Կ դառ նա՞ն արդ յոք

«տեխ նի կա կան»BBC-ի ռու սա կան ծա ռա-յու թյան թղթա կից Մարկ Գ րի գոր յա նը հոդ ված է հրա պա րա կել Հա յաս տա-նում կա յա նա լիք նա խա-գա հա կան ընտ րու թյուն-նե րի մա սին՝ «Հա յաս-տան. կդառ նա՞ն արդ յոք նա խա գա հա կան ընտ րու-թյուն նե րը «տեխ նի կա-կան»» վեր նագ րով։

«Հա յաս տա նում նա խա գա­հա կան ընտ րու թյուն նե րը նախ քան ընտ րար շա վի մեկ­նարկն ան վան վե ցին «տեխ­նի կա կան»: Այս պի սի գնա­հա տա կա նի պատ ճառ դար­ձավ խորհր դա րա նա կան մի քա նի կու սակ ցու թյուն նե րի հրա ժա րու մը թեկ նա ծու ներ ա ռա ջադ րե լուց, մաս նա վո­րա պես՝ ա ռա ջին նա խա­գահ Լևոն Տեր­ Պետ րոս յա­նի՝ ա ռա ջադր վե լու ցան­կու թյան բա ցա կա յու թյու նը։ Կենտ րո նա կան ընտ րա կան հանձ նա ժո ղո վը գրան ցեց ութ թեկ նա ծու թյուն»,– գրում է հոդ վա ծա գի րը և շա րու­նա կում, թե ընտ րար շա վի ա ռա ջին իսկ օ րե րից պարզ դար ձավ, որ այն կա րող է երկ րի պատ մու թյան մեջ մտել որ պես ա ռա վել էքս­ցենտ րիկ ընտ րար շա վը։

BBC­ի թղթա կի ցը մեջ­բե րում է փոր ձա գետ նե­րի գնա հա տա կան նե րը, որ նա խա գա հա կան ընտ րու­թյուն նե րի գլխա վոր թե­ման հենց ընտ րու թյուն­ներն են։ «Հա յաս տանն այս ա ռու մով բա ցա ռու թյուն չէ. հետ խորհր դա յին երկր նե­րում ընտ րար շա վի ըն թաց­քում քննարկ ման և բա նա­վե ճե րի հիմ ա կան ա ռար­կա դառ նում են թեկ նա ծու­

1915-ի ուր վա կան նե րըEconomist-ը՝ Թուր քիա յում հա յե րի սպա նու թյան դեպ քե րի մա սին

Հուն վա րի 29-ին Economist հան դե սը «1915-ի ուր վա-կան նե րը» (The Ghosts of 1915) խո րագ րով հոդ ված է հրա պա րա կել, որն անդ րա դառ նում է վեր ջին ա միս-նե րին Թուր քիա յում հա յե րի սպա նու թյան դեպ քե-րին: Economist-ի թղթա կից Ամ բե րի Զա մա նի հոդ վա ծը կրճա տում ե րով ներ կա յաց ված է ստորև:

«Մա րի սա Քու չու քը տա րեց հայ կին էր, ո րը միայ նակ ապ րում էր Սա մա թիա յում: Դա գե ղա տե սիլ մի վայր է Ս տամ բու լի մեր ձա կայ քում, որ տեղ քրիս տոն յա ներն ու մու սուլ ման նե րը տա րի ներ շա րու նակ խա ղաղ գո յակ­ցել են:

2012թ. դեկ տեմ բե րի 28­ին 85­ամ յա կնոջ դին հայտ նա բեր վել է նրա տա­նը: Դա նա կա հար ված Քու­չու քի դիա կի վրա խաչ էր ար ված:

Անց յալ շա բաթ դի մա կա­վոր մի հան ցա գործ հար­ձա կում է գոր ծել մեկ այլ

հա յազ գի կնոջ վրա այն պա հին, երբ նա տուն էր մտնում: Կ նոջ վրա հար­ձակ վե լուց և ն րան գետ նին գցե լուց հե տո հան ցա գոր­ծը սկսել է ոտ քով հար վա­ծել նրան: «Մորս բե րա նը լի էր ար յամբ… նա օգ նու թյան է կան չել, երբ հարևան նե­րը ե կել են, տղա մարդն ար դեն փա խուս տի էր դի­մել»,– ա սել է Մա րիամ Յե­լե գե նը «Ա կոս» թեր թին:

Վեր ջին սպա նու թյու նը տա րեց հայ կա նանց դեմ հին գե րորդ հան ցա գոր ծու­

թյունն էր վեր ջին հինգ ամ­սում. նրան ցից մե կը կորց­րել է աչ քը: Բո լոր դեպ քե­րը տե ղի են ու նե ցել Սա մա­թիա յում, որ տեղ բնակ վում է շուրջ ութ հա զար հայ, և որ տեղ Հա յոց պատ րիար­քա րանն է: Տե ղի ու նե ցա­ծի վե րա բեր յալ կար ծիք­նե րը տար բեր են. մի մա սը կար ծում է, որ սրանք կազ­մա կերպ ված հան ցա գոր­ծու թյուն ներ են ոչ մու սուլ­ման նե րի դեմ, մյուս մա սը՝

Ին չու է վա րուն գը ծուռ բուս նումխմբագրական

էջ 2 ›››

Ին չո՞վ ենք վատ իս պա նա կան Գա լի ցիա յիցՀայկ Խա նում յան, տե սա կետ

էջ 2 ›››

2013. կանխա­տեսումներ և լուծումներՀ րա ժար վել հայ­թուր քա­կան ար ձա նագ րու թյուն­նե րից, կողմն ո րոշ վել՝ Եվ րո պա կա՞ն, թե՞ Եվ րա­սիա կան միու թյուն

էջ 3 ›››

Ձեռք նե րը Գո րի սին էլ հա սավԳոր ծա դի րը Հա յաս տա­նում ևս մեկ զբո սաշր ջա­յին կենտ րոն է ծրագ րում

էջ 4 ›››

Քն նար կում ենք սուբ սի դա վո րել ար տա հա նող­նե րի տո կո­սադ րույք նե րըՀարցազրույց Հայկ Միր զո յա նի հետ

էջ 5 ›››

Արդ յոք պե տա կան կա պի տա լիզ մը հաղ թո՞ւմ է

էջ 6 ›››

Գինը՝ 100 դրամ

ԿիզաԿետում

Get

ty Im

ages

«Օրակարգ»-ի արխիվից

էջ 3 ›››

էջ 4 ›››

| № 10 (250), հինգշաբթի, հունվարի 31, 2013 թ., www.civilnet.am

Ան ցած տա րի 1000 խո շոր հար կա տու նե րը պետբ յու ջե են վճա րել 558,5 մլրդ -ի հար կեր, ին չը 2011թ. հա մե-մատ ա վե լի է 75 մլրդ -ով կամ 15,5%-ով։ Ն րանց բա-ժին է ըն կել հար կա յին մուտ քե րի 77,1%-ը, այն դեպ-քում, երբ 2011թ. ցու ցա նի շը 76,7% էր։

Ան ցած տա րի ա վե լա ցել է խո շոր հար կա տու նե րի մաս նա բա ժինն ընդ հա նուր

հար կա յին մուտ քե րում, ին­չից, սա կայն, չի նվա զել նրանց «ստվե րայ նու թյան»

աս տի ճա նը։ 2012թ. պետբ­յու ջեի հար կա յին մուտ քե­րում ուղ ղա կի հար կե րի (ե կամ տա հարկ, շա հու թա­հարկ) մաս նա բա ժի նը կազ­մել է 29%, այն դեպ քում, երբ 1000 խո շոր հար կա տու նե րի վճարած հար կե րում ուղ­ղա կի հար կե րի մաս նա բա­

ժի նը 24,8% է, 300 խո շոր հար կա տու նե րի դեպ քում՝ 24,5%։ 1000 խո շոր հարկ վճա րող նե րն ա պա հո վել են պետբ յու ջե մուտ քագր ված 210,32 մլրդ ուղ ղա կի հար­կե րի 65,8%­ը։

Խո շոր ներն ա վե լաց նում են մաս նակ ցայ նու թյու նը

ՊԵԿ-ը հրա պա րա կել է 2012թ. 1000 խո շոր հարկ վճա րող նե րի ցան կը

տ ն տ ե ս ա կ ա ն օ ր ա թ ե ր թ

էջ 7 ›››

«այս դեպքերը վկայում են, թե որքան ծանր է հայ լինելը Թուրքիայում»,-

հայ ակտիվիստ և գիտնական Խաչիկ մուրադյանի խոսքը մեջբերում է

Economist-ը:

2012թ. Հա յաս տա նի թիվ մեկ հար կա տուն, ինչ պես և 2011-ին, «Զան գե զու րի պղնձա մո լիբ դե նա յին կոմ բի նատն» է։

| № 10 (250), հինգշաբթի, հունվարի 31, 2013 թ.

2 | Տեսանկյուն

Ին չո՞վ ենք վատ իս պա նա կան Գա լի ցիա յից

Հայկ Խա նում յան

Հա մաշ խար հա յին ճգնա ժա մը օգ­նել է զար գա նալ Իս պա նիա յի լեռ նա յին գյու ղե րին: Ֆ րան սիա­

կան ամ սագ րե րից մե կում Գա լի ցիա­յի լեռ նա յին գյու ղե րի մա սին հե տաքր­քիր ռե պոր տաժ կար, որ տեղ նկա­րագր ված էր, թե ինչ պես ճգնա ժա մից փախ չող քա ղա քաբ նակ նե րը վե րա­դառ նում են ի րենց ար մատ նե րին՝ լեռ­նա յին փոք րիկ գյու ղեր, ու թե ինչ պես ե րեք տաս նամ յակ անց այդ գյու ղե րում ե րե խա յի ճիչ է լսվում: Մեռ նող գյու ղե­րը, ո րոնք հի շա տակ վում էին ըն դա մե­նը որ պես ազ գագ րա կան հե տաքրք­րու թյուն ներ կա յաց նող տա րածք ներ, նոր բնա կիչ նե րի գա ղա փար նե րի ու ջան քե րի շնոր հիվ կեն դա նա նում են, սկսում ապ րել ու ապ րեց նել:

ՀՀ և ԼՂՀ փոքր, լեռ նա յին գյու ղե­րը ևս ծանր վի ճա կում են, են թա կա­ռուց վածք նե րը թեր զար գա ցած են, ե րի տա սարդ նե րը լքում են ծննդա­վայ րը: Ս րան գու մա րած՝ այս գյու ղե­րը լուրջ մար տահ րա վե րի առջև են նաև իշ խա նու թյուն նե րի կա տար յալ ան տար բե րու թյան քա ղա քա կա նու­թյան պատ ճա ռով, ին չը վառ ար տա­հայտ վեց Սերժ Սարգս յա նի նա խընտ­րա կան ե լույթ նե րից մե կում, երբ նա ա ռա ջար կեց սահ մա նա մերձ, լեռ նա­յին փոքր գյու ղե րի բնա կիչ ներին իջ­նել հար թա վայ րա յին, են թա կա ռուց­վածք ներ ու նե ցող բնա կա վայ րեր՝ նոր մալ կեն սա պայ ման նե րում ապ­

րե լու հա մար: Ն ման մտա ծե լա կեր պը խորհր դա յին տա րի նե րին բե րեց ամ­բողջ Հա յաս տա նի սահ մա նա յին բնա­կա վայ րե րի ադր բե ջա նաց ման, այ սօր, լա վա գույն դեպ քում, այդ բնա կա վայ­րե րի ա մա յա ցում տե ղի կու նե նա:

Ն ման ի րա վի ճակ նե րում միշտ էլ հայտն վում են տար բե րակ ներ, ո րոնք թույլ են տա լիս ա վե լի շատ մտա ծել փոքր բնա կա վայ րե րի մա սին: Ե թե Եվ րո պա յում ճգնա ժամ է ստի պում մարդ կանց ընտ րել նոր կեն սա կերպ, հա յու թյան պա րա գա յում այս ա մե նին ա վե լա նում է զգաց մուն քա յին պա հը, երբ ա զա տագր ված հայ րե նի քի շե նա­ցու մը շա տե րը հա մա րում են սե փա­կան պարտ քը: Սա մեծ նե րուժ է, ո րը փոքր­ինչ օ ժան դա կու թյան դեպ քում կա րող է ստրա տե գիա կան և տն տե­սա կան ա ռա վե լու թյուն ներ ա պա հո­վել հա յու թյա նը:

Երևա նում բնա կու թյուն հաս տա­տած սփյուռ քա հայ մի խումբ ե րի տա­սարդ ներ ստեղ ծել են http://onearme­nia.org/ կայ քը, որ տեղ տե ղադր վում են փոք րիկ տե սան յու թեր գյու ղա­կան խնդիր նե րի մա սին, ա պա խնդրի լուծ ման հա մար սկսվում է առ ցանց դրա մա հա վաք: Նոր սկսված այս ծրա գիրն ար դեն կա րե լի է հա ջող­ված ան վա նել: Սա կա րող է մրցա­կից դառ նալ բյու րոկ րա տա կան մեծ ծախ սեր պա հան ջող և վս տա հու թյան խնդիր նե րին առնչ վող «Հա յաս տան» հա մա հայ կա կան հիմ ադ րա մին:

Շուրջ վեց տասն յակ ըն տա նիք կա,

ո րոնք ցան կա նում են բնա կու թյուն հաս տա տել Քար վա ճա ռում, սա կայն մինչ այ սօր այն տեղ չեն տնե րի բա­ցա կա յու թյան պատ ճա ռով: Ար ցա խի կա ռա վա րու թյու նը հինգ տա րի է, ինչ վե րաբ նա կեց ման ծրագ րով տուն չի կա ռու ցել այս փոք րիկ լեռ նա յին քա­ղա քում: Ա լեք սանդր Քա նան յա նը, քար վա ճառ ցի մտա վո րա կան, սո ցիա­լա կան ցան ցե րում նա խա ձեռ նել է մի ե րի տա սարդ ըն տա նի քի հա մար տուն կա ռու ցե լու դրա մա հա վաք և բա վա­կան մոտ է հա ջո ղու թյան:

Բեր ձոր ցի Տիգ րան Կ յու րեղ ա նի «Մենք» գյու ղա ցիա կան փո խօգ նու­թյան միու թյու նը Քա շա թա ղի շրջա­նում հա ջո ղու թյամբ ի րա կա նաց նում է մեղ վա բու ծու թյան զար գաց ման ծրա­գիր՝ ե կա մուտ ներ ա պա հո վե լով գյու­ղա կան շատ ըն տա նիք նե րի հա մար:

Գ յու ղա կան աղ քա տու թյան կրճատ­ման բազ մա թիվ ծրագ րեր կան, ո րոնք հա ջո ղու թյամբ ի րա կա նաց վել են աշ­խար հի տար բեր երկր նե րում: Հայ կա­կան գյու ղե րին նա խա ձեռ նող ան ձինք են պետք, խմբեր, ո րոնք տար բեր մե­թոդ նե րով կմտա ծեն գյու ղա կան հա­մայնք նե րի զար գաց ման մա սին: Ժա­մա նա կա կից տե ղե կատ վա կան տեխ­նո լո գիա ներն այդ գործն ա վե լի են հեշ տաց նում: Վե րոնշ յալ օ րի նակ նե­րը ցույց են տա լիս, որ այս ան ձինք ևս կան, և ն րանց թիվն ա նընդ հատ ա վե լա նա լու է: Իսկ սա նշա նա կում է, որ ոչ միայն իս պա նա կան Գա լի ցիա յի լեռ նա յին գյու ղերն են զար գա նա լու: n

Ա ջակ ցի՛ր Դին քի սպա նու թյա նը և դար ձի՛ր նա խա րար

ա լին Օ զին յան

Այս օ րե րին Թուր քիա յի կա ռա վա­րու թյու նում տե ղի են ու նե նում

նոր նշա նա կում եր: Ա մե նա կարևոր փո փո խու թյուն նե րից մե կը ներ քին գոր ծե րի նա խա րա րի նշա նա կում է: ՆԳ նախ կին նա խա րար Իդ րիս Նաիմ Շա հի նը, ներ կա լի նե լով Ս տամ բու­լում տե ղի ու նե ցած Խո ջա լո ւի դեպ­քե րի հի շա տակ ման ցույ ցե րին, նկար վել էր այն պաս տա ռի տակ, ո րի վրա գրված էր՝ «բո լորդ հայ եք, բո­լորդ վիժ վածք եք»: Ն ման հան րա­հա վա քին նա խա րա րի մաս նակ ցու­թյու նը քննար կում եր էր ա ռաջ բե րել Թուր քիա յում: Ե՛վ հա յե րը, և՛ ժո ղովր­դա վա րա կան շրջա նակ նե րը մե ղադ­րել էին կա ռա վա րու թյա նը նրա ան­դա մի լկտի վար վե լա կեր պի հա մար:

