Olguların Diliyle Konuşmak- Tractatus Üzerine Bir Deneme

8/2/2019 Olgularn Diliyle Konumak- Tractatus zerine Bir Deneme

1/7

FELSEfE - BlUM ARASTIRMALARI

/7M A R T 2 0 1 0


2/7

OLGULARIN DiLiYLE KONUSMAK: TRACTATUSOZERiNE BiR DENEME

Ilyas Altuner

SPEAKIl":fGWITH LANGUAGE OF FACTS:. AN ESSAYCONCERNING TRACTATUS

ABSTRACTWittgenstein, in his book Tractatus Logico-Philosophicus that is essayconcerning philosophical logic, analyzes philosophical problems as logical,in one sense he tries to determine limits of the world, in another sense hedefines limits of language. He says that things whereof can speak have to belimited by facts, that since facts determine the world and a conception oftranscendental world does not correspond to any fact, metaphysical thingscannot be spoken of. According to him, speaking of anything is identical tolimning of that thing ..Keywords: Language, the world, logic, fact, the picture theory of meaning.

6ZETWittgenstein, felsefi mannk denemesi alan Tractatus Logico-Philosophicusadli eserinde felsefi sorunlan rnantiksal acidan ~ijziim1emekte ve bir yandandilin sinirlanm cizerken diger yandan da dunyanm suurlanm belirlemeye ya-hsmaktadir. 0, uzerinde konusulabilen seylerin olguyla suurli kalmasi gerek-tigini, olgular dunyayi belirledigi ve askin bir dunya tasannu herhangi bir 0 1 -guya karsihk gelrnedigi icin mesafizik seyler uzerine konusulamayacagimsoylernektedir. Dna gore bir sey hakkinda konusmak, 0 seyin resmini yap-makla ayru anlama gelmektedir.Anahtar Kelimeler: Dil, dunya, mantik, olgu, anlamm resim kurami.

is ta nb ul U ni versi te si, S os ya l B ilirn le r E nstitu su , Doktora Ogrencisi ,KU/3dgubJii l} Fe/sere-Blbin Arasunnalsn [)erg':,i . Say} 17. Mart 2()1rJ,s. 65-70


3/7

66 iJyas A/tuner

1. Dil-Dunya IliskisiWittgenstein'm Tractatus'te ele aldigi ternel sorun, dilin mannksal yapismm

ne oldugudur. Bu kitapta 0, dilin sunrlanm belirlerneye cahsirken, aym zamandafelsefenin sunrlanm da belirlemeye cahsir, Olgu ile degeri birbirinden ayiranyapunn ne oldugu, akhn ve bilginin snurlannm nereye kadar ulasabilecegi soru-nunu ciddi anlamda ele alan ve onu c,:oztime kavusturmayacahsan ilk filozof,Kant olmustur. Kant'a gore deger dunyasmm akilla dusunulmesi samdan baskabir sey degildir. Aklm kendisi, fenomenlere karsihk gelen kate~orilerin dismdabir "kendinde varhk'' fikrini dii~.fuunesiyle yamlsamaya duser, Anglo-Saksonfelsefenin temel ugrasilanndan olan olgu-deger ikilerninin bir 'c,:oziimiiniiverrneyecahsan Wittgenstein, bilinebilecek seylerin olguyla simrh kalacagi kamsma ulas-rrustir. Olgular neyin oldugu gibi oldugunu ve neyin de oldugu gibi olmadigmibelirleyen etkendir, Mannksal uzam icindeki olgular da danyayi olustururlar.'

Goriildiigu iizere dtinyayi elusturan yahut dolduran olgular, deger alarumdunyanm disma siiriiklemeye zorlamrlar. Dilin sirurlanm belirleyen etkenin olgu-lar olmasi ve dtmyamn da bu olgulardan olusmasi, deger alammn diinyada yerininolmadigmi zorunlu olarak soyler, Wittgenstein felsefesinin belirtmeyecahsngitemel nokta iste budur. Dil He diinya arasmda kurulan bagmn, dilin de dtinya gibiolgusal olmasindan degil, dilin dunyanm sinirlan icinde yer alrnasmdan kaynak-larur ..Olgusal olma ve dunyada yasama arasmdaki paralellik de buradan gelmek-tedir, Wittgenstein gibi soylersek, dilin simrlan dunyamn smirlandir.'

