Osman saraç

ADIYAMAN- GÖLBAŞI YAVUZ İLKÖĞRETİM OKULU

TÜRKÇE DERSİ ANLATIM BOZUKLUKLARI

Anlatım bozuklukları GEREKSİZ SÖZCÜK KULLANIMI Geçen gün Kurabiye Canavarı’nın

kurabiye kutusu çalınmış. O da mecburen karakola gitmek zorunda kalmış.

“Karakola gitmek zorunda kalmak” zaten “mecburen” olmuştur? Gereksiz yere kullanılmıştır “mecburen” sözcüğü.

“Gizli sırlarımı kimseye anlatma.” Sırlar zaten gizlidir. Bu cümlede gizli sözcüğü gereksiz kullanılmıştır

Anlatım bozuklukları Hava sıcaklığı sıfırın altında eksi

sekiz derece imiş. Ben çok varlıklı, zengin biri değilim. Kulağıma eğilerek alçak sesle bir

şeyler fısıldadı. Vakfımıza karşılıksız bağışta

bulundular. Geçmişteki hatıralardan bir

şikayetim yok. Onunla ilk tanışmamızı unutamam.

Anlatım bozuklukları YANLIŞ ANLAMDA KULLANILAN

SÖZCÜKLER “Kermit’in biletleri unutması Minik

Kuş’un sinemaya girememesini sağlamış.” Sağlamak sözcüğü olumlu cümleler için kullanılır.

Cümlenin doğrusu “Kermit’in biletleri unutması Minik Kuş’un sinemaya girememesine neden olmuş.”Olmalıdır.

Anlatım bozuklukları Çömleğin üzerine yazılmış desenlere

hayranlıkla bakıyordu. (çizilmiş) Hırsız, kadının kolundaki çantayı zorla

çalıp kaçtı. (alıp) Kimi uyarıcı ilaçlar, sporculara yarardan

çok zarar sağlamaktadır. (vermektedir)

Anlatım bozuklukları BİRBİRİYLE KARIŞTIRILAN SÖZCÜKLERİNKULLANILMASI “Tahsin Amca saygılı kişiliğiyle herkese örnek oluyor.” Cümlenin doğrusu: “Tahsin Amca saygın kişiliğiyle herkese örnek oluyor.” Birbiriyle karıştırılan sözcükler. ÖRNEK:ekmek-dikmek, kapsamak-kaplamak, süre-

süreç, çoğunluk-çokluk, karşın-karşılık, bağlı-bağımlı, öğrenim-öğretim, sonunda-sonucunda, fiyat-ücret-bedel, azımsamak-küçümsemek, tepki-yankı, zorunlu-zorunda, ayrıcalık-ayrılık, ayrıntı-ayrım, saptama-saplantı, yakın-yaklaşık, yayın-yayım, güçlenmek-güçleşmek, olanak-olasılık …

Anlatım bozuklukları Bu eski makineler artık işlemlerini

yerine getiremiyor. (işlev) Yaşantısının en zor günlerini sürgüne

gönderildiği Malta’da geçirdi. (yaşam) İş kazalarının çokluğu, iş güvencesinin

olmadığını gösteriyor. (güvenlik) Bu iki sınıf arasındaki ayrıcalık tespit

edilemedi. (Ayrım)

Anlatım bozuklukları KELİMELERİN YANLIŞ YERDE

KULLANILMASI “Elif okulu bitirince, doktor olarak

doğduğu kasabada göreve başladı.” Cümlesinde Elif doktor olarak mı doğmuş, yoksa doğduğu kasabaya doktor olarak mı atanmış belli değildir. Anlam karışıklığını önlemek için cümle şu şekilde düzeltilmelidir.

“Elif okulu bitirince, doğduğu kasabada doktor olarak göreve başladı.

Anlatım bozuklukları Anlatımı bozuk olan cümleler: Yeni eve gelmiştim ki dışarıda bir kızıl kıyamet koptu. Eğitim, en etkili televizyonla verilir. Otobüs yoğun sis yüzünden karşıdan gelmekte olan

kamyonla çarpıştı. Haber programları tekrar tekrar vurulan sivilleri

gösteriyor. Cümlelerin doğru biçimleri: Eve yeni gelmiştim ki dışarıda bir kızıl kıyamet koptu. En etkili eğitim, televizyonla verilir. Otobüs yoğun karşıdan gelmekte olan kamyonla sis

yüzünden çarpıştı. Haber programları vurulan sivilleri tekrar tekrar

gösteriyor.

Anlatım bozuklukları ANLAMCA ÇELİŞEN SÖZCÜKLERİN

KULLANILMASI “Ben bu konuyu anladım. Eminim ki bundan

sonra anlatım bozukluğu yapmayacağım sanırım.”