Այ դու հան դերձ միա միտ կլի նենք, ե թե ու րա խա նանք վե րո հիշ յալ նա­խա րա րի պաշ տո նան կու թյամբ, քա­նի որ նո րան շա նակ նա խա րար Մուա մեր Գ յու լե րը լկտիու թյամբ, հա­կա հայ կա կան պահ ված քով և խա մա­ճի կու թյամբ չի զի ջում իր նա խոր դին:

Վեր հի շե՛նք անց յա լը. 2004թ. Հ րանտ Դին քը զրույ ցի հրա վիր վեց Ս տամ բու լի կու սա կա լու թյուն: Կու­սա կա լու թյան շեն քում Դին քին հան­դի պել էին Թուր քիա յի Ազ գա յին հե­տա խու զու թյան (MIT) եր կու բարձ­րաս տի ճան աշ խա տա կից ներ, ո րոնք նրան սպառ նա լի տո նով հի շեց րել էին Ա թա թուր քի որ դե գիր Սա բի հա Գ յոք չե նի հայ լի նե լու փաս տի շուրջ գրված հոդ վա ծը և մատ թափ տա­լով ա սել. «Այլևս նման բան չգրես»: Ն րան ցից մե կը MIT­ի Մար մա րա­

յի շրջա նի պա տաս խա նա տու Օ զել Յըլ մազն էր, մյու սը՝ Հան դան Սել չու­կը: Այս լուրջ նա խազ գու շա ցու մը պե­տա կան սպառ նա լիք էր Հ րան տի հա­մար և ի րա կա նաց վել էր Ս տամ բու լի այն ժա մա նակ վա կու սա կալ Մո ւա­մեր Գ յու լե րի ան մի ջա կան մաս նակ­ցու թյամբ և ղե կա վա րու թյամբ:

Փաս տո րեն Հ րան տի սպա նու­թյան ժա մա նա կագ րու թյու նը սկսվել է Մ. Գ յու լե րի ա ռանձ նա սեն յա կում: Մար դու ի րա վունք նե րի եվ րո պա­կան դա տա րա նը չորս ան գամ դա­տա պար տել է Թուր քիա յին՝ Դին քի պաշտ պա նու թյու նը չա պա հո վե լու, սպա նու թյու նը չկան խե լու, սպա նու­թյու նից հե տո սկսված դա տա վա րու­թյու նը պե տա կան պաշ տոն յա նե րի կող մից ճիշտ չու սում ա սի րե լու հա­մար: Եվ րո պա կան դա տա րա նի այս ո րո շու մից հե տո սկսվեց հե տաքն­նու թյուն, ո րի արդ յուն քում ի նը հնա­րա վոր մե ղա վոր նե րի թվում նշվում էր նաև Գ յու լե րի ա նու նը, բայց պե­տու թյան կող մից նրա հե տա գա դա­տաքն նու թյու նը չար տոն վեց: Գ յու լե­րը մե ղադր վում էր նաև Տ րա պի զո­նի կու սա կա լու թյու նից Դին քի նկատ­մամբ մա հա փոր ձի կազ մա կերպ ման վե րա բեր յալ ստաց ված տե ղե կատ­վու թյու նը Ս տամ բու լի անվ տան գու­թյան մար մին նե րին չփո խան ցե լու մեջ: Ն րա ան վան հետ էր կապ վում նաև Դին քի սպա նու թյան վայ րի մո­տա կայ քում տե ղադր ված անվ տան­գու թյան տե սախ ցիկ նե րի տե սագ­րու թյուն նե րի ան հե տա ցու մը:

Դին քի ըն տա նի քի փաս տա բան նե­րի կող մից դա տա րա նին ներ կա յաց­ված կաս կած յալ նե րի ցան կում Գ յու­

լերն ա ռա ջինն էր: Ի պա տաս խան ա ռա ջադր ված լուրջ մե ղադ րանք­նե րին՝ Գ յու լե րն ասել էր. «Ալ լա հը պատ ժի նրանց բո լո րին, ով քեր սպա­նե ցին Հ րան տին: Ես այն կու սա կալն եմ, որ 36 ժամ վա ըն թաց քում բռնել է ոճ րա գոր ծին»: Գ յու լե րը, 1972թ. ա վար տե լով Ան կա րա յի հա մալ սա­րա նի ի րա վա բա նու թյան ֆա կուլ տե­տը, կոա լի ցիոն կա ռա վա րու թյան իշ­խա նու թյան տա րի նե րին նշա նակ վել է կու սա կալ Նիգ դե, Կայ սե րի, Գա­զիան թեփ և Սամ սուն քա ղաք նե րում: 2002թ., երբ «Ար դա րու թյուն և զար­գա ցում» կու սակ ցու թյու նը միանձն­յա իշ խա նու թյուն ստանձ նեց, Գ յու լե­րը Սամ սու նից տե ղա փոխ վեց Ս տամ­բուլ և մինչև 2010թ. խորհր դա րա նա­կան ընտ րու թյուն նե րը, երբ դար ձավ Ազ գա յին մեծ ժո ղո վի պատ գա մա­վոր, մաց այդ պաշ տո նում:

Գ յու լերն ըն կալ վում է որ պես կու­սակ ցու թյան ո րո շում ե րին ան վե­րա պա հո րեն են թարկ վող և հա վա­տա րիմ կու սակ ցա կան գոր ծիչ, որն իշ խող վեր նա խա վի կամ քի ան խոս կա տա րողն է: Ակն հայտ է՝ ներ քին գոր ծե րի նա խա րա րի պաշ տո նում նման անձ նա վո րու թյան նշա նա կու­մը լիո վին ձեռն տու է վար չա պետ Էր դո ղա նին, և վեր ջինս չի խոր շում օգ տա գոր ծել ան գամ այդ աս տի ճա­նի վար կա բեկ ված գոր ծիչ նե րի: Գ յու­լե րը մեկն էր այն բազ մա թիվ թուրք պաշ տոն յա նե րից, ո րոնք ուղ ղա կի կամ ա նու ղղա կի առնչ վելով Դին քի սպա նու թյա նը, ոչ միայն չպատժ վե­ցին, այլև ո րոշ ժա մա նակ անց պաշ­տո նի ու դիր քի բարձ րա ցում եր ու­նե ցան: n

Նա խա գա հա կան ընտ րու թյուն նե րի նա խընտ րա­կան քա րո զար շա վը տաղտ կա լի է: Այ նո ւա մե նայ նիվ, գոր ծող նա խա գահ, նա խա գա հի թեկ նա ծու Սերժ Սարգս յա նը հե տաքրք րու թյուն է մտցնում դրա նում: Քա ղա քա ցի նե րի հետ հան պատ րաս տից նրա հան դի­պում ե րը ու շագ րավ, ո րոշ դեպ քե րում նույ նիսկ զա­վեշ տա լի ըն թացք են ստա նում:

Որ քան իշ խա նու թյու նը բաց պա հեր է ու նե նում հա­ղոր դակց վե լու հա մար, այն քան ակն հայտ է դառ նում, որ նա չի տի րա պե տում կամ չի ըն կա լում Հա յաս տա­նում տի րող ա ղե տա լի սո ցիալ­տնտե սա կան ի րա վի­ճա կը: Քա րո զար շա վի ըն թաց քում իշ խա նու թյուն նե րը ա մեն գնով փոր ձում են քա ղա քա ցի նե րին հա մո զել, որ նրանք լավ են ապ րում, և Հա յաս տա նի տնտե սու­թյու նը սրըն թաց զար գա նում է: Ի րա կա նու թյան հետ կապ չո ւնեցող թե զը այն քան հա ճախ ու շեշ տադր ված են դնում շրջա նա ռու թյան մեջ, որ իշ խա նու թյուն ներն ի րենք են նույ նիսկ սկսում հա վա տալ ի րենց ա սա ծին ու կորց նել ի րա կա նու թյան զգա ցո ղու թյունն ու ա դեկ­վա տու թյու նը: Տ պա վո րու թյուն է, որ Սերժ Սարգս յա նը ի րեն հնա րա վո րինս ա պա հո վագ րել է բա ցա սա կան տե ղե կատ վու թյու նից և տ հաճ վի ճա կագ րու թյու նից:

Երկ րում տի րող ի րա վի ճա կի մա սին պե տու թյան ղե կա վա րը պատ կե րա ցում է կազ մում իր ա ռա վել քան ա պա հով կյան քով ապ րող շրջա պա տի և կա­ռա վա րու թյան ներ կա յաց րած թվե րի մի ջո ցով: Սա նման է ինք նա խա բեու թյան, ո րը իշ խող վեր նա խա վի հա մար ստեղ ծում է վիր տո ւալ տի րույթ կամ օա զիս՝ ամ բող ջո վին կտրված ի րա կա նու թյու նից:

Ա հա այս պի սի պայ ման նե րում է, որ ՀՀ քա ղա քա­ցի նե րի մե ծա մաս նու թյու նը պար զա պես չի հա վա­տում իշ խա նու թյա նը և ան գամ չի էլ փոր ձում հաս­կա նալ նրան, քա նի որ իշ խող վեր նա խա վը իր ոչ ա դեկ վատ հայ տա րա րու թյուն նե րով ու ա րարք նե­րով ար դեն իսկ հա սա րա կու թյան մեջ իր նկատ մամբ ձևա վո րել է կան խա կալ մո տե ցում: Նա խընտ րա կան շրջա նում իշ խա նու թյու նը քա ղա քա ցի նե րի ու իր մեջ չհաս կաց վա ծու թյան պա տը քան դե լու և այդ չհաս­կաց վա ծու թյու նը մի փոքր մեղ մե լու փո խա րեն ա վե­լի է խո րաց նում այն: Եվ ան գամ իշ խա նա կան հզոր քա րոզ չա մե քե նան ի վի ճա կի չէ քո ղար կել իշ խա նու­թյան ակն հայտ քա մահ րա կան վե րա բեր մուն քը ժո­ղովր դի նկատ մամբ, ո րը տվյալ պա րա գա յում ար­տա հայտ վում է Սերժ Սարգս յա նի հան պատ րաս տից հայ տա րա րու թյուն նե րով:

Քա ղա քա կան ղե կա վա րը հա սա րա կու թյան կող­մից ըն դուն վում և հաս կաց վում է ա ռա ջին հեր թին ժո ղովր դի դրու թյան մեջ մտնե լու և աշ խար հին նրա տե սանկյ ու նից նա յե լու ա ռու մով, սո վո րա կան քա ղա­քա ցու խնդի րը իր ա րած քայ լե րի կամ գոր ծած սխալ­

նե րի հա մա տեքս տում նա յե լու տե սանկյ ու նից:Հա կա ռակ դեպ քում վա րուն գը միշտ էլ ծուռ

է բուս նե լու: n

Լույս է տեսնում 2011թ. սեպտեմբերի 21­ից:

Հիմադիր և հրատարակիչ՝«Սիվիլիթաս» հիմադրամ, վկայական` 03Ա080303, տրվ. 20.05.08թ.

Հասցե՝ ք. Երևան, Հյուսիսային պողոտայի 1

Հեռ.՝ +37410 500 119, էլ. փոստ՝ info@civilnet.am

Գլխավոր խմբագիր՝ Կարեն Հարությունյան

Թողարկման պատասխանատու՝ Մարատ Յավրումյան

Վաճառք և բաժանորդագրություն՝ +374 10 500119, +374 55 026249

Գովազդ և մարքեթինգ՝ +374 55 441351

Մեջբերումեր անելիս հղումը «Օրակարգ»­ին պարտադիր է:

Թերթի հոդվածների մասնակի կամ ամբողջական

հեռուս տա ռադիո ընթերցում առանց «Օրակարգ»­ին հղման արգելվում է:

Նյութերը չեն գրախոսվում և հեղինակներին չեն վերադարձվում:

Գովազդների և R տառով հրապարակվող

նյութերի բովանդա կության համար խմբագրությունը

պատասխանատվություն չի կրում:

Տառատեսակը՝ Էդիկ Ղաբուզյանի

Հրատարակության 3­րդ տարի

Ստորագրված է տպագրության՝ 30.01.2013թ.

Տպաքանակը՝ 2000

Օրաթերթը տպագրվում է «Տիգրան Մեծ» հրատա րակ չու թյան

տպարանում, ք.Երևան, Արշակունյաց 2:

տ ն տ ե ս ա կ ա ն օ ր ա թ ե ր թ

Ին չու է վա րուն գը ծուռ բուս նում

Խմբագրական

№ 10 (250), հինգշաբթի, հունվարի 31, 2013 թ. |

3|Օրակարգ

2013. կանխատեսումներ և լուծումներՀ րա ժար վել հայ-թուր քա կան ար ձա նագ րու թյուն նե րից,

կողմ ո րոշ վել՝ Եվ րո պա կա՞ն, թե՞ Եվ րա սիա կան միու թյուն«Սի վի լի թաս» հիմ ադ րա մը ե րեկ ներ կա յաց րեց իր՝ թվով հին գե-րորդ տա րե կան զե կույ ցը, ո րը վեր նագր ված է «Հա յաս տան 2012. ընտ րու թյան տա րի»: Զե կույ ցի՝ տա րա ծաշր ջա նին վե րա բե րող բա ժի նը վեր նագր ված է «Ի րա րից հե ռա նա լով»: Բո լոր բա ժին նե-րի մա սով զե կույ ցը ներ կա յաց նում է հնա րա վոր զար գա ցում ե րը և խն դիր նե րի լուծ ման տար բե րակ ներ: Զե կույ ցի՝ տա րա ծաշր ջա-նա յին հնա րա վոր զար գա ցում ե րին, խնդիր նե րի և դ րանց լուծ-ման տար բե րակ նե րին վե րա բե րող հատ վա ծը ներ կա յաց ված է ստորև:

Հե ռան կար2013­ը նա խա գա հա կան ընտ րու­թյուն նե րի տա րի է Հա րա վա յին Կով կա սի մի ջազ գայ նո րեն ճա­նաչ ված ե րեք երկր նե րում, ինչ­պես նաև Ի րա նում: Հա յաս տա­նի և Ադր բե ջա նի ընտ րու թյուն­նե րում ինտ րիգ ներ կամ ա նակն­կալ ներ չեն սպաս վում, և գոր ծող եր կու նա խա գահ ներն էլ կշա րու­նա կեն պաշ տո նա վա րու թյու նը:

Քա նի որ 2013­ը ընտ րա կան տա րի է, Ադր բե ջա նի ռազ մա կան հռե տո րա բա նու թյու նը սաստ կա­նա լու է: Ս րա հետ մեկ տեղ Ադր­բե ջա նը մի ջազ գա յին և երկ կողմ հա րա բե րու թյուն նե րում հա տուկ ջան քեր է գոր ծադ րե լու՝ փոր ձե­լով բա նակ ցա յին փաս տաթղ թե­րում չե զո քաց նել ինք նո րոշ ման ի րա վուն քի սկզբուն քը, ինչ պես նաև մի ջազ գայ նո րեն տպա վո­րու թյուն ստեղ ծել, որ բա նակ ցա­յին գոր ծըն թա ցում ինք նո րո շու մը կարևո րա գույն բա ղադ րի չը չէ:

Վ րաս տա նի հա մար հոկ տեմ­բե րին կա յա նա լիք նա խա գա հա­կան ընտ րու թյուն նե րը ժո ղովր­դա վա րու թյան ի րա կան թեստ են լի նե լու: Ե թե Ի վա նիշ վի լին և ն րա կա ռա վա րու թյու նը կա րո ղա նան կազ մա կեր պել ա զատ, ար դար և մր ցակ ցա յին ընտ րու թյուն ներ, ինչ պի սին էին 2012թ. հոկ տեմ­բե րի խորհր դա րա նա կան ընտ­րու թյուն նե րը, ա պա ժո ղովր դա­վա րու թյան ո րա կով Վ րաս տանն ակն հայ տո րեն կտար բեր վի իր ան մի ջա կան հարևան նե րից:

Ի րա նում հու նի սին կա յա նա լիք նա խա գա հա կան ընտ րու թյուն­ներն անց կաց վե լու են ա վե լի բարդ ներ քա ղա քա կան և մի ջազ­գա յին պայ ման նե րում: Երկ րի օ րենսդ րու թյու նը թույլ չի տա­լիս Ահ մա դի նե ժա դի նոր ա ռա­ջադ րու մը: Այս պի սով՝ հու նի սին

իս լա մա կան հան րա պե տու թյու­նը ու նե նա լու է նոր նա խա գահ: Չ նա յած վեր ջին խոս քի ի րա վուն­քը հոգևոր ա ռաջ նոր դին է պատ­կա նում, նա խա գա հի ան ձը, գոր­ծե լաոճն ու հռե տո րա բա նու թյու­նը կա րող են ազ դել Ի րա նի և հարևան երկր նե րի հա րա բե րու­թյուն նե րի վրա:

Ի րա նի վրա մի ջազ գա յին ճնշում ե րի մե ծա ցու մը բե րե­լու է Թեհ րան­ Բա քու հա րա բե­րու թյուն նե րի ա ռա վել սրման: Ի րա նը խո րա պես հա մոզ ված է և մ տա հոգ, որ իր հարևան նե­րից նախևա ռաջ Ադր բե ջանն է պատ րաստ դառ նա լու Արև մուտ­քի և Իս րա յե լի հա մար հրա պա­րակ, ե թե ի րա նա կան մի ջու կա­յին թնջու կի «լուծ ման» տար­բե րակ ընտր վի ռազ մա կան մի ջամ տու թյու նը:

Ռուս­վրա ցա կան հա րա բե­րու թյուն նե րի ո րո շա կի բա րե­լա վու մը ի րա կան է թվում, ին չը դրա կան ազ դե ցու թյուն կա րող է ու նե նալ ինչ պես Հա րա վա յին, այն պես էլ Հ յու սի սա յին Կով կա­սի վրա: Դ րա նից կշա հի նաև Հա յաս տա նը:

Հա յաս տան­ Թուր քիա հա­րա բե րու թյուն նե րում և Ղա րա­բաղ ան խնդրի կար գա վոր­ման գոր ծըն թա ցում ա ռա ջըն­թա ցի ակն կա լիք ներ չկան, քա նի որ Ան կա րան Երևա նի հետ հա­րա բե րու թյուն նե րի բա րե լա վու մը կա պում է Լեռ նա յին Ղա րա բա­ղում ստա տուս քվո յի փո փո խու­թյան հետ, իսկ նման փո փո խու­թյու նը գրե թե ան հա վա նա կան է:

Ադր բե ջա նը և Թուր քիան ա վե­լի հետևո ղա կան և հա մա ձայ նեց­ված են գոր ծե լու ընդ դեմ Հա յաս­տա նի՝ ինչ պես Ղա րա բաղ ան, այն պես էլ Հա յոց ցե ղաս պա նու­թյան ժխտման ու Հա յաս տա նին

առնչ վող այլ հար ցե րում: Ն րանք փոր ձե լու են նաև Հա յաս տան­ Ի րան բա րե կա մա կան հա րա բե­րու թյուն նե րը ներ կա յաց նել իբրև խո չըն դոտ այն ջան քե րի, որ գոր ծադ րում է Արև մուտ քը Ի րա­նի մի ջու կա յին հա վակ նու թյուն­նե րը զսպե լու գոր ծում:

Lու ծում երՀա յաս տանն ար տա քին քա­

ղա քա կա նու թյան ա ռաջ նա հեր­թու թյուն նե րի հար ցում պետք է հստա կու թյուն մտցնի: Ե թե եվ­րո պա կան ին տեգ րու մը ա ռաջ­նա հեր թու թյուն է և ն պա տակ, ա պա դեռևս գո յու թյուն չու նե ցող Եվ րա սիա կան միու թյա նը մաս կազ մե լու խո սակ ցու թյուն ներն ու քննար կում ե րը պետք է մի կողմ թող նել: Իսկ ե թե, ի վեր ջո, Հա­յաս տա նը ստիպ ված լի նի մաս կազ մել ռու սա կան այդ ծրագ­րին, ա պա ա վե լի լավ է այդ մա­սին ա նկեղ ծո րեն տե ղե կաց նի, քա նի որ ա նո րո շու թյու նը բա ցա­սա բար է ազ դե լու Հա յաս տան­Եվ րո պա կան Միու թյուն և Հա­յաս տան­ Ռու սաս տան հա րա բե­րու թյուն նե րի վրա:

Հաշ վի առ նե լով Թուր քիա յի և Ադր բե ջա նի հետ փակ սահ ման­նե րը և Ի րա նի նկատ մամբ մի­ջազ գա յին պատ ժա մի ջոց նե րը՝ Հա յաս տա նի լիար ժեք բաց միակ

սահ մա նը Վ րաս տա նի հետ է: Հայ­վրա ցա կան միջ պե տա կան հա րա­բե րու թյուն նե րը նոր մա կար դա կի պետք է բարձ րաց վեն, սահ մա նը եր կու երկր նե րի քա ղա քա ցի նե րի հա մար շատ ա վե լի դյու րան ցա­նե լի պետք է դառ նա, եր կու երկր­նե րի մայ րա քա ղաք նե րի միջև պետք է վե րա կանգն վի օ դա յին հա ղոր դակ ցու թյու նը: Այս քայ լե­րը պետք է լի նեն եր կու երկր նե րի միջև ա վե լի խոր ին տեգ րա ցիա յի քա ղա քա կա նու թյան մա սը:

Ան կախ նրա նից, թե ինչ փո փո­խու թյուն ներ կլի նեն ռուս­վրա­ցա կան հա րա բե րու թյուն նե րում, Հա յաս տա նը պետք է շա րու նա­կի բա րիդ րա ցիա կան հա րա բե­րու թյուն ներ պահ պա նել Վ րաս­տա նի հետ: Վ րաս տա նում որևէ իշ խա նա փո խու թյուն չպետք է կաս կա ծի տակ դնի հայ­վրա­ցա կան հա մա գոր ծակ ցու թյան ա ռաջ նա հեր թու թյու նը:

Իր մյուս ան մի ջա կան հարևա­նի՝ Ի րա նի դեպ քում ևս Հա յաս­տա նը պետք է պահ պա նի բնա­կա նոն հա րա բե րու թյուն նե րը և չ ներգ րավ վի Արև մուտ քի՝ Թեհ­րա նի նկատ մամբ հնա րա վոր տնտե սա կան կամ ռազ մա կան պատ ժիչ գոր ծո ղու թյուն նե րում:

Սի րիա յի դեպ քում Հա յաս տա­նը պետք է շա րու նա կի դրա­կան չե զո քու թյան քա ղա քա կա­

նու թյու նը՝ ու շադ րու թյան կենտ­րո նում պա հե լով հայ հա մայն քի ֆի զի կա կան անվ տան գու թյու նը:

Երևա նը կա րող է և պետք է հրա ժար վի Հա յաս տան­ Թուր­քիա ար ձա նագ րու թյուն նե րից, ո րոնց գո յու թյու նը չի ծա ռա յում Հա յաս տա նի շա հե րին: Ար ձա­նագ րու թյուն նե րից հրա ժար վե­լուց հե տո միայն հնա րա վոր կլի­նի ա ռա ջար կել ճգնա ժա մի հաղ­թա հար ման նոր փա թեթ:

Ղա րա բաղ ան խնդրի կար գա­վոր ման հար ցում Հա յաս տա նի հա մար ա ռաջ նա յին պետք է լի­նի ոչ թե հա կա ռա կոր դի ռազ­մա կան հռե տո րա բա նու թյանն ու պա տե րազ մի սպառ նա լիք նե­րին պա տաս խա նե լը, այլ մի ջազ­գա յին հան րու թյա նը հասց նե լը, որ խնդրի կար գա վոր ման հիմ­քում պետք է ըն կած լի նի ան­սահ մա նա փակ ինք նո րոշ ման չա փո րո շի չը:

Հա յաս տա նը պետք է իր ա ջակ­ցու թյու նը հայտ նի հայ­ադր բե­ջա նա կան լրագ րո ղա կան, հա­սա րա կա կան, մշա կու թա յին և ժո ղովր դա կան դի վա նա գի տու­թյա նը և փոր ձի նա խա ձեռ նել նման շփում եր ոչ միայն եր րորդ երկր նե րում, այլև Հա յաս տա նում և Լեռ նա յին Ղա րա բա ղում: n

Պատ րաս տել է Լի լիթ Մի քա յել ա նը

որ հան ցա գործ նե րի նպա տա կը թա լանն էր: Ս տամ բու լի նա հան­գա պետ Հու սեյն Ավն ի Մութ լուն հակ ված է երկ րոր դին:

«Հան ցա գոր ծու թյուն ների հիմ­քում չկա ռա սա յա կան խտրակա­նու թյուն: Վս տա հեց նում եմ, որ մենք կգտնենք ոճ րա գործ նե րին: Բա րի գի շեր»,– գրել է պաշ տոն­յան Twitter­ի իր միկ րոբ լո գում:

Զո հե րից ո մանք իս կա պես թա­լան վել են: Ըստ հա ղոր դագ րու­թյուն նե րի՝ թուր քա կան ոս տի­կա նու թյու նը հիմ ա կան կաս­կած յալ է հա մա րում 30­ամ յա մի տղա մար դու, մինչ դեռ Թուր­քիա յի Մար դու ի րա վունք նե րի ա սո ցիա ցիան շա րու նա կում է ան հող դողդ մալ այս հար ցում:

«Հան ցա գոր ծու թյուն նե րը կա­տար վել են ռա սա յա կան խտրա­կա նու թյան հո ղի վրա»,– աս ված է անց յալ շա բաթ ա սո ցիա ցիա յի հրա պա րա կած զե կույ ցում:

Ա մեն դեպ քում, տե ղի ու նե­ցա ծը ստի պել է վեր հի շել 1915թ. Օս ման յան Թուր քիա յում մեկ մի­լիո նից ա վե լի հա յե րի զանգ վա­ծա յին ջար դը:

«Այս դեպ քե րը վկա յում են այն մա սին, թե որ քան ծանր է լի նել հայ Թուր քիա յում»,– ա սել է հայ ակ տի վիստ և գիտ նա կան Խա­չիկ Մու րադ յա նը, ո րի նախ նի­նե րը նույն պես դար ձել են 1915թ. ոճ րա գոր ծու թյան զո հը:

Ա կա դե միա կան շրջա նակ­նե րի դիր քո րո շում այն է, որ անց յալ դա րասկզ բին տե­ղի ու նե ցա ծը ցե ղաս պա նու­

թյուն էր: Թուր քիան հեր­քում է դա՝ պնդե լով, որ հա յե­րի մե ծա մաս նու թյու նը զոհ վել է հի վան դու թյուն նե րի ու սո­վի պատ ճա ռով դե պի Սի րիա­յի ա նա պա տը բռնի տե ղա հան­ման ճա նա պար հին: Պաշ տո նա­կան տե սա կե տը կաս կա ծի տակ դնող նե րը, այդ թվում՝ Թուր­քիա յից Նո բել ան միակ մրցա­նա կի դափնեկիր Օր հան Փա­մու կը, են թարկ վել են հե տապն­դում ե րի ու սպառ նա լիք նե րի:

Սա կայն իր դիր քո րոշ ման հա­մար ոչ ոք չի տու ժել այն քան, որ քան ան վա նի հայ լրագ րող Հ րանտ Դին քը, ո րը հիմ ադ րել է «Ա կոս» պար բե րա կա նը՝ որ պես 1915թ. դեպ քե րի վե րա բեր յալ ա զատ և ան կաշ կանդ բա նա վե­ճի հար թակ: Դին քը սպան վել է

2007թ. Ս տամ բու լի կենտ րո նում՝ իր գրա սեն յա կի մոտ, ծայ րա հեղ ազ գայ նա կա նի ձեռ քով: Դին քի ըն տա նի քը վստահ է, որ մար­դաս պա նը գոր ծել է ծայ րա հեղ ազ գայ նա կան նե րի հրա մա նով, ո րոնք գոր ծում են անվ տան գու­թյան ու ժե րի կազ մում, վեր ջին­ներս էլ ի րենց հեր թին կապ ված են «Քա ֆես» (Վան դակ) խմբա­վոր ման հետ: Տասն յակ կաս­կած յալ ներ, այդ թվում՝ ե րեք ծո վա կալ, դա տա պարտ վել են Թուր քիա յում քրիս տոն յա նե րի դեմ դա վադ րու թյա նը մաս նակ­ցե լու մե ղադ րան քով: Ն րանց են թադր յալ նպա տա կը քրիս­տոն յա նե րին վա խեց նելն է, որ­պես զի նրանք ընդ միշտ հե ռա­նան Թուր քիա յից:

Մինչ դեռ կա ռա վա րու թյան

մե սի ջը միան շա նակ չէ: Դա­տա վոր Մեհ մեդ Նի հաթ Օ մե­րօղ լուն, որն ու ժի մեջ էր թո­ղել Հ րանտ Դին քի մե ղադ րա­կան դա տավ ճի ռը՝ «թուր քա կան ինք նու թյու նը վի րա վո րե լու» վե­րա բեր յալ, վեր ջերս խորհր դա­րա նում եր դում է տվել որ պես օմ բուդս մե նի նոր ինս տի տու­տի ղե կա վար: Գոր ծի հրա պա­րա կում ու լայն լու սա բա նու մը ժա մա նա կին թշնա մանք են բոր­բո քել Դին քի դեմ, սա կայն դա­տա վորը, ըստ երևույ թին, ոչն­չի հա մար չի զղջում: «Մենք այս գոր ծով դա տավ ճիռ կա յաց­նե լիս ա ռաջ նորդ վել ենք մեր խղճով»,– ա սել է օմ բուդս մե նը Radikal օ րա թեր թին: n

Թարգ մա նութ յու նը՝ Ս տել լա Մեհ րա բեկ ա նի

‹‹‹ էջ 1

Հա յաս տանն ար-

տա քին քա ղա քա-

կա նու թյան

ա ռաջ նա հեր թու-

թյուն նե րի հար-

ցում պետք է

հստա կու թյուն

մտցնի: Ե թե եվ-

րո պա կան ին-

տեգ րու մը ա ռաջ-

նա հեր թու թյուն է

և ն պա տակ, ա պա

դեռևս գո յու թյուն

չու նե ցող Եվ րա-

սիա կան միու թյա-

նը մաս կազ մե լու

խո սակ ցու թյուն-

ներն ու քննար-

կումն ե րը պետք է

մի կողմ թող նել:

1915-ի ուր վա կան նե րը

| № 10 (250), հինգշաբթի, հունվարի 31, 2013 թ.

