PaniEwa KopaczMarszałek Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej

Opinia doobywatelskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o ochronie zwierząt

przedstawionego przez Komitet Inicjatywy Ustawodawczej(druk nr 2349)

- dotyczy wprowadzenia zakazu stosowania podczas uboju bydła systemówkrępowania w odwrotnym położeniu (tzw. klatki obrotowej)

Na początku pragniemy zauważyć, że projekt ustawy jest w istocie rzeczybezprzedmiotowy, bowiem na terenie Rzeczpospolitej Polskiej na mocy ustawy z dnia 21sierpnia 1997 roku (Dz.U.z 2013 poz. 856) istnieje już zakaz stosowania podczas ubojubydła systemów krępowania w odwrotnym położeniu (tzw. klatki obrotowej).

Systemy, o których mowa, są stosowane jedynie podczas uboju religijnego bezogłuszenia w celu zapewnienia lepszej kontroli nad uśmiercanym zwierzęciem orazbezpieczeństwa personelu ubojni. W Polsce podobne systemy unieruchamiania zwierzątnie mogą mieć zastosowania ze względu na fakt, że ustawa o ochronie zwierząt niezezwala na uśmiercanie zwierząt w ubojni bez wcześniejszego ich ogłuszenia.

Do wyroku Trybunału Konstytucyjnego w dniu 27 listopada 2012 r. w Polsceobowiązywał niezgodny z ustawą o ochronie zwierząt par. 8 ust. 2 rozporządzenieMRiRW, który nadawał pozory legalności ubojowi rytualnemu przeprowadzanemu naterenie Polski. „Od 1.01.2013 r., gdy przepis ten utracił moc, z prawa polskiego zniknąłogólny wyjątek dopuszczający ubój ze względu na wymogi wyznaniowe.”1

Taki stan prawny ukształtował się po wyroku Trybunału Konstytucyjnego i nie uległzmianie do dnia dzisiejszego. Polska poinformowała Komisję Europejską zgodnie z art. 26ust. 2 Rozporządzenia Rady 1099/2009, iż na jej terenie obowiązują przepisy ustawy oochronie zwierząt zapewniające dalej idącą ochronę zwierząt podczas ich uśmiercania wprzypadku uboju religijnego (co oznacza, że przewidziane przez art. 4 ust. 4rozporządzenia nr 1099/2009 na terenie Polski nie obowiązuje) poprzez nakaz ogłuszaniazwierząt przed ich wykrwawieniem (w przypadku uboju dokonywanego w rzeźni i ubojuzwierząt kopytnych poza rzeźnią). Biorąc pod uwagę, iż ww rozporządzenie Radynakazuje, aby ubój religijny bez wcześniejszego ogłuszania odbywał się jedynie w rzeźni,z zestawienia tych przepisów wynika, iż na terenie Polski nie wolno dokonywać ubojureligijnego bez ogłuszenia, a w związku z tym nowelizacja zakazująca stosowania klatek

1 Ewa Łętowska, Monika Namysłowska, Mateusz Grochowski, Aneta Wiewiórowsko-Domagalska (EMMA) „Prawo UE o uboju zwierząt i jego polska implementacja: kolizje interesów i ich rozwiązywanie (cz. II)” (Europejski Przegląd Sądowy, 12/2013)

obrotowych stosowanych wyłącznie podczas takiego uboju jest bezzasadna.

Musimy zatem przyjąć, że rzeczywistym celem przedmiotowego projektu, mimo jegopozornej nieporadności legislacyjnej, nie jest zakaz stosowania klatek obrotowych, awprowadzenie możliwości przeprowadzania na terenie Polski uboju religijnego bezogłuszenia z przeznaczeniem na cele handlowe, na co również wskazuje dalsza częśćuzasadnienia projektu, skupiająca się głównie na argumentach gospodarczych.

Przyjmując powyższy cel za faktyczną intencję autorów projektu, pragniemy zauważyć,co następuje:

1. Rozporządzenie Rady 1099/2009, co wynika z brzmienia Preambuły (punkt 18),zezwala na odstępstwo od obowiązku ogłuszania zwierząt uśmiercanych w rzeźni jedyniedla krajowych grup wyznaniowych.

"[...]biorąc pod uwagę cel wprowadzenia wyjątku (zapewnienie wolności wyznania iprawa do uzewnętrzniania religii), należy uznać, że ubój taki ma być nie tylkoprowadzony według metod wymaganych przez religię, lecz także dla celów obrzędówreligijnych. Rezygnacja z jednoczesnego wymagania obu przesłanek i przyjęcierozumienia, zgodnie z którym byłoby możliwe uśmiercanie zwierząt według obrzędówreligijnych, ale jedynie dla celów handlowych, są sprzeczne z zasadą proporcjonalności i,w konsekwencji, z prawem UE."2

"Za granicę zakresu wyjątku należy jednak uznać wywóz mięsa pozyskiwanego z ubojubez ogłuszenia do państw trzecich. Z faktu, że art. 26 ust. 4 rozporządzenia nr 1099/2009wprowadza możliwość obrotu mięsem pochodzącym z uboju rytualnego w ramach UE,nie można bowiem wywodzić (jest to wyjątek i zakres jego stosowania należy wykładaćściśle), iż możliwy jest eksport do państw trzecich."3

"Celem projektu rządowego [przyp. który był identyczny z opiniowanym projektemobywatelskim] było stworzenie podstawy prawnej, która umożliwiałaby legalizacjępraktyki uboju na eksport, jaka wykształciła się na tle rozporządzenia z 2004 r., a któraniewątpliwie przekraczała granice nawet najbardziej liberalnego wyjątku dopuszczalnegona tle rozporządzenia nr 1099/2009."4

Na taką interpretację przepisów rozporządzenia 1099/2009 wskazuje również samaKomisja Europejska w odpowiedziach na interpelacje, m.in. na zapytanie europosłaJanusza Wojciechowskiego:

„art. 4 ust. 4, jak wszelkie odstępstwa, należy interpretować wąsko, biorąc pod uwagęcele rozporządzenia, które są zgodne z art. 13 Traktatu o funkcjonowaniu UniiEuropejskiej, jak również wolność religii oraz prawo do uzewnętrzniania religii lubprzekonań poprzez uprawianie kultu, nauczanie, praktykowanie i uczestniczenie wobrzędach, co zapisano w art. 10 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej.”5

2 Ewa Łętowska, Monika Namysłowska, Mateusz Grochowski, Aneta Wiewiórowsko-Domagalska (EMMA) „Prawo UE o uboju zwierząt i jego polska implementacja: kolizje interesów i ich rozwiązywanie (cz. I)” (Europejski Przegląd Sądowy, 11/2013)

3 tamże4 Ewa Łętowska, Monika Namysłowska, Mateusz Grochowski, Aneta Wiewiórowsko-Domagalska (EMMA) „Prawo

UE o uboju zwierząt i jego polska implementacja: kolizje interesów i ich rozwiązywanie (cz. II)” (Europejski Przegląd Sądowy, 12/2013)

5 http://www.europarl.europa.eu/RegData/questions/reponses_qe/2012/011704/P7_RE(2012)011704_PL.pdf

Argument gospodarczy podnoszony w uzasadnieniu jest więc bezzasadny: polscyprzedsiębiorcy nie będą w stanie przeprowadzać uboju religijnego bez ogłuszenia, cojasno wynika ze sformułowania rozporządzenia 1099/2009, które obecnie, wraz zzapewniającymi wyższy niż minimalny standard przepisami polskiej ustawy o ochroniezwierząt, reguluje wymienione w art. 1 kwestie dotyczące uśmiercania zwierząt.

Wprowadzenie możliwości przeprowadzania uboju rytualnego poza wąski zakreswyjątku będzie skutkowało wszczęciem postępowania przez Komisję Europejską, jakowłaściwego organu do kontroli przestrzegania przez państwa członkowskie przepisówprawa unijnego.

2. Rozporządzenie Rady 1099/2009, mając za cel poprawę dobrostanu zwierząt podczasich uśmiercania, nie zawiera przepisów umożliwiających państwom członkowskimwycofanie się z raz podniesionego poziomu dobrostanu zwierząt.

