fhmi

£5 II

ΠΟΙΟΤΙΚΑ ΑΛΑΛ<ΚΤΛ 4,

ASM

ΤΕΥΧΟΣ 39 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ -

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ- ΜΑΡΤΙΟΣ

2006

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΙΣ ΤΗΣ< T A If> < IA ^ ^ Ο ΙΑ Τ ΙΚ Α Α / α < Α < Τ Α Λ

’Α ρχαίοι "Ελληνες Ζω γράφοι Οί αδικημένοι τής ιστορίας

«Εγκυκλοπαίδεια Αρχαίων Ελλήνων Ζωγράφων & Ψηφοθετών» Τότα Τσάκου - Κονβερτίνο

«Των ζωγράφων μέν ή καλή χειρονργία έν τοΐς πίναξι κρεμαμένη θαυμάζεται.»

(’Αθηναίος, Αειπνοσοφισταί, ΣΤ' 11)

Οί ’Αρχαίοι "Ελληνες Ζωγράφοι παραμένουν σχεδόν άγνωστοι. Αυτοί οί μεγάλοι καλλιτέχνες, πού ζωγράφιζαν πάνω σέ ένα απλό κεραμίδι, καί οί πανέμορφες ζωγραφικές τους παραμένουν αναλλοίωτες στην πορεία χιλιάδων ετών, άφησαν ενα μοναδικό έργο καί κοσμούν τά μεγαλύτερα Μουσεία της Ευρώπης. Τά σχολικά βιβλία, άκόμα καί αύτά τής Άνωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, τούς αγνοούν.

"Οταν πραγματεύονται τή ζωγραφική, άναφέρο- νται στήν ’Αναγέννηση. Βαθύς ό θαυμασμός μας, φυσικά, πρός τούς μεγάλους ζωγράφους τής ’Ανα­γέννησης πού μάς αφήνουν άφωνους με τήν ομορ­φιά τών έργων τους, αλλά ή ζωγραφική δέν άρχίζει άπό τήν ’Αναγέννηση. Τήν προοπτική δέν τήν άνα-

Ραμφόστομη πρόχους άπό τή Θήβα (15ος-14ος αί. π.Χ.).

Τιμή

πώλη

σης

0,01

€

Συλλογή ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΛΕΒΑΔΕΙΑΣ

κάλυψε ό Λεονάρντο ντά Βίντσι. Την είχε ήδη ανακαλύψει ό Άγάθαρχος, καί δεν πρέπει νά ξεχνάμε οΰτε καί νά άγνοοΰμε πώς καί ή ζωγραφική ήκμασε στην Ελλάδα.Οι Αιγύπτιοι υποστη­ρίζουν δτι αυτοί ανα­κάλυψαν τή ζωγραφι­κή πρίν από 6000 χρό­νια. ΟΙ 'Έλληνες λένε δτι ανακαλύφθηκε στή Σικυώνα καί στήν Κόρινθο.

Ό Ρωμαίος Πλίνιος (35ο βιβλίο «Φυσικής ιστορίας») γράφει δτι ή αρχή τής ζωγραφικής είναι αβέβαιη («de picture initis incerta... est») καί δτι οί

Ψευδόστομος αμφορέας «ανακτορικού ρυθμού» από τή Θήβα (15ος αί. π.Χ.).

Ή αξιοθαύμαστη αύτή αττική λουτροφόρος έχει ύψος 80 έκ.Εικονίζονται πομπή αρμάτων ΑΙγύπτιοι καυχώνται πώςστό σώμα τού αγγείου, χορευ- αι;,τ ο ̂ τήν επινόησαν πρίν τες στο λαιμό και σφίγγες στηνκορυφή τού λαιμού. Πρωτοατ- άπό τούς Έλληνες, αλλάτική αγγειογραφία. Παρίσι, Μου- δη λώ νει π ώ ς αύτός δέν τό σεΐο Λούβρου.

παραδεχεται: «ματαιοςισχυρισμός» («vana praedicotione»).

Χωρίς νά αποκλείεται ή πιθανότητα δτι οί Κρήτες καί οί ΑΙγύπτιοι άντάλλασσαν επισκέψεις, χωρίς ακόμη νά αποκλείεται καί ή ύπαρξη μεταξύ τους αμοιβαίων, καθαρά τεχνικών, επιδράσεων, είναι βέβαιο ότι οί επιδράσεις αυτές δέν ύπερέβησαν οΰτε καί ήταν δυνατόν νά ύπερβούν τό δριο αύτό, καί οί δυό λαοί εξακολούθησαν νά αντλούν τίς εμπνεύσειςτους άπό αντίθετες πηγές. Έ τσι παρέμεινε μνημειώ- Επιτάφιος αμφορέας άπό τή Θήβα,

ύψους 1,55 μ., ενα εξαίρετο οημι- δης μέσα στήν ακαμψία της ή αιγυπτιακή ζωγραφική 0ύργημα τής γεωμετρικής τέχνηςκαί εξακολουθεί τό δρόμο της ή κρητική, δροσερή (680-670 π.Χ.). Μία ορθογώνια

, „ , , „ , , _ _ , μετόπη στό ύψος των λαβών τούοπως η θαλασσια αυρα, μεσα στον πλούτο του φωτός άγγείου ε1κονίζει τήν <<πρόθεση>> καίκαί των χρωμάτων πού τή δημιούργησαν. τό θρόνο τού νεκρού.

Συλλογή ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΛΕΒΑΔΕΙΑΣ

I C j 3 y l ? c v 6

’Ιδεώδης γέφυρα γιά τή μετάδοση τής ζωγραφικής άπό τήν Κρήτη στήν ήπειρωτική Ελλάδα υπήρξαν τά νησιά πού βρίσκονται άνάμεσά τους.

Πρώτοι Κορίνθιοι ζωγράφοι άνα- φέρονται ό Εύγραμμος, ό Εύχειρ καί ό Δίοπος, ο'ι όποιοι συνοδέυσαν τόν Δαμάρατο πού έφευγε στήν Έτρου- ρία, καί μετέφεραν έκεΐ τήν Τέχνη. Ά πό αύτούς ό Εύχειρ είχε ώς διδα­σκάλους τούς Σπαρτιάτες Σώαγρο καί Χάρτο. ’Ακολουθούν ό Κλεάνθης, ό Άρήγων, ό Άριδίκης καί ό Έκφα- Μιά καταπληκτική αγγειογραφία τοΰ ζωγράφου Έξηκίαντος, ο οποίος χρησιμοποίησε, τοΰ 6ου αι. π.Χ. Βρίσκεται στό Μουσείο τοΰ Βατικανού.

πρώτος, τό ερυθρό χρώμα. Σύγχρονοι Οί Διόσκουροι Κάστωρ καί Πολυδεύκης, σέ μιά οίκογε- ; ; νειακή σκηνή μέ τόν Τυνδάρεω καί τή μητέρα τους Λήδα.

αυτών ηταν οί Σικυώνιοι Τηλεφάνης ό Κάστωρ, πού μόλις κατέβηε άπό τό αλογό του, κρατά- καί Κράτων, ό Αιγύπτιος Φιλοκλής, ει άκόΜ·α τό ακόντιο. Ό Τυνδάρεως χαϊδεύει τό άλογο,

ενώ ό Πολυδεύκης παίζει μέ τό σκύλο τους.

Ή Δίκη χτυπάει τήν Αδικία. Μελανόμορ­φος άμφορέας, περί τό 530 π.Χ. Βιέννη,Μουσείο 'Ιστορίας τής Τέχνης. κείμενα

οί Σάμιοι Σαυρίας, Μανδροκλής καί Καλιφών, κατά σειρά άρχαιότητος ό ’Αθηναίος Εύμάρης καί ό Κλωναίος Κίμων (καί οί δύο τό 540 π.Χ. περί­που). Ά πό τούς δύο ό Εύμάρης θεωρείται ό πρώτος πού χρωμάτισε ερυθρωπά πρός τό μελα­ψό τά άνδρικά σώματα καί λευκά τά γυναικεία, ενώ ό Κίμων φέρεται ώς ό εφευρέτης τής τριχρω­μίας. Ακόμα, ό Βόλαρχος, ό Δεινίας, ό Χαρμά- δας κ.ά.

