ORTAOKUL 8. SINIF TÜRKÇE DERS KİTAPLARINDAKİ OKUMA ... · Ortaokul 8. Sınıf Türkçe Ders...
Transcript of ORTAOKUL 8. SINIF TÜRKÇE DERS KİTAPLARINDAKİ OKUMA ... · Ortaokul 8. Sınıf Türkçe Ders...
The Journal of Academic Social Science Studies
International Journal of Social Science
Doi number: http://dx.doi.org/10.9761/JASSS1578
Volume 6 Issue 6, p. 1-25, June 2013
ORTAOKUL 8. SINIF TÜRKÇE DERS KİTAPLARINDAKİ
OKUMA METİNLERİNİN DÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME
TEKNİKLERİ AÇISINDAN İNCELENMESİ*
INVESTIGATION OF READING TEXTS IN THE 8 SECONDARY SCHOOL
TURKISH CLASS TEXTBOOKS IN TERMS OF THINKING DEVELOPMENT
TECHNIQUES
Yrd. Doç. Dr. Elif AKTAŞ
Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi. Eğitim Fakültesi. Türkçe Eğitimi Bölümü
Yasemin BAKİ
Abstract
The changes in the field of education and technology, innovation has
brought a number of the point of access to and use of information. In parallel
with these changes in the renewed Turkish national education system,
scientific, critical, accurate, constructive and creative thinking skills and aims to
educate individuals to use them all his life.
One of the main goals of mother-tongue teaching is to move the
individual’s ability to communicate to the highest level; the others are to build a
cognitive structure developing the main language skills such as listening,
speaking, reading and writing. In this regard, it is necessary for mother-tangue
teaching to have an improving conceptual skill qualification, rather than just a
transfer of information.
* Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu
tespit edilmiştir.
2
Elif AKTAŞ – Yasemin BAKİ
Aiming to provide skill rather than information, the Turkish course also
aims to develop critical and creative thinking skills along with the language
using skills. The ability to gain critical, constructive and creative thinking skills
has a cozy relationship with the development of language skills. This
intellectual line of development skills which requires the use of higher-level
mental is among the achievements based on constructivist approach to the
Turkish course. These skills, gained by the analysis of the text formats in which
the conceptual skill techniques are used, are also the basic skills that the
individual will need for all his life.
The individuals who learn the techniques for developing conceptual
skills and practising them for all his life, point a new human type that all the
education systems aim to train. Therefore, acquiring conceptual skills at early
ages must be provided in order to raise individuals who can make their own
decisions, think in original and creative ways and shape their own future. And
the thinking training is the way through this.
Turkish curriculum (2005), prepared on the basis of the constructivist
approach, aims to share its part in the development of the individual’s skills for
language and thinking. Texts in the course books, one of the most concrete
sources of the relationship between language and thinking, are the most
concrete tools for the development of these skills. Therefore, the texts chosen for
the course books need to be the most outstanding examples of Turkish and
world literature and they also need to improve the students’ skills for language
and thinking.
The purpose of the study in question is to detect the techniques for
developing skills for thinking which are in the 8th Grade Turkish course books
which are being taught in years between 2012-2013 and to develop examples
out of the given data. Qualitative research data collection techniques for data
analysis is used in the research. What forms the samples of the research is the
Turkish 8th Grade course books in the Papers Journal no.2652 released in
January 2012 by the Ministry of National Education. Also, the reading texts in
the sample group of the research have been examined and listening texts have
not been included.
According to the results obtained from research, it has been detected that
the informative texts are less involved than the storytelling and poetry texts in
the course books (Ministry of National Education, Bisiklet and Enderun
Publishings) included in sample groups. Taking the grade level into
consideration, informative texts need more attention in terms of quality and
quantity. It has also been detected in three books from different publishing
companies that the techniques for thinking developments in informative texts
don’t have a sufficient intensity and a regular distribution.
Key Words: Language, thinking skills, 8 grade Turkish textbook,
thinking, based on the text, thinking development techniques.
Ortaokul 8. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarındaki Okuma Metinlerinin Düşünceyi… 3
Öz
Eğitim ve teknoloji alanında meydana gelen değişmeler, bilginin erişimi
ve kullanımı noktasında bir dizi yeniliği beraberinde getirmiştir. Bu değişimlere
paralel olarak yenilenen Türk millî eğitim sistemi de bilimsel, eleştirel, doğru,
yapıcı ve yaratıcı düşünme becerilerine sahip ve bunları tüm yaşamı boyunca
kullanabilen bireylerin yetiştirilmesini hedeflemektedir.
Anadili öğretimindeki temel amaçlardan biri, bireyin iletişim yetisini en
üst noktaya taşımak; bir diğeri de dinleme, konuşma, okuma, yazma gibi temel
dil becerilerini geliştirecek bir bilişsel yapı oluşturmaktır. Bu bakımdan anadili
öğretiminin, salt bilgi aktarımı yerine, düşünme yeteneğini geliştirici bir nitelik
taşıması gerekir.
Bilgiden çok beceri kazandırmayı amaçlayan Türkçe dersi, dil kullanım
becerilerinin gelişimi yanında eleştirel ve yaratıcı düşünme becerilerinin
geliştirilmesini de amaçlamaktadır. Eleştirel, yapıcı ve yaratıcı düşünme
becerisi kazanabilmek dil becerilerinin gelişimiyle yakından ilişkidir. Üst düzey
zihinsel becerilerin kullanımını gerektiren bu düşünsel gelişim çizgisi,
yapılandırmacı yaklaşımı esas alan Türkçe dersinin de kazanımları arasında yer
almaktadır. Düşünceyi geliştirici tekniklerin kullanıldığı metin yapılarının
çözümlenmesiyle kazanılabilecek bu beceriler, aynı zamanda bireyin tüm
yaşamı boyunca gereksinim duyacağı temel becerilerdir.
Düşünceyi geliştirme yöntemlerini öğrenen ve bu becerileri ömür boyu
kullanabilecek bir alışkanlık haline getiren bireyler; 21. yy. da, tüm eğitim
sistemlerinin yetiştirmeyi amaçladığı yeni bir insan tipine işaret etmektedir.
Dolayısıyla kendi kararlarını alabilen, özgün ve yaratıcı düşünen ve geleceğine
yön veren bireyler yetiştirmek için düşünme becerilerinin erken yaşlarda
kazanımı sağlanmalıdır. Bunun yolu ise düşünme eğitiminden geçmektedir.
Yapılandırmacı yaklaşım esas alınarak hazırlanan Türkçe öğretim
programı (2005), da bireyin dil ve düşünme becerilerinin geliştirilmesinde
Türkçe dersinin payına düşeni gerçekleştirmeyi amaçlamaktadır. Dil ve
düşünce arasındaki ilişkinin en somut kaynaklarından olan ders kitaplarındaki
metinler de bu becerilerin gelişiminde en somut araçlardır. Dolayısıyla ders
kitaplarına seçilen metinlerin Türk ve dünya edebiyatının en seçkin örnekleri
olmasının yanında öğrencilerin, dil ve düşünme becerilerini geliştirecek
nitelikte olmasına da dikkat edilmelidir.
Söz konusu çalışmanın amacı, 2012-2013 eğitim-öğretim yılında
okutulmakta olan ortaokul 8. Sınıf Türkçe ders kitaplarında yer alan düşünceyi
geliştirme tekniklerini tespit etmek ve elde edilen verilerden hareketle öneriler
geliştirmektir. Araştırmada nitel araştırma veri toplama tekniklerinden
doküman analizi kullanılmıştır. Araştırmanın örneklemini MEB tarafından
yayımlanan Ocak 2012 tarih ve 2652 sayılı Tebliğler Dergisi’nde yer alan Türkçe
8. Sınıf ders kitapları oluşturmaktadır. Ayrıca araştırmada örneklem grubunda
4
Elif AKTAŞ – Yasemin BAKİ
yer alan kitaplardaki, okuma metinleri incelenmiş, dinleme metinlerine yer
verilmemiştir.
Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre, örneklem grubunda yer alan
ders kitaplarında (MEB, Bisiklet ve Enderun Yayınları) bilgilendirici metinlere,
öyküleyici ve şiir türü metinlerden daha az yer verildiği tespit edilmiştir. Sınıf
seviyesi de göz önünde bulundurulduğunda bilgilendirici türdeki metinlerin
nitelik ve niceliğine daha fazla dikkat edilmesi gerekmektedir. Ayrıca incelenen
üç farklı yayınevine ait ders kitabında bilgilendirici metinlerde yer alan
düşünceyi geliştirme tekniklerinin yeterli yoğunlukta olmadığı ve düzenli bir
dağılım göstermediği tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Dil, düşünme becerisi, 8. sınıf Türkçe ders kitabı,
düşünceye dayalı metinler, düşünceyi geliştirme teknikleri.
1. Giriş
2005 yılında uygulamaya konan Türkçe Dersi Öğretim Programı,
yapılandırmacı yaklaşımı merkeze almasının yanında çoklu zekâ kuramı, tam
öğrenme, öğrenci merkezli öğrenme gibi çeşitli eğitim anlayışlarından yararlanılarak
oluşturulmuştur. Bireylerin daha çok düşünmesini, anlamasını, kendi
öğrenmelerinden sorumlu olmasını vurgulayan yapılandırmacı yaklaşıma göre Türkçe
öğretiminde öğrenme, bilgiyi zihinde yapılandırılarak yeni bilgiler üretmesi temeline
dayanır (Güneş, 2007: 299-300). Öğrencinin bilgiyi zihninde yapılandırması ise üst
düzey düşünme becerilerini kullanabilmesiyle olanaklıdır.
Yapılandırmacı yaklaşım; öğrencilerin, analiz, sentez, değerlendirme,
ilişkilendirme, soyutlama gibi yüksek düzeyde düşünme becerilerini geliştirerek;
konuların özünü vermeyi ve öğrenilenleri sınıf dışındaki dünya ile ilişkilendirmeyi
kapsayan bir anlayışla eğitim sistemini 21. yy’a taşıyacak yeniden yapılanmanın özünü
oluşturmaktadır (Özden, 2005: 147). Bir konunun öğretilmesi, öğrencinin o konuda
tanımlama, sınıflama, uygulama, analiz, sentez ve değerlendirme yapabilmesini
amaçlıyorsa anlam taşır. Bu tür öğretimde öğrenci düşünmeyi öğrenmeden, sadece
ezberleme yoluyla analiz, sentez ve değerlendirme gibi düşünsel becerileri ortaya
koyamaz. Anlama ve anlatma becerisi gelişmiş bir bireyin yorum gücüne, bilimsel ve
eleştirel düşünme becerisine sahip olması gerekir.
