OPTIMALISERING VAN DE FARMACEUTISCHE ZORG

Beleidsnota 2017—2020

2

3

2. Inleiding 7

3. 8

4. Strategische doelstellingen 9

INHOUDSTAFEL

4

B innen ons gezondheidssysteem is het

gebruik van geneesmiddelen een

veelvoorkomende interventie . De far-

maceutische zorg is een geheel van praktijken ge-

baseerd op een filosofie die gericht is op een kwa-

liteitsvolle zorg aan de patiënten. Deze zorgbena-

dering vereist dat alle zorgverleners die betrokken

zijn bij de medicatie samenwerken om de garantie

te bieden dat de medicamenteuze behandeling

van de patiënten verloopt op een aangepaste, zo

doeltreffend en veilig mogelijke, efficiënte manier,

die gericht is op de voorkeuren van de patiënten.

Een beleid gericht op de optimalisering van de far-

maceutische zorg, en in het bijzonder in de zie-

kenhuizen, komt bijgevolg rechtstreeks ten goede

aan de patiënten en dus aan de maatschappij.

VOORWOORD

5

I n België bestaan er tal van initiatieven om het

rationeel en veilig gebruik van geneesmid-

delen te omkaderen. Deze verschillende

lokale, regionale of nationale initiatieven vinden

echter vaak plaats binnen een beperkt domein van

de farmaceutische zorg. Een harmonisering en een

nauwere samenwerking tussen de verschillende

actoren van deze initiatieven (antibiotica, psycho-

farmaca, polymedicatie, enz.) zal het mogelijk

maken om al deze initiatieven op elkaar af te stem-

men.

Deze nota werd uitgewerkt door het ziekenhuisfar-

macieteam van de FOD Volksgezondheid samen

met een multidisciplinair team van deskundigen en

beoogt de implementatie van een strategie gericht

op de optimalisering van de farmaceutische zorg

tot 2020. Deze strategie zal binnen de FOD

Volksgezondheid worden gecoördineerd door een

platform dat instaat voor de uitbouw van de

farmaceutische zorg. Dit platform is een fusie van

de nationale netwerken van medisch-

farmaceutische comités (MFC) en de comités

medisch materiaal (CMM) en neemt hun respec-

tievelijke taken over met een nieuwe oriëntatie.

Aan de hand van de strategie wenst het platform

om, samen met de terreinactoren, de grote uitda-

gingen aan te nemen waarmee de zorgsector

geconfronteerd wordt. Een update van de strategie

is voorzien in 2020 op basis van de evoluties bin-

nen de sector.

1. INTENTIE VAN DE BELEIDSNOTA

1. Bevorderen van de ontwikkelingen en de optimalisering van de farmaceutische zorg, met in-

begrip van medische hulpmiddelen en implantaten

2. Garanderen van de continuïteit van de geneesmiddelentherapie, zowel intramuros als extra-

muros, om het aantal ongewenste effecten door een discontinuïteit van de behandeling te be-

perken

3. Ondersteunen van een partenariaat met de patiënt voor de opbouw van een gedeeld thera-

peutisch project

De samenwerking met de deskundigen heeft ertoe

geleid dat de visie van het platform wordt

toegespitst op drie strategische doelstellingen.

De eerste strategische doelstelling wijst vanuit het

platform op het belang van een optimale en veilige

medicatie voor de patiënten. De tweede strate-

gische doelstelling beoogt het verzekeren van de

continuïteit van de farmaceutische zorg gedurende

het ganse zorgtraject. De derde strategische doels-

telling is erop gericht om van de patiënt een vol-

waardige partner te maken bij het beheren van

zijn behandeling en zijn gezondheid.

STRATEGISCHE DOELSTELLINGEN

6

1. Begeleiden van de toepassing van kwaliteitssystemen en systemen voor het beheer van de risico’s

van het circuit van de geneesmiddelen en van het medisch materiaal

2. Faciliteren van de samenwerking en de communicatie tussen de zorgverleners van de verschillende

zorglijnen en met de officiële betrokken instanties

3. Ondersteunen van de opleiding van de zorgverleners en het onderzoek op het gebied van de far-

maceutische zorg

Hoe zal het platform zijn strategische doelstellin-

gen verwezenlijken? Drie sleutelacties zullen de

verwezenlijking van de doelstellingen vergemak-

kelijken. De eerste faciliterende actie benadrukt

nogmaals dat de kwaliteit van de zorg en de vei-

ligheid van de patiënten het leidmotief is van de

strategie van het platform. De tweede facilite-

rende actie beoogt een versterking van de co-

herentie en de impact van de collectieve acties

inzake farmaceutische zorg. De derde facilite-

rende acties ten slotte beoogt een uitbreiding van

de kennis op het gebied van de farmaceutische

zorg en het stimuleren van innovatie.

FACILITERENDE ACTIES

De verschillende strategische doelstellingen en faciliterende acties worden verder in de tekst toegelicht.

7

Ongewenste gebeurtenissen met betrekking tot

medicatie vormen een belangrijk probleem bij de

medicamenteuze behandelingen. Deze zijn voor

de helft vermijdbaar en hun soms ernstige gevol-

gen voor de patiënten hebben een negatieve im-

pact op de budgetten. Enerzijds kunnen deze ge-

beurtenissen namelijk complicaties veroorzaken

bij de patiënten en de verblijfsduur verlengen.

Anderzijds zijn ze verantwoordelijk voor vele he-

ropnames. Andere problemen op het vlak van de

farmacotherapie van de patiënten liggen

trouwens aan de basis van ondoeltreffend

voorgeschreven behandelingen, met vooral een

gebrek aan therapietrouw van de patiënt of de

klinische inertie van de arts.

«De farmaceutische zorg is belast met het leveren

van de medicamenteuze behandeling met als doel

welbepaalde resultaten te bereiken die de le-

venskwaliteit van de patiënt verbeteren.»