Έ χουμε έπειτα, λίγο πρίν άπό τήν εμφάνιση τοΰ Πολυγνώτου, τοΰ πρώτου ό όποιος σημειώ­νει ένα σημαντικό σταθμό στήν ελληνική ζωγρα­φική, τούς πέντε συνεργαξόμενους καλλιτέχνες, δύο άπό τούς οποίους έκλήθησαν στή Ρώμη γιά νά διακοσμήσουν τό ναό τής Δήμητρας: ήταν ό Γόργασος, ό Δημόφιλος, ό Σίλακος, ό Ρηγινός καί ό Άγλαοφών, ό πατέρας τοΰ Πολυγνώτου. Κανείς πρίν άπό τόν Πολύγνωτο δέν αίσθάνθη- κε τήν άνάγκη νά άποδώσει προοπτικά τά άντι-

Συλλογή ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΛΕΒΑΔΕΙΑΣ

TO ΜΑΝΤΕΙΟ ΤΟΥ ΤΡΟΦΩΝΙΟΥ ΣΤΗ ΛΙΒΑΔΕΙΑ

Τ ροφ ώ νιος: "Ηρως - δα ίμω ν - θεός

Καθ’ δλη τή διάρκεια τοΰ Πελοποννησιακοΰ πολέμου, τά μαντεία βρίσκονταν, επί­σημα καί ανεπίσημα, σέ συνεχή λειτουργία· μαρτυρίες, μάλιστα, τοΰ Θουκυδίδη καί τοΰ ’Αριστοφάνη, παρά τό σκεπτικισμό μέ τόν όποιο τά αντιμετώπιζαν, πιστοποιοΰν δτι σέ πλεΐστες περιπτώσεις επηρέασαν συμπεριφορές καί καθόρισαν δράσεις. Έ να άπό τά σημαντικότερα, τό όποιο επισκέπτονταν συχνά κυρίως οί Σπαρτιάτες καί οί σύμμαχοί τους, ήταν τό Μαντείο τοΰ Τροφωνίου, στό Ιερό άλσος τής Λιβαδειάς, κοντά στούς Δελφούς. Τό ιερό, τοποθετημένο στήν έξοδο ενός έπιβλητικοΰ φαραγγιού, καταλάμβα­νε τρία επίπεδα: τό κάτω μέρος ένωνε τό ιερό άλσος μέ τά βασικά δημόσια οικοδομή­ματα, δπως τούς ναούς τής Έρκυνας, τής Δήμητρας καί τοΰ ίδιου τοΰ Τροφωνίου. Τό άνω μέρος (στό σημερινό δρος Προφήτης Ήλίας) περιείχε τό μεγάλο ναό τοΰ Βασιλέα Δία καί ένα ίερό δπου ό Κρόνος διέθετε τό μόνο γνωστό άγαλμά του στήν Ελλάδα. Τό ίδιο τό μαντείο, μία άπλή πέτρινη κυκλική βάση πού όδηγοΰσε σέ ένα υπόγειο διαμέρι­σμα, βρισκόταν κάπου μεταξύ τοΰ άνω επιπέδου καί τοΰ κάτω (οί έρευνες δέν έχουν εντοπίσει τό άκριβές σημείο). Τό μαντείο, ενεργό σέ τοπική καί πανελλήνια κλίμακα, άπέκτησε παγκόσμια φήμη τόν 7ο-6ο αιώνα π.Χ., τήν όποία καί διατήρησε έως καί τούς ρωμαϊκούς χρόνους. Ό Τροφώνιος, άδελφός τοΰ Αγαμήδη καί γιός τοΰ Όρχομένιου βασιλιά Έργίνου - κατ’ άλλους τοΰ ’Απόλλωνα καί τής Έπικάστης, παρουσιάζεται άλλοτε στήν υπηρεσία τοΰ δελφικού Απόλλωνα, άλλοτε προικισμένος άρχιτέκτονας, ναοποιός, καί άλλοτε πανούργος κλέπτης. Ό χαρακτήρας του διαφοροποιείται διαμέ­σου τών έποχών, καθώς άπό θνητός γίνεται ήρωας, δαίμονας, ημίθεος καί πλήρης θεός. Οί δεσμοί του μέ άλλες θεότητες ή ήρωες αποκαλύπτουν έμμέσως καί τή φύση του: χθό-

Αναθηματικό ανάγλυφο, τον 4ου αιώνα π.Χ., που παριστάνει τόν Τροφώνιο (στό κέντρο, ό γενειοφόρος μέ τό γυμνό στέρνο). ’Αριστερά, είκονίζεται ή Κυβέλη καί δίπλα ιερέας καί ιέρεια. Ή πεπλοφόρος μορφή, μέ τό καλυμμένο πρό­σωπο, είναι ή χρηστηριαζόμενη, ενώ στήν άκρη, καθιστή ή Αρτεμη. Δεξιά τοΰ Τροφωνίου, οί τρεις όσπιδοφόροι, πίσω άπό τήν τράπεζα μέ τίς προσφορές, είναι ίσως οί Κουρήτες. Ακολουθούν, φορώντας φρυγικούς σκούφους, οί Διόσκουροι, καί μπροστά τους υποδεέστεροι σέ μέγεθος, ή οικογένεια τών άναθετών (Μουσείο Χαιρώνειας).

Συλλογή ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΛΕΒΑΔΕΙΑΣ

νια καί μαντική, μυστηριακή καί μυητική. Σχετίζεται μαζί τους, πρώτος, ό ’Απόλλων, αλλά καί ό Δίας, ή Δήμητρα καί ή Κόρη, ό ’Ασκληπιός, ό Άμφιάραος, ό Όρφέας, ό Μουσαίος, ό Άμφίλοχος καί άλλοι. Ή λατρεία του έχει πολλά κοινά σημεία μέ τά μυστηριακά ιερά καί μέ τίς δοκιμασίες πού αυτά άπαιτοΰσαν άπό τούς προσκυνητές καί τούς μύστες (καθαρμούς, έγκοίμηση, ειδική δίαιτα, λουτρό, πόση ΰδατος, προσευχές, ένδυση μέ λινή έσθήτα καί σάνδαλα). Είναι καί εδώ παρόν τό ιερό άλσος, ό χθόνιος χαρακτήρας τής λατρείας καί τής μαντείας καί, τέλος, οί δεσμοί μέ τήν ορφική καί τήν πυθα­γόρεια διδασκαλία.

Κατά τήν περιγραφή τοΰ Παυσανία, ό όποιος έπισκέφθηκεκαί συμβουλεύθηκε τό μαντείο, όποιος άποφάσιζε νά κατέλθει στόμαντείο διέμενε πρώτα, γιά ορισμένες ημέρες, σέ ένα οίκημα άφιε- Λ ίθινη σφ αίρα, πούρωμένο στόν Αγαθό Δαίμονα καί ’Αγαθή Τύχη. Κατά τό διάστημα επιβεβαιώ νει τή λα-τοΰτο άκολουθοΰσε τούς προβλεπόμενους κανόνες έξαγνισμοΰ, *οΰ "Ηλιου καί

λουζόταν στά νερά τής Έρκυνας καί θυσίαζε στόν ίδιο τόν Τρο- τί*ξ Σελτ|νι,ς στη Αι' c , βαδειά (Μουσείο Χαι-

φωνιο και τα παιδια του, αλλα και στον ’Απόλλωνα, τον Κρονο, ^νειας)τόν Δία Βασιλέα, τήν "Ήρα Ήνιόχη καί, τέλος, στή Δήμητρα, πού άποκαλοΰσαν Εύρώπη, καί πίστευαν πώς ήταν ή τροφός τοΰ Τροφωνίου, καθώς καί στόν άδελφό του Άγαμήδη. Σέ κάθε θυσία ένας μάντης εξέταζε τά σπλάχνα ενός κριοΰ καί άλλων σφαγίων καί, εφόσον όλα άποδεικνύονταν εύνοϊκά, ό ενδιαφερόμενος κατέ­βαινε στό χάσμα καί τό υπόγειο μαντικό σπήλαιο πλήρης ελπίδων. Ή κάθοδος (κατά- βασις) άποτελοΰσε μία μορφή τελετουργίας. Ή διαδικασία περιλάμβανε ψυχρό λουτρό, χρίσμα ελαίου, πόση τοΰ ΰδατους τών πηγών τής Λήθης καί τής Μνημοσύνης γιά τό εικονικό πέρασμά του στόν κόσμο τών Νεκρών, προσευχή καί λατρεία, περιένδυση μέ λινό χιτώνα καί υπόδηση άπό τούς Ιερείς. ’Από τό τεχνηέντως διαρρυθμισμένο χάσμα, ό χρηστηριαζόμενος κατέβαινε, καθοδηγούμενος προφανώς άπό τούς ιερείς τοΰ μαντείου, σέ στενότερη, σκοτεινή, σπηλαιώδη κοιλότητα, μεταφέροντας τά μειλίγματα (= εξιλαστήριες προσφορές) γιά τά φίδια τοΰ θεού πού κρύβονταν εκεί. Σέ κατάσταση ϊσως ήμιλιποθυμική έφθανε καί παρέμενε στό άδυτο. Ό ταν έβγαινε, μάλλον μέ χαμένες τίς αισθήσεις του, τόν παραλάμβαναν οί ίερεις καί τόν κάθιζαν στό θρόνο τής Μνημο­σύνης, ρωτώντας τον τί είδε καί άκουσε στή δραματική εμπειρία τής υπόγειας παρα­μονής του. Κατόπιν τόν παρέδιδαν στούς συνοδούς ή τούς οικείους του, φοβισμένο καί χωρίς επίγνωση τοΰ έαυτοΰ του. Στή συνέχεια, τόν μετέφεραν στόν οίκο τοΰ ’Αγαθοΰ Δαίμονα καί Τύχης, ώστε νά άνακτήσει βαθμηδόν τίς διανοητικές καί φυσικές δυνάμεις του. Πρίν άποχωρήσει, κατέγραφε σέ πινακίδα τίς εμπειρίες του.

