Algemene voorwaarden

Onder redactie van:

prof. mr. B. Wessels

mr. R.H.C. Jongeneel

mr. drs. M.L. Hendrikse

KLUWER

2006 - Deventer

Inhoud

WOORD VOORAF V

LUST VAN AUTEURS XXI

LUST VAN GEBRUIKTE AFKORTINGEN XXIII

1 INLEIDING 1

Prof. mr. B. Wessels en prof. mr. M.H. Wissink

1.1 Totstandkoming van afd. 6.5.3 BW 11.2 De Europese regelgeving 31.3 Ratio en doel van afd. 6.5.3 BW en Richtlijn 93/13/EEG 71.4 Kort overzicht van afd. 6.5.3 BW en Richtlijn 93/13/EEG 91.5 De omzetting van Richtlijn 93/13/EEG in afd. 6.5.3 BW 111.6 De toepassing van afd. 6.5.3 BW in overeenstemming met

Richtlijn 93/13/EEG 121.6.1 Richtlijnconforme interpretatie 131.6.2 Uitleg van de Richtlijn 93/13/EEG 131.6.3 Ambtshalve toetsing 161.7 Afd. 6.5.3 BW binnen het systeem van het Vermögensrecht 181.8 Overeenkomsten tussen meer dan twee partijen 231.9 Standaardregeling 251.10 Overgangsrecht 261.11 Buitenlandse wetgeving inzake algemene voorwaarden 271.12 Opstellen en beoordelen algemene voorwaarden 29

2 BATTLE OF FORMS 31

Mw. mr. S.A. Kruisinga LL.M

2.1 Inleiding 312.2 De first shot-rule in het Nederlands recht 322.3 Wat is het 'eerste geschrift'? 342.4 'Uitdrukkelijk van de hand wijzen' 352.5 Battle of forms in het buitenland 372.6 Battle of forms in het internationaal privaatrecht 38

VIII Inhoud

2.7 Battle of forms en het Weens Koopverdrag 392.8 De knock out-rule in de Principles 412.9 De Principles 'inlezen' in het Weens Koopverdrag? 432.10 Conclusie 45

3 UITLEG VAN ALGEMENE VOORWAARDEN 47

Mr. M.M. van Rossum

3.1 Inleiding 473.2 HavütexofCAO-norm 503.3 Uitlegmaatstaven voor wat betreut algemene voorwaarden 543.4 Hoofdstuk 5 van de PECL (Uitleg) 653.5 Conclusie 68

4 DWINGEND KARAKTER VAN AFD. 6.5.3, DE VERNIETIGBAARHEID

VAN BEDINGEN 71

Mr. V. van den Brink

4.1 Inleiding 714.2 Dwingend recht, vernietigbaarheid 714.3 Gevolgen vernietigbaarheid 734.4 De richtlijn: 'niet binden'; ambtshalve toetsing? 744.5 Partiele nietigheid 784.6 Conversie 794.7 Reductie; vernietigbaar 'indien en voor zover ...' 80

5 WERKINGSSFEER AFDELING 6.5.3 83

Mr. R.H.C. Jongeneel

5.1 Overzicht 835.2 Een of meer bedingen 835.3 Schriftelijke, mondelinge en elektronische bedingen 865.4 Bestemmingscriterium 875.5 Door een derde opgestelde algemene voorwaarden 885.6 Kernbedingen 905.7 Uitdrukkelijk overeengekomen bedingen (individuele bedingen) 965.8 Gebruiker 975.9 De overheid als gebruiker 995.10 Wederpartij 101

Inhoud IX

0

Mr. R.H.C.

6.16.26.36.46.56.66.76.86.96.10

GEBONDENHEID

Jongeneel

Gebondenheid ook aan niet gekende bedingenDe wederpartij weet van de voorwaardenAanvaardingNiet reageren op verwijzingLopende handelsrelatieOrderbevestigingGebruikEnige bijzondere gevallenDoorverwijzingRechtsgrond van de gebondenheid

103

103104105109110111112113113114

7 ALGEMENE VERNIETIGINGSGRONDEN; DE OPEN NORM 117

Mr. R.H.C. Jongeneel

7.1 Overzicht 1177.2 Art. 6:233 onder a: onredelijk bezwarendheid 1187.3 Verrassende bedingen 1237.4 Omstandigheden 1267.5 Verhouding van de open norm tot de redelijkheid en billijkheid:

'inhoudstoetsing' en 'uitoefeningstoetsing' 1357.6 Onredelijk ontbreken van een beding 1397.7 De wederpartij gebruikt (nagenoeg) dezelfde algemene

voorwaarden 140

8 ALGEMENE VERNIETIGINGSGRONDEN; DE INFORMATIEPLICHT 143

Prof. mr. J.G.J. Rinkes

8.1 Informatieplicht 1438.2 Een 'tweede' informatieplicht 1488.3 Hoofdregel: ter hand stellen 1498.4 Uitzondering: terinzagelegging en toezending op verzoek 1518.5 Uitzondering op de uitzondering 1528.6 Depot 1538.7 Andere wijzen om aan de informatieplicht te voldoen 1558.8 Bewijs 1598.9 Informatieplicht bij wijziging van de algemene voorwaarden 1618.10 De kosten van het verstrekken van algemene voorwaarden 1648.11 Kritiek op de omvang van de informatieplicht; eigen opvatting 165

Inhoud

9 GROTE WEDERPARTIJEN 173

Mr. R.H.C. Jongeneel

9.1 Overzicht 1739.2. Grote wederpartijen 1749.3 Toepassing van de bepaling 1759.4 Inhoudelijke toetsing van jegens 'grote wederpartijen'

gebruikte bedingen 1769.5 Verzwakte informatieplicht bij jegens 'grote wederpartijen'

gebruikte algemene voorwaarden 178

10 DE LÜSTEN MET 'VERBODEN' EN 'VERDACHTE' BEDINGEN 181

Prof. mr. B. Wessels en prof mr. M.H. Wissink

10.1 De lijsten; overzicht 18110.2 Achtergrond van de lijsten 18110.3 Het begrip consument 18410.4 Reflexwerking 18710.5 Bewijsregeling 18910.6 Verhouding art. 6:233 onder a en de art. 6:236 en 6:237 19010.7 Opbouw en overzicht van de lijsten; checklist 19010.8 Afwijking van het lijsten in bijzondere wetten 19210.9 Wijze van behandeling 19410.10 Literatuur en rechtspraak over de lijsten 194

11 DEZWARTE LUST 197

Prof. mr. B. Wessels

11.1. Kort overzicht 19711.2 Uitsluiting recht op nakoming 19711.3 Uitsluiting/beperking ontbindingsrecht 20011.4 Beperking/uitbreiding opschortingsrechten 20311.5 Vooruitbetalingsbeding 20411.6 Beoordeling tekortkoming gebruiker 20511.7 Subjectief criterium 20611.8 Rechten ter zake van niet-nakoming 20711.9 Derde 20711.10 Toestemming voor schuld- of contractsoverneming 20811.11 Uitzonderingen 20811.12 Bevoegdheden en verweermiddelen bij schuld-

of contractsoverneming 210

Verkorting verjarings- of vervaltermijnVrijwaringsclausulesPrijsverhogingNadere prijsbepaling; prijsverhogingen krachtens de wetStilzwijgende verlenging van de overeenkomstBewijsbedingenAfwijkingen in wettelijke bewijslastverdelingZonder bon geen ruilingVormvereistenWoonplaatskeuzeGeschilbeslechtingSchadevaststelling en expertbenoemingVolgens de wet bevoegde rechterArbitraal beding

211214215217218221222224227230231233233234

Inhoud XI

11.1311.1411.1511.1611.1711.1811.1911.2011.2111.2211.2311.2411.2511.26

12 DE GRIJZE LUST 239

Mr. R.H.C. Jongeneel

12.1 Kort overzicht 23912.2 Termijn voor reactie op aanbod of verklaring 23912.3 Eigen verplichtingen wezenlijk beperken 24012.4 Wijzigingsbevoegdheid 24312.5 Beeindiging van de overeenkomst door de gebruiker 24512.6 Vage ofte lange levertijden 24812.7 Uitsluiting of beperking aansprakelijkheid 25012.8 Uitsluiting of beperking verrekening 25012.9 Vervalbedingen 25312.10 Vergoeding bij beeindiging van de overeenkomst door

de wederpartij 26012.11 Contractsdwang 26412.12 Contractsduur 26712.13 Minimumduur 26812.14 Opzegtermijn 26912.15 Vormvereisten 27112.16 Verbintenis onder potestatieve voorwaarde 27212.17 Boetebedingen 27312.18 Eenzijdige wijziging van de algemene voorwaarden 27712.19 Uitleg van de algemene voorwaarden door de gebruiker 27912.20 Wijziging onderdelen grijze lijst 279

XII Inhoud

13 AANSPRAKELUKHEIDSBEPERKING 281

Mr. R.H.C. Jongeneel

13.1 Overzicht 28113.2 Soorten exoneratieclausules 28213.3 Regeis die gelden voor alle exoneratieclausules 28313.4 Drie benaderingen 28713.5 De meest strenge benadering: exoneratie mag niet 28813.5.1 Inleiding 28813.5.2 De wetsgeschiedenis 28813.5.3 Richtlijn 93/13/EEG 28913.5.4 Rechtspraak over exoneratieclausules in consumenten-

transacties 29013.5.5 Reflexwerking 'consumentachtigen' 29413.5.6 Reflexwerking in het handelsverkeer 29513.6 De meest mime benadering: exoneratie mag, tenzij ... 29513.6.1 Inleiding 29513.6.2 Rechtspraak over exoneraties in het handelsverkeer 29613.7 De derde benadering: exoneratie is verdacht 29913.7.1 Inleiding 29913.7.2 Enige rechtseconomische uitgangspunten 29913.7.3 Exoneratie is toelaatbaar als dit gunstiger voor partijen is

dan de wettelijke aansprakelijkheid 30013.7.4 Preventie; beheersbaarheid van het risico 30113.7.5 Calculeerbaarheid van het risico 30213.7.6 Mogelijkheid van de prestant om het risico te spreiden 30213.7.7 Verzekering, dan geen exoneratie 30313.7.8 Afstemming van verzekering en exoneratie 30413.7.9 Betere verzekeringsmogelijkheden van de wederpartij 30513.7.10 De'tal van omstandigheden'toets 30713.7.11 Nogmaals: de rechtseconomische toets 30713.7.12 Rechtspraak 30913.7.13 Toekomstige ontwikkeling 31013.8 Derdenwerking van exoneratieclausules 31013.9 Geen of slechts beperkte exoneratie toegestaan 31113.10 Matiging van schadevergoeding; wettelijke beperkingen

van aansprakelijkheid 312

Inhoud XIII

14 ALGEMENE VOORWAARDEN, VOLMACHT EN VERTEGENWOORDIGING 315

Prof. mr. B. Wessels

14.1. Bescherming tegen identiteitswisseling en tegen onverwachtevolmachtbeperking 315

14.2 Onherroepelijke volmacht 31714.3 Bescherming van de volmachtgever tegen algemene

voorwaarden van de gevolmachtigde 31814.4 Slotopmerkingen 318

15 DUIDELUKHEID EN BEGRIJPELIJKHEID VAN 321

ALGEMENE VOORWAARDEN

Mr. R.H.C. Jongeneel

15.1 Overzicht 32115.2 Duidelijkheid en begrijpelijkheid: het 'Transparenzgebot' 32115.3 Oneerlijk stilzwijgen 32515.4 Taal 32515.5 Het 'Transparenzgebot' bij kernbedingen 32715.6 De contra-proferentem-regel 32815.7 De verhouding russen het 'Transparenzgebot' en de

contra-proferentem-regel 32915.8 Het 'Transparenzgebot' en de contra-proferentem-regel in

het handelsverkeer 330

16 REFLEXWERKING 331

Mr. R.H.C. Jongeneel

16.1 Een zekere normerende werking 33116.2 Reflexwerking in de rechtspraak 33216.3 De omvang van de reflexwerking 335

17 COLLECTIEVE PREVENTIEVE RECHTERLIJKE TOETSING 339

Mr. dr. L.J.H. Mölenberg

17.1. Collectief controlemechanisme 33917.2 Karakteristiek collectieve actie 34117.3 Inhoud van de vordering 34317.4 Abstracte toetsing 343

XIV Inhoud

17.5 Beding in strijd met een wettelijke bepaling 34417.6 Betrokkenen 34517.7 Representativiteit van de organisatie 34617.8 Niet-ontvankelijkheid eiser (ius agendi-systeem) 34617.9 Instemming met gebruik van bedingen 34717.10 Competentie Hof's-Gravenhage 34717.11 Nevenveroordelingen 34817.12 Rechterlijk verbod 34817.13 Wijziging in de omstandigheden 34917.14 Rechtsgevolgen van wijziging of opheffing uitspraak 34917.15 Verhouding uitspraken bijzondere rechter en gewone rechter 35017.16 Werking van het verbod 35017.17 Europese ontwikkelingen 350

18 DE BEKNELDE DETAILLIST 353

Mr. R.H.C. Jongeneel

18.1. Overzicht 35318.2 'In een dwangpositie' 35418.3 Nut en gebruik in de praktijk 355

19 ALGEMENE VOORWAARDEN EN ARBEIDSOVEREENKOMSTEN 357

Prof. mr. B. Wessels

19.1 Inleiding 35719.2 Dwingend of aanvullend recht? 35819.3 Andere overeenkomsten nassen werkgever en werknemer 35819.4 De beknelde werkgever? 360

20 INTERNATIONAAL PRIVAATRECHT, RECHTS- EN FORUMKEUZE- 361CLAUSULES

Mr. M. Zilinsky

20.1 De IPR-regeling van afd. 6.5.3 36120.2 Inleiding 36120.3 Art. 6:247 BW - toepassingsbereik 36220.4 Het EVO-Verdrag 36320.5 De verhouding tussen art. 6:247 BW en het EVO-Verdrag 36720.6 Beide partijen gevestigd in Nederland 36720.7 Art. 6:247 BW en consumentenregeling uit het EVO 368

Inhoud XV

20.8 Geldigheid van een rechtskeuzeclausule in de algemenevoorwaarden en de 'battle of forms'-problematiek 369

20.9 Filieres 37120.10 Algemene voorwaarden en forumkeuzeclausule 37120.11 EEX-Verordening 37220.12 Forumkeuze en consumentenovereenkomst 37420.13 Weens Koopverdrag en algemene voorwaarden 375

21 ALGEMENE VOORWAARDEN EN E-COMMERCE 379

Mr. H.P.A.K. Maritius MJur. ECL (Oxon)

21.1 Inleiding 37921.2 Elektronische algemene voorwaarden 38021.3 Toepasselijkheid van elektronische algemene voorwaarden 3 8221.3.1 Een redelijke mogelijkheid om van elektronische algemene 386

voorwaarden kennis te nemen: art. 6:233 sub b BWjo. art. 6:234 lid 1 sub c BW

21.3.2 Het limitatieve karakter van art. 6:234 lid 1 sub c BW: 387extern en intern

21.3.3 Art. 6:234 lid 1 sub c BW en de uitzonderingen van 388Geurtzen/Kampstaal en VNP Parkeersystemen/Havrij

21.4 Terbeschikkingstelling längs elektronische weg in de praktijk 39021.4.1 Systematiek van art. 6:234 lid 1 sub c BW 39021.4.2 De primaire mogelijkheid tot kennisneming ex 391

art. 6:234 lid 3 sub c BW: terbeschikkingstellinglängs elektronische weg via een hyperlink

21.4.3 Het gebruik van een hyperlink op een webpagina 39221.4.4 Het gebruik van een hyperlink in een e-mailbericht 39421.5 De mogelijkheid om algemene voorwaarden op te slaan 39721.6 Toegankelijkheid van de algemene voorwaarden 39821.7 De subsidiaire mogelijkheid ex art. 6:234 lid 1 sub c B W: 399

bekendmaking21.7.1 Bekendmaking 39921.7.2 Aanbod van toezending 40221.7.3 Kennisname van algemene voorwaarden längs elektronische 404

weg en toezending van algemene voorwaarden längs elek-tronische weg: opslabaarheid & toegankelijkheid

21.8 Leesbaarheid & taal van de algemene voorwaarden 40421.9 Uitsluiting van grote ondernemers ex art. 6:235 BW 40521.10 E-mail, elektronische handtekening en de adresclausule: 406

art. 6:236 sub 1 BW jo. art. 6:237 sub m BW21.11 Opzegging per e-mail 407

XVI Inhoud

2 2 IN- EN VERKOOPVOORWAARDEN 4 0 9

Mr. R.H.C. Jongeneel

22.1 Overzicht 40922.2 Afweging van kosten en baten 40922.3 Garantiebewijzen voor consumenten 41022.4 Verkoopvoorwaarden, een checklist 41622.5 Inkoopvoorwaarden 424

23 ALGEMENE VOORWAARDEN EN HUUR 435

Profmr. A. W. Jongbloed

23.1 Inleiding 43523.2 Het oordeel van de wetgever over de werking van algemene 437

voorwaarden in het huurrecht23.3 Het gebruik van algemene voorwaarden in het huurrecht 43823.4 Enkele recente uitspraken over algemene voorwaarden 439

gebruikt in huurrelaties23.5 Specifieke bepalingen en clausules in huurovereenkomsten 44423.6 Afronding 448

24 ALGEMENE BANKVOORWAARDEN 4 4 9

Mr. R.I. VF. Bertrams

24.1 Inleiding. Algemene opmerkingen 44924.2 Art. 2: algemene zorgplicht 45224.3 Art. 3 Inschakeling van derden 45424.4 Art. 4 Bank als wederpartij 45524.5 Art. 5 Risico van zendingen 45524.6 Art. 6, 7 en 8 Verstrekken van gegevens door de client 45524.7 Art. 9 Formuliergebruik 45524.8 Art. 10 Uitvoering betalingsopdrachten 45624.9 Art. 11 Bewijslast 45724.10 Art. 12 en 13 Controle en goedkeuring bankbescheiden 45824.11 Art. 14 Verlies etc. van formulieren 45924.12 Art. 15 en 16 Rente en provisies 45924.13 Art. 17Crediteringondervoorbehoud 46024.14 Art. 18, 19 en 20 Zekerheden 46024.15 Art. 21 en 30 Opzegging van het krediet en de relatie 46124.16 Art. 22 t/m 27 Effecten 46224.17 Art. 28 Kosten 463

Inhoud XVII

24.18 Art. 29 Toepasselijk recht en geschillen 46324.19 Art. 31 Aansprakelijkheid en overmacht 46324.20 Art. 32 en 33 Afwijkingen en wijzigingen 463

25 ALGEMENE VOORWAARDEN EN DE ENERGIESECTOR 465

Mr. drs. H.P.A. Knops

25.1 Inleiding 46525.2 Opbouw elektriciteits- en gassector 46625.2.1 Marktwerking waar het kan ... 46625.2.2 Opbouw elektriciteitssector 46725.2.3 Opbouw gassector 46925.3 De verschillende benodigde contracten en de toepasselijke 471

regulering25.3.1 Veel typen contracten en gelaagde regelgeving 47125.3.2 De verschillende overeenkomsten voor elektriciteit 47325.3.2.1 Aansluit- en transportovereenkomst 47325.3.2.2 Systeemdiensten en programmaverantwoordelijkheid 47625.3.2.3 Meetovereenkomst 47925.3.2.4 Leveringsovereenkomst 48125.3.3 Gas 48525.3.3.1 Aansluit-en transportovereenkomst 48525.3.3.2 Systeemdiensten en het meten 48825.3.3.3 Leveringsovereenkomst 49025.4 De algemene voorwaarden voor de verschillende contracten 49225.4.1 Zijn de oude overeenkomsten nu gesplitst? 49225.4.2 De verhouding nassen de codes en de algemene voorwaarden 49325.4.3 Twee categorieen algemene voorwaarden 49525.4.4 Algemene voorwaarden en de totstandkoming van 497

de overeenkomst25.4.5 Toepasselijkheid van algemene voorwaarden 498

(ook bij wijziging?)25.4.6 Contractdwang voor de wederpartij 49925.4.7 Duur van de overeenkomst 50025.4.8 Rol van de RvB NMa 50125.5 Speciale onderwerpen: ruimere toepassing 'zwarte' 501

en 'grijze lijst'25.5.1 De regeling in de Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet 50125.5.2 Onduidelijke sanctie 50425.5.3 Afwijkende terminologie en onduidelijke bedoeling wetgever 50525.5.4 De (on)wenselijkheid van de afwijking van de BW-regeling 50625.6 Speciale onderwerpen: exoneratieclausules 50825.6.1 Inleiding 50825.6.2 De thans gebruikte exoneratieclausules in de energiesector 509

XVIII Inhoud

25.6.3 Beoordeling van de gehanteerde exoneratieclausules 51425.7 Speciale onderwerpen: 'switchen' en de noodleverancier 51725.7.1 Switchregeling: wisselen van leverancier 51825.7.2 Noodleverancierregeling 51925.8 Conclusie 523

26 ALGEMENE VOORWAARDEN TELECOMMUNICATIE 525

Mr. J.J. Allen

26.1 Inleiding; plan van behandeling 52526.2 Nadere afbakening: elektronische communicatiediensten 52626.3 Karakter overeenkomst tot het leveren van communicatie- 527

diensten26.4 Publiekrechtelijke invloed op algemene voorwaarden 52826.5 Uniformering algemene voorwaarden? 52926.6 Totstandkoming overeenkomsten; vooraf verplicht te 530

verstrekken gegevens26.7 Toepasselijkheid 53126.8 Kort commentaar bij enkele veel voorkomende bedingen in 531

algemene voorwaarden bij overeenkomsten tot het leverenvan communicatiediensten

26.9 Toezicht 541

27 ALGEMENE VOORWAARDEN EN OPDRACHT 543

Mr. T.F.E. Tjong Tjin Tai

27.1 Inleiding 54327.2 De wettelijke regeling van de opdracht 54327.3 De wettelijke regeling van bijzondere vormen van opdracht 54527.4 Branchespecifieke regeis 54627.5 Gereguleerde beroepen 546

2 8 ALGEMENE VOORWAARDEN IN DE AUTOMATISERING 551

Prof. mr. J.M.A. Berkvens

28.1 De marktpartijen 55128.2 De soorten contracten 55228.3 Branchenormering 55428.4 Belangrijkste prestatie gerelateerde bepalingen 55728.5 Belangrijkste continuiteit gerelateerde bepalingen 558

Inhoud XIX

28.6 Samenwerkingsaspecten 55928.7 Gebruik onredelijk bezwarende bedingen 56028.8 Ten slotte 560

29 ALGEMENE VOORWAARDEN EN DE BOUW 561

Prof. mr. C.E.C. Jansen

29.1 Inleiding 56129.2 Overzicht van in de bouw veelvuldig gehanteerde algemene 561

voorwaarden29.2.1 Over bouwen, bouwprocessen en bouwprocesfuncties 56129.2.2 Algemene voorwaarden en het traditionele bouwprocesmodel 56229.2.3 Algemene voorwaarden en het gei'ntegreerde bouwprocesmodel 56529.2.4 Algemene voorwaarden en het DBFM-bouwprocesmodel 56729.2.5 Algemene voorwaarden en het woningbouwprocesmodel 56829.2.6 Algemene voorwaarden en het gezamenlijk uitvoeren van 569

bouwprocesfuncties29.2.7 Algemene voorwaarden en de aanbesteding van 570

bouwcontracten29.3 De relevantie van afd. 6.5.3 BW voor standaardvoorwaarden in 571

de bouw29.3.1 Regelend en dwingend recht 57129.3.2 Standaardvoorwaarden'algemene voorwaarden'in de zin 572

van art. 6:231 sub a BW?29.3.3 De beperkte relevantie voor de bouw van art. 6:233-234 574

en art. 6:236-237 BW29.4 Enkele bijzonderheden met betrekking tot 576

algemene voorwaarden in de bouw29.4.1 Clausules met betrekking tot voorgeschreven zelfstandige 576

hulppersonen29.4.2 Exoneratieclausules 57729.4.3 Geschilbeslechtingsclausules 578

30 ALGEMENE VOORWAARDEN EN VERZEKERING 581

Mr. drs. M.L. Hendrikse

30.1 Inleiding 58130.2 Het begrip kernbeding in het verzekeringsrecht 58230.3 Adresclausule 58430.4 En bloc-clausule 58630.5 Medewerkingsvervalclausule 58830.6 Fraudevervalclausule 592

XX Inhoud

30.7 Na-u-clausule 59530.8 Opzeggingsclausule 59730.9 Risicoverzwaringsclausules 59830.10 Schorsingsclausule 60030.11 Verjaringsclausules en contractuele vervaltermijnen 604

31 ALGEMENE VOORWAARDEN EN LOGISTIEK 607

Prof. mr. Ph.H.J.G. van Huizen

31.1 Inleiding 60731.2 Algemene voorwaarden in de logistiek; gebondenheid 60831.3 Internationale overeenkomsten; gebondenheid aan de 611

algemene voorwaarden31.4 Vernietigbaarheid van (een beding van) de algemene 613

voorwaarden: informatieplicht31.5 Post Geurtzen/Kampstaal en VNP/Havrij jurisprudentie 61731.6 De jurisdictieclausule in vervoersrechtelijke verhoudingen 620

binnen de context van art. 23 EEX-Vo

Verkort aangehaalde literatuur 625

Registers 667

Bijlagen 701