbai kisim marasin na stap.Dokta Boris i tokim ol niuslain

    tu long ol risets em i mekim longAfrika we em i go stap tupela wik.Em i tokaut long ol sain ol i binpainim aut, na we bilong daunimdispela sik.Em i tok osem i n gat klia sain

    bilong dispela sik, tasol ol i kenluksave taim wanpela i traut natu pekpek wara, baksait i pen nahet i pen. Ol i save osem dispeala em i

    sain bilong sik ebola. Wanpela gutpela sait bilong

    dispela sik ol i bin painim autolsem, taim yu go long haus sikna kisim marasin, em bai pinis ol-geta. Na yu bai i no moa gat dis-pela sik long bodi bilong yu.Em i lukim ol lain long kantri

    Liberia long Afrika we dispela sikI bin stat long em.

    Wankain osem Papua Niuginiwe ol setelmen i pulap long manna tu, em yumi gat wankaingraun na laip stail.Papua Niugini na ol Pasifik

    kantri i no bin kisim dispela sikyet, tasol ol i ken redim ol yetpastaim sampela samting i kenkamap.Dispela as ol i saspek pinis

    olsem Amerika na Spain bai gatdispela sik klostu taim bikos ol-geta man na meri long Afrikahusat i gat dispela sik i go kisimmarasin long ol hap ya.

    Dokta Boris i tok tenkyu longhelpim bilong midia tim long wokwantaim ebola taspos long kisimol awenes long dispela sik i goaut long ol ples longwe.

    Globol konvensen longstrongim helti kaikai

    PAS i go long MargaretChan na Jose`Graziano Da Silavaolsem tok i go pas longnamba tu intenesenelkonprens long nutrisen(ICN2).Long dispela wik, helt

    minista bilong olgetarijon long wol i bunglong Rome insait longbikpela Namba tu Inte-nesenel Konprens longNutrisen (ICN2), na ol ibung wantaim Wol HeltOgenaisesen (WHO) naFud na Egrikalsa Oge-naisesen (FAO). Wan-pela Politikol Autkampepa bilong ICN2 itokaut long wanpela ’10yia plen bilong nutrisen’wantaim mak bilong pin-isim malnutrisen o sikbun nating olgeta. Stat long 1980 i kam,

    wanpela sik bilong bodi igro bikpela tumas o pattumas i kamap bikpelatumas na Taip 2 daibitissik i go antap tru na igivim moa hevi longNon Komunikebel Disis.Gavanens bilong fudprodaksen na dis-tribusen i no mas i stapolsem samting long saitbilong ikonomik tasol. Long kamapim we bi-

    long gutpela balenskaikai na kamapim gut-pela helti populesen, imas gat sampela polisilong kaikai helti kaikai.Dispela em gavman imas kisim wok longkamapim ol lo longwanem kain kaikai i staplong maket. Kain olsem,ol maketing lain i no kenedvetaisim ol kaikai nogutpela long ol pikinini i

    lukim na long kontrolimwanem kain samting igo wantaim ol kaikai ol isalim.Long kamapim dis-

    pela taget long pinisimmalnutrisen olgeta, sin-gaut i go long ol membakantri long sapotim wan-pela triti long kamapimhelti, na gutpela sas-tenebel fud sistem. Em iken kamap wankainolsem Fremwok Kon-vensen bilong TobakoKontrol we i soim gut-pela sain pinis. Ol i draftim pinis wan-

    pela Globol Kon-vensen long Banisimna Promotim HeltiDaiet o kaikai na i gat322 wan wan manmerina ol ogenaisesen isainim nem long sapo-tim dispela konvensen.

    Redi long EBOLA No gut yu ting olsem ol astronot o ol pailot bilong roket i sanap stap. No gat em ol lain bilong Fil Epidemoloji Trening Program long PNG, ol i redi long pait wantai nupela kain sik

    EBOLA. Ol dispela spesol tas fos bai i stap long fran lain bilong wok bilong daunim EBOLA long PNG. Ol i soim ol long putim pesenel protektiv ikwipmen taim ol i laik lukim wanpela man

    o meri husat i soim sain bilong dispela sik. Nesenel Dipatmen bilong Helt wantaim Yunivesiti bilong Papua Niugini na Hunter-New England Helt Distrik (Australia) i bung na holimdispela trening long Bluff Inn Motel, ausait tasol long Pot Mosbi.

    Piksa na stori: Steven Busin bilong WHO

  • merinius Novemba 20 - 26, 2014 Wantok P11

    Gavana Jeneral i luksave long hatwok bilong ol meri

    GREN Sif na Gavana Jen-eral bilong PapuaNiguini,Sir Michael Ogio, iamamas na tok tenkyu long6- pela meri nating husat igo pas long helpim nagivim sevis I go long olman na meri insait longwan wan komyuniti bilongdispela kantri.

    Em i tok strong bilong dis-pela ol meri yet i daunim olhevi we ol i no kisim manihelpim long gavman o wan-pela memba bilong ol long

    stretim kain hevi na sindauninsait long komyuniti.

    Ol yet i yusim wanem samt-ing ol i gat long em long lukimol nid na hevi bilong pipelnsait long komyuniti.

    Em I tok dispela ol meri igat bikpela lewa long ol pipelbilong ol we nogat wanpelameri nating long narapelakantri bai inap mekim longem.