Kesinlik ve ihtimal bildiren sözcüklerin bir arada kullanılması anlatım bozukluğuna sebep olur.

Hiç şüphesiz bu olaya en çok üzülen başkan olsa

gerek. Artık kesinlikle böyle bir hataya düşmeyebilir. Okulu bitireli hemen hemen tam on yıl oldu. Elbette onunla birlikte gitmiş olabilirler.

Anlatım bozuklukları ATASÖZLERİ VE DEYİMLERİN

YANLIŞ KULLANILMASI “Aslında anlatım bozukluklarını bulmak

kolay. Ben biti deve yapmışım.” Cümlesinde deyimin yapısı bozularak yanlış kullanılmıştır. Deyimin doğrusu “pireyi deve yapmaktır.”

Anlatım bozuklukları Yanlış kullanımlar: Tüm itirazlara göz yummuştu. Bir koyundan iki deri çıkmaz. Yaramazlıklarıyla hemen, öğretmenin gözüne girdi. Haydi bakalım seç pirincin taşını. Şimdi yan oturup doğru konuşalım. Bu ülkenin hali ne olacak? Damlaya damlaya deniz olur. Düzeltilmiş doğru kullanımlar: Tüm itirazlara kulak tıkamıştı. Bir koyundan iki post çıkmaz. Yaramazlıklarıyla hemen, öğretmenin gözünden düştü. Haydi bakalım ayıkla pirincin taşını. Şimdi eğri oturup doğru konuşalım. Bu ülkenin hali ne olacak? Damlaya damlaya göl olur.

Anlatım bozuklukları NOKTALAMA YANLIŞLARI “Kadın şoförü dikkatlice süzdü.” Cümlesinde

uygun yere virgül getirirsek cümlemiz düzelir. “Kadın, şoförü dikkatlice süzdü.” Virgülsüz hal: İhtiyar çobanla konuşmaya devam ediyordu. O soruları yapamadı. Hırsız çocuğu kovaladı. Virgüllü hal: İhtiyar, çobanla konuşmaya devam ediyordu. O, soruları yapamadı. Hırsız, çocuğu kovaladı.

Anlatım bozuklukları MANTIKSAL TUTARSIZLIK Sahaya yeni astıkları tabelada “Çim

sahada futbol oynamak ve sahaya girmek yasaktır.” yazıyordu.

Bu cümlede bir mantıksız durum söz konusudur; çünkü önce sahaya girilir, sonra futbol oynanır. Sahaya girmeden futbol oynanmaz zaten. Cümledeki mantıksızlığın giderilmiş hali:

Sahaya yeni astıkları tabelada “Çim sahaya girmek ve futbol oynamak yasaktır.” yazıyordu.

Anlatım bozuklukları Mantık hatası bulunan cümleler: Önlem alınmazsa bu hastalık ölüme, hatta kısmi felce

neden olabilir. Yazar, gelecekle ilgili anılarını yazacakmış. Bu yazıyı değil okumak, anlamak bile imkânsız. İkinci Dünya Savaşı’nın sonuçları üzerine Atatürk şöyle

der. (Bilgi yanlışlığı) Mantık Hatalarının düzeltilmiş hali: Önlem alınmazsa bu hastalık kısmi felce, hatta ölüme

neden olabilir. Yazar, gelecekle ilgili planlarını yazacakmış. Bu yazıyı değil anlamak, okumak bile imkânsız. Birininci Dünya Savaşı’nın sonuçları üzerine Atatürk

şöyle der. (Atatürk’ün ölümü 1938. İkinci Dünya Savaşı 1945.)

Anlatım bozuklukları GEREKSİZ YARDIMCI FİİL KULLANILMASI Akşam dolaba koyduğum pastayı biri yemiş.

Kurabiye Canavarı’ndan kuşku ediyorum? Cümlesinde kuşku ediyorum yerine

kuşkulanıyorum dememiz yeterli olacaktır. Yardımcı Fiiller: “et-, ol, kıl-, eyle-“ Bizi arayacağını umut etmiştim. (ummuştum) Senin düşüncelerin hiçbir zaman bana etki etmez.

(beni etkilemez) Bu işi onun yapabileceğinden şüphe ediyorum.

(şüpheleniyorum) Not: Yardımcı fiiller her zaman gereksiz değildir. Öğretmenim bana yardım etti.

Anlatım bozuklukları ZAMİR EKSİKLİĞİ ( ANLAM

BELİRSİZLİĞİ ) Ehliyetini polis almış öyle mi?

Cümlesinde: Polis kimin ehliyetini almış? diye

sorduğumuzda senin mi yoksa onun mu olduğu açıkça belli değildir. Eksikliği gidermek için cümleye “senin ve onun” zamirlerinden birini getirmemiz gerekmektedir.