(Hepler en Strand, 1990) 2

Binnen een context van steeds complexer wor-

dende behandelingen en gepersonaliseerde ge-

neeskunde, zou de bekwaamheid van de zie-

kenhuisapothekers inzake gezondheidszorg op

een ruimere manier kunnen benut worden. Door

zijn transversale positie wegens het alomtegen-

woordige karakter van geneesmiddelen in ons

gezondheidssysteem en als belangrijke bron van

informatie over het aangepast en rationeel ge-

bruik ervan, kan de ziekenhuisapotheker op een

significante manier de kwaliteit van de verleende

zorg aan de patiënten versterken.

Samen met de patiënt een gedeeld therapeutisch

project uitwerken dat voldoet aan zijn behoeften,

vereist bovendien een multidisciplinair overleg.

Zo begeleidt de ziekenhuisapotheker, geïnte-

greerd in het zorgteam en als geneesmiddele-

nexpert, de patiënt, de arts en de verpleegkun-

dige bij de uitwerking en de toepassing van een

optimale geneesmiddelentherapie. Om dat te be-

reiken zorgt de ziekenhuisapotheker ervoor dat

geneesmiddelen gebonden problemen worden

geïdentificeerd, voorkomen en opgelost (goed

gebruik, nevenwerkingen, interacties, therapie-

trouw, monitoring, enz.). Farmaceutische zorg

speelt dus een rol in de verschillende fasen van

het zorgtraject van een patiënt en is een aanvul-

ling op de medische en verpleegkundige zorgver-

lening zonder deze te vervangen. Daarnaast biedt

deze synergetische multidisciplinariteit de mo-

gelijkheid om het beschikbare therapeutische ar-

senaal op een doordachte en efficiënte manier

aan te wenden.

2. INTRODUCTION

8

D e Cel Kwaliteit van het Directoraat-Generaal gezondheidszorg (FOD Volksgezondheid, Vei-

ligheid van de Voedselketen en Leefmilieu) heeft een missie uitgewerkt om kwaliteitsvolle en

veilige zorg te implementeren en te ondersteunen.

Deze missie luidt als volgt :

De Cel kwaliteit stimuleert de implementatie van een patiëntgericht, geïntegreerd

en op evidentie gebaseerd zorgbeleid door middel van innoverende en duurzame

programma’s in samenspraak met haar partners

3. VISIE EN MISSIE VAN DE FOD VOLKSGEZONDHEID (CEL KWALITEIT)

Binnen de FOD Volksgezondheid draagt het

platform voor de optimalisering van de farmaceu-

tische zorg bij aan de missie door samen te werken

met de actoren betrokken bij de farmaceutische

zorg. Het platform stimuleert, ontwikkelt en

ondersteunt initiatieven die garanderen dat de

medicamenteuze behandeling van de patiënten

verloopt op een aangepaste, zo doeltreffend en

veilig mogelijke, efficiënte manier, die gericht is

op de voorkeuren van de patiënten.

De kerntaken van een efficiënt beleid inzake farmaceutische zorg zijn:

toezien op een correct gebruik van geneesmiddelen en medisch materiaal en

het verstrekken aan de patiënten van een aangepaste medicatie;

beperken van problemen die verband houden met het gebruik van

geneesmiddelen, medische hulpmiddelen en implantaten ;

verzekeren van de continuïteit van de farmaceutische zorg ;

de patiënt informeren en begeleiden aangaande zijn behandeling

(empowerment) ;

stimuleren en faciliteren van multidisciplinariteit en interdisciplinariteit;

toezien op de bestendigheid van de budgetten inzake gezondheidszorg

zonder de kwaliteit ervan en de toegang ertoe te beperken

9

F armaceutische zorg heeft als doel het

voorkomen, identificeren en oplossen

van problemen gelinkt aan de gezond-

heid of aan het gebruik van genees-

middelen, in samenwerking met de verschillende

zorgverleners en de patiënt.

Door farmaceutische zorg verder uit te bouwen

streeft het platform meerdere doeleinden na: ver-

hoogde kwaliteit en veiligheid van de farmaceuti-

sche zorg, betere service aan de patiënt, actieve

transmurale zorg en beheersing van de kosten.

Met name door de veralgemening van het elektro-

nisch voorschrift en de automatisering van de ge-

neesmiddelendistributie dringt een reorganisatie

van de farmaceutische zorg zich op. Hierdoor zou-

den de ziekenhuisfarmacieteams zich meer kunnen

toeleggen op de farmaceutische zorg. De optimali-

sering daarvan vereist tevens de uitwerking en het

gebruik van een farmaceutisch patiëntendossier.

Verder uitbouwen van de klinische farmacie

De meerwaarde van de klinische farmacie op de

kwaliteit van de verleende zorg hoeft niet meer te

worden bewezen. Sinds 2014 ontvangen de acute

ziekenhuizen een financiering ter ondersteuning

van de uitbouw van de klinische farmacie. Deze

ontwikkeling van de klinische farmacie gaat ge-

paard met een specifiek beleidsplan. In dit kader

dienen de ziekenhuizen jaarlijks een activiteiten-

verslag in.

Op basis daarvan wordt er een algemeen analyse-

verslag opgesteld om de evolutie van de klinisch

farmaceutische activiteiten in kaart te brengen.

Uitbreiding van de farmaceutische zorg tot de sec-

tor van de medische hulpmiddelen en implanta-

ten

Op het vlak van het goed gebruik van het medisch

materiaal zijn de initiatieven beperkt en dienen

deze te worden aangemoedigd. Het niet aangepas-

te gebruik van medisch materiaal wordt immers

onderschat bij het opduiken van iatrogene gebeur-

tenissen.