    Wok ol i mekim em baikamap osem wanpela drimanbilong ol meri bilong ol Papua

    Niugini long bihain taim.Gavana Jenerel i tok yumi

    mas lainim ol samting we 6-pela meri i wokim na kisimpiksa bilong ol na go mekimlong wanem hap yumi kamlong en long stretim laip nasindaun bilong ol komyunitiwe ibungim hevi na stap.

    Em i salensim ol narapelameri long kamap osem ol dis-pela 6-pela husat i go pas nalukim na stretim ol hevi wan-taim mani na save bilong olyet.

    Em i strongim ol dispelawina long wanpela toktokolsem, “yupela i no ken pretmaski yupla i liklik grup. Yu-pela sanap strong long wokwe yupela I mekim nau. Yu-pela inap long senisim dis-pela wol.”

    Sir Michael i tenkyu longCity Pharmacy long luksavelong ol kain meri husat gatgutpela ting ting long kantrilong givim prais long ol, naem i amamas long selebretwantaim ol.

    CPL Praid ov PNG Awod. Gavana Jeneral, Gren Sif, Sir Michael Ogio na Ledi Esmie Ogio i sindaun long fran na kisim poto wantaimol 6-pela wina bilong ol awod na ol jas bilong ol long Stet Fangsen Rum las wik.

    LUSIM rong bilong narapela em i wanpela samtingbilong pait we yumi gat long yumi ken yusim gut longlukim blesing o yusim long bagarapim blesing.

    Em i bikpela samting long yumi lusim rong bilong olnarapela husat i mekim rong long yumi bikos em ibagarapim laip bilong yumi na bilong ol narapela tu.Birua bilong yumi i save yusim ol pasin na toktok bi-long yumi olsem ol spia long bagarapim yumi na olnarapela husat i stap klostu long yumi.

    Satan i save olsem sapos em i ken bagarapimyumi wantaim pasin na toktok, em bai gat bekim bekpasin i stap. Wanem kain bekim i kam long yumi emi save soim olsem yumi putim karamap bilong klospait na kamap olsem Jisas o nogat. Sapos wokabautbilong yumi i bihainim Tok bilong God, pasin bilongyumi long taim narapela lain i bagarapim yumi em bainarakain long wanem samting birua i laikim yumi longmekim.

    “Sapos ol i mekim pasin nogut long yupela, oraityupela i no ken bekim pasin nogut long ol. Nogat.Oltaim yupela i mas tingting long mekim pasin i gut-pela long ai bilong olgeta man. Yupela yet i no kentingting long kros na pait. Oltaim yupela i mas painimrot bilong i stap wanbel wantaim olgeta man. Ol prentru bilong mi, yupela yet i no ken bekim rong ol imekim long yupela.

    “Yupela i mas larim God i belhat long ol…buk bi-long God i gat tok olsem, ‘Bekim rong, em i wok bi-long mi. Mi yet bai mi bekim rong bilong ol na mekimsave long ol. Tasol sapos birua bilong yu em i hangre,orait yu mas givim kaikai long em. Sapos em i dailong wara, orait yu mas givim wara long em. Saposyu mekim olsem, bai yu mekim em i sem tru long olpasin nogut bilong em. Yu no ken larim pasin nogut iwinim yu. Nogat Yu mas mekim gutpela pasin na baiyu daunim pasin nogut.” Rom 12:17-21.

    “…Sapos yupela i lusim rong bilong ol arapelamanmeri, orait Papa bilong yupela long heven em bailusim rong bilong yupela tu. Tasol sapos yupela i nolusim rong bilong ol arapela manmeri, orait Papa bi-long yupela em tu bai i no lusim ol rong bilong yu-pela.” Matyu 6:14-15. “Sapos ol man i mekim nogutlong yupela, orait yupela i mas prea long ol. Yes yu-pela i mas prea long em i mekim gut long ol. Yupelai no ken prea long em i bagarapim ol.” Rom 12:14

    Bikpela God i laikim yumi long soim ol prut bilongholi spirit na pasin bilong laikim narapela wankainolsem yumi laikim God.

    “Olgeta pasin yupela i laik bai ol arapela manmerii mas mekim long yupela, ol dispela pasin tasol yu-pela i mas mekim long ol. Dispela em i as tok bilonglo, na em i as bilong tok bilong ol profet. “ Matyu 7:12.

    “…., yupela olgeta i mas i stap wanbel na sori longolgeta man. Yupela i mas laikim tru ol arapela man-meri bilong God na marimari long ol, na lusim pasinbilong bikhet. Sapos ol man i mekim nogut long yu-pela, orait yupela i no ken bekim. Sapos ol i tok nogutlong yupela, orait yupela i no ken bekim tok nogut bi-long ol. …Yupela i mas beten long God i ken mekimgut long ol. God i bin singautim yupela long mekimolsem, bai yupela yet i ken kisim blesing bilong en.Yumi save, ‘Sapos man i laik bai laip bilong en ikamap gutpela, na em i laik lukim gutpela taim, oraitem i no ken mekim ol tok giaman.” 1 Pita 3:8-10.

    Yu na mi bai tanim bel long strongpela bel na lusimrong olsem bai Papa long heven i ken lusim rong bi-long yumi na larim gutpela taim i kam long yumi.

    Ol Papua Niugini i mas kirap na soim ol prut bilongspirit!!!

    Glori bilong God nau i kam antap pinis long nesenbilong yumi olsem wanpela holi graun we Jisas Kraisi baim bek wantaim blut bilong em yet!!!