Senin ehliyetini polis almış öyle mi? Onun ehliyetini polis almış öyle mi?

Anlatım bozuklukları Anlam belirsizliği olan cümleler: Bana ne söyleyeceğini biliyorum. Geleceğini ben biliyordum. Yarışmada birinci olduğuna sevindim. Uyuduğunu söyledi. Geldiğini haber ver. Anlam belirsizliğinin düzeltilmiş hali: Onun bana ne söyleyeceğini biliyorum. Onun geleceğini ben biliyordum. Senin yarışmada birinci olduğuna sevindim. Senin uyuduğunu söyledi. Onun geldiğini haber ver.

YAPI BAKIMINDAN ANLATIM BOZUKLUKLARI

TAMLAMA YANLIŞLARI Çoğul anlam içeren sıfatlar kullanıldığı zaman

önüne gelen adlar çoğul eki almazlar. Birçok kızlar bana bayılıyor. (Y) Birçok kız bana bayılıyor. (D) Her türlü önlemler alındı. (Y) Her türlü önlem alındı.(D) Bin türlü çiçekleri derledim sana.(Y) Bin türlü çiçek derledim sana.(D) Kermit, bir kurbağa olarak doğa ve toplumsal

olaylara duyarlı mısındır? İsim tamlamasını eksik kullandık. “doğa olayları

ve toplumsal olaylar” demeliydik.


Tamlama yanlışları: Arkadaşına yardım ederek mutlu olmasını sağladı. Kaza yerine birçok askeri ve polis aracı geldi. Kar yüzünden tüm özel ve devlet okulları tatil edildi. Şehrimizde çeşitli kültürel ve sanat etkinlikleri

gerçekleştirildi. Tamlama yanlışlarının düzeltilmiş hali: Arkadaşına yardım ederek arkadaşının mutlu

olmasını sağladı. Kaza yerine birçok askeri araç ve polis aracı geldi. Kar yüzünden tüm özel okullar ve devlet okulları tatil

edildi. Şehrimizde çeşitli kültürel etkinlikler ve sanat

etkinlikleri gerçekleştirildi.


EKLERİN YANLIŞ KULLANILMASI Yanlış ek kullanım örnekleri: İsteğimiz, sınavları kazanmamızdır. Babamın başı ağrıdığında aspirin içerdi. Öğrencilerin başarısına ilgilenmek gerekir. Bazı yolcuların giriş işlemleri yapmaya başlandı. Uzun yıllardan bu yana bu köyde yaşardım. Eti tuzlamazsan, böyle kokturursun. Cümlelerin doğru halleri: İsteğimiz, sınavları kazanmaktır. Babam başı ağrıdığında aspirin içerdi. Öğrencilerin başarısıyla ilgilenmek gerekir. Bazı yolcuların giriş işlemleri yapılmaya başlandı. Uzun yıllardan bu yana bu köyde yaşıyorum. Eti tuzlamazsan, böyle kokutursun.


EK FİİL EKSİKLİĞİ Tahsin Amca geleneklere bağlı ama yeniliklere

kapalı değildi. (Y) Tahsin Amca geleneklere bağlıydı ama

yeniliklere kapalı değildi. (D) Sıralı isim cümlelerinde ya da bağlı cümlelerde

ek fiilin kullanılmaması anlatım bozukluğu oluşturur.

Bakışları güzel ama dostça değildi. (Y) Bakışları güzeldi ama dostça değildi.(D) Murat çok şişman, boyu da uzun değildi.(Y) Murat çok şişmandı, boyu da uzun değildi.(D)


ÖZNE YÜKLEM UYUMSUZLUĞU 1. Tekillik-Çoğulluk Yönünden Uygunluk: Tekil öznelerin yüklemleri tekil, çoğul öznelerin

yüklemleri de çoğul olur. Çocuk, odasında ders çalışıyor. Öğrenciler, öğretmenlerini dikkatle dinlediler. Öznesi insan olan cümlelerde özne bir topluluğu

ifade ediyorsa yüklem tekil de olabilir.Belediye zabıtaları pazarcılara ceza yazdı.

İnsan dışındaki varlıklar özne durumundaysa ve özne çoğul durumdaysa yüklem tekil olur.♦ Ağaçlar yapraklarını döküyor.♦ Kelebekler çiçekten çiçeğe konuyor.


NOT: Kişileştirme yapılan insan dışı varlıklarda Özne çoğul ise yüklem de çoğul olabilir.Çiçekler sevinç içinde, birbirlerine “günaydın” dediler.

tekil kişilerde anlatıma saygı değeri kazandırmak için yüklem çoğul kullanılır.Valimiz, okulumuzu şereflendirdiler. Müdür Bey geldiler mi?