Geleneksel anlayıştan farklı olarak salt düşünme değil eleştirel ve yaratıcı
düşünme becerisini kazandırılmasına yönelik uygulamalar içeren çağdaş eğitim
anlayışı, kendi kararlarını verebilen bireyler yetiştirmeyi hedeflemektedir (Kunh, 2005:
28-30). Bu anlayış doğrultusunda hazırlanan Türkçe Dersi Öğretim Programı (2005) ile
Türk Millî Eğitiminin genel amaçları ve temel ilkelerine uygun olarak öğrencilerin
yapıcı, yaratıcı, akılcı, eleştirel ve doğru düşünme yollarını öğrenmeleri, bunları bir
alışkanlık hâline getirmeleri amaçlanmıştır (MEB, 2006: 4) Söz konusu öğretim
programı içerdiği kazanımlarla bu temel becerilerin gelişmesini sağlamaktadır.
Programla ulaşılması beklenen temel beceriler arasında Türkçeyi doğru, güzel ve etkili
Ortaokul 8. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarındaki Okuma Metinlerinin Düşünceyi… 5
kullanma, eleştirel düşünme, yaratıcı düşünme, iletişim kurma, problem çözme, karar
verme gibi düşünme eyleminin ön planda olduğu üst düzey zihinsel faaliyetler ön
planda yer almaktadır (MEB, 2006: 5) Ayrıca programda, sadece dinleme, konuşma,
okuma, yazma gibi dil becerilerinin geliştirilmesi değil, aynı zamanda düşünme,
anlama, sıralama, sınıflama, sorgulama, ilişki kurma, eleştirme, analiz-sentez yapma ve
değerlendirme gibi zihinsel becerilerinin geliştirilmesi de söz konusudur. Yeni
programla birlikte Türkçe öğretiminde dil becerileriyle birlikte zihinsel becerileri
geliştirme de ön plana çıkarılmıştır (Güneş, 2009: 3).
Türkçe öğretiminde öğrenme, öğrencinin derse aktif olarak katıldığı ‘anlam
kurma’ sürecidir. Türkçe dersinde öğrencinin dinlediği ya da okuduğu metinlerde
aktif bir katılımla anlam araması ve bunu yapılandırarak anlamı içselleştirip yeni bir
anlam kurması beklenir (Öz, 2006: 47) Çağımızda bilgiye ulaşma ve bilgiyi elde etme
becerileri kişinin hayat boyu süren gelişimine paralel olarak modern bir eğitim
anlayışına dayanmaktadır. Eğitim öğretim sürecinde belirlenen hedeflere ulaşmada
ana dilin önemi böylece daha da artmaktadır (Yılmaz, 2007: 119, 120).
Eğitim-öğretimin en önemli kaynakları olarak kabul edilen ders kitapları,
özellikle Türkçe dersinde amaçların ve kazanımların gerçekleştirilmesinde büyük role
sahiptir. Nitelikli bir ders kitabı, eğitim ve öğretimde belirlenen amaçlara daha kısa
sürede ulaşmayı sağladığından sınıf içi etkinliklerin büyük oranda ders kitabı
aracılığıyla yürütüldüğü Türkçe dersinde söz konusu materyallerin niteliği göz ardı
edilemeyecek bir konudur.
Sınıf ortamında bilgi ve kültürün en önemli aktarıcısı olan geleneksel ders
kitapları, her şeyden önce Türkçe öğretiminde belirlenen kazanımların elde edilmesine
hizmet etmelidir. Bu durumda Türkçe ders kitaplarında yer alacak olan metinlerin
titizlikle seçilmesi gerekir. Çocukta istenen davranış değişikliğinin sağlanması için
metnin, onda merak duygusu uyandırması, onu düşündürmesi, onun duyarlılıklarını
beslemesi sağlanmalıdır (Kaya, 2010: 47). Ayrıca ders kitapları muhteva ve içerik
özellikleri olarak öğrencinin düşünme gücünü geliştirecek biçimde düzenlemelidir
(Calp, 2010: 359, 362). Nitekim Türkçe ders kitaplarında yer alan bilgilendirici metinler
vasıtasıyla öğrenciler, farklı düzeydeki düşünceleri saptayabilir, bunları kendi
fikirlerini organize etmede kullanabilir; dolayısıyla da eleştirel düşünme becerisi
geliştirilebilir (Pithers and Soden, 2000: 244). Tüm bunlar göz önünde
bulundurulduğunda Türkçe öğretiminde kullanılan ders kitaplarının niteliği ve önemi
daha iyi anlaşılır.
Sosyalleşmenin temel aracı dil ve eğitimin ana gayesi de sosyalleşme olduğuna
göre okullarda okutulan ders kitaplarının aslî görevi öğrencilere kültür dilini
öğretmektir (Karakuş, 2002: 231)Türkçe ders kitaplarında yer alan metinler,
öğrencilerin eleştirel ve yaratıcı düşünme becerilerini geliştirmede önemli bir araç
6
Elif AKTAŞ – Yasemin BAKİ
konumundadır. Bu açıdan Türkçe ders kitaplarında özellikle bilgilendirici türde
metinlere yer verilmesi ve bu metinlerin organizasyonunun düşünceyi geliştirmeye
yönelik teknikleri içermesi gerekmektedir.
1.1. Dil- Düşünce
Günümüzde dil ile düşünce arasındaki ilişki konusuna mantık, psikoloji,
felsefe, sosyoloji, kültürel antropoloji gibi disiplinler açısından yaklaşılmakta ve bu
yaklaşımlara göre farklı sonuçlar elde edilmektedir. Dil ile düşünce arasında kesin bir
ilişkiden söz edilmekle birlikte bu ilişki bugün bile tam olarak bilimsel anlamda
çözülebilmiş değildir. Düşünme eyleminin somutlaştırıldığı kültürel bir kalıp olan dil
ile düşünce arasında uygunluk olduğu biçimindeki bir anlayış, ilk olarak Platon
tarafından savunulmuş, günümüzde de bazı filozoflarca yeniden gündeme
getirilmiştir (Gündoğan, 1998: 1).
Düşünme insanın doğuşu ile başlayan, sonraki süreçte doğrudan veya dolaylı
olarak geliştirilebilen insana özgü bir niteliktir. Günümüzde en çok kabul gören tarifi
ile düşünme; bir sonuca varmak amacıyla bilgileri, kavramları incelemek,
karşılaştırmak ve aralarında ilişkiler kurarak başka düşünceler üretmek işlemidir. Bu
işlemlerin neticesinde ortaya çıkan zihinsel ürüne de ‚düşünce‛ denir (TDK, 2005).
Düşünme, bir durumu anlamlandırmada amaca yönelik olarak yapılan aktif ve
karmaşık zihinsel modelleme sürecidir (Erdem, 2005: 126). Lipman’a göre ise düşünce,
olaylar arasındaki farklılıkları ve benzerlikleri tespit edebilme becerisidir (2003: 23).
Düşünebilme ayrıcalığından dolayı diğer canlılardan farklı olarak nitelendirilen
insanoğlu, bu beceriyle hem kendisinin hem de evrenin varoluş anlamını fark etmiş ve
bu yolda edindiği bilgilerle geleceğine yön verme imkânına kavuşmuştur. Her ne
kadar bu gizil güç, bireyde doğumla beraber potansiyel olarak bulunsa da zamanla
geliştirilebilen bir nitelik de göstermektedir (Ünalan, 2010: 8).
Başka bir ifadeyle düşünme; gözlem, tecrübe, sezgi, akıl yürütme ve diğer
kanallarla elde edilen bilgiyi kavramsallaştırma, uygulama, analiz ve
değerlendirmenin disipline edilmiş şeklidir. ‚Mevcut bilgilerden başka bir şeye
ulaşma‛ ve ‚eldeki bilgilerin ötesine gitme‛ gibi zihinsel aşamalar içeren düşünme
kavramı; eleştirel düşünme, problem çözme, bilimsel düşünme, analitik düşünme,
tümevarım, tümdengelim düşünme ve ilişkisel düşünme olarak sınıflandırılabilir
(Özden, 2005: 139).
‚Dil mi öncedir, yoksa düşünce mi öncedir?‛ yani insan konuştuğu için mi
düşünür; düşündüğü için mi konuşur, sorusu yüzyıllardır tartışılmış ve konuya hâlâ
bilimsel bir çözüm getirilememiştir. Platon (İ.Ö. 427-347), ‚Düşünme, sessiz bir
konuşmadır.‛ derken dile öncelik tanımıştır. Ancak sağır ve dilsizler üzerinde yapılan
araştırmalara göre insanda zihinsel faaliyetlerin, bir başka ifadeyle düşüncenin
oluşmasında zihin etkinliğinin ve dil becerilerinin önemli bir role sahip olduğu kabul
edilmektedir. Aristoteles'e göre düşünme, insanı hayvandan ayıran belirgin bir
özniteliktir, usun bağımsız ve kendine özgü eylemidir, karşılaştırmalar yapma, ayırma,
birleştirme, bağlantıları ve biçimleri kavrama yetisidir. Aristo'ya göre doğru
Ortaokul 8. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarındaki Okuma Metinlerinin Düşünceyi… 7
düşünmenin kurallarını belirleyen bilim mantıktır (Akt.: Aksan, 2007: 53-54).
Humbolt’a göre ise “Düşünceler dili yarattığı gibi, diller de düşünceleri yaratır. Dil,
düşünceyi tamamlayan, düşünceyi yaratan bir şeydir. Ancak dilini oluşturan, yükselten bir
toplum gerçek bir düşünce etkinliği gösterebilir. Dilin yapısıyla bütün entelektüel etkinliklerin
başarısı arasında açık bir bağlantı vardır. Ancak yüksek bir olgunluğa erişen dillerde gerçek bir
düşünce etkinli meydana gelebilir.” (Akt. : Akarsu, 1998: 43).