Na fakt ten wskazują m.in.:

a) Ewa Łętowska, Monika Namysłowska, Mateusz Grochowski, Aneta Wiewiórowska-Domagalska6:

„Istnieją jednak poważne przesłanki (wynikające z promowania w rozporządzeniu nr1099/2009 dobrostanu zwierząt, a o czym była mowa przy omawianiu kontekstówuchwalenia tego aktu), by sądzić, że notyfikowanie wyższego standardu na datę wejściaw życie rozporządzenia zamroziło poziom ochrony zwierząt w prawie polskim naaktualnym poziomie.”

b) Prokuratura Generalna w stanowisku dotyczącym wniosku Związku GminWyznaniowych Żydowskich w RP do Trybunału Konstytucyjnego7:

„Innymi słowy, na gruncie omawianego Rozporządzenia Rady (WE) nr 1099/2009 wsprawie ochrony zwierząt podczas ich uśmiercania, wydaje się wątpliwe, czy istniejerealna możliwość wycofania się przez prawodawcę polskiego z notyfikowanego,podwyższonego standardu ochrony dobrostanu zwierząt.”

3. Ponieważ projekt obywatelski jest kopią projektu rządowego (łącznie z podaniemorganizacji, które go zaopiniowały), należy odnieść do niego również opinię ProkuraturyGeneralnej do projektu rządowego, która nie została uwzględniona podczas jegoprocedowania. Najważniejsze z nich to:

„Porównanie treści normatywnych powołanych powyżej przepisów prowadzi downiosku, iż w przypadku wejścia w życie art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. oochronie zwierząt w proponowanym kształcie, w polskich ubojniach możliwe będzieuśmiercanie zwierząt bez uprzedniego ogłuszania (a więc przytomnych i reagujących nabodźce), przy zastosowaniu systemów krępujących, polegających na ich odwrotnym lub

6 Ewa Łętowska, Monika Namysłowska, Mateusz Grochowski, Aneta Wiewiórowsko-Domagalska (EMMA) „Prawo UE o uboju zwierząt i jego polska implementacja: kolizje interesów i ich rozwiązywanie (cz. II)” (Europejski Przegląd Sądowy, 12/2013)

7 http://www.pg.gov.pl/aktualnosci-prokuratury-generalnej/zakaz-uboju-rytualnego-nie-narusza-konstytucji-i-konwencji-praw-czlowieka.html#.U0MFivmSyri

innym nienaturalnym położeniu, uniemożliwiającym ruchy boczne i pionowe głowyzwierzęcia i dającym się regulować odpowiednio do jego wielkości.”

Prokuratura Generalna słusznie wskazuje, że efekt proponowanych zmian będzieprzeciwny do deklarowanych celów: zamiast zakazu stosowania klatek obrotowych,nastąpi zezwolenie na ubój bez ogłuszenia oraz stosowanie klatek obrotowych.

„Nadto, uprzejmie zauważam, iż zawarte w pkt 2 projektu przepisy karne obarczone sąbłędami o charakterze legislacyjnym. [...]

[W] przepisie karnym znamiona czynu zabronionego określa się w sposóbwyczerpujący, bez odsyłania do nakazów albo zakazów zawartych w pozostałychprzepisach tej samej ustawy lub w przepisach innych ustaw [...]. W powyższym aspekcie,redakcja proponowanego art. 35 ust. 1 ustawy o ochronie zwierząt nie spełnia wymogówpoprawnej legislacji.”

Pragniemy przypomnieć, że zasady poprawnej legislacji wynikają z art. 2 KonstytucjiRP.

Całość opinii Prokuratury Generalnej z dnia 24 maja 2013 r. w załączniku do niniejszejopinii.

4. Proponowana zmiana brzmienia ustawy o ochronie zwierząt ingeruje bezpośrednio wtreść norm religijnych, naruszając art. 25 Konstytucji RP.

Podczas gdy obecne brzmienie art. 34 nakłada normy postępowania na wszystkiepodmioty prawa, proponowana nowelizacji wprost nakazuje wyznawcom judaizmu iislamu, w jaki sposób muszą dokonywać uboju, tzn. muszą dokonywać go bez ogłuszenia,nawet jeśli przyjęta przez nich interpretacja prawa religijnego tego nie nakazuje.