4 |

Ձեռք նե րը Գո րի սին էլ հա սավԳոր ծա դի րը Հա յաս տա նում ևս մեկ զբո սաշր ջա յին կենտ րոն է ծրագ րում

Ջեր մու կից հե տո կա ռա վա րու թյու նը ո րո շել է զբո սաշր ջու թյու-նը զար գաց նել նաև Գո րի սում։ Է կո նո մի կա յի նա խա րա րու թյու նը մշա կել և կա ռա վա րու թյան հաս տատ մանն է ներ կա յաց րել «Գո-րի սի զբո սաշր ջու թյան զար գաց ման ծրա գի րը»։

Գո րի սը պե տա կան մեկ գե րա­տես չու թյու նից տե ղա փոխ վում է մյու սի տի րույթ՝ այդ պես էլ չվե­րած վե լով զբո սաշր ջա յին կենտ­րո նի։ 2011թ. հու նի սին մշա կույ թի նա խա րա րու թյու նը կա ռա վա րու­թյան հաս տատ մանն էր ներ կա­յաց րել «Գո րիս քա ղա քում զբո­սաշր ջու թյան զար գաց ման մա­սին» ո րոշ ման նա խա գի ծը։ Գոր­ծադի րի այս տար վա հուն վա րի 31­ի նիս տին էլ է կո նո մի կա յի նա­խա րա րու թյունն է ներ կա յաց նե­լու «Գո րիս քա ղա քում զբո սաշր­ջու թյան զար գաց ման ծրա գի րը հաս տա տե լու մա սին» ո րոշ ման նա խա գի ծը։

Մ շա կույ թի նա խա րա րու թյան կող մից մշակ ված «Գո րիս քա­ղա քում զբո սաշր ջու թյան զար­գաց ման մա սին» ո րոշ ման մեջ նշվում էր, որ է կո նո մի կա յի նա­խա րա րու թյու նը պետք է ա պա­հո վի Գո րիս քա ղա քում զբո­սաշր ջու թյան զար գաց ման ծրագ րի մշա կու մը և այն ներ­կա յաց նի կա ռա վա րու թյան հաս­տատ մա նը։ Այդ ա մե նը նա խա­րա րու թյու նը պետք է կա տա րի վե ցամս յա ժամ ե տում, այ սինքն՝ մինչև 2011թ. վերջ։ Ծ րա գի րը միայն այժմ է ներ կա յաց վում կա­ռա վա րու թյան հաս տատ մա նը։

Գո րի սում զբո սաշր ջու թյան զար գաց ման ծրա գի րը են թադ­

րում է քա ղա քի պատ մամ շա­կու թա յին մի ջա վայ րի վե րա­կանգ նում, զբո սաշր ջա յին ռե­սուրս նե րի տվյալ նե րի բա զա յի ստեղ ծում, զբո սաշր ջա յին են­թա կա ռուց վածք նե րի բա րե լա­վում և այլն։ Արդ յուն քում Գո­րի սը հա վակ նում է վե րած վել տա րա ծաշր ջա նա յին ա մե նամ­յա ա վան դա կան փա ռա տո ներ կազ մա կեր պող մի ջազ գա յին կենտ րո նի։

Է կո նո մի կա յի նա խա րա րու­թյան հա վակ նու թյուն ներն ա վե­լի հա մեստ են։ Մ շա կույ թի նա­խա րա րու թյու նը նա խա տե սել է մինչև 2016թ. Գո րի սը դարձ­նել մի ջազ գա յին չա փա նիշ նե­րին հա մա պա տաս խա նող՝ տար­վա չորս ե ղա նա կի զբո սաշր­ջա յին կենտ րոն։ Վեր ջին այս դրույ թը մշա կույ թի նա խա րա­րու թյու նը պար զա պես վերց րել է Ջեր մու կի զար գաց ման հա յե ցա­կար գից, միայն այն տար բե րու­թյամբ, որ Ջեր մու կը նման կենտ­րո նի պետք է վե րած վեր մինչև 2012թ.։ Մ շա կույ թի նա խա րա րու­թյա նը Գո րի սը տես նում էր նաև է կո լո գիա կան, այ լընտ րան քա յին և ար կա ծա յին զբո սաշր ջու թյան կենտ րոն։

Թե որ քա նով կա ռա վա րու թյա­նը կհա ջող վի Գո րի սը դարձ նել զբո սաշր ջա յին կենտ րոն, ցույց

կտա ժա մա նա կը, ինչ պես նաև նմա նա տիպ նա խորդ ծրագ րե րի փոր ձը։

Խն դիրն այն է, որ 2008թ. կա­ռա վա րու թյու նը հաս տա տել է «Ջեր մուկ քա ղա քը հայ տա րա րել զբո սաշր ջա յին կենտ րոն» ո րո­շու մը: Ջեր մու կը այդ ժա մա նակ հա մե մատ վում էր ան գամ չե խա­կան Կառ լո վի Վա րի ա ռող ջա­րա նա յին քա ղա քի հետ, նշվում է, որ ծրագ րի ի րա կա նաց ման արդ յուն քում Ջեր մու կը հնա րա­վոր է վե րա ծել հա մաշ խար հա­յին հե ղի նա կա վոր զբո սաշր­ջա վայ րե րին այ լընտ րան քա յին զբո սաշր ջա վայ րի։

Մինչև 2012թ. Ջեր մու կը պետք է դառ նար «մի ջազ գա յին չա­փա նիշ նե րին հա մա պա տաս­խա նող, տար վա չորս ե ղա նա կի զբո սաշր ջա յին կենտ րոն՝ ա ռող­ջա րա նա յին և ձ մե ռա յին զբո­սաշր ջա յին կենտ րոն, շախ մա­տի մի ջազ գա յին մրցա շա րե րի կազ մա կերպ ման կենտ րոն, հա­մա հայ կա կան, ինչ պես նաև մի­ջազ գա յին ման կա պա տա նե կան և ե րի տա սար դա կան ճամ բա րա­տե ղի, մշա կու թա յին զբո սաշր­ջու թյան կենտ րոն»։ Ընդ ո րում՝ քա ղա քը պետք է ա պա հո վեր տա րե կան 100 հազ. զբո սաշր­ջա յին այ ցե լու թյուն, զբո սաշր­

ջու թյու նից ստաց վող ե կա մու­տը պետք է հասց վեր տա րե կան $100 մլն ­ի, ստեղծ վեր 4 հազ. լրա ցու ցիչ աշ խա տա տեղ։

Ակն հայտ է, որ Ջեր մու կը այս ըն թաց քում այդ պես էլ չի դար­ձել զբո սաշր ջա յին կենտ րոն, չեն կա տար վել ծրագ րում նա խանշ­ված ցու ցա նիշ նե րը։ Ինչ ճա կա­տա գիր կվի ճակ վի Գո րի սի զար­գաց ման ծրագ րին՝ ցույց կտա ժա մա նա կը, ա ռա վելևս, երբ դա­դա րել են հա մաշ խար հա յին ֆի­նան սատն տե սա կան ճգնա ժա մի նոր ա լի քի մա սին հայ տա րա րու­թյուն նե րը։ n

Ա. Չ.

Խո շոր հար կա տու նե րի վճա­րած հար կե րում ուղ ղա կի հար­կե րի փոքր մաս նա բա ժի նը խո­սում է այն մա սին, որ մյուս հար­կա տու նե րի մոտ, ո րոնք ա պա­հովել են ընդ հա նուր հար կա յին մուտ քե րի 22,9%­ը, գե րակշ ռել են ուղ ղա կի հար կե րը։ Պարզ ա սած՝ խո շոր հար կա տու նե րի ուղ ղա կի հար կե րի ցածր մաս նա­բա ժի նը խո սում է նրանց «ստվե­րայ նու թյան» բարձր աս տի ճա­նի մա սին, քա նի որ այդ հար կա­տե սակ նե րը, ի տար բե րու թյուն ա նուղ ղա կի հար կե րի, վճա րում են հենց տնտե սա վա րող նե րը։

Կան խավ ճա րի հաշ վին

2012թ. Հա յաս տա նի թիվ մեկ հար կա տուն, ինչ պես և 2011թ., «Զան գե զու րի պղնձա մո լիբ դե­նա յին կոմ բի նատն» է՝ վճա րած հար կե րի 31,67 մլրդ ծա վա­լով, ինչն ան ցած տար վա հա մե­մատ ա վե լի է 1,9 մլրդ ­ով կամ 6,4%­ով։ Ու շագ րավ է, որ 2012թ. ե րեք ե ռամս յակ նե րում ըն կե րու­թյունն այս ցան կում ե ղել է երկ­րոր դը։ Չոր րորդ ե ռամս յա կում Զան գե զու րի կոմ բի նա տը վճա­րել է միան գա մից 9 մլրդ ­ի հար կեր, ո րը 2011թ. նույն ե ռամս­յա կի հա մե մատ ա վե լի է 30%­

ով։ Ն ման ա ճը, ա մե նայն հա վա­նա կա նու թյամբ, պայ մա նա վոր­ված է կան խավ ճար նե րի հան­գա ման քով։ Խն դիրն այն է, որ 2012թ. պետբ յու ջեով նա խա տես­ված լրա ցու ցիչ 101 մլրդ հար կե­րից 50 մլրդ ­ը բա ժին է ըն կել հենց չոր րորդ ե ռամս յա կին, իսկ հա վա քագ րում ա պա հով վել է «լո յալ» ըն կե րու թյուն նե րի կան­խավ ճար նե րի հաշ վին։

Ցան կի երկ րորդ հո րի զո նա կա­նը զբա ղեց րել է «Հայ Ռուս գա­զար դը»՝ վճա րե լով 30,9 մլրդ, ին չը 2011թ. ցու ցա նի շը գե րա­զան ցում է 9 մլրդ ­ով կամ 41%­ով։ Ան ցած տա րի ըն կե րու թյան կող մից գա զի ի րաց ման ծա վալ­ներն ա ճել են ըն դա մե նը 4,8%­ով, իսկ վերջ նա կան սպա ռող­նե րի հա մար սա կագ նի փո փո­խու թյուն տե ղի չի ու նե ցել։ Այս պայ ման նե րում վճա րած հար­կե րի 41­տո կո սա նոց ա ճը ևս մեկ ան գամ ա պա ցու ցում է այն, որ 2012թ. Հա յաս տան ա ռաք վող ռու սա կան գա զի գի նը 1000 խմ ­ի հաշ վով բարձ րա ցել է մոտ $60­ով, ին չի արդ յուն քում էլ ա վե­լա ցել է ըն կե րու թյան վճա րած հար կե րի ծա վա լը։

Հա յաս տա նի եր րորդ խո շոր հար կա տուն «Ղ­ Տե լե կոմ» է՝ 21,7 մլրդ ­ով, ո րը 2011թ. ցու ցա­նի շը գե րա զան ցում է 4 մլրդ ­ով կամ 22,5%­ով՝ հիմ ա կա նում ուղ ղա կի հար կե րի հաշ վին։ Ե թե

հաշ վի առ նենք, որ ան ցած տա րի ըն կե րու թյու նում աշ խա տա վար­ձե րի էա կան բարձ րա ցում տե ղի չի ու նե ցել, իսկ հե ռա հա ղոր դակ­ցու թյան ո լոր տում շա րու նա կում են բարդ մալ մրցակ ցու թյան պայ ման նե րը, ին չը նվա զեց­նում է շա հույ թի հա վա նա կա­նու թյու նը, ա պա ուղ ղա կի հար­կե րի 3,7 մլրդ ա ճը փոքր­ինչ ան հաս կա նա լի է։ Ն ման աճ կա­րող էր գրանց վել կան խավ ճար­նե րի հաշ վին։ «Շա հու թա հար­կի մա սին» օ րեն քի հա մա ձայն՝ տար վա ըն թաց քում հար կա տուն պար տա վոր է կա տա րել շա հու­թա հար կի կան խավ ճար ներ։ Մու­ծում ե րը կա տար վում են յու րա­քանչ յուր ե ռամս յակ՝ նա խորդ տար վա շա հու թա հար կի փաս­տա ցի գու մա րի կամ շա հու թա­հար կի հաշ վար կա յին մե ծու թյան 18,75%­ի չա փով։

Խո շոր հար կա տու նե րի ցան­կում չոր րոր դը «Ա լեքս Գ րիգ» ըն­կե րու թյունն է (փոխ կա պակց ված է պատ գա մա վոր Սամ վել Ա լեք­սան յա նի հետ)՝ 17,4 մլրդ վ ճա­րած հար կե րով, ո րը 2011թ. հա­մե մատ քիչ է 0,3 մլրդ ­ով կամ 1,7%­ով։ Ըն կե րու թյու նը, ի դեպ, գե րիշ խող դիրք է զբա ղեց նում մի շարք ա ռա ջին անհ րա ժեշ­տու թյան ապ րանք նե րի շու կա­նե րում։ Այս պայ ման նե րում հար­կե րի ծա վա լի նվա զու մը հու­շում է «ստվե րի» մա սին, ին­

չի վկա յու թյուն կա րող է լի նել նաև վճա րած ուղ ղա կի հար կե­րի ծա վա լը։ Ըն կե րու թյան վճա­րած ընդ հա նուր հար կե րում ուղ­ղա կի հար կե րի մաս նա բա ժի­նը 5,6% է, մա ցա ծը ա նուղ ղա կի հար կերն են (ԱԱՀ, ակ ցի զա յին հարկ), որն ի րա կա նում վճա րում են սպա ռող նե րը։

Հին գե րորդ տե ղում «Ար մեն­Տել» ըն կե րու թյունն է՝ վճա­րած հար կե րի 11,4 մլրդ ծա վա­լով (2011թ. հա մե մատ նվա զու­մը՝ 1,2 մլրդ ­ով կամ 9,8%­ով)։ Հար կե րի ծա վա լի կրճա տու­մ ա մե նայն հա վա նա կա նու­թյամբ պայ մա նա վոր ված է հե­ռա հա ղոր դակ ցու թյան շու կա­յում մրցակ ցա յին պայ ման նե­րով. պար բե րա բար նվա զեց վում են սա կագ նե րը, ին չի արդ յուն­քում նվա զում է նաև հար կե րի ծա վա լը։

Վե ցե րորդ հո րի զո նա կա նը, 11,1 մլրդ հար կե րով, զբա ղեց­րել է բեն զի նի և դիզ վա ռե լի քի շու կա յի խո շոր խա ղորդ «Ֆ լեշ» ըն կե րու թյու նը։ 2011թ. հա մե մատ ըն կե րու թյան վճա րած հար կե րի ծա վալն ա վե լա ցել է 0,7 մլրդ ­ով կամ 6,7%­ով։ Ա ճը պայ­մա նա վոր ված է ինչ պես 2012թ. հար կա յին օ րենսդ րու թյան փո­փո խու թյուն նե րով, այն պես էլ կա ռա վա րու թյան կող մից գյու­ղա ցի նե րի հա մար դիզ վա ռե­լի քի սուբ սի դա վոր ման ծրագ­

րով. վա ռե լի քը մա տա կա րա րել է «Ֆ լե շը»։

Վա ռե լի քի շու կա յի մեկ այլ խո­շոր խա ղորդ՝ «Սի թի պետ րոլ գրուպ» ըն կե րու թյու նը զբա ղեց­րել է յո թե րորդ տե ղը՝ վճա րե լով 9,2 մլրդ ­ի հար կեր (2011թ. հա­մե մատ՝ 1,3 մլրդ ­ով կամ 12,3%­ով պա կաս)։ Ն վա զու մը պայ մա­նա վոր ված է շու կա յի կա ռուց­ված քի փո փո խու թյամբ, ինչ պես նաև բեն զի նի և դիզ վա ռե լի քի գնե րի բարձ րաց ման հետևան­քով ի րաց ման ծա վալ նե րի կրճա տու մով։

Ու թե րորդ հո րի զո նա կա­նում «Հա յաս տա նի է լեկտ րա­կան ցան ցեր» ըն կե րու թյունն է՝ վճա րե լով 7,96 մլրդ ­ի հար­կեր (2011թ. հա մե մատ՝ ծա վա լը կրճատ վել է 1,68 մլրդ ­ով կամ 17,4%­ով)։ Ցան կում ին նե րոր­դը «Դի նո գոլդ մայ նինգ քամփ­նի» ըն կե րու թյունն է՝ 7,12 մլրդ հար կե րով (2011թ. հա մե մատ՝ 3,32 մլրդ ­ով կամ 87,4%­ով ա վե լի)։ Խո շոր հար կա տու նե­րի տասն յա կը եզ րա փա կում է ծխա խո տի ներկր մամբ զբաղ վող «Ա վերս» ըն կե րու թյու նը՝ վճա րե­լով 6,88 մլրդ­ի հար կեր (2011թ. հա մե մատ՝ 2,63 մլրդ ­ով կամ 62%­ով ա վե լի)։ n

100 խո շոր հարկ վճա րող նե րի ցան կը տե՛ս էջ 8-ում։

Ար մե նակ Չա տին յան

Փողեր

‹‹‹ էջ 1

Խո շոր ներն ա վե լաց նում են մաս նակ ցայ նու թյու նըՊԵԿ-ը հրա պա րա կել է 2012թ. 1000 խո շոր հարկ վճա րող նե րի ցան կը

մինչև 2016թ.