Dil, diinyamn simrlanm belirlerken aym zamanda olgulann smirlanm da be-l irlemis oImuyor mu? Aslma bakihrsa dilin diinyarun smirlanru belirledigi deyoktur. Ciinki i dil dunyanm icinde var olmakla dunya tarafmdan snnrlan cizilmisolmaktadir. Dunyamn sinirlanm cizen temel unsursa, olgudan baskasr degildir.Buradan dtinya ile yasamin ayru oldugu sonucu kolayca cikar; Wittgenstein dadunya ile yasam i aym sayar." -

2. Hakikat ve Anlam SorunuWittgenstein'm ilk donem felsefesinin temel sorunlarmm basmda hakikat 50-

runu gelir. Hakikat olarak zannedilen seylerin hakikati var rmdir ve bu nasil bili-nit? Bu da anlamh-anlamsiz degerlendirmesini felsefenin gundemine getiren soruolmustur ve gecrniste yap dan dogru-yanhs degerlendirmesi bir yaIia birakilrrustir.Felsefede hakikatin mekamnm cumle oldugunu soyleyen Gadamer'e kosut olarakWittgenstein da cumlenin hakikati olusturan biricik unsur oldugunu belirtir ..Cun-ki i dili olusturan unsur, cumle yani onermedir, Gercekhk dilde ac,:lgacikiyorsa, bu

I I mm a nu el K an t, Art UStUi Elestirisi, cev, A ziz Y ard im h, istanbul: id ea Y aym evi, 199'3, B 307-8.2 Ludw i g W i tt ge ns te in , Tracuuus Logico-Philosophicus, trans. Charles K ay O gden, London & N ewY ork : R ou tled ge , 2 00 0, 1 .1 2 Yd.

3 Wittgenstein, TLP, 5.6.4 Wittgenstein, TLP,5.621.


4/7

Olg ,u lann D# iy le KOI)U,lDOk: Tmctotus U"erine B ir D e nem 67

ancak onermeler yoluyla olur: "Onermelerin toplami dildir."sErken donem Wittgenstein felsefesindeki gerceklik anlayisi, onermelerin an-

lamb olup olmadigiyla ilgilidir, Bir onermenin dogru ya da yanhs olmasma ba-kilmaksizm, anlamli yada anlamsiz olusuna gore gercekliginin olup olmadigmakarar verilir. Daha sonra ise anlamh olan onermenin dogrulugu savunulabilir.Onerme, gereekligin bir resmi olmakla dogru ya da yanhs olabilir.6 Boyleliklefelsefede soylenebilir olanm ortaya konulmasiyla, scylenemez olamn alam dabelirlenmis olur. Baskaca soylersek, felsefenin ya da soylenebilir olanm alarudilden baskasi degildir, Tasarunlan dilde a~:tga cikan seylere iliskin soylemlerinkonusulmasi, onlann olgusal gercekliklerinin bulundugunu gosterir, Dile gelme-yen, yani anlarnsal icerik olarak bos olan sozde-onermelerin gercekliklerinin bu-lunm adiguu soylem ek de bu anlam da dogrudur ..Dile gelen ve icerik olarak olgu-sal olan seylerin gerceklikleri vardtr; dilde soylem olarak bulunsa bile, olgu ala-mmn dismda bulunan her tiirUi deger yargilan, kavramsal acidan incelendigindebos yahut sacmadirlar. Bu ttir onermelerin resirnJeri yapilamadigi ve tasanmla-narnadiklan icin, bu onermeler sas;ma ya da sahte-onerme (pseudo-proposition)sayilnusur, Wittgenstein, Tractatus'un son curnlesinde bu durumusu sekildeozetler: "Uzerine konusamadigirmz seyler hakkmda susmamiz gerek.:" Cimkudeger yargilan, tlzerine konusulabilecek seyler degildir ve bu konular hakkmdasusmak gerekir.

3. Anlamm Resim KuranuWittg en ste in fe ls efe si nin ilk d on em in in daha cokt'anlannn resim kuranu" a-

d iy la o zd es olarak anildigr bir gercektir. Bunu, Wittgenstein'm "Olgularm resim-lerini yapmaya cabalanz'" tumcesinden cikarmak mumkundur, Bu resirnlerin,diger deyisle tasanrnlann nesnelere uygun dusmesiyle "dogrn", aykm dusrnesiylede "yanhs" olduklanna karar verilir. Resirn, nesne durumlannm olup olmamasi-nm o la na kla nn i ortaya koymak suretiyle gercekligin resmini cikanr, AncakWittgenstein'a gore, resmin kendisinden dogru veya yanlis oldugu anlasilmaz;zira a priori bir dogru resim yoktur." Resimlerin nesnelere uygunlugu, ayru za-manda dil ve dusunceye uygunlugunu da gosterir, Tasanmlann kendisi dunyayiolustururken, dilin de dunyayr bicimlendirdigi kamsuu da unutmamak gerekir,Dustince ve soylemin ayru .sey oldugunu cok onceleri Platon dile getirmisti, 0,dii~i1nme.yi bir tur konusma, yani icten ve sessiz konusma olarak niteler.'o Cumle,dile getirilen bir resimdir ve boylelikle resim, ciimlenin anlann sayihr. Ciirnle birnesnenin betimi olmakla, resrni yaprlacak sey olgu olmaktadir.' I

5 Wittgenstein, TLP, 4 ..0 0 I.6 Wittgenstein, rLP,4.o6 .7 Wittgenstein, TLP, 7.8 WittgellStein, T LP , 2 .1 .9 Wittgenstein, TLP,2.2.ol- .o3.10 Platen, Sofist, cev , C en ap K arak aya , Istan bul: S osy al Y aym la r. 2 0.00 , 2 63 e.IIOrner Na ci S oy ka n, Felsefe ve Dil, Istanbul: Kabalci Yaymevi , 1995, s. 53.