İnsan, sadece konuşan bir varlık değil, düşünerek konuşan bir varlıktır. İnsanı
diğer canlı varlıklardan ayıran dil, düşünceyi geliştirmesi yönüyle daha da önem
kazanan bir kavramdır. İnsanoğlu düşünce yetisine sahip olduğu için dili
kullanmaktadır (Yıldız, 2008: 16). Dil, düşünceyi kuran, oluşturan güçlerini geliştirme,
onlara Türkçenin söz değerleriyle düşüncelerini biçimlendirme yetisi kazandırması
yönüyle önemli bir beceridir (Özdemir, 1990: 856).
1980’li yıllardan itibaren düşünme becerilerinin eğitimi ve geliştirilmesi
konusunda çalışmaların arttığı görmek mümkündür. Farklı tür ve düzeylerde
yürütülen çalışmaların birinci sınıf düzeyine kadar indiği dikkat çekmektedir. 20.
yüzyılın sonuna kadar problem çözme ve karar verme gibi temel becerilerin
geliştirilmesine yönelik çalışmalar başlatılmış ve bu tür becerilerin bazılarının
ilköğretim programlarına eklenebileceği fikri de kabul görmüştür (MEB, 2007, 5). Bu
amaçla hazırlanan Düşünme Eğitimi Öğretim Programı’nın (2007) vizyonu, “düşünme
sürecinde temel düşünme becerilerini kullanarak kişisel bir düşünme geleneği oluşturabilen, bu
geleneği dil ve düşünme bağlantısı kurarak bir yaşam becerisine dönüştürebilen, farklı
düşüncelere saygı duyan bireyler yetiştirmektir.” (MEB, 2007: 6).
Aynı zamanda Düşünme Eğitimi Dersi Öğretim Programı ile; öğrencilerin
düşünme eylemi üzerine düşünen, kendi düşünme yollarının farkında olan,
düşünmenin geliştirilebilen bir beceri olduğunun farkında olan bireyler olarak
yetiştirmeleri de amaçlanmaktadır (MEB, 2007: 6).
Aynı anlayış doğrultusunda hazırlanan Yaratıcı Düşünme Dersi Öğretim
Programı’nın (2012) vizyonu ise; akıcı, esnek, özgün ve ayrıntılı fikirler üretme
becerisini kullanarak kişisel yaratıcılık gücünü geliştiren ve yaşam tarzına
dönüştürebilen farklı düşüncelere hoşgörü gösterebilen bireyler yetiştirmektir (MEB,
2012: 5).
Öğrencilerin düşünme becerilerini geliştirmeyi hedefleyen MEB, son yıllarda
yayımladığı öğretim programlarıyla yapılandırmacı yaklaşımın vizyonunu yakından
ilgilendiren ‘düşünen birey’ler yetiştirmek yolunda somut adımlar atmaktadır.
Kelimeler, dilin en küçük birimidir ve insanlar duygu ve düşüncelerini
kelimelerle karşısındakine aktarırlar. Dil ve düşünce arasındaki bu gizli bağı sağlayan
kelimeler, insanın düşünce gücünün sınırlarını da belirler. İnsan bildiği kelime sayısı
8
Elif AKTAŞ – Yasemin BAKİ
kadar düşünür. İyi bir kelime serveti sahip olan insan mantıklı hareket eder ve
toplumun kanun ve kurallarına uyar. İnsan ruhunun, kullandığı kelimelerden ibaret
olduğunu; duygu, düşünce ve hayallerin bu kelimelerin içinde gizlendiği gerçeğini
savunan Karakuş’a göre öğrencinin kelime servetini artırmak için Türkçe ders
kitaplarında yer alan metinler en etkili araçtır (2002: 247). Düşüncenin gelişimi,
kullanılan kelime sayısıyla doğru orantılı olduğundan ve çocuk, zekâsını kelimelerle
açığa vuracağından hayatın her aşamasında dil öğretiminin önemi büyüktür.
Dili, düşüncelerin askısı ve iç benliğimizin aynası olarak nitelendiren bir diğer
görüşü savunanlar ise, dildeki kelime sayısının artmasıyla düşüncenin de geliştiğini
vurgulamaktadırlar. Bu görüşü savunanlara göre beynin düşünme alanının genişliği
ve derinliği dildeki sözcük sayısıyla doğru orantılıdır. Düşünceler, sözcüklerle
oluştuğu için dilde ne kadar sözcük varsa, düşüncelerin de ancak o kadar
geliştirilebileceği ifade edilmektedir (Cem, 1978: 8). Kelimeler, aynı zamanda
düşündürme aletidir. İşittiğimiz veya okuduğumuz bir kelime hafızamızın bir
yerlerinde uyandırılmayı bekleyen bazı düşünceleri tetikleyebilir. Biz de kullandığımız
kelimelerle başkalarının zihninde yeni düşünceler uyandırabiliriz (Demir, 2011: 208).
Düşünerek konuşan bir varlık olan insanın düşünme gücü doğuştan gelen bir
potansiyel olsa da bu güç, fizyolojik ve biyolojik olgunlaşma ile doğru orantılı olarak
gelişir. Bu gelişme düzeyine paralel olarak çocuk, 18 ayda kelimeleri bir araya
getirmeye ve gramerini öğrenmeye başlar. Bu öğrenme, 0-4 yaş arasında zihnî
işlemlerin kavrandığı, 7-11 yaş arası somut işlemlerin, 12-14 yaş arası da soyut
işlemlerin tecrübe edildiği dönemdir (Ünalan, 2010: 7-9). Bu nedenle bilgilendirici
metinler ve bu metinlerde yer alan düşünceyi geliştirmeye dayalı teknikler, 8. Sınıf
Türkçe ders kitaplarında yoğun olarak kullanılmalıdır.
Türkçe öğretiminde seçilen kaynak metinlerle öğrencilerin dil ve düşünce
yapısını geliştirmek amaçlanmaktadır. Bu gelişimin gerçekleşmesi için seçilen
metinlerin öğrencinin dil ve düşünce becerilerini geliştiren bilimsel araştırmalar
sonucunda elde edilmiş metinler olmalıdır (Karakuş, 2012: 2)
Cemiloğlu’na göre gelişim psikolojisi verileri çocuğun zihin gelişiminde soyut
düşünmenin on bir yaş civarında başladığını göstermektedir. O halde düşünceye
dayalı türlerin ortaokulda (5–8. sınıflarda) verilmesinin daha doğru bir belirleme
olduğu söylenebilir. Düşünceye dayalı türlerin ise söyleşi/sohbet, deneme, fıkra ve
makale şeklinde kolaydan zora, yüzeyselden derinlemesine doğru bir yol izlenerek
uygulanması gerekmektedir (2004: 29–71).
Alain’e göre doğru düşünmek, kendi dilini bilerek kullanmakla gerçekleşebilir.
Ona göre dil, insanlığın yüzyıllardan beri edindiği ve denediği gerçek ve hikmetleri
saklayan bir hazinedir (Akt.: Kaplan, 1999: 121). ‚Dilimin sınırları düşüncemin
sınırlarıdır.‛ diyerek insanın dili ölçüsünde düşünebileceğini vurgulayan
Wittgenstein’ın da belirttiği üzere dil becerilerinin geliştirilmesi aynı zamanda
düşünme becerilerinin geliştirilmesi anlamına gelmektedir (Akt.: Kurudayıoğlu, 2011:
215).
Ortaokul 8. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarındaki Okuma Metinlerinin Düşünceyi… 9
Vendryes’e göre dil düşüncenin hem ürünü hem de koşuludur. Dil basit bir
yardımcı olmanın ötesinde düşüncenin vazgeçilmez ortağıdır. İnsan beyninde
kelimeler nesnelerin imgeleriyle birlikte doğmuşlardır (2001: 21). İnsanın düşüncesinin
bilincine varmasını dil sağlamıştır (2001: 16). İnsan, nesnelerin varlığını ancak onları
adlandırarak kavrayabilmiştir. Dünya, düşünce düzlemine aktarıldığında bir
karışıklıklar bütünü olmaktan çıkmıştır. Bu da her nesneye bir isim verilerek
yapılmıştır (2001: 22). Düşüncenin düşünce değeri taşıyabilmesi için dile gereksinim
vardır. Çünkü konuşan kişinin kullandığı kelimenin karşılığı olan varlık, dinleyenin
beyninde ancak kelimenin sembolüyle belirir. Dile getirilemeyen bir varlıktan, bir
düşünceden söz edilemez. Dolayısıyla kelimeler, bu anlamda düşünme ve fikir üretme
aracıdır.
Dil, düşünme eylemi açısından ele alındığında insanı insan yapan her şeyin
büyük ölçüde dilde yer aldığı ya da dile yansıdığı görülür. Bu anlamda dil, bireyin
bilincini oluşturan, benliğini biçimlendiren temeldir. Düşüncenin tüm boyutlarına
ulaşabilmesi için dil gereklidir; kendisine belli bir biçim verecek anlatım kalıbı
bulamayan yerde düşünce de gelişemez. Dille düşüncenin birbirini sürekli biçimde
etkilediği, birbirini desteklediği, geliştirdiği ve güçlendirdiği kabul edilmektedir
(Vardar, 2001, 13-14).
Dilin düşünceyi geliştirme hatta mümkün kılma işlevine değinen Erkman,
düşüncenin dil sayesinde biçimlendiğini, düşündüğümüzün bilincine varmamızı
sağlayanın da dil olduğunu vurgulayarak iki kavram arasındaki ilişkinin önemini
vurgular (2007, 33).
Dil becerilerinin geliştirilmesi; dikkat çekici, sağlam ve anlaşılır bir üslûba
sahip, öğrencinin düzeyine uygun metinler aracılığıyla sağlanır. Metinler öğrencinin
düşünme, anlama, sorgulama, inceleme, araştırma, keşfetme, günlük hayatla
ilişkilendirme ve değerlendirme gibi becerileri geliştirici nitelikte olması gerekmektedir
(Güneş, 2007, 305) Öğrencilerin dil becerilerini geliştirmeyi amaçlayan Türkçe dersi,
böylelikle düşünme becerilerinin geliştirilmesine en çok hizmet eden ders olma özelliği
göstermektedir. Bireyler sahip oldukları kelime hazinesi ve dil becerileri nispetinde
düşünürler. Bu nedenle bireylerin okul öncesi dönmeden başlayarak dil becerilerinin
geliştirilmesi oldukça önemlidir.
