O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIMI VAZIRLIGIA. QODIRIY NOMLI JIZZAX DAVLAT PEDAGOGIKA INTSITUTI

TABIATSHUNOSLIK VA GEOGRAFIYA FAKULTETIGEOGRAFIYA VA IQTISODIY BILIM ASOSLARI YO’NALISHI

309 – GURUH TALABASI YO’LDOSHEVA SADOQATNING

O’ZBEKISTON TABIIY GEOGRAFIYASI FANIDAN

KURS ISHI

MAVZU : FARG’ONA OKRUGI YER USTI BOYLIKLARIGA TABIIY GEAGRAFIK TAVSIF

BAJARDI: YO’LDOSHEVA SADOQATQABUL QILDI: katta o’qituvchi: S.USMONOVA

JIZZAX -2013

REJA:REJA:KIRISH.KIRISH.

I.Bob. Farg’ona okrugining tabiiy geografik tavsifiI.Bob. Farg’ona okrugining tabiiy geografik tavsifi..

1.1. Geologik tuzilishi va rel’efi1.1. Geologik tuzilishi va rel’efi1.2. Iqlimi1.2. Iqlimi1.3. Ichki suvlari.1.3. Ichki suvlari.1.4. Tuproqlari, osimlik va hayvonot dunyosi.1.4. Tuproqlari, osimlik va hayvonot dunyosi.

II.Bob. Farg’ona okrugining tabiiy geografik rayonlarga va landshaftlarga II.Bob. Farg’ona okrugining tabiiy geografik rayonlarga va landshaftlarga bo’linishi.bo’linishi.

2.1. Markaziy Farg’ona tabiiy - geografik rayoni.2.1. Markaziy Farg’ona tabiiy - geografik rayoni.2.2. Adirlar tabiiy –geografik rayoni.2.2. Adirlar tabiiy –geografik rayoni.

XULOSA. XULOSA.

Foydalanilgan adabiyotlar.Foydalanilgan adabiyotlar.

I.I.bbobobFarg’ona okrugining tabiiy geografik tavsifi.Farg’ona okrugining tabiiy geografik tavsifi.

1.1. Geologik tuzilishi va rel’efi1.1. Geologik tuzilishi va rel’efi

Farg’ona tabiiy – geografik okrugi O’zbekistonning eng sharqida Tyanshan va Oloy tog Farg’ona tabiiy – geografik okrugi O’zbekistonning eng sharqida Tyanshan va Oloy tog tizmalari orasidagi Fargona vodiysida joylashgan. Bu okrugning atrofi tog’lar bilan tizmalari orasidagi Fargona vodiysida joylashgan. Bu okrugning atrofi tog’lar bilan

o’ralgan.o’ralgan. Farg’ona okrugi janubi Turkiston va Oloy, sharqdan Fargona va Oto’ynoq, shimolldan Farg’ona okrugi janubi Turkiston va Oloy, sharqdan Fargona va Oto’ynoq, shimolldan Chotqol, shimoliy – garbdan esa Qurama va Qoramozor tog tizmalari, garbdan Mugiltog Chotqol, shimoliy – garbdan esa Qurama va Qoramozor tog tizmalari, garbdan Mugiltog

o’rab turadi. Faqat ga’rb tomondan okrug torgina 8-9 km “Farg’ona” yoki «Xujand» o’rab turadi. Faqat ga’rb tomondan okrug torgina 8-9 km “Farg’ona” yoki «Xujand» darvozasi orqali Dalvarzin va Mirzacho’lga tekisliklari bilan tutashgan.darvozasi orqali Dalvarzin va Mirzacho’lga tekisliklari bilan tutashgan.

Farg’ona vodiysining uzunligi garbdan sharqqa 370 km, o’rtacha kengligi 80-100 km, eng Farg’ona vodiysining uzunligi garbdan sharqqa 370 km, o’rtacha kengligi 80-100 km, eng keng joyi sharqiy qismida bo’lib 150 kmga yetadi. Farg’ona vodiysi bodom shakliga keng joyi sharqiy qismida bo’lib 150 kmga yetadi. Farg’ona vodiysi bodom shakliga

o’xshaydi.o’xshaydi.Ma’muriy jihatdan Farg’ona vodiysida O’zbekistonning Andijon, Namangan, Farg’ona Ma’muriy jihatdan Farg’ona vodiysida O’zbekistonning Andijon, Namangan, Farg’ona

viloyatlari, Qirg’izistonning O’sh viloyatining bir qismi va Tojikistonning Xo’jand viloyatlari, Qirg’izistonning O’sh viloyatining bir qismi va Tojikistonning Xo’jand viloyatining bir qismi joylashgan.viloyatining bir qismi joylashgan.

Farg’ona vodiysining tekislik qismi Farg’ona botig’I deyiladi, uning atrofini geologic Farg’ona vodiysining tekislik qismi Farg’ona botig’I deyiladi, uning atrofini geologic xususiyatlari va rel’efi jihatdan bir – biridan farqlanadigan adir va tog’lar o’rab turadi.xususiyatlari va rel’efi jihatdan bir – biridan farqlanadigan adir va tog’lar o’rab turadi.

Fargona okrugi tektonik botiqdan iborat bo’lib, prolyuvial-allyuvial jinslar bilan to’lgandir. Fargona okrugi tektonik botiqdan iborat bo’lib, prolyuvial-allyuvial jinslar bilan to’lgandir. Okrugning atrofini esa yosh (antropogen) burmalardan iborat mintaqa o’rab olgan. Okrugning atrofini esa yosh (antropogen) burmalardan iborat mintaqa o’rab olgan. ..

Farg’ona botig’I esa yosh cho’kindi jinslardan iborat Farg’ona botig’I esa yosh cho’kindi jinslardan iborat bo’lib, neogen davrining oxiri va quyi antopagen bo’lib, neogen davrining oxiri va quyi antopagen

davrida dengizdan bo’shagan. Lekin vodiyda quruqlik davrida dengizdan bo’shagan. Lekin vodiyda quruqlik hamma yerda bir vaqtda paydo bo’lmagan. Farg’ona hamma yerda bir vaqtda paydo bo’lmagan. Farg’ona okrugini o’rab turgan toglarda quruqlikning paydo okrugini o’rab turgan toglarda quruqlikning paydo

bo’lish jarayoni poleozoy erasidan boshlansa, adirlar bo’lish jarayoni poleozoy erasidan boshlansa, adirlar qismida mezazoy erasidan boshlangan. Antropogen qismida mezazoy erasidan boshlangan. Antropogen

davrda esa vodiyning tekislik qismi quruqlikka davrda esa vodiyning tekislik qismi quruqlikka aylangan. Shu sababli adirlar zaminida bo’r davri aylangan. Shu sababli adirlar zaminida bo’r davri

jinslari uchrasa, vodiyning markaziy qismida yoki jinslari uchrasa, vodiyning markaziy qismida yoki Farg’ona okrugida asosan allyuvial – prollyuvial, ko’l – Farg’ona okrugida asosan allyuvial – prollyuvial, ko’l – botqoqlik yotqiziqlari – qum, gil, qumoq, qumtoshlar botqoqlik yotqiziqlari – qum, gil, qumoq, qumtoshlar

asosiy o’rinni egallaydi.asosiy o’rinni egallaydi.

