ΔΗΜΟΣΘΕΝΕΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΙΑΝΙΑΣ

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

«ΤΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΩΝ

ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΩΝ»

Β΄ ΛΥΚΕΙΟΥ, ΤΜΗΜΑ: Β3

ΠΑΙΑΝΙΑ 2016

1

ΤΜΗΜΑ Β3

ΜΠΟΥΑ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ, (ΠΡΟΕΔΡΟΣ, ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ, ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΤΡΙΑ)

ΜΠΙΤΣΑΚΗ ΑΝΔΡΙΑΝΑ (ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΤΡΙΑ)

ΜΠΕΡΤΟΛΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ, (ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΤΗΣ), ΠΑΠΑΧΡΗΣΤΟΣ

ΠΑΣΙΑΛΗ ΜΑΡΙΑ, (ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΤΡΙΑ)

ΠΟΥΛΑΚΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ, (ΠΡΟΕΔΡΟΣ)

ΜΕΛΗ: ΜΠΑΤΡΗ ΕΥΘΑΛΙΑ, ΜΠΕΓΚΑΪ ΜΑΡΙΝΕΛΑ, ΜΠΕΛΤΣΙΔΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ-ΜΑΡΙΟΣ, ΜΠΡΑΤΣΑΪ ΓΚΡΙΣΙΛΝΤΑ,

ΜΠΡΕΓΙΑΝΝΗΣ ΑΝΔΡΕΑΣ, ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ, ΝΤΙΛΚΑ ΧΡΙΣΤΙΝΑ, ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΑ,

ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΣΩΤΗΡΙΟΣ, ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΜΙΧΑΗΛ, ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ,

ΠΑΠΑΧΡΗΣΤΟΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ, ΠΑΡΑΒΑΝΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝ, ΡΑΠΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ, ΣΑΡΡΑΣ ΑΓΓΕΛΟΣ, ΣΙΔΕΡΗ

ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ, ΣΙΔΕΡΗ ΔΗΜΗΤΡΑ

ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΠΑΤΣΗ ΠΕ08

2

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ: ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΠΟΥΛΑΚΗ

Τα τελευταία χρόνια γράφτηκαν πολλά για την ελληνικότητα, καθώς η συζήτηση για την έννοια της

ελληνικότητας, από το χώρο των ιδεών και της λογοτεχνίας επεκτάθηκε προς τη ζωγραφική, τη μουσική,

την αρχιτεκτονική και πρόσφατα και προς την αρχαιολογία.

Η συζήτηση περί ελληνικότητας συνδέθηκε κατεξοχήν με τη δεκαετία και τη γενιά του ’30 και έχει

καθιερωθεί ως όρος στο χώρο της λογοτεχνίας, αναφέρεται σε μια ομάδα νέων λογοτεχνών, κυρίως

ποιητών, οι οποίοι συνδέονται με την εισαγωγή των πρωτοποριακών ρευμάτων στην Ελλάδα και τη

προσπάθειά τους να τους δώσουν ελληνική ιθαγένεια. Σεφέρης, Ελύτης, Εγγονόπουλος, Εμπειρίκος είναι

μερικοί από τους εκπροσώπους του ελληνικού Μοντερνισμού.

Θα θέλαμε να σκιαγραφήσουμε τα βασικά σχήματα με τα οποία οι άνθρωποι των γραμμάτων είδαν το

ελληνικό παρελθόν, ιδιαίτερα το κλασικό, και καταλήγουμε στα εξής :

Το πρώτο σχήμα το συμβολικό ή αρχαιολογικό προϋποθέτει, τη διάσταση ανάμεσα στο κλασικό

παρελθόν και το παρόν. Το σχήμα αυτό προϋποθέτει την αρχαιολογική αντιμετώπιση του παρελθόντος

ως μνημείου που χρησιμεύει ως συμβολικό πρότυπο για παραλληλισμούς και συγκρίσεις.

Το δεύτερο σχήμα, το ρομαντικό, προϋποθέτει το παρελθόν ως ζωντανό παρόν με την έννοια ότι τα ίχνη

του παρελθόντος μπορούν να ανιχνευθούν σε νεότερα πολιτισμικά φαινόμενα. Τη νοσταλγία για τη

χαμένη αυθεντικότητα. Το μοντέλο αυτό στήριξε την ανάπτυξη της λαογραφίας στην Ελλάδα στα τέλη

του δέκατου ένατου αιώνα προϋποθέτοντας μια υλική και απτή ανίχνευση του παρελθόντος στο παρόν.

Το τρίτο σχήμα το αισθητικό ή μοντερνιστικό προϋποθέτει την παρουσία του παρελθόντος στο παρόν με

την έννοια της αισθητικής ή υφολογικής συνέχειας ή μιας μεταφορικής αντιστοιχίας. H σχέση δηλαδή

παρελθόντος και παρόντος αισθητικοποιείται ενώ η έννοια της συνέχειας εκλαμβάνεται αισθητικά και

μεταφορικά. H αισθητικοποίηση του παρελθόντος σημαίνει ότι νοείται ως κάτι που μπορεί να

αναθεωρηθεί, να ανακαταταχθεί ή ακόμη και να απορριφθεί.

3

Στις Εικαστικές Τέχνες, τον ελληνικό υπαιθρισμό διαδέχεται η ανθρωποκεντρική ζωγραφική.

Βασικό της γνώρισμα είναι η κυριαρχία της νόησης πάνω στην αίσθηση, που εκδηλώνεται με ισχυρές

σχηματοποιήσεις στη σύνθεση και στο σχέδιο, ενώ το χρώμα απομακρύνεται από τη φύση και γίνεται πιο

πνευματικό.

Το ώριμο έργο του Κωνσταντίνου Παρθένη μαρτυρεί αυτές τις αλλαγές. Στις αλληγορικές και

θρησκευτικές συνθέσεις του συγχωνεύονται επιδράσεις από την Αρχαιότητα, το Βυζάντιο και τα νεότερα

ρεύματα.

Ο Μικρασιάτης Φώτης Κόντογλου αναζητεί πηγές έμπνευσης αποκλειστικά στο Βυζάντιο και στην

ανατολική παράδοση, απορρίπτοντας κάθε επαφή με τη δυτική τέχνη. Η προσωπικότητα και οι ιδέες του

θα επηρεάσουν πολλούς καλλιτέχνες της Γενιάς του ’30.

Ο Σπύρος Παπαλουκάς προσεγγίζει την παράδοση μέσα από την εμπειρία της σύγχρονης τέχνης.

Ο Γιάννης Τσαρούχης επίσης κατανοεί το αδιέξοδο της διδασκαλίας του Κόντογλου και ανοίγει έναν

γόνιμο διάλογο με πολλές παραδόσεις (ελληνιστική ζωγραφική, Βυζάντιο, Αναγέννηση, λαϊκή τέχνη),

πάντα μέσα από τον προβληματισμό της σύγχρονης τέχνης, ιδιαίτερα του Ανρί Ματίς.

Το δίδαγμα του Κόντογλου συμφιλιώνεται με τους κώδικες της μεταφυσικής ζωγραφικής στο έργο του

Νίκου Εγγονόπουλου.

Μέσα σε αυτό το κλίμα η Γενιά του ’30 ανακαλύπτει την αξία της τέχνης λαϊκών καλλιτεχνών, όπως είναι ο

ζωγράφος του Μακρυγιάννη και ο Θεόφιλος.

Ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας ζωγραφίζει τοπία, εσωτερικά και νεκρές φύσεις σε ένα ύφος

μετακυβιστικό, με φως και χρώμα ελληνικό. Σε αρκετούς καλλιτέχνες της Γενιάς του ’30 ανιχνεύεται η

4

επίδραση της κλασικιστικής φάσης του Αντρέ Ντεραίν, που έφτασε στην Ελλάδα μέσω του χαράκτη και

ζωγράφου Δημήτρη Γαλάνη.

Για τη Γενιά του ’30 παράδοση και Μοντερνισμός λειτούργησαν σαν αμφίδρομοι καταλύτες καθένας

βοήθησε στη βαθύτερη κατανόηση και οικειοποίηση του άλλου.

ΠΗΓΕΣ: http://www.nationalgallery.gr/site/content.php?sel=396

ΑΡΧΕΙΟ.ΕΘΝΙΚΗ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ, ΜΑΡΙΝΑ ΛΑΜΠΑΚΗ ΠΛΑΚΑ

ΥΠΟΟΜΑΔΑ Α: «Ο ΔΑΣΚΑΛΟΣ ΤΗΣ ΓΕΝΙΑΣ ΤΟΥ ΄30 , Φώτης Κόντογλου»

ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΤΡΙΑ: ΠΑΣΙΑΛΗ ΜΑΡΙΑ

ΜΕΛΗ:ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Π., ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Μ., ΡΑΠΤΗΣ, ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ

5

Ο Κόντογλου ήταν ένας Μικρασιάτης αγιογράφος λογοτέχνης και ζωγράφος.

* Γεννήθηκε στις 8 Νοεμβρίου το 1895

Μέσα από τα έργα του αναζητούσε την ελληνικότητα δηλαδή μια αυθεντική έκφραση φέρνοντας την

ελληνική παράδοση τόσο στη λογοτεχνία όσο και στη ζωγραφική.

