LEERKRING GEERT ONDERZOEKJES : THEMA NATUUR

Onderzoekjes

DECEMBER 2015

Invasieve dieren?

Mensen kweken voor verschillende doeleinden. Voor vlees, melk, eieren, gezelschap,… Dieren kunnen ook ingezet worden om de kwaliteit van ons leven te verbeteren. Denk maar aan honden die worden opgeleid om blinden te assisteren. Of drugshonden die de politie kan inzetten om drugs op te sporen. Uiteraard mogen we ook niet vergeten dat huisdieren veel vriendschap bieden…

ZIJN DIEREN ECHT NUTTIG?

Het kweken van dieren

Deze keer staan Bo, Camilo, Ceres, Darlin, Aube en Jonas

in de ’spotlights’. Zij onderzochten allerlei zaken

over techniek en natuur!

-Naast de honingbijen zorgen ook wilde bijen voor de bestuiving van planten. Als er geen bijenkorven in de buurt zijn, zorgen de wilde bijen en hommels voor de bestuiving van onze tuinplanten zoals bessenstruiken, komkommers, zonnebloemen,... -Hagedissen voeden zich met luizen, cicaden, mieren, vliegen, sprinkhanen, spinnen en duizendpoten. Wie hagedissen in de tuin onderdak biedt, heeft een goede kans op een insectenvrije tuin -Egels. Deze insecteneters zijn de beste tuinhulpjes. Ze zijn 's nachts actief en trekken met hun grote eetlust door de bloemperken. Ze voeden zich voornamelijk met insecten, larven en ringwormen. Slakken zijn hun favoriete voedsel.

Invasieve dieren zijn dieren die van nature niet in Vlaanderen voorkomen én die voor problemen zorgen. Ze brengen de biodiversiteit (verschillende levensvormen op onze planeet) in gevaar, berokkenen economische schade of veroorzaken problemen voor de volksgezondheid. Daarom wil de Vlaamse overheid deze invasieve soorten zo snel mogelijk opsporen, zodat ze kan ingrijpen vooraleer de populatie te groot wordt. Men onderscheidt 3 types:

• Alarmlijst: soorten die nog niet of slechts op een paar plaatsen voorkomen. Bv. huiskraai, grijze eekhoorn, wasbeerhond, heilige ibis,… • Opkomende soorten: soorten die bij ons of in het buitenland in volle uitbreiding zijn. Bv. zwarte zwaan, beverrat, damhert, Amerikaanse stierkikker,… • Gevestigde soorten: soorten die al een ruime verspreiding kennen in ons land, maar nog steeds uitbreiden. Bv wasbeer, Nijlgans, halsbandparkiet, wolhandkrab,…

2

1

Het klimaat van België België kent een gematigd zeeklimaat met relatief milde winters, milde zomers en neerslag gedurende het hele jaar. Dit klimaat heeft België te danken aan de invloed van de Noordzee. Het zeewater heeft in de zomer een afkoelend effect op het weer in België en in de wintermaanden zorgt het ervoor dat de temperatuur

Het klimaat

2

niet te ver daalt tenzij er een sterke koude oostelijke stroming staat.

Het zeeklimaat Met zeeklimaat bedoelen we dat vooral gebieden aan de zee dit klimaat hebben. Het zeeklimaat heeft vrij veel regen en wind. De temperaturen zijn vrij constant. Het heeft een koele zomer en een zachte winter. We kennen er 3: mediterraan-, China- en

3

gematigd zeeklimaat (België)

Het woestijnklimaat bestaat 12% van het aardoppervlak. Er is weinig begroeiing, vaak sterke planten die lang zonder water kunnen, zoals cactussen en andere planten. Er valt bijna geen neerslag (minder dan 200 mm per jaar), maar als het regent (één keer in de paar jaar) komt het met grote hoeveelheden tegelijkertijd

4

uit de hemel. De grond in dit klimaat is droog, onvruchtbaar en bestaat meestal uit zand en rotsen. In gebieden met dit klimaat wonen daarom ook heel weinig mensen. Het woestijnklimaat kent een groot temperatuurverschil tussen dag en nacht. Overdag is het

5

tussen de 25 ºC en 45 ºC en 's nachts kunnen de temperaturen in enkele gebieden onder het vriespunt dalen.

Een tropisch klimaat is een klimaat in de tropen. Daar wordt het niet kouder dan 18 graden Celsius. De temperatuur blijkt redelijk

6

gelijk. De grootste verschillen in de seizoenen komt door de neerslag. Er zijn verschillende soorten tropische klimaten: ▪ tropisch regenwoud klimaat ▪ tropisch moesson klimaat ▪ tropisch nat en droog of

savanne klimaat

Verschillende soorten klimaat

Dierentuinen over de hele wereld zetten samen kweekprogramma’s voor dieren op. Dat gebeurt niet enkel om het voortbestaan van bedreigde diersoorten te garanderen, maar eerst en vooral ook om nooit meer dieren uit de natuur te moeten halen. Dat gebeurt onder verantwoordelijkheid van de dierentuinorganisatie WAZA (World Association of Zoos and Aquariums) en de Europese dierentuinvereniging EAZA (European Association of Zoos and Aquaria), waar de Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde van Antwerpen (ZOO Antwerpen en Planckendael) stichtend lid van is.

3

Ziektes Als je gezond bent, heb je een bepaald evenwicht. Dat evenwicht zorgt dat je lichaam goed functioneert. Als dat evenwicht verstoord wordt door mentale of fysieke storingen, dan is men ziek en uit dat zich als ziekteverschijnselen. Je hebt twee verschillend soorten ziekteverschijnselen. Geestelijke ziekteverschijnselen zijn stoornissen die de patiënt zelf waarneemt, zoals bijvoorbeeld hoofdpijn of misselijkheid. Lichamelijke ziekteverschijnselen zijn stoornissen die men bij onderzoek kan vaststellen, zoals bijvoorbeeld wonden of een botbreuk. Normaal bestaan er bij een ziekte zowel geestelijke als lichamelijke verschijnselen.

Fytotherapie Fytotherapie betekent nietsanders dan de toepassingvan planten alsgeneesmiddel. In devolksmondgebruiktmen

BoulimiaNervosaEetverslavingObesitasOvergewichtdoorproblemenenverdrietwegteeten

StressStressiseensoortvanspanningofdrukinjelichaamen/ofjehoofd.Injelichaamkanjedezespanningofdrukvoelendoorbijvoorbeeld:jehartslagdietoeneemt,jeademhalingdiesnellerwordt,jespierendiezichaanspannen,zweethanden,jekanookeenbeetjemisselijkworden,veelnaarhettoiletmoeten,buikpijnofhoofdpijnkrijgen...Injehoofdkanjedezespanningofdrukvoelendoorbijvoorbeeld:jevoeltjezenuwachtig,jewordtsnellerboos,huilerig,verdrietig,opgewonden... Stresskanjekrijgendoorkleine,grote,korteoflangeprobleempjesensituaties.Zijndezeproblemenopgelost,danverdwijntmeestalookdestress.

Polair klimaat De polaire zones bevinden zich boven de noordpoolcirkel en beneden de zuidpoolcirkel. Op het noordelijk halfrond bevindt het land om de Noordelijke IJszee zich in de polaire zone. Op het zuidelijke halfrond bevindt Antarctica zich in deze zone. Deze gebieden worden gekenmerkt door extreme kou en wind en heel weinig neerslag. Het is zo koud in de poolstreken omdat de zon nooit hoog aan de hemel staat, ook niet in de zomer. Door het wit van de sneeuw en het ijs worden de zonnestralen meteen teruggekaatst, hierdoor kan het aardoppervlak nooit opwarmen. In de winter komt de zon helemaal niet boven de horizon.

hiervoordeterm“kruidengeneeskunde”Watveelmensenvergetenzijn,isdatdemeeste“gewone”pillenvandedokterooitzijnafgeleidvanplanten.Hetzijngewoondesterkstwerkzamestoffenuitmeestalgiftigeplanten(zoalsdemorfineindepapaver)diedanneteenkleinbeetjeveranderdworden.