1.2. Iqlimi1.2. Iqlimi

Farg’ona okrugining iqlimi quruq, davomli, yozi issiq, qishi mo’tadil, Farg’ona okrugining iqlimi quruq, davomli, yozi issiq, qishi mo’tadil, shu kenglikda joylashgan qo’shni Toshkent – Mirzacho’l okrugidan bir oz shu kenglikda joylashgan qo’shni Toshkent – Mirzacho’l okrugidan bir oz farq qiladi. Okrugning atrofini o’rab olgan tog’lardan esadigan sovuq havo farq qiladi. Okrugning atrofini o’rab olgan tog’lardan esadigan sovuq havo

qishda Farg’ona botig’ining markaziy qismida to’planib qoladi, natijada qishda Farg’ona botig’ining markaziy qismida to’planib qoladi, natijada yanvarning o’rtacha harorati – 30 S bo’ladi.yanvarning o’rtacha harorati – 30 S bo’ladi.

Ba’zi yillari shimol va shimoli - sharqdan sovuq havo massalari esib, Ba’zi yillari shimol va shimoli - sharqdan sovuq havo massalari esib, tog’lardan oshib o’tadi va okrug haroratini juda pasaytirib yuboradi. Ana tog’lardan oshib o’tadi va okrug haroratini juda pasaytirib yuboradi. Ana

shunday paytlarda eng past harorat – 30 0 , - 310 S ga tushadi. Ammo qish shunday paytlarda eng past harorat – 30 0 , - 310 S ga tushadi. Ammo qish faslida sovuqlar bilan birga, ba’zan + 15 0 S issiq kunlar ham bo’lib turadi. faslida sovuqlar bilan birga, ba’zan + 15 0 S issiq kunlar ham bo’lib turadi.

Farg’ona okrugida bahor qisqa bo’lib, ob – havo tez –tez o’zgarib turadi, goh Farg’ona okrugida bahor qisqa bo’lib, ob – havo tez –tez o’zgarib turadi, goh isib, goh sovib ketadi. Harorat ba’zan aprel oylarida + 27, + 360 S gacha isib, goh sovib ketadi. Harorat ba’zan aprel oylarida + 27, + 360 S gacha

ko’tarilib. Ba’zan -3 – 5 gardusgacha pasayib ketishi mumkin. Bahorda ob –ko’tarilib. Ba’zan -3 – 5 gardusgacha pasayib ketishi mumkin. Bahorda ob –havoning bunday tez –tez o’zgarib turishi erta gullaydigan o’simliklarga havoning bunday tez –tez o’zgarib turishi erta gullaydigan o’simliklarga

salbiy ta’sir ko’rsatadi. Bahorda ya’ni bahorning oxirlarida sovuq tushadigan salbiy ta’sir ko’rsatadi. Bahorda ya’ni bahorning oxirlarida sovuq tushadigan kunlar 1 aprelgacha Quvada davom etadi. Okrugda bahoning ohirlarida kunlar 1 aprelgacha Quvada davom etadi. Okrugda bahoning ohirlarida kuchli shamollar esib, jala tarzida yomg’irlar va xatto, do’l ham yog’ib, kuchli shamollar esib, jala tarzida yomg’irlar va xatto, do’l ham yog’ib, ekinlarga va mevalarga zarar yetkazadi. Tog’ va adirlarga yoqqan jalalar ekinlarga va mevalarga zarar yetkazadi. Tog’ va adirlarga yoqqan jalalar

tufayli sellar ham vujudga kelib, xalq xo’jaligiga zarar keltiradi.tufayli sellar ham vujudga kelib, xalq xo’jaligiga zarar keltiradi.

Farg’ona tabiatiFarg’ona tabiati

1.3. Ichki suvlari.1.3. Ichki suvlari.

Farg’ona okrugida daryo va soylarning barchsi o’rab olgan tog’ Farg’ona okrugida daryo va soylarning barchsi o’rab olgan tog’ tizmalaridan boshlanadi. Bu daryolarning ko’pchiligi Farg’ona vodiysida tizmalaridan boshlanadi. Bu daryolarning ko’pchiligi Farg’ona vodiysida

butunlay sug’orishga sarf bo’lib, Sirdaryoga yetib kela olmaydi. butunlay sug’orishga sarf bo’lib, Sirdaryoga yetib kela olmaydi. Okrugdagi eng katta va sersuv daryolar Norin, Qordaryo va Okrugdagi eng katta va sersuv daryolar Norin, Qordaryo va

Sirdaryodir.Sirdaryodir.

Norin daryosi Markaziy Tyanshan tog’laridan boshlanuvchi Kichik va Katta Norin daryosi Markaziy Tyanshan tog’laridan boshlanuvchi Kichik va Katta Norinning daryolarining qo’shilshidan vujudga keladi. Norin qor va Norinning daryolarining qo’shilshidan vujudga keladi. Norin qor va

muzlarning erishidan to’yinadi. Shu sababli Uchqo’rg’on shahri yonida muzlarning erishidan to’yinadi. Shu sababli Uchqo’rg’on shahri yonida bir yilda o’rtacha sekundiga 427 m2 suv oqsa, shuning 44.9 % mart bir yilda o’rtacha sekundiga 427 m2 suv oqsa, shuning 44.9 % mart iyun oylariga to’g’ri keladi. Yillik oqimning 35,9 % iyul – sentyabrga, iyun oylariga to’g’ri keladi. Yillik oqimning 35,9 % iyul – sentyabrga,

19,2% oktyabr- fevral oylariga to’g’ri keladi. Norin daryosi Namangan 19,2% oktyabr- fevral oylariga to’g’ri keladi. Norin daryosi Namangan viloyatining Baliqchi qishlog’ida Qoradaryo bilan qo’shilib, Sirdaryo viloyatining Baliqchi qishlog’ida Qoradaryo bilan qo’shilib, Sirdaryo

nomini oladi.nomini oladi.

Qoradaryo Farg’ona va Oloy tog’laridan boshlanuvchi Tor Qoradaryo Farg’ona va Oloy tog’laridan boshlanuvchi Tor va Qorag’o’lja daryolarining qo’shilishidan vujudga va Qorag’o’lja daryolarining qo’shilishidan vujudga

keladi. Qoradaryo qor va muzlarning erishidan to’yinadi. keladi. Qoradaryo qor va muzlarning erishidan to’yinadi. Uning yillik o’rtacha suv sarfi Baliqchi qishlog’i yonida Uning yillik o’rtacha suv sarfi Baliqchi qishlog’i yonida sekundiga 123 m3 bo’lib, shuning 46,4 foizi mart – iyun sekundiga 123 m3 bo’lib, shuning 46,4 foizi mart – iyun oylariga, 14,4 foizi iyul - sentyabr oylariga va 39,2 foizi oylariga, 14,4 foizi iyul - sentyabr oylariga va 39,2 foizi

oktyabr – fevral oylariga to’g’ri keladi.oktyabr – fevral oylariga to’g’ri keladi.Sirdaryo Norin va Qoradaryoning qo’shilishidan vujudga Sirdaryo Norin va Qoradaryoning qo’shilishidan vujudga

kelib uni 300 km qismi Farg’ona okrugi hududidan oqib kelib uni 300 km qismi Farg’ona okrugi hududidan oqib o’tadi. Uning yillik o’rtacha oqimi Qalqishloq yonida o’tadi. Uning yillik o’rtacha oqimi Qalqishloq yonida

sekundiga 503 km3 bo’lsa, Qizilqishloqda (okrugning sekundiga 503 km3 bo’lsa, Qizilqishloqda (okrugning eng g’arbiy qismi) sekundiga 570 m3 . Yillik oqimi 100 eng g’arbiy qismi) sekundiga 570 m3 . Yillik oqimi 100

foiz desak, shundan (Kalqishloq yonida) 45,3 foizi mart foiz desak, shundan (Kalqishloq yonida) 45,3 foizi mart – iyun, 27,4 foizi iyul – sentyabr, 27,3 foizi oktyabr – – iyun, 27,4 foizi iyul – sentyabr, 27,3 foizi oktyabr –

fevral oylariga to’g’ri keladi.fevral oylariga to’g’ri keladi.