* Συνέβαλε στο χώρο της βυζαντινής εικονογραφίας

* Ήταν εκπρόσωπος της γενιάς του τριάντα

* Μαθητές του ήταν ο Γιάννης Τσαρούχης, ο Νίκος Εγγονόπουλος και άλλοι

Ο Κόντογλου εμπνέετε από την ελληνική παράδοση και προσηλώνετε με φανατισμό σε ότι θεωρεί

ελληνικό βγαλμένο από την παράδοση του βυζαντίου και της ορθόδοξης Εκκλησίας.

6

Η περίοδος της βυζαντινής χρωματουργίας

Από το 1926 ξεκινά συστηματικότερα τη χρήση χρωμάτων -εκτός από την εικονογράφηση βιβλίων

όπου συνεχίζει την ασπρόμαυρη τεχνική- ενώ υιοθετώντας την τεχνική και τεχνοτροπία της βυζαντινής και

μεταβυζαντινής παράδοσης και της λαϊκής τέχνης ζωγραφίζει κοσμικά θέματα.

Tην περίοδο αυτή εικονογραφεί τη βιογραφία του Παύλου Μελά που συνέγραψε η Ναταλία Μελά και τα

Παραμύθια-Εκλογή του Γεώργιου Μέγα.

Επίσης φιλοτεχνεί τον τίτλο και τα κοσμήματα της Νέας Εστίας που τότε είχε πρωτοκυκλοφορήσει. Τον

περίοδο αυτή διακοσμεί τον Μητροπολιτικό ναό της Κιμώλου αποτελώντας τις πρώτες εικόνες για

εκκλησία. Από το 1926 και μετά οικειώνεται τις μορφές της λαϊκής τέχνης: στην αντίληψη της φόρμας και

σε ορισμένες λεπτομέρειες (απεικόνιση προσωποποιημένου ήλιου και φεγγαριού), (εικονογράφηση

βιβλίου Παραμυθιών Μέγα). Δεν έκρυβε τη συμπάθειά του για τον Καραγκιόζη και τον Θεόφιλο.

θεματολογίες επιδράσεις του δεύτερου έχουμε στην απεικόνιση του Ανδρούτσου στο Δημαρχείο

Αθηναίων, ή σε εικονογραφήσεις βιβλίων.

7

Η περίοδος της μονοχρωμίας 1910-1925

Η πρώτη χρονολογημένη ζωγραφιά του ανάγεται στα 1912 (τίτλος: Αγία Παρασκευή) όταν ήταν δεκαεπτά

ετών και ίσως παλιότερη να είναι η Καθιστή γριά γύρω στα 1910 όταν ήταν δεκαπέντε ετών.

Στην περίοδο φοίτησής του στη Σχολή Καλών Τεχνών έρχεται σε επαφή με το κλίμα της Σχολής του

Μονάχου και το γεγονός πως είχε καταρτίσει συλλογή με έργα από γερμανικές καλλιτεχνικές εκδόσεις

των Γύζη, Λέμπαχ, Μπίκλιν,Στουκ, Κλίνγκεργκ, φανερώνει την μη απόρριψη της ακαδημαϊκής ζωγραφικής

εκ μέρους του. Η περίοδος εργασίας του στο φωτογραφείο επηρεάζουν την τεχνοτροπία των έργων του:

μαλακοί σκιοφωτισμοί, ασπρόμαυρο μαλακό πλάσιμο (Η Ολλαντέζικη πίπα, 1918, προσωπογραφία

Ευστράτιου Αγγελέλη-1938). 8

Στην περίοδο οπότε βρίσκεται στο Παρίσι περιορίζεται στην εικονογράφηση βιβλίων και περιοδικών.

Όταν επιστρέφει στο Αϊβαλί και μετά πρόσφυγας στην Ελλάδα, θεματικά ασχολείται με προσωπογραφίες

Άγιον Όρος και τοπία. Η τεχνοτροπία του είναι ασπρόμαυρη. Το 1923 επισκέπτεται το Άγιον Όρος οπου

επηρέασε βαθύτατα τον Κόντογλου. Στη διετία 1923-24 ζωγραφίζει ελάχιστα έργα με χρώμα: πορτραίτα

(ο λογοτέχνης Στρατής Δούκας) και μια θρησκευτική σύνθεση, τη Βάπτιση, που αν η χρονολογία του 1923

είναι ακριβής, τότε πρόκειται για την πρώτη εικόνα του Κόντογλου.

Ο Κόντογλου εμπνέεται από την ελληνική παράδοση και προσηλώνεται με φανατισμό σε ό, τι θεωρεί

καθαρά ελληνικό, βγαλμένο από την παράδοση του Βυζαντίου και της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Στις

φορητές του εικόνες χρησιμοποίησε τη μέθοδο της ωογραφίας.

Πολλές από αυτές έχουν εκδοθεί από τον «Αστέρα».

Αγιογράφησε πολλές εκκλησίες (Καπνικαρέα, Αγία Βαρβάρα Αιγάλεω, Άγιος Ανδρέας Πατησίων,

Ζωοδόχος Πηγή και Αγία Παρασκευή Παιανίας, Ευαγγελισμός Ρόδου, Άγιος

Χαράλαμπος Πολυγώνου, Άγιος Γεώργιος Κυψέλης κ. ά).

ΥΠΟΟΜΑΔΑ Β: «ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΟΥ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ»

ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΤΡΙΑ, ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ: ΜΠΟΥΑ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ

ΜΕΛΗ: ΝΤΙΛΚΑ ΧΡΙΣΤΙΝΑ, ΜΠΕΓΚΑΪ ΜΑΡΙΝΕΛΑ, ΜΠΡΑΤΣΑΪ ΓΚΡΙΣΙΛΝΤΑ, ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΑ

Η Γενιά του ’30, χαρακτηρίστηκε από την ανάγκη της να υποστηρίξει θεωρητικά το καλλιτεχνικό της έργο,

διεκδίκησε βήμα λόγου (βλ. επιθεώρηση “Το 3ο μάτι”, αποτέλεσε θεωρητικό όργανο της ιδέας του

συγκρητισμού μεταξύ παραδοσιακών τεχνών και πρωτοποριακών καλλιτεχνικών ρευμάτων) και

κατοχύρωσε μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση όσον αφορά στην απόδοση της πραγματικότητας και την

9

καλλιτεχνική παράδοση, εισάγοντας ουσιαστικά την έννοια του μοντερνισμού στην ελληνική εικαστική

πραγματικότητα.

Ν.Χατζηκυριάκος «Τεχνότοπος»

ΑΙΣΘΗΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΓΕΝΙΑΣ ΤΟΥ ‘30

Η ελληνική λαϊκή τέχνη έχει τις ρίζες της στο Βυζάντιο. Έχει επηρεαστεί, επίσης, από την τέχνη της

Ανατολής και της Δύσης. Συγγενεύει, μάλιστα, ιδιαίτερα με την τέχνη των άλλων βαλκανικών λαών. Τα

έργα της είναι δημιουργίες ανθρώπων που δε διδάχτηκαν την κάθε μορφή τέχνης σε σχολές, αλλά από

έμπειρους τεχνίτες.

Ένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της λαϊκής τέχνης αποτελεί ο συνδυασμός

χρηστικότητας και αισθητικής. Για παράδειγμα, ένα καράβι, ζωγραφισμένο στο σπίτι ενός ναυτικού δεν

είχε σκοπό μόνο να ομορφύνει το χώρο. Είχε και συμβολική αξία, γιατί έδειχνε τη ζωή των ναυτικών.

10

Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της τέχνης είναι ότι τα έργα της αποτελούν έκφραση της ομαδικής

αισθητικής της συγκεκριμένης κοινωνίας και όχι της προσωπικής αισθητικής κάθε δημιουργού.

Εκτός από αυτά, η λαϊκή τέχνη είναι μια τέχνη συντηρητική που συνδέεται στενά με την παράδοση.

Φανερώνει, επίσης, έναν κόσμο που ζούσε σε αρμονία με τη φύση και την αναπαριστούσε στην τέχνη

του.

Η ελληνική λαϊκή τέχνη διακρίνεται σε εκκλησιαστική και σε κοσμική. Άλλοτε αναπαρίστανται γεωμετρικά

σχέδια, άλλοτε σκηνές από την καθημερινή ζωή (γάμος, χορός, κυνήγι κ.α.) και άλλοτε έχουν συμβολικό

ή μαγικό χαρακτήρα (φίδι, σταυρός, γλάστρα, πετεινός, άγιοι). Υπάρχουν, επίσης, και θέματα που

προέρχονται από τον αρχαίο και το βυζαντινό κόσμο, όπως η γοργόνα και ο δικέφαλος αετός.

Στην πρωιμότερη βυζαντινή ζωγραφική συνεχίζει την ελληνιστική και ρωμαϊκή παράδοση της

τοιχογραφίας αλλά επενδύει τα κλασικά θέματα με αλληγορικό χριστιανικό περιεχόμενο: κοινές

απεικονίσεις ψαρέματος απέδωσαν την αλίευση ψυχών, και απεικονίσεις βοσκών που κουβαλούν τα ζώα

τους (εικονογραφικός τύπος μοσχοφόρου) απέδωσαν τον Καλό Ποιμένα που επαναφέρει τους

παραστρατημένους στον δρόμο της πίστης.