2. Kişi Yönünden Uygunluk:Özne kaçıncı kişiyse yüklem de aynı kişinin ekini alır.♦ Sen yarın bize gelmelisin.♦ Biz bu konuları öğrenmedik.♦ Sen ve o bugün sokağa çıkmayın.


YÜKLEM EKSİKLİĞİ Sinemada sigara ve kabuklu yiyecek

yenmez.(Y) Sinemada sigara içilmez ve kabuklu

yiyecek yenmez.(D) Sıralı ya da bağlı cümlelerde ortak

yüklem kullanılması anlatım bozukluğuna sebep olabilir.


Yanlış Kullanımlar: İş konusunda ben onu, o da beni etkilemek istemez. Kahvaltıda peynir,ekmek ve çay içtik. Çocuklarıyla bazen çok bazen de hiç ilgilenmezdi. Kimin dürüst,kimin dürüst olmadığını biliyor. Pikniğin bütün cefasını ben, sefasını o sürüyor. Doğru kullanımlar: İş konusunda ben onu etkilemek istemem, o da beni

etkilemek istemez. Kahvaltıda peynir,ekmek yedik ve çay içtik. Çocuklarıyla bazen çok ilgilenirdi, bazen de hiç

ilgilenmezdi. Kimin dürüst olduğunu, kimin dürüst olmadığını biliyor. Pikniğin bütün cefasını ben çekiyorum, sefasını o sürüyor.


ÖZNE EKSİKLİĞİ Sıralı ya da bağlı cümlelerde ortak özne kullanılması

anlatım bozukluğuna sebep olabilir. Yanlış Kullanımlar: Dernek müdürünün yetkileri alındı ve kovuldu. Herkes kazayı seyrediyor, yardım etmeyi düşünmüyordu. Filmin güzelliği herkesi etkiledi;çünkü güzel çekilmişti. Kitaptaki yanlışlar düzeltilecek ve ikinci baskıya girecek. Doğru kullanımlar: Dernek müdürünün yetkileri alındı ve müdür kovuldu. Herkes kazayı seyrediyor, kimse yardım etmeyi

düşünmüyordu. Filmin güzelliği herkesi etkiledi; çünkü film güzel çekilmişti. Kitaptaki yanlışlar düzeltilecek ve kitap ikinci baskıya

girecek.


NESNE EKSİKLİĞİ Sıralı ya da bağlı cümlelerde yer

tamlayıcısının nesneymiş gibi ortak kullanılması anlatım bozukluğuna sebep olabilir.


Yanlış Kullanımlar: Yazıya özendiği, dikkatle yazdığı belliydi. Sana telefon açmış, merak ediyormuş. Yardıma muhtaç olanlara yardım eder, doyururdu. Büyüklere gereken saygıyı göstermeli, incitmemeliyiz. Bize yardım edeceklerine inanıyor ve bekliyoruz. Doğru kullanımlar: Yazıya özendiği, yazıyı dikkatle yazdığı belliydi. Sana telefon açmış, seni merak ediyormuş. Yardıma muhtaç olanlara yardım eder, onları doyururdu. Büyüklere gereken saygıyı göstermeli, onları

incitmemeliyiz. Bize yardım edeceklerine inanıyor ve yardımlarını

bekliyoruz.


YER TAMLAYICISI EKSİKLİĞİ Sıralı ya da bağlı cümlelerde nesnenin yer

tamlayıcısıymış gibi ortak kullanılması anlatım bozukluğuna sebep olabilir.

Yanlış Kullanımlar: Alanya’yı çok sevmişti, dönmeyi düşünmüyordu. Beni hiçbir zaman unutmadı, her zaman mektup yazdı. Düşman kenti bombaladı; ama giremedi. Doğru kullanımlar: Alanya’yı çok sevmişti, oradan dönmeyi düşünmüyordu. Beni hiçbir zaman unutmadı, bana her zaman mektup

yazdı. Düşman kenti bombaladı; ama kente giremedi.


ZARF TÜMLECİ EKSİKLİĞİ Yanlış Kullanımlar: Arkadaşlarını aradı, sonra buluştu. Yeni yetişen sanatçılara yardım eder, ilgilenirdi. Her zaman senin yanındayım, seni yalnız

bırakmayacağım. Hiçbir zaman kendini düşünmedi, ailesinin mutluluğu için

çalıştı. Doğru kullanımlar: Arkadaşlarını aradı,sonra onlarla buluştu. Yeni yetişen sanatçılara yardım eder, onlarla ilgilenirdi. Her zaman senin yanındayım, hiçbir zaman seni yalnız

bırakmayacağım. Hiçbir zaman kendini düşünmedi, her zaman ailesinin

mutluluğu için çalıştı.

Benimyazim.com

Osman saraç

Education

Transcript of Osman saraç