Özdemir Asaf

Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 8/1 Winter 2013, p. 1269-1290, ANKARA-TURKEY

ZDEMR ASAF RNDE EGZSTANSYALST GELER VE KENDLK KAVRAMI

Gkay DURMU*

ZET

zdemir Asaf, Cumhuriyet Dnemi Trk iirinin henz yeterince tahlil edilmemi isimlerinden birisidir. Asaf, edebiyat tarihimize ynelik almalarda, daima, mstakil ahsiyetler arasnda saylr; fakat iiriyle ilgili geni ve derin analizler yaplmaz. Bu nedenle almann giri blmnde, Asafn mstakil kabul ediliine dair kanlar ve bu kanlarn nedenleri tartlmtr.

almann gelime blm, Asafn egzistansiyalizmi arka plan edinen iiri zerine kuruludur; nk egzistansiyalizm onun hem yaam algsnn hem de poetikasnn odak noktasdr. Bu nedenle, blmde nce, egzistansiyalizmin temel ilkeleri tantlmaya allmtr. Bu felsef sistemin, Asafla ada edebiyatlara ve edebiyat ortammza etkisine, bu ortamda bulduu yankya da deinilmi; Trk edebiyatnda egzistansiyalizmin izi srlmtr.

Asafn egzistansiyalizmin ilkelerini iirine nasl yanstt meselesi, gelime blmnn atsn oluturmaktadr. zdemir Asaf, egzistansiyalizmin, insana yaklam tarzndan etkilenmitir. Bu yaklamn zn, dnyaya kendi iradesi dnda gnderildii halde, bu olumsuzluu lehine evirmesi, bylece yapaca doru seimlerle, yazgsn kendi elleriyle yazmas beklenen insan oluturmaktadr.

zdemir Asaf, ikinci kiiyi, yani seni merkez edinir ve sen araclyla tm insanla seslenir. Bunu yaparken iiri vasta klan, dolaysyla dnce iiri yazan zdemir Asaf, seni, kendi olmas, hayatnn ynetimini bakalarna devretmemesi ve dnyev yaamn deerli klmas iin uyarr. nk her bir bireyin, kendi yaamn deerli klarak, toplumun da yaamn dzenleyeceini, toplumun yaam ve ahlk standardn ykselteceini dnr. Dolaysyla airin sene ynelik arlar, okuduu iire nfuz etmeye alan her okurda yank bulabilecek trdendir.

Sonu blmnde ise almann seyri iinde daha nce varlan yarglarn z zerinde durulmu ve airin kendi olmak ilkesini hayatna da yanstt kansna varlmtr.

Anahtar Kelimeler: Trk Edebiyat, zdemir Asaf, iir, egzistansiyalizm

*Okt. Dr., Kafkas niversitesi Fen Edebiyat Fak. Trk Dili ve Edebiyat Blm, El-mek: [email protected]

1270 Gkay DURMU

Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 8/1 Winter 2013

EXISTENTIALIST FACTORS and THE CONCEPT OF SELF IN ZDEMR ASAFS POEMS

ABSTRACT

zdemir Asaf, one of the person as of Republic Era Turkish Poetry, has not been adequately examined yet. Asaf is always considered among self-contained persons in the studies of our literature

history but comprehensive and profound analyses are not done.

Therefore, opinions and reasons for these opinions about the

acknowledgement of his self-containment are discussed in the

introduction, The middle part of the study is about his poems acquiring

existentialism as a framework since existentialism is the focus of his poetics and perception of life. For this reason, first, the main principles

of existentialism are introduced in this section. The effect of this

philosophical system on contemporary writers and on the atmosphere of

our literature and the repercussion met in this atmosphere were

reviewed. The traces of existentialism in Turkish literature are also monitored.

The issue that how Asaf expresses the main principles of

existentialism in his poems creates the frame of middle part of this

study zdemir Asaf was affected by the approach of existentialism to human beings. The essence of this approach is human who was sent to

this world without his will, but nonetheless he alters this negativity by correct choices, and who was expected to determine his own

predestination.

zdemir Asaf accepts the second person, i.e., you as the center and addresses to all humans via you. While doing this, zdemir Asaf uses his poems as his tools, weaves them with thought, and warns

you to be yourself, not to leave someone else the management of your life, and to value worldly life. Because he thinks that an individual can

also coordinate social life and increase human life and ethic standards

by valuing his own life. Thus, that the poets invitations towards you can influence all readers desiring to comprehend the poem they have

been reading.

In the last section, the essence of those opinions examined

previously was stressed and it was concluded that the poet reflects the

principle of being himself to his own life too.

Key Words: Turkish Literature, zdemir Asaf, poem, existentialism

GR

zdemir Asaf, Cumhuriyet Dnemi Trk iirinin, henz yeterince analiz edilmemi isimlerinden birisidir. Antolojilerde, edebiyat tarihlerinde, mstakil bir ahsiyet olarak nitelenen zdemir Asaf, gerekten de hem yaamyla hem sanatyla kendine zgdr. nci Enginn onu, Garip hareketinin dnda kalan isimler arasnda sayarken; (Enginn 2002, 59) Kzm Yeti, airi, dneminden ayr bir dil ve ekille yazar iirlerini (Yeti 2007, 322) szleriyle deerlendirir.

zdemir Asaf iirinde Egzistansiyalist geler ve KendiLik Kavram 1271



Memet Fuat da bu grleri destekler biimde, air iin: zdemir Asaf 1950lerde kiiliini bulduu, iirinin zelliklerini belirginletirdii zaman, btn akmlarn dnda bir airdi (Fuat 1999, 43) cmlelerini kurar. Behet Necatigil ise onun, 1950 iirinin ortak biim anlayndan ayr (Necatigil 1968, 222) bir air olduunu syler.

Asaf ise kendisini, ada Trk iiri orkestrasnn bir yesi (Asaf 1991, 13) olarak niteler ve bu orkestra iinde trompetini farkl vurularla alar. Onun farkllnn temel nedeni, sanatn, seni merkez alarak, sen iin kurmasdr. air, Ben sen varken/ Kalmam kendi kendime (Asaf 2011, 252) eklindeki szleriyle, sene endeksledii yaamnn ve sanatnn amacn yle ifade eder:

Ey sokak! Sen bozuk ve amurlusun.. Seni dzeltmeseler de geeceim.

Ey Adam! Sen bozuk ve amurlusun.. Seni dzeltmeden gemeyeceim. (Asaf 2002d, 28)

Asaf, bozuk ve amurlu sokaktan gocunmadan geerken; insanda, ikinci kiide grd aksaklklar dillendirmeden yaayamaz. nk Asafa gre airler, ...bir katk olduklarnca insana ve onun yaamna daha uludurlar. (Asaf 2006,113) air, ikinci kiinin yaam basite indirgeyiine, kendisine sunulan dnmeden ve sorgulamadan kabulleniine, sanatn vasta klarak, kar kmaya alr:

Ben yaamlarndan uyandryorum

Srekli akl yollarnzn

Allm yapkan kolaylndan (Asaf 2011, 236)

eklindeki szleriyle, bu kar kn yntemini tahlil eden aire gre, evren, ben ve senin birlikte syleyecei sevi trkleriyle, bayndr klnabilecektir:

ISLIK

Ben benden de balar, ben senden de balar.

lgi dndan da, iinden de balar.

Senden, benden, ondan sevi trkleri

Giderek yaylr, evrenden de balar. (Asaf 2002c, 99)

Bu yzden de Asaf, iire, Yahya Kemal ve Necip fazla zenerek balarsa da (Durmu 2012, 38-50) 1950den sonra, yntemi ve amacyla mstakildir. Ben duygudan ok hep dnceyle alveri ettiimi sanyorum (Asaf 2012, 113) diyen Asaf, felsefe okumay ve bilmeyi, kendi sanatnn anlalabilirlii iin art koar: Felsefe bilmeyen beni ne vebilir, ne yerebilir. (Asaf 2002d, 109) O; zengin bir dnce dnyasna ve alt yapya ihtiya duyan felsef iir iin, bat merkezli felsefe sistemlerini, bu sistemlerin temsilcilerini, bunlarn Trk ve dnya edebiyatndaki izlerini takibe alrken, vard nokta, egzistansiyalizmdir.

zdemir Asaf ve Egzistansiyalizm

zdemir Asaf, felsef bir sistem olarak egzistansiyalizmin adn anmamsa da dikkatli bir okur, onun iirinde seni merkez alrken, egzistansiyalist bir yaklam sergilediini gzlemleyebilir.