    Pinis. Toksave: Ol mama i gat wari, tingting planti, bel

    hevi yu mas ringim mi na bai mi helpim yu. Raitimpas long dispela adres na fon namba. BarbaraLunge, ROGIM, P.O. Box 3063. Boroko. NCD.PNG, o ring long 70995378 o salim email long:[email protected]

    Pasin bilong lusim rong bai opim dua bilong blesing

    Yut, Meri naFamiliPastor

    Barbara Lunge

    2014 Praid bilong ol meri – PNG Awod WinaSIKSPELA meri moa i winimprais long 2014 CPL Praid bi-long PNG na ol i kisim luk-save long las wik insait longStet Fansen Rum bilong hausPalamen.

    Gren Sif, Sir Michael Ogio,Gavana Jeneral bilong PapuaNiugini wantaim Ledi Esmie ibin stap olsem spesel geslong dispela awod nait.

    Sikspela meri husat i kisimawod em; Monica Pauluslong pasin bilong Breveri naKaris o long soim strong bi-long em long helpim ol merihusat i kisim bagarap longtoktok bilong ol pablik longpasin bilong sanguma. MisMonica bilong Simbu provinsem i wanpela volantia HumanRait wokmeri long Hailansrijon inap long 10-pela yia.

    Narapela meri em JanetPawena Yaki husat i bin kisimawod bilong Kea na Kompa-son kategori. Dispela meri emi strong tru long winim 4-pelakain sik kensa long laip bilongem na tu em i gat sik atraitis,tasol em i strong longkamapim namba wan StomaAsosiesen bilong PNG. Em ilukim hevi bilong ol narapelatu husat i gat sik Stoma olsemna em i kirapim PNG StomaAsosiesen long yia 2010.

    Long kategori bilongKomyuniti Spirit, Stella Waki i

    kisim dispela awod. Insaitlong komyuniti bilong em long8-Mail long Nesenel KepitalDistrik, Mis Waki i soim gut-pela pasin long bungim olmeri long 8-Mail na kirapimwanpela meri bung ol i kolim‘Mogose Wimen’s Asosiesen’we ol i ranim wantaim ol wokbilong kamapim mani o inkamjeneresen. Ol meri memba bi-long dispela asosiesen i savekatim gras na klinim ples au-sait long Nesenel Laibreri naAkaivs long kisim mani bilongasosiesen. Em i save soimpasin bilong laikim olgeta lainlong komyuniti bilong em,olsem na haus bilong em isave pulap long kain kainman, meri na pikinini olgetataim.

    Jennifer Yunirame bilongOro Provins em i winim awodbilong Edukesen Rol Model osoim gutpela piksa bilongmeri insait long edukesen.

    Wok tisa em i laip taim wokbilong Mis Rame. Maskiwanem kain hevi i kambungim em, em i stap yetolsem tisa stat long taim em igreduet long 1985 na ol imakim wanpela man bilongem husat i wanpela soldialong ami na bihain i kamapgavana bilong Sandaunprovins.

    Planti krismas bihain man

    bilong em i save bagarapimem long bodi, tinging na manisait. Long mun Mei 2004,Jennifer i helpim provinsel ed-ministresen long painim autwok paul bilong man bilongem long yusim ol mani bilongpablik. Dispela i mekim manbilong em i belhat na taim emi go long Pot Mosbi long lukimem, em i kisim gan na sutimem.

    Mis Jennifer i no dai bikosol dokta i sevim laip bilong emwantaim wanpela 10 aua op-eresen we em i kisim 72 stitsna i bin stap long haus sikinap 2-pela yia olgeta. Em ikisim ritrens long dispela astasol. Em i gat gutpela we bi-long skulim ol sumatin, TisaSevis Komisen i singautimem bek long 2010. Bihainlong dispela hevi we klostu ikisim laip bilong em, Jenniferi wok wok tisa yet long plantiskul i stap long we long taun.

    Ruthy Victoria Watlen bi-long Nu Ailan provins i kisimawod long lukautim Envairon-men. Nem bilong Ruthy baigo insait long histori o tum-buna stori bilong Papua Niug-ini olsem em i namba wanmeri long kisim Wod Kaunsilaposisen long Nu Ailan. Em ikisim luksave long Gavana bi-long Nu Ailan, Sir Julius Chanlong pasin bilong em long go

    pas long lukautim en-vairomen. Em i kamapim olprogram olsem; Biutifikesenprogram long strongim wokbilong turis long provins, Wesmenesmen program long tro-moi ol pipia long seif ples, naem i bin kamapim wanpela lobilong Litering na RabisDamping nau ol i bihainimlong Nu Ailan wantaim helpimbilong 6-pela Kavieng EbenLokal Level Gavman WodKaunsila na ol loya.

    Laspela kategori em bilongYanpela Papua Niugini merina dispela em i go long MisBronwyn Kili bilong PotMosbi.

    Mis Kili em kamap longwanpela midia famili na em istap olsem Presiden bilongYut Adolesen Helt Kalb (YAH)long Jubilee Sekenderi Skul.Em i soim pasin bilong strong-pela tingting long mekim gut-pela wok na tingim olnarapela yangpela olsem emyet, na long helpim ol wan-taim pasin na toktok bilongem.

    Em i save toktok long Tok-stret Redio program wantaimYWCA na em i save raitimgutpela stori. Papa na mamabilong em i save wok jenelis.Papa bilong en let Peter Kilina mama bilong en i senianius ripota, Maureen Girawa.