CAMBRIDGE UNIVERSITY PRESS ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

έκδ. Ελληνικά Γράμματα

Συλλογή ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΛΕΒΑΔΕΙΑΣ

Ψ Η Φ Ι Σ Μ ΑΔηλώνουμε τήν έντονη διαμαρτυρία μας, γ ιά τήν προσπάθεια νά παρακωλυθεΐ ή κατα­

σκευή τής επέκτασης τοΰ Μουσείου Θήβας πού έχει χωροθετηθεΐ άπό τό 1979 στό συγκε­κριμένο σημείο, μέσω τής αίτησης άκυρώσεως καί αναστολής ενώπιον τοΰ Συμβουλίου της Έ πικρατείας άπό τους επτά (7) μη δημότες τής Θήβας πού τήν υπέβαλαν.

Ή όψιμη ευαισθησία τους γιά τήν δήθεν προστασία τώ ν άρχαιοτήτων τής πόλης, δέν μπορεί νά κοροϊδέψει κανέναν. ’Αντιδρούμε στήν μεθόδευση νά σταματήσει ένα τεραστίας σημασίας πολιτιστικό έργο γιά τή Θήβα, τό νομό, τή χώρα καί τόν κόσμο. Πιστεύουμε ότι τό έργο αυτό αποτελεί παρακαταθήκη γιά τόν παγκόσμιο πολιτισμό.

Επισημαίνουμε πρός πάσα κατεύθυνση, ότι ο ί σκοπιμότητες πού κρύβονται πίσω άπό αυτήν τήν ενέργεια δέν πρόκειται νά περάσουν.

Ή επέκταση τοΰ άρχαιολογικοΰ μουσείου Θήβας θά έχει ώ ς αποτέλεσμα:• τήν ανάδειξη καί προβολή τής πολιτιστικής μας κληρονομιάς καί τής περιοχής μας.• τήν άξιοποίηση τοΰ άρχαιολογικοΰ μας πλούτου.• τήν άνάπτυξη τής ευρύτερης περιοχής.Ή προσβολή καί ή διακινδύνευση αυτής τής προοπτικής γιά τήν πόλη καί τόν πολιτι­

σμό, πού έρχεται άπό πολίτες όμορων δήμων τής Θήβας, δέν μπορεί νά μείνει αναπάντητη.Ζητούμε τήν υποστήριξη όλων τών πολιτώ ν τής Θήβας, άλλά καί τών πνευματικών

ανθρώπων της, τόσο αυτών πού ζοΰν στήν πόλη όσο καί αυτών πού ζοΰν έξω άπό αύτήν καί είμαστε σίγουροι ότι τό αρμόδιο Δικαστήριο πού έχει έπιληψθεΐ τής υπόθεσης θά άντιμε- τωπίσει μέ ορθή δικαιοδοτική κρίση τήν υπόθεση.

Ή έπίθεση πού δέχθηκε μέσω αυτής τής αίτησης ή πόλη μας, είχε σάν στόχο τήν παρε- μπόδιση τής κατασκευής αύτοΰ τοΰ σημαντικού έργου.

Τό Υ πουργείο Πολιτισμού, ο ί πολιτικοί παράγοντες τοΰ νομοΰ, ό Υ πουργός, οί βου- | λευτές καί ό Νομάρχης πρέπει νά πάρουν άμέσως θέση καί πρωτοβουλία μαζί μέ τό Δήμο I μας πού δίνει μεγάλη μάχη, ώστε νά συνεχιστοΰν χωρίς καμία καθυστέρηση οί έργασίες έως I καί τήν ολοκλήρωσή τους.

Τέλος, καλούμε τό Υ πουργείο Πολιτισμοΰ νά ύπερασπισθεΐ μέ όλα τά μέσα τήν έπιλο- I γή του γιά επέκταση τοΰ Μουσείου τής Θήβας, αφού ή προσφυγή τών επτά (7) μή Θηβαίων 3 πολιτώ ν στρέφεται κυρίως έναντίον αυτής τής στρατηγικής του έπιλογής.

ΘΗΒΑ 19-1-2006ΟΙ ΦΟΡΕΙΣ:1. ΔΗΜ ΟΣ ΘΗΒΑΙΩΝ2. ΕΠ ΙΜ ΕΛΗΤΗΡΙΟ ΒΟΙΩΤΙΑΣ3. ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΩΝ4. ΟΜ ΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ - ΒΙΟΤΕΧΝΩΝ5. ΕΜ ΠΟΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ6. ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΛΑΪΟΣ”7. ΦΑΡΜ ΑΚΕΥΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ8. ΣΥΛΛΟΓΟΣ «ΦΙΛΩΝ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ»9. Ε.Λ.Μ.Ε.10. ΛΥΚΕΙΟ ΕΛΛΗΝΙΛΩΝ11. ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΑΓΙΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ΝΑΟΥ ΑΓ. ΘΕΟΔΩΡΩΝ12. ΤΟ ΥΡΙΣΤΙΚΑ ΓΡΑΦΕΙΑ13. ΕΝΩΣΗ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΩΝ14. ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΑΓ. ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΛΟΚΤΕΝΗΣ15. ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΔΑΣΚΑΛΩΝ16. ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ

Συλλογή ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΛΕΒΑΔΕΙΑΣ

Γιάννη Σ. Κωτσαδάμ - Φιλολόγου

Ό θεσμός τών Βοιωταρχών στήν ’Αρχαία Βοιωτία(Προδημοσίευση άπό τό βιβλίο:

“Ή Βοιωτία άπό τήν αρχαιότητα εως τίς μέρες μας” πού κυκλοφορεί προσεχώς)

Οί Βοιωτάρχες (Βιωτάρχαι ή καί Βοιώταρχοι στήν άρχαία γλώσσα) είναι συνυφα- σμένοι μέ τή Βοιωτία άρρηκτα. Πρόκειται γιά τό θεσμό πού είχαν οί Βοιωτοί ώς Κοι­νόν. Τό Κοινόν τών Βοιωτών, λοιπόν, είχε ώς εκτελεστική εξουσία (κυβέρνηση) τούς Βοιωτάρχες. Κάθε Βοιωτάρχης άντιπροσώπευε στό Κοινό τών Βοιωτών τήν πόλη του, πού ήταν μέλος αύτού τού Κοινού, αυτής τής ομοσπονδίας πού συγκροτούσαν οί διά­φορες πόλεις τής Βοιωτίας. Κάθε αυτόνομη πόλη τής Βοιωτίας είχε τό δικαίωμα νά εκλέγει ενα Βοιωτάρχη. ’Αλλά ό άριθμός τών αύτόνομων πόλεων, όπως είναι φυσικό, μεταβαλλόταν. Συνέπεια αύτού εΐναι νά έχουμε κατά καιρούς διαφορετικό άριθμό Βοι­ωταρχών. Οί άρχαΐες πηγές μάς πληροφορούν σχετικά μέ τό ζήτημα αυτό. Έτσι, άπό τόν Θουκυδίδη (IV, 91: «καί επειδή άπό πασών τών πόλεων παρήσαν καί ήσθάνοντο τούς ’Αθηναίους προχωρούντας επ ’ οίκον, τών άλλων Βοιωταρχών, οί είσίν ενδεκα...») μαθαίνουμε ότι οί Βοιωτάρχες κατά τή μάχη τοΰ Δηλίου (424 π.Χ.) ήταν έντεκα.

Τό 371 π.Χ., κατά τή μάχη στά Λεΰκτρα, πληροφορούμαστε άπό τόν περιηγητή Παυ­σανία (IX 13.6-7) πώς ό άριθμός τών Βοιωταρχών ήταν εφτά, ενώ κατά τή μάχη τών Θερμοπυλών ήταν τέσσερις. Γιά τήν περίπτωση τής μάχης τών Θερμοπυλών, ίσως ό άριθμός νά ήταν περιορισμένος έξαιτίας τοΰ ότι ή συμμετοχή τών Βοιωτικών πόλεων στή μάχη ήταν άκούσια (εκτός άπό τίς Θεσπιές πού προσφέρθηκαν μέ τή θέλησή τους) καί είναι πιθανό νά μή στάλθηκαν όλοι οί Βοιωτάρχες εκεί.