Türkçe öğretimi öğrencilere okuduğunu anlama ve ana fikri çıkarabilme
yanında yazarın niyetini anlama, tefsir ve yorumlarını değerlendirme yeteneği de
kazandırmalıdır. Zorunlu eğitimi bitiren öğrenciler okuduklarından ve
dinlediklerinden mantıksal çıkarımlarda bulunmayı, satır aralarını okumayı, değişik
imaları görebilmeyi ve sonuç çıkarmayı alışkanlık haline getirmiş olmalıdır (Özden,
2005: 147).
Sever’e göre de Türkçe öğretiminde, öğrencilerin ilgi, ihtiyaç ve dil aşamalarına
10
Elif AKTAŞ – Yasemin BAKİ
uygun olarak seçilen nitelikli metinler, onların duygu ve düşünce eğitiminde önemli
sorumluluklar üstlenir (2006: 11).
Türkçe öğretimi büyük ölçüde ders kitaplarındaki metinlere dayalı olarak
yürütülmektedir. Metin üzerinde yapılan çalışmalarla öğrencilere dinleme, konuşma,
okuma ve yazma alanında türlü beceriler kazandırılmakla birlikte onların yaratıcı ve
eleştirel düşünme becerilerinin geliştirilmesi de amaçlanmaktadır (Özbay, 2009: 170).
Son dönemlerde oldukça önem kazanan eleştirel ve yaratıcı düşünme
becerisinin öğretilebilir bir beceri olduğu kabul edilmektedir. Bu becerinin
geliştirilmesinde öğretmene düşen en önemli görev öğrenciye eleştirel düşünmeyi
sağlayacak ortam ve durumların sunulmasıdır (Pithers and Soden, 2000: 242 )
Dolayısıyla Türkçe öğretiminde önemli bir kaynak konumunda olan ders kitaplarında
da düşünceyi geliştiren bilgilendirici metinlere yer verilmesi gerektiği ortadadır.
8. sınıfta düşünce yazılarıyla tanışan öğrencinin, hem sanatsal yaratma hem de
düşünce sistematiğinin geliştirilmesi, bunların bütünlük taşıyacak tarzda aktarılması,
düşünce yazısı dediğimiz fikir yazısı türleriyle gerçekleştirilecektir (Cemiloğlu, 2003:
71).
Türkçe öğretiminde metinler; öğrencilerin zihinsel, sosyal ve dil becerilerini
geliştirmede birer araç işlevi görür. Metinler, duygu ve düşüncelerin mantıksal bir
bağlamda düzenlendiği örüntülerdir (Güneş, 2007: 215) Metin aracılığı ile öğrenme
aşamasındaki çalışmalarda ağırlıklı olarak bilgiyi zihinde yapılandırma ile
öğrencilerde temel, zihinsel ve üst düzey düşünme becerilerini geliştirme
amaçlanmaktadır. Bu nedenle metin aracılığıyla öğrenme aşamasında yapılacak
çalışmalarda öğretmenler, öğrencilere bilgiyi hazır vermeleri yerine bilgiyi daha çok
kendilerinin yapılandırmalarına yardım etmelidirler. Bu amaçla öğrencilere, sorun
çözme, karar alma, kavramlaştırma, eleştirel ve yaratıcı düşünmeyi geliştirme
çalışmalarında rehberlik etmelidirler (Güneş, 2009: 19; Demirel, Şahinel: 2006: 13).
Ders kitaplarındaki metinler genel olarak, bilgi vermeye dayalı metinler ve
hikâye etmeye dayalı metinler olarak ikiye ayrılmaktadır. Bilgilendirici metinler,
öyküleyici metinlere göre daha karmaşıktır ve öğretilmesi daha zordur. Üzerinde
anlaşılmış tek bir yapı olmamasına rağmen araştırmacılar bu tür metinleri beş ana
başlık altında ele almışlardır. 1) Tanımlama. 2) Kronolojik sıralama. 3) Karşılaştırma ve
kıyaslama. 4) Neden-sonuç ilişkisi. 5) Problem çözme (Akyol, 2010: 184-185; Güneş,
2007: 224).
Bilgi vermeye dayalı metinler, yapısal açıdan yüksek seviyeli metinlerdir. Bu
tür metinlerde ana fikir ve yardımcı fikirlerin tespiti son derece önemlidir. Ancak konu
ne kadar zor olursa olsun açık ve organize bir şekilde hazırlanan metin, anlamayı
kolaylaştırmaktadır. Yüksek seviyeli metinlerdeki fikirsel yapı ve organizasyonun
kullanımını öğrenen öğrenciler metni daha iyi anlamakta ve anladıklarını daha iyi
hatırlamaktadır (Wixon ve Peters, 1987, Akt.: Akyol, 2010: 200-201).
Ortaokul 8. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarındaki Okuma Metinlerinin Düşünceyi… 11
Aktaş ve Gündüz, metin bağlamında anlatım türleri için anlatım biçimi
terimini, metin türü olarak yazı ve metin tarzı terimini kullanmış ve bunları form
yazılar, öğretici metinler, itibarî *anlatı, kurgusal+, lirik, dramatik metinler olarak
sınıflamışlardır (2008: 201).
Ders kitabından, ansiklopedilerden, dilekçe, mektup, karar, ilan, rapor, tutanak
gibi belli ve geliştirilmiş bir formu olan metinlerden; deneme, makale, eleştiri, kronik
gibi malzemenin kullanılışına göre türsel özellik taşıyan metinlere kadar tüm bilgi
vermeyi amaç edinen metinlere öğretici/didaktik metinler adı verilmektedir (Gündüz,
Şimşek, 2011: 35).
Türkçe Öğretim Programında öğrencilerin yapıcı, yaratıcı, akılcı, eleştirel ve
doğru düşünme yollarını öğrenmeleri, bunları bir alışkanlık hâline getirmelerini
öngören bir yaklaşım esas alınmıştır. Ayrıca programda anlama, sıralama, ilişki kurma,
sınıflama, sorgulama, eleştirme, tahmin etme, analiz, sentez yapma, yorumlama ve
değerlendirme gibi üst düzey zihinsel beceri gelişimini esas almıştır (MEB, 2006: 4) Bu
temel zihinsel beceriler, işlenen metinden hareketle öğrencinin kendi yaşamı, sınıf ve
okul ortamında edinilmeli ve öğrencinin hayatı boyunca kullanabileceği bir edime
dönüşmelidir. Türkçe Öğretim Programı içerdiği kazanımlarla eleştirel ve yaratıcı
düşünme gibi temel becerilerin gelişmesini sağlamayı hedef almaktadır (MEB, 2006: 5)
Bilgilendirici metinler, okuyucuyu herhangi bir konu hakkında bilgilendirme
amacı taşıyan metinlerdir. Öyküleyici metinler gibi sabit bir yapısı olmadığından,
anlaşılması daha zordur. Bilgilendirici metinlerde metnin yapısının oluşturulmasında
okunun içeriği belirleyici olmakla birlikte tanıtmaya yönelik, kronolojik sıralamaya
yönelik ve problem çözmeye dayalı metin yapısı olarak gruplandırılabilir (Coşkun,
2007: 260-261). Bu şekilde organize edilen metinlerde kullanılan düşünceyi geliştirme
teknikleri de metnin yapısına bağlı olarak değişiklik arz etmektedir.
1.2. Düşünceyi Geliştirme Teknikleri
Anadili öğretimindeki temel amaçlardan biri, bireyin iletişim yetisini en üst
noktaya taşımak; bir diğeri dinleme, konuşma, okuma, yazma gibi temel dil
becerilerini geliştirecek bir bilişsel yapı oluşturmaktır. Bu bakımdan anadili
öğretiminin, salt bilgi aktarımı yerine, düşünme yeteneğini geliştirici bir nitelik
taşıması gerekir. Kuzu’ya göre anadili öğretimiyle sağlanabilecek düşünsel gelişim
çizgisi şöyledir:
1. Açık ve mantıklı düşünme yeteneği,
2. Çözümleme yeteneği,
3. Sentez yeteneği,
4. Usa vurma, muhakeme yeteneği,
12
Elif AKTAŞ – Yasemin BAKİ
5. Eleştirme yeteneği,
6. İmgeleme,
7. Belleği güçlendirme, ezber yeteneği,
8. Sezgisel düşünme gelişimi.
Bu düşünsel gelişim de algılama, uslamlama, yorumlama ve yargılama olmak
üzere dört temel eylem çerçevesinde tanımlanmaktadır (2004, 57). Üst düzey zihinsel
becerilerin kullanımını gerektiren bu düşünsel gelişim çizgisi, yapılandırmacı
yaklaşımı esas alan Türkçe dersinin de kazanımları arasında yer almaktadır.
Düşünceyi geliştirici tekniklerin kullanıldığı metin yapılarının çözümlenmesiyle
kazanılabilecek bu beceriler, bireyin tüm yaşamı boyunca gereksinim duyacağı temel
becerilerdir.
Türkçe Öğretim Programında (2005), düşünceyi geliştirme teknikleri ile ilgili
kazanımlara yer verilirken bu becerilerin nasıl kazandırılacağı konusunda somut bir
bilgiye rastlanmamaktadır. Bu tekniklerin kazanımına yönelik bilgi, programda ‘Planlı
yazma’ başlığı altında ‚Konunun özelliğine uygun düşünceyi geliştirme yollarını kullanır.”
maddesi ile dile getirilmektedir. ‘Planlı yazma’ya yönelik ‘Açıklamalar’ başlığı
altındaki ‚Tanımlama, betimleme, örnekleme, karşılaştırma, tanık gösterme, benzetme ve
sayısal verilerden yararlanılarak ana fikir desteklenir.” maddesi düşünceyi geliştirme
yollarının yazılı anlatımdaki yerine dikkat çekmektedir (MEB, 2005: 30).
‚Öğrenciler, türün özelliklerini en iyi temsil eden metinler aracılığıyla tür hakkında
genel olarak bilgilendirilir. Metinde kullanılan anlatım biçimleriyle düşünceyi geliştirme
yollarının türle ilgisi vurgulanır.‛ (MEB, 2006: 25). maddesi düşünceyi geliştirme
tekniklerinin programdaki yerine dikkat çekmektedir.
Öğrenciler, Türkçe dersinde işlenen bir metindeki düşünceyi geliştirme
tekniklerini tespit ederek çıkarımları irdeleme, ulaştığı sonuçları değerlendirme,
metnin satır aralarını okuma ve yazarın niyetini anlama becerisi elde etmektedirler.
Bireyin yaşam boyu kullanacağı bu becerilerin edinilmesinde Türkçe dersinde metin
merkezli yürütülen etkinliklerin önemi büyüktür.