EetstoornissenEeneetstoornisiseenpsychischeaandoening.Hetiseenafwijkingvanhetnormaleeetgedragbehorendbijdeleeftijd,hetgeslacht,endergelijke.Hetprobleemkanzichbevindenindehoeveelheidvoedseldieiemandtotzichneemt(teveelofteweinig),ineetaanvallen,inhetuitbrakenvanvoedsel(metalsdoelgewichtscontrole),invoedselweigeringengazomaardoor.

AnorexiaNervosaAngstomdikteworden

4

Roken is de veroorzaker van verschillende problemen, zoals kanker, langdurige (chronische) ademhalingsproblemen, hart-en vaatziekten, en de dood. Wereldwijd sterven er miljoenen mensen als gevolg van roken. Gemiddeld leven mensen, die niet roken, tien jaar langer dan mensen die wel roken. Maar waarom is roken nu zo slecht voor je? Roken veroorzaakt kanker 90% van de patiënten met longkanker hebben hun ziekte ontwikkeld als gevolg van roken. Longkanker is een van de meest voorkomende oorzaken van sterfgevallen door kanker in de wereld. Rokers hebben ook een behoorlijk hoger risico op het ontwikkelen van: blaaskanker, nierkanker, keelkanker, mondkanker, slokdarmkanker, maagkanker, baarmoederhalskanker,

darmkanker,eierstokkankeren in sommigegevallenookborstkanker.Waarom verhoogt roken het risico op kanker? Er zitten meer dan vierduizend soorten stoffen in . Een aanzienlijk aantal van deze stoffen zijn giftig. Ze zijn slecht voor ons en beschadigen onze cellen. Sommigen van deze stoffen zijn zelfs kankerverwekkend. Tabaksrook bestaat voornamelijk uit: Nicotine (verslavend), Koolmonoxide (giftig gas), Teer (kankerverwekker) en nog enkele overige stoffen zoals aceton, nikkel, fenol, stikstofoxide. Klinkt in ieder geval niet echt gezond… Roken en hart- en vaatziekten Roken veroorzaakt een ophoping van vetachtige stoffen in de slagaders. Roken is ook een

1

LUCHTVERVUILING Kinderen krijgen in de stad Antwerpen meer fijn stof binnen dan volwassenen. Dat blijkt uit een onderzoek van de Universiteit Antwerpen. Onderzoekers gingen op 130 punten in de stad metingen doen, telkens op drie hoogtes. Op kinderhoogte blijft het zwaartse aandeel aan schadelijke stoffen hangen.

2

NIET ZO FIJN STOF

Fijn stof is een verzamelnaam voor verschillende luchtverontreinigende deeltjes. De grootste deeltjes in fijn stof zijn afkomstig uit de natuur (bosbranden, vulkanen, woestijnen,...) en komen uit het buitenland naar ons gewaaid. De kleinste deeltjes komen van verbrandingsprocessen dichtbij. Vooral verkeer en industrie zijn bronnen van fijn stof.

3

LICHTVERVUILING Lichtvervuiling is een verhoogde helderheid van de nachtelijke omgeving door kunstlicht. Lichtbronnen die te fel schijnen, te veel of verkeerd licht uitstralen, in de verkeerde richting of op het verkeerde moment schijnen, veroorzaken storend licht. De term lichtvervuiling betekent dus niet dat het licht vervuild is, maar dat het licht vervuiling veroorzaakt.