Ά πό τόν Ηρόδοτο (IX, 15) μαθαίνουμε ότι οί Βοιωτάρχες υπήρχαν πρίν άπό τούς περσικούς πολέμους καί ή Βοιωτική ομοσπονδία άπό τόν 8ο π.Χ. αί. Γιά τήν 'ίδρυση τής Βοιωτικής ομοσπονδίας καί γιά τήν εκλογή τών πρώτων Βοιωταρχών δέν έχουμε άκρι- βεΐς πληροφορίες. Εΐναι ενδεχόμενο, ή ίδρυση τής Βοιωτικής Όμοσπονδίας νά άνάγε- ται στά χρόνια τής επικράτησης τών Άρναίων Βοιωτών.

’Επίσης, ό οργανισμός τ?\ς Όμοσπονδίας θεωρείται έργο τοΰ Φιλολάου, νομοθέτη τής Θήβας, άπό τό μεγάλο γένος τών Βακχιαδών τής Κορίνθου.

Οί Θηβαίοι, κατ’ εξαίρεση, είχαν δύο Βοιωτάρχες καί τό πρόβλημα άπασχόλησε τούς μελετητές. Ωστόσο, πειστική άπάντηση δέν έχει δοθεί. Δύο σοβαρές υποθέσεις, άλλά πάντως υποθέσεις, έχουν διατυπωθεί. Ή μία θεωρεί ότι ό δεύτερος Βοιωτάρχης τών Θηβών άντιπροσώπευε τίς πόλεις πού είχαν χάσει τήν αύτονομία τους καί ήταν υποτε­λείς στούς Θηβαίους. Ή δεύτερη υπόθεση θεωρεί ότι τό προνόμιο τών δύο Βοιωταρχών γιά τή Θήβα σχετίζεται μέ τήν κυρίαρχη θέση πού είχε ή πόλη στήν 'Ομοσπονδία.

Ό Πλούταρχος μάς δίνει τήν πληροφορία (Πελοπ. 13) ότι όταν ό Πελοπίδας άπε- λευθέρωσε τή Θήβα ή πόλη εξέλεξε τρεις Βοιωτάρχες, χωρίς όμως νά μάς πληροφορεί γιά τούς βοιωτάρχες τών υπόλοιπων πόλεων. Πολλοί υποθέτουν ότι, σέ κρίσιμες ίστο-

Συλλογή ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΛΕΒΑΔΕΙΑΣ

ρικές εποχές, οί πόλεις τοΰ Κοινοΰ τών Βοιωτών εξέλεγαν αυξημένο αριθμό βοιο> ταρχών.

Ή εκλογή τών βοιωταρχών γινόταν άπό τήν εκκλησία (: συγκέντρωση) τής πόλης πού άντιπροσώπευε. Ή εποχή τής εκλογής ήταν ή άρχή τοΰ Θηβαϊκοΰ έτους (κατά τό χειμερινό ήλιοστάσιο). Ή θητεία τών βοιωταρχών ήταν ένιαύσία. (ετήσια) καί οί παρα­βάτες τιμωρούνταν άπό τήν πόλη τους μέ θάνατο. Έχουμε, δμως, τήν περίπτωση τοΰ Επαμεινώνδα καί τοΰ Πελοπίδα, πού παρέβησαν τά ίσχύοντα χωρίς νά τιμωρηθοΰν άπό τήν πόλη τους. "Οταν λογοδότησαν, ή πόλη έκρινε δτι ή υπέρβασή τους είχε κίνη­τρο τό συμφέρον τής πατρίδας. Καί τούς άπάλλαξε άπό κάθε ένοχή.

Κάθε βοιωτάρχης ήταν στρατιωτικός άρχηγός τοΰ στρατοΰ τής πόλης του. Ό ταν εκλε­γόταν καί άναλάβαινε τήν εξουσία τοΰ βοιωτάρχη, οδηγούσε τό στρατό τής πόλης του δπου ήταν συγκεντρωμένες δλες οί στρατιωτικές δυνάμεις τής ομοσπονδίας. Ό λοι οί βοι- ωτάρχες άπαρτίζανε πολεμικό συμβούλιο καί έπαιρναν τίς άποφάσεις κατά πλειοψηφία.

Στίς πολεμικές έπιχειρήσεις κάθε βοιωτάρχης διεύθυνε τό στρατό τής πόλης του, ενώ τή γενική άρχιστρατηγία τήν είχε ό ένας άπό τούς βοιωτάρχες τής Θήβας. Οί βοιω- τάρχες είχαν υπό τίς διαταγές τους τόν ίππαρχο τοΰ Κοινοΰ τών Βοιωτών καί τόν διοι­κητή τοΰ Ίεροϋ Λόχον, δπως μαθαίνουμε άπό τόν Πλούταρχο (Πελοπ. 20). Πάνω άπό τή δικαιοδοσία τών βοιωταρχών ήσαν οί 4 βουλές τών βοιωτών στίς όποιες έδιναν λόγο οί βοιωτάρχες γιά τίς άποφάσεις τους, δπως μάς πληροφορεί ό Θουκυδίδης (V, 38.2). Αύτές οί 4 βουλές είχαν «άπαν τό Κϋρος», δπως ρητά λέει ό Θουκυδίδης: «πρίν δέ τούς όρκους γενέσθαι οί βοιωτάρχαι έκοίνωσαν ταΐς τέσσαρσι βουλαΐς τών Βοιωτών ταϋτα, αιπερ άπαν τό κϋρος εχουσι, καί παρήνουν γενέσθαι όρκους ταΐς πόλεσιν, όσαι βούλο­νται έπ ’ ώφελίςι σφίσι ξυνομνϋναι».

Πρόβλημα, ώστόσο, παραμένει ή ύπαρξη 4 βουλών στό Κοινό τών Βοιωτών, ό άριθ- μός τών βουλευτών τής κάθε μιας καί ό χρόνος θητείας τών βουλευτών.

Γιατί ήσαν 4 οί βουλές; Υποστηρίχτηκε ή γνώμη δτι ή Βοιωτία ήταν διαιρεμένη σέ 4 τμήματα, πού τό καθένα είχε τή δική του βουλή. "Αλλη άποψη κάνει λόγο γιά 4 ειδικά τμήματα στά όποια κατανέμονται τά ζητήματα τοΰ Κοινοΰ τών Βοιωτών καί τό καθέ­να άπό αυτά διεύθυνε μία άπό τίς 4 βουλές. 'Όταν οί περιστάσεις ήταν κρίσιμες, οί 4 βουλές ενώνονταν. Οί βουλές αύτές συνέρχονταν στό ιερό τής Ίτωνίας Αθήνας, πού ήταν κοντά στίς Άλαλκομενές.

Ό Παυσανίας (IX, 34.1) λέει ρητά δτι σ’ αυτό τό ιερό συνίασιν οί βοιωτοί σύλλογον.Στά χρόνια τής Ρωμαιοκρατίας ό οργανισμός τής όμοσπονδίας τροποποιήθηκε. Ό

επικεφαλής τοΰ Βοιωτικοΰ Κοινοΰ είχε τόν τίτλο «άρχων εν Κοινώ Βοιωτών» ή «άρχων Βοιωτοΐς». Κατά κανόνα ήταν Θηβαίος. Ό «άρχων Βοιωτοΐς» ήταν ό επώνυ­μος άρχων τοΰ Κοινοΰ τών Βοιωτών. ΤΗταν πρόεδρος τών βουλών καί, παράλληλα, άσκοΰσε καί κάποια θρησκευτικά καθήκοντα.

Φυσικά, εκτός άπό τούς Βοιωτάρχες, κάθε βοιωτική πόλη είχε καί άλλους άρχοντες, δηλ. ξεχωριστή εσωτερική διοίκηση, πού ό οργανισμός της ήταν δμοιος μέ τόν οργανι­σμό τών άλλων πόλεων πού άνήκαν στή βοιωτική ομοσπονδία.

Συλλογή ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΛΕΒΑΔΕΙΑΣ

Αυτό ισχυε όχι μόνο γιά τίς βοιωτικές πόλεις αλλά καί γιά ξένες πόλεις πού εντάσ­σονταν στή βοιωτική ομοσπονδία.