Egzistansiyalizm 1930lu yllarda Almanyada teekkl edip, o tarihten itibaren geliimini muhtelif biimler iinde srdren ve snrlar Almanya dna taan bir felsefe akmna verilen isimdir (Bollnow 2004, 9) Kurucular olarak; Sren Kierkegaard, Martin Heidegger, Karl Jaspers, Jean-Paul Sartre, Gabriel Marcelin sayld bu akm; insann ferdi orjinallii iinde biricik bir varlk (Magill 1992, 10) olduu grn savunur. Egzistanyalist dnrlere gre, insanda ama

1272 Gkay DURMU



yalnz insanda-varolu zden nce gelir. Bu demektir ki, insan nce vardr, sonra yle ya da byledir. nk insan zn kendi yaratr. (Sartre 1960, 4)

Egzistansiyalist nclerden olan ve 20. yzyla damgasn vuran (Demirdven 2005, 11) Jean-Paul Sartrea ait bu szler, egzistansiyalist felsefenin dayand ana ilkedir. Bu ilkeye gre, insan var olmadan nce herhangi bir ze sahip deildir, bir ze gre yaratlmamtr. nce var olmu, daha sonra dnya zerindeki faaliyetleriyle, edimleriyle kendi kendisini belirlemitir. Orhan Hanerliolu bu ilkeyi yle aklamaktadr: nsan zn kendi yaratr, zn kendi yaratan tek nesne insandr. nsandan baka her nesnede yap, varolutan nce gelir. nce var olup, sonra kendini yapan sadece insandr. rnein masa, bir masa dncesine gre var edilir. Neye yaraca, nasl olaca nceden dnlerek yaplr, masann z varlamasndan ncedir. Yalnz insandr ki nce varlar, sonra zn yaratr; nasl olacan, neye yarayacan kendisi izer. nsan var olmadan nce tanmlanamaz, nk varolmadan nce hi bir ey deildir. Ancak var olduktan sonra bir ey olacaktr hem de kendisini nasl yaparsa yle olacaktr. (Hanerliolu 2004, 443)

Bu felsef sisteme gre Dasein kavramyla nitelenen insan, kendisine danlmadan bu dnyaya atlm, terk edilmitir. stem d gnderildii bu dnyada, o kendini nceden ortaya atlm bir varlk, olaylar arasnda bir olay, sregelen bir ilginin paras, ve kendinin yaratmad durumlar tarafndan kuatlm bir kimse olarak bulur. (Magill 1992, 55)

Bu noktada Daseine den, kendisini kuatan bu dnyaya yeni bir ekil vermektir. Bu ekli verirken de edimleriyle kendini yeniden yapmakta; Sartren ifade ettii gibi hayata bir anlam vermekte, onu anlaml klmaktadr. (Sartre 1960, 46) Yine Sartren ifadeleriyle; kendi kendini kuran ve yazgs kendinde olan (Sartre 1960, 47) insann bir zellii de, deimez surette bir arada yaama karakterine sahip (Magill 1992, 53) olmasdr. Heideggere gre, insan toplum iinde olsun, yalnz olsun yaps itibariyle birlikte yaayan bir varlktr. (Magill 1992, 53) Heideggerin birlikte yaam kavramyla niteledii bu zellie, Jaspers, birlikte bulunma der ve bunun, insanln ayrlmaz bir zellii olduunu dnr. Egzistansiyalistlere gre, bir kimse soyut bir fert olarak, insanln yaayamaz. O, ancak bakalar vastasyla ve bakalarnda var olur; ve karlkl insan balarla bir arada bulunma sayesinde existenzinin hakikatna erer. (Magill 1992,76)

Bu sisteme gre, yaamn bakalarndan soyutlayamayan insan, frlatld bu dnyada, kaderini kendisi izme hrriyetine sahip olmasna ramen, birtakm olumsuzluklar beklemektedir. Heideggerin varln gnlklemesi (Magill 1992, 53) ifadesiyle niteledii, gnlk yaamn insann ferdi hviyetine ve hrriyetine galip gelmesi durumu, bu olumsuzluklarn en mhimidir. Egzistansiyalistler, Daseinin, gnlk yaamla anonimletiini dnrler. Onlara gre, gnlk hayatn alkanlklar, adetler, basit mekanik davranlar, ortalama seviyeler, sosyal sistemletirme, brokrasi, devletin resm kaytlar (Magill 1992, 106); Daseini biricik bir ben olmaktan ok, roln bir bakasnn alabilecei bir varlk (Magill 1992, 106) haline dntrr.

Bu noktada, varolu zden nce geldii iin ne olduundan sorumlu insan, (Sartre 1960, 39) kendisine sunulan hrriyeti ve seme ansn iyi kullanmal; anonimlememek iin, ilgilerini dnyaya ve insanla yeni bir ekil vermeye yneltmelidir. Sartrea gre bu ynelimde, insan nce kendinden sorumludur. Bu sorumluluk ilk etapta onun kendini kurmasyla, kendini semesiyle sona erse de kendinden sorumlu insan, ayn zamanda btn insanlktan da sorumludur. Bu nedenle hrriyet, atlacak admlara dikkat edilerek kullanlmaldr. nk insan olmak istedii kimseyi yaratrken aslnda, herkesin nasl olmas gerektiini de tasarlar. (Sartre 1960, 39) Yani insann kendisini kurmak noktasnda tad sorumluluk, tm insanl kurmak eylemine ve zorunluluuna dnr.




Ana hatlar bu ekilde belirlenebilecek egzistansiyalist felsefe, insana, toplumu kurma ynnde ykledii sorumluluk anlay ile zdemir Asaf da etkilemitir. air, Bir Kap nndede yer alan Yanlg iirinde egzistansiyalist felsefenin birlikte bulunma ilkesini, ada fenomeniyle iler:

Kendimizden bi r adada yz,

Drt- yanmz bakalarndan.

Ayn nemli kapdan giriyoruz,

O eski, o beyaz kapdan. (Asaf 2002a, 31)

Yanlg iirinin yukardaki blmnde air, dnyaya gelirken ansl ve mutlu olduumuzu, nk nemli bir kapdan dnyaya girdiimizi dnr. Dnya, bu blmde insann kendi kendisine kurduu, kendisini yaad bir adadr. Fakat bu ada, iirin bir sonraki blmnde bakalarndan bir adaya dnr:

Bakalarndan bir adadayz,

Drt-yanmz biz-gibi insandan.

Ayn nemsiz kapdan kyoruz,

O eski, o krmz kapdan. (Asaf 2002a, 31)

Bu dnm, drt yanmz saran ve hepsi bize ve birbirine benzeyen insanlarn adamz igali ile gerekleir. Adalarmz igal edilince de yaammzn ve kiiliimizin bir anlam kalmaz ve nemli kapdan girdiimiz dnyay, nemsiz kapdan karak terk ederiz. Birlikte yaamn, insan anonimletirdii dncesinin ilendii bu iirde, air, egzistansiyalistlerden bir adm ileriye gider ve insan deersiz ve nemsiz grr. Onun bu tavr, Jaspersin de insan bir adaya benzeten tavr ile rtmektedir. nsan, kendisine bir nizamn dikte edildii bu dnyada, Jasperse gre bir adack haline gelir: nsan gzlerin idrak etmekten aciz kald bir kaos denizinde bu dzensizlikten zahmet ve meakkatle aparlan kck bir dzen adacdr. (Bollnow 2004, 43)

Behet Necatigilin ifadesiyle, iirimizin u beyi (Berk, 2002, nsz) lhan Berk; ev, oda, dnya, ada gibi eylerle insann halleri arasnda iliki kurduu Oda balkl iirinde; nsan bir adadr der. Bir ada. (Kendi halinde)/Bir ie ar./ Kapalla yalnzla vg. (Berk 2002, 305) air, bu msralardan sonra da Evde her ey birbiri iin vardr, ifadesini kullanr ve bu ifadeyle bizi, egzistansiyalist felsefede, insann dier insanlardan da sorumlu olduu ilkesine gtrr. Ayrca, Berk de insan adaya benzetirken, Asafta olduu gibi, insanlarn yine insanlar tarafndan igal edilen yaam dairelerini iaret etmektedir. Latin atasznde ifade edildii gibi: nsan insann kurdudur; ya da Sartrein ifade ettii gibi: Bireysel edimler btn insanl balar. (Sartre 1959, 4)

Trk Edebiyat ve Egzistansiyalizm

Bilindii gibi Trk Edebiyat Tarihi almalarnda, 1950 Kua eklinde bir adlandrma sz konusudur. Roman ve hikyede; Demir zl, Ferit Edg, Onat Kutlar, Bilge Karasu, Vsat O. Bener, Orhan Duru gibi yazarlarmzn temsil ettii bu kuan, iirde ne kan isimlerini ise kinci Yeni airleri oluturur. Bu kuak, kuan temsilcilerinin ifadeleriyle, dnemin siyasal ve kltrel ortamnn rndr. O dnemde Avrupay, II. Dnya Savann miras brakt ktmser ruh, ac ve ykm kavurmaktadr. Trkiyede ise rejim deiiklii, toplumun bekledii zgrl ve ekonomik rahatl salayamad iin, yeni hayal krklklar yaanmaya balamtr. arpk kentleme ve kaybolan manev deerler, Amerikan kapitalizminin lkede artan hz, sanayileme abalar ve bu abalara uyum problemi; hem insanmz hem aydnmz rahatsz etmeye balar.

1274 Gkay DURMU



Aydn, araylar iine girer ve her dnemde olduu gibi; aydn ruhu araylar iin, yine edebiyat kar yol olarak grr. Hilmi Yavuz, 1950 kuann bu tavrn yle dile getirmektedir: 1950-1960 yllar arasnda dnce zgrlnn zorbaca snrlandrlm olmas bize edebiyat dnda btn kaplar kapatmt. (Yavuz 1967, 82)

Orhan Duru da benzer ifadelerle, dnem insannn giditen duyduu rahatszln, ancak sanatlarda dile geldiini belirtmektedir: Sanatlar hereyin ncleridir Trkiyede. Gidiin gidi olmadn syleyenler oktu o sralarda, ama sanatlar herkesden daha baka olarak sylyordu gidiin gidi olmadn. (Duru 1967, 26)