  • siosniusP12 Wantok Novemba 20 - 26, 2014

    Pop Francis askim strong ol G20 long tingim ol taranguOl 20 kantri i gat bikpela na strongpelaikonomi long wol ol i kolim ol long G20, ikisim askim long tingim na mekim samtinglong helpim ol tarangu na ol yangpela pipellong wol planti i no gat wok.Strongpela askim bilong em i go long

    Praim Minista bilong Australia, Tony Abbott,husat i wanpela Katolik tu, insait long wan-pela pas em i salim i go long em long las wik.Ol G20 kantri i bin holim bung bilong ol

    long Brisben, Australia long wiken.Ol G20 kantri em Argentina, Australia,

    Brazil, Canada, Saina, Yuropien Yunien(EU), France, Gemani, India, Indonesia, Italy,Japan, Mexico, Rusia, Saudi Arabia, SautAfrika, Sauth Korea,Turkey, Yunaitet King-dom na Yunaitet Stets.Pop Francis i amamas olsem man Aus-

    tralia i kamap olsem presiden bilong dispelabikpela G20 group bung we i gutpela sans

    long olgeta bikpela na strongpela mani kantrilong luksave long ol bikpela kontribusen bi-long Oseania o Pasifik long menesim ol“world affairs o ol bikpela samting long olkantri long dispela graun.Long pas bilong em, Pop Francis i bin

    askim strong ol G20 lida long tingim wok ol igat long kamapim fea na trensperen (o noken haitim tasol soim long ples klia) ikonomikstraksa we bai stopim wol “recession” o ibungim hevi long mani, tred na bisnis i godaun.“Mi askim ol G20 lida bilong ol kantri na ol

    gavman long noken lusim tingting olsemplanti laip bai bagarap baksait long ol dispelabikpela politikel na teknikel toktok.“Em bai no gutpela sapos ol i sainim tasol

    ol bikpela agrimen samting, tasol ol toktok naagrimen i no karim kaikai,” Pop Francis i tok.Pop Francis i tok strong olsem i gat nid

    long banisim pipel long mekim no gut longsait bilong fainensel sistem na moa yet, longsamting i bin kamap long 2008 na wol i binbungim hevi na go daun long mani, tred nabisnis.Em i tok dispela i narapela bikpela asua

    long bagarapim ol rait bilong man.“Tingting long kisim bikpela profit o win-

    mani em i as bilong olgeta wok ikonomi omani we i rausim ol wan wan man na bai nogat wanbel pasin na jastis.“Wok long tingim ol tarangu na ol lain no

    gat man i tingim i mas wanpela bikpela samt-ing insait long ol politikel disisen, maski longnesenel o intanesenel level,” Pop Francis itok.Taim em i luksave olsem sampela politiks

    hevi i stap namel long ol G20 kantri tasol dis-pela i no bagarapim toktok na wok bung bi-long ol, em i singaut long ol long wok natoktok strong moa wantaim.

    Long pas bilong em long Praim MinistaTony Abbott, Pop i bin autim wari long sol-wara i wok long kam antap na na kamapimbagarap, planti pipel i no gat wok i wok longgo bikpela na moa yet, namel long ol yang-pela pipel.Em i tok planti man i no gat wok inap

    kamapim ol kriminel pasin na tu, pasin bilongkisim ol man long kamap ol teroris.Olsem nae m i singaut long ol G20 kantri

    long wok bung wantaim na go pas, aninitlong Yunaitet Nesens sistem, long stopimwok teroris.Long pas bilong em, Pope Francis i tok i

    gat nid long ol G20 lida long edresim klaimetsenis.“Bagarap i go het yet long naturel en-

    vairomen, no gat control long yusim ol samt-ing long envairomen na dispela bai gatkikbek long ikonomi bilong wol,” Pop Francisi tok.

    Tupela moa India santu bilong Katolik Sios INDIA bai gat tupela nupelasantu long dispela wikSande.Dispela i bihain long het-

    man bilong Katolik Sios longwol, Pop Francis i tokautlong Bleset Chavara Kuri-akose Elias (ChavaraAchan) na Bleset Euphrasia(Evuprasiamma) bilong Indiaolsem ol bai kamap santu bi-long Katolik Sios long dis-pela Sande, Novemba 23,2014. Ol Katolik pipel na sios bi-

    long India na moa yet, ol dis-pela bilong sauten stetbilong Kelara i amamas moayet olsem tupela pikinini bi-long ol bai kamap ol santu.Santu Sister Alphonsa i

    namba wan meri India longkamap santu long yia 2008.Em i namba tu lain bilongIndia long kamap santu bi-hain long Santu GonsolaGarcia huat i bin kamapsantu bilong Katolik Sioslong yia 1862.Maski Kristieniti i bin

    kamap long India bipo bipoyet long taim bilong Aposelsantu Thomas wei mekimIndia i olpela olsem Kristien-iti i bin stat, liklik mak tasololsem 2.1 pesen long pop-ulesen bilong India i Kristen.Mama i bin karim Kuri-

    akose Elias Chavara longFebueri 10, 1805. Papa-mama bilong em (Iko Kuri-akose Chavara na MariamThoppil em ol strongpela Ka-tolik. Em bin stat skul long ples

    Kalari taim em i gat 5-pelakrismas na skul long ol tok-ples na saiens aninit longwanpela Hindi tisa.Em bin gat bikpela laik

    long kamap pater na perispris bilong Sen Joseph i binskulim em. Taim em i gat 18krismas, em bin go skulseminari na long 1829, embin kamap pater.