Γνωστό είναι δτι τό άρχαιότατο πολίτευμα κάθε ελληνικής πόλης ήταν ή απόλυτη κληρονομική μοναρχία. Αύτό ΐσχυε, βέβαια, καί γιά τίς βοιωτικές πόλεις. Ή έννοια από­λυτος ΐσχυε γιά θρησκευτικά καί πολεμικά έργα, βέβαια. Ή έσωτερική διοίκηση κάθε πόλης βρισκόταν στά χέρια τών αριστοκρατών. Οί νόμοι τοΰ Φιλολάου στή Θήβα, οί πρώτοι νόμοι στή Βοωτία, ήταν άριστοκρατικοί, ένώ στίς Θεσπιές γιά πολλά χρόνια κατείχαν τήν εξουσία οί άπόγονοι εφτά οικογενειών, πού, δπως πίστευαν, οί ρίζες τους έφταναν ώς τόν Ηρακλή. Σύμφωνα μέ τό μύθο, οί κόρες τοΰ μυθικοΰ βασιλιά τής πόλης Θέσπιου κοιμήθηκαν μέ τόν ήρωα Ηρακλή. "Ετσι, ή γενιά του κρατοΰσε γιά χρόνια.

Οί Πλαταιείς, άντίθετα, είχαν δημοκρατικά φρονήματα. Άλλωστε, ήσαν ιωνικής καταγωγής. Γι’ αύτό αποσχίστηκαν άπό τούς Βοιωτούς καί προσχώρησαν στή συμμα- χία τών Αθηναίων.

Στή Βοιωτία παρατηροΰμε δτι κάθε φορά πού επικρατούσαν ξένοι, άναδεικνύονταν περισσότερο τό δημοκρατικό πολίτευμα.

Μετά τό 456 π.Χ. (μάχη στά Οίνόφυτα), πού νίκησαν οί Αθηναίοι, στή Βοιωτία έγκαθιδρύθηκαν δημοκρατικά πολιτεύματα μέχρι τό 447, οπότε οί Αθηναίοι εκδιώχτη­καν άπό τή Βοιωτία.

Σέ κάθε βοιωτική πόλη άνώτατος άρχοντας ήταν ό επώνυμος άρχων. Ούσιαστικά δέν είχε δύναμη πολιτική. Ή ταν κατά κάποιο τρόπο ό ένσαρκωτής τής βασιλικής εξου­σίας, πού εΐχε έκλείψει πλέον. Τηρουμένων τών άναλογιών, θά λέγαμε δτι ό επώνυμος άρχων ήταν κάτι άντίστοιχο μέ ένα σημερινό πρόεδρο προεδρευομένης δημοκρατίας.

Αντιπροσώπευε τήν πόλη του σέ κάθε θρησκευτική τελετή καί σέ κάθε θυσία. Στή Θήβα ό επώνυμος άρχων εκλεγόταν διά κυάμου. Καί λεγόταν κυαμιστός. Στίς επίσημες έμφανίσεις φοροΰσε στεφάνι στό κεφάλι καί στό χέρι κρατοΰσε δόρυ. Στή Χαιρώνεια ό άρχων δέν επιτρεπόταν νά κρατάει δπλα ούτε νά βγαίνει έξω άπό τά δρια τής πόλης του.

Στίς Πλαταιές φοροΰσε λευκή στολή καί άπαγορευόταν νά κρατάει ξίφος. Μόνο κατά τήν έπέτειο τής μάχης τών Πλαταιών ό άρχων φοροΰσε κόκκινη στολή καί εΐχε κρεμασμένο στό πλευρό του ξίφος στή διάρκεια τής τέλεσης τοΰ θρησκευτικού μνημο­σύνου πού γινόταν πρός τιμήν τών πεσόντων Ελλήνων. Τότε, τήν ώρα τής σπονδής φώναζε: «Προπίνω τοίς άνδράσι τοΐς υπέρ τής έλευθερίας τών Ελλήνων άποθα.νοϋσι».

Οί άλλοι άρχοντες, μετά τόν επώνυμο, ήσαν ή συναρχία τών πολεμάρχων (πού ό άριθμός τους ποίκιλλε κατά πόλεις), οί κατόπται (ή κατάσκοποί, δπως τούς λέει ό Ησύχιος), οί ταμίαι καί οί συνήγοροί. Επίσης, ιδιαίτερη άρχή σέ κάθε πόλη ήταν οί δικαστές, πού στά χρόνια τοΰ Επαμεινώνδα ήσαν κληρωτοί, δπως μαθαίνουμε άπό τόν Παυσανία: καί δίμην μεν έφυγεν (ό Επαμεινώνδας) υπέρ θανάτου, διότι έβοιωτάρχη- σεν έξήκοντος ήδη τοΰ χρόνου· λέγονται δέ οί δικάζειν λαχόντες ουδέ άρχήν περί αύτοϋ θέσθαι τήν ψήφον (Παυσ. IX. 14.7).

Σέ κάθε πόλη, δμως, ή ύπέρτατη άρχή ήταν ή βουλή καί ό δήμος.Οί άμφισβητίες, βέβαια, πάντα ρωτάνε: ποιά βουλή καί ποιός δήμος.

Συλλογή ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΛΕΒΑΔΕΙΑΣ

Η ΛΙΒΑΔΕΙΑ ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 18ου ΑΙΩΝΑ(Άπό τό βιβλίο του κ. Γιάννη Λ. Λάμπρου “ΛΙΒΑΔΕΙΑ. Ή νεράιδα τον Ελικώνα”)

Ό Ονίλιαμ Μάρτιν Λικ, βρετανός αξιωματικός καί τοπογράφος έπισκέφθηκε 1904 τήν Ελλάδα, μέ εντολή τον βρετανικού υπουργείου εξωτερικών γιά νά καταγ( ψει καί νά συγκεντρώσει στοιχεία γιά τήν τονρκοκρατούμενη Ελλάδα τής περιόί αντής. Ό Λίκ παρέμεινε στήν Λιβαδειά, γνώρισε τούς τοπικούς προύχοντες καί πε γράφει τήν πόλη παρέχοντάς μας σημαντικές πληροφορίες. Παραθέτονμε τό κείμι πού άναφέρεται στήν Λιβαδειά σέ μετάφραση Χρήστου Σταθάκου.

ΛΙΒΑΔΕΙΑΉ πόλη τής Λιβαδειάς έχει επιβλητική εμφάνιση άπό τά βόρεια, συνθέτοντας έ·

σκηνικό όμορφο καί μοναδικό. Τά περισσότερα σπίτια της περιστοιχίζονται ά: κήπους καί έτσι καταλαμβάνουν μεγάλο χώρο πάνω σέ κάποιες άπότομες πλάγιέ στούς πρόποδες ενός άπόκρημνου υψώματος πού στεφανώνεται μέ ένα κατεστραμμέλ κάστρο πού λέγεται ότι χτίστηκε άπό τούς Καταλανούς. Αύτό τό ύψωμα άποτελει μι άπότομη, βόρεια άπόληξη τοΰ όρους Έλικώνα καί χωρίζεται πρός τά άνατολικά άπ παρόμοιους λόφους μέ ένα χείμαρρο, πού άναβλύζει άπό τό βουνό άνάμεσα σέ ψηλοί γκρεμούς καί πέφτει μέ μεγάλη ταχύτητα πάνω σέ ένα βραχώδες μέρος, άφοΰ διασχίσι τό κέντρο τής πόλης. Είναι ή άρχαία Έρκυνα. Πάνω άπό τό κάστρο τό τοπίο είναι γενι κά ξερό. Ή κύρια παροχή νεροΰ γίνεται άπό κάποιες πηγές στό νότιο άκρο τής πόλη καί κάτω άπό τήν άνατολική πλευρά τοΰ κάστρου. Ά πό εκεί γίνονται παροχετεύσεις σ όλα τά μέρη τής πόλης καί στούς κήπους πού περιζώνουν τά σπίτια. Υπάρχουν έπίσηι πηγές σέ πολλά μέρη σ’ αύτή τήν πλευρά, ετσι ώστε όλη αύτή ή υπερβολή σέ νερό, σι συνδυασμό καί μέ τό φυσικό καταφύγιο πού δημιουργούν τά βουνά πού κρέμονται άπ( πάνω, νά κάνει τόν αέρα τό καλοκαίρι, στό βόρειο μέρος τής πόλης, γιά κάνα δύο ώρες τό πρωί καί τό βράδυ, εύχάριστα δροσερό, όπως τό βίωσα τήν τελευταία φορά ποί ήμουν στήν Λιβαδειά.