Systematisering van de farmaceutische opvolging

in het farmaceutisch dossier geïntegreerd in het

elektronisch patiëntendossier

Door een gesystematiseerde opvolging garandeert

dat de behandeling van de patiënt tegemoet komt

aan zijn therapeutische doelstellingen. Een effici-

ënte opvolging van de medicatie is trouwens een

noodzakelijke voorwaarde om ongewenste ge-

beurtenissen gekoppeld aan de geneesmiddelen te

voorkomen en te beperken.

Bijzondere aandacht dient uit te gaan naar patiën-

ten die meer kwetsbaar zijn voor een niet gepast

gebruik van geneesmiddelen. Anderzijds vereisen

geneesmiddelen met een hoog risico op iatrogenie

een verhoogd toezicht.3

STRATEGISCHE DOELSTELLING 1

BEVORDEREN VAN DE ONTWIKKELING EN DE OPTIMALISATIE VAN DE FARMACEUTISCHE ZORG, MET

INBEGRIP VAN MEDISCHE HULPMIDDELEN EN IMPLANTATEN

4. STRATEGISCHE DOELSTELLINGEN

10

STRATEGISCHE DOELSTELLING 2

GARANDEREN VAN DE CONTINUÏTEIT VAN DE MEDICAMENTEUZE BEHANDELING, ZOWEL INTRA-

MUROS ALS EXTRAMUROS, OM HET AANTAL ONGEWENSTE EFFECTEN DOOR EEN DISCONTINUÏTEIT

VAN DE BEHANDELING TE BEPERKEN

H et verzekeren van de continuïteit

van de medicatie tussen de ver-

schillende locaties van het zorgtra-

ject van de patiënt, is vaak een

moeilijke oefening. Deze verplaatsingen van de

patiënt zijn momenten waarop de risico’s op dis-

continuïteit van de behandeling hoog zijn. Discon-

tinuïteit kan geneesmiddelen gebonden proble-

men veroorzaken met gevolgen voor de kwaliteit

van de verstrekte zorg en de veiligheid, met bijko-

mende kosten als gevolg. Door de uitwisseling van

gegevens tussen de verschillende partners (onder

meer dankzij het e-gezondheidsplan), zijn zowel de

patiënt als zijn zorgteam in staat om beter te com-

municeren om zo tal van fouten gekoppeld aan de

overdracht of het niet doorgeven van informatie te

vermijden.

De perspectieven die worden geboden met de op-

komst van m-Health zijn bovendien een kans die

moet worden aangegrepen bij het verwezenlijken

van deze doelstelling.

De onderstaande punten kunnen ertoe bijdragen

om de kwaliteit van de medicamenteuze behande-

ling van de patiënt te verhogen. De verwezenlijking

van deze doelstelling hangt echter af van de mate

van integratie van de verschillende programma’s

ontwikkeld door de FOD Volksgezondheid en het

RIZIV, alsook van de samenwerking tussen de

zorgverleners van de verschillende zorglijnen.

Het versterken van die samenwerkingen is een

wezenlijk aspect van de uit te voeren acties.

Versterkt overleg met het e-Health platform

In het kader van de farmaceutische zorg, is partici-

patie inzake de actiepunten zoals het elektronisch

patiëntendossier, het medicatieschema, het geïn-

formatiseerde medisch voorschrift en de traceer-

baarheid van de implantaten een must .

Door deze samenwerking zal de implementatie van

het e-gezondheidsplan in de ziekenhuizen kunnen

ondersteund worden.

Dit laatste zal ook het gebruik van beslissingson-

dersteunende tools (clinical decision support) en

tools gericht op patiënten met een hoog risico op

iatrogenie vergemakkelijken.

Ondersteuning bij de uitwerking en de terbe-

schikkingstelling van centrale databanken

De toegang tot gestructureerde informatie over de

geneesmiddelen en de medische hulpmiddelen zal

een uniformering ervan mogelijk maken (e.g.

SAM2*, Cladimed). Deze productinformatie heeft

betrekking op de administratieve en farmacotech-

nische gegevens waaronder een referentiedocu-

ment over de geneesmiddeleninteracties.

De compatibiliteit van deze gegevens met de ver-

schillende softwareprogramma’s die gebruikt wor-

den in de ziekenhuizen is een absolute vereiste.

* Source authentique des médicaments

11

Uitwerking en terbeschikkingstelling van een

handleiding inzake medication reconciliation

Een handleiding voor de zorgverleners als omka-

dering van de wijzigingen aangebracht aan de me-

dicatie van de patiënten wanneer ze van zorgloca-

tie veranderen zal nuttig zijn. Dit hulpmiddel zal

worden uitgewerkt via gezamenlijk overleg met

de zorgverleners van de verschillende zorglijnen

en de ad hoc werkgroepen.

Meewerken aan de verbetering van de modali-

teiten voor thuishospitalisatie

Thuishospitalisatie, het verstrekken van gespecia-

liseerde zorg en het toedienen van geneesmidde-

len die enkel beschikbaar zijn via een ziekenhuis-

apotheek vergemakkelijken, vereist specifieke

maatregelen zoals het leveren van steriele in-

spuitbare producten (ready to use) of van me-

disch materiaal.

Herdefiniëren van de rol van de ziekenhuisapo-

theker in het kader van de chronische zorg

Tal van chronische patiënten gaan regelmatig

naar het dagziekenhuis voor de toediening van

geneesmiddelen voor ziekenhuisgebruik of voor

gespecialiseerde zorg.

De aanzienlijke toename van de levering en de

facturatie aan het ziekenhuis van geneesmiddelen

voor ambulante patiënten toont aan dat de rol

van de ziekenhuisapothekers inzake chronische

ziekten dient herzien te worden. Een derde van

de geneesmiddelenuitgaven van het RIZIV ge-

beurt immers in de ziekenhuissector. Ambulante

patiënten zijn goed voor 3/4den van deze uitga-

ven *.