Demir zl de dnemin siyasal-toplumsal artlarndan yle bahseder: 1954 yllarnda toplumumuz dzensiz bir kapitalist byme srecine girmiti. Demokratik zgrlkler de kkten yokedilmiti, zgrlk tek yanl iliyordu. Bizi biimlendiren toplumsal koullar, bu byyen kapitalizmin, byk ehirdeki yansmasndan baka bir ey deildir. Kii, ne dein bilinsel aba gsterirse gstersin, ortam aan yanlaryla da gene o ortamn rndr; toplumsal koullar btnyle amak elde deil. nsan, ilikilerinin btndr, toplamdr; bu ilikiler de hemen hemen btnyle toplumsaldr. Biz btn genlik yllarmz kapsayan (on be yandan yirmi be yana kadar) o insan-d kapitalist bymenin biimlendirdii kiileriz; ama bu toplumsal oluumun olumsuz yannda bulunuyoruz, onun anti-teziyiz. (zl 1967, 66-67)

zlye gre de Trk aydn, bu artlar ancak yaz ile aabileceine inanr ve yazar: yle bir ortamda, o olu iinde insan savunabilmek, insann ryn gstermek, adaletsizlie ve insan-d olana btnsel-insan gznnde tutularak kar kmak istei, bunu yaz ile yapabilmek istei bize -ister istemez iimizde yer tutan- bir nihilizm ve bakaldrma ahlk getirmitir. (zl 1967, 66-67)

1950li yllarn ikinci yarsndan sonra Trk aydn ve edebiyats, dnyaya almaya balar. Klasiklerle balayan eviri faaliyetleri, ada yazarlara ve akmlara ilgiyi krkler. Nesirde, ky temasn okumaktan sklan, iirde ise Marksist terminolojiyi ve Garip etkisini stnden atmak isteyen yeni nesil; bir ibirlii halinde teknikte ve algda deiiklikler istemeye, deiiklikleri de felsefede aramaya balar. Dnem, yerinde bir tabirle, Avrupada, Sartren dnemidir. Sartren, dnyann yeniden inas iin sonsuz zgrlk tand insan, Trk aydnnn da kendi varoluunu tartmaya balamasna neden olur. Svetlana Uturguari de Trk aydn ve edebiyatsnn egzistansiyalizme ynelimini, dnemin ruhsal atmosferine balar:

Egzistansiyalizmin fikirsel etkisi, nemli lde, Trkiyenin, zellikle de 50li ve 60l yllardaki tarihsel durumuyla ve ruhsal atmosferiyle baldr. 1960 Maysnda gerekletirilen devlet darbesi beklenen sonular dourmamtr. Bu durum kk burjuva aydnlar arasnda derin bir d krkl yaratmtr. Karmak ve dinamik bir yap tayan toplumsal-politik yaam doru deerlendirme yetenei olmayan, kendi tavrn belirlemesini, tarihsel perspektiflerini yakalamasn beceremeyen ve sosyal ilerleme inancn yitiren kk burjuva aydnlar ruhsal bir ykm iinde kalmlardr. Bu durum onlarn egzistansiyalist ve Freudcu fikirlere ilgi duymalarna yol amtr. (Uturguari 1989, 19)

Ferit Edg de 1950 kuann egzistansiyalizmle ban yle yorumlar: Varoluulukla ilk ilikiyi kuran, bu akmda kendi sorunlarnn birok karln bulan, varoluuluun insana ve dnyaya bakndan yararlanan yazarlarmz 1950 kuann yazarlar olmutur. Byle olmas da doaldr. Sava sonrasnda, Sartre ve evresindeki aydnlarla yaygnlk kazanan varoluuluk 1950lerde, Pariste sokaa dmt artk. (Edg 1976, 10)

Edg, sokaa dmek deyimini at yazsnn devamnda, bu yllarda egzistansiyalizmin, Avrupa ve Trkiyede giyimden davrana kadar, her alanda hakim yaam biimi olmaya baladn belirtir. Bu hakimiyet, Sartre bata olmak zere, egzistansiyalist dnr




ve yazarlarn nemli eserlerinin evrilmesine, Sartre sloganlarnn dilden dile; Sartre, Heidegger, Jaspers gibi nclerin kitaplarnn elden ele dolamasna kadar varr. Ahmet Oktay, bu ynelimi, nce, merak duygusuna balayarak bizim o zamanlar (1960) en ok sz konusu olan ve merak ettiimiz, varoluuluk... (Cengiz 2004, 38) eklindeki szleriyle; ardndan dnemin bilgi eksikliine balayarak yle ifade eder: Hem yasalar hem de bilgi dzeyimizin eksiklii dolaysyla, benim kuam o yllarda Marksist terminolojiyi deil belirgin biimde Varoluuluun szln kullanrd: Seme, zgrlk, atlmlk, hilik vb. Sartren en sevdiimiz sz Cehennem bakalardr szyd. Koullar, iyimser olmamza izin vermiyordu aslnda. Kendimizi yorgun, yenilmi, aldatlm ve yalnz hissediyorduk. (Oktay 2003, 9)

nay Szer de Ahmet Oktay gibi, Sartre okumann ve Sartredan konumann dnem genlii ve kendisi iin kanlmaz bir lks ve tutku olduunu ifade eder. (Szer 2005, 76)

Gerekten de Sartren; Cehennem Bakalardr, nsan zgrdr, zgrlk Bunaltdr, nsan Kendi Kendini Yapar gibi sloganlar; seme, zgrlk, hilik, srgn, sknt gibi terimleri edebiyatta da yer bulmaya balar. Nesirde varoluu temalar, kiiliksiz ve isimsiz kahramanlar, bakaldrma gds; klasik hikye ve roman dlayan bir tarzla ilenmeye balar. Orhan Koak bu anlay farklln yle ifade eder:

znenin krld, ufaland ve kimliksizleecek lde geniledii sezilir: Nesnenin, konunun buyruuna girmitir, duygudan ok duygunun dnmlerinin, dnceden ok dncenin hareketlerinin. zlenim n diyelim buna, sanat tarihini izleyerek. Gramatik zne de belirsizleir, zel adlar nemsizleir ya da bsbtn silinir (Aylak Adam dnn). Kii adllar da her an dalp gidebilecek bir k demetine benzemeye balar. (pek ve Bakr dnn, Bodur Minareder teyi). (Koak 1991, 141)

Doal olarak, iir de yukarda aklamaya altmz siyasal/kltrel deiimden nasibini alr. Yaam ve anlam, dnemde en ok Edip Cansever, Turgut Uyar, Ahmet Oktay gibi isimlerde sorgulanmaya balanr ve bu sorgu eserlere de yanstlr. Bunlardan, Edip Canseverin Ben Ruhi Bey Naslm ve Umutsuzlar Park; Ahmet Oktayn Dr. Kaligarinin Dn; Turgut Uyarn Her Pazartesi gibi eserleri ile egzistansiyalizm arasndaki ilgiler, eletirmenler tarafndan mercek altna alnmaya balanr. Nitekim Ahmet Oktay, Edip Canseverin bahsi geen eserleriyle ilgili unlar syler:

Varoluu Szlk, merkez kentlerin byyen, imar faaliyetlerine sahne olan, yaama stilleri, imgesel dzeyleri, zevkleri, maddesel ve kltrel beklenti ufuklar farkllaan, giderek birbirinden kopan ve cemaat ruhunu yitiren, dolaysyla bir iletiim kesilmesine urayan semtlerinde yaayan ve kk burjuvaziye mensup yazarlar, airleri seme, zgrlk, dnyaya atlmlk, yalnzlk gibi szckleri gndeme getiren bu Szle yaknlk duydular. Canseverin Umutsuzlar Parknn Amerikan Bilardosuyla Penguen adl ikinci blm, bir tr kararszlk ve tereddt halini olduu kadar iletiim kopmas ve yalnzlk durumunu da imleyen u dizelerle balar:

kacaksanz kn, daha karar vermediniz mi?

Baktka bakyorsunuz kendinize

Yetiir! Bu da hi konumayan adam yapyor sizi

Krkler, dev kaplar, balk solungalar gibi

Emiyor sizi yalnzlk (Oktay 2004, 8)

1276 Gkay DURMU



Ycel Kayran da Trk iirinde Varoluuluun Verasetini tahlil ederken, Trk airinin -biz buna Trk edebiyats diyelim- egzistansiyalizme yneliini, moda olarak grr: Trk airleri yaygn olarak iinde bulunduklar tarihsel dnemde itibar gren ideolojiden etkilenirler, etkilenmek isterler, felsefeden deil; kendi poplaritelerinin arac klabilecekleri ideolojiden. (Kayran 2005, 88) diyen Kayran, bu verasetin isimde yaadn belirtir: 50li yllarn yazarlar daha ok Sartredan ve felsefeden ok yaznsal akm olarak varoluuluktan yani yaznsal yaptlardan etki tarlar. Bu dnemde varoluuluun etkisinin bulunabilecei airden sz edilebilir: Edip Cansever, Turgut Uyar ve Ahmet Oktay. Ama felsef deil yaznsal etki. (Kayran 2005, 88)

Kayran daha sonra, Edip Canseveri bu lnn arasndan ekip karr ve Canseverin, dier isimler yannda edeb kaldn ifade eder: Canseverin iirlerindeki gerek anlatc-ben, gerekse iir kiileri seme, sememe, zgrlk, tutsaklk, atlmlk, yalnzlk, bunalt, varolamay, sknt, akln ve iradenin gszl, eylemsizlik terimlerinde betimlenen bir tinsel evrende herhangi bir tasardan yoksun olarak yer alrlar. (Kayran 2005, 88)

Fakat Kayran, yine de Edip Canseveri varoluu bir air olarak grmez. Onun varoluuluktan beslendiini belirtir: Bununla birlikte, Canseverin iirini sadece varoluulukla tanmlamak, onun iiri iin eletirel bir indirgeme olur; varoluuluun, Canseverin beslendii yaznsal bir akm olduu sylenebilir ancak. (Kayran 2005, 88)