    Pater KUriakose EliasChavara wantaim narapela

    tupela pater i bin statim wan-pela kongrikesen bilong ol

    man ol i kolim longCarmelites of Mary Immacu-late (CMI) long yia 1831. Tude kongrikesen i gat

    moa long 3,000 memba naol i wok long ol wan wanministry long 20 kantri longwol.Pater Kuriakose i bin

    karim bikpela pen, i sok na ibin dai long yia 1871. PopJohn Paul 2 i bin mekim emi Bleset long Febueri 8, 1986na long dispela Sande, embai kamap santu. Mama i bin karim Bleset

    Sister Euphrasia (Evuprasi-amma) bilong Sekret Hat bi-long Jisas (C.M.C) longKerala, saut India long yia1877. Namba wan long ol

    pikinini i papa bilong bikpelahap graun na ol i gat plantisamting, em i bin kisimSakramen bilong Baptismona ol i givim em nem Rose. Taim em i gat 98-pela kris-

    mas, em i bin lukim visen bi-long Mama Maria na mekimpromis long no ken marit,tasol mekim wok bilongBikpela inap em i dai.Taim em i gat 10-;pela

    krismas, em bin go longboding skul we ol Carmelitekomyuniti i bin lukautim. Papa bilong em i bin

    egensim laik bilong em longkamap wanpela Sister naem i lkaik stretim marit bi-long em, tasol meri ya i nolaik.Em i wok long sik planti na

    ol Sister i laik tokim em longlusim konven, tasol sik bi-long em i pinis bihain em ilukim visen bilong MamaMaria.Em i wok i go na kamap

    Mada Supiria inap em i dailong yia 1952. Pop Benedict i bin san-

    tuim em long yia 2006 nalong dispela Sande, em baikamap santu.

    Hararat MemorialSios bai opim

    nupela haus lotuJames G. Kila i raitim

    WANPELA Kristen komyuniti bilong Hararat peris bilongEvanjelikel Luteran Sios bilong PNG (ELC-PNG) longrurel o longwe ples long Teptel seket long MadangProvins nau yet i wokim fan reising long opim nupelahaus lotu bilong ol.Ol i plen long holim dispela bikpela Kristen seremonilong neks mun Disemba 21.Peris siaman bilong Hararat Memorial Sios, Wereo

    Kuapengko wantaim kongresesen Siaman, Sorika Mer-ian i tok dispela seremoni long opim nupela haus lotubai lukim tu memorial sevis long luksave long nambawan misinari bilong Luteran Sios i bin long Nalum pleslong Teptep long yia 1886.Mista Kuapengko wantaim Mista Merian i askim ol

    Kristen brata susa insait long PNG long helpim rurelkomyuniti bilong ol wantaim fainensel sapot long lukimdispela bikpela seremoni i kamap gut.ELC-PNG Madang distrik seketeri, Gideon Kubong i

    sapotim tupela lain bilong Teptep long wanpela pasolsem Teptep Seket bilong ELC-PNG i save long enolsem wanpela longwe ples tru we i no divelop long saitlong ikonomi na sosel divelopmen. Olsem na ol Kristenbrata susa i mas sapotim ol lain brata bilong ol.Long taim bilong opim nupela haus, bai gat wanpela

    baibel stadi tu i kamap long Teptep.Yut lida i makim ELC-Madang distrik edministresen na

    opis bilong Evanjelisim dipatmen, Bunny Meran i olsampela yut grup bilong Rabaul, Lae na Madang taunwantaim sampela Kristen brata susa bai go long dispelabaibel stadi.Mista Meran i tok ples bilong ol i stap longwe tru

    namel long boda bilong Madang na Morobe provins longmaunten bilong Finistia rens na dispela em i namba wantaim bilong kain sios bung olsem i kamap.Em i tok wanem helpim lain i givim bai helpim long

    strongim wok bilong God insait long dispela seket bilongol. Husat i laik helpim i ken putim mani long BSP akauntnamba 1009142504 o ol i ken ringim em long 70791852.

    TUPELA NUPELA SANTU: Santu Kuriakose Elias Chavara naSantu Euphrasia Elavathingal Evuprasiamma.

  • Novemba 20 - 26, 2014 Wantok P13komentri

    Published at Able Building

    Complex, Sec 58 Lot 02,

    Waigani Drive.

    Websait: www.wantokniuspepa.comPe bilong wanpela yia, 52 niuspepa

    KOMENTRI

    EditorVeronica Hatutasi

    Bikpela mani bilong baset imas gat bikpela hanmak tu

    Gavman i bihainim promis bi-long en na tokaut long 2015baset we mak bilong mani gav-man i tokaut long en i moa longK16bilien. Dispela baset i winimmak bilong 2014 na em i bikpelabaset tru long histori bilongPNG.Praim Minista yet na Minista bi-

    long Tresari tu i tokim kantri olsemgavman i spendim gut mani na iwas gut long mani bilong ol pipel.Ol i tok baset bilong 2015 baihelpim gen ol pipel we bikpelamani moa bai i go gen long lukau-tim sindaun bilong pipel. Ol pipelbai amamas long harim olsemmoa mani bai i go long edukesen,helt na lo na oda. PNG i nidim moa praimeri na