Roken is de veroorzaker van verschillende problemen

Milieu: Vervuiling in Antwerpen

belangrijke factor in het risico op hartziekten. Mensen met hart- en vaatziekten hebben veel meer kans om een hartaanval te krijgen. Tabaksrook verhoogt het risico op hart- en vaatziekten. In combinatie met andere risicofactoren, zoals een hoge bloeddruk, overgewicht, lichamelijke inactiviteit of diabetes, is het risico groot dat het overgaat in een chronische ziekte of zelfs de dood. Roken verergert ook de hart-en vaatziekten risicofactoren. Het verhoogt de bloeddruk, maakt het moeilijker om oefening te doen, maakt het bloedstolsel dunner dan het zou moeten. Mensen die bijvoorbeeld een bypass operatie ondergaan en daarnaast ook roken hebben een verhoogd risico van terugkerende hartziekten.

5

4

DE VIJAND Het tropische regenwoud kan wel tegen een stootje. Eigenlijk heeft het maar één vijand. Dat is wel een heel gevaarlijke: de mens! Mensen kappen bomen, leggen wegen aan, richten bananenplantages in, vangen dieren en halen goud en ijzer uit de grond. En wat we niet doen, is de schade herstellen die we aanrichten. En dat terwijl de gevolgen rampzalig zijn: – De leefgebieden van mensen, dieren, planten en bomen verdwijnen. Het duurt honderden jaren voor die zijn hersteld. Als ze al herstellen. – Onder de titel ‘Tropische regenwouden zijn onmisbaar’ lees je hoe houtkap het broeikaseffect verergert en er steeds minder zuurstof in de lucht komt. – Met de bomen verdwijnen de wortels die de bodem bij elkaar houden. De regen spoelt de vruchtbare bodem weg. Het land blijft onvruchtbaar achter en de rivieren raken vol modder. – De mijnbouw brengt schadelijke stoffen in het milieu. Zoals kwik, dat de tropische rivieren vervuilt. Eerst gaan de rivierplanten en -dieren eraan. Komt de rivier eenmaal in de oceaan, dan wordt die ook vergiftigd. – Door het stropen van dieren dreigen steeds meer soorten uit te sterven. Zoals de orang-oetan. – De buitenlanders jagen de regenwoudbewoners weg, waardoor die hun land en voedselbronnen kwijtraken. – Plantensoorten verdwijnen voordat ze ontdekt zijn. Hun

5

schoonheid, lekkere smaak of zelfs geneeskracht zullen we nooit kennen. – Vruchtbare grond wordt droge woestijn, waar niets meer groeit.

ZUURSTOF

Wij zijn afhankelijk van de regenwouden; ze nemen namelijk een hoop kooldioxide uit de lucht op en houden zo de gassen in de atmosfeer in evenwicht. Wanneer bomen worden gekapt en verbrand komen die gassen weer vrij en met een heleboel gas stijgt de temperatuur in de wereld. Toch gaan we door met het kappen van bomen, waarbij alles vernield wordt: niet alleen de huizen van de woudbewoners, maar ook bronnen van voedsel, planten waar medicijnen van gemaakt kunnen worden,en ten slotte ook nog het leefgebied van vele planten en dieren. Sommige soorten zijn al uitgeroeid voordat we ze ooit gezien of onderzocht hebben. Iedere minuut gaat er een gebied van 40 hectare verloren. Ieder uur ongeveer 2400 hectare en in een jaar een gebied zo groot als Engeland, Schotland en Wales bij elkaar. Er is nog maar 1/5 over van het gebied wat het eerst was.

Het tropisch regenwoud.

Nuttig of niet?

Iedere minuut gaat er een

gebied van 40 hectare

verloren.

6

Bomen en planten

Zijn bomen/planten in het bos anders dan op een open veld? Afhankelijk van de plaats waar je bent, groeien er andere bomen. Dit om de doodeenvoudige reden dat er andere leefomstandigheden zijn. Sommige bomen hebben nu eenmaal veel licht nodig terwijl andere bomen nood hebben aan andere voeding of een andere grondsoort. De Zwarte els heeft bijvoorbeeld een natte ondergrond en veel licht nodig. Deze vinden we in Europa, N-Afrika en Kaukasus. Een Witte els heeft dan weer eerder een droge grond nodig maar ook veel licht. Deze vinden we in Europa, W-Azië en de Verenigde Staten.

Het is er zeer koud maar zijn er ook Siberische planten en bomen? Er zijn 3 soorten vegetatie die voorkomen in Siberië. Hoofdzakelijk taiga (uitgestrekte, koude en vochtige naaldwouden : spar, den, lariks maar ook berk en populier ) maar in het noorden is er toendra (plantengroei zoals grassen, mossen en dwergstruiken) en in het zuidwesten en in de zuidelijke bekkens is er steppe (boomloos landschap wel grassen)

Leefgebieden Net als in elk ander leefgebied andere dieren leven, is dit ook zo met planten. In warme klimaten, zoals het Amazone-regenwoud, leven weer andere planten als op de savanne van Afrika. Op sommige plekken komen ook veel meer (soorten) planten voor, dan op andere plekken. Er zijn zelfs plekken waar helemaal geen planten voorkomen, zoals de Noordpool. Hier komen geen planten voor omdat het hier simpelweg te koud is en de zon hier slechts de ene helft van het jaar schijnt en de andere helft niet. Ter vergelijking leven erin het regenwoud bijvoorbeeld zoveel verschillende soorten planten, dat we nog steeds niet weten hoeveel het er precies zijn en worden daarom nog steeds soorten en rassen ontdekt. De planten die van nature in een bepaald gebied voorkomen noemen we vegetatie. Onder meer klimaat en de hoeveelheid water in een gebied hebben ermee te maken welke planten er voorkomen. Een palmboom uit Spanje zal in Noorwegen geen lang leven hebben, net als een tomatenplant (die heel veel water nodig heeft) in de woestijn (waar het aan water ontbreekt). Welke planten in een gebied voorkomen, is onder andere belangrijk voor welke dieren er in een gebied leven. Van nature is er eigenlijk bepaald welke planten in een bepaald gebied leven. Door de verandering van het klimaat kunnen planten "verplaatsen" of zelf uitsterven. Sommige planten kunnen ook in andere gebieden leven, waar de omstandigheden ongeveer hetzelfde zijn. Ook kunnen planten zich aanpassen naar de nieuwe omstandigheden. De mens is ook belangrijk geweest bij de verplaatsing van planten. Tijdens ontdekkingstochten naar nieuwe delen van de wereld, kwam men nieuwe planten tegen. Deze werden terug naar huis gestuurd voor onderzoek.

Later vonden mensen dit zelf ook mooie planten en namen ze het in hun tuin of in een apart gebouwtje (een serre of kas). Vroeger hadden alleen rijke mensen hier geld voor, maar tegenwoordig is het voor bijna iedereen betaalbaar. Deze planten komen dus vaak uit andere gebieden. In Vlaamse tuinen zijn soms weleens palmbomen te vinden. Deze komen oorspronkelijk ergens anders vandaan, maar kunnen in zomermaanden in de tuin staan. In de winter moet de plant dan wel binnen staan of afgedekt worden. Bijvoorbeeld orchideeën komen oorspronkelijk uit het regenwoud van onder andere Zuid-Amerika, maar ze zijn nu een geliefde kamerplant.

7

Vragen:

1. Dieren kunnen echt nuttig zijn in onze natuur. Geef van 1 dier enkele nuttige eigenschappen. 2. Wat betekent biodiversiteit? 3. Waarom kweekt men dieren? 4. Omschrijf zo volledig mogelijk het klimaat van België. 5. Ken je ook nog een ander klimaat dan dat van België? Leg uit. 6. Je hebt 2 verschillende ziekteverschijnselen. Leg ze uit. 7. Wat kan je vertellen over eetstoornissen? Geef ook een voorbeeld hiervan. 8. Waarom verhoogt roken het risico op kanker? 9. Kan je het verschil uitleggen tussen licht- en luchtvervuiling? 10. Wat zijn de rampzalige gevolgen als we het tropisch regenwoud blijven omhakken? 11. Wat zijn taiga, toendra en steppe? 12. Wat wil vegetatie zeggen? 13. Waarom was de mens ook belangrijk bij de verplaatsing van planten in het verleden?