Canseverin egzistansiyalizmle bir ba olduu; fakat bu ban onu egzistansiyalist yapmad yolunda benzer grlerden biri de Yakup Altyapraka aittir. Edip Cansever kinci Yeni airleri arasnda varlk, varolu, hayatn anlam gibi konular evresinde en ok dolaan airdir diyen Altyaprak, aadaki szlerinde hem Canseveri egzistansiyalist saymaz hem de ondaki egzistansiyalist etkiyi poplaritenin sonucu grmeyerek, airin hakkn teslim eder: Edip Cansever iirindeki varoluuluk balantsnn direkt bir egzistansiyalizm balants olmad aktr. nk Cansever iirinde bu noktada bir i tutarllk yoktur. Bir yandan nihilizme derken dier yandan adeta Sartre gibi akn z anlayndan bahseder. Yine de iirde karmza kan bu sorunun dnemin popler havasnn bir rn olduunu sylemek hakszlk olur. (Altyaprak 2005, 11)

Bu balamda Canseverin de kendini varoluu saymamas nemlidir. air kendisiyle varoluuluu, ancak, yanyana getirir: ncelikle varoluulua yatkn deilim, benim dnya grme ters der. Yalnz birey ve toplum karsnda aldm tavr, baz noktalarda varoluulukla yanyana getirir gibi olmutur beni. Ben toplumun ya da bireyin yaad koullar iinde saptanmasn ve sergilinmesini yapmaya altm. Elbette varoluun bir sancs var. Szgelimi umutsuz deilim ama umutsuzluk gereini de grmezlikten gelemeyiz. (Cansever 1982, 136)

Bahsi geen lden, Turgut Uyar ise hem iirinde hem dz yazlarnda egzistansiyalist bir tavr taknr ve bunalty amza uygun bir duygu olarak grr: Bunalt, felsefenin vard sonu... Varoluuluun, yzeyde bile yaylmas yeni bir aama saylmal dnyamzda. Bunalt. amza ok uygun bir duygu. Belki btn koullar dnlrse amza en yakan duygu. (Uyar 1963, 22) Nitekim air iirini de egzistansiyalist elerle; lm, kan, intihar, uzlaamama, yabanclama gibi kavramlarla rer:

Kan akyor penceresi karanlk evlerden

l kadnlarn stne tulalarn stne

Denizse aydnlk ve incili mavili tarada

Kana doru rkek en gzel yaban balklar




Bu kandr akttmz skntl pazarlarda

st ste yergkyzne iki ielerine (Uyar 2012, 189)

Ahmet Oktay da Ben dnyada-olula ve insanla-olula ilgiliyim derken Dr. Kaligarinin Dn balamnda konuur ve bu kitabyla insanal iletiimsizlie gnderme yaptn bylece toplumsal bir ynelim iinde olduunu syler. (Oktay 2003, 11-12)

Grld gibi, ad egzistansiyalizmle anlan airlerimiz de Trk iirinde egzistansiyalist ynelimi tahlile alan eletirmenlerimiz de bu akm yadsmamakla birlikte, kaynak ve sonular noktasnda farkl grler tarlar. Benzer farkllklar, egzistansiyalizmin edeb eserlerde ilenmeye balad yllarda da sz konusudur. Bu yllarda, zellikle dergilerde, egzistansiyalizm, tezleri ve antitezleriyle scak bir tartma ortam yaratr. A, Deiim, Yeditepe, Pazar Pastas gibi dergiler, bu tartmalarla ne kan dergilerden bazlardr. rnein A dergisi, usta ellerden km birok Kafka, Nietzsche, Eliot, Sartre, Kierkegaard, Heidegger evirileri yaymlar. Derginin yazar kadrosu; Demir zl, Ferit Edg, Onat Kutlar, Muzaffer Buyruku gibi isimlerden oluur ve bu isimlerin egzistansiyalist gelerle ykl eserleri de derginin eitli saylarnda yaymlanr. air kadroyu ise Edip Cansever, Ece Ayhan, lk Tamer, Kemal zer gibi isimler temsil etmektedir.

Derginin on nc saysnda, iki yeni kitap; Edip Canseverin Umutsuzlar Park ile Demir zlnn Bunalts deerlendirilir. Onat Kutlar hem Bunalty hem de Umutsuzlar Parkn; iyi yolda bir davran, yeni bir srama olarak niteler. (Kutlar 1959, 8) nay Szer de Umutsuzlar Parkn Edip Canseveri belirli ve aydnlk bir kiilie ulatrd (Szer 1959, 8) iin olumlu karlar. Adnan zyalner de Bunalty iyi bir kitap olarak niteler. (zyalner 1959, 8) Deerlendirmeler on drdnc sayda da devam eder. Ferit ngren bu sayda, Umutsuzlar Parknda felsefi bir eilim grldn syler. (ngren 1959, 2)

Fethi Naci, Pazar Postasnda bunaltnn toplumla iliki kuramamaktan, toplumsal oluuma katlamamaktan kaynaklandn yazar. Demir zl Ann sayfalarnda Bunalan Gen Adamlar balyla Fethi Naciye cevap verir ve onun bunalty ithal mal buluuna eletiri getirir. Bugn kiinin szn ok ediyor gen yazarlar. nk kii anlayn deitirmek istiyorlar. Kiinin salt bir birey olmadn, bir kiilik de kazanabileceini, buna hakk olduunu, zgr seimler yapabilecek duruma getirilmesi gerektiini gstermek istiyorlar da ondan. (zl 1959, 7)

lhan Berk de bu tartmalara Deiim dergisinde taraf olur. air, Ey Freud, Ey Kierkegaard, Ey Yanlzlk balkl yazsnda skntnn sadece Batnn deil, bizim de gereimiz olduunu sylerken; sizin skntnz aktarmadr diyen Adnan Benk ve Suut Kemal Yetkine kar kar: Yalnzln, skntnn, bunalmn, vatan var mdr? Hangi ada, yerin, ayaklarmzn altndan kaydn duyar olduk bugne kadar? Trkiyede bunalan, sklan ozanlar, hikyeciler, ressamlar varsa, bunlarn skntlar geree aykr mdr? Sknt, bunalm, bizim de bir gereimiz deil midir? (Berk 1961, 2)

Memet Fuat da A dergisinin on yedini saysnda Dnceye Sayg bir balkl yaz yazar ve yazsnda, gen neslin, bilgili sanat olmak isterken, kendilerine getirilen eletirilere tahammlszlklerini eliki olarak niteler. (Fuat 1959, 7)

Peyami Safa, varoluuluu edeb bir akm olarak grd iin, dnem edebiyatlarna ynelik farkl bir ses olur. Ona gre, varoluu olarak nlenen yazarlar, edebiyatla felsefeyi birletirebilmilerdir. (Safa 1959, 4) Aclan Saylgan ise varoluuluu devrin modas olarak grr ve eletirir. (Saylgan 1963:,21-27) Benzer eletirileri Ferit Edg yllar sonra yle yorumlar: Varoluuluun bizim stmzdeki etkisini bir zenti olarak grenler, ilgimizin nedenlerini, uzantlarn grmezlikten geldiler. Ya da gremediler. (Edg 1976, 10)

1278 Gkay DURMU



Btn bu tartmalar srerken egzistansiyalizm, yalnz airin, yalnzln ifade iin ara olarak kullanlmaya devam eder. Kimi zaman da egzistansiyalizm, nclerinin adlar eitli vesilelerle anlarak ilenir. rnein Glten Akn, Lekeye an en karmak yerinde durduk dizesiyle balar ve Camus anar:

utanlacak bir eymi, yle diyor Camus

tek bana mutlu olmak

sesler ve teki sesler, nerde dnyann sesleri

leke dokuya iledi

susarak susarak (Akn 2004, 17)

Ahmet Oktay da Ge Saatte Kierkegaard anar: uydu altn izdiim cmle:/Kierkegaardtan,/zntm, klamdr benim (Oktay 2007, 393)

lhan Berk de eyler Kitabnda, Yuvarlak konu edinirken; Bir yazg byle bir eydir de. Deil mi ki kendi semitir, deil mi ki bu dnyadan bir ey beklemiyordur ifadelerinde kendi kaderini kendi yazan insana gnderme yapar. air, Yuvarlak, Jaspersi anarak yle tanmlar: Atlas gibi de zor okunur. Hem Jaspers gibi sylersek: Her varlk, kendini yuvarlak gibi grr. Yuvarlak doas gerei dsal deil, iseldir. (Berk 2002, 74)

Bir dier tavr da egzistansiyalist felsefenin, sloganlaryla anlmasdr. rnein Edip Cansever Ruhi Bey balnda nsan yayorken zgrdr der. (Cansever 2002, 69) lhan Berk de smklbcekten bahsederken varlk eytiimseldir ifadesi ile varln ve varoluun tartlabilir olmas gerektiine gnderme yapar. (Berk 2002, 90)

Yukarda aklamaya altmz gibi, egzistansiyalizm, Trk aydn ve edebiyatsnn bir dnem zerinde kafa yorduu; kimilerince kabul grd ve ilendii, kimilerince ise yadsnd bir felsef sistemdir. Fakat bu felsef sistemi savunan ve eserlerine yanstan sanatlar bile, egzistansiyalizmin Trk edebiyatndaki etkisini, snrl ve sathta bulurlar. rnein Demir zl, varoluculuun Trk edebiyatna getirdiklerini yle sralar: Varoluuluktan, gerekstclkten etkilenen yazn Trkiyedeki edebiyata daha geni bir zgrlk getirdi: tema zgrl, slb yaratma zgrl, entellektel dnme zgrl.... vb.

Fakat yazarn btn bu kazanmlarn devamllk arz etmedii yolundaki gr, sz konusu snrll iaret eder: Ama bu oluum eklemlenerek (articulation) devam ediyor mu? Bunu tam bilmiyorum. (zl 2005, 64)

Ferit Edg de Varoluu dnceye olan eilimimiz, hibirimizi varoluu bir yazar yapmad derken bir zeletiri yapar. nk yazar bu szlerinin ncesinde anlalmamaktan, grmezlikten gelinmekten ikayet etmitir. (Edg 1976, 11)

Afar Timuin de Bizde varoluuluk pek etkili olmad. Ancak onunla ilgilenildi (Timuin 1976, 8) der ve bu ilginin snrlln, bizim toplumumuzla Avrupa toplumu arasndaki yap ayrlna balar. Yap ayrl terimi ise bizi, yaaytan kltre geni bir yelpazeye tar.

zdemir Asaf iirinde Egzistansiyalist geler ve Kendilik Kavram

zdemir Asaf, egzistansiyalizmi bir yaam biimi olarak benimsememekle birlikte, bu felsefenin ana ilkelerini iirinde arka plan edinmitir. Hatta airin bir iirinin ismi de Perde Bakalardr eklindedir. Bu balk bile, Asaf 1950 Kuanda egzistansiyalist eilim aratrmalarna konu yapmaya yetecekken, yukarda zetlemeye altmz edeb ortam ve tartmalarda, airin adnn gememesi, gerekten de egzistansiyalizmin moda dzeyinde kalnn bir sonucu olsa gerektir. Bunda, zamann faniliinin ve edebiyat tarihi almalarmzn -genellikle-




ayn isim ve gruplar etrafnda dnmesinin de etkili olduunu unutmamak gereklidir. Ayrca airin, andaki eletiri ortamyla ilgili olarak, Benim bir bilmemezliim oldu, yaadm ada bir sanat olurken./Egil amzdaki evrenin ve eletiricilerin birden bire telerine geip ulatm (Asaf 2011, 345) eklindeki szleri, onun, hem dneminde hem sonrasnda yeterince anlalmadn gstermektedir.

zdemir Asafn, ilk iir kitabnn ikinci iiri Biz, kularla insanlar arasndaki bir mukayeseye dayanr: Kular umak iin domu;/Kemiklerinin bo olmasndan anlayoruz./Ak ve bilinen bir yn yok insanlarn./Onu biz yaratyoruz. (Asaf 2010, 16)

Kularn umak iin doduunu syleyen air, bu iirde, peki insan ne iin domutur, sorusunu sormaz da, her okurun bunu kendine sormas ve cevaplamas iin zemin hazrlar. Zaten o, iirini, insanlarn kapal ynlerine merak zerine gelitirir.

Edip Cansever de Asaf gibi, insann kapalln, d dnyadan bir imge ile ifade eder; o imge, parktr: Biliyorsunuz parklarn/Sizi aran taraflar/nsann gizli, karanlk keleriyle oranl. (Cansever 2003, 51) Iki airin, insann bilinmeyen ynlerine ilgisi, yllar sonra smet zelde yle yank bulur: Yaad mddete insan muammadr. smet zel bu sz aarken, insann edimleriyle kendini kurmas ilevini dile getirir ve yaayan insan tarif eder. .... bir insann yaayan insan nitelemesine uramas onun nefes alp vermesi, canl varlklara zg ilevleri yerine getirmesi sebebiyle deildir. Herkim ki bizzat kendi hayatnn mnsn deiime uratmaya msait veriler retmekten geri durmaz; ite biz ona yaayan insan deriz. (zel 2006a, 42) Aslnda smet zelin bu tanm, hem egzistansiyalist felsefenin hem de zdemir Asafn arad insann zelliklerini de ieren iyi bir zettir.

Egzistansiyalist dnrlerden Jaspers, ben ancak dieriyle kurduum iletiimle varm (Bollnow 2004, 49) der ve bu iletiimin yani kitlenin, varoluu zedelediini ifade eder. nk dnre gre, kitle ile birlikte yaamak; herkes gibi olmay, herkesle ayn eyleri duymay ve dnmeyi gerekli klmaktadr. Bu noktada; kiinin kendi zgnlne ulaabilmesi iin, birilerinin cemaatinden kopmas ve kendi iinde yatan imknlara rcu etmesi gerekmektedir. (Bollnow 2004, 53) Burada Jaspersin kendi iinde yatan imkn ifadesiyle iaret ettii kavram, insann olaann iinde kendini sorgulamas gereklilii, kendi olmak zorunluluudur. Jasperse gre tam da bu noktada ben, kitleden ayrlr; ayrm salayan izgi, zgnlk ile sradanl birbirinden ayran izgidir. (Bollnow 2004, 53) te smet zelin yaayan insan, bu izgide hayatn srdrendir. Sartre da insann dnyada var olmasna ilikin iki temel davrana dikkat eker: sorgulayan insan ve yadsyan insan. (ztokat 2005 72) Sartre insann kendi olmak iin sorular sormasyla, koullarn aacana ve insan olmaya doru yol alacana inanr.

zdemir Asafn Kendisini Unutmu balkl iirindeki kahraman, ne zelin ne Jaspersin ne de Sartren zledii trden bir kahramandr; nk o, kendisini unutmutur. Sevilmemi yinlerin, plmemi dudaklarn dzenledii bir baloya gidince de doal olarak; ptn anlamaz ve baklar kaybolur; kendisini kurtaracak bir el de bulamaz. Barr kan gibi akar sesi; fakat bu sesi Cemal Sreyadan bakas duymaz. Cemal Sreya, bu iirde yer alan Bard, kan gibi akt sesi msrandan nasl etkilendiini u szlerle anlatr: zdemir Asafn bu dizesini ok sevmitim. O sralar Haydarpaa Lisesindeydim.... Aylarca oyalandm onunla. Daha sonra 1950de, Siyasala gtrdm. Yeni arkadalara sevdirmeye altm. Bir o dizeyi, bir de yine zdemir Asafn Kaynakta yaymlad Eskimo iiri evirilerini. (Sreya 1996, 16)

Kan gibi akan sesi dnn duvarndan kamayan bu kahraman, kendisine btn kaplarn anahtar verildii halde, kendi kapsn bile aamaz. Hayat deerli klma adna, nne

1280 Gkay DURMU



konulan imknlar cmerte harcayan her insan gibi, o da kendi varlk nedeni ve sonular zerinde dnemez ve sonunda lr:

Elinde btn kaplarn anahtar,

Ve unutulmu bir duvarda, kendi kaps..

Varamad.

Ora yle karanlkt ki.

ldn anlamad. (Asaf 2010,17)

Kendisini unutan ve doyulmam arzularla dolu yelkenleriyle, yaayarmu gibi yapan bu kahraman, airin nazarnda boyuna lmektedir. air, Youn balkl iirinde bu kahraman; u siz, u sen, u o, u kim zamirleriyle ifade eder. aire gre bunlar, kaarak/kaak yaadklar iin yerlere ve durumlara gre kimlik ve renk deitirirler; dolaysyla yaam karsnda bir durular yoktur. Kiinin kendi olmasn ve yaam karsnda net bir tavr taknmasn isteyen Asaf ise bunlarn karsnda, ev, ampl, bardak bile olabileceini; ama neyse yle kalarak yaamaya devam edeceini belirtir. nk o kendi yaamnn, etken znesidir ve duru sahibidir:

Evler, ampller, bardaklar olacam,

Olumak iin neysem yle kalarak

Sen boyuna yanmda deieceksin,

Boyuna leceksin, ben bakacam. (Asaf 2001, 31)

zdemir Asaf, Sartren Gizli Oturum isimli piyesinin Cehennem Bakalardr slogann, kendine gre yorumlar ve bir iirine Perde Bakalardr baln koyar. Sartre, dnyada bakalaryla iliki kurma zorunluluumuzun, kendimizden ok onlar nemsememiz eklinde gelimesine kardr eklinde zetlenebilecek bu slogan kendi ifadeleriyle yle aar: Eer tekiyle olan ilikilerimiz kstlayc, kusurluysa, o zaman teki cehennem olabilir. Niin, nk kendimizle ilgili en nemli olan ey, kendimizi tanmamzdr. Kendimle ilgili ne sylersem syleyeyim, hep tekinin yargs ie karr, ne hissedersem edeyim, tekinin yargs vardr. Eer ilikilerim ktyse tmden tekinin egemenlii altnda kalrm ve o zaman gerekten cehennemdeyimdir. Dnyada cehennemi yaayan birok insan var, nk fazlasyla bakalarna bamllar. Bakalaryla ilikilerimiz olmamas gerektii anlamna gelmez bu. Sadece bakalarnn bizim iin ne denli nemli olduunu gsterir. (ztokat 2005, 72)

zdemir Asaf da iirinin giriinde; Bir yerde nce/Dnrken biz/Yaarken sen-ben/Sevdiini sanarken/Biz ifadeleriyle, nce ben iin deil; sen, biz iin yaadmz iaret eder. Bize deil de bakasna ait bu yaamlar, onlarn gzne sokmak yerine, perdeler ekerek sakl klmak ise Asafta elikilere neden olmaktadr:

Bakalar bizi grmesin deye

Sonsuz bir perde

Dnrdk

Kimse bizi grmesin deye. (Asaf 2011, 25)

Bu perde, airin Oranda balkl iirinde duvara dnr ve iimde rlen duvarlar (Asaf 2002c, 41) ifadesiyle netleir. Fiziksel yaamn perdelerle gizleyen; duygusal yaamn da duvarlarla engelleyen bu insann temel sorunu, kendine alk kendiyle bark olmamasdr. Sartre, insann dnyaya geldii anda herhangi bir kiisel deere sahip olmad iin, nce bakalar




tarafndan yapldn; fakat sonra kendi kendisini yapmaya baladn, daha dorusu balamas gerektiini dnr. (Sartre 1976, 3) nsann, kendisini iinde bulduu toplumsal art ve koullara kar taknaca tavr, bunlarn kendisini esir almasna izin vermemek olmaldr. Kii, toplum karsnda neliini ve naslln sorgulamaya balamal; kendi olmak iin, kendi koullarn amaya alarak, insan olmaya doru yol almaldr. Sartre, bu kiinin iki temel davrann da sorgulamak ve yadsmak eklinde belirler. (ztokat 2005, 72) zdemir Asaf da kiinin nce kabullenilmie kar kmas, sonra da sorgularyla kendini bulmas gerekliliinin peine der. ncelikle o, kiiyi saran sosyal-toplumsal artlarn onu tedirgin ve suskun bir insana dntrdn ifade eder:

Yer altndan dinleniyoruz

Tedirginliimiz ondan

Seslerimizi dinleyorlar,

llerin katnda biriktiriyorlar;

Suskunluumuz ondan.

aire gre bu suskunluk ve tedirginlik de kiiyi canndan bezdirmekte; onu krgn ve hrn yapmaktadr.

