Onuncu Bölüm

Onuncu Bölüm

Yrd.Doç.Dr. Nesrin Kenar

Uluslararası İlişkiler Bölümü

1945-1960 DÖNEMİNDE TÜRK DIŞ POLİTİKASISovyetler Birliği ile İlişkilerABD ve NATO ile İlişkiler

Öğrenme Hedefleri

Uluslararası Ortam ve Dinamikleri öğrenecek,

İç Ortam ve Dinamikleri öğrenecek,

Bu konuyu çalıştıktan sonra:

2

İçindekiler

- Uluslararası Ortam ve Dinamikler - İç Ortam ve Dinamikler

-1945-1960 Dönemi ve Batı Bloku Ekseni- Ekonomik Göstergeler- Siyasal Göstergeler

- ……

Özet

3

• Uluslararası Ortam ve Dinamikler • İç Ortam ve Dinamikler

4

1945-1960 BATI BLOKU EKSENİNDE TÜRKİYE

• 1960’da SSCB’nin U-2 Casus uçağını düşüren ABD uçağı TC’den havalandığı için TC-SSCB arasında nota krizi yaşandı.

• Tüm bunlara rağmen, 1950’lerin sonunda iki blok arasındaki yumuşama TC-SSCB ilişkilerine de yansıdı.

• Bu durum TC açısından olumsuzdu. Çünkü ABD’den alacağı yardımlarda artık stratejik önemini vurgulayamayacaktı.

5


• Boğazlar üzerinde ABD-SSCB Rekabeti:

• Boğazlar, stratejik öneminden dolayı dönemin iki büyük gücünü karşı karşıya getiriyordu.

• ABD, TC’ye boğazlar konusunda tam destek vermekteydi.

• SSCB ise, boğazlar konusundaki isteklerini 7 Ağustos 1946’da TC, ABD, ve İngiltere’ye verdiği notada açıklıyordu:

6


• Boğazlar her zaman tüm devletlerin ticaret gemilerine açık olmalıdır.

• Kıyıdaş devletlerin savaş gemilerine her zaman açık olmalıdır.

• Özel durumlar hariç kıyıdaş olmayan devletlerin savaş gemilerine kapalı olmalıdır.

• Boğazların rejimi ancak TC ve diğer kıyıdaş devletler tarafından belirlenebilir.

• Boğazların savunulmasını TC ve SSCB ortaklaşa sağlamalıdır.

7


• SSCB, bu isteklerini sürekli tekrarlamıştır.

• ABD, tarih boyunca dönem başkanlarının adlarıyla dünya politikasını ellerinde tutabilmek için doktrinler çıkarmışlardır.

• Bu doktrinler sırayla:

1. George Washington’un Veda Mesajı (1796):

• ABD’nin ilk başkanının görevden ayrılırken yabancı ülkelerle mümkün olduğunca çok ticari ve mümkün olduğunca az siyasi bağlar kurulmasını istemesidir.

8


• Avrupa devletleriyle ittifaklara girilmesinin ABD açısından son derece zararlı sonuçlar doğurabileceğini ifade etti.

2. Monroe Doktrini (1823):

• ABD, Avrupa devletlerinin Amerika kıtalarındaki devletleri sömürge haline getiremeyeceğini,

• ABD’nin Avrupa sorunlarına karışmaya niyeti olmadığını,

• Avrupalıların da Amerika sorunlarına karışmaya hakları bulunmadığını vurgular.

9


3. Truman Doktrini (1947):

• ABD, Batı Avrupa’nın tekrar eski ekonomik ve siyasal gücüne kavuşmasını hedeflemekteydi.

• Truman doktrini; savaş sonrası dönemde ABD’nin 3 temel görevi olduğunu ileri sürer:

• • - Avrupa’nın askeri, ekonomik ve siyasal istikrarını sağlamak.• • - bu kıtayı ABD’nin koruyucu nükleer şemsiyesi altına almak.

10


• ABD’nin önderliğinde Avrupa’nın gücünü dünya ölçüsünde bir savunma için örgütlemek

(Bu amaçlara ulaşmak için daha sonra “Marshall Planı” olarak adlandırılan hazırlık çalışmaları başlatılmıştır.)

11


• Türk Dış Politikası açısından;

• TC-ABD arasında sıcak ilişkilerin gelişmesine ve Sovyet isteklerinin geri çevrilmesine yardımcı olmuştur.

• TC, ABD yanlısı bir dış politika izlemeye başlamıştır.

• Amerikan askeri yardımı çerçevesinde Türk ordusuna verilen malzemenin bakımı ve yedek parça ihtiyaçlarının ancak bu ülkeden sağlanabilmesi, kısa süre sonra yardım-ların astarının yüzünden pahalı hale gelmesine yol açtı.

12


• Türk İç Politikası açısından;

• Truman Doktrini çerçevesinde TC-ABD yakınlaşmasıyla Türk siyasal hayatı da etk-ilenmiştir.

• Amerikan tarzı demokrasi TC’de tanındı.

• Temmuz 1947’de İsmet İnönü tarafsız olması gerektiğini gördü ve CHP genel başkanlığından ayrıldı.

13


• Ordu, hükümetin tam yetkisi altına sokuldu ve TBMM’ye bağlı Genel Kurmay Başkanlığı ve Milli Savunma Bakanlığına bağlandı.

• “Kızıl Tehlike” nin yayılmasını önlemek için çok sayıda öğrenci ve gazeteci tutuk-landı, gazete ve dergiler kapatıldı.

4. Eisenhower Doktrini (1957):

• Süveyş Krizi sona ermesi için BM’de etkin bir rol üstlenen ve Arap devletlerinin em-peryalist güçler karşısındaki koruyucusu gibi davranan SSCB’nin bölgedeki etkisi ve itibarının artması karşısında ABD yönetimi endişelendi.

14


• İngiltere’nin de Arap dünyasından tepki çekerek bölgedeki gücünü yitirmesi, ABD’yi bölgeye yönetti.

• SSCB’nin bölgedeki etkisini kırmak için ABD başkanı Eisenhower,

• - Ortadoğu ülkelerinin bağımsızlıklarını korumalarına yardım edebilmek için,

• - bu ülkelerle işbirliği yapmak ve ekonomik güçlerini arttırmalarına yardımcı olma yetkisini Kongre’den alıyor,

15


• daha da önemlisi gerekli gördüğü takdirde O.D’ya bir ABD askeri müdahalesinin önü açılmış oluyordu.

• 1954’de İng., Frs., Avustralya, Yeni Zel., Tayland, Filipinler ve ABD arasında Güney-doğu Asya Antlaşması Örgütü (SEATO) kuruldu.

• SEATO’nun kuruluşuyla Asya-Pasifik bölgesinde SSCB ve Çin’in “çevrelenmesi” tamamlandı.

• Buna benzer bir örgütlenme olan Bağdat Paktı da O.D.’da ABD’nin bölgedeki mütte-fiki TC’nin yardımıyla kuruldu.

16


5. Nixon Doktrini (Guam Doktrini) (1969):

• Asya kıtası için ilan edilen doktrin, her ne kadar ABD bir nükleer savaşı caydırma so-rumluluğunu devam ettirse de bölgesel savaşları caydırmak bu tür savaşların tehdidi altında olan ülkelerin sorumluluğundadır, der.

• ABD, bu devletlere sınırlı ölçüde yardım edebilirdi ama bunlar kendi savunmalarının sorumluluğunu kendileri üstlenmelidirler.

17


6. Carter Doktrini (1980):

Başkan Jimmy Carter, Basra Körfezi Bölgesi’ne yapılacak bir saldırının ABD’nin yaşamsal çıkarlarına yöneltilmiş bir saldırı olarak kabul edileceğini ifade etmiştir.

Truman Doktriniyle karşılaştırırsak; Carter Doktrini, ABD’nin yaşamsal çıkarlarını koru-mak için asker kullanılabileceğinin bir başkan tarafından Vietnam’dan sonra ilk kez dile getirilmesiydi.

ABD, askeri şemsiyesini Körfez bölgesini de kapsayacak biçimde genişletti.

18


7. Reagan Doktrini (1985):

ABD, anti-komünist devrim ve ayaklanmalara destek verecekti. Çünkü;

Devrimciler tiranlığa son vermek için savaşıyorlardı.

Eğer yardım edilmezse bu ülkeler SSCB’nin denetimi altına girebilirdi.Özgürlüğü savunmak bir Amerikan geleneğiydi.

19


Reagan Doktrini, Afganistan, Angola, Kamboçya ve Nikaragua’da uygulandı.

TC, NATO’ya neden ilgi duyuyordu?

1. TC, Batı Avrupa ve Kuzey Amerika ülkelerinin oluşturduğu güvenlik şemsiyesi içinde yer alarak yeni oluşan dünya düzeni içinde yalnız kalma korkusunu ortadan kaldırmak istiyordu.

Böylece, ülke topraklarının savunulması daha da kolaylaşacak, Türk ordusu modernize edilecekti.

20


2. Türk devlet adamları NATO’ya üye olmayı, cumhuriyetin ilanından beri izlenen Batıcılık politikasının bir gereği olarak görüyorlardı.

3. TC, örgütün dışında kalırsa ABD’den aldığı ekonomik ve askeri yardımların azala-cağından edişe duyuyordu.

4. TC Kamuoyu, NATO’ya katılmanın gerekliliğine inanıyordu.

21


NATO’nun TC’ye karşı tutumu:

NATO, TC’nin ilk başvurusunu kabul etmedi ve TC hayal kırıklığına uğradı.

TC’nin ikinci üyelik başvurusundan sonra ABD, TC ve Yun’ın bir “Akdeniz Paktı” içerisinde yer almasını istemiştir.

Pakt’ta İng, İta, Yun, Mısır ve TC yer alması düşünülüyordu.

22


Böylece, NATO üyesi olan ülkelerle NATO dışında kalan fakat ittifaka yakın ülkeler arasında Doğu Akdeniz’in güvenliğini sağlayacak bir pakt oluşturulacaktı.

Değişen uluslararası sistem TC’nin NATO’ya üyeliğini sağlamıştır.

Şöyle ki; ABD, SSCB’ye yakın ülkelerde üs açmak istiyordu fakat TC’nin NATO üyeliği gerçekleşmeden bu isteğin yerine getirilemeyeceği cevabını almıştı.

23


Öte yandan, Kore Savaşı ile komünizm nasıl büyük bir kampanya yürüttüyse SSCB de Avrupa ve ilk olarak TC’de böyle bir işgale girişebilirdi.

ABD bu durumda NATO’nun güney kanadının Yun ve TC ile güçlendirilmesi gerektiğini, böylece Avrupa’nın korunacağını düşündü.

TC’nin bir diğer önemi, O.D. Petrollerine olan yakınlığıdır.

TC ve Yun 18 Şubat 1952’de resmen NATO’ya üye olmuşlardır.

24


Türk-Amerikan İkili Anlaşmaları:

Ortak Güvenlik Anlaşması (1951),

NATO Kuvvetler Statüsü Sözleşmesi (SOFA/1954),

Askeri Tesisler Anlaşması (1954),

Vergi Muafiyetleri Anlaşması (1954),

Atom Enerjisi Anlaşması (1955).

Konunun Özeti

25

Konunun Özeti

26

Konunun Özeti

Ders Bitti

Teşekkürler

27

Onuncu Bölüm

Documents

Transcript of Onuncu Bölüm