Στην υστεροβυζαντινή περίοδο, εμφανίζονται πιο έντονα φυσιοκρατικά στοιχεία, ενώ αρκετοί

καλλιτέχνες επιδιώκουν σταδιακά μία περισσότερο υποκειμενική απόδοση των παραδοσιακών θεμάτων

που αναπτύσσουν, με αποτέλεσμα να τονίζονται οι εκφράσεις των προσώπων ή οι κινήσεις των μορφών

που απεικονίζονται.

11

Γ.Τσαρούχης «O ναύτης που διαβάζει»

ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΟΙ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ

Ο Γ. Τσαρούχης αποτυπώθηκε στη νεοελληνική κριτική ως ο εκφραστής των αξιών της ελληνικής τέχνης.

Μαθήτευσε κοντά στον Παρθένη και τον Κόντογλου, γεγονός που τον έφερε σε επαφή με τη βυζαντινή

τέχνη. Οι πρώτες του επιρροές εντοπίζονται στη λαϊκή τέχνη, στο Θεόφιλο και στις αναπαραστάσεις του

Καραγκιόζη, συνδυασμένες με την επίδραση που του ασκεί ο H. Matisse, όπως ο ίδιος υποστηρίζει. Εν

συνεχεία, θα αναζητήσει έμπνευση στα ιδιώματα της ελληνιστικής ζωγραφικής, τα ψηφιδωτά και τα

Φαγιούμ (νεκρικές προσωπογραφίες). Υποστήριζε, πως το έργο του, επιχειρεί στο σύνολό του, να συνέχει

τόσο της βυζαντινές παρακαταθήκες όσο και τα διδάγματα της αναγέννησης, που σε βασικά σημεία

φαίνονται συγκρουόμενα.

Στη συνέχεια, ο Ν. Εγγονόπουλος, επίσης μαθητής του Κόντογλου, αποτελεί καλλιτέχνη βαρύνουσας

προσοχής. Άξια αναφοράς είναι η μυθολογική αναφορά του έργου του, που αποτελεί και το

χαρακτηριστικό της πρωτοτυπίας του, όπως, επίσης και η αδιάκοπη αναφορά σε στοιχεία της βυζαντινής

τέχνης και της λαϊκής ζωγραφικής. Στο έργο του συναντάται ολόκληρο το ιστορικό φάσμα που

επεξεργάζεται ως αφετηριακό η γενιά του, από την αρχαιότητα ως τους ήρωες της επανάστασης,

δημιουργώντας ένα μοναδικό καλλιτεχνικό ιδίωμα στα ελληνικά δεδομένα.12

Τελευταία αναφορά αυτή στον Ν. Χατζηκυριάκο- Γκίκα. Ο ίδιος υπήρξε μαθητής του Παρθένη, γεγονός

στο οποίο αποδίδεται η καλλιτεχνική του γλώσσα, η τονικότητα δηλαδή, του φωτός του και η

πνευματικότητα των έργων του. Στο Παρίσι, όπου βρίσκεται για σπουδές, επηρεάζεται ανεξίτηλα από

τον Picasso και τον κυβισμό, στοιχείο που στο έργο του μεταφράζεται εξελληνισμένα. Το άυλο φως των

έργων του, τα καθαρά διαγραφόμενα σχήματα και οι σκληρές σκιές του, κατ’ αυτόν απορρέουν από την

ελληνική ύπαιθρο, καθώς επίσης, και το γεωμετρικό σχέδιο και η πολυπρισματικότητα, που επιβάλλονται

από το ορεινό τοπίο. Το χρώμα δεν είναι ατμοσφαιρικό, αλλά αντίθετα καθαρό με έλλειψη

διακυμάνσεων. Επιπρόσθετα, έκδηλη σε αυτόν είναι η διακοσμητική διάθεση του έργου του και

χαρακτηριστική η άποψή του για την “πλαστική μεταφυσική του γεωμετρικού χαρακτήρα που

έτικαταστήσει τη θρησκευτική έμπνευση”. Ν.Εγγονόπουλος «Η Αργώ»

ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΤΣΑΡΟΥΧΗ

13

Ο πίνακας του «Οι Τέσσερις Εποχές» είναι λάδι σε πανί, 160 Χ 300 εκ., εν έτει 1969 και ανήκει στη

συλλογή του Κ. Δοξιάδη. Απεικονίζει τις εποχές ως ανθρώπινες μορφές, δύο άνδρες και δύο γυναίκες, που

στέκονται μπροστά σ’ ένα τραπέζι με φρούτα. Με τον τρόπο αυτό αναδεικνύει την ομορφιά της

ανθρώπινης ύπαρξης και δίνει έμφαση σε απλά καθημερινά πράγματα. Το μεγάλο τραπέζι συμβολίζει την

συνύπαρξη αυτών των ανθρώπων αλλά και την ιερή στιγμή του φαγητού που συγκεντρώνονται όλοι γύρω

από το τραπέζι. Το τραπέζι φυσικά έχει φρούτα από όλες τις εποχές: σταφύλια, ροδάκινα, βερίκοκα,

καρπούζι, κεράσια, ρόδια, πεπόνια.

Στο πρώτο μέρος, σε παράθυρο, ζωγράφισε την Άνοιξη (αριστερά), στο δεύτερο μέρος, το μεσαίο, το

Καλοκαίρι με το Φθινόπωρο και στο τρίτο μέρος, σε παράθυρο (δεξιά), το Χειμώνα.

Πρόσωπα

Η Άνοιξη: μια κοπέλα με μακριά μαλλιά, ροδαλή στο πρόσωπο , με μπλε φόρεμα που στο αριστερό της

χέρι κρατάει ένα ροζ τριαντάφυλλο. Πάνω στο τραπέζι που βρίσκεται μπροστά της, σε άσπρη μαντίλα

τέσσερα ροδάκινα. Αριστερά βρίσκεται ένας δίσκος με κεράσια και δίπλα ένα ανθοδοχείο με πασχαλιές.

Ψηλά στη γωνία κρεμασμένο ένα στεφάνι με τριαντάφυλλα, μαγιάτικο μου μοιάζει.

To θέρος, το Καλοκαίρι: ένας γεροδεμένος άντρας, ημίγυμνος, στεφανωμένος με κόκκινα λουλούδια και

κρατάει στάχυα στο αριστερό του χέρι, δρεπάνι στο δεξί. Έχει μαύρα μαλλιά και φορά παντελόνι άσπρο.

Πάνω στο τραπέζι, μπροστά του κομμένο καρπούζι, φρούτο καλοκαιρινό και μια φέτα πεπόνι.

Το Φθινόπωρο: μια κοπέλα με μαντήλι σκούρο καφέ στο κεφάλι, φοράει φόρεμα κόκκινο και κρατάει με

τ’ ακροδάχτυλά της μια άσπρη μαντίλα γεμάτη με σταφύλια μαύρα και ξανθά.

Ο Χειμώνας: ένας άντρας με μαύρα πυκνά μαλλιά, έχει στην πλάτη του ριγμένο ένα πανωφόρι, ανοιχτό

μπροστά στο στήθος που το κρατάει με τα δυο του χέρια. Πάνω στο τραπέζι μπροστά του, τέσσερα

πορτοκάλια, λίγα καρύδια και ένα ανθοδοχείο με άσπρα κρίνα. Πίσω του φλοκάτη κόκκινη διπλωμένη και

ψηλά στη γωνία ένα άσπρο σύννεφο πυκνό.

14

ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΥ

«Δήλος»

15

Τα χρώματα του καθαρά. Τα αγαπημένα του ήταν τα 3 βασικά: το κόκκινο, το κίτρινο και το μπλέ

όπως και τα παράγωγα τους. Χρησιμοποιούσε λάδια αλλά και αυγοτέμπερα. Η τεχνική του

Βυζαντινή επι το πλείστον: Ανθίβολα, χρωματικοί προπλασμοί στις μορφές και το χώρο. Η εναλλαγή

θερμών-ψυχρών τόνων που εφαρμόζει προκύπτει απο τη διδαχή του δάσκαλού του Παρθένη.

Οι μορφές του εντυπωσιάζουν με το ιδιαίτερο «σμίλευμα» τους. Τη πολύ λεπτή μέση και τα

μεγάλα άνω και κάτω άκρα που «μιλάνε» με τη κίνηση τους ή τη στατικότητα τους.

Τρισδιάστατες μορφές πάνω σε δισδιάστατη επιφάνεια. Η φιγούρα ανδρείκελο, όπως την

ονομάζουν λόγω του ότι δεν εξατομικεύει με χαρακτηριστικά αλλά και δεν αποκαλύπτει

συναισθήματα, κάποιες φορές είναι ακέφαλη ή αντί για κεφάλι χρησιμοποιείται ενα συμβολικό

αντικείμενο.

Τα θέματα του τα αντλεί απο τους 3 ένδοξους σταθμούς στο παρελθόν της Ελλάδας:

Α)Βυζάντιο «Ο τελευταίος βυζαντινός αυτοκράτωρ», «Αρχιτέκτων της Αγίας Σοφιάς»

Β) Η ελληνική Επανάσταση του 1821 απο τη σκλαβιά των τούρκων («Σύνθεσις»απο την Επανάσταση,

«Λεπτομέρειες του μηχανισμού της Εθνεργεσίας».. και

Γ) Την ελληνική μυθολογία («Οδυσσέας και Καλυψώ», «Ποσειδών», «Η αρπαγή της Ευρώπης», «Η

Αργώ», «Θησέας και Μινώταυρος», «Δαίδαλος», «Πηνελόπη και Οδυσσέας», «Ιάσων», «Ο άτλας», «Ο

Ήφαιστος» .....