Τά ϊδια αυτά βουνά ώστόσο, άν έξαιρέσει κανείς τό άεράκι πού φυσάει συχνά, κάνουν τή θερμοκρασία πολύ υψηλή, ενώ τό χειμώνα δημιουργούν υγρασία στερώντας άπό τήν πόλη τίς άκτίνες τού ήλιου. Πρός τό παρόν, ό ήλιος δέν ζεσταίνει οΰτε τά χαμηλότερα σημεία τής πόλης μετά τίς δύο τό μεσημέρι. Έξαιτίας αύτών τών συν­θηκών, τό κλίμα δέν θεωρείται εύχάριστο ή ύγιεινό. Λέγεται, δέ, ότι τό καλοκαίρι, λόγω τών άναγκών γιά έξαερισμό, οί βλαβερές αναθυμιάσεις τών ποτιστικών χωραφιών μέ βαμβάκι καί ρύζι γίνονται παντοΰ αισθητές, άν καί άπέχουν κοντά 3 χλμ. Ά πό τό βόρειο τμήμα τής πόλης. Ή Βελίτσα, πού έχει παρόμοια θέση καί θέα, επηρεάζεται άπό τό γειτονικό βουνό μέ τόν ίδιο τρόπο καί εκεί τό χωριό ήταν στήν σκιά άκόμα καί πρίν

Συλλογή ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΛΕΒΑΔΕΙΑΣ

άπό τή μία τό μεσημέρι. Ή άλήθεια εΐναι ότι όλες οί άρχαΐες πόλεις της Λωρίδας, τής Φωκίδας καί τής Βοιωτίας, πού καταλάμβαναν τίς ισχυρές καί άλλοτε προνομιούχες θέσεις κάτω άπό τίς βόρειες πλευρές τοΰ Παρνασσοΰ καί τοΰ Έλικώνα, βίωναν τά ίδια προβλήματα καί είχαν τό ίδιο κλίμα τό χειμώνα, όπως σημειώνει καί ο Παυσανίας ειδικά γιά τή Λιλαία.

Ή Λιβαδειά έχει ενα γενικότερο άέρα χλιδής σέ σχέση μέ όλα τά άλλα μέρη στή νότια Ελλάδα, χωρίς νά εξαιρούνται καί τά ’Ιωάννινα. Αύτό οφείλεται στό μικρό άριθμό Τούρκων, πού γενικά δέν είναι μόνον οί ίδιοι φτωχοί, άλλά καί αιτία φτώχειας γιά τούς άλλους. Έκεΐ Οφείλεται εν μέρει καί ή κατασκευή τών μεγάλων ελληνικών σπιτιών, τά όποια έχοντας εύρύχωρα δωμάτια καί εξώστες, σύμφωνα μέ τό τούρκικο στίλ, φαίνε­ται ότι χτίζονται προωθώντας τήν πόλη πρός τόν άπότομο γκρεμό τοΰ λόφου. Μπορεί νά παρατηρηθεί, ώστόσο, ότι αυτή ή άρχιτεκτονική, άποτέλεσμα τής έλληνικής ματαιο- δοξίας πάντα έτοιμης νά μιμηθεΐ τό τουρκικό μεγαλείο, άν καί εύχάριστη τό καλοκαί­ρι, δέν ταιριάζει σέ ένα μέρος όπου ό χειμώνας εΐναι μεγάλος καί βαρύς. Υπάρχουν περίπου χίλια πεντακόσια σπίτια στήν πόλη, άπό τά όποια μόνο τά εκατόν τριάντα εΐναι τουρκικά. Τό πιό ευδιάκριτο σημείο στήν πόλη εΐναι ένας πύργος μέ ένα ρολόι. Στήν περιοχή υπάρχουν εβδομήντα χωριά, άπό τά όποια τά μεγαλύτερα εΐναι τό Δαδί καί ή ’Αράχοβα. Τό Ξεροχώρι, ή Φίλα καί πολλά άλλα στήν Εύβοια έχουν καταχωρισθεΐ στό βιλαέτι, καθώς επίσης καί ό Κάλαμος, καί κάποια άλλα στήν ’Αττική. Ή ομηρική Μήδεια βρισκόταν σύμφωνα μέ τόν Παυσανία σέ ένα ύψωμα άπ’ όπου οί κάτοικοι, υπό τήν καθοδήγηση τοΰ Λέβαδου, ενός ’Αθηναίου, μετακινήθηκαν σέ χαμηλότερο σημείο καί έκεΐ έκτισαν μία πόλη πού τής έδωσαν τό όνομα Λιβαδειά. Φαίνεται δηλαδή ότι ή Μήδεια βρισκόταν στήν πλευρά τοΰ κάστρου καί πρός τό δυτικό τμήμα τής καινούριας πόλης. Στήν άνατολική της πλευρά περιβαλλόταν άπό τήν Έρκυνα, ενώ ή Λιβαδειά καταλάμβανε τό χαμηλότερο μέρος τής σημερινής πόλης. Εΐναι δύσκολο νά πιστέψει κανείς ώστόσο ότι τό κάστρο δέν ήταν ποτέ μέρος τής άρχαίας πόλης μιά καί ήταν τόσο σημαντικό γιά τήν άσφάλειά της. Οί μόνες άρχαιότητες εΐναι κάποιες τετράγωνες ελληνικές πέτρες στά τοιχώματα τοΰ κατεστραμμένου κάστρου, καί λίγες επιγραφές καί άρχιτεκτονικά κομμάτια διάσπαρτα στήν πόλη.Αυτή ή ισχυρή καί πλούσια σέ νερό πόλη, πού πάντα εΐχε μεγάλο πληθυσμό, έχει έπιδοθεΐ σέ τόσες πολλές άνακατασκευές μέ βάση τά άρχαΐα υλικά ώστε τίποτα πλέον δέν έχει παραμείνει στή θέση του.

Ή Λιβαδειά σάν βακούφι διοικεΐται άπό βοεβόδα πού εκμισθώνει τά εισοδήματα άπό τήν διαχείριση τών βασι­

Συλλογή ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΛΕΒΑΔΕΙΑΣ

λικών τζαμιών (της Πύλης). "Η πιό συχνά άπό βεκίλη ή άντιπρόσωπο, στόν όποιο ό βοεβόδας δίνει άναφορά. Ό Τούρκος πού τώρα κατοικεί στη Λιβαδειά είναι άντιπρό- σωπος, άλλά συλλέγει ό ίδιος καί έκμεταλλεύεται τούς φόρους. Ή δημοτική εξουσία μοιράζεται άνάμεσα σέ τρεις κυρίαρχες ελληνικές οικογένειες, άπό τίς όποιες ή πρώτη τοΰ Γιάννη Χονδροδήμα ή Λογοθέτη, έξαιτίας τοΰ άξιώματός του στήν εκκλησία. Ό λες οί ύποθέσεις τής πόλης περνοΰν άπό τά χέρια ένός γραμματικού πού τόν ορίζουν οί παραπάνω άρχοντες. Οΰτε ό Τοΰρκος βοεβόδας οΰτε ό καδής (ίεροδικαστής) άνακα- τεύονται, εκτός καί άν ή υπόθεση άφορά Τοΰρκο Ειδικά ό πρώτος άπέχει ολοκληρωτι­κά, καθώς φοβάται μήπως χάσει τά συνηθισμένα δώρα πού παίρνει άπό τούς Έλληνες, καθώς καί τά άποτελέσματα τών διαμαρτυριών τους στήν Κωνσταντινούπολη. Ή κύρια άσχολία του είναι νά συλλέγει τούς φόρους τοΰ σουλτάνου, πού δίνονται πρός τό παρόν στά τρία παραπάνω πρόσωπα γιά 2500 γρόσια τό χρόνο. Αύτοί οί φόροι είναι τό μιρί, ή δεκάτη ή άβαρέση ή φόρος στήν προσωπική περιουσία, καί τό χαράτσι ή κεφα- λικός φόρος.

Τό πρώτο υπενοικιάζεται σέ μερίδια κάθε χρόνο. Αύτοί πού τό εκμισθώνουν επι­σκέπτονται τά χωριά τόν καιρό τοΰ θερισμοΰ καί παίρνουν τό μερίδιό τους, πού γιά τά χωράφια πού ανήκουν στούς “Ελληνες είναι περίπου τό ένα όγδοο. Ό ,τ ι άπομείνει μοι­ράζεται σέ άναλογία δύο τρίτων άνάμεσα στόν ιδιοκτήτη καί σέ αυτόν πού έχει τήν άπο- θήκη καί προμηθεύει τό σπόρο τοΰ καλαμποκιού. Οί θεριστές πληρώνονται κυρίως σέ είδος δηλαδή, ή μιά συμφωνημένη ποσότητα, τήν ημέρα, ή τό ένα δέκατο τής σοδειάς: ό,τι μένει είναι τό μερίδιο τοΰ μεταπράτη καί μοιράζεται σέ ισότιμα μερίδια. ’Αρκετές φορές τήν δεκάτη έκμεταλλεύεται ό "Ελληνας ιδιοκτήτης, άλλά σ’ αύτήν τήν περίπτωση τό μερίδιό του άπό τό θερισμό είναι δεκαεφτά εικοστά τέταρτα. Μερικά χωράφια στή Λιβαδειά είναι τοΰ σπαχή [ιππέα τοΰ όθωμανικοΰ στρατοΰ] καί τά διατηρεί καθ’ όλη τήν διάρκεια τής φεουδαρχικής θητείας άπό τόν καιρό τής κατάκτησης. Αύτά άποδί- δουν λιγότερο δεκάτη στό σπαχή άπ’ ό,τι τά ελληνικά χωράφια στόν εκμεταλλευτή τοΰ βακουφιοΰ. Συνήθως νοικιάζονται άπό "Ελληνες τής Λιβαδειάς και καλλιεργοΰνται όπως τά άλλα.