    haiskul, ol kwaliti tisa na moa bukna ol arapela samting bilonghelpim wok bilong ol tisa longskulim gut ol pikinini bilong yumi.Kantri i nidim moa dokta na nes nakwaliti sevis long ol haus sik nahelt senta na ol etpos. I mas gatmoa kwaliti polisman na meri longmekim wok bilong lukautim lo naoda. Ol i mas gat gutpela treningna ikwipmen long mekim wok bi-long ol. Tude i no gat inap polisman na

    meri long Mosbi na Lae na wan-pela as bilong hevi em bikos i nogat haus slip bilong ol polis. Oraitnau em i taim bilong stretim dis-pela hevi na sanapim moa haus

    slip bilong ol polis na bai i gat inappolis long lukautim lo na oda longol bikpela taun na siti long kantri.Populesen bilong kantri i wok longgro hariap tru na yumi sot tru longol polis, gutpela helt sevis na moahaiskul na ol gutpela kwaliti tisa na

    dokta na ol nes.Gavman i givim bikpela mani tru

    i go long ol dispela gavman dipat-men long mekim wok bilong givimsevis i go long ol pipel. Orait i masgat sampela senis i kamap wepipel i ken lukim na pilim olsem

    dispela mani plen bilong gavman ikarim kaikai. Planti taim yumi harim naispela

    bikpela mak bilong mani i go longkamapim gutpela senis tasol i nogat wanpela hanmak i stap longsoim olsem dispela mani i

    kamapim wok tru.Palamen i sindaun long dispela

    wik long toktok long 2015 baset bi-long kantri. Na i gutpela tu longlukim olsem namba bilong olmemba long oposisen i sanap naulong 7 we bipo i bin gat tupelamemba tasol. I gat moa memba long opisisen

    nau, olsem na ol pipel i laik lukimol dispela memba bilong oposiseni opim maus na paitim toktok long2015 baset na ol arapela bikpelasamting insait long palamen. Ol pipel i les long lukim wanpela

    wansait palamen tasol i kam inapnau. I gat planti hevi i stap we i no gat

    dibet i kamap long palamen bikosmoa memba i stap wantaim gav-man na ol i pasim maus na tokyesa tasol. Baset bilong kantri em i bikpela

    samting na yumi hop olsem gav-man bai givim sans long oposisenlong paitim toktok na autim tingtingbilong ol long dispela mani plen bi-long gavman. Baset bilong 2014 i bin moa long

    K15bilien na dispela baset bilong2015 em i moa long K16bilien. Dispela i bikpela mani tru na ol

    memba bilong oposisen na ol ara-pela memba tu i mas opim mausna autim tingting bilong ol long en,bikos kain bikpela mak bilong maniolsem i mas gat bikpela hanmaktu.

    Welkam long ol wantok asailam sika

    GAVMAN i orait pinis longkisim ol ovasis lain longManus asalum senta longstap hia long Papua Niugini.Gavman bilong O’Neill imekim dispela disisen taimMinista bilong Foren Afea naTred Rimbik Pato bin tokautlong PNG ken kisim 10-pelaasalam lain long stap hialong PNG.Dispela nau i opim dua

    olsem olgeta wok na toktoknamel long PNG na Australialong sekim gut olgeta rekotna stori bilong ol dispela ron-awe lain na sapos ol i gat tru-pela ripot olsem ol i ronawelong birua na ol no gat haplong stap orait ol ken stap hialong PNG o Australia.Long las wik em PNG

    givim luksave long 10-pelalain pinis long Manus asalumsenta olsem ol ken stap hialong PNG na olgeta wik ol bai

    sekim ol arapela na givim oldispela orait long stap hialong kantri bilong yumi.Em bikpela tingting bilong

    Australia gavman long salimol kam hia long PNG longyumi ken holim na lukautim olna kisim ol stap hia.

    Long dispela as Australiagavman bin givim planti manitru long kirapim ol wok nasevis long Manus provins natu helpim ol bikpela haus sikbilong PNG wantaim mani.PNG em liklik kantri long

    sais bilong populesen weyumi gat olsem 7 milien man-meri tasol olsem na plantibikpela spes i stap long yumiken kisim ol turangu lain

    olsem kam stap wantaimyumi na soim ol Kristen pasinbilong yumi olsem yumi emKristen kantri.Wanpela bikpela tingting

    tasol we inap kamapim hevilong bihain taim em dispel10-pela lain bai stap long welong wanem hap graun?PNG em olgeta graun i gatpapa blong em na nogut olpapagraun bai i no inaporaitim ol dispela lain longsindaun wokim haus antaplong graun bilong ol.Sapos ol bai stap long taun

    olsem Lae o Mosbi orait gav-man bai painim blok o hap bi-long ol ken wokim haus nastap long en.

    Ating Australia gavman yetbai putim mani bilong lukau-tim ol long kaikai, bilas,painim wok na ol kain samt-ing we ol mas gat mani longmekim o PNG gavman bailukluk long dispela?. Yumi save olsem as tingt-

    ing bilong ol dispela asalumlain em ol bin laik go longAustralia olsem na ol kalaphait long bot na go daun longAustralia taim ol Australiasekyuriti holim ol na putim ollong kemp bilong ol ronawelain. Bihain ol salim sampelakam long PNG na sampelago long Guam.PNG em gutpela kantri

    bikos yumi save long mekimpren wantaim ol arapela lainhariap. Yumi save isi longtoktok wantaim ol nupela lainna mekim ol pilim gut longstap bilong ol. Tasol longlukautim na sapotim ol longlongpela taim i kam bihainem narapela samting.Moabeta olgeta mas lusim

    ol Islamik lotu bilong ol najoinim ol Kristen lotu bilongyumi hia long PNG bikos lotuna kantri bilong ol i no lukau-tim ol gut olsem na ol ronawebrukim bikpela solwara nakam olsem.