Een nauwere samenwerking van de apothekers

met de diverse programma’s zoals het kanker-

plan, pijnbestrijding, het project Psy 107, het pro-

ject geïntegreerde zorg, bejaarde patiënten met

polymedicatie, enz. is een manier om deze zorg

beter te coördineren en om aan de patiënten far-

maceutische zorgverlening aan te bieden.

* Rapport MORSE 2015, INAMI

12

STRATEGISCHE DOELSTELLING 3

INITIEREN VAN EEN PARTENARIAAT MET DE PATIËNT VOOR DE OPBOUW VAN EEN GEDEELD

THERAPEUTISCH PROJECT

D e wet van 22/08/2002 betreffende de

rechten van de patiënten is de afspie-

geling van een maatschappelijke ver-

andering die erop wijst dat de ver-

wachtingen van de patiënten geëvolueerd zijn. De

patiënten zijn vragende partij om een volwaardige

rol te spelen in hun therapeutisch project. De es-

sentie zelf van de farmaceutische zorg stemt per-

fect overeen met de verwachtingen van de patiën-

ten, en ook met de fundamentele principes van de

medische ethiek.

De verschillende actiepunten beogen een verbete-

ring van de communicatie met de patiënt die hem

in staat zal stellen om zijn gezondheid beter te be-

heren en om zijn geneesmiddelenbehandeling mee

te kunnen beheren.

Versterken van de therapietrouw

Sommige gedragingen van de patiënten zoals het

gebrek aan therapietrouw of het verkeerd gebruik

van hulpmiddelen voor het toedienen van medica-

tie , doen afbreuk aan de voordelen die een medi-

camenteuze behandeling kan bieden.

Een gesprek met de patiënt over zijn levenswijze,

eventuele zelfmedicatie, zijn ideeën en overtuigin-

gen ten aanzien van zijn geneesmiddelen biedt aan

de zorgverleners de kans om zijn medicatie aan te

passen. Gepaste informatie rekening houdend met

de voorkeuren van de patiënt zou er bijgevolg toe

leiden dat hij zich beter houdt aan de voorgeschre-

ven medicatie. Anderzijds kan therapeutische edu-

catie van patiënten die misschien minder therapie-

trouw zijn besparingen opleveren doordat compli-

caties worden vermeden ten gevolge van een ge-

brek aan efficiëntie bij de behandeling.

Farmaceutische zorg aanbieden aan ambulante

patiënten, patiënten die het ziekenhuis verlaten

of patiënten van wie de hospitalisatie gepland is

Deze vormen van dienstverlening, zoals medication

review, medication reconciliation of therapeutische

educatie hebben voor die patiënten een echte

meerwaarde. Een reorganisatie van het zorgtraject,

inclusief de inrichting van een ruimte in de apo-

theek of in de polikliniek waar de patiënt zich aan-

meldt volgens een standaardprocedure dient dan

ook te worden gestimuleerd. Dit biedt aan de pati-

ënt de mogelijkheid van een gepersonaliseerd far-

maceutisch consult met de ziekenhuisapotheker.

Deze complementaire vormen van dienstverlening

hebben ook een positieve impact op het werk van

de andere zorgverleners.

Organiseren van sensibilisatiecampagnes

Naar het voorbeeld van de campagnes rond antibi-

oticatherapie, zijn sensibilisatiecampagnes rond

het belang van therapietrouw en rond de conti-

nuïteit van de medicatie, initiatieven die de ge-

neesmiddelenbehandeling en de patiëntveiligheid

kunnen verbeteren.

13

FACILITERENDE ACTIE 1

BEGELEIDEN VAN DE IMPLEMENTATIE VAN KWALITEITSSYSTEMEN EN SYSTEMEN VOOR HET BEHEER

VAN DE RISICO’S VAN HET CIRCUIT VAN DE GENEESMIDDELEN EN VAN HET MEDISCH MATERIAAL

D e medicamenteuze behandeling van de

patiënten is een transversaal en complex

zorgproces. De risico’s gekoppeld aan dit

proces zijn specifiek en evolueren met de komst

van nieuwe therapieën of nieuwe technologieën.

Bijgevolg vereist het beheer van die risico’s een

multidisciplinaire aanpak die in de lijn ligt van een

continu en dynamisch verbeterproces. De stan-

daardisatie van de processen gerelateerd aan de

geneesmiddelen en de medische hulpmiddelen,

teneinde de daaraan verbonden risico’s te beheer-

sen, zal het mogelijk maken om de rol van elke

hulpverlener te bepalen.

Anderzijds is een betere afstemming op het meer-

jarenplan kwaliteit en veiligheid van de FOD Volks-

gezondheid een kans om deze samenwerking te

versterken, onder meer wat betreft hoog-risico

medicatie.

Opzetten van verbeteracties

Op ziekenhuisniveau evalueert de apotheker, in

samenwerking met de andere actoren, het farma-

ceutische zorgproces en werkt hij mee aan het op-

zetten van verbeteracties.

Op niveau van de ziekenhuisapotheek, draagt de

implementatie van een specifiek kwaliteitssysteem

voor de procedures van de ziekenhuisapotheek

(bereidingen, sterilisatie, distributie, enz.) bij tot de

beveiliging van de medicamenteuze behandeling.

Invoeren van een reeks kwaliteitsindicatoren voor

de farmaceutische zorg

De uitwerking van standaardindicatoren voor het

evalueren van de kwaliteit van de farmaceutische

zorg is een absolute voorwaarde om de evoluties

te kunnen meten. In dit opzicht is het jaarlijks acti-

viteitenverslag inzake de klinische farmacie een

nuttig hulpmiddel.

Uitwerken van systemen voor stratificatie van de

risicopatiënten 4

Om de beschikbare middelen zo goed mogelijk te

kunnen aanwenden, moet het gebruik van tools

voor het identificeren van de patiënten met een

hoog risico op geneesmiddelengerelateerde pro-

blemen worden aangemoedigd.