όπως και ιστορικά πρόσωπα («Εμφάνιση Ρήγα Φεραίου στα μέρη της Ευβοιας»), «Μέγα Αλέξανδρος

και Παύλος Μελάς» αλλά και προσωπικότητες των γραμμάτων και της τέχνης («Καβάφης»).

ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΧΑΤΖΗΚΥΡΙΑΚΟΥ-ΓΚΙΚΑ

16

Το έργο κατατάσσεται στις νεκρές φύσεις και παρουσιάζει μια σύνθεση αντικειμένων. Τα αντικείμενα

είναι αραδιασμένα πάνω σε ένα έπιπλο, ενώ ορισμένα κρέμονται στον πίσω τοίχο. Αυτά είναι κυρίως

παιδικά παιχνίδια φτιαγμένα από απλά, φυσικά υλικά, όπως ξύλο ή μέταλλο. Πρόκειται για παιχνίδια της

εποχής του καλλιτέχνη, δηλαδή δεν είναι σύγχρονα παιχνίδια. Ο καλλιτέχνης τα ονομάζει «λαϊκά»,

δηλαδή απλά, φτηνά, χειροποίητα, σε αντιδιαστολή με τα ακριβά παιχνίδια. Υπάρχουν και άλλα

αναμνηστικά αντικείμενα, όπως το κανάτι από την Αίγινα, που δεσπόζει συνθετικά στο έργο. Ιδιαίτερο

ενδιαφέρον έχουν το παιχνίδι του ισορροπιστή δεξιά και τα φιδάκια που είναι σπαστά. Η μάσκα, το

κανάτι, η κιθάρα και το αριθμητήριο (άβακας) δημιουργούν μια έντονα διαγώνια σύνθεση, για να

αποφευχθεί η μεγάλη στατικότητα. Τα χρώματα έχουν μια πρόθεση διακοσμητική και θυμίζουν

πουαντιγισμό*. Οι σκιές στον τοίχο προσδίδουν όγκο, χώρο και ατμόσφαιρα στον πίνακα και συνδέουν

χρωματικά τα διάσπαρτα αντικείμενα σε ένα ενιαίο σύνολο. Στο έργο υπάρχει ισορροπία του μέρους με το

όλο. Τα αντικείμενα αποδίδονται σύμφωνα με τις αρχές του νατουραλισμού*, σε αντίθεση με τα

κυβιστικά έργα με τα οποία έγινε γνωστός ο καλλιτέχνης. Ο ρόλος αυτών των συλλογών είναι να

διατηρηθούν στη μνήμη αντικείμενα που χάνονται και γίνονται πολύτιμα με την πάροδο του χρόνου. Τα

αντικείμενα αυτά γεννούν αναμνήσεις, εικόνες και συναισθήματα που συνδέονται με ευχάριστες στιγμές

του παρελθόντος. Το ίδιο συμβαίνει και με τη μεταφορά αυτού του θέματος σε έργο ζωγραφικής.17

Κυριαρχεί το συναίσθημα της ευχάριστης ανάμνησης σε ένα έργο χαρούμενο, αλλά και αρκετά

νοσταλγικό. ΓΛΩΣΣΑΡΙΝατουραλισμός:Γαλλικό κίνημα στη ζωγραφική και στις εικαστικές τέχνες του τέλους του 19ου αιώνα. Στη ζωγραφική

σημαίνει την πιστή αναπαράσταση της φύσης (nature = φύση). Συγχέεται συχνά με τον ρεαλισμό (real =

πραγματικότητα), ο οποίος όμως υποδηλώνει όχι μόνο την πιστή αναπαράσταση της εικόνας της φύσης,

αλλά και μιας βαθύτερης και ουσιαστικότερης πραγματικότητας, κοινωνικής, συναισθηματικής κτλ. Ο

νατουραλισμός μένει απλώς στη μίμηση της εξωτερικής εικόνας του αντικειμένου. Έτσι, ο Ε. Ντεγκά

θεωρείται νατουραλιστής, ενώ ο Γκ. Κουρμπέ ρεαλιστής.Πουαντιγισμός (pointillisme):Από τη γαλλική λέξη «point», που σημαίνει κουκκίδα ή στίγμα.

Διαμεσολαβητής, Γραμματέας: Μπερτόλης Απόστολος

«ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΖΩΓΡΑΦΟΙ: ΜΟΡΑΛΗΣ, ΠΑΠΑΛΟΥΚΑΣ, ΠΑΡΘΕΝΗΣ»

ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΟΡΑΛΗΣ

Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Ο Γιάννης Μόραλης γεννήθηκε στην Άρτα στις 23 Απριλίου του 1916. Έζησε στην Πρέβεζα μέχρι το 1922.

Το 1927 φεύγει από την Άρτα μαζί με την οικογένεια του και εγκαθίστανται στη Αθήνα..Γίνετε αποδεκτός

στην ΑΣΚΤ και θα σπουδάσει δίπλα στον Αργυρό , τον Γερανιώτη, τον Παρθένη και τον Κεφαλληνό

ζωγραφική και χαρακτική.Το 1936 αποφοιτά από την ΑΣΚΤ και φεύγει για την Ρώμη και από εκεί στο

Παρίσι όπου παρακολούθησε μαθήματα νωπογραφίας στην EcoleNationaledesBeauxArts στα εργαστήρια

ζωγραφικής και τοιχογραφίας. Παράλληλα θα παρακολουθήσει μαθήματα ψηφιδωτού στο

EcoledesArtsMetiers.Το 1939 με την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου αναγκάζεται να επιστρέψει στην

Ελλάδα.

18

Το ’45 για βιοποριστικούς λόγους ασχολείται με την συντήρηση έργων τέχνης, ταυτόχρονα όμως

αφοσιώνεται στην προσωπογραφία.Εκλέχθηκε τακτικός καθηγητής της προπαρασκευαστικής τάξης στην

Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών.

Το 1949 μαζί με αρκετούς ακόμα Έλληνες ζωγράφους (Χατζηκυριάκος- Γκίκας, Τσαρούχης, Νικολάου,

Εγγονόπουλος) συμμετείχε στην ίδρυση της καλλιτεχνικής ομάδας «Αρμός» η οποία έκανε την πρώτη της

έκθεση στο Ζάππειο το 1950.Το ’57 εκλέχτηκε τακτικός καθηγητής του Εργαστηρίου Ζωγραφικής στην

ΑΣΚΤ. Τον επόμενο χρόνο συμμετείχε με τον Γιάννη Τσαρούχη και τον γλύπτη Αντώνη Σώχο στη Μπιενάλε

της Βενετίας στην οποία προτάθηκε για ένα μικρό βραβείο.

Το σύνολο της δημιουργίας του διατρέχει το θέμα του Έρωτα και του Θανάτου κάτι που θα μεταβληθεί

κατά την διάρκεια της δεκαετίας του ’70 αφού ο Μόραλης θα επηρεαστεί από τον κονστρουκτιβισμό

και το Μπάουχαους έτσι, μεταβάλλει την ανθρώπινη μορφή, που ούτως ή άλλως υπήρξε πάντα στο

κέντρο των έργων του, σε αυστηρό γεωμετρικό σύστημα.

Ο Μόραλης έχει χαρακτηριστεί ως μία από τις κορυφαίες φυσιογνωμίες της ελληνικής τέχνης του

20ου αιώνα, μεγάλος δάσκαλος ζωγραφικής και χαρακτικής, ο «ευπατρίδης» που κατοχυρώθηκε ως

βασικός εκπρόσωπος της γενιάς του ’30 με τη ζωγραφική του να εκφράζει μεταπολεμικά μία από τις

καλύτερες και ίσως πιο τεκμηριωμένες εκδοχές του «ελληνότροπου μοντερνισμού»..

Πρώτη του βράβευση για το ζωγραφικό του έργο έγινε το 1940. Το 1965 ο βασιλιάς Κωνσταντίνος του

απένειμε το παράσημο του Ταξιάρχη του Φοίνικος. Το 1973 έλαβε Χρυσό Μετάλλιο στη Διεθνή Έκθεση

του Μονάχου. Το 1979 του απονεμήθηκε το Αριστείο των Τεχνών από την Ακαδημία Αθηνών. Αποχώρησε

από την Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών το 1983 και πέντε χρόνια αργότερα η Εθνική Πινακοθήκη τον

τίμησε με μία μεγάλη αναδρομική έκθεση. Το 1999 του απονεμήθηκε το Μετάλλιο του Ταξιάρχη της

Τιμής.

Σήμερα έργα του μπορεί κανείς να βρει σε δημόσιες και ιδιωτικές σχολές σε Ελλάδα και εξωτερικό.

19

Ο Γιάννης Μόραλης έφυγε από την ζωή στις 20 Δεκεμβρίου το 2009 σε ηλικία 93 ετών στο σπίτι του στην

Αθήνα.

Έργα του:

Δύο φίλες Μορφή

Στον υπαίθριο φωτογράφο Ο ζωγράφος με τον Νίκο Νικολάου

20

ΣΠΥΡΟΣ ΠΑΠΑΛΟΥΚΑΣ

Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών (1909-1916) με καθηγητές τους Σπύρο Βικάτο, Δημήτριο Γερανιώτη,

Γεώργιο Ιακωβίδη, Στέφανο Λάντσα, Γεώργιο Ροϊλό και Παύλο Μαθιόπουλο, κερδίζοντας επτά πρώτα

βραβεία κατά τη διάρκεια της φοίτησής του.