Kii kendini aamad iin, toplumu da aamamakta; toplum, neredeyse yaamlarmz ve doumlarmz bile plnlama noktasna gelmektedir.

Bugn son sevimelerimizi gzetleyorlar,

Her neyse..

Yarn dzenleyecekler aklarmz,

Nerdeyse.

Huysuzluumuz ondan.

Perdeleri kapatmal m?

Perdeyse.

Yaamlarmzn, doumlarmzn

Tad kamadan..

Gkteyse, yerdeyse

Bir eyse. (Asaf 2010, 379)

air, iinde yaad yalanl, alak, kara an (Asaf 2001, 55) kiiyi, ezdiini, ittiini dnr ve bundan toplumu sorumlu tutar. O, toplumun gelenek haline getirdii istemeden vermeme ve verince almama hastalklarn Gidenek iirinde eletirdikten sonra, toplumun kiiyi kendi llerine uymak iin zorladn belirtir: Sonra ller arayoruz,/ller, insancasna. (Asaf 2002a, 33)

Oysa o, kiilerin bu lleri kabul etmesi yerine, kendine ller yaratmasn ve bu lleri topluma kabul ettirmesini yelemektedir. smet zel de bu bakalarnn lleriyle yaayan insan, aadaki szlerinde ustalkla tarif etmektedir: nsanlarn ounluu kendilerine sunulmu anlama kalplarn ve toplum tarafndan geerli saylm eyleyi biimlerini eletirmeksizin benimserler. Bu kalp ve biimleri eletirmeye glerinin yetmeyeceini dnrler. Byle insanlar bilinli bir

1282 Gkay DURMU



sava yrtmezler, kendilerine zg yolu aramazlar. Savan gereini yerine getirirler ve zerinde bulunduklar yoldan giderler. Sorgusuz, sualsiz. (zel 2006b, 10)

Turgut Uyar Tel Cambaznn Tel stndeki Durumunu Anlatr iirdir balnda, nce, Sizin alnz al inandm/Morunuz mor inandm/Tanrnz byk menna/iiriniz adamakll iir/Duman da caba ifadeleriyle; sorgusuz, sualsiz karsna kan kabullenen bir kahramann azyla konuur.

iirin sonuna doru karlatmz ifadeler ise durumun hi de byle olmadn, bu kiinin, ancak, kabullenmi gibi grnerek, topluma kar kabildiini gsterir. Onun kendi dnyasnda, kendiyle kurduu bir dengesi vardr; tek istei de toplumun bu dengeyi bozmamasdr:

Hepinize iyi niyetle glmsyorum

Hibirinizle dmem

Siz ne derseniz deyiniz

Benim bir gizli bildiim var

Sizin alnz al inandm

Sizin morunuz mor inandm

Ben tam dnyaya gre

Ben tam kendime gre

Ama sizin adnz ne

Benim dengemi bozmaynz (Uyar 2012, 119)

air, sizin adnz ne ifadesiyle biraz da ironik yaklat toplumu, kendisinden fazla nemsememektedir.

zdemir Asaf, Hi kimse kendinin sahibi deil/Hepsi bir bakasnn sahibi ifadelerini, Deil iirinde aar. air, Aralarndan geiyorum,/Hi kimse el-ele deil./Herkes kendine dnm deyorum ifadelerinde, el-ele deillerse bile, kendileriyle ilgililer hi olmazsa, eklinde zetlenebilecek bir iyi niyet tar. Fakat ardndan gelen ifadeler, bu iyi niyeti geersiz klar. nk, bu hi kimseler kendilerine dnmtrler, fakat kendileriyle bile bark deildirler: Bir kann iine bakyorum.../Hi kimse kendisiyle bark deil. air, bu elikiyi yok etmek adna, herkese kendini anlatma karar alr; fakat aknlk iinde kalr. nk; Hi kimse ilkin kendisine alk deil. dir. (Asaf 2001, 35)

Ayn aknlk, Edip Canseverin bir oullamasna da konu olur. Fakat Cansever bu aknl, biraz da karamsarlk dzeyinde yaar ve Asaf gibi sorgulamay deil, kabullenmeyi seer: Biz bu kendimizi bouna soruyoruz kendimize

air de Asaf gibi aslnda dolu olduumuzu; fakat bizi dolu klan imknlarmz tanyamadmz dnr. Bu nedenle de yaamlarmz ldrdmz, ya da yaarken ldmz ifade eder: Biz ne garip eyleriz ki; doluyuz, bazyz, avuntuluyuz /Ve bizim en gzel ldmzdr bu: yaamak/Ben biliyorum, yalan m siz de biliyorsunuz. (Cansever 2003, 78)

Nitekim zdemir Asafn Deilindeki hikimseler, Edip Canseverde Ruhi Beyin ahsnda birleirler. Kendine alk ve kendiyle bark olmayan bu hikimseler, Soluksuz sessiz/Glgesiz devinimsiz/Bir Ruhi Bey olarak Ruhi Beysiz dirler (Cansever 2002, 48)

zdemir Asaf, Sartren sorgulamak ve yadsmak ilkelerinden hareketle, Dng iirinde okurunu dnmeye zorlar: Hepsinin gelmesini bekleme/Bir kii gelmeyecek ifadeleriyle




balayan iirde air, nce beklenen o bir kiinin gelmeyeceini ilan eder. Ardndan da o kiinin gelmeme gerekesini aklar: Sen almayasn diye, /Korkmayasn diye,/Dnesin diye

O bir kii, gelmeyerek, gelmesini bekleyen insan, dnmek zorunda brakmtr. Dnmek de ona cesaret alayacaktr. Bu cesaretle de o, kendine yetecek ve herkesin kaaca yerlerden kamayacaktr. O bir kiinin gelmemesi, bekleyeni var klacaktr, bir yapacaktr:

Sen var olasn diye,

Bir kii gelmeyecek,

Sen, bir olasn diye. (Asaf 2010, 23)

zdemir Asafta, kiinin varl ve birlii -dolaysyla biriciklii-egzistansiyalist felsefede olduu gibi, kiinin zgn olma yolunda ataca admlara baldr. Bu admlar atmak ya da atmamak kiinin kendi tasarrufunda olduu gibi, atarken yardm alp almamak da yine bu tasarrufun sonucudur. Tek gerek, ahsiyetin kimseye tutunmadan atlan admlarla gelieceidir.

Ahmet Oktay da zdemir Asafn insanda grmek istedii tam ve birlii, Hacerin azndan dillendirir: nk herkesin bir ad olmal diyen Hacer adn insan duymaya ve grmeye gtreceini dnr. (Oktay 1995, 112)

Kimlik ve kiilik sahibi olmann insan ycelteceine inanan Hacerin bu dncesi, Edip Canseverde bir askeri; Ben bu kadar deilim haykrna gtrr. Asker, kimliksizlikten sklm olsa gerektir ki; Yzm istiyorum bir svari alayndan (Cansever 2003, 90) ifadesinde, toplumun kendisini bir hie dntrmesine kzgnlk duymaktadr.

zdemir Asaf, Yalnsza balkl iirine de bala uygun biimde, yaln olmayan insan konu edinir. Bu insann nne, ardna saynlardan duvar yaptn syler. Saynlar ifadesi bizi yine, bakalarna gtrr: Sen birisin,/nnde sayndan bir duvar,/Ardnda saynlar. Bu kiinin, btn kendisiz olanlar gibi, vard son, arada kalmaktr. (Asaf 2002a, 25) lhan Berk de arada kalan insan ey szcne indirger ve onlara bir de kitap yazar. air, Beni kendimden baka bir ey yapmaya alan bu dnyada ifadesiyle Aan dilinden konuur ve onun yerini sorgulamasn, insana ynelik bir ders olarak iler. Aa bile, Elimde deil, yerimi yadrgyorum (Berk 2002, 94) diyebiliyorken, insann snrlaryla yetinmesi, aslnda snrlarnn bile olmamas ilgintir. Berk, Bir yersiz yurtsuz/Varken, olmayan (Berk 2002, 99) pten bahsederken, onu ie yaramad, oraya buraya atld iin deersiz grr. Halbuki Tokgzl bir sere, bu dnyada bilge tavryla, kendi kaderini izmi, var olmay baarmtr: ....Tokgzl./Tokgzl nk bu dnyada sere olmak istemitir: olmutur/Bir Bilge. (Kularla bilgeler birbirine benzerler) (Berk 2002, 109)

zdemir Asaf da Varolmann Dayanlmaz Hafifliini yaayan insanlar zler; iirinde bu insanlar resmeder. Hatta onlara, bir tiyatro sahnesinde roller de datr. Oyunun ad, Baka-Kendilerimiz ile Kendi Bakalarmz Ve Kendi-Bakalarmz le Baka-Kendilerimiz Arasndandr. Oyunda kendisine anlamak fiili verilen kahraman, bu fiilin arl altnda ezilmekte, anlad srlar zemedii ve pratie dkemedii iin, gelgitler yaamaktadr. Anlamak fiili ona, dnyann neden-niin-nasln merak ettii iin verilmitir:

Bir a bitecek, biri balayacak.

Neden-, niin-, nasla ynelecek -ya ynelmeseydi-

1284 Gkay DURMU



Anlamak fiili -ister istemez- birden adama verilecek

Adamn durumu belirecek, hz geliecek

Dnyann ve kendinin neliinin peine den bu adam, egzistansiyalist felsefenin bountu yaayan insandr. Egzistansiyalizm, kendini nasl yaparsa yle olur dedii insann, kendi eliyle yazgsn yazarken, eitli seimler yaptn, bu seimlerden de yine kendisinin sorumlu olduunu dnr. Ama insan kendini seerken btn insanlar da seer. Kendini semesi btn br insanlar da semesi demektir ayn zamanda. (Sartre 1959, 4) Seimleri, insan edime zorlamaktadr. nk edimler yaamn toplamdr. Fakat seimlerinden sadece kendisi sorumlu kiinin bu durumu, edimlerinde deiir. Bireysel edimler btn insanl balar. (Sartre 1959, 4) nk yaam, bireyler arasndaki edimlerle ilerler. Edimlerinden tm insanln da etkilendiini bilen ahs, hem kendisine hem de tm insanla kar kuvvetli bir sorumluluk hissetmeye balar. Balanan ve yalnzca olmak istedii kimseyi deil, bir yasa koyucu olarak btn insanl seen kii, o derin ve btncl sorumluluk duygusundan kurtulamaz. (Sartre 1959, 4) te bu yakc sorumluluk duygusu da kiiyi bir i daralmasna, bir bountuya gtrr.

Asafn isimini andmz oyununda/iirinde anlamaya ynelen kahraman, bountu yaamaya balar. nk nemli bir sorumluluk yklenmitir. Bu nedenle ayar bozulur, grdklerini anlamlandramaz; ne nemli ne nemsiz; kim nemli kim nemsiz, elikisi yaamaya balar:

Ayar insanca bozulacak.

Neleri anlamal, neleri deil, ayramayacak.

Baka -kendilerini grnce aracak.

Kendi -bakalarn onlarla kartracak.

nnden boyuna bakalar geecek.

nden boyuna kendisi geecek,

Bu eliki, Heideggerin ifadesiyle, bu bountu, yine Heideggerin fikirlerine paralel biimde, kahraman korkun bir ey duymaya gtrmtr. Tutunacak hibir eyi olmad (Heidegger 1959, 1) iin, o da lm semitir. Aslnda onun yaad bir bilinlenmedir. nk egzistansiyalistlere gre, otomatie balanm yaamnn orta yerinde bkknlkla tanan bu insan, bir bilinlenme srecine girer (oyundaki kahramanmzda olduu gibi) Bu uyan iki sonu izleyebilir; ya intihar ya da iyileme (ztokat 2005, 75) te bir bilinlenme srecine giren oyun kahramanmz, iyileme yerine intihar seer. Bunu iyileme gc olmad, bakalaryla savamaya takati kalmad iin yapmtr. Bountunun, ya varla ya da yoklua tayaca kahraman, lmde yok olmay semitir:

Adam ate edecek.

Btn fiiler ona geri verilecek..

Adam birini vuracak..

Adam kendini vuracak..

Adam beni vuracak. Bilecek..

Ler,siniz

Perde bu arada inecek.




Kahramann lm semesi btn seyirciyi artmtr. nk kendisinin yapamadn bakasnda arayan seyirci, onun varlk srlarn zmeye ynelmesini beklemektedir. O ise hayatn sradanlatrd tm insanlar iinde, kendini kuatan ve tketen, kendiliini yok eden artlar ve durumlar grm; bunlarla savama gc bulamad iin de lm semitir. Seyirci de akn biimde sahnedeki ly seyrederken, kendini tanma srecine girecektir. Aslnda o lmyle de ders vermi, yaayamyorsanz ln, demitir.

Kim baktysa grecek

Yerde kendini grecek

Hepsi bakay umduunda aracak

Dlarnda binlerce A kacak

Alar elik teller gibi dolaacak

lerine birer nefes Hi dolacak

Yerde yatanda herkes kendini tanyacak.

Bu sre, zordur; nce kendine sunulan yadsmay gerektirir, Sonra kendi imknlarn aramaya zorlar; bulan, hem kendinin hem de yaamn srrn zecektir. Yaamn srrn zen iin ise i bitmeyecek, / Balayacaktr. (Asaf 2011,89-92)

e balayacak insana Asaf, yukarda da belirttiimiz gibi nce dn der. Onu, Dnmezsen gerilersin,/Dnda kalrsn, anlayor musun? (Asaf 2011, 125) szleriyle uyarr. nk dnen, yola koyulandr. Yola koyulann da airin, Yola kmadan nce Kendimize Bakndk lkin Yerimizden Yerimizi Arandk (Asaf 2011, 124) eklindeki iir balnda belirttii gibi, nce kendisine baknr. Kendisine baknan, eer bulduuyla yetinirse, airin Kalrsn yoksa kendine kul dizesinde belirttii gibi, zgnlne eriemez. Onun kendini amas, imknlarn zorlamas, kendini tamamlamas gerekir. Nitekim insan ihtiyalarnn son basaman kendini tamamlama ihtiyac oluturmaktadr. Bu ihtiyacn gideren de artk bilgedir, uludur. Bilgelik de etrafa klar samay gerektirmektedir; ar zamandr:

Belki derinde, taa derinde.

Sen benim yerimde

Ben senin yerinde

Unutulmu olabiliriz;

Birbirimizi uyandrsak...

Desek birbirimize

Haydi kalk

Gidelim yerlerimize;

Belki birbirimizi bulabiliriz. (Asaf 2010, 416)

Asaf, yukarda alnt yaptmz ar Ballad iirinde, nce ii d bir olmak deyimini aar. Sonra da bunu baarabilenin brn (de) stmas; snan her bir kiinin de bir bakasna ynelmesi gerekliliini, btn bu eylemlerin sonucunda, toplumun kendini bulacan iaret ederek iler.

1286 Gkay DURMU



Benzer bir ar, Turgut Uyarn Gnler Geer balkl iirinde de sz konusudur. air, ben ne kadar nemserdim kendimi hay allah derken bir pimanl dile getirir. Bu kendi olmaktan deil; kendini aamamaktan duyulan bir pimanlktr. Bu pimanlk da airi, iirin sonunda bir arya, af dilemeye gtrr:

gnler geer ve alr afan deirmeni

kim bilebilir ki kimi neyi eskittiini

ben ne kadar nemserdim kendimi hay allah

sen ne kadar kumraldn aynalarda hay allah

temmuz tam bu ie gredir bana kalrsa

gel balayalm birbirimizi (Uyar 2012, 556)

Yukardaki arlarda bakasna da ynelmesi beklenen insan, egzistansiyalist felsefenin rnek insandr. Sartre insan, insann geleceidir (ztokat 2005,72) derken de bu insan zetlemi olsa gerektir. Gemii, gelecei kuran, onlara ekil veren insandr. Asaf ise Bymeyi blyorlar glgelerinde../Dal-dal, yaprak-yaprak pyorlar ifadelerinde aaa ynelik beenisini ve umudunu insanla karlayamamann acsn yaamaktadr: Dnp bizlere bakyorum:/Dvyorlar (Asaf 2010, 431)

Bu ac, onu, yine aa ekseninde, yine umuda gtrr. Bir gn muhakkak yeerecek aa, A iirinde, insandan yana umudu temsil etmektedir:

Kocaman bir aa,

-Bugne kadar-

Ne bir yemi, ne bir iek.

Ama yaknda, az var,

Bu aa yeerecek.

-Benden sonra, bana kadar- (Asaf 2002b, 77)

Benzer bir umudu air, Ben bir barajm dostum msrayla balayan Barajn yksne de tar. Onun bir baraj olarak; ne dala ne suyla, ne manzaralarla ne de ta, toprakla ii vardr. Onun ii insanladr. O, aydnlk evler, aydnlk insanlar iin didinmektedir:

Ben bir suyum, sen bir dasn, dnyor musun?

El-ele vermisiz; o da oluyor bir nur, bir k..

Ovalara kentlere bereket yasn, dnyor musun?

Fabrikalar aydnlk, evler-insanlar aydnlk... (Asaf 2011, 140)

Egzistansiyalist felsefede dnya, insan iin srgn yeridir. Srgnde olmann insana yaatt ac ve boluk duygusu, kimini intihara srkler kimini de olumlu ilevlere sevk eder. Srgn olumlayan insan, bakaldrarak, kendini anlamaya ve yaama deer katmaya alr. Ahmet Oktay hem bir iirine hem bir kitabna Srgn balk yaparken, doacak sabahtan umutludur; krgn, ama umutlu:




Yolun benimle birleiyor ocuk

her eyi kartna dndrrken sabah,

Yenik denemez, gen

Umutsuz denemez, zgn.

Tanmlyorum bir kar

ve insan frtnas iinden:

zdeyilerini yazacak olan Srgn. (Oktay 1995, 206)

Turgut Uyar ise vesayetli dnya dedii srgn yerinde, kimsenin soyunu sopunu bulmak grevim deil/kendi ykm dzenlemek yetiyor bana ifadeleriyle tavrn, bakaldrnn pasiflie gtren ynyle aa koyar. (Uyar 2012, 619)

Asaf ise bakaldrd yalan dnyay bayram yerine evirmek iin ura verir. Bize gre, bizim iin; fakat bizden habersiz dikilen pazar enayiliklerinin yerine sevi giysileri giymek gereklidir:

Bugnden tezi yok diyorum,

Korkmadan, utanmadan

Soyunup pazar enayiliklerini,

Giyinip sevi giysilerini

Bir bayram denemesi yapmalyz..