ICHKI SUVLARIICHKI SUVLARI

Turkiston va Oly Turkiston va Oly tog’laridan boshlanadigan daryolar. tog’laridan boshlanadigan daryolar. Bulardan eng kattalari – Xo’jabaqirg’on, Isfara, So’x, Bulardan eng kattalari – Xo’jabaqirg’on, Isfara, So’x, Shohimardonsoy, Isfayramsoy, Aravansoy, Oqbura, Shohimardonsoy, Isfayramsoy, Aravansoy, Oqbura,

Qurshob. Bu daryolarning ko’pchiligi Oloy Qurshob. Bu daryolarning ko’pchiligi Oloy tizmasining qor - muzliklaridan to’yinganligidan suvi tizmasining qor - muzliklaridan to’yinganligidan suvi iyul – avgust oylarida to’lib oqadi, mart - aprelda esa iyul – avgust oylarida to’lib oqadi, mart - aprelda esa sayozlanib qoladi. Iyul – sentyabr oylarida yillik suv sayozlanib qoladi. Iyul – sentyabr oylarida yillik suv

miqdorining 40foizi, ba’zi daryolarda So’x, Isfara miqdorining 40foizi, ba’zi daryolarda So’x, Isfara suvining hatto 60 foizi oqadi.suvining hatto 60 foizi oqadi.

Tekshirishlar shuni ko’rsatadiki, okrugda juda katta yer Tekshirishlar shuni ko’rsatadiki, okrugda juda katta yer osti suvi havzasi bo’lib, bu suv turli hil jinslar orasida osti suvi havzasi bo’lib, bu suv turli hil jinslar orasida qatlam – qatlam bo’lib joylashgan, Bu suv qatlamlari qatlam – qatlam bo’lib joylashgan, Bu suv qatlamlari okrugning relyefiga, suv saqlovchi jinslarning qalin okrugning relyefiga, suv saqlovchi jinslarning qalin

– yupqaligiga qarab bir necha metrdan 100-150 m – yupqaligiga qarab bir necha metrdan 100-150 m gacha, ba’zan 300-350 m gacha va xatto 450-500 gacha, ba’zan 300-350 m gacha va xatto 450-500 metrgacha chuqurlikda joylashgan. 500- 600 m metrgacha chuqurlikda joylashgan. 500- 600 m

chuqurliklardan ham hozir yaxshisifatdi suv chuqurliklardan ham hozir yaxshisifatdi suv chiqarilmoqda. chiqarilmoqda.

1.4. Tuproqlari, osimlik va 1.4. Tuproqlari, osimlik va hayvonot dunyosi.hayvonot dunyosi.

Okrug O’zbekistondagi eng muhim obikor dehqonchilik Okrug O’zbekistondagi eng muhim obikor dehqonchilik rayoni bo’lib, tuproq qadim zamonlardan beri ishlab rayoni bo’lib, tuproq qadim zamonlardan beri ishlab

kelinganidan madaniy voha tuprog’iga aylangan. Shu kelinganidan madaniy voha tuprog’iga aylangan. Shu sababli, tuproqlar tabiiy holda ko’proq tuproqlar tabiiy sababli, tuproqlar tabiiy holda ko’proq tuproqlar tabiiy

tabiiy holda ko’proq okrugning chekka qismidagi tabiiy holda ko’proq okrugning chekka qismidagi o’zlashtirlmagan yerlarda va ayniqsa Markaziy o’zlashtirlmagan yerlarda va ayniqsa Markaziy

Farg’onadagi Qoraqalpoq cho’lida qisman saqlanb Farg’onadagi Qoraqalpoq cho’lida qisman saqlanb qolgan. Qoraqalpoq cho’lida ko’chib yuruvchi qumlar qolgan. Qoraqalpoq cho’lida ko’chib yuruvchi qumlar

va soz (gilli), sho’rxok tuproqlar hamda taqirlar va soz (gilli), sho’rxok tuproqlar hamda taqirlar uchraydi. uchraydi.

Okrugning Sirdaryo vodiysida esa sho’rtob, allyuvial – Okrugning Sirdaryo vodiysida esa sho’rtob, allyuvial – o’tloq va botqoq tuproqlar mavjud. Okrugning adir bilan o’tloq va botqoq tuproqlar mavjud. Okrugning adir bilan tutashgan qismlarida och yoki tipik bo’z tuproq bo’lib, tutashgan qismlarida och yoki tipik bo’z tuproq bo’lib,

vohani halqa kabi o’rab olgan. Okrugning o’simlik vohani halqa kabi o’rab olgan. Okrugning o’simlik qoplami ham tabiiy holatini juda kam saqlab qolgan.qoplami ham tabiiy holatini juda kam saqlab qolgan.

Okrugda eng ko’p uchraydigan hayvon Okrugda eng ko’p uchraydigan hayvon turlaridan kalamush, qo’shoyoq, ko’rsichqon, turlaridan kalamush, qo’shoyoq, ko’rsichqon, bo’rsiq, bo’ri, tulki, jayra, ilon, kaltakesaklar, bo’rsiq, bo’ri, tulki, jayra, ilon, kaltakesaklar,

qushlardan esa chumchuq, chug’urchuq, qushlardan esa chumchuq, chug’urchuq, so’fito’rg’ay; to’qay hayvonlaridan chiyabo’ri, so’fito’rg’ay; to’qay hayvonlaridan chiyabo’ri,

g’oz, loyxo’rak, o’rdak va qirg’ovullar uchraydi.g’oz, loyxo’rak, o’rdak va qirg’ovullar uchraydi.Farg’ona okrugining tabiati go’zal, shifobaxsh Farg’ona okrugining tabiati go’zal, shifobaxsh va tabiiy resurslari xilma – xil bo’lganligidan va tabiiy resurslari xilma – xil bo’lganligidan uni Turkistoning “durdonasi” deb aytishadi. uni Turkistoning “durdonasi” deb aytishadi.

Farg’ona okrugining muhim tabiiy Farg’ona okrugining muhim tabiiy resurslaridan biri, uning qazilma boyliklaridir. resurslaridan biri, uning qazilma boyliklaridir. Bu yerda qazilma ko’p bo’lib, eng muhimlari Bu yerda qazilma ko’p bo’lib, eng muhimlari

neft tabiiy gaz, oltigugurt. Tog’ mumi, volfram, neft tabiiy gaz, oltigugurt. Tog’ mumi, volfram, molibden, rux, marganes, dala shpati, o’tga molibden, rux, marganes, dala shpati, o’tga

chidamli gil, har xil qurilishg materiallari, kaliy chidamli gil, har xil qurilishg materiallari, kaliy tuzi va shifobaxsh yer osti suvlaridir.tuzi va shifobaxsh yer osti suvlaridir.