Stimuleren van het melden van incidenten en on-

gewenste bijwerkingen/reacties

In actieve samenwerking met het FAGG, worden

aangiftes inzake materio- en farmacovigilantie aan-

gemoedigd. Bovendien speelt de apotheker een

belangrijke rol bij het melden van incidenten die

gerelateerd zijn aan de farmaceutische zorg. Hij

sensibiliseert de zorgverleners voor de problema-

tiek en draagt bij aan het leerproces nadat er iets is

mis gegaan.

Ter beschikking stellen van structurele tools op

basis van evidence-based-medicine en goede

parktijken

De uitwerking van lokale procedures voor de medi-

camenteuze risicoprocessen, van een therapeu-

tisch formulier rekening houdend met EBM, het ter

beschikking stellen van fiches voor een goed ge-

bruik van het medisch materiaal zijn elementen die

bijdragen tot de kwaliteit van de aan de patiënten

verstrekte zorg.

5. FACILITERENDE ACTIES

14

C ommunicatie is de basis van elke ge-

meenschappelijke actie. Wat de gezond-

heidszorg betreft, zijn zowel de concreti-

sering van het e-gezondheidsplan, maar ook de

ondersteuning van de activiteiten van de overleg-

fora, zoals de comités, absoluut noodzakelijk om

de samenwerking tussen de partners te verster-

ken.

Meewerken aan de nationale beleidsplannen in-

zake farmaceutische zorg

Over het rationeel en veilig gebruik van genees-

middelen bestaan er tal van initiatieven, zowel re-

gionale als nationale (e.g. BAPCOC, belPEP, meer-

jarenplan kwaliteit en veiligheid, enz.). De harmo-

nisering van al deze programma’s en het op elkaar

afstemmen van de respectieve acties kunnen deze

initiatieven wederzijds versterken.

Verdere ondersteuning van de comités die be-

trokken zijn bij de farmaceutische zorg

Deze multidisciplinaire comités zijn essentiële

partners voor het uitwerken van de farmaceuti-

sche zorg. Binnen deze wettelijke comités speelt

de ziekenhuisapotheker vaak een sleutelrol. De

ziekenhuisdirecties moeten ervan bewust gemaakt

worden dat ze deze comités dienen te beschou-

wen als partners bij de organisatie van de zorgver-

lening en bij de kwaliteit van de verstrekte zorg.

Deze comités spelen ook een niet te verwaarlozen

rol op het vlak van het evenwicht van de zieken-

huisbudgetten.

Intensiveren van de aanwezigheid van de apo-

thekers binnen de zorgeenheden

Een sterkere aanwezigheid van de ziekenhuisfar-

macieteams op de afdelingen bevordert de samen-

werking met de andere zorgverleners en moet dus

worden aangemoedigd.

Deze samenwerking wordt benut om standaard-

procedures in te voeren voor de farmaceutische

zorg en om aan de patiënt een meer optimale me-

dicamenteuze behandeling aan te bieden door

hem een gepersonaliseerde farmaceutische zorg-

verlening voor te stellen.

Het delen van informatie en ervaringen aanmoe-

digen

Elke gezondheidszorgbeoefenaar bekijkt de pati-

ënt vanuit zijn eigen discipline. Het in perspectief

plaatsen van de invalshoeken van de arts, de ver-

pleegkundige, de apotheker biedt een meer glo-

baal beeld. Door deze uitwisseling kan eenieder

leren uit het werk van de ander en daar eventueel

elementen aan ontlenen.

De samenwerking uitbreiden tot alle zorglijnen

De continuïteit en de coherentie van de farmaceu-

tische zorg vereist ook een nauwere samenwer-

king met de eerste zorglijn en met de rusthuizen.

FACILITERENDE ACTIE 2

FACILITEREN VAN DE SAMENWERKING EN DE COMMUNICATIE TUSSEN DE ZORGEVERLENERS VAN DE

VERSCHILLENDE ZORGLIJNEN EN MET DE OFFICIELE BETROKKEN INSTANTIES

15

Ziekenhuisapothekers

Sinds 2011 werd de aanvullende master in de zie-

kenhuisfarmacie verlengd van een naar drie jaar.

Deze aanpassing van de opleiding is bedoeld om te

beantwoorden aan de noodzaak om nieuwe com-

petenties te verwerven en te ontwikkelen. Na het

behalen van zijn aanvullende master in de zieken-

huisfarmacie beschikt de ziekenhuisapotheker over

de nodige farmacotherapeutische kennis en erva-

ring om, in samenwerking met de artsen en de ver-

pleegkundigen, een optimalisering van de farmaco-

therapie door te voeren ten gunste van de patiën-

ten van het ziekenhuis.

Technisch-farmaceutisch assistenten

De technisch-farmaceutisch assistenten zijn van

groot nut bij de distributie en de bereiding van ge-

neesmiddelen in het ziekenhuis. De opleiding van

deze assistenten zou het voor de ziekenhuisapo-

theker mogelijk moeten maken om bepaalde taken

meer aan hen te delegeren. In dit opzicht is het be-

langrijk om de komende wijzigingen aan het KB van

5/2/1997 tot vaststelling van de minimale kwalifi-

catievereisten voor de uitoefening van het beroep

van farmaceutisch-technisch assistent en van de

handelingen waarmee deze door een ziekenhuis-

apotheker kan worden belast op te volgen.

Samenwerking met de universiteiten en de zie-

kenhuizen

Het bestuderen, door masterstudenten, van scrip-

tiethema’s die worden voorgesteld door het

platform en die kunnen bijdragen tot de optimali-

sering van de farmaceutische zorg is een piste die

moet worden gevolgd. Deze werkstukken worden

gebruik om tools uit te werken ten behoeve van de

gezondheidszorgbeoefenaars.

Ondersteuning van het onderzoek op het gebied

van de farmaceutische zorg

Elke studie (KCE, universiteiten, enz.) die kan bij-

dragen tot de uitbouw van de farmaceutische zorg

moet worden aangemoedigd en verspreid. De be-

schikbare middelen worden ter beschikking gesteld

van de initiatiefnemers.