Genellikle fikir yazılarında, yazarın konu hakkındaki düşüncesini okura
benimsetmek için başvurduğu yöntemlere düşünceyi geliştirme yolları / yöntemleri /
teknikleri denir. Bu yöntemler bir bakıma metin yazarının düşüncesini inandırıcı
kılmak, somutlaştırmak için başvurduğu yollardır.
“Düşüncenin karşı tarafa aktarımı sırasında, gerek dili estetik ve üst düzeyde kullanan
edebî eser yazarlarının, gerek sınıfta ders anlatan öğretmenin, gerekse de pazarda tezgâhta
satışını yaptığı malın kalitesine anlatan pazarcının bilinçli yahut bilinçsiz olarak kullandığı
çeşitli teknikler vardır.” Kurudayıoğlu, günlük hayat içerisinde genellikle farkına
varılmadan kullanılan bu teknikleri ‘düşünceyi geliştirme teknikleri’ olarak
isimlendirmektedir (2011: 216).
Düşünceyi geliştirme tekniklerinin kullanımı metnin anlatım biçimiyle
Ortaokul 8. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarındaki Okuma Metinlerinin Düşünceyi… 13
doğrudan ilişkilidir. Esasında bu teknikler, daha çok açıklama ve tartışma anlatım
biçimleriyle kullanılır. Ancak, betimleme ya da öyküleme anlatım biçimlerinin içinde
de düşünceyi geliştirme tekniklerinden bazıları kullanılabilir. Söz konusu teknikler
sanatsal anlatım biçimleriyle kullanıldıklarında, görevleri değişir. Sözgelimi
betimlemenin yanındaki karşılaştırma ya da tanık gösterme düşünceyi geliştirme
tekniği olarak adlandırılamaz. Açıklamanın yanındaki benzetmeyle betimlemenin
yanındaki benzetmenin ya da somutlamanın-soyutlamanın işlevleri farklıdır. Aynı
şekilde, betimlemenin-öykülemenin yanındaki konuşturma sanatsal bir amaç için
kullanılırken, açıklamanın-tartışmanın yanındaki konuşturma düşünsel amaca
yöneliktir (Akbayır, 2010: 78).
Düşünceyi geliştirme tekniklerini şöyle sıralamak mümkündür:
Karşılaştırma, “Kişi ve nesnelerin benzer veya aynı yanlarını incelemek için
kıyaslama, mukayese etme.” (TDK, 2005) olarak tanımlanan bu yöntemin amacı,
aralarında benzerlikler ve ayrılıklar bulunan iki şeyden birinin daha farklı olduğunu
belirtmektir (Akbayır, 2010: 78). Akyol’a göre, karşılaştırma ve kıyaslama türü
metinlerde iki veya daha fazla ana fikrin ve bu ana fikirleri destekleyen alt fikirlerin
birbirlerine benzerliklerini ve zıtlıklarını ortaya koyma söz konusudur (2010: 184).
Örnekleme, bir düşünceyi açıklamak ve tartışmak üzere en çok başvurulan
yoldur. Örneklemeye, genellikle somutlaştırmak amacıyla başvurulur. Yerinde
kullanılan örnek, kimi durumlarda sayfalarca açıklamadan daha etkili olur. Benzerlik
ve temsil etme ilkesine dayanan bu teknikte örnek, bir geneli temsil etmek üzere
seçilir. Burada önemli olan, söz konusu örneğin genelle benzeşme ve onu temsil etme
yeteneğidir (Akbayır, 2010: 79-80).
Tanık Gösterme/Alıntılama, düşüncelerin geçerliliğini bir başka kişinin
özellikle de üzerinde durulan konuda yetkinliğini kanıtlamış bir kişinin tanıklığı
yoluyla temellendirme tekniğidir. Bir savı inandırıcı kılmak amacıyla bilim, sanat ve
siyaset insanlarının sözlerinden yararlanma yöntemi olarak da tanımlanan
alıntılamada, yazarın görüşüyle tanığın sözü birbirine çok yakın olduğu için
inandırıcılık artar.
Yazar, düşüncesini açıklamasına yardım eden ya da kendisine esin kaynağı
olan, başkasına ait bir düşünceyi yazısında kullanabilir. Bunu da düşünceyi ortaya
koyan kişinin kendi dili ile olduğu gibi aktarma ya da kişinin düşüncesini özetleme
yoluyla gerçekleştirir. Bu tür alıntılamada alıntıyı yapan, onu kendi anladığı biçimde
ve kendi dil deneyimi içinde anlatır (Akbayır, 2010: 80-81).
Kanıtlama/Sayısal Verilerden Yararlanma, Bir savı doğrulamak amacıyla;
belge, herkesçe kabul edilen bilimsel yasalar, istatistikler gibi sayısal /nesnel verilerden
yararlanma yöntemidir. Genellikle tartışmacı anlatım biçimiyle yazılan metinlerde
kullanılır.
14
Elif AKTAŞ – Yasemin BAKİ
İstatistiklerin bilimsel veriler oldukları kabul edildiği için, inandırıcı bir etkisi
olduğu bilinmektedir. Ancak bu durumda istatistiğin güvenilir bir elden çıkmış
olması önemlidir (Akbayır, 2010: 81).
Tanımlama, herhangi bir şeyi özel ve değişmez nitelikleriyle tanıtmaktır. Bir
kavram, bir varlık ya da nesne niteliklerine göre ya da bu nitelikleri hazırlayan neden-
sonuç ilişkisine göre tanımlanabilir. Tanımlamaların yazıdaki yeri sınırlıdır, işlemekte
olduğumuz konunun birtakım anahtar kavramları olabilir. Bunlar genellikle,
tanımlarla belirginleştirilir.. Tanımlama, sözcüğün gösterdiği varlığın ya da nesnenin
yapısını, niteliklerini, temel özelliklerini, benzerlerinden ayrılan özelliklerini, işlevini
dil aracılığıyla ortaya koymadır (Akbayır, 2010: 81).
Akyol’a göre tanımlama türü metinlerde temel fikir, bir dizi detay veya örnekle
betimlenmeye çalışılır. Bilimsel kavramların tanımlanması, gezi broşürlerinin yazımı,
herhangi bir varlığın özelliklerinin dile getirilmesi bu tür yazıların konusu olabilir
(2010: 184, 189).
Amaç ve Önem
Bu çalışmanın amacı, MEB Talim-Terbiye Kurulu Başkanlığının 2012-2013
eğitim-öğretim yılında ortaokullarda okutulmak üzere yayımladığı genelge esas
alınarak seçilen 8. sınıf Türkçe ders kitaplarında yer alan okuma metinlerindeki
düşünceyi geliştirme tekniklerini incelemektir. Bu araştırma ile dil ve düşünce
arasındaki ilişkiden hareketle bu ilişkinin geliştirilmesinde başat bir görev üstlenen
Türkçe dersinin öğretiminde kullanılan temel kaynak olan ders kitaplarındaki
düşünceyi geliştirme tekniklerinin nitelik ve nicelik açısından ortaya konulması
amaçlanmaktadır.
Evren ve Örneklem
Araştırmada 2012-2013 yılında okutulmak üzere yayınlanan MEB, Enderun ve
Bisiklet yayınlarına ait 8. sınıf Türkçe ders kitapları araştırmanın evrenini, örneklemini
ise bu yayınlara ait ders kitaplarındaki bilgilendirici metinler oluşturmaktadır. Bu ders
kitaplarının seçiminde MEB’in yayımladığı ‘2012-2013 Eğitim-Öğretim Yılında
Okutulacak İlköğretim ve Ortaöğretim Ders Kitapları’ konulu 2652 sayılı Tebliğler
Dergisi esas alınmıştır (MEB, dhgm. meb. gov. tr/yayımlar/dergiler/Tebliğler Dergisi / 2652.
pdf)
Araştırma Problemi
Bu araştırmada; ‚Ortaokul 8. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki bilgilendirici
metinlerde düşünceyi geliştirme teknikleri ne sıklıkta kullanılmaktadır?‛ sorusunun
cevabı aranmaktadır.
Araştırmanın Alt Problemleri
1. 8. Sınıf MEB yayınlarında yer alan bilgilendirici metinler ve bu metinlerde
yer alan düşünceyi geliştirme tekniklerinin dağılımı nasıldır?
Ortaokul 8. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarındaki Okuma Metinlerinin Düşünceyi… 15
2. 8. Sınıf Bisiklet yayınlarında yer alan bilgilendirici metinler ve bu metinlerde
yer alan düşünceyi geliştirme tekniklerinin dağılımı nasıldır?
3. 8. Sınıf Enderun yayınlarında yer alan bilgilendirici metinler ve bu
metinlerde yer alan düşünceyi geliştirme tekniklerinin dağılımı nasıldır?
Sayıltılar
1. Araştırmada konu ile ilgili literatür taramasının yeterli olduğu
varsayılacaktır.
2. Araştırma için seçilen örneklem araştırmanın evrenini temsil edecek nitelikte
olacaktır.
Yöntem
Bu çalışmada betimsel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Betimsel yöntem
yaşayanların, hali hazırda var olanların, yaşananların ne olduğunun açıklanarak ortaya
koyulması olarak adlandırılır. Bu yöntemde varlığını sürdüren olgular ele alınır;
olgulara ya da olaylara müdahale edilmez, akışı engellenmez ve ortama yeni bir
değişken sokulmaz, olay nasıl işliyorsa öyle ele alınıp incelenir (Kaptan, 1998; Karasar,
2011).
Çalışma kapsamındaki kitapların değerlendirilmesinde mevcut durumu ortaya
koymak ve toplanan verileri derinlemesine incelemek için nitel araştırma
yöntemlerinden betimsel analiz ve içerik analizi birlikte kullanılmıştır. “Betimsel
analizde elde edilen veriler, önceden belirlenen temalara göre özetlenir ve yorumlanır. Bu tür bir
analizde amaç, elde edilen bulguları düzenlenmiş ve yorumlanmış bir şekilde okuyucuya
sunmaktır.” (Yıldırım ve Şimşek, 2008, 224). Çalışmada betimsel analiz yöntemiyle
özetlenen ve yorumlanan veriler, içerik analizinde daha derin bir işleme tabi tutulmuş
ve betimsel yaklaşımla fark edilemeyen kavram ve temalar bu analiz sonucu ortaya
konmuştur. İçerik analizi, mesajda bireyi görünmeden etkileyen ögelerin
belirlenmesine yönelik ikinci bir okuma olarak tanımlanabilir. Bu analizde betimlenen
ögelerden hareketle bir yorum getirme amacı vardır (Bilgin, 2006: 1).“İçerik analizinde,
sistemli ve objektif bir şekilde mesajların spesifik özellikleri tanımlanarak tahminlerde
bulunulur. Buna göre birbirine benzeyen veriler belirli kavramlar ve temalar çerçevesinde bir
araya getirilir, bu kategorilerin dokümanda yer alma sıklığını belirlenir ve bunlar okuyucunun
anlayabileceği bir biçimde düzenlenerek yorumlanır.” (Balcı, 2007: 183-184).