1.1. Keyingi besh yillik mobaynida xo’jaliklar Keyingi besh yillik mobaynida xo’jaliklar bo’yicha yer turlarining eksplikasiyasi, yer turlari bo’yicha yer turlarining eksplikasiyasi, yer turlari to’g’risida ma’lumotlar yig’iladi. Agar xo’jalikning to’g’risida ma’lumotlar yig’iladi. Agar xo’jalikning yer turlarida juda katta o’zgarish bo’lsa va yerdan yer turlarida juda katta o’zgarish bo’lsa va yerdan foydalanish bo’yicha yetarli statistik ma’lumotlar foydalanish bo’yicha yetarli statistik ma’lumotlar bo’lmasa (hosildorlik, mahsulotining tannarxi va bo’lmasa (hosildorlik, mahsulotining tannarxi va boshqalar), bu xo’jalik baholash shkalasi tuzish boshqalar), bu xo’jalik baholash shkalasi tuzish uchun ma’lumotlarni qayta ishlashda uchun ma’lumotlarni qayta ishlashda ishlatilmaydi.ishlatilmaydi.

II.Bob. Farg’ona okrugining tabiiy geografik rayonlarga II.Bob. Farg’ona okrugining tabiiy geografik rayonlarga va landshaftlarga bo’linishi.va landshaftlarga bo’linishi.

2.1. Markaziy Farg’ona tabiiy - geografik rayoni.2.1. Markaziy Farg’ona tabiiy - geografik rayoni.

Farg’ona okrugi o’z navbatida Markaziy Farg’ona Farg’ona okrugi o’z navbatida Markaziy Farg’ona va Adirlar deb ikkita tabiiy – geografik rayonga va Adirlar deb ikkita tabiiy – geografik rayonga

bo’linadi.bo’linadi. Markziy Farg’ona tabiiy –geografik Markziy Farg’ona tabiiy –geografik rayoni o’z ichiga vodiyning akkumlyativ tekislik rayoni o’z ichiga vodiyning akkumlyativ tekislik qismini olib, atrofini adirlar o’rab olgan. Rayon qismini olib, atrofini adirlar o’rab olgan. Rayon yer usti tuzilishi jihatdan tekislik bo’lib, unda yer usti tuzilishi jihatdan tekislik bo’lib, unda

Sirdaryoning yangi va eski uchta qayirlari Sirdaryoning yangi va eski uchta qayirlari joylashgan hamda allyuvial yotqiziqlardan joylashgan hamda allyuvial yotqiziqlardan

(shag’al, qum, lyossimon, qumoq) tashkil topgan. (shag’al, qum, lyossimon, qumoq) tashkil topgan. Tekislikning markaziy qismida eol qumliklar, Tekislikning markaziy qismida eol qumliklar,

taqirlar va sho’rxoklar uchraydi.taqirlar va sho’rxoklar uchraydi.

5.5.Ko’p yillik mevali daraxtlarning turlari va Ko’p yillik mevali daraxtlarning turlari va navlari, yoshining tarkibi haqidagi navlari, yoshining tarkibi haqidagi ma’lumotlar va ularning tuproq agronomik ma’lumotlar va ularning tuproq agronomik ishlab chiqarish guruhlari bo’yicha jadval ishlab chiqarish guruhlari bo’yicha jadval tuziladi. Bu ma’lumotlar qoidaga ko’ra tuziladi. Bu ma’lumotlar qoidaga ko’ra ixtisoslashgan xo’jaliklar bo’yicha ixtisoslashgan xo’jaliklar bo’yicha to’planadi, shuningdek, mevali daraxtlar to’planadi, shuningdek, mevali daraxtlar mahsuloti tovar ahamiyatiga ega bo’lgan mahsuloti tovar ahamiyatiga ega bo’lgan xo’jaliklardan to’planadi.xo’jaliklardan to’planadi.

2.2. Adirlar tabiiy –geografik rayoni.2.2. Adirlar tabiiy –geografik rayoni.

Adirlar tabiiy –geografik rayoni o’z ichiga Markaziy Adirlar tabiiy –geografik rayoni o’z ichiga Markaziy Farg’ona tabiiy –geogafik rayoning atrofini o’rab Farg’ona tabiiy –geogafik rayoning atrofini o’rab olgan adirlarni oladi.olgan adirlarni oladi. Adirlar paleogen – neogen Adirlar paleogen – neogen va antropogen davrlarning tog’ jinslaridan tashkil va antropogen davrlarning tog’ jinslaridan tashkil topgan bo’lib, mutloq balandliklari 400-500 chaqir topgan bo’lib, mutloq balandliklari 400-500 chaqir

joylardan iborat bo’lib, ba’zi joylar lyoss bilan joylardan iborat bo’lib, ba’zi joylar lyoss bilan qoplangan. Adirlar past – baland bo’lib, eng ko’p qoplangan. Adirlar past – baland bo’lib, eng ko’p joylarini soy hamda jarlar kesib o’tib, alohida – joylarini soy hamda jarlar kesib o’tib, alohida –

alohida qismlarga bo’linib ketgan. Adirlar alohida qismlarga bo’linib ketgan. Adirlar qurg’oqchil xususiyatga ega bo’lib, ko’p joylar qurg’oqchil xususiyatga ega bo’lib, ko’p joylar shag’al va chaqir toshli, o’simliklar juda siyrak shag’al va chaqir toshli, o’simliklar juda siyrak

o’sadigan bedlend joylarni eslatadi.o’sadigan bedlend joylarni eslatadi.

Adirlar tabiiy – geografik rayonida Adirlar tabiiy – geografik rayonida quyidagi landshaft turlari uchraydiquyidagi landshaft turlari uchraydi

1.Farg’ona vodiysining shimoli va janubida joylashgan, 1.Farg’ona vodiysining shimoli va janubida joylashgan, asosan shuvoq o’suvchi, kshp qismlari shag’aldan iborat asosan shuvoq o’suvchi, kshp qismlari shag’aldan iborat bo’lgan chaqir toshli va skeletli tipik bo’z tuproqlar bo’lgan chaqir toshli va skeletli tipik bo’z tuproqlar tarqalgan adirlar landshafti.tarqalgan adirlar landshafti.

2. Farg’ona vodiysining shimoli, shimoli – sharqida joylashgan 2. Farg’ona vodiysining shimoli, shimoli – sharqida joylashgan efemer va efemeroid o’simliklari o’suvchi, yengil mexanik efemer va efemeroid o’simliklari o’suvchi, yengil mexanik tarkibga ega bo’lgan och bo’z tuproqli adirlar landshafti.tarkibga ega bo’lgan och bo’z tuproqli adirlar landshafti.

3. Farg’ona vodiysining shimoli – g’arbida joylashgan, siyrak 3. Farg’ona vodiysining shimoli – g’arbida joylashgan, siyrak holda shuvoq o’suvchi, chaqir toshli tipik bo’z tuproq holda shuvoq o’suvchi, chaqir toshli tipik bo’z tuproq tarqalgan adirlar landshafti.tarqalgan adirlar landshafti.

4. Adirlar orasida joylashgan va xo’jalikda o’zlatirlgan 4. Adirlar orasida joylashgan va xo’jalikda o’zlatirlgan madaniy landshaft. madaniy landshaft.

XULOSA.XULOSA.Farg’ona tabiiy – geografik okrugi O’zbekistonning eng sharqida Tyanshan Farg’ona tabiiy – geografik okrugi O’zbekistonning eng sharqida Tyanshan

va Oloy tog tizmalari orasidagi Fargona vodiysida joylashgan. Bu va Oloy tog tizmalari orasidagi Fargona vodiysida joylashgan. Bu okrugning atrofi tog’lar bilan o’ralgan.Farg’ona okrugida bahor qisqa okrugning atrofi tog’lar bilan o’ralgan.Farg’ona okrugida bahor qisqa bo’lib, ob – havo tez –tez o’zgarib turadi, goh isib, goh sovib ketadi. bo’lib, ob – havo tez –tez o’zgarib turadi, goh isib, goh sovib ketadi.

Harorat ba’zan aprel oylarida + 27, + 360 S gacha ko’tarilib. Ba’zan -3 – Harorat ba’zan aprel oylarida + 27, + 360 S gacha ko’tarilib. Ba’zan -3 – 5 gardusgacha pasayib ketishi mumkin. Bahorda ob –havoning bunday 5 gardusgacha pasayib ketishi mumkin. Bahorda ob –havoning bunday

tez –tez o’zgarib turishi erta gullaydigan o’simliklarga salbiy ta’sir tez –tez o’zgarib turishi erta gullaydigan o’simliklarga salbiy ta’sir ko’rsatadi.ko’rsatadi.

Farg’ona okrugida daryo va soylarning barchsi o’rab olgan tog’ tizmalaridan Farg’ona okrugida daryo va soylarning barchsi o’rab olgan tog’ tizmalaridan boshlanadi. Bu daryolarning ko’pchiligi Farg’ona vodiysida butunlay boshlanadi. Bu daryolarning ko’pchiligi Farg’ona vodiysida butunlay sug’orishga sarf bo’lib, Sirdaryoga yetib kela olmaydi. Okrugdagi eng sug’orishga sarf bo’lib, Sirdaryoga yetib kela olmaydi. Okrugdagi eng

katta va sersuv daryolar Norin, Qordaryo va Sirdaryodir.katta va sersuv daryolar Norin, Qordaryo va Sirdaryodir.Okrugning Sirdaryo vodiysida esa sho’rtob, allyuvial – o’tloq va botqoq Okrugning Sirdaryo vodiysida esa sho’rtob, allyuvial – o’tloq va botqoq

tuproqlar mavjud. Okrugning adir bilan tutashgan qismlarida och yoki tuproqlar mavjud. Okrugning adir bilan tutashgan qismlarida och yoki tipik bo’z tuproq bo’lib, vohani halqa kabi o’rab olgan. tipik bo’z tuproq bo’lib, vohani halqa kabi o’rab olgan.

Farg’ona okrugining adirlarga tutashgan yerlarida rang, qo’ng’irbosh, Farg’ona okrugining adirlarga tutashgan yerlarida rang, qo’ng’irbosh, shaytonkovush kabi o’simliklar o’sadi. Ko’p yillik o’simliklardan shaytonkovush kabi o’simliklar o’sadi. Ko’p yillik o’simliklardan

oqquvrak, oq shuvoq, mingbosh. Ba’zan qizil burgan kabilar ham oqquvrak, oq shuvoq, mingbosh. Ba’zan qizil burgan kabilar ham mavjud. mavjud.

Dala ishlari mavjud tuproq, geobotanik, aerokosmik rasmlar Dala ishlari mavjud tuproq, geobotanik, aerokosmik rasmlar va boshqa hujjatlar asosida o’tkaziladi. Dala sharoitida bu va boshqa hujjatlar asosida o’tkaziladi. Dala sharoitida bu xujjatlarning yer baholash ishlarini bajarish uchun yaroqli xujjatlarning yer baholash ishlarini bajarish uchun yaroqli yoki yaroqsizligi aniqlanadi, shuningdek, yerning haqiqiy yoki yaroqsizligi aniqlanadi, shuningdek, yerning haqiqiy holati va undan foydalanish bo’yicha quyidagi qo’shimcha holati va undan foydalanish bo’yicha quyidagi qo’shimcha ma’lumotlar yig’iladi:ma’lumotlar yig’iladi:

yer to’g’risidagi hisob-kitob ma’lumotlari, yerdan yer to’g’risidagi hisob-kitob ma’lumotlari, yerdan foydalanishning yer turlari bo’yicha haqiqiy to’g’ri kelishini foydalanishning yer turlari bo’yicha haqiqiy to’g’ri kelishini tasdiqlash;tasdiqlash;

yerning haqiqiy meliorativ holatini aniqlash;yerning haqiqiy meliorativ holatini aniqlash; tuproq kartalarida ajratilgan konturlarning haqiqatga to’g’ri tuproq kartalarida ajratilgan konturlarning haqiqatga to’g’ri

kelish va kelmasligini aniqlash;kelish va kelmasligini aniqlash;

tuproq tekshiruv hujjatlari asosisda tuzilgan tuproq tekshiruv hujjatlari asosisda tuzilgan tuproqlarning agronomik ishlab chiqarish tuproqlarning agronomik ishlab chiqarish guruhlarini tekshirib aniqlash;guruhlarini tekshirib aniqlash;

yerdan foydalanishning asosiy texnologiya yerdan foydalanishning asosiy texnologiya sharoitlarini tekshirib ko’rish va aniqlash.sharoitlarini tekshirib ko’rish va aniqlash. Birinchi Birinchi navbatda konturlari relyefining nishabligi, toshlar navbatda konturlari relyefining nishabligi, toshlar bilan aralashgani. Tuproqning agronomik ishlab bilan aralashgani. Tuproqning agronomik ishlab chiqarish guruhlari bo’yicha asosiy qishloq xo’jalik chiqarish guruhlari bo’yicha asosiy qishloq xo’jalik ekinlarining joylashshini aniqlash va almashlab ekinlarining joylashshini aniqlash va almashlab ekish haqiqatdan o’zlashtirilganligini aniqlash;ekish haqiqatdan o’zlashtirilganligini aniqlash;

ayrim xo’jaliklardja mevali daraxtlar ekilgan ayrim xo’jaliklardja mevali daraxtlar ekilgan yerlardan foydalanish bo’yicha qo’shimcha yerlardan foydalanish bo’yicha qo’shimcha ma’lumotlar yig’ish (relyef belgilari bo’yicha ma’lumotlar yig’ish (relyef belgilari bo’yicha joylashtirilganligi tuproq agroguruhlari, yoshi joylashtirilganligi tuproq agroguruhlari, yoshi va nav tarkibi, agrotexnikasi va boshqalar; va nav tarkibi, agrotexnikasi va boshqalar; tabiiy yaylov yerlardan haqiqiy foydalanish tabiiy yaylov yerlardan haqiqiy foydalanish va madaniy texnik holatlari).va madaniy texnik holatlari).

IV. Tuproqlarni agronomik ishlab IV. Tuproqlarni agronomik ishlab chiqarish guruhlarga birlashtirish.chiqarish guruhlarga birlashtirish. Tuproqlar agronomik ishlab chiqarish Tuproqlar agronomik ishlab chiqarish

gurhlariga birlashtirilayotganda gurhlariga birlashtirilayotganda sug’oriladigan haydalma yerlar va lalmikor sug’oriladigan haydalma yerlar va lalmikor haydalma yerlar, aloihda «Yirik masshtabda haydalma yerlar, aloihda «Yirik masshtabda tuproq kartalari tuzish» qo’llanmasi asosida tuproq kartalari tuzish» qo’llanmasi asosida bajariladi. Tuproq ayirmalarini agronomik bajariladi. Tuproq ayirmalarini agronomik ishlab chiqarish guruhlarga birlashtirishning ishlab chiqarish guruhlarga birlashtirishning asosiy yo’llari quyidagilar:asosiy yo’llari quyidagilar:

1.1. bir tuproq - iqlim provinsiyasiga yoki tog’li maydonlarga bir tuproq - iqlim provinsiyasiga yoki tog’li maydonlarga mansubligi;mansubligi;

2.2. tuproq genetik kelib chiqishining, tuproq profilining tuproq genetik kelib chiqishining, tuproq profilining morfologik tuzilishi, ayniqsa, yuqori gorizontlarning bir-morfologik tuzilishi, ayniqsa, yuqori gorizontlarning bir-biriga o’xshashligi;biriga o’xshashligi;

3.3. tuproq paydo qiluvchi jinslar va tuproqning mexanik tuproq paydo qiluvchi jinslar va tuproqning mexanik tarkibi;tarkibi;

4.4. tuproqning asosiy fizik xususiyatlari, ularning suv, havo tuproqning asosiy fizik xususiyatlari, ularning suv, havo va issiqlik tartiblari;va issiqlik tartiblari;

5.5. tuproqdagi har xil shaklli ozuqa elementlarining miqdori tuproqdagi har xil shaklli ozuqa elementlarining miqdori va zahirasi, kimyoviy va fizik-kimyoyaviy xossalarining va zahirasi, kimyoviy va fizik-kimyoyaviy xossalarining ko’rsatkichlari.ko’rsatkichlari.

IIIIII.3. Dala sharoitida tuproq .3. Dala sharoitida tuproq tekshiruv ishlaritekshiruv ishlari

Sug’oriladigan maydonlarda tuproq tekshiruv ishlarini Sug’oriladigan maydonlarda tuproq tekshiruv ishlarini bajarishda karta hujjatlariga asos bo’lib xo’jalikning bajarishda karta hujjatlariga asos bo’lib xo’jalikning chegarasi aniq ko’rsatilgan 1:10 000 masshtabdagi yer chegarasi aniq ko’rsatilgan 1:10 000 masshtabdagi yer tuzish plani xizmat qiladi, lalmikor yerlar uchun va tog’li tuzish plani xizmat qiladi, lalmikor yerlar uchun va tog’li yaylovlar uchun esa, 1:25 000 masshtabdagi kartalar yaylovlar uchun esa, 1:25 000 masshtabdagi kartalar ishlatiladi.Tuproqni tekshirishdan oldin tekshiriladigan ishlatiladi.Tuproqni tekshirishdan oldin tekshiriladigan maydonni aylanib, tuproqlarning tarqalish qonuniyati bilan maydonni aylanib, tuproqlarning tarqalish qonuniyati bilan tanishiladi va tuman bo’yicha sistematik ro’yxati qayta tanishiladi va tuman bo’yicha sistematik ro’yxati qayta ko’rib chiqiladi. Bu ro’yxatga dala tekshiruv ishlari natijasida ko’rib chiqiladi. Bu ro’yxatga dala tekshiruv ishlari natijasida aniqlangan o’zgarishlar kiritiladi. Har bir xo’jalikdan dalada aniqlangan o’zgarishlar kiritiladi. Har bir xo’jalikdan dalada tuproq tekshiruv ishlari boshlanishi oldidan tuproqshunos tuproq tekshiruv ishlari boshlanishi oldidan tuproqshunos xo’jalik maydonini aylanib ko’rib chiqadi va o’zining xo’jalik maydonini aylanib ko’rib chiqadi va o’zining tekshiruv ishlarini olib borish marshrutlarini, qayerlarda tekshiruv ishlarini olib borish marshrutlarini, qayerlarda asosiy chuqurlar kovlanishi kerakligini belgilab chiqadi.asosiy chuqurlar kovlanishi kerakligini belgilab chiqadi.

Kameral ishlarKameral ishlar

Tugatish ishlari davrida quyidagilar bajariladi:Tugatish ishlari davrida quyidagilar bajariladi: dala sharoitida olingan yer osti suvlari va tuproq dala sharoitida olingan yer osti suvlari va tuproq

namunalari kimyoviy va boshqa laboratoriya namunalari kimyoviy va boshqa laboratoriya tekshiruvlaridan o’tkaziladi;tekshiruvlaridan o’tkaziladi;

analitik tekshiruv ma’lumotlari asosida tuproq-analitik tekshiruv ma’lumotlari asosida tuproq-tekshiruv hujjatlari qayta ishlanadi, solishtirib tekshiruv hujjatlari qayta ishlanadi, solishtirib ko’riladi va umumlashtiriladi;ko’riladi va umumlashtiriladi;

jamoa va davlat xo’jaliklarining yakuniy tuproq jamoa va davlat xo’jaliklarining yakuniy tuproq kartalari tuziladi;kartalari tuziladi;

tuproq kartasiga tushuntirish xati yoziladi.tuproq kartasiga tushuntirish xati yoziladi.

Sug’oriladigan yerlarni unumdorligi bo’yicha Sug’oriladigan yerlarni unumdorligi bo’yicha baholash G’bonitirovka qilishG’ tartibibaholash G’bonitirovka qilishG’ tartibi

G’.A.Tolipov bo’yicha.G’.A.Tolipov bo’yicha.

Tuproq unumdorligini belgilovchi xususiyatlarga qarab yerni Tuproq unumdorligini belgilovchi xususiyatlarga qarab yerni sifat jihatidan aniq baholash usullaridan biri-uning sifat jihatidan aniq baholash usullaridan biri-uning unumdorligini baholash «unumdorligini baholash «bonitirovkabonitirovka» qilish, ya’ni yerga » qilish, ya’ni yerga eng muhim agronomik xusuiyatlariga ko’ra ball bilan eng muhim agronomik xusuiyatlariga ko’ra ball bilan solshtirma baho qo’yish bo’lib, bu davlat kadastri ichida solshtirma baho qo’yish bo’lib, bu davlat kadastri ichida muhim o’rin tutadi.muhim o’rin tutadi.O’zbekiston jamoa va davlat xo’jaliklarida sug’oriladigan O’zbekiston jamoa va davlat xo’jaliklarida sug’oriladigan yerlarni unumdorligi bo’yicha baholash bonitirovka qilish yerlarni unumdorligi bo’yicha baholash bonitirovka qilish birinchi daf’a 70-yillarda O’zbekiton yer tuzish va loyihalash birinchi daf’a 70-yillarda O’zbekiton yer tuzish va loyihalash ilmgohining yer kadastri filiali tomonidan o’tkazilgan.ilmgohining yer kadastri filiali tomonidan o’tkazilgan.

Baholash Baholash 100 balli100 balli shkala shkala bo’yicha o’tkaziladi. Eng bo’yicha o’tkaziladi. Eng

yaxshi xususiyatlarga ega yaxshi xususiyatlarga ega bo’lgan va eng yuqori unum bo’lgan va eng yuqori unum beradigan tuproqlarga beradigan tuproqlarga 100 100

ballball qo’yladi. qo’yladi.

O’zbekistonning O’zbekistonning sug’oriladigan yerlarini sug’oriladigan yerlarini

unumdorlik bo’yicha unumdorlik bo’yicha baholash shkalasi:baholash shkalasi:

Tuproqlar Tuproqlar bonitetining ballari

Yuqori madaniy

lashtirilgani

O’rtacha madaniy-lashtirgan

i

Kam madaniy-lashtirgani

1 2 3 4

Eskidan sug’orilib kelinayotgan yerlardagi tuproqlar

Bo’z 100 90 70

O’tloqi-bo’z 100 80 60

Bo’z tuproqlar mintaqasidagi o’tloq

100 80 60

Taqir 90 70 50

O’tloqi-taqir 100 80 60

Dasht mintaqasidagi o’tloq 100 80 60

Yangidan sug’orila boshlangan yerlardagi tuproqlar

Och tusli bo’z 100 80 60

Tipik bo’z 100 80 60

O’tloqi bo’z 90 70 50

Bo’z-o’tloqi 90 70 50

Bo’z tuproqlar mintaqasidagi o’tloq 90 70 50

Bo’z tuproqlar mintaqasidagi botqoq o’tloq 90 70 50

Sur tusli qo’ng’ir 60 50 40

Sur tusli qo’ng’ir o’tloq 60 65 50

Taqir 80 60 50

Taqir o’tloqi 90 70 50

O’tloiq taqir 80 60 50

Dasht mintaqasidagi taqir 90 70 50

Dasht mintaqasidagi botqoq-o’tloqi 90 60 40

Yangi o’zlashtirilgan yerlardagi tuproqlar

Och tusli bo’z 90 60 50

Tipik bo’z 90 60 50

O’tloqi bo’z 90 60 50

Bo’z o’tloqi 90 60 50

Bo’z tuproqlar mintaqasidagi o’tloq 90 60 50

Bo’z tuproqlar mintaqasidagi botqoq o’tloqi

90 60 40

Sur tusli qo’ng’ir 90 60 30

Sur tusli qo’ng’ir o’tloq 90 60 40

Taqir 90 60 50

O’tloqi-taqir 90 60 50

Taqir o’tloqi 90 60 50

Dasht mintaqsidag o’tloq 90 60 50

Dasht mintaqsidagi botqoq-o’tloqi 90 60 40

Dasht-qumlar 90 60 50

Qumli o’tloq 90 60 50

Iqlim koeffisiyenti yoki odatda bioiqlim deb Iqlim koeffisiyenti yoki odatda bioiqlim deb ataluvchi koeffisiyent hamma uchun rasm bo’lib ataluvchi koeffisiyent hamma uchun rasm bo’lib

qolgan quyidagi formula bo’yicha hisoblab qolgan quyidagi formula bo’yicha hisoblab chiqariladi:chiqariladi:

100эtб

эtфБК

эtфbunda - haqiqatdan 100S dan yuqori bo’lgan foydalai harorat yig’indisi.

-asosiy foydali harorat yig’indisi +2450 0S. эtб

100 ball-birlik deb olingan holda 100 ball-birlik deb olingan holda raqamlarni beshgacha yaxlitlab, iqlim raqamlarni beshgacha yaxlitlab, iqlim koeffisiyentlari hisoblab chiqariladi.koeffisiyentlari hisoblab chiqariladi.

Iqlim hisobga olingan holda tuproq Iqlim hisobga olingan holda tuproq mintaqalarini tabaqalashtirish tabiiy-mintaqalarini tabaqalashtirish tabiiy-qishloq xo’jaligini rayonlashtirish qishloq xo’jaligini rayonlashtirish nuqtai nazaridan amalga oshirildi.nuqtai nazaridan amalga oshirildi.

Sug’oriladigan dehqonchilikda tuproqni Sug’oriladigan dehqonchilikda tuproqni baholashda uning sho’rlanish darajasini va baholashda uning sho’rlanish darajasini va meliorativ holatini hisobga olish muhim meliorativ holatini hisobga olish muhim ahamiyatga ega. Yerning sizot suvlarini ahamiyatga ega. Yerning sizot suvlarini o’tkazuvchanligi va qay darajada o’tkazuvchanligi va qay darajada sho’rlanganiga qarab, bonitetni sho’rlanganiga qarab, bonitetni tabaqalashtirish raqamlari keltrilgan. tabaqalashtirish raqamlari keltrilgan. Bunda turlicha baholanishi kerak bo’lgan Bunda turlicha baholanishi kerak bo’lgan tuproqlar quyidagi guruhlarga ajratiladi:tuproqlar quyidagi guruhlarga ajratiladi:

1.1. Sho’rlanmagan va ikkinchi qayta sho’rlanishga Sho’rlanmagan va ikkinchi qayta sho’rlanishga uchramagan yerlar. Bu guruhga sizot suvlvri uchramagan yerlar. Bu guruhga sizot suvlvri chuchuk bo’lgan yoki chuqur joylashgan yerlar chuchuk bo’lgan yoki chuqur joylashgan yerlar kiradi.kiradi.

2.2. Sho’ri batamon yo’q bo’lib ketmaydigan yerlar. Sho’ri batamon yo’q bo’lib ketmaydigan yerlar. Bunga sizot suvlari chuqur joylashgan, sho’r Bunga sizot suvlari chuqur joylashgan, sho’r bo’lgan yerlar kiradi.bo’lgan yerlar kiradi.

3.3. Tez eruvchan tuzlar bilan sho’rlangan yerlar. Bu Tez eruvchan tuzlar bilan sho’rlangan yerlar. Bu guruhga kiruvchi yerlar sho’r yerlarning asosiy guruhga kiruvchi yerlar sho’r yerlarning asosiy qismini tashkil etadi. Agar sho’r sizot suvlari qismini tashkil etadi. Agar sho’r sizot suvlari yuza joylashgan va sekin harakat qiluvchi yuza joylashgan va sekin harakat qiluvchi bo’lsa, bunday yerlar sho’rlanishda davom bo’lsa, bunday yerlar sho’rlanishda davom etaveradi.etaveradi.

3.3. Karbonat-magniy tuzlari bilan Karbonat-magniy tuzlari bilan sho’rlangan, zich gips va karbonatli sho’rlangan, zich gips va karbonatli qatlami bo’lgan yerlar. Bu guruhga qatlami bo’lgan yerlar. Bu guruhga kiruvchi tuproqlar chuchuk kiruvchi tuproqlar chuchuk gidrokarbonatli sizot suvlari yuza gidrokarbonatli sizot suvlari yuza joylashgan sharoitda rivojlanib boradi.joylashgan sharoitda rivojlanib boradi.

4.4. Sizot suvlarining oqib chiqib ketish Sizot suvlarining oqib chiqib ketish imkoni katta bo’lgan yerlar uchun imkoni katta bo’lgan yerlar uchun tuzatish koeffisiyentlari jadvalda tuzatish koeffisiyentlari jadvalda keltirilgan.keltirilgan.

Sizot suvlarning chiqib ketish imkoniyati katta Sizot suvlarning chiqib ketish imkoniyati katta bo’lgan yerlarda tuproq bonitetini bo’lgan yerlarda tuproq bonitetini

tabaqalashtirishtabaqalashtirish

Zaxi qochganlik darajasi

Bonitetga koeffisiyent

Qumloq va qumli bir xil yoki qatlamli tuproqlar

0,90

50 sm chuqurlikda qumoq tuproq bo’lgan toshloq tuproqlar 0,80

30 sm chuqurlikda qumoq tuproq bo’lgan toshloq tuproqlar 0,70

Umumgeografik va maxsus mavzuli kartalar Umumgeografik va maxsus mavzuli kartalar tuzishda aerokosmik ma’lumotlar quyidagi tuzishda aerokosmik ma’lumotlar quyidagi

afzalliklarni beradi:afzalliklarni beradi:

aerokosmik foto suratlar juda ko’p aerokosmik foto suratlar juda ko’p ma’lumotlar manbayi, ular tuzilayotgan ma’lumotlar manbayi, ular tuzilayotgan umumgeografik, tabiiy va sosial iqtisodiy umumgeografik, tabiiy va sosial iqtisodiy kartalar uchun kerakli axborotlarni tanlab kartalar uchun kerakli axborotlarni tanlab olish imkoniyatini beradi;olish imkoniyatini beradi;ma’lum geografik va sosial-iqtisodiy ma’lum geografik va sosial-iqtisodiy ma’lumotlarni qisqa vaqt ichida olish ma’lumotlarni qisqa vaqt ichida olish imkoniyatini beradi;imkoniyatini beradi;takroriy olingan kosmofotosuratlar tabiat takroriy olingan kosmofotosuratlar tabiat va jamiyatdagi o’zgarishlarni aniqlab va jamiyatdagi o’zgarishlarni aniqlab borish va hisobga olish imkoniyatlarini borish va hisobga olish imkoniyatlarini beradi;beradi;

umumgeografik va mavzuli kartalarni umumgeografik va mavzuli kartalarni yangilashda katta imkoniyatlar yangilashda katta imkoniyatlar beradi;beradi;

tabiiy va madaniy landshaftlar, tabiiy va madaniy landshaftlar, qishloq xo’jaligi ekinlari, o’rmonlar, qishloq xo’jaligi ekinlari, o’rmonlar, qishloq va shaharlar, avtomobil va qishloq va shaharlar, avtomobil va temir yo’llar va xokozolarning aniq temir yo’llar va xokozolarning aniq chegaralarini aniqlash.chegaralarini aniqlash.