գոր ծա դի րը նա-

խա տե սել է Գո րի-

սը դարձ նել մի-

ջազ գա յին չա փա-

նիշ նե րին հա մա-

պա տաս խա նող՝

տար վա չորս

ե ղա նա կի զբո-

սաշր ջա յին կենտ-

րոն։viva

s.am

№ 10 (250), հինգշաբթի, հունվարի 31, 2013 թ. |

5|

Քն նար կում ենք սուբ սի դա վո րել ար տա հա նող նե րի տո կո սադ րույք նե րը

Հա յաս տա նի կա ռա վա րու թյու նը Գ յում րիի տնտե սա կան զար-գաց ման հիմ ադ րա մի բա զա յի վրա վեր ջերս ստեղ ծել է Արդ-յու նա բե րու թյան զար գաց ման հիմ ադ րամ՝ 500 մլն դո լար հիմ-նա դիր կա պի տա լով, ո րից 300 մլն -ը պետբ յու ջեի մի ջոց ներն են: Թե ինչ պես է նոր կա ռույցն օ ժան դա կե լու արդ յու նա բե րու թյա-նը, Banks.am-ին պատ մել է հիմ ադ րա մի նո րան շա նակ տնօ-րեն Հայկ Միր զո յա նը, ո րը մինչ այդ ղե կա վա րել է է կո նո մի-կա յի նա խա րա րու թյան արդ յու նա բե րա կան քա ղա քա կա նու թյան վար չու թյու նը:

— Ինչ պե՞ս է հիմ ադ րամ ա ջակ ցե լու արդ յու նա բե­րու թյա նը, և ո՞ր ո լորտ նե­րը կա րող են օգտ վել այդ ա ջակ ցու թյու նից:

— Ինչ պես գի տեք, 2011թ. դեկ տեմ բե րին կա ռա վա րու­թյունն ըն դու նեց Ար տա հան­ման վրա հիմ ված արդ յու նա­բե րա կան քա ղա քա կա նու թյան ռազ մա վա րու թյու նը, ո րը մշակ­վել է մաս նա վոր հատ վա ծի հետ հա մա տեղ: Ռազ մա վա րու թյան մեջ ընտր վեց տնտե սու թյան 11 ո լորտ, և մենք այս ո լորտ նե րի գրե թե բո լոր ըն կե րու թյուն նե րի հետ հա մա տեղ սկսե ցինք ո լոր­տա յին ռազ մա վա րու թյուն նե րի մշակ ման աշ խա տանք նե րը:

Ար դեն իսկ ու նենք հաս տատ­ված չորս ո լոր տա յին ռազ մա վա­րու թյուն՝ կոն յա կա գոր ծու թյան, դե ղա գոր ծու թյան, գի նե գոր ծու­թյան և ճշգ րիտ ճար տա րա գի­տու թյան: Ռազ մա վա րու թյան մեջ նա խա տես ված են մի ջո ցա­ռում եր, ո րոնք պետք է ի րա­կա նաց վեն պե տա կան­մաս նա­վոր հատ վա ծի հա մա ֆի նան սա­վոր մամբ՝ տե ղա կան և օ տա­րերկր յա ցու ցա հան դես նե րին մաս նակ ցու թյուն, ու սում ա կան ծրագ րե րի կազ մա կեր պում, Հա­յաս տա նում և դր սում գոր ծա րար հա մա ժո ղովն ե րի անց կա ցում և այլն:

Այս նպա տակ նե րի ի րա գործ­ման համար ան կախ Հա յաս­տա նի պատ մու թյան մեջ ա ռա­ջին ան գամ պետբ յու ջեում արդ­յու նա բե րու թյան զար գաց ման հա մար գու մար է նա խա տես­վել՝ 300 մլն դ րա մի չա փով, որն արդ յու նա վետ ծախ սե լու, ինչ­պես նաև մաս նա վոր հատ վա­ծից և դո նոր նե րից մի ջոց նե­րի ներգ րավ ման նպա տա կով Գ յում րիի տնտե սա կան զար­գաց ման հիմ ադ րա մի հի ման վրա ստեղծ վեց Արդ յու նա բե­րու թյան զար գաց ման ազ գա յին հիմ ադ րա մը:

Այն ակ տիվ հա մա գոր ծակ ցե­լու է Զար գաց ման հայ կա կան գոր ծա կա լու թյան, Փոքր ու մի­ջին ձեռ նար կա տի րու թյան զար­գաց ման ազ գա յին կենտ րո նի (ՓՄՁ ԶԱԿ), «ՓՄՁ ներդ րում եր» ու նի վեր սալ վար կա յին կազ մա­կեր պու թյան և բիզ նե սի ա ջակց­ման այլ կա ռույց նե րի հետ:

— Այ սինքն՝ ա ջակ ցու­թյու նը լի նե լու է ա ռա­վե լա պես ո լոր տա յի՞ն և ոչ թե ուղղ ված ա ռան­ձին բիզ նես նա խագ ծե րի օ ժան դա կու թյա՞ նը:

— Ա յո՛, ա ջակ ցու թյու նը հիմ­նա կա նում ո լոր տա յին է լի նե­լու: Օ րի նակ՝ մենք նպա տակ ու­նենք ստեղ ծել «Հայ կա կան գի­նի ներ» բրենդ, ո րի ներ քո միա­

վո րե լու ենք հայ կա կան բո լոր գի նե գոր ծա կան ըն կե րու թյուն­ներն ու ա ռաջ մղե լու այս «հո­վա նո ցա յին» բրեն դը մի ջազ­գա յին շու կա յում: Արդ յու նա­բե րու թյան տար բեր ճյու ղե րի ներ կա յա ցու ցիչ նե րի հետ միա­սին դի տար կե լու ենք, թե որն է տվյալ ո լոր տի հա մար գլխա­վոր մի ջազ գա յին ցու ցա հան դե­սը, և հա մա ֆի նան սա վո րե լու ենք մեր ըն կե րու թյուն նե րի մաս­նակ ցու թյունն այն տեղ: Սա կայն պետք է նշեմ, որ ծրագ րում ենք ա ջակ ցու թյուն նաև ա ռան ձին ըն կե րու թյուն նե րի:

— Խոս քը ար տա հան ման ֆի նան սա վոր մա՞ն մա­սին է:

— Ա յո՛: Նա խա տե սում ենք սուբ սի դա վո րել ար տա հա նող­նե րի վար կա յին տո կո սադ րույք­նե րը: Դա կար վի «ՓՄՁ ներդ­րում եր» վար կա յին կազ մա­կեր պու թյու նից ար տա հան ման նպա տա կով ֆի նան սա վոր վող ըն կե րու թյուն նե րի հա մար:

Կա նաև ար տա հան ման ա ջակց ման այլ ձևա չափ. օ րի­նակ՝ ըն կե րու թյու նը ցան կա­նում է ար տա հա նել իր ար տադ­րան քը, բայց ու նի դրսի շու կա­յում սեր տի ֆի կաց ման խնդիր: Մենք կա րող ենք 50%­ի չա­փով հա մա ֆի նան սա վո րել սեր­տի ֆի կաց ման ծախ սե րը: Մենք ակ տիվ հետևում ենք արդ յու­նա բե րու թյա նը՝ հա մա գոր ծակ­ցե լով ո լոր տի գրե թե բո լոր ըն­կե րու թյուն նե րի հետ: Հա ճախ, երբ հայտն վում է նոր ըն կե րու­թյուն, մենք ինք ներս ենք հրա­վի րում նրանց մաս նակ ցե լու մեր մի ջո ցա ռում ե րին և ծա­նո թա նա լու ա ջակց ման մեր մե խա նիզ մե րին:

— Ս տաց վում է, որ նման ա ջակ ցու թյու նից կա րող են օգտ վել այն ո լորտ նե­րը, ո րոնց ռազ մա վա րու­թյուն նե րը հաս տատ վել են: Իսկ այս տեղ հա մալ րում չի՞ սպաս վում:

— Ա յո՛, շու տով մենք կհաս տա­տենք ոս կեր չու թյան, ա դա ման­դա գոր ծու թյան և ժա մա գոր ծու­թյան ո լոր տա յին ռազ մա վա րու­թյու նը, ո րին կհա ջոր դի թեթև արդ յու նա բե րու թյու նը:

— Հուն վա րի 23­ին արդ­յու նա բե րող նե րի հետ հան­դիպ մա նը վար չա պետն ա սել էր, որ է կո նո մի կա յի նա խա րա րու թյա նը հանձ­նա րար ված է ման րակր­կիտ վեր լու ծու թյուն ի րա­կա նաց նել Հա յաս տան ներ մուծ վող այն ապ րանք­նե րի վե րա բեր յալ, ո րոնք մեր եր կի րը կա րող է ար­տադ րել: Ինչ պե՞ս են ո րո­շում եր կա յաց վե լու ներ­մուծ ման փո խա րին ման վե րա բեր յալ:

— Մենք հանձ նա րա րու թյուն ու նենք ու սում ա սի րե լու մեր ըն­կե րու թյուն նե րի հնա րա վո րու­թյուն նե րը, ինչ պես նաև ներ­մուծ վող ապ րան քա տե սա կա նին: Այ նու հետև քննար կում եր ենք անց կաց նե լու բիզ նե սի հետ և դ րանց հի ման վրա ա ռա ջար կու­թյուն ներ մշա կե լու, թե ին չը կա­րող ենք ար տադ րել տե ղում, այլ ոչ թե ներ մու ծել:

— Հան դիպ մա նը վար չա­պե տը նշել էր նաև, որ անց յալ տա րի, օ տա րերկր­յա ներդ րում ե րի կտրուկ նվազ ման պայ ման նե րում,

տնտե սա կան աճն ա պա­հով վել է մեր սե փա կան ռե սուրս նե րի հաշ վին: Արդ­յոք ներ մուծ ման փո խա­րին ման քա ղա քա կա նու­թյու նը պայ մա նա վոր վա՞ծ է այն ի րո ղու թյամբ, որ 2013թ. Հա յաս տա նի տնտե­սա կան ա ճը ևս հիմ վե լու է ա ռա վե լա պես սե փա կան ռե սուրս նե րի վրա:

— Ա յո՛, 2012թ. կա ռա վա րու թյան կող մից բա վա կան մեծ աշ խա­տանք կա տար վեց բիզ նե սի կող­մից բարձ րաց վող խնդիր նե րին օ պե րա տիվ լու ծում տա լու ուղ­ղու թյամբ, և արդ յուն քում հնա րա­վո րու թյուն ե ղավ ա պա հո վել այդ ա ճը՝ ա պա վի նե լով ներ քին ռե­սուրս նե րին: Անց յալ տա րի ա ջակ­ցել ենք 8 խո շոր ներդ րու մա յին ծրագ րե րի, այս տա րի կշա րու նա­կենք նույն ին տեն սի վու թյամբ աշ­խա տել բիզ նե սի հետ:

— ԱՄՀ­ն օ րերս նվա զեց­րել է գլո բալ ա ճի կան­խա տե սում ե րը: Ի՞նչ եք կար ծում, կստաց վի՞ արդ­յոք 2013թ. ա պա հո վել Հա­յաս տա նի արդ յու նա բե րու­թյան ծրագ րած ա ճի (9,2%) տեմ պը:

— Կար ծում եմ՝ ա յո՛: Մաս նա վոր հատ վա ծի հետ մեր ա մե նօր յա ին­տեն սիվ աշ խա տան քի նպա տա կը հենց դա է: Մենք պետք է հաս կա­նանք նրանց բո լոր խնդիր նե րը՝ փոր ձե լով ա րագ վե րաց նել ներդ­րում ե րի ի րա կա նաց ման բո լոր խո չըն դոտ նե րը: n

Զ րու ցել է Ռու բեն Հա րու թյուն յա նը

Փողեր

« Նպատակ ունենք ստեղծել «Հայկական գինիներ» բրենդ, որի ներքո միավորելու ենք հայկական բոլոր գինեգործական ընկերություններին »

«Օրա

կարգ

»-ի

արխ

իվից

WTI BrenT նավթ

385

395

405

415

425

30.07 30.10 30.01

7000

7800

8600

30.07 30.10 30.01

490

510

530

550

30.07 30.10 30.01

11,80

12,50

13,20

30.07 30.10 30.01

210

250

290

330

370

30.07 30.10 30.01

1,20

1,27

1,34

30.07 30.10 30.01

70

95

120

30.07 30.10 30.01

1500

1600

1700

1800

30.07 30.10 30.01

Տվյալները վերցված են 30.01, Երևան, ժ. 16:00

աղբյուրը՝ ՀՀ ԿԲ, Bloomberg և Forex

US$/bbl.

US$/t oz.

US$/tonne

US$/tonne

եվրո/դոլար

պղինձ (LME)

ցորեն (cBT)

ռուբլի/դրամ

եվրո/դրամ

դոլար/դրամ

ՀՀ կբ comex ոսԿի 100

8232 104.7p 1.29%

285.04 0.46q 0.16%

407.32 0.43q 0.11%

551.02 3.00p 0.55%

13.57 0.04p 0.30%

1.354 0.01p 0.38%

97.69 0.12p 0.12%114.61 0.23p 0.20%

1663.5 7.0p 0.42%1667.2 4.3p 0.26%

Հայկ միր զո յան. «ար դեն իսկ ու նենք հաս տատ ված չորս ո լոր տա յին ռազ մա վա րու-

թյուն ՝ կոն յա կա գոր ծու թյան, դե ղա գոր ծու թյան, գի նե գոր ծու թյան և ճշգ րիտ ճար տա-

րա գի տութ յան»:

| № 10 (250), հինգշաբթի, հունվարի 31, 2013 թ.

6 | մեծ փողեր

Արդ յոք պե տա կան կա պի տա լիզ մը հաղ թո՞ւմ է

Մա սա չու սեթ սի տեխ նո լո գիա կան հա մալ սա րա նի քա ղա քատն տե-սու թյան պրո ֆե սոր, «Ին չու են ազ գե րը ձա խո ղում» (Why Nations Fail) գրքի հա մա հե ղի նակ Տա րոն Ա ճե մօղ լուն Project-syndicate.org կայ քում «Արդ յոք պե տա կան կա պի տա լիզ մը հաղ թո՞ւմ է» վեր նագ րով հոդ ված է հրա պա րա կել՝ կրկին պնդե լով իր տե սու-թյան ճշմար տա ցիու թյու նը, որ եր կա րա ժամ ետ ա ճին կա րող են նպաս տել միայն «հա մընդգր կուն» (inclusive) ինս տի տուտ ներ ու-նե ցող հա սա րա կու թյուն նե րը և ոչ «կե ղե քող» (extractive) ինս տի-տուտ ներ ու նե ցող նե րը: Աճ եմօղ լուն փաս տա ցի պա տաս խա նում է իր տե սու թյան մի շարք քննա դատ նե րի, ո րոնք վկա յա կո չում էին տնտե սա կան ա ճը «կե ղե քող» այն պի սի հա սա րա կու թյուն նե րում, ինչ պի սիք Հա րա վա յին Կո րեան, Սին գա պու րը կամ Չի նաս տանն են ե ղել (են):

Տն տե սա կան ա ճի մո դել նե րի շուրջ հա վերժ բա նա վե ճում պե­տա կան կա պի տա լիզ մի մո դե լը վեր ջին տա րի նե րին կար ծես տի­րա պե տող է դառ նում: Լի բե րալ կա պի տա լիզ մի ա վա տար նե րը [մարմ ա վո րող նե րը]՝ Միաց յալ Նա հանգ նե րը և Միաց յալ Թա­գա վո րու թյու նը, 2012թ. սա կա­վար յու նու թյամբ էին տա ռա պում այն դեպ քում, երբ դի րի ժիզ մի [տնտե սու թյան պե տա կան մո նո­պոլ կար գա վոր ման տե սու թյուն և պ րակ տի կա] տար բեր դրսևո րում­նե րով ա սիա կան մի շարք երկր­ներ վեր ջին մի քա նի տաս նամ­յակ նե րին ոչ միայն ու ժեղ և կա­յուն աճ են ու նե ցել, այլ նաև ար­ժա նա պատ վո րեն դի մա կա յել են տնտե սա կան վեր ջին ճգնա ժա մե­րին: Հարց է ա ռա ջա նում՝ արդ յոք տնտե սա գի տու թյան դա սագր քե­րը փո խե լու ժա մա նա՞կն է:

Իս կա պես, տնտե սա գի տու­թյու նը չի սահ մա նում, որ ա զա­տա կա նաց ված շու կա նե րը ա վե­լի լավ են, քան պե տա կան մի­ջամ տու թյու նը կամ նույ նիսկ պե տա կան կա պի տա լիզ մը: Պե­տա կան կա պի տա լիզ մի խնդիր­նե րը գլխա վո րա պես քա ղա­քա կան են, ոչ՝ տնտե սա կան: Ի րա կան աշ խար հի ցան կա ցած տնտե սու թյան հա տուկ են շու­կա յի ձա խո ղում ե րը, այն պես որ՝ բա րե գութ և ա մե նա կա րող կա ռա վա րու թյու նը կա րող է բա­վա կան հա ճախ խե լամ տո րեն մի ջամ տել: Սա կայն որևէ մե կը երբևէ հան դի պե՞լ է բա րե գութ և ա մե նա կա րող կա ռա վա րու թյան:

Պե տա կան կա պի տա լիզ մի տրա մա բա նու թյու նը հաս կա նա­լու հա մար օգ տա կար է նախ­կի նից ո րոշ օ րի նակ ներ վեր հի­շել. ոչ միայն սո ցիա լիս տա կան վար չահ րա մա յա կան տնտե սու­թյուն ներն ու ժա մա նա կա կից հա սա րա կու թյուն ներն են փոր­ձում պայ քա րել շու կա յի ձա խո­ղում ե րի դեմ, այլ նաև հնա­գույն քա ղա քակր թու թյուն նե րը: Իս կա պես, թվում է՝ հո ղա գոր­ծու թյան կամ ժո ղովր դա վա րու­թյան նման, հա մաշ խար հա յին պատ մու թյան մեջ պե տա կան կա պի տա լիզ մը ի րա րից ան կախ հայտ նա գործ վել է բազ մա թիվ ան գամ:

Վերց րե՛ք հու նա կան բրոն զի դա րաշր ջա նը, ո րի ըն թաց քում մի ջերկ րա ծովյ ան ամ բողջ ա վա­զա նում բազ մա թիվ հզոր պե տու­թյուն ներ ձևա վոր վե ցին, ո րոնք կազ մա կերպ ված էին քա ղա քի շուրջ, որ տեղ բնակ վում էր քա­ղա քա կան է լի տան: Այս պե տու­

թյուն նե րը փող և մեծ հաշ վով շու կա ներ չու նեին: Պե տու թյու­նը հար կում էր գյու ղատն տե սա­կան ար տադ րան քը և վե րահս­կում էր գրե թե բո լոր ապ րանք­նե րի ար տադ րու թյու նը: Այն մե­նաշ նոր հում էր առև տու րը, և փո ղի բա ցա կա յու թյան պայ ման­նե րում բո լոր ապ րանք նե րի շար­ժը տե ղի էր ու նե նում նրա հա­վա նու թյամբ: Այն սնունդ և հումք էր տա լիս ջուլ հակ նե րին և վերց­նում նրանց ար տադ րա ծը: Ըստ էու թյան՝ հու նա կան բրոն զի դա­րաշր ջա նի հա սա րա կու թյուն նե­րի ու նե ցա ծը շատ նման էր պե­տա կան կա պի տա լիզ մին:

Նույ նը ին կե րի մոտ էր, երբ նրանք կա ռու ցում էին ի րենց հսկա յա կան Անդ յան կայս րու­թյու նը՝ իս պա նա ցի նե րի գա­լուն նա խոր դած դա րաշր ջա նում: Ն րանք նույն պես փող (կամ գիր) չու նեին, սա կայն պե տու թյու­նը մար դա հա մար և գույ քագ­րում էր անց կաց նում՝ տա սը տա­րին մեկ, շուրջ 40 հա զար կի լո­մետր ճա նա պարհ ներ էր կա ռու­ցում, ու ներ սուր հան դակ նե րի

գոր ծող հա մա կարգ՝ ու ղերձ ներ ու ղար կե լու և տե ղե կատ վու թյուն հա վա քագ րե լու հա մար, և այդ ա մե նը հաշ վագ րում էր գործ ված պա րան նե րով, որ կոչ վում էին quipus, ո րոնց մեծ մասն այ սօր հնա րա վոր չէ կար դալ: Այս ա մե­նը նրանց կող մից հո ղի և աշ­խա տու ժի վե րահսկ ման հա մա­կար գի մասն էր, ո րը հիմ ված էր ռե սուրս նե րի կենտ րո նաց ված պլա նա յին հատ կաց ման և հար­կադր ման վրա:

Ինչ պե՞ս է պա տա հում, որ ան­հա մադ րե լի այն պի սի հա սա րա­կու թյուն ներ, ինչ պի սիք հու նա­կան բրոն զի դա րաշր ջա նի քա­ղաք ներ Կ նո սո սը, Մի կե նիան և Ին կե րի կայս րու թյու նը, Խորհր­դա յին Ռու սաս տա նը, Հա րա վա­յին Կո րեան և ներ կա յում Չի նաս­տանն են, – այս բո լորն ան ցել են պե տա կան կա պի տա լիզ մի:

Պա տաս խանն այն բա նի գի­տակ ցում է, որ պե տա կան կա պի տա լիզ մը բո լո րո վին էլ տնտե սա կան ռե սուրս նե րի արդ­

յու նա վետ բաշ խու մը չէ, այլ հա­սա րա կու թյան և տն տե սու թյան նկատ մամբ քա ղա քա կան ու­ժի ա ռա վե լա գույն օգ տա գոր ծու­մը: Ե թե պե տու թյան մե նե ջեր նե­րը կա րո ղա նում են ի րենց ձեռ­քը գցել բո լոր արդ յու նա վետ ռե­սուրս նե րը և դ րան ցից օգտ վե լու հնա րա վո րու թյու նը, դա ա ռա վե­լա գույ նի է հասց նում վե րահս­կո ղու թյու նը, նույ նիսկ ե թե դրա հա մար զո հա բեր վում է տնտե­սա կան արդ յու նա վե տու թյու նը:

Աշ խար հի շատ վայ րե րում պե­տա կան կա պի տա լիզ մը իս կա պես օգ նել է կոն սո լի դաց նել պե տու­թյու նը և կենտ րո նաց նել իշ խա­նու թյու նը, – ար դի հա սա րա կու­թյուն նե րի և տն տե սու թյուն նե­

րի զար գաց ման նա խադր յալ ներ: Սա կայն տնտե սու թյան պե տա­կան վե րահս կու մը հիմ ա կա նում խնդրա հա րույց է դառ նում, ո րով­հետև նրանք, ով քեր ղե կա վա րում են պե տու թյու նը, ի րենց մտքում չու նեն սո ցիա լա կան բա րե կե­ցու թյան և ռե սուրս նե րի օպ տի­մալ հատ կաց ման գա ղա փար նե­րը: Հու նա կան բրոն զի դա րաշր­ջա նի կամ Ին կե րի կայս րու թյան պե տա կան կա պի տա լիզ մի մո տի­վա ցիան տնտե սա կան ա նարդ­յունա վե տու թյու նը չէր, ոչ էլ անհ­րա ժեշ տո րեն արդ յու նա վետ տնտե սու թյան ստեղ ծում էր: Այն, ինչ ա նում էր պե տա կան կա­պի տա լիզ մը, քա ղա քա կան ու ժի կոն սո լի դա ցում էր:

Ա վե լի խոր քա յին ա ռու մով՝ ի րա կան դի խո տո միան ոչ թե պե­տա կան կա պի տա լիզ մի և ա զա­տա կա նաց ված շու կա նե րի միջև է: Այն կե ղե քող և հա մընդգր­կուն տնտե սա կան ինս տի տուտ­նե րի միջև է: Կե ղե քող ինս տի­տուտ նե րը ստեղ ծում են ան հա­

վա սար դաշտ ու հար կեր, որ տեղ ե կա մուտ նե րը կենտ րո նաց վում են քա ղա քա կան իշ խա նու թյուն ու նե ցող նե րի կամ դրանց հետ կապ ու նե ցող նե րի մոտ: Հա­մընդգր կուն ինս տի տուտ նե րը հա վա սար դաշտ են ստեղ ծում և մարդ կանց մեծ զանգ ված նե րի քա ջա լե րում ու գոր ծե լու հնա րա­վո րու թյուն ներ են տա լիս:

Ա հա այս տեղ է գտնվում պե­տա կան կա պի տա լիզ մի խնդի­րը. հա մընդգր կուն ինս տի տուտ­նե րը պա հան ջում են բա վա կա­նա չափ հզոր մաս նա վոր սեկ տոր, ո րը կկա րո ղա նա հա կակշ ռել և վե րահս կել պե տու թյա նը: Այս պի­սով՝ պե տա կան սե փա կա նու թյու­նը միտ ված է հա մընդգր կուն հա­սա րա կու թյան ա մե նա կարևոր սյու նե րից մե կը վե րաց նե լուն: Զար մա նա լի չէ, որ պե տա կան կա պի տա լիզ մը գրե թե միշտ ա սո­ցաց վում է ավ տո րի տար վար չա­կար գե րի և կե ղե քող քա ղա քա­կան ինս տի տուտ նե րի հետ:

Սա ա զա տա կա նաց ված շու կա­նե րի գով քը չէ: Ժա մա նա կա կից հա սա րա կու թյու նում պե տու թյու­նը կենտ րո նա կան (և ճիշտ) դեր է խա ղում: Ժա մա նա կա կից տնտե­սա կան ա ճը, նույ նիսկ հա մընդգր­կուն ինս տի տուտ նե րի պայ ման նե­րում, հա ճախ խո ր ան հա վա սա­րու թյուն ներ ու ծուռ դաշ տեր են ստեղ ծում՝ վտան գի տակ դնե լով այդ իսկ ինս տի տուտ նե րի գո յու­թյու նը: Ժա մա նա կա կից կար գա­վո րող և վե րա բաշ խող պե տու­թյու նը կա րող է, ո րո շա կի սահ­ման նե րում, նպաս տել այդ խնդիր­նե րը շտկե լուն: Սա կայն այդ պի սի նա խա գի ծն էա պես կախ ված է այն բա նից, թե որ քա նով է հա սա­րա կու թյու նը վե րահս կում պե տու­թյա նը և ոչ հա կա ռա կը:

Պն դել, թե պե տա կան կա պի­տա լիզ մի հա ջո ղու թյու նը հաս­տա տում է նրա ա ռա վե լու թյու նը, նույնն է, ինչ կառ քը դնել ձիու ա ռաջ: Ա յո՛, Հա րա վա յին Կո րեան ա րագ ա ճել է պե տա կան կա­պի տա լիզ մի օ րոք, և նույնն այ­սօր ա նում է Չի նաս տա նը: Սա­կայն պե տա կան կա պի տա լիզ մ ի հայտ է ե կել ոչ թե որ տնտե սա­կան աճ ա պա հո վե լու որևէ այլ

ճա նա պարհ չկար, այլ ո րով հետև այն ա ճի հնա րա վո րու թյուն էր տա լիս՝ ա ռանց փո փո խե լու իշ­խա նու թյան գո յու թյուն ու նե ցող կա ռուց ված քը: Չի նաս տա նի պե­տա կան կա պի տա լիզ մի հան ճա­րե ղու թյունն այն է, որ այն ա պա­հո վել է Կո մու նիս տա կան կու­սակ ցու թյան է լի տա յի իշ խա նու­թյան շա րու նա կա կա նու թյու նը՝ միա ժա մա նակ բա րե լա վե լով ռե­սուրս նե րի հատ կաց ման գոր­ծըն թա ցը, երբ միանձն յա չի ո րո­շել գնա յին խթան նե րը ֆեր մեր­նե րի հա մար, ա պա կա րո ղա ցել է ա զա տա կա նաց նել քա ղա քա­յին շու կա նե րը:

Պե տա կան կա պի տա լիզ մը կմա այն քան ժա մա նակ, քա­նի դեռ գո յու թյուն ու նե ցող է լի­տա ներն ի վի ճա կի են այն պա­հել և օ գուտ ներ քա ղել դրա նից… նույ նիսկ ե թե տնտե սա կան աճն ամ բող ջո վին կանգ նի։ Եվ լավ պատ ճառ կա, թե ին չու աս տի­ճա նա բար հենց այդ պես էլ կլի­նի: Տն տե սա կան կա յուն ա ճը են­թադ րում է հա մընդգր կուն ինս­տի տուտ ներ, ո րով հետև ի նո վա­ցիան և ա րար չա կան ա վե րում [creative destruction] ու ան կա­յու նու թյու նը, որ այն ծնում է, կախ ված է այդ ինս տի տուտ նե­րից: Կե ղե քող ինս տի տուտ ներն ընդ հա նուր առ մամբ և պե տա­կան կա պի տա լիզ մը մաս նա վո­րա պես տնտե սա կան ա ճին կա­րող են նպաս տել ո րո շա կի ժա­մա նակ, բայց միայն ա րա գան ցիկ ա ճի նման ա ճի, որ Հա րա վա յին Կո րեան ու նե ցավ 1960­80 թթ.՝ նախ քան իր հա սա րա կու թյան ու տնտե սու թյան ա վե լի ար մա տա­կան տրանս ֆոր մա ցիա յի սկիզ բը:

Ինչ պես վա ղա հաս պտուղն է սպառ վում, Չի նաս տա նը նույն­պես ստիպ ված է լի նե լու ընտ­րու թյուն կա տա րել տնտե սա կան և սո ցիա լա կան ա զա տու թյուն նե­րի, ի նո վա ցիա նե րի և ան կա յու­նու թյան, ո րին միայն հա մընդգր­կուն ինս տի տուտ նե րը կա րող են նպաս տել, և տն տե սու թյան, քա­ղա քա կա նու թյան ու սո ցիա լա­կան կյան քը տնօ րի նե լու միջև՝ հա նուն պե տու թյու նը վե րահս­կող է լի տա նե րի: n

« Պետական կապիտալիզմը բոլորովին էլ տնտեսական ռեսուրսների արդյունավետ բաշխումը չէ, այլ հասարակության և տնտեսության նկատմամբ քաղաքական ուժի առավելագույն օգտագործումը »

ա ճե մօղ լուն ա սում

է, որ տնտե սու-

թյան մեջ պե տու-

թյան դե րի արդ-

յու նա վե տու թյու նը

կախ ված է նրա-

նից, թե որ քա նով

է հա սա րա կու-

թյու նը վե րահս-

կում պե տու թյա նը

և ոչ հա կա ռա կը:tum

blr.co

m

№ 10 (250), հինգշաբթի, հունվարի 31, 2013 թ. |

7|

նե րի անձն ու նրանց հաղ թե լու շան սե րը, քա նի որ քա ղա քա կա­նու թյան և տն տե սու թյան վե րա­բեր յալ հիմ ա կան հար ցե րում դիր քո րո շում ե րը հա ճախ քիչ են տար բեր վում միմ յան ցից»,– նշում է հոդ վա ծա գի րը՝ հա վե­լե լով, սա կայն, որ «Ժա ռան գու­թյուն» կու սակ ցու թյան ա ռաջ­նորդ Րաֆ ֆի Հով հան նիս յանն ընտր վե լու դեպ քում խոս տա ցել է ան մի ջա պես ճա նա չել Լեռ նա­յին Ղա րա բա ղի Հան րա պե տու­թյան ան կա խու թյու նը։

«Սա կա րող է նա խընտ րա կան քննար կում ե րի կարևոր թե­մա դառ նալ, քա նի որ մինչ այժմ Հա յաս տա նի իշ խա նու թյուն նե րը հայ տա րա րել են, որ պատ րաստ են դառ նալ Ղա րա բա ղի ան կա­խու թյու նը ճա նա չած երկ րորդ եր կի րը։ Ար տա քին և ներ քին քա­ղա քա կա նու թյան այլ հար ցե րում լուրջ տա րա ձայ նու թյուն ներ թեկ­նա ծու նե րի միջև չկան»,– գրում է Մարկ Գ րի գոր յա նը։

BBC­ի թղթա կի ցը նկա տում է, որ բո լոր թեկ նա ծու նե րի նա­խընտ րա կան ծրագ րե րում մտա­հո գու թյուն կա աշ խա տան քա յին միգ րա ցիա յի կա պակ ցու թյամբ, ո րի հետևան քով հա զա րա վոր տղա մար դիկ լքում են եր կի րը՝ մեկ նե լով գլխա վո րա պես Ռու­սաս տան։ Ընտ րար շա վի ըն թաց­քում շո շափ վում են նաև կո ռուպ­ցիա յի և ստ վե րա յին տնտե սու­թյան, դա տա կան հա մա կար գի ան կա խու թյան և ու ժեղ բա նա­կի վե րա բեր յալ խնդիր ներ։ Հա­յաս տա նի տնտե սու թյա նը հա­տուկ ու շադ րու թյուն է հատ կաց­

նում երկ րի նախ կին վար չա պետ Հ րանտ Բագ րատ յա նը։ «Այ դու­հան դերձ, ան կախ վեր լու ծա­բան նե րը գրե թե միա կար ծիք են, որ դժվար թե թեկ նա ծու նե րից որևէ մե կը կա րո ղա նա ի րա կան մրցակ ցու թյուն ստեղ ծել գոր ծող նա խա գահ Սերժ Սարգս յա նին»,– նշում է հոդ վա ծի հե ղի նա կը։