Tο 1917 πήγε στο Παρίσι, όπου συνέχισε τις σπουδές του στις Ακαδημίες Julian και Grande Chaumiere,

σταμάτησε όμως το 1921 για να λάβει μέρος στη Μικρασιατική Εκστρατεία ως πολεμικός ζωγράφος, μαζί

με τον Περικλή Βυζάντιο και τον Παύλο Ροδοκανάκη. Τα έργα που ζωγράφισε εκεί παρουσιάστηκαν το

1922 στο Ζάππειο, χάθηκαν όμως στη συνέχεια στην καταστροφή της Σμύρνης.

Την περίοδο 1923-1924 έμεινε στο Άγιον Όρος, όπου μελέτησε τη φύση και τη βυζαντινή τέχνη και

ζωγράφισε μια σειρά από πίνακες που εξέθεσε στο τέλος του 1924 στη Θεσσαλονίκη.

21

Έχοντας κερδίσει το 1926 στο διαγωνισμό για την αγιογράφηση της Μητρόπολης της Άμφισσας,

ολοκλήρωσε τη διακόσμηση του ναού από το 1927 ως το 1932, ενώ την περίοδο 1932-1933 χρωμάτισε

μία πολυκατοικία στα Εξάρχεια, γνωστή από τότε σαν "Μπλε πολυκατοικία". Το 1926 είχε αρχίσει να

ασχολείται και με τη σκηνογραφία, φιλοτεχνώντας σκηνικά για

παραστάσεις του Εθνικού, του θεάτρου Κοτοπούλη κ.ά.

Δίδαξε ελεύθερο και διακοσμητικό σχέδιο στη Βιοτεχνική Σχολή από το 1925, διακοσμητικές τέχνες στη

Σιβιτανίδειο από το 1936, ενώ το 1940 διορίστηκε διακοσμητής στην Πολεοδομική Υπηρεσία του

Υπουργείου Διοικήσεως Πρωτευούσης και στις Τεχνικές Υπηρεσίες του Δήμου Αθηναίων.

Ασχολήθηκε με την προσωπογραφία και τη νεκρή φύση, επίκεντρο όμως της ζωγραφικής του

αποτέλεσε το τοπίο, το οποίο απεικόνισε έχοντας αφομοιώσει τα διδάγματα της βυζαντινής τέχνης

αλλά και των μεταϊμπρεσιονιστικών τάσεων, ιδιαίτερα του Gauguin, και των Πουαντιγιστών. Στις

προσωπογραφίες του υιοθέτησε διάφορες τεχνοτροπίες, ενώ στις αγιογραφίες του προσπάθησε να

συνδυάσει τους παραδοσιακούς βυζαντινούς τύπους με στοιχεία σύγχρονων καλλιτεχνικών ρευμάτων.

‘Έργα του: Αγόρι με τιράντες Σπίτια στου Κυπριάδη

22

Αρσανάς στο Άγιον Όρος Αρχονταρίκι Λαύρας Αγ. Όρους

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΘΕΝΗΣ

Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Ο Παρθένης γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου από πατέρα Έλληνα και μητέρα Ιταλίδα. Από

το 1895 έως το 1903, σπούδασε ζωγραφική στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Βιέννης κοντά

στον Γερμανό ζωγράφο Καρλ Ντίφενμπαχ και παράλληλα παρακολούθησε μαθήματα μουσικής στο Ωδείο

της πόλης.

Στην Βιέννη πραγματοποίησε την πρώτη έκθεση έργων του το 1899 , ενώ τον αμέσως επόμενο χρόνο

(1900) εξέθεσε έργα του και στην Αθήνα. Το 1903 επέστρεψε στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στην

Αθήνα.Πραγματοποίησε ταξίδια στην Καβάλα, στην Κωνσταντινούπολη και στον Πόρο όπου αγιογράφησε

την εκκλησία του Αγ. Γεωργίου. Έως το 1907, έζησε στον Πόρο, όπου φιλοτέχνησε τις τοιχογραφίες του

ναού του Αγίου Γεωργίου. Το 1908 φιλοτέχνησε τις αγιογραφίες του ναού του Αγίου Γεωργίου στο Κάιρο.

Το 1911 εγκαταστάθηκε στην Κέρκυρα όπου γνωρίστηκε με σημαντικούς Έλληνες διανοούμενους, όπως ο

23

Κωνσταντίνος Θεοτόκης και ο Κωνσταντίνος Χατζόπουλος, ενώ αρχικά εμφανίζεται ως μέλος της

‘Συντροφιάς των Εννιά'.

Το 1917 εγκαταστάθηκε οριστικά στην Αθήνα και μαζί με τον Νικόλαο Λύτρα, τον Κ. Μαλέα, τον Θεόφρ.

Τριανταφυλλίδη και άλλους ζωγράφους, ίδρυσε την Ομάδα «Τέχνη», με στόχο την ανατροπή του

συντηρητικού ακαδημαϊσμού που τότε εξακολουθούσε να επικρατεί στην αθηναϊκή καλλιτεχνική ζωή.

Το 1919, του ανατέθηκε η αγιογράφηση του ναού του Αγίου Αλεξάνδρου στο Παλαιό Φάληρο. Το 1920

πραγματοποιήθηκε η πρώτη μεγάλη έκθεσή του στο Ζάππειο με περισσότερους από 240 πίνακες. Η φήμη

του είχε ήδη αρχίσει να μεγαλώνει και έτσι οι διακρίσεις άρχισαν να πολλαπλασιάζονται. Την ίδια χρονιά

βραβεύθηκε με το Εθνικό Αριστείο Τεχνών για την έκθεση που είχε κάνει στο Ζάππειο δύο χρόνια

νωρίτερα, ενώ το 1937 τιμήθηκε με το χρυσό βραβείο της Διεθνούς Έκθεσης του Παρισιού για το έργο

του «Ο Ηρακλής μάχεται με τις Αμαζόνες.»

Ο Κωνσταντίνος Παρθένης αντιπροσωπεύει την ηρωική φάση του ελληνικού Μοντερνισμού. Μετά την

επαφή του με την παρισινή πρωτοπορία (1909 - 1911) και την επιστροφή του στην Ελλάδα, ο Παρθένης

ερμηνεύει το ελληνικό φως με ζωηρότερα χρώματα, επηρεασμένος από τους μεταïμπρεσιονιστές

ζωγράφους και τους φωβ.

Τα ώριμα έργα του Παρθένη μας προτείνουν μια ιδεατή Ελλάδα

του μύθου και της Ιστορίας όπου συμβιώνουν αρμονικά οι ολύμπιοι θεοί, οι βυζαντινοί άγιοι και οι

ήρωες της Επανάστασης.

Οι ιδανικές μορφές του μετεωρίζονται σε έναν υπερβατικό χώρο, όπου ο χρόνος έχει καταλυθεί και τα

λείψανα του ορατού κόσμου έχουν αναχθεί σε πλατωνικά αρχέτυπα,

με τη βοήθεια μιας αχειροποίητης τεχνικής. Η χρωστική ουσία έχει χάσει την υλική της υπόσταση και

γίνεται καθαρή πνευματική προβολή. Τα ώριμα έργα του χαρακτηρίζονται από πιο εγκεφαλικά

σχήματα και το χρώμα λιγοστεύει, ενώ η τονική κλίματα περιορίζεται. Ο λυρικός και γαλήνιος κόσμος

24

του ξεθωριάζει και ο καλλιτέχνης επιλέγει το «υψηλό» από το ωραίο.Ο Παρθένης προτείνει μια ιδεατή

Ελλάδα και κατατάσσεται στους διαμορφωτές της Γενιάς του ’30». Οι ολύμπιοι θεοί, οι βυζαντινοί άγιοι

και οι ήρωες της Επανάστασης συνυπάρχουν σε έναν υπερβατικό χώρο. Τα ώριμα έργα του μοιάζουν

με «θεοφάνειες». Ο Παρθένης, παρότι ομόφωνα αναγνωρίζεται ως πρωτοπόρος, εξακολουθεί να

παραμένει τυλιγμένος με ένα πέπλο μυστηρίου. Η σιωπή του συχνά ταυτίστηκε με την παράνοια, με

αποτέλεσμα την αμηχανία των ιστορικών απέναντί του.

‘Έργα του:

Τοπίο (Καισαριανή) Το άναμμα της καντήλας

Τοπίο με έλατα Το λιμάνι της Καλαμάτας

25

26

ΠΗΓΕΣ: http://www.nationalgallery.gr/ ΑΡΧΕΙΟ.ΕΘΝΙΚΗ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ

ΥΠΟΟΜΑΔΑ Γ: «ΤΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑΣ

ΣΤΗ ΧΑΡΑΚΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ»

ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΤΡΙΑ: ΜΠΙΤΣΑΚΗ ΑΝΔΡΙΑΝΑ,

ΜΕΛΗ ΟΜΑΔΑΣ: ΣΙΔΕΡΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ, ΣΙΔΕΡΗ ΔΗΜΗΤΡΑ

27

Χαρακτική είναι η τέχνη της εγχάραξης μιας σκληρής επίπεδης, κυλινδρικής ή άλλου είδους επιφάνειας

με σκοπό την δημιουργία διακοσμητικών σχεδίων σ' αυτήν την επιφάνεια.