Sayl gnler balamadan. (Asaf 2010, 379)

SONU

zdemir Asaf, insann kendisine sunulan yaam hakkn, tam ve bir olarak deerlendirmesi gerektii inancndadr. Ona gre benin tam ve bir olmas, sene baldr; sen ve ben birbirlerini tam klabildikleri lde deerlidirler, biri yoksa dieri de yoktur:

Ben yoksam, biliyorum, ben sende yokuz

Sen yoksan, biliyorum, sen bende yokuz

Ve de gzlerimizde bir o k.. ki..

O yoksa biliyorum, biz bizde yokuz. (Asaf, 2002c, 72)

air Sartren .her yaznsal yapt bir ardr (Krlang 2005, 94) szleri gereince, iirini sene yapt arlar iin vasta klar. Onun sende grmeyi arzulad en nemli ilke, kendi olmak ilkesidir. air, bu nedenle ona, Dnmezsen gerilersin,/Dnda kalrsn, anlayor musun? (Asaf 2011, 125) ifadelerinde dnmeyi ve sorgulamay salk verir. nk, dnce, insann kendisini amasn salayacaktr: Amasn bil, kendini kendin iinde. (Asaf 2011, 125) Kendini aan da kendini tamamlayacak, kendine varacaktr: Kendini tamamla, kendine var (Asaf 2011, 125)

1288 Gkay DURMU



Grld gibi zdemir Asaf, henz eletirmenlerce kefedilmemi egzistansiyalist bak asyla, iirinde, kendi olan, kendini tanyan ve aan bireylere duyduu zlemi dile getirmektedir. Bu tarz bir zlemi, sradan insan duyumsayamayacana gre, Asafn kendi olmak ilkesini yaamna yansttn dnmek, olasdr.

KAYNAKA

ALTIYAPRAK Yakup (2005). Egzistansiyalizm, kinci Yeni ve Din, Dergh, S:XVI, (181), s.10,11,23.

ASAF zdemir (1991). Hep Bir Bugn Birden ok Yarn Vardr. Halkn Hep Ardarda Bir Bugn Vardr, Varlk, S: 762 (1000), s. 11-13.

ASAF zdemir (2001). Yumuaklklar Deil, stanbul: Adam Yaynlar.

ASAF zdemir (2002a). Bir Kap nnde, stanbul: Adam Yaynlar.

ASAF zdemir (2002b). Naslsn, stanbul: Adam Yaynlar.

ASAF zdemir (2002c). iekleri Yemeyin, stanbul: Adam Yaynlar.

ASAF zdemir (2002d). Yuvarlan Keleri, stanbul: Adam Yaynlar.

ASAF zdemir (2006). a, stanbul: Epsilon Yaynlar.

ASAF zdemir (2010). iek Senfonisi, stanbul: Yap Kredi Yaynlar.

ASAF zdemir (2011). Benden Sonra Mutluluk, stanbul: Yap Kredi Yaynlar .

ASAF zdemir (2012). Sen Bana Bakma, Ben Senin Baktn Ynde Olurum, Kendi Sesinden iirler. stanbul: Yap Kredi Yaynlar.

BERK lhan (2002). eyler Kitab, stanbul: Yap Kredi Yaynlar.

BERK lhan (1961).Ey Freud Ey Kerkegaard EyYanlzlk. Deiim, (1), 2.

BOLLNOW Otto Friedrich (2004) Varolu Felsefesi, (Der ve Ter. Medeni Beyazta). stanbul: Efkr Yaynlar.

CANSEVER Edip (2002). airin Seyir Defteri. Toplu iirler II, stanbul: Adam Yaynlar.

CANSEVER Edip (2003). Yerekimli Karanfil. Toplu iirler I. stanbul: Adam Yaynlar.

CENGZ Metin (2002). Modernleme ve Modern Trk iiri. stanbul: Telos Yaynclk.

CENGZ Metin (2004). Hayat, edebiyat, siyaset. Ahmet Oktay ile dnden bugnden. stanbul: Everest Yaynlar.

CENGZ Metin (2003). air Ve Okuru, Ahmet Oktay/Metin Cengiz, air Dnya Grnden Kopamaz, Yasakmeyve, S:2, s.8-12.

DEMRDVEN smail H. (2005). Jean Paul Sartrea Gre Ksaca nsan ve Toplum Varlk, S:1178, s.19-22.

DURU Orhan (1967). Orhan Durunun Yant. yeni ufuklar, S:15 176, s.26-28.

DURMU Gkay (2012). zdemir Asaf (air, Hikye Yazar ve Denemeci Olarak) Erzurum: Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaymlanmam Doktora Tezi.




EDG Ferit (1976). Baz yazarlarmzda izleri grlse de, Trk edebiyatnda varoluuluktan sz etmek gtr. Milliyet Sanat, S:202, s.10-11.

ENGNN nci (2002). Cumhuriyet Dnemi Trk Edebiyat. stanbul: Dergh Yaynlar.

FUAT Memet (1959). Dnceye Sayg. A, S: 17, s.1-7.

FUAT Memet (1999). ada Trk iiri 1.cilt, stanbul: Adam Yaynlar.

HANERLOLU Orhan (2004). Felsefe Szl, stanbul: Remzi Kitabevi.

HEDEGGER Martin (1959). Bountu. (ev. A. Turan Oflazolu). A, S:16 s., 1.

KAYIRAN Ycel (2005). Trk iirinde Varoluuluun Veraseti. Kitap-lk, S:86, s.84-90.

KIRLANGI Asuman (2005). Sartren Estetikinde zgrlk Sorunu. Kitap-lk, S:86, s.91-94.

KOAK Orhan (1991). Aynadaki Kitap / Kitaptaki Ayna. Defter, S:17, s.141.

KUTLAR Onat (1959). Yeni Kitaplar, Bunalt ve Umutsuzlar Park. A, S:13,s. 8.

MAGLL Frank (1992). Egzistansiyalist Felsefenin Be Klasii, ( ev. Vahap Mutal). stanbul: Dergh Yaynlar.

NECATGL Behet (1968). Edebiyatmzda simler Szl, stanbul: Varlk Yaynlar.

OKTAY Ahmet (1995). Toplu iirler, stanbul: Yap Kredi Yaynlar.

OKTAY Ahmet (2004). Kimsenin ilgilenmedii olaylarn tarihisi Edip Cansever. Hrriyet Gsteri, S:255, s.6-9.

NGREN Ferit (1959). iir Ular. A, (14), 1-2.

ZEL smet (2006a). Henry Sen Neden BuradasnI, stanbul: le Yaynlar.

ZEL smet (2006b). Waldo Sen Neden Burada Deilsin, stanbul: le Yaynlar.

ZL Demir (1959). Bunalan Gen Adamlar. A, S:15, s.1-7.

ZL Demir (1967). Demir zlnn Yant. yeni ufuklar, S:15, 176, s.66-71.

ZL Demir (2005). Kkl Bir Nihilizme Srklenebilirdim. Kitap-lk, S:86, s.60-66.

ZTOKAT Nedret (2005). Varoluuluk: Felsefeden Edebiyata uzanan Yol. Kitap-lk, S:86, s.69- 75.

ZYALINER Adnan (1959). Yeni Kitaplar, Bunalt ve Umutsuzlar Park. A, S:13, s.8.

SAFA Peyami (17 Mart 1959). Egzistansiyalizm, Milliyet Gazetesi. 4.

SARTRE Jean P. (1960). Varoluuluk, Exstentalsme, (ev. Asm Bezirci). stanbul: Ata Kitabevi.

SARTRE Jean P. (1959). Varolu, Tasar, Sorumluluk, Bountu. (ev.Halis Acar). A, S:16, s.4.

SARTRE Jean P. (1976). 1945 kua kendilerine ihanet ettiim kansnda. Milliyet Sanat, S:202, s.3-27.

SAYILGAN Aclan (1963). Existantialisme (Varoluuluk) ve Sanat Hareketleri. Orkun, S:14, s.21-27.

1290 Gkay DURMU



SEZER Sennur (1982). Edip Canseverle Yeniden stne Konuma. Yazko Edebiyat, S:18, s.136.

SREYA Cemal (1996). Gnler, stanbul: Yap Kredi Yaynlar.

SZER nay (2005). Sartre Anmak ve Anlamak. Kitap-lk, S:86, s.76-81.

SZER nay (1959). Yeni Kitaplar, Bunalt ve Umutsuzlar Park. A, S:13, s.8.

TMUN Afar (1976). Felsefede Ve Sanatta, Dnyada Ve Bizde Varoluuluk. Milliyet Sanat, S:202, s.4-9.

TOWARNICKI Frederc De (2002). (Anlar ve Gnlkler, Martin Heidegger, (ev. Zeynep Durukal). stanbul: Yap Kredi Yaynlar.

UTURGUAR Svetlana (1989). Bunalm Edebiyat ve Modernizmin Sorunlar. Trk Edebiyat zerine. stanbul: Can Yaynlar.

UYAR Turgut (A. Turgut Adyla, 1963). Dergilerin Getirdii. Dost (Yeni Dizi), (27), 21-22.

UYAR Turgut (2012). Byk Saat, stanbul: Yap Kredi Yaynlar.

YAVUZ Hilmi (1967). Hilmi Yavuzun Yant. yeni ufuklar, S:15,176, 82-84.

YET Kzm (2007). Dnemler ve Problemler Aynasnda Trk Edebiyat, stanbul: Kitabevi Yaynlar.

Özdemir Asaf

Documents

Transcript of Özdemir Asaf