Կով կա սի ինս տի տու տի տնօ­րեն Ա լեք սանդր Իս կան դար յա նը BBC­ին ա սել է, որ մի շարք քա ղա­քա կան ու ժե րի խորհր դա րա նում հայտն վե լը դար ձել է նա խա գա­հա կան ընտ րու թյուն նե րում ընդ­դի մու թյան խնդիր նե րի աղբ յու­րը։ «Պարզ վեց, որ ընդ դի մա դիր կու սակ ցու թյուն նե րը սպա ռել են ի րենց գա ղա փա րա խո սա կան և կազ մա կերպ չա կան ռե սուր սը։ Մի հարց է խորհր դա րա նա կան ընտ­րու թյուն նե րում 7­8% ձայն հա վա­քե լը, մեկ այլ հարց՝ պե տու թյան ղե կա վա րի ընտ րու թյուն նե րում հաղ թե լը, երբ հարկ է ստա նալ ձայ նե րի կե սից ա վե լին»,– ա սել է Իս կան դար յա նը։

Ար մա տա կան ընդ դի մու թյու­նը հույ սը կա պում էր Հա յաս­տա նի ա ռա ջին նա խա գահ Լևոն Տեր­ Պետ րոս յա նի հետ, ո րը, սա­կայն, դա դա րեց հան րու թյան

առջև երևալ դեռ մինչև խորհր­դա րա նա կան ընտ րու թյուն նե րը և չ մաս նակ ցեց նա խա գա հա կան մրցար շա վին։ Հույ սե րը, որ «Բար­գա վաճ Հա յաս տա նի» ա ռաջ­նորդ, օ լի գարխ Գա գիկ Ծա ռուկ­յա նը մար տահ րա վեր կնե տի գոր ծող նա խա գա հին, նույն պես չար դա րա ցան։ Սա շփո թու թյուն ա ռա ջաց րեց խորհր դա րա նա­կան խմբակ ցու թյուն ներ ու նե ցող ընդ դի մա դիր խո շոր կու սակ ցու­թյուն նե րի ճամ բա րում, ո րոնք ստիպ ված ե ղան պաշ տո նա պես հայ տա րա րել նա խա գա հա կան ընտ րու թյուն նե րին չմաս նակ ցե լու մա սին։ Բա ցա ռու թյուն կազ մեց «Ժա ռան գու թյու նը», ո րի ա ռաջ­նորդ Րաֆ ֆի Հով հան նիս յա նը կպայ քա րի երկ րորդ ժամ ե տի ձգտող Սերժ Սարգս յա նի դեմ։

«Մար դիկ հիաս թափ ված են ընտ րու թյուն նե րից,– ա սել է Հայ հե ղա փո խա կան դաշ նակ­ցու թյան ղե կա վար նե րից Ար­մեն Ռուս տամ յա նը։­ Միակ բա­նը, որ կա րող է վե րա կանգ­նել վստա հու թյու նը, ընդ դի մա­դիր զանգ վա ծի հա մախմ բում է, ո րը պետք է տես նի խնդիր նե րը ճիշտ բարձ րա ձայ նե լու և… երկ­րում ի րա կան փո փո խու թյուն ներ ի րա կա նաց նե լու ու նակ ա ռաջ­նոր դի»։ n

Yahoo!-ի մեղ րա մի սը շա րու նակ վում է

Մա րի սա Մա յե րը ըն կե րու թյու նը թան կաց րել է $7 մլրդ -ով

Ա մե րիկ ան ին տեր նե տա յին Yahoo! ըն կե րու թյան նոր գլխա վոր տնօ րեն Մա րի սա Մա յե րի «մեղ րա մի սը» ներդ րող նե րի հետ շա-րու նակ վում է: Ին տեր նե տա յին հսկան վեր ջին չորս տա րում ա ռա-ջին ան գամ հա սույ թի 2% աճ է ար ձա նագ րել: Մա յե րի ղե կա վար-ման վեց ա միս նե րի ըն թաց քում Yahoo!-ի շու կա յա կան կա պի տա-լի զա ցիան ա ճել է 30%-ով, ո րը 2008-ից ի վեր ար ձա նագր ված ա ռա վե լա գույն ցու ցա նիշն է։

Ան ցած տար վա 4­րդ ե ռամս յա­կում Yahoo!­ի շա հույ թը կրճատ­վել է 7,9%­ով՝ մինչև $272 մլն, փո խա րենն ա վե լա ցել է հա սույ­թը՝ մինչև $1,22 մլրդ: Մա յե րը ըն­կե րու թյան գլխա վոր տնօ րե նի պաշ տո նը ստանձ նել է 2012թ. հու լի սին: Փոր ձա գետ նե րի կար­ծի քով՝ նա իր ղե կա վար ման վեց ա միս նե րի ըն թաց քում կա րո ղա­ցել է ա նել այն, ին չը չի հա ջող­վել իր հինգ նա խորդ նե րին: Մա­յե րը ներդ րող նե րին ստի պել է հա վա տալ, որ վաղ է ըն կե րու­թյու նը «հաշ վից դուրս գրե լը», և Yahoo!­ն կա րող է Google­ի և Facebook­ի հետ մրցակ ցել ին­տեր նե տա յին գո վազ դի և ո րո­նում ե րի շու կա յում։

Ներ կա յում Yahoo!­ի մաս նա­բա ժի նը ԱՄՆ­ի ին տեր նե տա­յին գո վազ դի շու կա յում 8,4% է՝ Google­ի 41%­ի հա մե մատ:

Yahoo!­ն օգ տա տե րե րին ա վե լի «մոտ» լի նե լու հա մար, Մա յե րի ռազ մա վա րու թյան հա մա ձայն, բա րե լա վել է փոս տա յին ծա ռա­յու թյու նը, վե րաձևա վո րել Flickr ֆո տո ծա ռա յու թյու նը։ Բա ցի այդ՝ ըն կե րու թյու նը մտա դիր է կենտ­րո նա նալ բջջա յին սար քա վո­րում ե րի բիզ նե սում։

Փոր ձա գետ նե րը նշում են, որ Մա յե րը գրա գետ վե րաձևա կեր­պել է ըն կե րու թյան ինչ պես ներ­քին, այն պես էլ ար տա քին քա ղա­քա կա նու թյու նը: Մա յե րը չի նա կան Alibaba ին տեր նե տա յին ռի թեյ լե­րի 20% բաժ նե մա սի վա ճառ քից ստա ցած $7,1 մլրդ ­ի մեծ մասն ուղ ղել է ներդ րող նե րի փոխ հա­տու ցում ե րին: Նոր ղե կա վա րից գոհ են նաև ըն կե րու թյան շար քա­յին աշ խա տա կից նե րը. նրանք նոր iPhone­ներ, ինչ պես նաև անվ ճար ճա շի ի րա վունք են ստա ցել։ n

Ց տե սու թյուն է ժան աշ խա տուժՀա րա վարևել ան Ա սիա յում ձեռ քե րը թան կա նում են

Ա սիա կան է ժան աշ խա տու ժի դա րաշր ջա նը, ո րը վեր ջին շրջա-նում գլո բալ տնտե սու թյան ա ճի հիմ ա կան շար ժիչն էր, մո տե-նում է ա վար տին։ Չի նաս տա նը վա ղուց ար դեն «թան կա ցել է»: Աշ խա տուժն ան շե ղո րեն թան կա նում է Հա րա վարևել ան Ա սիա-յում: Այս ա մե նը վաղ թե ուշ կզգաց վի տա րա ծաշր ջա նի սահ ման-նե րից դուրս։

Է ժան աշ խա տու ժի դա րաշր ջա­նի ա վար տի մա սին տա րա ծաշր­ջա նում ա ռա ջի նը 2012թ. վեր­ջին հայ տա րա րեց Ին դո նե զիա­յի նա խա գա հը։ Դա րաշր ջա նի ա վարտն ա ռա վել ակն հայտ է Թաի լան դում: 2013թ. հուն վա րի 1­ից թա գա վո րու թյու նում նվա­զա գույն աշ խա տա վարձի չա­փը սահ ման վել է օ րա կան $10։ Ա վե լի ցածր վճա րե լու դեպ քում գոր ծա տո ւին տու գանք, ան գամ ա զա տազր կում է սպառ նում։

Թաի լան դում նվա զա գույն աշ խա տա վար ձը պաշ տո նա­պես բարձ րա ցել է 36%­ով: Գ յու ղատն տե սա կան մի շարք շրջան նե րում այս ցու ցա նի­շը եր կու ան գամ բարձր է: Բիզ­նեսն ար ձա գան քել է աշ խա տա­կազ մի կրճատ ման ու ար տադ­

րու թյու նը ար տեր կիր տե ղա փո­խե լու սպառ նա լիք նե րով։

Այս պես՝ ըն թա ցիկ տար­վա ա ռա ջին հինգ օ րե րին թա­գա վո րու թյու նում աշ խա տան­քը կորց րել է 2,5 հազ. մարդ: Սա խո ցե լի ցու ցա նիշ է երկ րի հա մար, որ տեղ գոր ծազր կու­թյու նը ռե կոր դա յին ցածր՝ 0,6% մա կար դա կում է։ Պաշ տո նա­կան վի ճա կագ րու թյան հա մա­ձայն՝ 2012թ. վեր ջի դրու թյամբ 74 մլն բ նակ չու թյուն ու նե ցող Թաի լան դում օ րա կան $10­ից պա կաս վաս տա կող նե րի թի­վը կազ մել է 5 մլն։ Աշ խա տու­ժի թան կաց ման պայ ման նե րում կա ռա վա րու թյու նը մաս նա վոր սեկ տո րի հա մար հար կա յին մի շարք ար տո նու թյուն ներ են սահ մա նել։

Քիչ հա վա նա կան է նաև բիզ­նեսն ար տեր կիր տե ղա փո խե լու հե ռան կա րը։ Այս պես՝ Թաի լան­դին սահ մա նա կից Վիետ նա մում նվա զա գույն աշ խա տա վար ձը օ րա կան $52 է։ Թեև այն զգա լիո­րեն զի ջում է թա գա վո րու թյան՝ $200/oր մի ջին ցու ցա նի շը, սա­կայն հնա րա վո րու թյուն է տա լիս Վիետ նա մին ընդգրկ վել ա ռա­ջա տար երկր նե րի ցան կում՝ ըստ աշ խա տա վար ձե րի և սո ցիա լա­կան վճար նե րի բարձ րաց ման տեմ պե րի: Ին դո նե զիա յի մայ րա­քա ղաք Ջա կար տա յում նվա զա­գույն աշ խա տա վարձն ա վե լա ցել է 44%­ով: Հօ գուտ աշ խա տող նե­րի փո փո խու թյուն ներ են նա խա­տես վում նաև Մ յան մա րում։

Հա րա վարևել ան Ա սիա յի երկր նե րում Ա րա բա կան գար­նան բռնկու մը կան խե լու թիվ մեկ մի ջո ցը բնակ չու թյան կեն­սա մա կար դա կի բարձ րա ցում է։ Այս պայ ման նե րում տա րա­ծաշր ջա նի երկր նե րը, հատ կա­պես Չի նաս տա նը, գլո բալ մի շարք ար տադ րող նե րի հա մար

չա փա զանց «ծանր» են դառ նում: Այս պես՝ ան ցած տա րի բիզ նե­սը Չի նաս տա նից Հա րա վարևել­յան Ա սիա յի երկր ներ տե ղա փո­խե լու մա սին հայ տա րա րել է գեր մա նա կան Adidas­ը: Տա րա­

ծաշր ջա նում աշ խա տու ժի նման թան կաց ման պայ ման նե րում, բիզ նե սը, ա մե նայն հա վա նա կա­նու թյամբ, հար կադր ված կլի նի հե ռա նալ նաև այս տե ղից: Մի­գու ցե՝ Աֆ րի կա։ n

աշխարհ

Էջը պատրաստեց Սյուզաննա Հովհաննիսյանը

‹‹‹ էջ 1

Կ դառ նա՞ն արդ յոք «տեխ նի կա կան»BBC-ն՝ Հա յաս տա նում

նա խա գա հա կան ընտ րու թյուն նե րի մա սին

ա սիա կան է ժան աշ խա տու ժի դա րաշր ջա նը մո տե նում է ա վար տին։

wsj.n

et

«դժ վար թե թեկ-

նա ծու նե րից որևէ

մե կը կա րո ղա նա

ի րա կան մրցակ-

ցու թյուն ստեղ ծել

գոր ծող նա խա-

գահ Սերժ

Սարգս յա նին»,-

նշվում է BBC-ի

հոդ վա ծում։ Ֆոտ

ոլու

ր

մա րի սա մա յե րի

ղե կա վար ման վեց

ա միս նե րի ըն-

թաց քում Yahoo!-ի

շու կա յա կան կա-

պի տա լի զա ցիան

ա վե լա ցել է 30%-

ով։twic

sy.com

| № 10 (250), հինգշաբթի, հունվարի 31, 2013 թ.

8 |

100 խոշոր հարկատուների ցանկ

Հ/Հ

Հարկ վճարողի անվանումը

2012 ֆինանսական տարվա սկզբից հունվար­դեկտեմբեր ամիսներում հարկ վճարողի կողմից ՀՀ պետական բյուջե վճարված հարկերի ընդհանուր գումարը (հազ. դրամ)

ընդամենը

որից

հարկային մարմինների

կողմից հավաքագրված

մաքսային մարմինների կողմից

հավաքա գրված

այդ թվում՝

ուղղակի հարկեր (այդ թվում՝ շահութահարկ,

եկամտահարկ)

անուղղակի հարկեր (այդ թվում՝ ԱԱՀ, ակցիզային հարկ)

հաստատագրված վճարներ (այդ թվում՝ մաքսային սահմանին վճարված)

այլ հարկեր, տուրքեր և պարտադիր

վճարներ1 ԶԱՆԳԵԶՈՒՐԻ ՊՂՆՁԱՄՈԼԻԲԴԵՆԱՅԻՆ ԿՈՄԲԻՆԱՏ 31 673 302,6 29 527 222,6 2 146 080,1 12 390 872,4 7 807 850,6 11 474 579,62 ՀԱՅ ՌՈՒՍԱԿԱՆ ՀԱՅՌՈՒՍԳԱԶԱՐԴ 30 918 098,6 30 418 405,1 499 693,5 1 522 200,0 29 102 255,5 1 448,0 292 195,23 Ղ ՏԵԼԵԿՈՄ 21 672 938,1 19 847 728,2 1 825 209,9 10 750 000,0 10 613 324,6 309 613,54 ԱԼԵՔՍ ԳՐԻԳ 17 427 004,2 4 235 322,2 13 191 682,1 984 963,0 15 755 582,4 372,5 686 086,45 ԱՐՄԵՆԻԱ ՏԵԼԵՖՈՆ ԿՈՄՊԱՆԻ 11 403 437,7 10 660 223,3 743 214,5 3 913 324,3 7 359 027,3 131 086,16 ՖԼԵՇ 11 156 591,3 675 928,8 10 480 662,6 665 910,0 9 872 164,2 5 443,0 613 074,27 ՍԻԹԻ ՊԵՏՐՈԼ ԳՐՈՒՊ 9 210 737,2 440 744,2 8 769 993,0 429 582,6 8 539 584,2 8 723,0 232 847,48 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆ ՑԱՆՑԵՐ 7 962 946,3 7 949 305,5 13 640,8 3 852 232,1 3 966 005,6 47,1 144 661,49 ԴԻՆՈ ԳՈԼԴ ՄԱՅՆԻՆԳ ՔԱՄՓՆԻ 7 125 126,5 5 193 115,8 1 932 010,7 2 582 085,6 1 971 811,4 2 571 229,510 ԱՎԵՐՍ 6 879 199,2 190 456,5 6 688 742,7 190 200,0 56 529,3 6 618 888,9 13 581,111 ՍԱՄ­ՍԵՐ ԳՐՈՒՊ 6 684 273,8 120 185,3 6 564 088,6 118 811,0 4 701 026,2 1 864 436,612 ՖԻԼԻՊ ՄՈՐՐԻՍ ԱՐՄԵՆԻԱ 6 362 693,2 321 831,8 6 040 861,5 307 863,3 33 902,8 6 011 925,0 9 002,213 ԻՆՏԵՐՆԵՅՇՆԼ ՄԱՍԻՍ ՏԱԲԱԿ 5 754 240,1 5 716 502,0 37 738,1 341 300,0 34 506,8 5 372 368,0 6 065,314 ԳՐԱՆԴ ՏՈԲԱԿՈ ՀԱՅ ԿԱՆԱԴԱԿԱՆ Հ Ձ 5 327 621,9 5 321 192,0 6 429,9 224 589,0 319 698,7 4 775 400,0 7 934,215 ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՏՈՄԱՅԻՆ ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՅԱՆ 5 252 720,7 4 805 267,4 447 453,3 1 530 072,1 3 633 658,0 88 990,516 ԱՐՍՕՅԼ ՀՁ 5 128 385,3 301 497,8 4 826 887,5 300 500,0 800,0 4 826 887,5 197,817 ԳԵՈ ՊՐՈ ՄԱՅՆԻՆԳ ԳՈԼԴ 5 061 393,3 3 889 689,9 1 171 703,4 2 064 320,0 1 005 861,6 1 991 211,818 ԲԱՐՁՐԱՎՈԼՏ ԷԼԵԿՏՐԱՑԱՆՑԵՐ 4 998 475,6 4 016 355,2 982 120,5 3 511 188,9 1 422 742,7 64 544,119 ՌԵՆԿՈ ԱՐՄԷՍՏԵՅՏ 4 047 511,6 2 588 429,1 1 459 082,4 1 005 575,1 2 798 275,0 4 766,4 238 895,020 ՍԱՐԳԻՍ ԿԱՐՈԼԻՆԱ 4 006 434,7 318 506,2 3 687 928,5 98 000,0 3 786 949,4 121 485,321 ԱԿԲԱ ԿՐԵԴԻՏ ԱԳՐԻԿՈԼ ԲԱՆԿ 3 642 066,9 3 638 713,3 3 353,6 3 527 594,5 110 377,1 4 095,222 ՏՐԱՆՍԳԱԶ 3 515 793,4 3 495 089,6 20 703,8 187 757,2 3 294 003,8 34 032,523 ԵՐԵՎԱՆԻ ԿՈՆՅԱԿԻ ԳՈՐԾԱՐԱՆ 3 256 443,3 2 075 538,4 1 180 904,9 1 137 500,0 1 737 129,5 1 335,0 380 478,824 ԲԱՐՍԻՍ 3 094 409,0 992 396,1 2 102 012,9 515 000,0 2 353 318,9 226 090,225 ԱԳԱՐԱԿԻ ՊՂՆՁԱ ՄՈԼԻԲԴԵՆԱՅԻՆ ԿՈՄԲԻՆԱՏ 3 081 098,1 1 900 659,7 1 180 438,5 797 230,0 1 076 551,7 1 207 316,526 ԳՐԱՆԴ ՔԵՆԴԻ ՀԱՅ ԿԱՆԱԴԱԿԱՆ Հ Ձ 3 058 158,5 835 777,2 2 222 381,4 338 000,0 2 443 984,0 50,5 276 124,127 ԱՌԳԵ ԲԻԶՆԵՍ 3 048 884,3 445 470,3 2 603 414,1 187 082,2 2 383 729,9 105,0 477 967,328 ՄԱՆԱՆԱ ԳՐԵՅՆ 3 010 112,1 148 381,9 2 861 730,2 139 800,0 2 844 051,7 26 260,429 ԿՈԿԱ ԿՈԼԱ ՀԵԼԼԵՆԻԿ ԲՈԹԼԻՆԳ ՔԱՄ ԱՐՄԵՆ 2 934 298,2 1 035 495,7 1 898 802,5 599 857,4 1 958 326,9 376 113,930 ՄԻԿՄԵՏԱԼ 2 863 489,7 971 679,7 1 891 810,0 556 800,0 2 298 812,7 100,0 7 777,031 ՏՈՅՈՏԱ ԵՐԵՎԱՆ 2 820 173,4 212 717,4 2 607 456,0 203 300,0 1 829 748,2 300,0 786 825,232 ՕՐԱՆԺ ԱՐՄԵՆԻԱ 2 803 971,8 1 294 792,0 1 509 179,7 1 292 900,0 1 269 202,3 241 869,433 ԷՅՉ ԷՍ ԲԻ ՍԻ ԲԱՆԿ ՀԱՅԱՍՏԱՆ 2 761 754,9 2 741 813,7 19 941,2 2 411 145,0 328 186,8 22 423,134 ՍՕՀՕ 2 667 246,0 109 598,0 2 557 648,0 90 598,0 1 986 146,4 590 501,635 ԱՄԵՐԻԱԲԱՆԿ 2 609 349,2 2 557 469,8 51 879,4 2 448 099,0 145 187,2 16 063,036 ՄԱՍԻՍ ՏՈԲԱԿՈ 2 599 011,8 321 687,0 2 277 324,8 148 700,0 2 417 331,5 1 152,0 31 828,337 ՉՈՐՍ ԸՆԿԵՐ 2 506 966,8 90 698,0 2 416 268,8 90 698,0 1 834 787,4 581 481,538 ԱՐՄԵՆԻԱ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՕԴԱՆԱՎԱԿԱՅԱՆՆԵՐ 2 385 918,0 1 341 914,4 1 044 003,6 1 197 000,0 550 018,9 7 536,0 631 363,139 ԻՄԷՔՍ ԳՐՈՒՊ 2 371 217,0 552 721,6 1 818 495,4 173 835,0 1 894 761,2 1 256,9 301 363,940 ԱԴԱՄԻՈՒՄ 2 332 600,8 129 415,7 2 203 185,1 32 571,8 2 262 650,8 37 378,241 ՔԵԹՐԻՆ ԳՐՈՒՊ 2 290 272,3 100 066,5 2 190 205,8 99 205,2 1 546 588,5 103,0 644 375,542 ՎՏԲ ՀԱՅԱՍՏԱՆ ԲԱՆԿ 2 286 146,6 2 280 829,6 5 317,0 1 959 600,0 213 853,0 112 693,643 ՀԱՐԱՎԿՈՎԿԱՍՅԱՆ ԵՐԿԱԹՈՒՂԻ 2 192 954,1 1 518 235,0 674 719,0 1 072 253,4 1 090 706,3 29 994,444 ԴԻՍԹՐԻՄԷՔՍ 2 080 189,1 78 026,6 2 002 162,5 77 210,0 655,6 2 002 162,5 161,045 ՍՈՎՌԱՆՈ 1 986 636,6 293 500,2 1 693 136,4 108 951,5 1 728 746,5 148 938,646 ԵՐԵՎԱՆ ՋՈՒՐ 1 931 663,1 1 912 691,6 18 971,5 730 653,0 1 113 666,0 87 344,147 ՆԱՏԱԼԻ ՖԱՐՄ 1 926 158,0 396 372,8 1 529 785,2 273 474,1 1 581 969,8 150,2 70 564,048 ԱԷՐՈՖԼՈՏ ՌՈՒՍԱՍ ԱՎԻԱՈՒՂ ԲԲԸ ՆԵՐԿ ԵՐԵՎ 1 914 094,9 1 913 129,9 965,0 75 949,9 665,8 1 837 479,249 ՖՈՒՐՆԻՎՈՒԴ 1 873 330,6 261 785,8 1 611 544,9 166 500,0 1 564 915,3 141 915,450 ԵՎՐՈՊԱ 1 830 258,1 160 072,2 1 670 186,0 136 283,0 1 605 899,5 4 521,3 83 554,351 ՀԱՅԲԻԶՆԵՍԲԱՆԿ 1 757 053,6 1 754 463,9 2 589,7 1 596 771,3 135 249,5 46,5 24 986,252 ԶԻԳԶԱԳ 1 745 783,9 125 801,3 1 619 982,6 76 245,5 1 214 628,7 454 909,753 ՅՈՒՔՈՄ 1 734 928,6 157 494,7 1 577 433,9 155 775,7 1 567 416,6 11 736,454 ԱԿՆԱՁՈՐ 1 733 563,8 44 267,0 1 689 296,8 41 267,0 1 161 383,8 530 913,055 ԴԵՐԺԱՎԱ Ս 1 722 903,6 112 718,2 1 610 185,4 108 155,1 1 534 069,7 60,0 80 618,956 ՌՈՒՍԱԼ ԱՐՄԵՆԱԼ 1 640 911,0 835 407,5 805 503,5 833 726,0 758 671,0 48 514,057 ՄԱՔՈՒՐ ԵՐԿԱԹԻ ԳՈՐԾԱՐԱՆ 1 608 345,9 937 246,6 671 099,3 913 000,0 608 049,0 500,0 86 796,958 ԱՐԴՇԻՆԻՆՎԵՍՏԲԱՆԿ 1 586 309,5 1 571 620,3 14 689,2 1 512 796,4 52 554,7 20 958,559 ԱՐՄԵՆԻԱ ՎԱՅՆ ԳՈՐԾԱՐԱՆ 1 556 075,9 442 517,9 1 113 557,9 43 648,8 1 462 509,2 49 917,860 ԱՐՏԺԱՄ 1 517 986,7 73 814,8 1 444 171,9 73 738,8 997 498,1 446 749,861 ԱՐՄԵՆ ՀԱՄԻԿ ԵՂԲԱՅՐՆԵՐ Հ/Ձ 1 425 781,4 79 518,9 1 346 262,5 57 209,8 1 012 273,0 356 298,662 ՅՈՒՆԻԲԱՆԿ 1 405 655,2 1 372 562,2 33 093,0 1 290 974,3 87 496,7 27 184,263 ՀՐԱԶԴԱՆԻ ԷՆԵՐԳԵՏԻԿ ԿԱԶՄԱԿ. ՀՐԱԶՋԷԿ 1 387 364,6 1 387 087,1 277,6 451 182,2 905 277,6 154,6 30 750,264 ԱՐՄԵՆԻԱՆ ՔԱՓԸՐ ՓՐՈԳՐԱՄ 1 351 067,5 1 300 540,6 50 526,9 1 107 500,0 49 656,8 193 910,765 ԿԼԵՈՊԱՏՐԱ 1 337 629,7 1 316 149,8 21 479,9 36 700,0 14 767,5 1 252 001,8 34 160,566 ԱՐԱՐԱՏԲԱՆԿ 1 336 931,3 1 331 329,9 5 601,4 1 129 582,3 46 416,9 160 932,267 ՊՌՈՇՅԱՆԻ ԿՈՆՅԱԿԻ ԳՈՐԾԱՐԱՆ 1 333 012,0 882 301,6 450 710,4 200 590,9 1 017 242,0 392,0 114 787,168 ՍԻ ԸՆԴ ԷՖ ՔՈ 1 324 216,1 121 403,9 1 202 812,3 82 240,0 1 146 691,2 95 285,069 ԱԼՖԱ ՖԱՐՄ 1 323 577,2 630 708,3 692 869,0 231 836,4 1 081 761,6 220,0 9 759,370 ՑԵՊԵԼԻՆ ԱՐՄԵՆԻԱ 1 318 024,7 302 979,6 1 015 045,2 179 767,0 1 035 456,7 102 801,071 ԻՆՆ ԸՆԿԵՐ 1 299 629,3 127 123,0 1 172 506,3 127 123,0 903 167,6 269 338,872 ՍԻԲԻՐ ԱՎԻԱԸՆԿ ԲԲԸ­Ի ՆԵՐԿ ՀՀ Ք ԵՐ­ՈՒՄ 1 284 357,8 1 284 341,3 16,5 7 541,3 16,5 1 276 800,073 ԵՐԵՎԱՆԻ ԳԱՐԵՋՈՒՐ 1 283 333,0 949 782,1 333 550,9 141 584,8 1 105 127,8 4 305,0 32 315,474 ՍԵՄՈՒՐ ԸՆԴ ԿՈ 1 273 092,1 151 103,3 1 121 988,8 149 657,8 1 120 363,5 287,2 2 783,675 ՄԻԿԱ ՔՈՐՓՈՐԵՅՇՆ 1 257 621,2 64 768,8 1 192 852,4 58 689,9 1 113 914,1 4 098,8 80 918,476 ՍԼԱՎ ԳՐՈՒՊ 1 249 380,6 71 569,2 1 177 811,4 69 659,5 885 174,6 294 546,677 ԻՆԵԿՈԲԱՆԿ 1 235 152,2 1 228 723,2 6 429,0 1 207 571,2 14 119,1 13 461,978 ԼԻԱ Կ ԳՐՈՒՊ 1 232 497,6 82 088,6 1 150 408,9 64 973,0 1 072 282,8 95 241,879 ԼԵՌՆԱՄԵՏԱԼՈՒՐԳԻԱՅԻ ԻՆՍՏԻՏՈՒՏ 1 208 830,3 546 008,1 662 822,2 222 080,0 868 879,1 117 871,280 ԱՐՄԵՆԻԱ ՀՅՈՒՐԱՆՈՑԱՅԻՆ ՀԱՄԱԼԻՐ 1 198 936,1 1 156 551,2 42 385,0 594 367,8 573 504,5 16 117,2 14 946,681 ԱՐԱՅ 1 198 134,3 181 903,0 1 016 231,3 80 110,0 810 930,4 88,0 307 005,982 ՊԵՌՆՈ ՌԻԿԱՐ ԱՐՄԵՆԻԱ 1 192 953,7 869 202,5 323 751,2 471 500,0 688 874,3 32 579,483 ՕՐԻՖԼԵՅՄ ՔՈՍՄԵԹԻՔՍ 1 179 039,2 583 543,5 595 495,7 185 417,8 943 504,2 50 117,284 ՀԵՍԵԼ 1 174 822,3 53 826,5 1 120 995,9 28 727,0 910 247,4 235 848,085 ՓՐԻԹԻ ՈՒԵՅ 1 158 355,9 64 608,1 1 093 747,8 57 325,7 766 933,0 157,5 333 939,786 ԿԱՖԵ ԴՅՈՒ ԲՐԱԶԻԼ 1 118 731,4 73 603,1 1 045 128,3 47 202,9 747 073,9 324 454,587 ԱՐԱՔՍ ԹՌՉՆԱՖԱԲՐԻԿԱ 1 092 283,5 50 612,5 1 041 671,0 47 500,0 1 016 879,2 27 904,388 ՎԱԳԱ ՖԱՐՄ 1 082 787,5 210 432,7 872 354,7 127 993,2 948 421,9 6 372,489 ԱՌԷԿՍԻՄԲԱՆԿ ԳԱԶՊՐՈՄԲԱՆԿԻ ԽՈՒՄԲ 1 072 802,1 1 072 207,9 594,3 938 146,3 105 514,2 29 141,690 ՎԻԷԼՎԻ ՍԵՆԹՐ 1 029 660,6 96 026,8 933 633,9 53 987,1 683 284,3 292 389,391 ԶՎԱՐԹՆՈՑ ՀԵՆԴԼԻՆԳ 1 026 508,5 941 826,8 84 681,7 941 826,8 73 645,2 11 036,592 ՄԵԼԼԱԹ ԲԱՆԿ 1 016 043,1 1 015 963,9 79,2 1 011 022,8 1 324,5 3 695,993 ՋԻԷՆՍԻ ԱԼՖԱ 1 012 001,1 860 089,9 151 911,2 493 674,4 514 758,4 3 568,394 ՈՐՈՏԱՆԻ ՀԻԴՐՈԷԼԵԿՏՐԱԿԱՅԱՆՆԵՐԻ ՀԱՄԱԼԻՐ 1 000 580,2 999 448,4 1 131,9 198 875,8 779 580,7 22 123,895 ԱԽՈՒՐՅԱՆ ԱՐԱՔՍ ՋՐԱՌ 989 105,8 989 105,8 8 915,0 979 484,9 705,996 ՍՆԱՌՏ 979 991,6 726 432,8 253 558,8 130 091,3 787 416,1 62 484,397 ՍԱՐԱՆԻՍՏ 974 117,8 371 779,4 602 338,4 337 888,8 552 292,4 83 936,798 ԲԱՐՍԵԼ 972 134,1 198 048,4 774 085,7 61 760,0 836 495,4 73 878,799 ՀԱՐԴ ԼԱՅԹՍ 970 717,3 4 543,2 966 174,1 4 000,0 16 052,6 942 975,0 7 689,7100 ՋԵՐՄՈՒԿ ԳՐՈՒՊ 956 682,4 268 988,2 687 694,2 178 000,0 674 334,3 2 045,0 102 303,1