Model
Araştırmada tarama modeli kullanılarak alan-yazın taraması yapılmıştır. Tarama
modelleri geçmişte ya da halen var olan bir durumu var olduğu şekliyle betimlemeyi
amaçlayan araştırma yaklaşımlarıdır. Araştırmaya konu olan olay, birey ya da nesne,
kendi koşulları içerisinde gözlenerek betimlenir. Tarama araştırıcısı, nesnenin ya da
16
Elif AKTAŞ – Yasemin BAKİ
bireyin doğrudan kendisini inceleyebileceği gibi, önceden tutulmuş çeşitli kayıtlar ve
alandaki kaynak kişilere başvurarak, elde edeceği dağınık verileri, kendi gözlemleri ile
bir sistem içinde bütünleştirerek yorumlamak durumundadır (Karasar, 2011).
Araştırmada bu yöntemle MEB, Bisiklet ve Enderun yayınlarına ait 8. sınıf
Türkçe ders kitaplarındaki bilgilendirici metinler alan-yazın taraması ile taranmış ve
bu metinlerde yer alan düşünceyi geliştirme teknikleri içerik analizi ile tespit
edilmiştir.
Veri Toplama Aracı
Bu araştırmada nitel veri kaynağı olarak MEB, Bisiklet ve Enderun yayınlarına
ait 8. sınıf Türkçe ders kitaplarından yaralanılmıştır.
Verilerin Analizi
Araştırma sonucunda elde edilen verilerin frekans (n) ve yüzde (%)
hesaplamaları SPSS 15. 0 paket programı kullanılarak yapılmıştır.
Bulgular ve Yorumlar
Tablo 1: MEB Yayınları 8. Sınıf Ders Kitabındaki Düşünceyi Geliştirme Tekniklerinin
Yüzde ve Frekans Analizleri
TEMA
Metnin Adı
Tanımlama Örnek
lendirme
Sayısal
Veriler
den
Yararlanma
Karşılaş
tırma
Benzetme Tanık
Gösterme
ƒ
% ƒ
% ƒ
% ƒ
% ƒ
% ƒ
%
Zaman ve
Mekân
Verilen Sözü
Tutmak ve
Vaktinde İş
Yapmak
(Konferans)
x x 3 1.53 x x 1 0.51 2 1.02 1 0.51
Eski Ankara
Evleri (Gezi
Yazısı)
x x 1 0.51 x x 5 2.55 3 1.53 x x
Ata
türk
Onuncu Yıl
Nutku
(Anı-
Söylev)
x x x x x x 8 4.08 1 0.51 x x
Dil Devrimi
(Makale)
3 1.53 2 1.02 x x 12 6.12 x x 5 2.55
Atatürk ve
Bilim
(Makale)
x x x x x x 11 5.61 2 1.02 3 1.53
Atatürk’ün
Gençliğe
Hitabesi
(Söylev)
x x 4 2.04 x x 2 1.02 x x x x
Millî
Kültür
Gönül
Mimarlarımı
z
(Biyografi)
x x 1 0.51 x x 12 6.12 x x 9 4.59
Ortaokul 8. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarındaki Okuma Metinlerinin Düşünceyi… 17
Nevruz ve
Birlik
(Fıkra)
4 2.04 5 2.55 x x 1 0.51 x x 3 1.53
Top
lum
Hayatı
Aşinasız
(Deneme)
x x x x x x 8 4.08 3 1.53 2 1.02
Bilim ve
Tekno
loji
Basından
Teknoloji
Haberleri
(Haber)
x x x x 6 3.06 9 4.59 1 0.51 4 2.04
Ekran
Efendi’nin
Tutsakları
(Söyleşi)
1 0.51 3 1.53 x x 4 2.04 6 3.06 x x
Anadolu’
nun Bahtı
Açık Kara
Treni
(Sohbet)
x x 1 0.51 x x x x 6 3.06 4 2.04
Bilgisayar
Yalnızlığı
(Deneme)
1 0.51 x x x x 1 0.51 9 4.59 3 1.53
Kişisel
Gelişim
Hayatta
Başarının
Yolları
(Konferans)
x x 2 1.02 x x 3 1.53 1 0.51 x
x
Empati ile
Yaşamak
(Deneme)
7 3.57 4 2.04 x x 3 1.53 1 0.51 x x
Toplam
16 12.25 25 7.84 6 32.6 80 2.45 35 5.60 34 5.76
MEB yayınlarındaki metinlerde yer alan düşünceyi geliştirme tekniklerinin
dağılımı ile ilgili Tablo 1’deki veriler incelendiğinde şu bulgular elde edilmiştir:
‘Sayısal verilerden yararlanma’ %32.60 oranı ile ilk sırada yer alırken ‘tanımlama’
%12.25 oranı ile ikinci sırada, ‘örneklendirme’ %7.84 oranı ile üçüncü sırada, ‘tanık
gösterme’ %5.76 oranı ile dördüncü sırada, ‘benzetme’ %5.60 oranı ile beşinci sırada ve
‘karşılaştırma’ %2.45 oranı ile altıncı sırada yer almaktadır.
Tablo 2: Enderun Yayınları 8. Sınıf Ders Kitabındaki Düşünceyi Geliştirme
Tekniklerinin Yüzde ve Frekans Analizleri
TEMA
Metnin Adı
Tanımla
ma
Örnek
lendirme
Sayısal
Veriler
den Yararlan
ma
Karşılaştırma
Benzet
me
Tanık
Göste
rme
ƒ % ƒ % ƒ % ƒ % ƒ % ƒ %
18
Elif AKTAŞ – Yasemin BAKİ
Okuma
Kültürü
Kitap ve
İnsan (Deneme)
x x x x 1 0.73 3 2.20 3 2.20 3 2.20
Muğla
Kocamustafendi İl
Halk Kütüphanesi
(Anı)
x x 2 1.47 1 0.73 1 0.73 1 0.73 x x
Öykülerin
Sıcağında Cahit
Sıtkı(Eleştiri)
x x 1 0.73 x x x x 2 1.47 1 0.73
Atatürk
Atatürk’ün Kişilik
Özellikleri ve
Eserleri(Deneme)
4 2.94 1 0.73 2 1.47 7 5.14 x x 4 2.94
Bir Hatıra (Anı) x x 1 0.73 x x 1 0.73 x x x x
İnsan Sevgisi ve
Evrensellik
(Makale)
x x 2 1.47 x x 6 4.41 1 0.73 1 7.35
Sevgi Dil Sevgisi, Dil
Bilinci (Deneme)
6 4.41 x x x x 1 0.73 3 2.20 8 5.88
Milli
Kültürümüz
Dünyayı
Güldüren Adam
(Biyografi)
x x x x x x 1 0.73 1 0.73 2 1.47
Yünden Halıya
(Gezi Yazısı)
x x x x x x 1 0.73 1 0.73 1 0.73
Doğa ve
Evren
Mavisini Yitirmiş
Yaşamak (Sohbet)
x x x x x x 3 2.20 3 2.20 1 0.73
Dünya Hep Güzel
Kalsın (Röportaj)
2 1.47 8 5.88 1 0.73 10 7.35 5 3.67 x x
Toplum
Hayatı
Komşusuz
luk (Sohbet)
x x x x x x 4 2.94 x x 1 0.73
Posta
Kutusundaki
Mızıka (Mektup)
x x 1 0.73 x x 3 2.20 1 0.73 1 0.73
Birey-
Toplumsallık
(Deneme)
x x 1 0.73 x x 2 1.47 1 0.73 2 1.47
Toplam 12 11.3 17 8. 00 5 27.2 43 3.16 22 6. 18 34 4.00
Enderun yayınlarındaki metinlerde yer alan düşünceyi geliştirme tekniklerinin
dağılımı ile ilgili Tablo 2’deki veriler incelendiğinde şu bulgular elde edilmiştir: ‘Tanık
gösterme’ %33.33 oranı ile ilk sırada yer alırken ‘karşılaştırma’ %29.29 oranı ile ikinci
sırada, ‘benzetme’ %14.14 oranı ile üçüncü sırada, ‘tanımlama’ %10.10 oranı ile
dördüncü sırada, ‘örneklendirme’ %9.09 oranı ile beşinci sırada, ‘sayısal verilerden
yararlanma’ %4.04 oranı ile altıncı sırada yer almaktadır.
Ortaokul 8. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarındaki Okuma Metinlerinin Düşünceyi… 19
Tablo 3: Bisiklet Yayınları 8. Sınıf Ders Kitabındaki Düşünceyi Geliştirme
Tekniklerinin Yüzde ve Frekans Analizleri
TEMA
Metnin Adı
Tanım
lama
Örneklen
dirme
Sayısal
Veriler
den Yararlan
ma
Karşılaş
tırma
Benzet
me
Tanık
Gösterme
ƒ % ƒ
% ƒ
% ƒ
% ƒ
% ƒ
%
Atatürk
Atatürk
Hakkın
da Hatıra ve
Belge (Anı)
2 1.31 x x 3 1.95 3 1.95 1 0.65 5 3.2
5
Atatürk
(Anı)
x x 3 1.95 6 3.90 7 4.55 x x 9 5.8
5
Akılcı
lık, Bilim,
Eğitim
(Deneme
1 0.65 4 2.60 x x 4 2.60 x
x
5 3.2
5
Türkiye’nin
Jeopolitik
Önemi
(Makale)
x x 1 0.65 1 0.65 2 1.31 1 0.65 x x
Doğa
ve
Evren
Güney ve Batı
Anadolu
’nun
Ormanları
(Haber)
x x 1 0.65 5 3.25 1 0.65 x x 1 0.6
5
Dünya
Yuvarlakmış
(Makale)
x x 2 1.31 5 3.25 x x 1 0.65 3 1.9
5
Toplum
Hayatı
Ceviz
(Gezi )
x x x x x x 1 0.65 6 3.90 x x
İletişim
Tarihin Tanığı
Yazı
(Makale)
2 1.31 3 1.95 4 2.60 5 3.25 x x 2 1.3
1
Tatlı
Dil(Sohbet)
x x 4 2.60 x x 4 2.60 5 3.25 3 1.9
5
Zaman
ve
Mekân
Çocuktum
Ufacıktım,
Top Oynadım
Acıktım (Anı)
1 0.65 6 3.90 x x 4 2.60 x x x x
Güney
Amerika Gezi
İzlenimleri
(Gezi)
1 0.65 4 2.60 3 1.95 9 5.85 5 3.25 x x
Hayalinizdeki
Oda (Sohbet)
x x x x x x x x 3 1.95 x x
Toplam 7
4.60
28
18.42
27 17.7 40
26.3
22
14.4
28
18.