Hozirgi vaqtda aerokosmik ma’lumotlardan Hozirgi vaqtda aerokosmik ma’lumotlardan foydalanish, natijasida xalq xo’jaligini quyidagi foydalanish, natijasida xalq xo’jaligini quyidagi

tarmoqlarida kartashunoslikning yangi tarmoqlari tarmoqlarida kartashunoslikning yangi tarmoqlari vujudga keldi:vujudga keldi:

1.1. Kosmofotogeologik kartashunoslik;Kosmofotogeologik kartashunoslik;

2.2. Yer tuzish ishlari, tuproq va geobotanik Yer tuzish ishlari, tuproq va geobotanik kartashunoslik. Yerlarni hozirgi holatini kartashunoslik. Yerlarni hozirgi holatini baholash, tabiiy yem xashak boyliklarni baholash, tabiiy yem xashak boyliklarni hisobga olish, tuproqlarni holatini hisobga olish, tuproqlarni holatini o’rganish va ularni muhofaza qilish; Yer o’rganish va ularni muhofaza qilish; Yer kadastri ishlarini yurgazish va Yer kadastri ishlarini yurgazish va Yer kadastri kartalarini tuzish.kadastri kartalarini tuzish.

3.O’rmonlarni hisobga olish 3.O’rmonlarni hisobga olish (inventarizasiya). Ularni hozirgi (inventarizasiya). Ularni hozirgi holatini aniqlash. holatini aniqlash. O’rmon kadastri O’rmon kadastri kartalarini yaratish;kartalarini yaratish;4.Gidromeliorativ resruslarni 4.Gidromeliorativ resruslarni hisobga olish, qor va muzliklar hisobga olish, qor va muzliklar tizimini o’rganish.tizimini o’rganish.5.Har xil mazmundagi, 5.Har xil mazmundagi, masshtabdagi va maqsaddagi masshtabdagi va maqsaddagi umumgeografik, topografik va umumgeografik, topografik va mavzuli kartalar tuzish va mavzuli kartalar tuzish va yangilash.yangilash.

Kartaga olinayotgan hududning tabiiy geografik xolati va Kartaga olinayotgan hududning tabiiy geografik xolati va shu davlat, viloyat yoki o’lkaning ixtiyojiga qarab shu davlat, viloyat yoki o’lkaning ixtiyojiga qarab

TBO’MXXO tizimi kartalarining o’rtacha ro’yxati 12-20 TBO’MXXO tizimi kartalarining o’rtacha ro’yxati 12-20 nomdan iborat bo’lgan. nomdan iborat bo’lgan. Bu kartalar qatoriga O’zbekiston Bu kartalar qatoriga O’zbekiston

uchun asosiylariga quyidagilar kirgan:uchun asosiylariga quyidagilar kirgan:

1.1. Landshaft.Landshaft.

2.2. O’simlik.O’simlik.

3.3. Tuproq.Tuproq.

4.4. Gidrologiya.Gidrologiya.

5.5. Sellar. Sellar.

6.6. Geologik.Geologik.

7.7. Geomorfologiya.Geomorfologiya.

8.8. O’rmon.O’rmon.

9.9. Tabiatni muhofaza qilish.Tabiatni muhofaza qilish.

10.10. Foydali qazilmalar.Foydali qazilmalar.

11.11. Yerlardan foydalanish.Yerlardan foydalanish.

12.12. Gidrogeologik.Gidrogeologik.

13.13. Linioment va xalqali Linioment va xalqali strukturalar strukturalar

I-I-bosqich. Tayyorgarlik ishlari.bosqich. Tayyorgarlik ishlari.

Bo’lajak kartani dasturini yozish va tastiqlash;Bo’lajak kartani dasturini yozish va tastiqlash;Kartografik ma’lumotlarni to’plash, o’rganish;Kartografik ma’lumotlarni to’plash, o’rganish;Ilmiy adabiyotlar bilan tanishish va o’rganish;Ilmiy adabiyotlar bilan tanishish va o’rganish;Statistik va ekspedision ma’lumotlarni Statistik va ekspedision ma’lumotlarni o’rganish;o’rganish;Aerokosmik ma’lumotlarni o’rganish, to’plash Aerokosmik ma’lumotlarni o’rganish, to’plash va o’qish; o’qilish chizmalarini tayyorlash. va o’qish; o’qilish chizmalarini tayyorlash. Kerakli fotosxema. Fotomantaj va fotoplanlarni Kerakli fotosxema. Fotomantaj va fotoplanlarni tayyorlash;tayyorlash;Dala ishlariga tayyorgarlik ko’rish.Dala ishlariga tayyorgarlik ko’rish.

II-II-bosqich. Dala ishlari.bosqich. Dala ishlari.

Samalyot va vertalyotlar yordamida Samalyot va vertalyotlar yordamida kartaga olinayotgan xududni o’rganish;kartaga olinayotgan xududni o’rganish;Ma’lum mavzuli kartalar uchun Ma’lum mavzuli kartalar uchun tayyorlangan o’qilish (deshifrlash) tayyorlangan o’qilish (deshifrlash) chizmalarini sifatini va aniqligini dala chizmalarini sifatini va aniqligini dala sharoitida tekshirish, sharoitida tekshirish, tushunmovchiliklarni aniqlash;tushunmovchiliklarni aniqlash;O’zaro yaqin mavzudagi kartalar O’zaro yaqin mavzudagi kartalar ma’nosini va konturlarini solishtirish va ma’nosini va konturlarini solishtirish va kelishtirish;kelishtirish;Tabiiy boyliklarni hozirgi holatini va Tabiiy boyliklarni hozirgi holatini va ularga inson ta’sirini joyda o’rganish.ularga inson ta’sirini joyda o’rganish.

III-III-bosqich. Yakunlovchi kameral bosqich. Yakunlovchi kameral ishlar.ishlar.

O’qilish chizmalaridagi konturlarni O’qilish chizmalaridagi konturlarni fotoplanlarga ko’chirish. fotoplanlarga ko’chirish. Ularga kirgazilgan Ularga kirgazilgan aniqliklarni o’zgartirish.aniqliklarni o’zgartirish.

Karta legendalarini yakuniy nusxasini Karta legendalarini yakuniy nusxasini yaratish muallif, ilmiy redaktor va yaratish muallif, ilmiy redaktor va resinzentlar nazoratidan o’tkazish;resinzentlar nazoratidan o’tkazish;

Kartalarni mualliflik nusxasini tayyorlash Kartalarni mualliflik nusxasini tayyorlash va ularni nashr qilish uchun kartografik va ularni nashr qilish uchun kartografik fabrikalarga o’tkazish.fabrikalarga o’tkazish.

E’TIBORINGIZ E’TIBORINGIZ UCHUN UCHUN

RAXMAT!RAXMAT!