    Jada 014

    BASET 2015...

    Planti moabai kam!!!

  • Novemba 20 - 26, 2014 Wantok P15 laipstail

    Ol ‘bus atis’ soim kala nastail long Maining Seifti wikJames G. Kila i raitim

    PAPUA Niugini i gat plantibiknem atis na tu olkatunis i stap husat i gatstail na wei bilong ol longdroim na penim ol piksa we isoim kain kain pasin na laip-stail bilong ol manmeri na storitu.I gat ol biknem atis olsem leit

    Mathias Kawage, Akis, LarrySantana na ol arapela moa istap.Na long sait long katunis o lain

    long droim piksa long niuspepana megesin em ol stail lain olsempapa blong ‘Gras Ruts’ yet emBob Brown, Biliso Osake nalapun bilong Wantok Niuspepana mangi Rigo yet, Wilson Jada.Long planti ples long PNG,

    kain kain ol nupela atis i wok longkamap na kamapim ol kain kainol droing na piksa tasol ol i savehait i stap.Long dispela yia PNG Sif In-

    spekta ov Mains i bin kamapimNesenel Maining Sefti Wik, nadispela taim em long olgetamaining kampani insait longkantri long luksave long bikpelasamting insait long eria bilongseifti.Long Ramu NiCo (MCC) long

    Madang provins, divelopa ikamapim planti ol samting oivents long luksave long gutpelabilong seifti insait long mainingindastri.Dispela droing kompetisen

    Ramu NiCo i kamapim long tu-pela operesin sait bilong en longKurumbukari Main long Usino-Bundi na Basamuk Rifaineri longRaikos distrik i soim tru olsem igat sampela ol ‘bus-atis’ i hait istap.Tru tumas planti ol bos bilong

    ol boi na tu ol supavaisa i guriastret long lukim olsem ol wokmanbilong ol i gat gutpela save naskil long droim ol naispela piksastret na tu yusim kala long olpiksa bilong ol long wokim piksai kamap nais tru.Planti wok redi i kamap long

    soim ol kalsa bilong seifti i binkamap long ol operesen eria bi-long Ramu NiCo long Kurum-bukari (KBK) Main, BasamukRifaineri na Madang Bes.Nesenel Maining Sefti wik em

    wanpela progrem bilong Sif In-spekta ov Mains Sekretariat bilong Mineral

    Risoses Atoriti (MRA) na i savekamap olgeta yia. Olgeta main-ing projek insait long PNG i saveluksave na kamapim ol programlong luksave na strongim sefti in-sait long wok-ples na long gut-pela bilong ol wokman na meri.Long Ramu NiCo Projek i

    lukim ol wokman i redim ol pro-gram long droim ol piksa longsoim maining bilong seifti long

    wokples na tu wanem samtinglong mekim, na tu i soim ol wokbilong seifti long maining wok.Het tok bilong 2014 NMSW em

    “Improve Understanding for SafePractice” Long Tok Pisin em imin olsem “Kamapim GutpelaSave long ol Seifti Wok na Pasin”Siaman na Dairekta bilong

    Ramu NiCo (MCC), Zhao Shimini bin lonsim NMSW bilong RamuNiCo. Em i givim strongpela tok-tok olsem olgeta wokman meristat long menesmen i go daunlong ol wok lain i mas holimstrong kalsa o pasin bilong seiftiRamu NiCo KBK Main Jeneral

    Menesa, Graeme Skelton i tokbikpela samting long NMSW emolsem em i givim naispela sanslong olgeta wokman i luksave gutmoa long mining bilong seifti nawanem rot ol i mas bihainim longdaunim ol hevi we i ken kamaplong taim bilong birua. Moa longen tu em i givim sans long olwokman i lainim ol nuppela savelong helpim ol long strongim wokbilong seifti insait long kampani.Mista Skelton i tok wanpela ek-

    tiviti em long ‘Lidas Seif PraktisImpruvmen Wok’. Long dispelaeria em i laik lukim ol tim lida naol supavaisa i wok bung wantaimlong painimaut ol sampela eriawe i ken kamapim birua, namekim ripot long en na tu tok-save wanem samting i kenkamap long bisnis taim hevi ikamap, na painim rot long stre-tim na wanem ol samting longkontrolim na daunim hevi longsait long seifti.“Dispela em gutpela eksampel

    bilong wok em olgeta lida i masdivelopim na karimaut olgetataim, long painimaut na luksavelong wanem ol birua i ken kamaplong wok ples olgeta taim, na i nolong seifti wik tasol,” Mista Skel-ton i tok.KBK Sefti Opisa, Wally Hera i

    tok olsem ol wok lain long KBKmain i soim intres long sait longsoim ol ektiviti bilong NMSW taimol i droim ol seifti posta, redim olkwesten na ansa na tu mekim olseifti dril we ol lain bilong ERT(Imenjensi Rispons Tim) i putimkamap.Mista Hera i tok bikpela samt-

    ing em olsem planti wokman iredi long lainim samting na savegut moa long seifti long wanemol eria bilong wok bilong ol wan-taim Kampani.Mausman bilong ol BSK Ri-

    faineri wok lain, Yang Junliu i tokseifti em wanpela bikpela samt-ing we i mas pas oltaim longtingting na wokabaut bilong wanwan man o meri long wok plesna ol arapela samting em imekim.

    Man droim piksa long soim seifti Tommy Murua wantaim piksa blong em.

    Piksa soim stori bilong seifti kalsa.

    Ol droing ya em ol lokalwokman yet wokim.

  • FONDE NOVEMBA 20, 2014

    4:30 AM G AUSTRALIAN NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER 1099-45:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY09:00 am G CLASSROOM BROADCASTS3:30 PM G KIDS KONA

    HI 5 S12 EP#37/39NEW MACDONALD’S EP#50/52SLEEPOVER CLUB S1 EP#10/26SHAK S5 EP#33/33

    5:30 PM G PACIFIC WAY EP#166:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM G RAIT MUSIK EP#2328:00 PMG RESOURCE PNG Ep#378:30 PM G SOKA XTRA EP#31

    8:40 PMG HOT SPOT Ep#339:10 PM PG ELITE MUSIC ZONE #319:40 PM G NEWS REPLAY………followed by the Australia Network

    FRAIDE NOVEMBA 21, 2014

    4:00 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER 1099-55:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY09:00 am G CLASSROOM BROADCASTS3:30PM G KIDS KONA

    HI 5 S12 EP#38/39NEW MACDONALD’S EP#51/52

    SLEEPOVER CLUB S1 EP#11/26SHAK S6 EP#1/40

    5:30 PM G SKIPPY – Puppets5:55 PM G CRIME STOPPERS6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM G IN MORESBY TONIGHT – 7:30 PM PG ALERT THREATENED SPECIES 8:30 PM MA FRIDAY NIGHT MOVIE 10:00PM G EMTV NEWS REPLAY

    ………followed by the Australia Network

    SARERE NOVEMBA 22, 2014

    4:30 AM G AUSTRALIA NETWORK6:00 AM G EMTV NEWS REPLAY7:00 AM G IN HIS STEPS EP#33

    7:30 AM G AUSTRALIA NETWORK8:30 AM G SKILLICIOUS S2 EP#7/79:00 AM G DANI’S HOUSE S2 EP#2/129:30 AM G ULTIMATE GUINNESS WORLD

    RECORDS – EP#31/5210:00 AM G PACIFIC WAY EP#16 – Rpt.10:30 AM G SKIPPY– Puppets - Rpt.11:00 AM G AUSTRALIA NETWORK5:30 PM G OLSEM WANEM EP#396:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS6:30 PM G SECRET MILLIONAIRE USA –7:30 PM G RAIT MUSIK repeat8:30 PM MA MOVIE – RISKY BUSINESS10:00 PM G EMTV NEWS REPLAY………followed by the Australia Network

    SANDE NOVEMBA 23, 2014

    3:30 AM G AUSTRALIA NETWORK

    6:30 AM G EMTV NEWS REPLAY

    7:00 AM G HILLSONG

    7:30 AM G AUSTRALIA NETWORK

    9:00 AM G BUSINESS PNG YR.3 EP#38 rpt.

    9:30 AM G AMAZING SPIES Ep #4

    10:00 AM G OLSEM WANEM EP#39– RPT

    10:30 AM G RESOURCE PNG EP#37 – Rpt

    11:00 AM G ITALIAN KHANNA Ep #2

    11:30 AM G ITALIAN KHANNA Ep #3

    12:00 PMG AUSTRALIA NETWORK

    5:30 PM G LOVE PATROL S6 Ep #02

    6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS

    6:30 PM G VOCAL FUSION S1 – Ep#11

    7:30 PM G TOK PIKSA - EP#2014/44

    De - Mande – Fraide6am – 10am – Sankamap show – Host: Kas.T6:00am – Major Nius Bulletin6:15am – Komiuniti Notis Bod6:25am – Taim Bifo – wanpela singsing b’long bifo. 6:30am – Nius Hetlains 6:45am – Bonde gritins7:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta7:05am – YU TOK – komiuniti awenes program7:15am – WAN 4 DA ROAD – Hit Prediction

    – niupela singsing 7:30am – Tok Pilai – stori b’long putim smail long nus pes.8:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta8:05am – YU TOK – komiuniti awenes program8:15am – “Papa Heni Fuka Show”.9:00am – Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta9:15am – Luksave long Komiuniti (Redio Pilai) Fraidei

    Tasol9:30am – Final aua cruz10am – 3pm – Monin Trek na Belo Pack

    – Host: Mummy DASH10:00am - Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta10:05am – YU TOK – komiuniti awenes program10:15am – Kona b’long yu. 10:45am – YUMI PAINIM WOK Segment11:00am – Nius – YUMIFM Nius Senta11:05am – YU TOK – komiuniti awenes program11:10am – Lukautim yu yet - Helt toktok 11:30am – Nius Hetlains b’long Belo Taim

    - Laik b’long yu – Niupela singsing previu12:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta12:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program12:10pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 12:15pm – Komiuniti Notis Bod 12:20pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 1:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta1:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program1:10pm – BELO Pack - Belo taim rekwes na dedikasen

    2:00pm – Major Nius Bulletin �