Για παράδειγμα, οι αρχαίοι σφραγιδόλιθοι και οι αρχαίες επιγραφές σε στήλες αποτελούν τα πρώτα

χαρακτικά έργα της ανθρωπότητας

Βασικοί εκπρόσωποι της είναι ο Δημήτρης Γαλάνης, ο Τάσσος Αλεβίζος ο Σπύρος Βασιλείου, ο Άγγελος

Θεοδωρόπουλος κ.α.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΑΛΑΝΗΣ

(1879 Αθήνα - 1966 Αθήνα)

Από πολύ μικρή ηλικία εκδήλωσε ενδιαφέρον για τη μουσική, τα μαθηματικά και το σχέδιο και από τα

εφηβικά του χρόνια άρχισε να δημοσιεύει γελοιογραφίες σε εφημερίδες και περιοδικά. Μετά από δύο

χρόνια φοίτησης στη Σχολή Πολιτικών Μηχανικών του Πολυτεχνείου (1897-1899) και έχοντας πάρει

μαθήματα σχεδίου από τον Νικηφόρο Λύτρα (1899), εγκαταστάθηκε το 1900 στο Παρίσι, όπου παρέμεινε

το μεγαλύτερο διάστημα της ζωής του, ταξιδεύοντας κατά καιρούς σε διάφορες χώρες της Ευρώπης και

28

στην Ελλάδα. Ως τo 1902 σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών κοντά στον Fernand Cormon, ενώ από το

1901 ως το 1912 συνεργάστηκε με πολλά γνωστά χιουμοριστικά περιοδικά, όπως τα "Frou-Frou", "Le

Rire", "Le Sourire", "L' Assiette au Beurre" κ.ά., δημοσιεύοντας γελοιογραφίες και σχέδια.

Το συστηματικό ενδιαφέρον του για τη χαρακτική πρέπει να εκδηλώθηκε σε ένα ταξίδι του στη Γερμανία

(1907-1909) και το 1918 ξεκίνησε την εικονογράφηση βιβλίων, δραστηριότητα που καλύπτει ένα

29

σημαντικό μέρος της καλλιτεχνικής του δημιουργίας και περιλαμβάνει περισσότερα από εκατό βιβλία,

λευκώματα, ημερολόγια και εκδόσεις τέχνης. Από το 1930 σταμάτησε να ασχολείται με τη ζωγραφική και

αφιερώθηκε αποκλειστικά σχεδόν στη χαρακτική. Έχοντας πάρει τη γαλλική υπηκοότητα, δίδαξε στην

ακαδημία Andre Lhote (1925-1928), στο εργαστήριό του (1930-1937) σε έλληνες καλλιτέχνες που

σπούδαζαν στο Παρίσι και στη Σχολή Καλών Τεχνών (1945-1952). Το 1945 εξελέγη μέλος της Γαλλικής

Ακαδημίας και το 1950 αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.

Αναπτύσσοντας εξαιρετικά πλούσια εκθεσιακή δραστηριότητα τόσο στη Γαλλία όσο και σε άλλες χώρες,

παρουσίασε το 1922 στο Παρίσι την πρώτη ατομική του έκθεση, την οποία προλόγισε ο Andre Malraux.

Έλαβε επίσης μέρος σε παρισινά σαλόνια, ενώ από το 1920 ως το 1926 συνεξέθεσε με μερικούς από τους

σημαντικότερους καλλιτέχνες της εποχής, όπως ο Picasso, ο Matisse, ο Braque, ο Chagall και ο Derain, με

τον οποίο τον συνέδεε στενή φιλία. Το 1991 το έργο του παρουσιάστηκε σε αναδρομική έκθεση στο

Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης - Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, στην Άνδρο.

Ο Δημήτρης Γαλάνης υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους χαράκτες του πρώτου μισού του 20ού

αιώνα στην Ευρώπη και πρωτοπόρος της νεοελληνικής χαρακτικής, επηρεάζοντας τους ομοτέχνους του30

τόσο με το έργο όσο και με τη διδασκαλία του. Κάτοχος όλων των τεχνικών και εξαιρετικός δεξιοτέχνης,

υπήρξε ανανεωτής των παραδοσιακών τρόπων χάραξης. Το έργο του, που περιλαμβάνει ποικιλία

θεμάτων - μυθολογικές και ειδυλλιακές σκηνές, τοπία, γυμνά και νεκρές φύσεις - φανερώνει αρχικά

επιρροές από τον Σεζάν και τα κινήματα του κυβισμού και του φωβισμού, ενώ αργότερα αποκτά ένα

προσωπικό ύφος, που βασίζεται στις αρχές της κλασικής παράδοσης.

ΤΑΣΣΟΣ

Πραγματικό όνομα: Αναστάσιος Αλεβίζος

Ο Τάσσος Αλεβίζος ήταν Έλληνας χαράκτης. Μικρός ακολούθησε μαθήματα ζωγραφικής κοντά στον

Γιώργο Κωτσάκη. Το 1930, σε ηλικία 16 ετών, έγινε δεκτός στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών της

Αθήνας. Εκεί παρακολούθησε μαθήματα γλυπτικής και ζωγραφικής στα εργαστήρια του Θ. Θωμόπουλου,

του Ούμβο Αργυρού και του Κ. Παρθένη. Από το 1933 και μέχρι την αποφοίτηση του από τη Σχολή το

31

1939, παρακολούθησε μαθήματα χαρακτικής στο εργαστήριο του Γ. Κεφαλληνίου. Πιθανολογείται ότι

καθοριστικό ρόλο έπαιξε και η γνωριμία του με τον Δ. Γαλάνη, τον άλλο μεγάλο Έλληνα χαράκτη της

εποχής του Μεσοπολέμου, μέσω του οποίου γνώρισε και την γαλλική χαρακτική.

Επίσης, λέγεται ότι πραγματοποίησε σπουδές στο Παρίσι, την Ρώμη και την Φλωρεντία. Το ταλέντο του

στην χαρακτική αναγνωρίστηκε πολύ γρήγορα. Στην Πανελλήνια Έκθεση το 1938 έλαβε το Βραβείο

Χαρακτικής και 2 χρόνια αργότερα (1940) τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Χαρακτικής. Μετά την

απελευθέρωση, ο Τάσσος άρχισε να ασχολείται και με άλλα θέματα πέρα από τα επικά του πολέμου,

όπως γυμνά, νεκρές φύσεις και πορτρέτα, ενώ ταυτοχρόνως άρχισε να χρησιμοποιεί και χρώματα στις

ξυλογραφίες του. Ο Τάσσος, είχε ακόμα μια ιδιαίτερη αγάπη για το βιβλίο και τις γραφικές τέχνες. Ήδη

από το 1939, με την αποφοίτηση του, έφτιαχνε εξώφυλλα και κοσμήματα για το λογοτεχνικό περιοδικό

Νέα Εστία. Κατά την διάρκεια του 1960 η θεματογραφία του άρχισε να επικεντρώνεται στην απόδοση της

ανθρώπινης μορφής. Εγκατέλειψε σταδιακά το χρώμα, χάραζε όλο και μεγαλύτερες πλάκες ξύλου και

άρχισε να δημιουργεί θεματικές ενότητες σε τρίπτυχα ή τετράπτυχα. Ταυτοχρόνως, ασχολήθηκε με την

αγιογραφία, ενώ συνέχισε να φιλοτεχνεί βιβλία. Συνέχισε να εργάζεται σκληρά μέχρι τις τελευταίες

32

ημέρες της ζωής του. Πέθανε τον Οκτώβριο του 1985 αφήνοντας ημιτελή μια σειρά οκτώ συνθέσεων στο

Δημαρχείο του Βόλου. Το 1987, η Εθνική Πινακοθήκη τον τίμησε με μια δεύτερη μεγάλη αναδρομική

έκθεση έργων του.

ΣΠΥΡΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

Ο Σπύρος Βασιλείου υπήρξε ένας από τους πλέον παραγωγικούς, αναγνωρίσιμους και δημοφιλείς

Έλληνες εικαστικούς καλλιτέχνες. Ζωγράφος, αγιογράφος, χαράκτης, σκηνογράφος, γραφίστας,

διακοσμητής, συγγραφέας-κριτικός, δάσκαλος έχει στο ενεργητικό του περισσότερα από 5.500 έργα.

Γεννήθηκε το 1903 στο Γαλαξίδι. Σπούδασε στην Αθήνα με υποτροφία, στην Σχολή Καλών Τεχνών του

Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου, από το 1921 έως το 1926 έχοντας ως δασκάλους τους Καλούδη και

Λύτρα. Ο Βασιλείου έκανε την πρώτη ατομική του έκθεση το 1929 στην γκαλερί Στρατηγοπούλου.

Το 1930 απέσπασε το Μπενάκειο Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για τα σχέδια των τοιχογραφιών

του ναού του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου στο Κολωνάκι. Με τα χρήματα του βραβείου κάνει το

πρώτο του ταξίδι στην Ευρώπη, όπου είχε την ευκαιρία να επισκεφθεί μουσεία και συλλογές. Υπήρξε

μέλος των καλλιτεχνικών ομάδων Τέχνη και Στάθμη και του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος.

Έργα του Βασιλείου βρίσκονται σε πολλές δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

33

Τα ευρισκόμενα στην Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλέξανδρου Σούτζου έργα του

αντιπροσωπεύουν τις διαφορετικές δεκαετίες της δουλειάς του. Ο Σπύρος Βασιλείου δίδαξε στην34

Παπαστράτειο Σχολή και αργότερα στο Αθηναϊκό Τεχνολογικό Ινστιτούτο. Τα έργα του, τα οποία

απεικονίζουν το φυσικό και αστικό τοπίο καθώς και σκηνές της κοινωνικής ζωής, προσεγγίζουν και

περιγράφουν την καθημερινότητα με λυρική και ονειρική διάθεση συνδυάζοντας το λόγιο με το λαϊκό

στοιχείο και την παράδοση με τον νεωτερισμό. Έχει ενδιαφέρον ο τρόπος κατά τον οποίο στη ζωγραφική

του αποτυπώνεται η εξέλιξη του αθηναϊκού τοπίου από τη μεσοπολεμική περίοδο στις δεκαετίες της

αντιπαροχής. Ήταν νυμφευμένος με την Αγγελική (Κική) Κωνσταντακόπουλου από τις 27 Απριλίου του

1941 (την ημέρα της κατάληψης της Αθήνας από τα γερμανικά στρατεύματα). Μαζί έκαναν μαζί δύο

παιδιά, τη Δροσούλα και τη Δήμητρα. Το σπίτι του κάτω από την Ακρόπολη έχει μετατραπεί από το 2004

σε μουσείο. Φιλοξενεί έργα του Βασιλείου προερχόμενα από ιδιωτικές συλλογές, τα οποία σε τακτά

χρονικά διαστήματα αλλάζουν και η έκθεση ανανεώνεται. Το 2014 τη διεύθυνση του μουσείου ανέλαβαν

δυο από τις εγγονές του ζωγράφου.

Εξέδωσε τα βιβλία:

Γαλαξιδιώτικα καράβια, 1934

Παιδικά σχέδια, 1930, συνεργασία με τον Αγήνορα Αστεριάδη

Ντίλι-ντίλι, εκδόσεις Ίκαρος, ζωγραφιές Μπαρμπα-Σπύρου, 1948

Φώτα και σκιές, 1969 (αυτοβιογραφικό)

ΑΓΓΕΛΟΣ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ

35

Επιμονή και εργατικότητα

Καλλιτέχνης με ήθος, ο Αγγ. Θεοδωρόπουλος γράφτηκε στο Σχολείο Καλών Τεχνών το 1900. Δάσκαλοί του

οι: Γ. Ιακωβίδης, Γ. Ροϊλός (ζωγραφική) και Ν. Φέρμπος (χαρακτική). Μέχρι το 1918 εργάστηκε σε

εφημερίδες της εποχής («Εμπρός», «Πατρίς», «Χρόνος»), που δημοσιεύουν εικονογραφήσεις και

γελοιογραφίες του, τις οποίες υπογράφει - όπως και τα ζωγραφικά του έργα - με το ψευδώνυμο Θ.

Αγγελος. Γύρω στα 1918 κάνει ένα μεγάλο ενημερωτικό ταξίδι στην Ευρώπη. Αν και η ενασχόλησή του με

τη χαρακτική ξεκινά νωρίτερα, οι πρώτες, μέχρι σήμερα γνωστές, ξυλογραφίες του χρονολογούνται από

το 1923.

Η δεκαετία του '20 είναι περίοδος περισυλλογής και προετοιμασίας. Το 1930 πρωτοστατεί στην

επανίδρυση της «Ομάδος Τέχνης», πραγματοποιεί την πρώτη ατομική του έκθεση και θέτει

υποψηφιότητα για τη νεοσύστατη έδρα της Χαρακτικής, που κατέλαβε τελικά ο Γ. Κεφαλληνός.

Στη δεκαετία του '30 πραγματοποιεί δύο ατομικές εκθέσεις (1934, 1936) με ζωγραφική, σχέδια και

χαρακτικά και συμμετέχει σ' όλες τις σημαντικές διεθνείς και ντόπιες εκθέσεις, κυρίως με ξυλογραφίες. Το

1938 αντιπροσώπευσε την Ελλάδα στην 21η Μπιενάλε της Βενετίας, μαζί με τους Τόμπρο και Παρθένη,

36

και ιδρύει με τους Βιτσώρη, Γαλάνη, Κεφαλληνό και Παπαδημητρίου την «Ομάδα Ελλήνων Ζωγράφων και

Χαρακτών».

Χρόνια ωριμότητας

Τα χρόνια της ωριμότητας είναι οι δεκαετίες 1930-1950. Τότε με συνέπεια και εργατικότητα δημιουργεί

το μεγάλης έκτασης και υψηλής τεχνικής έργο του, που κυριαρχείται από ηθικές και αισθητικές αξίες.

Αρνούμενος το επικαιρικό στοιχείο στο έργο τέχνης, επεξεργάζεται διαχρονικά τα ίδια πάντα θέματα -

γυναίκες, ελιές, νεκρές φύσεις - που αποκτούν χαρακτήρα συμβόλων και διακηρύξεων. Η γυναίκα,

οραματιζόμενη, καταπιεσμένη, ερωτική, με ευγένεια και στιβαρότητα. Οι ελιές στρεβλές, χαρακωμένες,

αιωνόβιες, αειθαλείς. Οι νεκρές φύσεις, στέρεα γυμνάσματα, αντίβαρο στη σύγχυση της εποχής και της

τέχνης.

Με το πνεύμα αυτό ιδωμένες, οι μορφοπλαστικές κατακτήσεις του αποκτούν χαρακτήρα «εκλεκτικής

συγγένειας», την οποία δεν έκρυψε. «Δύο ζωγράφους βλέπω», έλεγε, «τον Ντεραίν και τον Ματίς...». Ο

καλλιτέχνης, ακολουθώντας τα διδάγματα του Π. Σεζάν, αντιπαραθέτει συνειδητά στον ιδεαλισμό του

Παρθένη μια ζωγραφική αντίληψη «ξανακοιτάγματος του παρελθόντος με καινούριο μάτι».

Σε συνέντευξή του έλεγε: «Είμαι, ουσιαστικά, ρεαλιστής. Βρίσκω ότι με τον ρεαλισμό πρέπει να εκφραστεί

κανείς και να πει ό,τι έχει μέσα του...». Σ' αυτές τις δεκαετίες ο Αγγ. Θεοδωρόπουλος πρωτοστάτησε στην

ίδρυση του ΚΕΕ (Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδας) (1945) και στην ίδρυση της ομάδας «Στάθμη»

(1950). Έντονη ήταν και η εκθεσιακή του δραστηριότητα. Δημιουργίες του Αγγ. Θεοδωρόπουλου

παρουσιάστηκαν σε πολλές σημαντικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό και τιμήθηκε με το

παράσημο του Ταξιάρχη του Φοίνικα (1960).

Εκτός από δημοσιεύσεις έργων του σε πολλά έντυπα και περιοδικά, ο καλλιτέχνης εικονογράφησε και

βιβλία. Από αυτά σημειώνουμε: Φ. Κόντογλου «Αθως» (1923). Ν. Βέλμος «Δύο αγάπες» (1923). Κ.

37

Βάρναλης «Το φως που καίει» (1933). Ζ. Παπαντωνίου «Η θυσία» (1937) κ.ά.

38

39

ΠΗΓΕΣ: ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ,

«ΦΩΤΑ ΚΑΙ ΣΚΙΕΣ» ΠΑΝΟΡΑΜΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΧΑΡΑΚΤΙΚΗΣ, Από τις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης, Αθήνα, 2000

ΕΛΛΗΝΕΣ ΧΑΡΑΚΤΕΣ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΑΙΩΝΑ, Από τις συλλογές της Alpha Bank και του Μορφωτικού Ιδρύματος τη

Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2003

ΥΠΟΟΜΑΔΑ Δ΄: ο «ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΖΩΓΡΑΦΟΣ» και ο «ΘΕΟΦΙΛΟΣ» οι Λαϊκοί μας Ζωγράφοι40

ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ: Παναγιώτα Μπούα

41

Ο ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΖΩΓΡΑΦΟΣ

Ο Παναγιώτης Ζωγράφος (Δημήτρης Ζωγράφος = γιος του Παναγιώτη) ήταν αγωνιστής του 1821, τον

οποίο εξέλεξε ο Μακρυγιάννης αναθέτοντάς του την αναπαράσταση σημαντικών ιστορικών σκηνών. Ο

Μακρυγιάννης έμαθε γράμματα στα γεράματά του για να γράψει τα απομνημονεύματά του. Πίστευε

όμως, ότι εκτός από τον γραπτό λόγο, χρειάζονταν και εικόνες, αφού το μεγαλύτερο μέρος των Ελλήνων

ήταν αγράμματοι.

Αρχικά ανάθεσε σε έναν Ευρωπαίο να του ζωγραφίσει, γρήγορα όμως κατάλαβε ότι δεν χρειάζονταν

καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις, αλλά εικόνες περιγραφικές με όλα τα απαραίτητα στοιχεία που θα ήταν

42

ικανά να εξιστορήσουν με ακρίβεια το θέμα που απεικόνιζαν. Έτσι στράφηκε στον Ζωγράφο, παλαίμαχο

αγωνιστή από την Βαρδώνια της Λακωνίας. Ο Παναγιώτης ήταν αυτοδίδακτος λαϊκός ζωγράφος,

αγιογράφος της μεταβυζαντινής λαϊκής παράδοσης και ως αγωνιστής είχε δει με τα ίδια του τα μάτια όλα

αυτά που ο Μακρυγιάννης του ανέθετε να περιγράψει.

Ο Παναγιώτης φιλοτέχνησε εικοσιπέντε πίνακες. Αντίγραφα των πινάκων φτιάχτηκαν από τους γιους και

από τον ίδιο τον Παναγιώτη και μοιράστηκαν όπως ήθελε ο Μακρυγιάννης στον βασιλιά Όθωνα,

στον Τσάρο της Ρωσίας, τον βασιλιά της Γαλλίας και την βασίλισσα της Αγγλίας.

Ο ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΗΛ και ο Ιστορικός Teriand (Στρατής Ελευθεριάδης)

43

44

Ο Θεόφιλος (Χατζημιχαήλ) είναι ο πιο γνωστός Έλληνας λαϊκός ζωγράφος. Γεννήθηκε μεταξύ 1868

και 1871 στη Βαρειά Μυτιλήνης. Ήταν το μεγαλύτερο από τα οκτώ παιδιά του Γαβριήλ και της Πηνελόπης

Χατζημιχαήλ. Ο πατέρας του ήταν τσαγκάρης και η μητέρα του κόρη αγιογράφου.

Τα παιδικά του χρόνια ήταν δύσκολα, λόγω της ισχνής του κράσης, αλλά και της αριστεροχειρίας του. Ο

αριστερόχειρας εκείνη την εποχή εθεωρείτο μειονεκτικό άτομο και προκαλούσε αρνητικά σχόλια στον

περίγυρό του. Οι γονείς, αλλά και οι δάσκαλοί του προσπάθησαν με καταπιεστικό και συχνά βίαιο τρόπο

να του αλλάξουν χέρι γραφής και να τον κάνουν δεξιόχειρα. Ο μικρός Θεόφιλος κλείστηκε στον κόσμο του

και βρήκε αποκούμπι στη ζωγραφική.

Πολύ νέος, ακόμη, δραπετεύει από τη Μυτιλήνη και φεύγει για τη Σμύρνη, την πόλη με τους χιλιάδες

Έλληνες, που είναι το οικονομικό κέντρο της Μικράς Ασίας. Δουλεύει θυροφύλακας στο ελληνικό

προξενείο και παράλληλα ζωγραφίζει. Στη Σμύρνη, ο Θεόφιλος θα διαμορφώσει την εικαστική του

γλώσσα και το βασικό του θεματολόγιο, από τον κόσμο της αρχαιότητας, του Βυζαντίου και της νεώτερης

Ελλάδας. Τότε κάνει τη ζωγραφική επάγγελμά του.

45

Με το ξέσπασμα του Ελληνοτουρκικού πολέμου το 1897 φεύγει για την Ελλάδα, με την πρόθεση να

καταταγεί εθελοντής. Πριν προλάβει να γνωρίσει τα πεδία των μαχών, ο πόλεμος τερματίζεται.

Αποφασίζει να μείνει στον Βόλο, πλούσιο αγροτικό και βιομηχανικό κέντρο στις αρχές του 20ου αιώνα.

Ζει μέσα στη φτώχεια και ζωγραφίζει για ψίχουλα στους τοίχους μαγαζιών του Βόλου και του Πηλίου.

Παράλληλα, διασκεδάζει τους κατοίκους και γίνεται αντικείμενο αστεϊσμών με το παράξενο φέρσιμο,

αλλά και τις φορεσιές του. Από νέος ακόμη, ο Θεόφιλος υιοθετεί τη φουστανέλα ως καθημερινό ένδυμα,

ενώ τις Απόκριες του αρέσει να ντύνεται Μέγας Αλέξανδρος, με στολή δικής του επινοήσεως.

Τα οικονομικά του καλυτερεύουν κάπως, όταν ένας πλούσιος γαιοκτήμονας της Μαγνησίας, ο Γιάννης

Κοντός, του αναθέτει το 1912 την τοιχογράφηση του σπιτιού του στην Ανακασιά. Ο Θεόφιλος ζωγραφίζει

σκηνές από την Επανάσταση του '21, αρχαίους θεούς και τοπία. Σήμερα, η οικία Κοντού είναι το Μουσείο

Θεόφιλου στον Βόλο.

Το 1927, μη μπορώντας να αντέξει ένα χοντρό αστείο που έγινε εις βάρος του, εγκαταλείπει τον Βόλο και

επιστρέφει στη γενέτειρά του Μυτιλήνη. Λέγεται ότι κάποιος, για να διασκεδάσει τους θαμώνες ενός

καφενείου, έριξε τον Θεόφιλο από μια σκάλα, όπου ήταν ανεβασμένος και ζωγράφιζε.

Εν τω μεταξύ, ο ζωγράφος Γιώργος Γουναρόπουλος μιλά με ενθουσιασμό για το έργο του Θεόφιλου στον

μυτιληνιό Στρατή Ελευθεριάδη σημαίνοντα τεχνοκριτικό στο Παρίσι με το γαλλικό όνομα Τεριάν. Ο

Ελευθεριάδης είναι ο άνθρωπος που επιβάλλει τον Θεόφιλο και θα τον κάνει γνωστό, τόσο στην Ελλάδα,

όσο και στο εξωτερικό. Του αγοράζει χρώματα, πινέλα και πανιά και αναθέτει στον πατέρα του να του

στέλνει στο Παρίσι όσα έργα ζωγραφίζει. Τότε παρατηρείται και μία στροφή στη θεματολογία του

Θεόφιλου. Τα ιστορικά και ηρωικά θέματα δίνουν τη θέση τους στα πιο οικεία, τα καθημερινά, τα

κοντινά.

Μόλις άρχισε να του χαμογελά η τύχη, ο Θεόφιλος βρέθηκε νεκρός στο άθλιο καμαράκι του, στις 24

Μαρτίου 1934. Η νεκροψία έδειξε ανακοπή καρδιάς.

46

Στις 20 Σεπτεμβρίου 1935 δημοσιεύεται συνέντευξη του /biographies/697Τεριάντ στην εφημερίδα

«Αθηναϊκά Νέα», στην οποία χαρακτηρίζει τον Θεόφιλο «μεγάλο έλληνα ζωγράφο». Ένα χρόνο αργότερα

οργανώνεται έκθεσή του στο Παρίσι. Ο μεγάλος αρχιτέκτονας Λε Κορμπιζιέ γράφει σε άρθρο του για τον

Θεόφιλο «...Είναι ζωγράφος γεννημένος από το ελληνικό τοπίο. Μέσω του Θεόφιλου, ιδού το τοπίο και οι

άνθρωποι της Ελλάδας: κοκκινόχωμα, πευκότοπος και ελαιώνας, θάλασσα και βουνά των θεών, άνθρωποι

που λούονται σε μια τολμηρά επικίνδυνη ηρεμία….». Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Γιάννης Τσαρούχης

εκφράζονται εγκωμιαστικά για την τέχνη του.

Στις 3 Ιουνίου 1961 ο Θεόφιλος περνά τις πύλες του Λούβρου για μία μεγάλη αναδρομική έκθεση.

Σήμερα, έργα του υπάρχουν διάσπαρτα σε πολλά μουσεία (Βαρειάς στη Μυτιλήνη και Ελληνικής Λαϊκής

Τέχνης στην Αθήνα), καθώς και σε ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

Ο Στρατής (Ευστράτιος) Ελευθεριάδης - Tériade (Μυτιλήνη, 2 Μαΐου 1897 –Παρίσι, 23 Οκτωβρίου 1983),

γνωστός επίσης και με το γαλλικό καλλιτεχνικό όνομα Tériade (Τεριάντ), ήταν τεχνοκριτικός, εκδότης

καλλιτεχνικών εντύπων και συλλέκτης έργων τέχνης.

Από το 1943 έως το 1975, ο Ελευθεριάδης εξέδωσε περίπου 27 βιβλία, με εικόνες σχεδιασμένες από

μεγάλους ζωγράφους και χαράκτες. Το 1979 δώρισε ένα μεγάλο μέρος του εκδοτικού του έργου, έργα

ελλήνων και γάλλων ζωγράφων του 20ού αιώνα, καθώς και μεσαιωνικά χειρόγραφα για να γίνει το

φερώνυμο μουσείο στην Μυτιλήνη.

Στον Ελευθεριάδη οφείλεται και η ανακάλυψη του λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου.

Με δωρεά του Ελευθεριάδη χτίστηκε το Μουσείο Θεοφίλου σε κτήμα της οικογένειάς του στη Βαρειά της

Μυτιλήνης, κοντά στο παρεκκλήσι της Αγίας Παρασκευής. Αργότερα χτίστηκε και το Μουσείο Tériade

λίγα μέτρα πιο πέρα που φιλοξενεί έργα σπουδαίων Ελλήνων και ξένων ζωγράφων (Τσαρούχη, Πικάσο,

Σαγκάλ, Ματίς κ.α.) που ανήκαν στην συλλογή του Ελευθεριάδη.

ΠΗΓΗ: http :// www . sansimera . gr / biographies /166# ixzz 42 DA 3 nYrS

47

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Οι Έλληνες Ζωγράφοι, Η ιστορία της νεοελληνικής ζωγραφικής, τόμος 3ος, Εκδόσεις

Μέλισσα, Αθήνα, 1976

48