42
20
Elif AKTAŞ – Yasemin BAKİ
Bisiklet yayınlarındaki metinlerde yer alan düşünceyi geliştirme tekniklerinin
dağılımı ile ilgili Tablo 3’deki veriler incelendiğinde şu bulgular elde edilmiştir:
‘Karşılaştırma’ %26.31 oranı ile ilk sırada yer alırken ‘örneklendirme’ ve ‘tanık
gösterme’ %18.42 oranı ile ikinci sırayı, ‘sayısal verilerden yararlanma’ %17.76 oranı ile
üçüncü sırada, ‘benzetme’ %14.47 oranı ile dördüncü sırada, ‘tanımlama’ %4.60 oranı
ile son sırada yer almaktadır.
Veriler genel olarak değerlendirildiğinde MEB yayınlarında %32.60 oranı ile
‘sayısal verilerden yararlanma’ tekniği ilk sırada yer alırken, Enderun yayınlarında ilk
sırada %33.33 oranı ile ‘tanık gösterme’, Bisiklet yayınlarında ise ‘karşılaştırma’ %26.31
oranı ile ilk sırada yer almaktadır.
MEB yayınlarında düşünceyi geliştirme tekniklerinden %2.45 oranı ile
‘karşılaştırma’, Enderun yayınlarında %4.04 oranı ile ‘sayısal verilerden yararlanma’,
Bisiklet yayınlarında ise %4.60 oranı ile ‘tanımlama’ son sırada yer almaktadır.
İncelenen kitaplar temalar açısından değerlendirildiğinde ise şu bulgular elde
edilmiştir. Zaman ve Mekân temasında sayısal verilerden yararlanma ve karşılaştırma
tekniklerinin daha ağırlıklı olarak kullanılması içeriğin anlaşılmasını daha
kolaylaştırıcı bir rol üstlenir. Buna rağmen MEB Yayınlarına ait ders kitabında ‚Verilen
Sözü Tutmak ve Vaktinde İş Yapmak‛, ‚Eski Ankara Evleri‛ ile Bisiklet Yayınlarına ait
ders kitabında ise ‚Çocuktum Ufacıktım, Top Oynadım Acıktım‛ ve ‚Hayalinizdeki
Oda‛ adlı metinlerde bu tekniklere yer verilmemektedir.
Zorunlu bir tema olan Atatürk temasında öğrencilere karşılaştırma,
örneklendirme ve tanık gösterme teknikleri içeriğin kavranmasında daha etkin bir işlev
üstlenecektir. Bu bağlamda MEB’in ders kitabında ‚Atatürk ve Bilim‛ adlı metinde ve
Bisiklet Yayınlarına ait ders kitabında ‚Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler‛ adlı
metinlerde örneklendirme hiç kullanılmamıştır.
Milli kültür temasında bir beceri dersi olan Türkçe dersinde kültürel aktarımın
en önemli temsilcileri olan edebî metinler vasıtası ile kültürün tanımlanması ve
örneklerle gösterilmesi bu temanın amacına ulaşmasını sağlayacak unsurlardandır.
MEB Yayınlarına ait ders kitabında ‚Gönül Mimarlarımız‛ adlı metinde tanımlama,
Enderun Yayınlarına ait ders kitabında ‚Dünyayı Güldüren Adam‛ ve ‚Yünden
Halıya‛ adlı metinlerde tanımlama tekniği yanında sayısal verilerden yaralanma ve
örneklendirme tekniklerine hiç yer verilmemiştir.
Toplum Hayatı temasında MEB’in ders kitabında ‚Aşinasız‛, Enderun
Yayınlarına ait ders kitabında “Komşusuzluk‛, Bisiklet Yayınlarına ait ders kitabında
ise ‚Ceviz‛ adlı metinde tanımlama, örneklendirme ve sayısal verilerden yararlanma
tekniklerine hiç yer verilmemiştir. Enderun Yayınlarına ait ders kitabında ‚Posta
Kutusundaki Mızıka‛ ve ‚Birey-Toplumsallık‛ adlı metinlerde tanımlama ve sayısal
verilerden yararlanma tekniklerine hiç yer verilmemiştir.
İncelenen ders kitaplarındaki ortak temaların yanında ders kitaplarında ortak
olmayan temalarda yer almaktadır. Bu temalardan MEB’in ders kitabındaki Bilim ve
Ortaokul 8. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarındaki Okuma Metinlerinin Düşünceyi… 21
Teknoloji temasında ‚Basından Teknoloji Haberleri‛ adlı metinde tanımlama ve
örneklendirme, ‚Ekran Efendi’nin Tutsakları‛ adlı metinde sayısal verilerden
yararlanma ve tanık gösterme, ‚Bilgisayar Yalnızlığı‛ adlı metinde ise örneklendirme,
sayısal verilerden yararlanma, ‚Anadolu’nun Bahtı Açık Kara Treni‛ adlı metinde
tanımlama, sayısal verilerden yararlanma ve karşılaştırma tekniklerine hiç yer
verilmemiştir. Kişisel gelişim temasında bireye iyi örneklerin sunulması bağlamında
örneklendirme ve tanık gösterme tekniklerinin daha ağırlıklı olarak kullanılması
gerekirken ‚Hayatta Başarının Yolları‛ adlı metinde örneklendirme ve tanık gösterme,
‚Empati ile Yaşamak‛ adlı metinde ise tanık gösterme tekniğine hiç yer verilmemiştir.
Enderun ve Bisiklet Yayınlarına ait ders kitabında Doğa ve Evren ortak tema
olarak yer almaktadır. Enderun Yayınlarına ait ders kitabında bu temada yer alan
‚Mavisini Yitirmiş Yaşamak‛ adlı metinde örneklendirme, sayısal verilerden
yararlanma ve tanımlama tekniklerine hiç yer verilmemiştir. Bisiklet Yayınlarına ait
ders kitabında ise ‚Güney ve Batı Anadolu’nun Ormanları‛ adlı metinde tanımlama ve
benzetme, ‚Dünya Yuvarlakmış‛ adlı metinde ise tanımlama ve karşılaştırma
tekniklerine hiç yer verilmemiştir.
Enderun Yayınlarına ait ders kitabında diğer temalardan farklı olan Okuma
Kültürü temasında ise ‚Kitap ve İnsan‛ adlı metinde tanımlama ve örneklendirme,
‚Muğla Kocamustafendi İl Halk Kütüphanesi‛ adlı metinde tanımlama ve tanık
gösterme, ‚Öykülerin Sıcağında Cahit Sıtkı‛ adlı metinde ise tanımlama, sayısal
verilerden yararlanma ve karşılaştırma tekniklerine hiç yer verilmemiştir.
8. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinler türlerine göre incelendiğinde MEB
yayınlarında 15, Enderun yayınlarında 14, Bisiklet yayınlarında ise 12 bilgilendirici
metin yer almaktadır. Kitaplardaki tüm metinler içerisinde bilgilendirici metinlerin
dağılımı yüzdelik olarak ifade edildiğinde MEB yayınlarındaki bilgilendirici metinlerin
oranı %62.5, Enderun yayınlarında %58.33, Bisiklet yayınlarında ise %50’dir. Bu
dağılım niceliksel olarak ders kitapları için geçerli bir veri olsa da bu metinlerin
içerisinde kullanılan düşünceyi geliştirme teknikleri yeterli oranlarda yer
almamaktadır. Metinlerdeki düşünceyi geliştirme tekniklerinin dağılımında temalar ve
metinler bazında değerlendirildiğinde bazı tekniklere hiç yer verilmediği tespit
edilmiştir.
Sonuç ve Öneriler
Bilgi üzerinde düşünülmesini amaçlayan yapılandırmacı yaklaşımda amaç
bilgileri art arda zihne yerleştirmek değil, bilgi üzerine düşünmek olduğu için
programın temel yapısını oluşturan düşünceyi öne alan çalışmalar aktif bir şekilde ders
kitaplarında yer almalıdır. Değişen ve gelişen eğitim anlayışıyla birlikte öğrencinin
bilgiyi zihninde yapılandırdığı bir yaklaşım önem kazanmıştır. Türkçe Öğretim
Programı ile bilimsel düşünen, anlayıp araştıran, inceleyen, eleştirip sorgulayarak
22
Elif AKTAŞ – Yasemin BAKİ
yorumlayan bireylerin gelişimi esas alındığı için düşünme becerilerini alışkanlık haline
getirip yaşamının her alanında kullanabilme önemli bir beceridir. Bu nedenle
ezberlemeye değil, bilgi üretmeye dayalı çağdaş bir eğitim anlayışında öğrenci,
düşünceyi geliştirme yöntemlerini öğrenmeli ve bu becerileri ömür boyu
kullanabilecek bir alışkanlık haline getirmelidir. Bu bağlamda özgün ve geleceğine yön
veren bireyler yetiştirmek için düşünme becerilerinin erken yaşlarda kazanımı
sağlanmalıdır.
Metinlerdeki düşünceyi geliştirme teknikleriyle bilgiyi ezberleyen değil,
düşünme yollarını bilen ve bunlarda zihinsel bir model oluşturmuş, bilgiyi
sorgulamayı ve üst düzey zihinsel becerileri kullanmayı bilen yetiştirmek esastır.
Düşüncenin çok yönlü olarak gelişimini esas alan Türkçe dersinin içeriğinden
hareketle ders kitaplarında yer alan metinlerde bu tekniklerin dağılımında her tekniğe
en az bir kez yer verilmelidir.
Bu alandaki çalışmaların etkililiğinin arttırılması için bu çalışmalar okullarda
yapılacak uygulamalarla desteklenmeli ve 8. sınıf düzeyinde yapılan bu çalışma 5., 6.
ve 7. düzeyindeki çalışmalarla geliştirilmelidir.
Düşünceyi geliştirme teknikleri ortaokul ders kitaplarında kademeli olarak
artırılmalı ve 8. sınıfta soyut düşüncenin gelişimine paralel olarak bu teknikler ders
kitaplarındaki metinlerde yer almalıdır.
KAYNAKÇA
AKARSU, B. (1998). Dil-Kültür Bağlantısı. İstanbul: İnkılâp Yayınları.
AKBAYIR, S. (2010) . Nasıl Yazabilirim? Ankara: PegemA Yayıncılık.
AKSAN, D. (2007). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. 4. Baskı. Ankara: Türk Dil
Kurumu Yayınları.
AKTAŞ, Ş. GÜNDÜZ, O. (2008). Yazılı ve Sözlü Anlatım. Ankara: Akçağ Yayınları.
AKYOL, H. (2010). Türkçe Öğretim Yöntemleri. 3. Baskı. Ankara: PegemA Yayınları.
ARI, G. (2011). Türkçe (6, 7, 8. sınıf) Ders Kitaplarındaki Okuma ve Dinleme/İzleme Metinleri
ile Yazma Görevleri Arasındaki Tür Uyumu. Turkish Studies. Sayı: 6/3 Yaz 2011,
ss. 489-511.
BALCI, A. (2007). Sosyal bilimlerde araştırma, yöntem, teknik ve ilkeler. (6. Baskı). Ankara:
PegemA Yayıncılık.
BİLGİN, N. (2006). Sosyal bilimlerde içerik analizi, teknikler ve örnek çalışmalar. İzmir:
Siyasal Kitabevi.
CALP, M. (2010). Özel Eğitim Alanı Olarak Türkçe Öğretimi. Ankara: Nobel Yayın
Dağıtım.
Ortaokul 8. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarındaki Okuma Metinlerinin Düşünceyi… 23
CEM, C. (1978). Türkiye’de Kamu Görevlilerinin Yabancı Dil Sorunu. Ankara: Todaie
Yayınları.
CEMİLOĞLU, M. (2003). Türk Dili ve Edebiyatı Öğretimi. İstanbul: Alfa Yayıncılık.
CEMİLOĞLU, M. (2004). Türkçe Öğretimi. İstanbul: Aktüel Yayınevi.
COŞKUN, E. (2007). Türkçe Öğretiminde Metin Bilgisi. İlköğretimde Türkçe Öğretimi
içinde. (Ed.: H.A. Kırkkılıç, H. Akyol). ss.: 233-279. İstanbul: PegemA Yayıncılık.
DEMİR, C. (2006). Türkçe/Edebiyat Eğitimi ve Kişisel Kelime Serveti. Ankara: Millî Eğitim
Dergisi. Sayı: 169. ss. 207–225.
DEMİREL, Ö. (2004). Kuramdan Uygulamaya Eğitimde Program Geliştirme. Ankara:
PegemA Yayıncılık.
DEMİREL, Ö. ŞAHİNEL, M. (2006). Türkçe Öğretimi. 7. Baskı. Ankara: PegemA
Yayıncılık.
ERDEM, A. R. (2005). Etkili ve Verimli Nitelikli Eğitim. Ankara: Anı Yayıncılık.
ERKMAN, A. F. (2007). Dile Genel Bir Bakış. İstanbul: Multilingual Yayınları.
GLASER, R. (1984). Education and thinking: The role of knowledge. American
Psychologist, Vol 39(2), Feb 1984, pp.: 93-104.
GÜNDOĞAN, A. O. (1998). Dil-Düşünce ve Varlık İlişkisi. Muğla Üniversitesi. Fen
Edebiyat Fakültesi Yayınları. ss.: 1-6.
GÜNDÜZ, O. ŞİMŞEK, T. (2011). Uygulamalı Yazma Eğitimi. Ankara: Grafiker Yayınevi.
GÜNEŞ, F. (2007). Türkçe Öğretimi ve Zihinsel Yapılandırma. Ankara: Nobel Yayın
Dağıtım.
GÜNEŞ, F. (2009). Türkçe Öğretiminde Günümüz Gelişmeler ve Yapılandırıcı Yaklaşım,
Mustafa Kemal Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 11,
ss. 1-21.
KAPLAN, M. (1999). Kültür ve Dil. 12. Baskı. İstanbul: Dergâh Yayınları.
KARA, M. (Editör). (2012). İlköğretim 8. Sınıf Türkçe Öğretmen Kılavuz Kitabı. Ankara:
Bisiklet Yayıncılık
KARA, S. (Editör). (2012). İlköğretim 8. Sınıf Türkçe Öğretmen Kılavuz Kitabı. Enderun
Matbaacılık.
KARAKUŞ, İ. (2002). Türkçe-Türk Dili ve Edebiyatı Öğretimi-Öğretmen El Kitabı. Ankara:
Anıttepe Yayıncılık.
KARAKUŞ, N. (2012). Türkçe Öğretiminde Kaynak Metin Kullanımı. Ankara: PegemA
Yayıncılık.
24
Elif AKTAŞ – Yasemin BAKİ
KAYA, Z. (2010). İlköğretim 6 ve 7. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarındaki Metinler Üzerine Bir
Değerlendirme. Türkçe Eğitimi Çalıştayı. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri
Fakültesi Yayınları. Ankara. ss.: 47-56.
KUNH, D. (2005). Education for Thinking. President and Fellows of Harward College.
UK.
KURUDAYIOĞLU, M. (2011). Türkçe öğretmeni Adaylarının Sözlü Anlatımlarının
Düşünceyi Geliştirme Teknikleri Açısından İncelenmesi. TÜBAR. Sayı: 29. ss. 213-
226.
KURUDAYIOĞLU, M. Tüzel, S. Karakaş, Ö. (2011). Türkçe Ders Kitaplarında Yer Alan
Metinlerdeki Düşünceyi Geliştirme Tekniklerinin İncelenmesi. Abant İzzet Baysal
Üniversitesi Dergisi. 2/11. ss. 183-204.
KUZU, T. S. (2004). Etkileşimsel Model’e Uygun Okuma Öğretiminin Türkçe Bilgilendirici
Metinleri Anlama Düzeyine Etkisi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi
Dergisi, Cilt: 37. Sayı: 1. ss. 55-77.
LİPMAN, M. (2003). Thinking in Education. 2. Baskı. Cambridge University Press.,UK.
Mc Guinness, C. (2005). Teaching thinking: Theory and practice. BJEP Monograph
Series II, Number 3 - Pedagogy - Teaching for Learning, Volume 1, Number 1.
pp. 107-126(20).
MEB (2006). İlköğretim Türkçe Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu (6, 7, 8. Sınıflar).
Ankara: MEB Yayınları.
MEB (2007). İlköğretim Düşünme Eğitimi Dersi Programı. (6, 7, 8. Sınıflar). Ankara: MEB
Yayınları.
MEB (2012). Yaratıcı Düşünme Dersi Öğretim Programı. (1- 8. Sınıflar). Ankara: MEB
Yayınları.
MEB, (2012). Tebliğler Dergisi. Ocak 2012. Cilt: 75. dhgm. meb. gov.
tr/yayımlar/dergiler/Tebliğler Dergisi/2652. pdf. Erişim Tarihi: 17.12. 2012.
MEB. (2012). Türkçe 8. Sınıf Ders Kitabı. Ankara: MEB Yayıncılık.
ÖZ, M. F. (2006). Uygulamalı Türkçe Öğretimi. Ankara: Anı Yayıncılık.
ÖZBAY, M. (2009). Türkçe Özel Öğretim Yöntemleri I. 3.baskı. Ankara: Öncü Yayın
Dağıtım.
ÖZBAY, M. (Editör). (2012). İlköğretim 8. Sınıf Türkçe Öğretmen Kılavuz Kitabı. MEB
Yayıncılık.
ÖZDEMİR, E. (1990). Anadili Öğretimimizde Ölü Nokta. Çağdaş Türk Dili Dergisi. Sayı:
30-31. s. 856-860.
ÖZDEN, Y. (2005). Öğrenme ve Öğretme. 7. Baskı. Ankara: PegemA Yayıncılık.
Ortaokul 8. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarındaki Okuma Metinlerinin Düşünceyi… 25
PİTHERS, R.T., SODEN. R. (2000). Critical Thinking in Education: A Review,
Educational Research. 42:3. pp.: 237-249.
http://dx.doi.org/10.1080/001318800440579 adresinden 24.12.2012 tarihinde
indirilmiştir.
SEVER, S. (2006). Türkçe Öğretiminin Sorunları. Varlık Dergisi, İstanbul.
TDK. (2005). Türkçe Sözlük. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts. Erişim
Tarihi: 10.12.2012.
TEMİZKAN, M. (2011). Üniversite Öğrencilerinin Bilgilendirici Metinlerde Düşünceyi
Geliştirme Yollarını Kullanma Durumları. Dumlupınar Üniversitesi. Sosyal
Bilimler Dergisi. Sayı: 31. ss. 12-32.
Türk Dil Kurumu (2005). Türkçe Sözlük. Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türk Dil Kurumu (2005). Yazım Kılavuzu. Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türkçe 8. Sınıf Ders Kitabı. (2012). Ankara: Bisiklet Yayıncılık.
Türkçe 8. Sınıf Ders Kitabı. (2012). Ankara: Enderun Yayıncılık.
ÜNALAN, Ş. (2010). Dil ve Kültür. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
VARDAR, B. (2001). Dilbilimin Temel Kavram ve İlkeleri. İstanbul: Multilingual Yayınları.
VENDRYES, J. V. (2001). Dil ve Düşünce. (Çev.: Berke Vardar). İstanbul: Multilingual
Yayınları.
YILDIRIM, A. ve ŞİMŞEK, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara:
Seçkin Yayıncılık.
YILDIZ, C. (Editör). (2008). Yeni Öğretim Programına Göre Kuramdan Uygulamaya Türkçe
Öğretimi. 2. Baskı. Ankara: PegemA Yayıncılık.
YILMAZ, Z. A. (2007). Türkçe Öğretimi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.