„Chodzi tu o muzułmański ubój halal, który dla wielu odbiorców takiego mięsa możebyć wykonywany po ogłuszeniu, zwłaszcza gdy nie prowadzi ono samoistnie do śmierci.Taki ubój przewidziany był w uzgodnieniach weterynaryjnych eksportu mięsa halal doTurcji, największego odbiorcy polskiego mięsa z uboju rytualnego w 2011 i 2012 r. Jakidokładnie był udział uboju halal z ogłuszaniem (a więc zgodnego z ustawą o ochroniezwierząt) w całym uboju rytualnym – nie wiadomo, bo ministerstwo rolnictwa zrobiłowszystko, by całą tamtą praktykę doszczętnie "odbiurokratyzować", tzn. wyjąć spodkontroli państwa.

Skąd się bierze w projekcie bezwzględny zakaz ogłuszania podczas uboju rytualnego?Proponowany przepis karny brzmi następująco:

„Kto zabija, uśmierca zwierzę albo dokonuje uboju zwierzęcia z naruszeniem przepisówart. 6 ust. 1, art. 33, art. 34 ust. 1-4 lub art. 4 ust. 1 lub 4 rozporządzenia 1099/2009 [...]podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.”

Przepis przewiduje więc karę dla każdego, kto podczas uboju narusza, między innymi,normę wyrażoną w art. 4 ust. 4 rozporządzenia Rada (WE) nr 1099/2009. Brzmi ona:

„W przypadku zwierząt poddawanych ubojowi według szczególnych metodwymaganych przez obrzędy religijne wymogi ust. 1 [a więc i ogłuszania przed cięciem]nie mają zastosowania, pod warunkiem, że ubój ma miejsce w rzeźni.”

Treścią normatywną tego ostatniego przepisu jest ustanowienie wyjątku. Naruszeniemtakiego przepisu jest zatem nie zastosowanie określonego w nim wyjątku. Treść

normatywna wyjątku, o nie stosowaniu ogłuszenia, staje się przez to normą bezwzględniewymaganą podczas uboju rytualnego. Ogłuszanie zwierząt podczas uboju rytualnegobędzie więc bezwzględnie zakazane, i to niezależnie od tego, jak zapatrują się na to samiwyznawcy religii, na rzecz których jest prowadzony.

Mamy tu do to czynienia z bezzasadną ingerencją prawa państwowego bezpośrednio wtreść norm religijnych. W dodatku, ta ingerencja ze strony ustawy o ochronie zwierzątskierowana jest ewidentnie przeciw dobru zwierząt, a nie dla ich ochrony.”8

5. Wskazujemy, że uzasadnienie projektu ustawy ustawy nie spełnia wymogów okre-ślonych w art. 34 ust. 3 Regulaminu Sejmu bowiem nie przedstawia wyników przepro-wadzanych konsultacji oraz nie informuje o przedstawionych wariantach i opiniach.

6. Wskazujemy, że uzasadnienie projektu ustawy ustawy nie spełnia również wymogówokreślonych w art. 34 ust. 2 Regulaminu Sejmu, bowiem nie przedstawia rzeczywistegostanu w dziedzinie, która ma być unormowana, nie przedstawia przewidywanychskutków społecznych, gospodarczych, finansowych i prawnych. Co więcej uzasadnienieprojektu ustawy zawiera szereg informacji nieprawdziwych i wprowadzających w błądorgany władzy ustawodawczej .

Od dnia wprowadzenia zakazu uboju zwierząt bez ich uprzedniego ogłuszenie, tj. oddnia 1 stycznia 2013 r. minęło już 16 miesięcy, zatem nie można obecnie mówić o ryzykuzwiązanym ze „zrywaniem części umów” czy też z „koniecznością wypłaty karumownych za niedostarczone kontrahentom produkty”. Niezależne od tego, że zmianaprzepisów powszechnie obowiązujących co do zasady nie będzie podstawą do wypłatyodszkodowań wynikających ze stosunków obligacyjnych, to powoływanie się na tegotypu argumentację po upływie 16 miesięcy od daty zmiany przepisów jest świadomąpróbą manipulacji władzy legislacyjnej oraz opinii publicznej.

Zupełnym kuriozum jest wskazywanie przez autorów projektu ustawy na ryzykobankructwa „kilkunastu firm w tej branży i w obszarach z nią powiązanych” w sytuacjigdy od daty obowiązywania zakaz uboju zwierząt bez ich uprzedniego ogłuszeniaupłynęło 16 miesięcy, nie jest znany jakikolwiek przypadek bankructwa związanybezpośrednio z wprowadzeniem przedmiotowej regulacji a w ciągi ostatnich 16 miesięcyskup wołowiny w Polsce nie spadł ale wzrósł w porównaniu do roku 2012 o 7% i wyniósł431 tys. ton, natomiast skup drobiu wzrósł o 8% i osiągnął poziom 2032 tys. ton. Eksportżywca, mięsa i przetworów wołowych i cielęcych również wzrósł w porównaniu do roku2012 i wyniósł 317 tys. ton (2% wzrostu), natomiast „eksport żywca, mięsa i przetworówdrobiowych z Polski osiągnął nienotowany dotychczas poziom 643 tys. ton, o 9% wyższyniż w porównywalnym okresie 2012 r.”9

Powyższa argumentacja używa w uzasadnieniu projektu ustawy jednoznaczniepotwierdza, że w istocie rzeczy za projektem ustawy stoi wąska grupa kilkunastuprzedsiębiorców, która w istocie rzeczy przechwyciłaby całość potencjalnych zysków ztzw. uboju rytualnego, który jest w istocie rzeczy, jak to określił Prokurator GeneralnyRzeczpospolitej Polskiej, procederem nie tylko „niemoralnym ale godzącym w

8 http://blog.boz.org.pl/uboj_rzadowy.htm9 http://www.arr.gov.pl/data/00164/miesieczna_01_14_m.pdf

bezpieczeństwo zdrowia publicznego”.

6. Wskazujemy zatem na stanowisko Prokuratora Generalnego Rzeczpospolitej Polskiejz dnia 17 marca 2014 roku skierowane do Trybunału Konstytucyjnego do sprawy PG VIIITK 139/13, K 52/13 w związku z wnioskiem Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskichw Rzeczpospolitej, który w istocie zmierza do uchylenia przepisów prawnychzakazujących uboju zwierząt bez ich uprzedniego ogłuszenia, które przekazujmy wzałączeniu jako Załącznik nr 2.

Zwracamy przy tym uwagę na konkluzję stanowiska Prokuratora Generalnego, którywskazuje że „ ubój rytualny jest niehumanitarnym postępowaniem wobec zwierząt, a coza tym idzie należy go uznać za działanie niemoralne, jak również może godzić wbezpieczeństwo zdrowa publicznego, zwłaszcza gdy w rzeczywistości nie sąprzestrzegane ściśle wszystkie wymogi religijne, a taki stan rzeczy zdaje się dominować wprzypadku uboju dokonywanego na skalę przemysłową.”

Uważna lektura stanowiska Prokuratora Generalnego z dnia 17 marca 2014 r. pozwalana zapoznanie się ze szczegółową argumentacją będącą podstawą dla tak jednoznacznegostanowiska organu władzy państwowej, którego podstawowym obowiązkiem jest staniena straży praworządności w naszym kraju.

Co więcej Prokurator Generalny Rzeczpospolitej Polskiej wskazał, że sama ponownadyskusja publiczna nad przedmiotem regulacji, który z istotny rzeczy jest sprzeczny zpodstawowymi zasadami humanitaryzmu i może zagrażać porządkowi publicznemu a wszczególności z uwagi na okrutny charakter czynności mających być zalegalizowanymi wnaszym kraju, może mieć niekorzystny wpływ na psychikę młodych, niedojrzałych ludzi.

Mając na względzie powyższe zastrzeżenia i fakt, że w wyniku burzliwej dyskusjipublicznej Sejm Rzeczpospolitej Polskiej obecnej kadencji wypowiedział się jużjednoznacznie w przedmiotowej sprawie, odrzucając w dniu 12 lipca 2013 r. rządowyprojekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie zwierząt (druk 1370), zmierzający dowprowadzenia na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej prawa zezwalającego za zabijaniezwierząt kręgowych bez ich uprzedniego ogłuszania, wnioskujemy o jak najszybszeodrzucenie przedmiotowego projektu nowelizacji ustawy o ochronie zwierząt.

Załącznik nr 1

Opinia Prokuratury Generalnej z dnia 24 maja 2013 r.

Załącznik nr 2

Stanowisko Prokuratora Generalnego Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 17 marca 2014 r.skierowane do Trybunału Konstytucyjnego do sprawy PG VIII TK 139/13, K 52/13