5/7

68 Jlyas A/tuner

Wittgenstein'm felsefe alanmda yaph~ devrim, bazilanna gore haddindencok fazla onem senm is ola:bilir .. A n cak d ik kat ed ilirse, asirlar boyu felsefenin te-m elini olusniran m etafizik ve d iger felsefi goruslerin tem elinde bulunan "toz"fikrinin yerini "ciim.le" almrsttr, Anlamrn resim kuramma gdre, ba.gtnh ctnnlesin-de i k : i ismin birbiriyle olan iliskisinin tespiti, gereeklik ya < fa anlamhlrk fikriniortaya koyar, Ornegm "Ta nn -e vre n H i~ ld si "w el e alirsak, Tann'ya " a" . v e evrenede "b" dedigimizde "aRb" ifades.me ul~rrll~ oluruz, Tann'nm belirgin olmamas) ,kendisini dilde y a r n dunyada a lj :l ga vurmama si , bu iliskinin dogrulugum mkanitlanamaz oldugunn gosterir, Boyle bir sonue, "aRb" gibi bir ifadenin olusa-mayacagi anlamma da gelir, Tann-evren i1:i~kisininkanrtlanamamasi.f'fla.b)" gibibir fo nk si yo nu c ia .o hn nsa z k rla r, Kamtlana:bilen bir se yi n r esm i de cizilir, < ; i i n k i iWi ttg en ste in 'a g ore kamt, aym zam anda resim dir ..12 B undan kasit, karutm birsentetik olguyu gostennesidir ...Kamt, yalnizca birseyin o yl e o ld ug un u g os te rm e k-Ie kalmaz, aym zamanda nasil oyle oldugunu da g6sterir. Bu baglamda dil, ya-sam, dnnya, onerme, resim ve dii~Uncemn hep birbirlerini imledilderi gori.ilmii~olmaktadir,

4...MantIk SorunsahWittgenstein felsefesinde ele alm an onem li bir d iger konu da m annknr, M an-

tik, sirndiye kadar so yle dig im iz se yle rle b ire bir i li sk i i ein de o lm ak la k en di sin de nde iisru. kapah b ir se k il de b ah se tt irm is bulunmaktadir, Ancak biz m anbga ayn biryer acarak, s:~mamtZm ilerisi icin onemli elan boyutlanna kisaca deginmekistiyoruz,

Wi ttg en ste in 'd a m a nt igm tem el i o lg us alo ne rm e le re dayanrr. O l gu o ne rm e si-buaa up" d iyelim - bask alannr olgunun drs inda birakrr; "-p". Yarn bir olgu 6-nennesinin diIe getirdigi. sey, olgu olmayanm da ch~~amnasml~art kosar.Pears'agore "p" ve "....." onermelerinin arasmda "yan-p" gibi bir one rmen in bulunmayr si ,i is :f tn cu s i kkm imkanslZhgmda d il e gelen bir zor un lu lu ktu r," Bu c i a bize Ar istote-les m anttgmm uygulam a alam run nasil degi~tigi. hakkinda bilgi vermektedir , Aris-toteles, bir eylemin OimaSl IDD, diger bir deyisle evetlemeain aymzamandadegillemeyi de kapsayaeagim bildirmekle kalmamakta, aynca bir eylemin olmasive olm am asr dl~m da herhangi bir belirsizlige de k ar st y Ikmak ta dr r.1 4 HalbukiWittgenstein, olgularla d old urulm us bir d tinya resm inin yanm da d egerlerin bulu-nam ayacagim gosterm ek am acryla bu ilkeye basvurm us gortintir. B urada ~ unu dabelirtelim: bir "p" olgusunun "-p" ifadesini dislamasi, onun olgusalhgmm karak-reristik yapismda vardir ..Bu bagIamda, olgusal olanm reel varbgt" olgusaI olma-)'~. ideal dii~jjnceleri dilin smrrlanna sokmamaya s :ah~lr .Bir onermenin olguyuim lem esi, onun gercek varhk alanm r im led igini gosterir .. B 6yl~ ce "-p " ifadesiylero yle nm ey e c ah srla n se yle r, reel varhk alanma girerneyecek ve d rs an da k ala ca k-.: WiugeD..';tein, Remarks on the Foundations ofMathematics, trans. G.E.M. Anscombe, London .; 1 :

Olguların Diliyle Konuşmak- Tractatus Üzerine Bir Deneme

Documents

Transcript of Olguların Diliyle Konuşmak- Tractatus Üzerine Bir Deneme