Stimuleren van de opleiding inzake kwaliteit en

veiligheid

De FOD Volksgezondheid stelt, in samenwerking

met de universiteiten, een opleidingsprogramma

voor over thema’s die gelinkt zijn aan de zorgkwali-

teit en aan de veiligheid van de patiënten. Door de

apothekers aan te moedigen om deze opleidingen

te volgen zouden ze hiervoor gesensibiliseerd kun-

nen worden.

Anderzijds dienen de zorgverleners tijdens hun op-

leiding te worden gesensibiliseerd voor het beheer

van de zorgkwaliteit en de patiëntveiligheid.

FACILITERENDE ACTIE 3

ONDERSTEUNEN VAN DE OPLEIDING VAN DE ZORGVERLENERS EN VAN HET ONDERZOEK OP HET GE-

BIED VAN DE FARMACEUTISCHE ZORG

16

6. ORGANISATIEMODEL

Pharmaceutical Care Platform

Het platform behandelt domeinen van de zieken-

huisfarmacie die betrekking hebben op de farma-

ceutische zorg (beheer van geneesmiddelen, medi-

sche hulpmiddelen en implantaten, klinische far-

macie, patiëntveiligheid). Het identificeert de the-

ma’s en beleidsprioriteiten en draagt bij tot de na-

tionale beleidsplannen. Het ontwikkelt een strate-

gie en coördineert de verschillende initiatieven om

de drie geformuleerde doelstellingen te verwezen-

lijken. De leden van het medisch-farmaceutisch

comité, van het comité medisch materiaal en van

de comités betrokken bij de farmaceutische zorg

(bijv. ABTBG *) blijven de partners van het

platform. Het platform neemt de opdrachten over

van de nationale netwerken voor ziekenhuisfarma-

cie en zorgt voor een kader waar de ziekenhuisapo-

thekers moeilijkheden op het terrein kunnen voor-

leggen en oplossingen kunnen zoeken voor het vol-

brengen van hun opdrachten.

Dit platform bestaat uit vertegenwoordigers van de

belangrijkste betrokken partijen zoals de FOD

Volksgezondheid, ABPH-BVZA, AFPHB, VZA, -RIZIV,

FAGG en experten apothekers, artsen en verpleeg-

kundigen.

Het platform komt vier keer per jaar samen, de

werkgroepen rapporteren over de voortgang van

hun werkzaamheden, er worden innoverende pro-

jecten voorgesteld en de actuele thema’s worden

besproken. Een keer per jaar worden de resultaten

van verschillende projecten voorgesteld tijdens een

symposium.

Thematische werkgroepen

De werkgroepen zijn samengesteld uit experten

van op het terrein met een verschillende achter-

grond (ziekenhuisapothekers en apothekers van de

eerstelijnszorg, artsen, verpleegkundigen, parame-

dici, etc.) maar ook vertegenwoordigers van instan-

ties zoals het FAGG, het RIZIV en patiëntenvereni-

gingen. De leden van het ziekenhuisfarmacieteam

maken deel uit van de werkgroepen en ze nemen

deel aan hun activiteiten. Voor het plan 2017-2020,

zijn de thema’s van de werkgroepen die samen het

platform vormen de volgende :

1. Klinische farmaci

2. Medische hulpmiddelen en implantaten-

ad hoc

* Groupe de gestion de l’antibiothérapie

17

Ziekenhuisfarmacieteam van de Cel Kwaliteit van

de FOD Volksgezondheid (HP-Team)

De leden van het team zien toe op de operatione-

le implementatie van het strategisch plan. Ze

staan in voor de evaluatie van de activiteiten, de

analyse en de verspreiding van de resultaten aan

de hand van uiteenlopende middelen

(standaarddocumenten, rapporten, website,

SharePoint, e-zine, workshop, symposium).

Het team blijft binnen FOD Volksgezondheid een

geprivilegieerde partner van de ziekenhuisapothe-

kers en blijft ze ondersteunen in het kader van de

uitvoering van hun wettelijke opdrachten. De le-

den van het team dragen bovendien ook bij tot de

uitwerking van de andere programma’s van de cel

die verband houden met de kwaliteit van de zorg

en de patiëntveiligheid.

De opdrachten van het ziekenhuisfarmacieteam

coördineren en uitvoeren van de acties van het platform en van de werkgroepen

helpen en ondersteunen van de ziekenhuisapothekers en de directies bij het

uitwerken van de farmaceutische zorgpraktijken

meten, evalueren en rapporteren van de resultaten en van de evolutie van de

farmaceutische zorg in de ziekenhuizen

een draagvlak creëren binnen de FOD Volksgezondheid opdat het thema van de

farmaceutische zorg zou worden geïntegreerd in de activiteiten waarbij

multidisciplinaire samenwerking een sleutelrol speelt

bevorderen van de samenwerking tussen de ziekenhuizen

een draagvlak creëren bij de beleidsmakers met het oog op de uitbouw van de

farmaceutische zorg

streven naar maximale medicatieveiligheid voor de patiënt in samenwerking met

de zorgverleners

18

De uitvoering van deze strategie kan worden on-

dersteund door:

Samenwerking en overleg tussen het platform en

diens partners

Het betrekken van de leden van het platform bij de

farmaceutische zorgprogramma’s is absoluut

noodzakelijk voor het realiseren van zijn doelstel-

lingen. De belangrijkste partners van het platform

zijn de FOD Volksgezondheid, het FAGG, het RIZIV,

de BAPCOC, de ziekenhuizen, de respectieve

MFC’s en CMM’s, de universiteiten en andere we-

tenschappelijke organisaties.

Uitwerking van een geschikt wettelijk kader

De komende wijziging van het KB nr.78 betreffen-

de de uitoefening van de gezondheidszorgberoe-

pen is de gelegenheid om de rol van elke discipline

te bepalen teneinde deze nog meer af te stemmen

op de huidige praktijken en de interdisciplinariteit

te bevorderen. Anderzijds zou de aanpassing van

de reglementering betreffende de instructies voor

de ziekenhuisapothekers via het KB van

31/05/1885 deze laatsten de mogelijkheid bieden

om hun competenties ten volle te benutten en om

nog meer bij te dragen tot de kwaliteit van de ge-

zondheidszorg.

Multidisciplinariteit van het platform

Momenteel is het platform hoofdzakelijk samen-

gesteld uit ziekenhuisapothekers. De integratie

van een groter aantal artsen en verpleegkundigen

zal onmiskenbaar een pluspunt zijn om zijn strate-

gie te implementeren.

Harmonisering van de projecten inzake de farma-

ceutische zorg

Er bestaan in België verschillende initiatieven inza-

ke het gebruik van geneesmiddelen in de zieken-

huizen en/of de ambulante sector.

De bewustmaking van de actoren voor de farma-

ceutische zorg is een belangrijk element bij de uit-

werking van een gemeenschappelijke visie ter

zake.

Communicatie en verspreiding van informatie

Studiedagen en workshops zijn evenementen

waarbij innoverende praktijken worden voorge-

steld. De thema’s handelen over actuele onder-

werpen en beantwoorden aan de noden van het

terrein (klinische farmacie, medische hulpmidde-

len, enz.). Anderzijds zijn dit gunstige gelegenhe-

den voor netwerking en voor het uitwisselen van

beroepservaringen.

Bovendien kunnen door het opstellen van rappor-

ten en via een nieuwsbrief de resultaten van en-

quêtes, de aanbevelingen of de tools uitgewerkt

door het platform en door de terreinactoren wor-

den verspreid.

Concretisering van het e-gezondheidsplan

De uitrol van het e-gezondheidsplan is een oppor-

tuniteit om de samenwerking tussen de zorgverle-

ners te versterken. Door deze evolutie zal de pati-

ënt ook in staat zijn om zijn gezondheid mee te

beheren (empowerment).

7. VOORWAARDEN VOOR HET IMPLEMENTEREN VAN DE STRATEGIE

19

Ondersteuning van het platform en van het zie-

kenhuisfarmacieteam

De leden van het ziekenhuisfarmacieteam stellen,

met de steun van de leden van het platform, alles

in het werk om de opvolging en de regelmatige

evaluatie van de strategie te garanderen teneinde

de doelstellingen te realiseren.

Door meer gebruik te maken van nieuwe commu-

nicatietechnologieën (audio-video conferenties,

sharepoint) kan samenwerken, ook op afstand de

efficiëntie van de activiteiten worden verbeterd.

Organiseren van enquêtes om de praktijken te

evalueren

Er worden enquêtes georganiseerd in verband

met problemen en initiatieven in de ziekenhuizen

betreffende de farmaceutische zorg (gebruik van

de medische hulpmiddelen, beschikbare midde-

len, enz.). De ingewonnen informatie wordt ge-

bruikt om een stand van zaken op te maken en om

eventueel specifieke verbeteracties voor te stel-

len.

Economisch model voor een haalbare financie-

ring, met aandacht voor de kwaliteit en een effi-

ciënt beheer

De financiering van de ziekenhuisapotheek is ge-

baseerd op onderdeel B5 van het budget van fi-

nanciële middelen (BFM) van het ziekenhuis. Dit

budget wordt berekend per ziekenhuis, op basis

van een algoritme voorgesteld door de Nationale

Raad voor ziekenhuisvoorzieningen. Deze financie-

ring dient ter ondersteuning van de werking van

de ziekenhuisapotheken (112.531.549€), de activi-

teiten van het MFC en het CMM (3.702.821€), de

uitbouw van de klinische farmacie (6.870.975€ ;

voor alle acute ziekenhuizen en 4 psychiatrische

instellingen) en het beheer van de antibiotherapie

(4.346.371€). De B5 wordt toegekend op voor-

waarde dat de apothekers erkende ziekenhuisapo-

thekers zijn. De laatste berekening van onderdeel

B5 van het BFM dateert echter van 2005. Inmid-

dels zijn de activiteiten van de ziekenhuisapotheek

geëvolueerd en uitgebreid.

Daarnaast beschikt elk ziekenhuis over inkomsten

uit een tarieffinanciering voor het afleveren van

geneesmiddelen en implantaten. Een deel van de

geneesmiddelen wordt a rato van 75% gefinan-

cierd door het RIZIV op basis van een pathologie-

casemix.

In het kader van de toekomstige hervorming van

de financiering van de ziekenhuizen, kan een mul-

tidisciplinaire werkgroep de implementatie van

een economisch haalbaar financieringsmodel be-

studeren. Dit model zou ook praktijken die gericht

zijn op de kwaliteit van de zorg en de veiligheid

van de patiënten aanmoedigen en een efficiënt

beheer stimuleren.

20

D e afgelopen jaren is de ziekenhuisfar-

macie geëvolueerd van een productge-

richte visie naar een visie waarin het

therapeutisch plan van de patiënt centraal staat.

Met die nieuwe benadering is het de verantwoor-

delijkheid van de ziekenhuisapotheker om, samen

met de arts en de verpleegkundige, ervoor te zor-

gen dat de medicamenteuze behandeling van de

patiënten verloopt op een aangepaste, zo doel-

treffend en veilig mogelijke, efficiënte manier, die

gericht is op de voorkeuren van de patiënten.

In die zin moeten er drie doelstellingen worden

nagestreefd:

1. bevorderen van de implementatie en de op-

timalisering van de farmaceutische zorg,

met inbegrip van medische hulpmiddelen en

implantaten

2. garanderen van de continuïteit van de medi-

catie, zowel intramuros als extramuros, om

het aantal ongewenste effecten door een

discontinuïteit van de behandeling te beper-

ken

3. initiëren van een partenariaat met de pati-

ënt voor de opbouw van een gedeeld thera-

peutisch project

Wat de overheid betreft, moet er enerzijds reke-

ning worden gehouden met deze paradigmaver-

andering en met de noodzaak van een strategie

die deze mutatie in goede banen leidt. Anderzijds

moeten die ontwikkelingen worden opgevolgd in

samenwerking met de stakeholders, om het beleid

inzake farmaceutische zorg aan te passen. Dit is

een belangrijk element van een geïntegreerd zorg-

beleid.

Deze strategie die wordt gecoördineerd door een

multi-institutioneel (RIZIV, FAGG, FOD, enz.) en

multidisciplinair platform, zal het mogelijk maken

om bij te dragen aan de verbetering van de kwali-

teit van de aan de patiënten verstrekte farmaceu-

tische zorg.

8. CONCLUSIE

21

Brauns André, CHU Saint-Pierre Bruxelles

Danguy Christine, CHU Vésale Charleroi

Demaret Ghislain, CHU Brugmann

Demaret Sylvie, CHR Sambre et Meuse Namur

Demoulin Philippe, Clinique psychiatrique des Frères Alexiens

Dhoore Martine, SPF Santé publique, Sécurité de la Chaîne alimentaire et Environnement

Gay Emmanuelle, AFMPS

Haelterman Margareta, SPF Santé publique, Sécurité de la Chaîne alimentaire et Environnement

Hamdani Jamila, AFMPS

Hayef Nabil, CHU Brugmann Bruxelles

Hecq Jean-Daniel, CHU UCL Namur

Huens Hélène, CHU Saint-Pierre Bruxelles

Jacquerye Agnès, SPF Santé publique, Sécurité de la Chaîne alimentaire et Environnement

Mons Muriel, CHU Saint-Pierre Bruxelles

Noblesse Valérie, INAMI

Pierard Stéphanie, CHU Vésale Charleroi

Quennery Stéfanie, Saint-Luc Bruxelles

Riqué Jeanne, SPF Santé publique, Sécurité de la Chaîne alimentaire et Environnement

Somers Annemie, UZ Gent

Spinewine Anne, CHU UCL Namur

Spriet Isabel, UZ Leuven

Steens Julie, Hôpital Erasme Bruxelles

Steurbaut Stephane, UZ Brussel

Swartenbroekx Jo, UZ Antwerpen

Tulkens Paul, UCL

Van de Casteele Marc, INAMI

Vanden Bremt Irene, SPF Santé publique, Sécurité de la Chaîne alimentaire et Environnement

Willems Ludo, UZ Leuven

Yaras Harun, SPF Santé publique, Sécurité de la Chaîne alimentaire et Environnement

Personen die hebben meegewerkt aan het uitwerken van de strategie

BIJLAGE

22

1 Miller RR. Hospital admissions due to adverse drug reactions: a report from the Boston Collaborative Drug Sur- veillance Program. Arch Intern Med. 1974;134(2):219–223.

2 Scheen AJ. [Inertia in clinical practice: causes, consequences, solutions]. Rev Med Liege 2010;65:232-8

3 Hepler CD, Strand LM. Opportunities and responsibilities in pharmaceutical care. Am J Hosp Pharm. 1990; 47:533-43

4 B. Leroy, E. Coquet, M. Bourdelin, C. Renzullo, E. Pont, H. Bontemps, J.-F. Penaud, J. Coutet, Pharmaceutical analysis of high-risk prescriptions: Should we be going there?, Le Pharmacien Hospitalier et Clinicien, 2016

5 Spinewine A, Foulon V, Claeys C, De Lepeleire J, Chevalier P, Desplenter F, De Winter S, Dumont C, Lacour V, Simoens S, Dubois C, Paulus D. Continuité du traitement médicamenteux entre l’hôpital et le domicile. Health Services Research (HSR). Bruxelles: KCE. 2010. KCE Reports 131B. D/2010/10.273/38

6 La politique pharmaceutique à l’hôpital : élémentaire pour la dispense globale de soins, avril 2008, le Réseau des Comités médico-pharmaceutiques du SPF Santé publique

7 Chapichazde,Z., Cavaco, A., De Gier, H. & Geurts, M. Pharmaceutical Care - Policies and practices for a safer, more responsible and cost-effective health system,2012

8 Kristel Marquet, Neree Claes, Elke De Troy, Gaby Kox, Martijn Droogmans, Ward Schrooten, Frank Weekers, Annemie Vlayen, Marjan Vandersteen, Arthur Vleugels One Fourth of Unplanned Transfers to a Higher Level of Care Are Associated With a Highly Preventable Adverse Event: A Patient Record Review in Six Belgian Hospi tals, Crit Care Med. 2015 May; 43(5): 1053–1061. 2015. doi: 10.1097/CCM.0000000000000932

9 Wiedenmayer, K. et al. Elargir la pratique pharmaceutique, OMS, 2006

10 IOM, Crossing the quality chasm: a new health system for the 21st century, 2001

11 Wagner, E.H. Effective Teamwork and Quality of Care. Medical Care, 42, 2004, no. 11, p. 1037- 1039

12 Schmitt E., Le risque médicamenteux nosocomial, circuit hospitalier du médicament et qualité des soins, Masson, Paris, 1999

13 Cipolle R., Strand L., Morley P., Pharmaceutical care practice, the patient-centered approach to medication management, 3rd ed., McGrall-Hill, 2012

13 www.psy107.be

14 chroniccare@health.belgium.be

BIBLIOGRAFIE

23

24

MISSIE

De Cel kwaliteit stimuleert de implementatie van een patiëntgericht,

geïntegreerd en op evidentie gebaseerd zorgbeleid door middel van

innoverende en duurzame programma’s en in samenspraak met haar

partners.