Τυχαίνει μερικές φορές οί τελευταίοι νά έχουν καί αύτά τοΰ σπαχή, καί συμβαίνει ενίοτε ό Έλληνας νά έχει τή θέση τοΰ σπαχή στό χωριό. Συνήθως, όμως, αύτά τά χωρά­φια βρίσκονται στά χέρια τών ’Αλβανών στρατιωτών, πού τά θεωροΰν ώς ένα καλό τρόπο γιά νά μαζεύουν άποθέματα, όπως οί σπαχήδες, πέρα άπό τή δεκάτη, πού σύμ­φωνα μέ τό έθιμο άντιστοιχεΐ σέ ένα γρόσι τό χρόνο γιά κάθε ένήλικο άνδρα καί μισό γρόσι γιά κάθε άγόρι στό χωριό, σύν μιά συγκεκριμένη μερίδα φαγητοΰ, πού πάντα παίρνουν οί ’Αλβανοί γιά τή συντήρησή τους, καί άλλα προνόμια πού ή θέση τοΰ μου­σουλμανικού στρατιώτη τούς προσφέρει.

Μερικές φορέ τυχαίνει ό σπαχής νά μένει στήν περιοχή καί νά μήν εισπράττει τήν δεκάτη - παρά μόνο τό φέουδο καί ό,τι άλλο μπορεί νά άποσπάσει έκβιαστικά. Ό φτω­

Συλλογή ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΛΕΒΑΔΕΙΑΣ

χός Έλληνας χωρικός, καθώς είπα καί πρίν, δέν παίρνει παρά ψίχουλα άπό τή γή πού κατέχουν οί ομόθρησκοί του. "Αν καί σπάνια μπορεί νά καταφέρει ένα τίμιο παζάρεμα γιά τό μερίδιό του στήν παραγωγή, γενικώς πρέπει καί άπ’ αύτό νά δίνει τόν υπέρμετρο τόκο πού ό "Ελληνας ιδιοκτήτης γής ή ό σπαχής τόν έχουν άναγκάσει νά δίνει, άφού τοΰ έχουν δημιουργήσει τήν άνάγκη νά δανειστεί: μέ λίγια λόγια δέν βρίσκεται σέ καλύτερη θέση άπό έναν έργάτη σέ ένα τουρκικό τσιφλίκι. Ή δυστυχία του ολοκληρώνεται, επειδή ή άνώτερη τάξη τών Ελλήνων στή Λιβαδειά είναι τόσο προκλητική καί άναίσθητη πρός τούς κατωτέρους της, όσο ζηλεύονται μέ κακεντρέχεια καί μεταξύ τους. Ά ν καί δέν μπο­ρούμε νά άρνηθοΰμε τό γεγονός ότι ταυτόχρονα διαθέτουν όλη τή φιλοξενία, τήν έξυ- πνάδα καί τήν κοινωνική προδιάθεση τοΰ λαοΰ, καί άντίθετα πρός τούς θησαυρίζοντες Ε βραί­ους καί Αρμένιους, γενι­κά ζοΰν τή ζωή τους.

Τόν Ά,λή πασά τόν φοβοΰνται στήν Λιβαδειά π ιό πολύ άπ’ ότι τήν Πύλη. Καί προσφέρονται νά στείλουν κάθε άνοιξη μία άντιπροσωπεία άπό άρχοντες στά ’Ιωάννινα μέ δώρο πού άνέρχεται στά 100 γρόσια. Λίγο καιρό πρίν, ό Αλή πασάς προσπάθησε νά κατακτή­σει τό Δαδί, άλλά μέ τήν παρέμβαση τών άρχηγών τής Λιβαδειάς ή κατα­στροφή τής άνερχόμενης αυτής κοινότητας άπο- φεύχθηκε προσωρινά. Οί επιδιώξεις του, ώστόσο,τείνουν νά αύξάνονται , , , Λ „ . , 4 . ,

Κορη απο την Λιβαδεια, Λιθογραφία του C. Motte βασει σχεδίου τουπρός αυτήν τήν κατεύθυν- ζωγράφ0υ [ Dupre. Ό Dupre όταν έπισκέφθηκε τήν Ελλάδα πέρασεση, ένώ ό γ ιό ς του, Βελής, άπό τήν Λιβαδειά τόν Λπρίλη τοΰ 1819 καί διανυκτέρευσε στό σπίτιπρόσφατα κατέκτησε τήν τοΰ ΛοΥοθ^ ’ έ™ς άπό τούς προύχοντες τής Λιβαδειάς. Μία άπό τίς

^ κόρες του Λογοθέτη του προκαλεσε τοσο ενοιαφερον και τον ενεπνευσεέπαρχία τής Αταλάντης, ώστε τήν άπαθανάτισε. ’Αρχείο Ά ρη Ρούσαρη

Συλλογή ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΛΕΒΑΔΕΙΑΣ

ΣΠΥΡΟΣ Δ. ΛΟΥΚΑΤΟΣ Δρ. Ιστορικός

Η ΕΠΑΝΑΠΕΑΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΑΕΙΒΑΑΕΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΗΜ. ΥΨΗΛΑΝΤΗ ΚΑΙ

Η ΑΝΑΖΩΠΥΡΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΣΤΕΡΕΑ

Νοέμβρης 1828 - Σεπτέμβρης 1829

(ΕΠΕΤΗΡΙΣ “Ε.Β.Μ.”, Τόμος A τεύχος β )

Ά πό τούς βασικότερους στόχους τοΰ Ίω. Καποδίστρια, έπειτα άπό τήν κάθοδό του στήν Ελλάδα τόν Γενάρη 1828 ώς Κυβερνήτη τής χώρας, ήταν καί ή άναζωπύρωση τών επαναστατικών δραστηριοτήτων, όπου αύτές είχαν άτονήσει ή καμφθεί επικίνδυνα, καί κατά κύριο λόγο στή Στερεά Ελλάδα. Αύτή ή άναζωπύρωση θά ένίσχυε θετικά τή δια­πραγματευτική του θέση μέ τίς Μ. Δυνάμεις, τίς λεγόμενες «Προστάτιδες», στό βασικό θέμα γιά τό μέλλον τής χώρας, πού συνίστατο στόν καθορισμό τών όρίων τοΰ νεοελλη- νικοΰ κράτους. Γιά τήν πραγματοποίηση αύτοΰ τοΰ στόχου ένίσχυσε τήν εκστρατεία, πού ήδη είχε άρχίσει πρίν άπό τήν κάθοδό του, τοΰ γάλλου συνταγματάρχη Φαβιέρου στή Χίο1, καθώς καί τήν εκστρατεία πρός τήν Κρήτη2 καί ό,τι άφοροΰσε τήν άναζωπύρωση τής επανάστασης στή Στερεά Ελλάδα, παράλληλα δέ μέ τή συγκρότηση άνάλογων έκστρατευτικών σωμάτων διόρισε τόν Church άρχιστράτηγο τής εκστρατείας πρός τήν Δυτική Στερεά καί τόν Δημ. Ύψηλάντη στρατάρχη τής εκστρατείας πρός τήν Ανατολι­κή Στερεά. Ό τελευταίος αύτός άπό τήν εποχή τοΰ διορισμοΰ του καί έως τόν πλήρη τερ­ματισμό τής άποστολής του διατήρησε πυκνότατη άλληλογραφία μέ τόν Ίω. Καποδί- στρια, σχετική μέ τά πρακτικά τών ενεργειών καί δραστηριοτήτων του, άπό τήν οποία ίδαίτερη ιστορική σημασία έχουν οί «άξιωματικές» εκθέσεις τών πεπραγμένων τών πολεμικών του επιχειρημάτων, γραμμένες άπό τόν γραμματέα του, τόν γνωστό παράγο­ντα τοΰ άγώνα τής Εθνικής μας Ανεξαρτησίας καί επίλεκτο ιστοριογράφο τοΰ Ίω. Φιλήμονα. Ά πό αύτές τίς εκθέσεις άλλες είναι άνέκδοτες καί σώζονται στά Γενικά Αρχεία τοΰ Κράτους καί άλλες έχουν δημοσιευτεί στήν «Γενική Εφημερίδα τής Ελλά­δος» τών ετών 1828 καί 1829. Μέ βάση αύτές τίς εκθέσεις σέ συνδυασμό καί μέ άλλες πηγές τοΰ άγώνα είναι δυνατόν να ίστορηθοΰν τά πολεμικά επιχειρήματα τοΰ Δημ. Ύψηλάντη καί τών χιλιαρχιών του στήν Ανατολική Στερεά κατά τά έτη αύτά καί νά πραγματοποιηθεί, κατά τό άκόλουθο διάγραμμα, ή ιστορική άναπαράσταση γεγονότων, τά όποια άποτέλεσαν αποφασιστική καμπή σέ ό,τι άφορά στόν καθορισμό τών όρίων τής έπαναστατημένης χώρας μας ώς ελεύθερου κράτους.

Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΛΕΙΒΑΔΙΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΝΑΦΗ ΠΡΟΣ ΑΥΤΗΝ ΓΕΓΟΝΟΤΑ. Τό Στεβενίκο ό Δημ. Ύψηλάντης, έπειτα άπό τήν κατάληψή του άπό τίς δυνάμεις του, κατέστησε προσωρινό κέντρο τών ενεργειών του, άπό εκεί δέ έκίνησε τήν Δ" χιλιαρχία μέ διοικητή τόν χιλίαρχο Γ. Δυοβουνιώτη ένάντια στό Δίστομο, στό στένω­

Συλλογή ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΛΕΒΑΔΕΙΑΣ

μα Ζεμενοϋ καί στό μοναστήρι τοΰ Όσίου Λουκά12. Οί έκεΐ εχθρικές δυνάμεις, πού ανέρ­χονταν περίπου σέ 250 άνδρες, μπροστά στήν ορμητική δύναμη καί όρμή τών άνδρών τοΰ Γ. Δυοβουνιώτη αναγκάστηκαν νά παραδοθοΰν μέ συνθήκες στίς 2/14 Νοέμβρη 1828 μέ τούς δρους τής ελεύθερης εξόδου τους καί άπό τίς τρεις θέσεις, πού κατείχαν, πρός τήν Λειβαδιά καί τής διατήρησης άπό αύτούς καί μεταφοράς τών δπλων καί τής κινητής περιουσίας τους. Στήν κυριότητα τών δυνάμεων τοΰ Δημ. Ύψηλάντη περιήλθαν δύο εχθρικά κανόνια καί μερικά πολεμοφόδια, μέρος δέ άπό αύτά ενδυνάμωσε τίς θέσεις, πού κατέλαβαν.

Ή νικηφόρα γιά τίς ελληνικές δυνάμεις έκβαση τών επιχειρήσεων κατά Διστόμου, στενώματος Ζεμενοΰ καί μονής τοΰ Όσίου Λουκά άνοιξε πιά οριστικά τό δρόμο στό έκστρατευτικό σώμα πρός Λειβαδιά. Ώ ς πρώτη ενέργεια τοΰ Δημ. Ύψηλάντη πρός τήν κατεύθυνση αύτή ήταν ή διαταγή πρός τόν Βάσο Μαυροβουνιώτη νά λάβει «θέσιν πολε­μικήν» στή Γρανίτσα μέ τή δύναμη τών δύο πεντακοσιαρχιών, πού είχε στίς διαταγές του, καί μέ τό ιππικό σώμα. Μιά δεύτερη, έπί τοΰ προκειμένου, ενέργεια τοΰ στρατάρχη ήταν νά γράψει πρός τόν Μουχουρδάρ Λγάν τής Λεβαδιάς δτι είχε άμετάτρεπτη άπό- φαση νά εισβάλει στήν πόλη καί δτι δεχόταν «τήν έντιμον άναχώρησίν του» πρός άπο- φυγή κάθε αιματοχυσίας, ενώ ταυτόχρονα τοΰ δινόταν προθεσμία 6 ωρών γιά νά πάρει τή σχετική άπόαφσή του. Ό Ίσούφης Μουχουρδάρ ’Αγάς ζήτησε προθεσμία 5 ήμερών γιά τήν καταφατική άπάντησή του στηριζόμενος στα άσφαλή οχυρώματα τής Λειβαδει- άς, στήν άναγκαία γ ι’ αύτόν καί τίς δυνάμεις του προμήθεια τροφίμων, στή βοήθεια περίπου 200 πεζών καί ιππέων, πού είχε καταφθάσει στήν πόλη, καί στήν ελπίδα άπο- στολής νέων βοηθημάτων άπό τόν Όμέρ πασά τής Εύβοιας. Ό Στρατάρχης άντέδρασε στήν άντιπρόταση τοΰ Μουχουρδάρ Αγά κινητοποιήσας πρός τήν Λειβαδιά δλες τίς δυνάμεις του, παρουσιάστηκε μπροστά στήν πόλη καί ζήτησε άπό τόν Μουχουρδάρ Αγά τήν άμεση παραδοχή άπό αύτόν συνθηκών παράδοσης. Μπροστά στά νέα δεδομένα ό Μουχουρδάρ Αγάς συγκατατέθηκε σέ διαπραγματεύσεις, τών οποίων κατάληξη ήταν ή παράδοση τής Λειβαδιάς, ή είσοδος στήν πόλη τών δυνάμεων τοΰ Ύψηλάντη καί ή άπο- χώρηση άπό αύτήν 1000 περίπου Τούρκων, πεζών καί ιππέων, οί όποιοι παίρνοντας μαζί τους καί τόν Μουχουρδάρ Αγάν τράβηξαν πρός τή Λαμία, ενώ οί Εύριπαΐοι Τοΰρκοι, πού είχαν φτάσει γιά βοήθεια στή Λειβαδιά τράβηξαν πρός τήν Εύβοια μέ τή συνοδεία άμφοτέρων τών τμημάτων άπό δυνάμεις τοΰ Δ. Εύμορφόπουλου καί τοΰ Βάσου Μαυροβουνιώτη. Ή είσοδος τών δυνάμεων τοΰ Δημ. Ύψηλάντη στήν ελευθερω­μένη εκ νέου Λειβαδιά πραγματοποιήθηκε στίς 5/17 Νοέμβρη 1828 καί ή ύποδοχή τους υπήρξε πανηγυρική. Τόν Δημ. Ύψηλάντη υποδέχτηκε έξω άπό τήν πόλη ό άρχιερέας τής Λειβαδιάς Άνθιμος καί τό Ιερατείο- ό στρατός παρατεταγμένος σέ δύο γραμμές τόν επευφήμησε· τό ιερατείο τόν δοξολόγησε· καί λαός καί στρατός ζητωκραύγασαν ύπέρ τοΰ Κυβερνήτη. Τήν έλεύθερη πιά Λειβαδιά ό Δημ. Ύψηλάντης κατέστησε κέντρο τών παραπέρα δραστηριοτήτων του καί ενεργειών σ’ δλη τήν Ανατολική Στερεά, άμεσο δέ αποτέλεσμα τής άπελευθέρωσής της υπήρξε καί ή εγκατάλειψη τής Σκριποΰς καί άλλων περιχώρων άπό τίς τουρκικές φρουρές καί ή κατάληψη άπό τμήματα τών δυνάμεών του τής επίκαιρης θέσης τής Πέτρας.

Συλλογή ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΛΕΒΑΔΕΙΑΣ

lepxM H TponoA jc ΘΗΚίϋΝ & ΛνΘΚΛΛ,βΙΧΟ

Π ρ ό σ κ λ η σ η

Τήν Τετάρτη 10 Μάΐου 2005 καί ώρα 7 μ.μ. στή «ΣΤΟΑ ΤΟ Υ ΒΙΒΛΙΟΥ» (Πεσματζόγλου 5 & Σταδίου) θά γίνει ή παρουσίαση τοΰ βιβλίου τοΰ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Θηβών & Λεβαδείας κ. Ιερωνύμου «ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΒΟΙΩΤΙΑ ΤΟΜΟΣ Α »

Ή παρουσία σας στήν εκδήλωση θά μάς δώσει ιδιαίτερη χαρά.

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η

’Αρχαίοι Ελληνες Ζωγράφοι Οί αδικημένοι τής ιστορίας

Τότα Τσάκου - Κονβερτίνο

Στήν αίθουσα τής Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών, τήν Δευτέρα 6 Φεβρουάριου 2006, έγινε ή παρουσίαση τοΰ νέου βιβλίου “ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ’Αρχαίων Ελλή­νων ζωγράφων και ψηφοθετών τής κ. Τότας Τσάκου - Κονβερτίνο.

Τήν παρουσίαση τοΰ βιβλίου έκανε ό Βοιωτός στρα­τηγός κ. Δημήτριος Μπάκας, ή Όρχομένια συγγραφέας μίλησε γιά τό έργο της καί άπηύθυνε χαιρετισμό ό πρόε­δρος τής “Ε.Ε.Λ.”κ. Π. Ναθαναήλ.

Τότα Τσάκου-Κονβιρτίνο

ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑΑρχαίων Ελλήνων

ζωγράφων και ψηφοθετών

Συλλογή ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΛΕΒΑΔΕΙΑΣ