ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ

9η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ

ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ

ATOMIKH ΔΙΑΤΡΙΒΗ

«Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ:

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΜΒΑΛΟΥΝ ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ,

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ»

ΑΠΟ TON

ΙΟΥΝΙΟΣ 2019

ΣΧΗ (ΔΒ) ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΤΣΙΝΙΔΕΛΟ

ΑΔΙΑΒΑΘΜΗΤΟ

ΑΔΙΑΒΑΘΜΗΤΟ

ΣΕΛΙΔΑ ΣΚΟΠΙΜΑ ΚΕΝΗ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ…………………………………………………………………. 1

ΣΚΟΠΟΣ…………………………………………………………………… 2

ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ………………………………………………………..... 2

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Α»: Ορισμοί και Χρήσιμα Στοιχεία………….………… 5

Μετανάστευση: Θεωρητική προσέγγιση…….……………………………….... 5

Ορισμός…………………………………………………………………….. 5

Μεταναστευτική ορολογία…………………………………………………. 7

Μεταναστευτική Πολιτική………………………………………………….. 8

Στοιχεία Προσφυγικής Κρίσης από 2015-2019……………………...………… 9

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Β»: Παράγοντες Προσφυγικής Κρίσης………………. 13

Εξωτερικοί Παράγοντες Κρίσης Ε.Ε και Ελλάδας…….………….………….. 13

Εσωτερικοί Παράγοντες Κρίσης Ε.Ε και Ελλάδος……….……….………….. 15

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Γ»: Στρατηγική Αντιμετώπισης Προσφυγικής Κρίσης 19

Στρατηγική Αντιμετώπισης από Θεσμούς και κ-μ της Ε.Ε…………..……….. 19

Η Διαμόρφωση της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Απέναντι στο Φαινόμενο της

Μετανάστευσης…………………………………………………….……….. 19

Πολιτικές ενσωμάτωσης στην Ε.Ε………………………………..……….. 20

Το Πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πολιτικής για τη Μετανάστευση…………… 22

Οι Πρωτοβουλίες της Ε.Ε για την Αντιμετώπιση της Μεταναστευτικής

Κρίσης ……………………………………………….…………………….... 23

Ο Ρόλος του ΝΑΤΟ στην Αντιμετώπιση της Μεταναστευτικής Κρίσης 25

Στρατηγική Αντιμετώπισης από το Ελληνικό Κράτος………...…………..…… 27

Συνεργασία Ευρωπαϊκής Ένωσης και Ελλάδας για την Αντιμετώπιση

της Μεταναστευτικής Κρίσης………………………………………………. 27

Συμβολή των ΕΔ στη Μεταναστευτική Κρίση……..……………………… 28

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Δ»: Διαχείριση και Συνέπειες Προσφυγικής Κρίσης 30

Διαχείριση της Κρίσης στην Πολιτική Ατζέντα της Ε.Ε…………..………….… 30

Το Σχέδιο των 10 Σημείων- Η Ευρωπαϊκή Ατζέντα……..……………… 30

Σχέδιο Άμεσης Δράσης - Πυλώνες Πολιτικής Κατεύθυνσης…………… 31

Συνέπειες Προσφυγικής Κρίσης στην Ε.Ε και την Ελλάδα………..…….……. 33

Επιρροή Επί Μεταναστευτικής Πολιτικής Ε.Ε. και του Νομικού της

Πλαισίου…………………………………………………………………….. 33

Επιρροή Επί Ευρωπαϊκής Κοινής Γνώμης Μέσω Αφηγήματος

Τρομοκρατίας………………………………………………………………. 35

Επιρροή Επί Ευρωπαϊκής Κοινής Γνώμης Μέσω Αφηγήματος

Ξενοφοβίας…………………………………………………………………. 37

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Ε»: Συμπεράσματα - Προτάσεις………..…..…...……. 39

Συμπεράσματα………………………………………………….…………….… 39

Προτάσεις…………………………………………………………………….

43

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ…………………………………………………….…..

«Α» Διαγράμματα-Χάρτες-Στατιστικά Στοιχεία Προσφυγικής Κρίσης…. Α-1

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ…………………………………………………………….

-1-

Σχης (ΔΒ)

Εμμανουήλ Τσινιδέλος του Γεωργίου (ΑΜ:50259)

Σπουδαστής 9ης ΕΣ ΔΙΜΑ

Αθήνα, 23 Ιουν 19

ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ

ΘΕΜΑ: «Η Διαχείριση της Μεταναστευτικής Κρίσης, Παράγοντες

Που Συμβάλουν στη Διαμόρφωσή της, Συνέπειες και Στρατηγική

Αντιμετώπισής της»

«Omne ignotum pro magnifico est»

(«όλα φαίνονται όμορφα, όταν τα κοιτάζει κανείς από μακριά»)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η παραπάνω φράση ανήκει στον Ρωμαίο Τάκιτο, ο οποίος μέσα σε πέντε

λέξεις πριν 20 αιώνες, περιέγραψε με ανατριχιαστική ακρίβεια τη βολική στρέβλωση

ενός βασικού πυλώνα του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, της ελεύθερης διακίνησης

των ατόμων, μπροστά στον τρομακτικό όγκο του νέου μεταναστευτικού κύματος1.

Η μεταναστευτική κρίση στην περιοχή ενδιαφέροντος της Ελλάδας, είναι

κυρίως αποτέλεσμα του πολέμου στη Συρία, ο οποίος ξεκίνησε το 2011. Παρόλα

αυτά, συνδέθηκε με τις μεταναστευτικές ροές που παρατηρούνται τα τελευταία

χρόνια από τις χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής προς την

Ευρώπη. Ο αριθμός των προσφύγων και των μεταναστών υπήρξε μεγάλος και

προκάλεσε αντιδράσεις στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και στις

χώρες υποδοχής.

Το ναυάγιο της Λαμπεντούζα, αποτέλεσε ορόσημο για την ευρωπαϊκή

κινητοποίηση και αλλαγή στις πολιτικές αντιμετώπισης του προσφυγικού ζητήματος,

για την Ε.Ε. συνολικά. Τα κ-μ διαχειρίστηκαν την δύσκολη αυτή κατάσταση χωρίς

μεγάλη επιτυχία μέχρι σήμερα, με αποτέλεσμα οι παράνομες εισροές να αυξάνονται

όλο και περισσότερο καθημερινά.

Έτσι όπως θα αναλυθεί στη συνέχεια, η Ένωση προσπάθησε να οργανωθεί,

παρέχοντας ταυτόχρονα βοήθεια στην Ελλάδα και τις λοιπές χώρες αρχικής

υποδοχής, ειδικά στον τομέα της προστασίας των εξωτερικών συνόρων της Ε.Ε.,

1 Παρίσης, Ιωάννης, 2015, «Μετανάστευση: Η σύγχρονη εκδοχή ενός πολύ παλιού φαινομένου», στο

https://sse77.gr/2016/01/17/lr-6/

-2-

προσπαθώντας παράλληλα, με ανίσχυρες συχνά διμερείς συμφωνίες και

αμφιβόλου συνολικής αποδοχής εσωτερικά μέτρα, να διαχειριστεί τις προσφυγικές

ροές. Οι αντίστοιχες ενέργειες της Ελλάδας, σε συνδυασμό με το διαμορφούμενο

πλαίσιο στην Ε.Ε., δημιούργησαν τόσο τους παράγοντες διαμόρφωσης, όσο και τις

συνέπειες του προβλήματος.

Παράλληλα, τέθηκαν οι βάσεις για την στρατηγική αντιμετώπισης του

μεταναστευτικού σε εθνικό και σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, όπου, όπως θα αναλυθεί

παρακάτω, διαπιστώνεται απόκλιση από την ενσωμάτωση των εκάστοτε εθνικών

στόχων των κ-μ με τις Ευρωπαϊκές αξίες, ευθέως ανάλογη μάλιστα με το επίπεδο

άμεσης εμπλοκής κάθε χώρας με το πρόβλημα.

ΣΚΟΠΟΣ

Σκοπός της παρούσας εργασίας, είναι η μελέτη της μεταναστευτικής κρίσης

στην Ευρώπη και κατ’ επέκταση στην Ελλάδα, ως χώρας αρχικής υποδοχής. Αφού

αναφερθούν γενικοί ορισμοί του φαινομένου της μετανάστευσης και αριθμητικά

δεδομένα στο πλαίσιο της τρέχουσας προσφυγικής κρίσης, θα ακολουθήσει μια

εκτενής ανάλυση των παραγόντων που συνέβαλαν στη διαμόρφωσή της

μεταναστευτικής κρίσης, της στρατηγικής αντιμετώπισής της από τους Ευρωπαίους

δρώντες, του τρόπου διαχείρισης της από την Ελλάδα και την Ε.Ε., αλλά και των

συνεπειών της.

ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ

Οι προϋποθέσεις της σύνταξης της παρούσας εργασίας, συμπίπτουν με τις

βασικές προϋποθέσεις της νέας Εθνικής Στρατηγικής Ένταξης, της οποίας η

διαβούλευση ολοκληρώθηκε στις αρχές του τρέχοντος έτους2, ήτοι:

• Τη μαζική ροή μεικτών μεταναστευτικών ρευμάτων καθώς και

αιτούντων/αιτουσών διεθνούς προστασίας και μεταναστών/μεταναστριών από

εμπόλεμες περιοχές που αντιμετωπίζουν υψηλά ποσοστά ανεργίας και φτώχειας,

με αυξημένο αριθμό ευάλωτων ατόμων (παιδιά, γυναίκες, άτομα με μετατραυματικές

διαταραχές).

• Τη σύσταση και τη λειτουργία του Υπουργείου Μεταναστευτικής

Πολιτικής (Π.Δ. 123/2016), υπό το φως των νέων εξελίξεων στον τομέα της

μετανάστευσης, με βασικές αρμοδιότητές του τη δημιουργία ενός συστήματος

2 Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής, 2019, «Εθνική Στρατηγική για την Ένταξη» σελ.5-6, στο

http://www.opengov.gr/immigration/wp-content/uploads/downloads/2019/01/ethniki-stratigiki.pdf

-3-

υποδοχής και υποστήριξης μεταναστών/-τριών, αιτούντων/αιτουσών διεθνούς

προστασίας και των δικαιούχων αυτής3, τη διασφάλιση της νόμιμης διαμονής τους

στη χώρα, καθώς και την πρόβλεψη και το σχεδιασμό δράσεων και προγραμμάτων

με στόχο την ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία, διατηρώντας και προστατεύοντας

παράλληλα την κοινωνική συνοχή.

• Την οικονομική ύφεση στην οποία βρίσκεται η χώρα κατά την τελευταία

δεκαετία, που έχει ως αποτέλεσμα την κατακόρυφη αύξηση της ανεργίας των νόμιμων

μεταναστών/μεταναστριών, τη γενικότερη συρρίκνωση των θέσεων εργασίας και τη

δυσκολία ένταξης στην αγορά εργασίας των νεοεισελθόντων ατόμων.

• Την ανάγκη μεγαλύτερης και πιο ενεργούς συμμετοχής και άλλων

θεσμικών και μη συμμετεχόντων στη διαδικασία της υποδοχής και της ένταξης,

ειδικότερα τοπικών παραγόντων, οι οποίοι καλούνται να παίξουν κομβικό και καίριο

ρόλο σε αυτήν την προσπάθεια.

• Τη σύσταση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ασύλου, Μετανάστευσης και

Ένταξης (Τ.Α.Μ.Ε.), καθώς και της λειτουργίας Ειδικής Γραμματείας για τη

διαχείρισή του εντός του Υπουργείου Οικονομίας και Ανάπτυξης (Ν. 4375/2016), με

στόχο τη χρηματοδοτική υποστήριξη των προσπαθειών των κρατών-μελών για την

υιοθέτηση και ανάπτυξη ενός κοινού ευρωπαϊκού συστήματος ασύλου και

μετανάστευσης (Common European Asylum System), μιας κοινής ευρωπαϊκής

πολιτικής ένταξης νόμιμων μεταναστών/μεταναστριών και δικαιούχων διεθνούς

προστασίας, καθώς και μιας αποτελεσματικής πολιτικής επιστροφών, τηρώντας τις

αρχές της αξιοπρέπειας και της διασφάλισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

• Τη βούληση της Ε.Ε. και της Ελληνικής πολιτικής ηγεσίας για τη

δημιουργία ενός κοινού πλαισίου για την υποδοχή και την ένταξη πολιτών τρίτων

χωρών, με όρους ισότητας και νομιμότητας, το οποίο θα καλλιεργεί την ουσιαστική

ανταλλαγή ανάμεσα σε διαφορετικές κουλτούρες, θα ενισχύει το θετικό αντίκτυπο

των ενταξιακών παρεμβάσεων στην τοπική οικονομία και κοινωνία, και, εν τέλει, θα

θέτει τις βάσεις για μια κοινωνία ανοιχτή, δυναμική και ποικιλόμορφη.

• Τη θέσπιση και σύσταση θεσμικών οργάνων οριζόντιου χαρακτήρα, με

στόχο το συντονισμό και την εποπτεία της υλοποίησης σχεδίων δράσης τα οποία

διασφαλίζουν την κοινωνική συνοχή, επιχειρούν να καταπολεμήσουν την ξενοφοβία

και το ρατσισμό και προωθούν το σχεδιασμό δράσεων κοινωνικής πολιτικής.

• Την ανάγκη για την εξασφάλιση του γενικού συντονισμού και της

ευρύτερης πολιτικής συνοχής μεταξύ των λοιπών φορέων, έτσι ώστε να

3 Βλ. σελίδες 7-8 παρούσας εργασίας (Μεταναστευτική ορολογία)

-4-

μεγιστοποιηθεί η δυναμική και η αποτελεσματικότητα της Εθνικής Στρατηγικής για

την Ένταξη.

Από τα παραπάνω συνάγεται αβίαστα ότι, το Ελληνικό Κράτος είναι από τα

ελάχιστα κ-μ της Ε.Ε. που θέτει ως προϋπόθεση την εφαρμογή στο ακέραιο του

πλαισίου της Ευρωπαϊκής Μεταναστευτικής πολιτικής και του Παγκόσμιου

Συμφώνου Μετανάστευσης του ΟΗΕ, απορρίπτοντας θεσμικά τις καινοφανείς

επιμέρους πολιτικές απαγορεύσεων διακίνησης και εγκλωβισμού προσφύγων, ανά

την υφήλιο.

-5-

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Α»

ΟΡΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΧΡΗΣΙΜΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ: ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Ορισμός

Η μετανάστευση αποτελεί πολυδιάστατη και πολυεπίπεδη. Η πολυπλοκότητά

της οφείλεται στο γεγονός ότι, αποτελεί ένα φαινόμενο εγγενές της ανθρώπινης

εξέλιξης και συνεπώς, αφορά πολλούς τομείς όπως αυτόν της πολιτικής, της

οικονομίας, του πολιτισμού, αλλά και της κοινωνιολογίας και της ψυχολογίας4.

Σε γενικές γραμμές, ως μετανάστευση ορίζεται η μόνιμη ή προσωρινή

μεταβολή του τόπου εγκατάστασης ενός ατόμου, μιας ομάδας ή ενός κοινωνικού

συνόλου. Ως φαινόμενο επομένως, η μετανάστευση σχετίζεται άμεσα με τη

μετακίνηση μεμονωμένων ατόμων ή/και μεγάλων ομάδων πληθυσμού, τόσο στο

εσωτερικό όσο και μεταξύ κρατών λόγω κοινωνικών μεταβολών, οικονομικών και

πολιτικών κρίσεων, επαναστάσεων και πολέμων, της ασύμμετρης κατανομής του

παγκόσμιου πλούτου μεταξύ αναπτυσσόμενων και αναπτυγμένων χωρών, της

παγκόσμιας απορρύθμισης της αγοράς εργασίας, των ανθρωπογενών

καταστροφών (συμπεριλαμβανομένης και της κλιματικής αλλαγής και

περιβαλλοντικής υποβάθμισης μεγάλων περιοχών του πλανήτη).

Τα κύρια αίτια της μετανάστευσης5 είναι:

• Η αναζήτηση καλύτερων συνθηκών διαβίωσης και οικονομικής ευημερίας

• Η οικογενειακή επανένωση

• Η φυγή από συνθήκες που απειλούν τη ζωή και την ασφάλεια του ατόμου

ή της ομάδας που μετακινείται, κυρίως από εμπόλεμες περιοχές και αυταρχικά

καθεστώτα που παραβιάζουν βασικά δικαιώματα και την ελευθερία των ατόμων.

Η μετανάστευση, επίσης, διαφοροποιείται ανάλογα με την χρονική περίοδο

κατά την οποία πραγματοποιείται σε παραδοσιακή, σύγχρονη ή νεωτερική. Η

παραδοσιακή μετανάστευση είναι η μετανάστευση που παρατηρήθηκε πριν από

τους δυο Παγκοσμίους Πολέμους και είχε υπερπόντιο χαρακτήρα. Παράλληλα, η

σύγχρονη μετανάστευση, αναφέρεται στη μεταβολή του τόπου εγκατάστασης ενός

ατόμου ή ενός κοινωνικού συνόλου, που παρατηρήθηκε στα πλαίσια της σύγχρονης

4 http://www.opengov.gr/immigration/?p=799 5 http://www.astynomia.gr/index.php?option=ozo_content&perform=view&id=1852

-6-

βιομηχανικής εποχής και της οποίας τα βασικά αίτια υπήρξαν οικονομικά. Τέλος, η

νεωτερική μετανάστευση αφορά στη σύγχρονη μετανάστευση, συνδέεται άμεσα

με την εκβιομηχάνιση και αποτελεί συνάρτηση της κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης

που προήλθε από αυτήν. Ως εκ τούτου, οι λόγοι που υποκινούν την μετακίνηση είναι

επίσης οικονομικοί.

Άλλα κριτήρια6 που διαφοροποιούν το μεταναστευτικό φαινόμενο, αφορούν:

• στη διάρκεια παραμονής της μετακίνησης, επομένως η μετανάστευση

μπορεί να είναι μόνιμη ή προσωρινή

• στο βαθμό επιλογής της μετακίνησης και το αν αυτή αποτελεί

αποτέλεσμα της ελεύθερης επιλογής του ατόμου ή όχι, επομένως η μετανάστευση

μπορεί να έχει εκούσιο ή ακούσιο χαρακτήρα

• στον αριθμητικό μέγεθος του πληθυσμού που μετακινείται και

συγκεκριμένα, στο αν η μετανάστευση είναι ατομική ή ομαδική

• στον νομικό χαρακτήρα της, ο οποίος σχετίζεται με το αν η

μεταναστευτική δραστηριότητα του ατόμου ή της ομάδας που μετακινείται,

καταγράφεται ή όχι από τις αρχές του κράτους υποδοχής και ως εκ τούτου μπορεί

να είναι νόμιμη ή παράτυπη

• στο γεωγραφικό εύρος της μετανάστευσης και συγκεκριμένα, αν η

μετακίνηση συντελείται εντός ή εκτός των ορίων ενός κράτους. Επομένως, η

μετανάστευση μπορεί να είναι εσωτερική ή εξωτερική/διεθνής.

Πέραν των παραπάνω τύπων, τις τελευταίες δεκαετίες και ιδίως μετά την

πτώση των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού και τη δημιουργία μιας νέας

τάξης πραγμάτων σε διεθνές επίπεδο, με κύριο χαρακτηριστικό την

παγκοσμιοποίηση με οικονομικό κυρίως πρόσημο (άνοιγμα των αγορών, ελεύθερη

διακίνηση υπηρεσιών και αγαθών καθώς και ορισμένων κατηγοριών

επαγγελμάτων), προέκυψαν νέες αιτίες και αντίστοιχες κατηγορίες μεταναστών:

• η μετανάστευση για λόγους εκπαίδευσης και εξειδίκευσης

• η παλιννόστηση ή/και επιστροφή πληθυσμών που, για διάφορους

λόγους. παρέμειναν εκτός της χώρας προέλευσης τους, νόμιμα ή και παράτυπα

• η κυκλική μετανάστευση, η οποία περιλαμβάνει την εποχική, τη

διασυνοριακή εμπορική δραστηριότητα, κ.ά.

• η κοινωνική μετανάστευση, η οποία αφορά κυρίως εξαρτώμενα μέλη,

που ακολουθούν τους νόμιμους μετανάστες και πρόσφυγες στις νέες χώρες στις

οποίες εγκαθίστανται (οικογενειακή επανένωση)

• η μετανάστευση για περιβαλλοντικούς λόγους, η οποία οφείλεται σε

εκτεταμένες περιβαλλοντικές καταστροφές μεγάλης έκτασης, όπως απερήμωση

καλλιεργήσιμων εδαφών, ανομβρία, βιομηχανική ρύπανση υδάτινων πόρων, κ.ά.

6 Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής, 2019, «Εθνική Στρατηγική για την Ένταξη» σελ.7-8, στο

http://www.opengov.gr/immigration/wp-content/uploads/downloads/2019/01/ethniki-stratigiki.pdf

-7-

• η μετανάστευση υψηλής εξειδίκευσης εργαζόμενων (ανώτατα στελέχη,

τεχνικοί, και επιστήμονες) που μετακινούνται στο πλαίσιο πολυεθνικών εταιρειών,

διεθνών οργανισμών και διεθνών Μ.Κ.Ο. ως αποτέλεσμα της παγκοσμιοποίησης

της αγοράς εργασίας, της απορρύθμισης του παγκόσμιου συστήματος εργασίας και

της παγκοσμιοποιημένης διαχείρισης των ανθρωπιστικών, μεταναστευτικών και

προσφυγικών κρίσεων.

Η πολυπλοκότητα του φαινομένου της μετανάστευσης, οδήγησε στη

δημιουργία πολλών αντίστοιχων ορισμένων σχολών και θεωριών, οι οποίες

επηρέασαν τη βάση έρευνας και αντιμετώπισής της. Οι νεοκλασικές θεωρίες για τη

μετανάστευση, βασίζονται στην προϋπόθεση της άριστης γνώσης των λειτουργιών

και διαδικασιών της αγοράς εργασίας από το άτομο, αλλά και της αντίστοιχης

πληροφόρησής του για τα οικονομικά χαρακτηριστικά άλλων περιοχών. Σύμφωνα

με τη θεωρία αυτή, οι προϋποθέσεις αυτές κρίνονται αναγκαίες για τον υποψήφιο

μετανάστη, διότι θα τον καθοδηγήσουν να διαλέξει ορθά προς μεγιστοποίηση των

συμφερόντων του. Οι θεωρίες αυτές, αντιμετωπίζουν ουσιαστικά και κατά βάση τη

μετανάστευση, ως μηχανισμό εξισορρόπησης της ανισότητας στην κατανομή

ευκαιριών7.

Μεταναστευτική ορολογία

Με βάση τις παραπάνω κατηγορίες μετανάστευσης, οι βασικοί όροι που

διατρέχουν το σύγχρονο μεταναστευτικό φαινόμενο είναι:

Αλλοδαπός/ή. Ως αλλοδαπό φυσικό πρόσωπο, νοείται εκείνο που δεν έχει

την ιθαγένεια του κράτους στο οποίο κατοικεί ή που δεν έχει την ιθαγένεια κανενός

κράτους (ανιθαγενής).

Μετανάστης/-τρια. Ο όρος αναφέρεται στο άτομο και τα μέλη της οικογένειας

που μετακινούνται σε μια άλλη χώρα ή περιοχή, για να αναζητήσουν καλύτερες

υλικές και κοινωνικές συνθήκες, καθώς και για να βελτιώσουν το προσδόκιμο των

ίδιων και των μελών των οικογενειών τους8. Σύμφωνα μάλιστα με τον ορισμό που

δίνει ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, απαραίτητη προϋπόθεση για να

χαρακτηριστεί κάποιος ως μετανάστης/μετανάστρια, είναι να διαβιεί μακριά από τη

χώρα που γεννήθηκε ή τη χώρα της οποίας έχει την εθνικότητα, για περισσότερους

από 12 μήνες.

Οικονομικός μετανάστης/-τρια. Ως οικονομικός μετανάστης, χαρακτηρίζεται

το άτομο που αποδημεί, με απώτερο σκοπό τη βελτίωση της οικονομικής

κατάστασής του.

7 Μουσούρου, Λουκία,1991, «Μετανάστευση και μεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την Ευρώπη», Gutenberg - Γιώργος & Κώστας Δαρδανός, Αθήνα, σελ 14. 8ΔΟΜ, 2005, «Γλωσσάριο για τη Μετανάστευση, Διεθνής Μεταναστευτική Νομοθεσία» τ.20, στο

http://publications.iom.int/system/files/pdf/iml_20.pdf

-8-

Πολίτης τρίτης χώρας αποκαλείται ο/η πολίτης κράτους που δεν έχει

υπηκοότητα κάποιου κράτους-μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Μετανάστης/-τρια «δεύτερης γενιάς» θεωρείται το άτομο που έχει

τουλάχιστον έναν γονιό υπήκοο τρίτης χώρας που, είτε γεννήθηκε στην Ελλάδα, είτε

έχει μεταναστεύσει σε αυτή σε μικρή ηλικία, διαμένει νόμιμα στη χώρα χωρίς

ελληνική ιθαγένεια και έχει ενταχθεί στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα.

Δικαιούχος διεθνούς προστασίας. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, δικαιούχος

διεθνούς προστασίας είναι όποιος-α βρίσκεται εκτός της χώρας καταγωγής του/της,

ή της συνήθους διαμονής του/της και αδυνατεί ή δεν επιθυμεί να επιστρέψει σε

αυτήν, λόγω βάσιμου και δικαιολογημένου φόβου δίωξης για λόγους φυλής,

θρησκείας, εθνικότητας, συμμετοχής σε ορισμένη κοινωνική ομάδα ή λόγω

πολιτικών πεποιθήσεων (προσφυγικό καθεστώς) ή λόγω σοβαρών και αδιάκριτων

απειλών κατά της ζωής του, της σωματικής του ακεραιότητας ή της ελευθερίας του9.

Αιτών/αιτούσα διεθνούς προστασίας είναι ο/η αλλοδαπός/ή ανιθαγενής

που δηλώνει προφορικά ή γραπτά σε οποιαδήποτε αρμόδια κρατική αρχή ότι ζητά

άσυλο ή ζητά να μην απελαθεί γιατί φοβάται δίωξη Σημειώνεται ότι, δεν

αναγνωρίζεται ως δικαιούχος διεθνούς προστασίας κάθε αιτών/αιτούσα άσυλο,

αλλά κάθε πρόσφυγας/γυναίκα πρόσφυγας είναι κατ’ αρχήν αιτών/αιτούσα άσυλο.

Τέλος, σημειώνεται ότι, παρότι οι δικαιούχοι διεθνούς προστασίας συγχέονται

με τους μετανάστες/-τριες, η διαφορά του καθεστώτος αυτών των δύο ομάδων είναι

αρκετά σαφής. Οι δικαιούχοι διεθνούς προστασίας, δεν επιλέγουν να εγκαταλείψουν

τις χώρες τους, αλλά αναγκάζονται λόγω του φόβου δίωξης ή του φόβου για κίνδυνο

της ζωής τους. Αντίθετα, οι μετανάστες και οι μετανάστριες απολαμβάνουν την

προστασία των πατρίδων τους, αλλά επιλέγουν με τη βούλησή τους να

αναχωρήσουν από αυτές, για να βελτιώσουν π.χ. την οικονομική τους κατάσταση ή

λόγω οικογενειακών δεσμών.

Ασυνόδευτοι ανήλικοι/Ασυνόδευτα ανήλικα είναι τα άτομα, κάτω των 18

ετών, τα οποία φθάνουν στην Ελλάδα, χωρίς να συνοδεύονται από πρόσωπο που

ασκεί τη γονική μέριμνά τους ή οι ανήλικοι και οι ανήλικες που εγκαταλείπονται

ασυνόδευτοι/ασυνόδευτες, μετά την είσοδό τους στη χώρα.

Μεταναστευτική Πολιτική

Η μεταναστευτική πολιτική ορίζεται ως το σύνολο των μέτρων και των

υιοθετημένων πολιτικών και κοινωνικών πρακτικών, το οποίο αφενός ρυθμίζει και

ελέγχει την είσοδο τη διαμονή και την απασχόληση των μεταναστών/-τριών, των

δικαιούχων διεθνούς προστασίας και των αιτούντων/αιτουσών αυτής και, αφετέρου,

αντιμετωπίζει και απευθύνεται στους ήδη εγκατεστημένους μεταναστευτικούς

9 www.minocp.gov.gr/index.php?option=ozo_content&lang=EN&perform=view&id=5055&Itemid=466&lang= GR

-9-

πληθυσμούς στο έδαφος της χώρας υποδοχής10. Ο παραπάνω ορισμός είναι ευρύς

και πολυδιάστατος και, ως εκ τούτου, καταδεικνύει τη μεγάλη σημασία που έχει η

άσκηση μεταναστευτικής πολιτικής, τόσο για την εξωτερική επιβεβαίωση της εθνικής

κυριαρχίας ενός κράτους, όσο και για την εσωτερική συνοχή μιας κοινωνίας.

Αναλυτικότερα, ο πρώτος άξονας της μεταναστευτικής πολιτικής, αναφέρεται

στις πολιτικές και το θεσμικό πλαίσιο που διατρέχει τις διαδικασίες υποδοχής και

νόμιμης αδειοδότησης της διαμονής μεταναστών/-τριών, αιτούντων/αιτουσών και

δικαιούχων διεθνούς προστασίας, στη χώρα υποδοχής. Ταυτόχρονα, καθορίζει την

πολιτική των επιστροφών που ασκείται από τη χώρα υποδοχής.

Αντίστοιχα, ο δεύτερος άξονας αφορά στην κοινωνική πολιτική και συγκεκριμένα

τις επιμέρους εθνικές και ευρωπαϊκές πολιτικές υποδοχής και ένταξης μεταναστών,

συμπεριλαμβανομένης της εκπαιδευτικής, στεγαστικής και εργασιακής πολιτικής. Οι

πολιτικές που ακολουθούνται στο πλαίσιο αυτού του άξονα, έχουν χαρακτήρα κατ’

αρχήν θετικό και στοχεύουν στην καλλιέργεια των θεσμικών, τυπικών και κοινωνικών

προϋποθέσεων, για τη σύγκλιση των μεταναστευτικών πληθυσμών με τους πολίτες

της χώρας υποδοχής. Οι άξονες όμως αυτοί δεν είναι δεδομένοι, συμβάλλοντας έτσι

στη δυναμικότητα και την ποικιλομορφία του φαινομένου.

Με άλλα λόγια, η μεταναστευτική πολιτική διαφέρει από χώρα σε χώρα, από

ήπειρο σε ήπειρο και από περίοδο σε περίοδο, ανάλογα με τις παγκόσμιες και

επιμέρους πολιτικές και κοινωνικοοικονομικές συνθήκες και ανάλογα με τις

διακρατικές συμφωνίες που κατά καιρούς συνάπτονται, ανάμεσα σε δύο ή και

περισσότερες χώρες.

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΑΠΟ 2015-2019

Το 2015 διαπιστώθηκε ο υψηλότερος αριθμός προσφύγων και ανθρώπων

που υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους από τον δεύτερο Παγκόσμιο

Πόλεμο. Μόνο η Ευρώπη τη χρονιά αυτή δέχθηκε περίπου 1,2 εκατομμύρια αιτήσεις

ασύλου, ιδιαίτερα λόγω όσων εγκατέλειψαν τη Συρία, εξαιτίας του εμφυλίου

πολέμου που μαίνεται στη χώρα. Αυτά συνδέονται με την κατάρρευση της Λιβύης

αλλά και την ανασφάλεια και οικονομική αναταραχή, σε χώρες όπως το Αφγανιστάν.

Επίσης, το 2015 ήταν η χρονιά που συνέβησαν οι περισσότεροι θάνατοι

μεταναστών και προσφύγων παγκοσμίως. Σύμφωνα με το διεθνή οργανισμό

μετανάστευσης και τα στοιχεία του FRONTEX11, περίπου 5,5 χιλιάδες άνθρωποι

έχασαν τη ζωή τους εκ των οποίων περί τους 3.700 προσπαθώντας να φτάσουν

στην Ευρώπη, είτε από την Τουρκία στην Ελλάδα, είτε από την Αφρική προς την

10ΙΝΕ, 2004, «Μεταναστευτικές Τάσεις Και Ευρωπαϊκή Μεταναστευτική Πολιτική», σελ. 22, στο

https://www.inegsee.gr/sitefiles/files/MELETH_15.pdf. 11 FRONTEX, 2015, “Annual Risk Analysis”, στο https://frontex.europa.eu/assets/Publications/Risk_Analysis/Annual_Risk_Analysis_2015.pdf

-10-

Ιταλία. Το προσφυγικό ρεύμα προς την Ευρώπη από την Ανατολική και κεντρική

Μεσογειακή οδό, ήδη ξεκινά να προκαλεί μεγάλες συζήτηση επί της -προς το παρόν

ανεφάρμοστης- ισορροπίας μεταξύ αποτροπής και υποδοχής των μεταναστών. Η

συζήτηση αυτή επιτείνεται, εξαιτίας της εμφάνισης ισχυρότατων συντηρητικών

ευρωσκεπτικιστικών, ενίοτε και βαθιά αντιλαϊκών απόψεων, περί της λειτουργίας

μιας Ευρώπης «φρουρίου», όπως θα αναλυθεί παρακάτω.

Με κύρια αιτία αυτά τα γεγονότα, η Ελλάδα και η ευρύτερη περιοχή βιώνει μια

άνευ προηγουμένου εισροή μεταναστών και προσφύγων που διαφεύγουν τον

πόλεμο και τη στέρηση στις χώρες καταγωγής τους, σε αναζήτηση μιας καλύτερης

και πιο ασφαλούς ζωής στην Ευρώπη. Από τον Ιανουάριο του 2014 και μέχρι τον

Δεκέμβριο του 2016, περισσότεροι από ενάμιση εκατομμύριο άνθρωποι έχουν κάνει

το ταξίδι τους προς την Ευρώπη, χρησιμοποιώντας όπως είναι γνωστό τη

«διαδρομή των Δυτικών Βαλκανίων», διασχίζοντας την Τουρκία και στη συνέχεια, οι

συντριπτικοί πλειοψηφία των μεταναστών ακολούθησε τη διαδρομή μέσω της

Ελλάδας, με στόχο να φθάσουν στην Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη.

Τα μετέπειτα στοιχεία των προσφυγικών - μεταναστευτικών ροών κατά έτος,

συλλέγονται επίσης τόσο από τις εκθέσεις «FRAN Quarterly»12 που εκπονήθηκαν

από τον FRONTEX, όσο και από το Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης13.

Σημειώνεται ότι ενώ κατά το 2016 αυξήθηκαν δραματικά οι ροές στην Μεσόγειο,

αυτές σταδιακά μειώθηκαν το 2017 και το 2018.

Η διέλευση των προσφύγων- μεταναστών από τη Μεσόγειο έφτασε στα

μεγαλύτερα επίπεδα την περιόδου 2014-2016. Η συντριπτική πλειοψηφία των

αφίξεων του 2015 έγινε στην Ελλάδα, όπου αφίχθηκαν συνολικά 856.723

άνθρωποι, ενώ στην Ιταλία και στην Ισπανία 153.842 και 4.408 αντίστοιχα και μόλις

673 στη Μάλτα. Το ποσοστό της διέλευσης στη Μεσόγειο έχει αυξηθεί κατά 79% το

2015 σε σχέση με το 2014, ενώ έχει μειωθεί κατά 64% το 2016 σε σχέση με το 2015.

Στην Ιταλία οι περισσότερες αφίξεις είναι το 2016, χωρίς να εμφανίζεται μεγάλη

διακύμανση των αφίξεων μεταξύ των τριών ετών (2014-2015-2016). Η Ισπανία από

τις συνολικές αφίξεις που έχει στο έδαφος της την περίοδο 2014-2016, το 46%

αυτών είναι το 2016. Η Ελλάδα εμφανίζει τη μεγαλύτερη μεταναστευτική πίεση της

περιόδου 2014-2016, καθώς αφίχθηκαν στο έδαφός της το 67% των προσφύγων-

μεταναστών, ενώ στην Ιταλία το 32% και μόλις το 1% στην Ισπανία.

Στην Ελλάδα, τα νησιά που δέχονται τη μεγαλύτερη πίεση, είναι η Λέσβος, η

Χίος και η Σάμος, με λιγότερη ένταση στο Νότιο Αιγαίο (Κω, Ρόδος και Λέρος). Η

πλειοψηφία των προσφύγων και μεταναστών είναι άνδρες σε μέσο ποσοστό 49%

το 2015, ακολουθούν τα παιδιά στο 33% αντίστοιχα και οι γυναίκες στο 18%. Το

μεγαλύτερο ποσοστό των προσφύγων και μεταναστών που εισέρχονται στην

12 FRONTEX, “Annual Risk Analysis”, στο https://eba.europa.eu/risk-analysis-and-data/risk-assessment-reports 13 ΔΟΜ, «Στοιχεία Μεταναστευτικών Ροών», στο. https://migration.iom.int/europe?type=arrivals

-11-

Ελλάδα (περισσότεροι από τους μισούς) είναι Σύριοι πρόσφυγες και μετανάστες

(56%). Οι Αφγανοί είναι η δεύτερη αριθμητικά υπηκοότητα ανθρώπων που

εισέρχεται στην Ελλάδα με ποσοστό 24%, ενώ ακολουθούν με σημαντικά μικρότερη

εμφάνιση οι Αφρικανοί, οι Ιρακινοί, οι Ιρανοί και οι Πακιστανοί.

Όσον αφορά τις επαναπροωθήσεις, μέχρι το τέλος 2018 επέστρεψαν στην

Τουρκία:

• Με βάση το διμερές Πρωτόκολλο Επανεισδοχής Ελλάδας – Τουρκίας, το

2016: 1.183 -το 2017: 21 -το 2018: 5, σύνολο 1.209 αλλοδαποί, υπήκοοι τρίτων

χωρών

• Με βάση τη Συμφωνία Επανεισδοχής Ε.Ε. – Τουρκίας, το 2016: 54 -το

2017: 24 -το 2018: 42, σύνολο 120 υπήκοοι Τουρκίας

• Με βάση την Κοινή Δήλωση Ε.Ε.-Τουρκίας, το 2016: 801 -το 2017: 683 -

το 2018: 322, σύνολο 1.806 αλλοδαποί διαφόρων εθνικοτήτων (από τους οποίους

337 από τη Συρία).

Ερχόμενοι σταδιακά στην περίοδο σύνταξης της παρούσας εργασίας, κατά την

περίοδο Νοεμβρίου-Δεκεμβρίου 2018, οι εισερχόμενες μεταναστευτικές ροές στην

Ευρώπη εμφανίστηκαν μειωμένες σε σχέση με το προηγούμενο δίμηνο κατά 25%.

Συνολικά εντός του 2018, οι αφίξεις προσφύγων και μεταναστών στην Ευρώπη,

παρουσίασαν μείωση κατά 25% σε σχέση με το προηγούμενο έτος και κατά 65% σε

σχέση με το 2016.

Όσον αφορά στην Ελλάδα, οι αφίξεις προσφύγων και μεταναστών,

ξεπέρασαν τις αντίστοιχες του 2017 κατά 13.697, σε αντίθεση με την Ιταλία, όπου

σημειώθηκαν 96.159 λιγότερες. Στην Ισπανία επίσης, καταγράφηκε αύξηση των

αφίξεων μεγαλύτερη από όσο στην Ελλάδα, ξεπερνώντας μάλιστα τις αφίξεις

προσφύγων και μεταναστών στη χώρα κατά τα δύο προηγούμενα έτη.

Τα περιστατικά θανάτων και αγνοουμένων κατά το 2018, ήταν αισθητά

μειωμένα σε σχέση τόσο με τα προηγούμενα έτη, όσο και με το προηγούμενο

δίμηνο, σε σύγκριση με το οποίο η μείωση αγγίζει το 35%. Κατά το τελευταίο δίμηνο

του 2018 επίσης, επέστρεψαν από την Ελλάδα στην Τουρκία οκτώ υπήκοοι

Τουρκίας, σύμφωνα με τη συμφωνία επανεισδοχής Ε.Ε.-Τουρκίας, καθώς και 51

αλλοδαποί διαφόρων εθνικοτήτων, με βάση την κοινή δήλωση Ε.Ε.-Τουρκίας14, που

βρίσκεται σε ισχύ από 20 Μαρτίου 2016. Η διμερής συμφωνία Γερμανίας-Ελλάδας15

ωστόσο, δεν φαίνεται να αποδίδει καρπούς, καθώς συνολικά επαναπροωθήθηκαν

στην Ελλάδα μόλις επτά πρόσφυγες, ενώ η Γερμανία δέχτηκε για επανένωση

οικογενειών 345 άτομα.

14 www.mopocp.gov.gr/index.php?option=ozo_content&lang=&perform=view&id=6622&Itemid=675 15 www.naftemporiki.gr/story/1427337/germania-midamines-oi-epanaproothiseis-pros-ellada-ispania

-12-

Σε Ευρωπαϊκό επίπεδο αξίζει να σημειωθεί ότι, στην Ιταλία ψηφίστηκε ο νέος

αντιμεταναστευτικός νόμος16, που θέτει αυστηρότερα όρια στη μεταναστευτική

πολιτική της Ιταλίας. Μάλιστα, την περίοδο των Χριστουγέννων του 2018, τόσο η

Ιταλία όσο και η Μάλτα, δεν επέτρεψαν τον ελλιμενισμό του πλοίου “Open Arms”17

της Ισπανικής φιλανθρωπικής οργάνωσης “PROACTIVE” που μετέφερε

περισσότερους από 300 μετανάστες, το οποίο τελικά έλαβε άδεια να αποβιβάσει

τους μετανάστες στην Ισπανία. Αντιθέτως, στις αρχές Δεκεμβρίου 2018,

αποφασίστηκε η παύση των επιχειρήσεων διάσωσης του πλοίου “Aquarius” των

ΜΚΟ “SOS Mediterranee” και “MSF”, που εκτιμάται ότι έχει διασώσει 29.500

πρόσφυγες σε 200 επιχειρήσεις διάσωσης18.

Στον τομέα της οικονομίας, η Κομισιόν στην εκπνοή του 2018, ενέκρινε 305

εκατομμύρια ευρώ, ως βοήθεια έκτακτης ανάγκης για τη στήριξη της διαχείρισης της

μετανάστευσης προς την Ιταλία, την Ελλάδα, την Κύπρο και την Κροατία, με τη

μερίδα του λέοντος να κατανέμεται στην Ελλάδα19, στην οποία αναλογούν 289

εκατομμύρια ευρώ. Επιπλέον, στον προϋπολογισμό της Ε.Ε. για το 201920,

ενισχύεται η στήριξη για τη διαχείριση της μετανάστευσης και της ασφάλειας.

Σε διεθνές επίπεδο, η γενική συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών έκανε δεκτό το

Παγκόσμιο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση21, παρά το γεγονός ότι υπήρξαν

χώρες, συμπεριλαμβανομένων και Ευρωπαϊκών κρατών, που τάχθηκαν σθεναρά

εναντίον της ψήφισης του. Άλλωστε, το μεταναστευτικό ζήτημα παρέμεινε ψηλά

στην ατζέντα των ευρωπαίων ηγετών, κατά τη διάρκεια των Ευρωεκλογών του

2019.

Αναλυτικά γραφήματα μεταναστευτικού κατά κατηγορία και έτος, όπως στο

Παράρτημα «Α» της παρούσας εργασίας.

16 www.kathimerini.gr/997468/article/epikairothta/kosmos/italia-egkri8hke-o-antimetanasteytikos-nomos-poy-prow8oyse-o-

salvini 17 https://gr.euronews.com/2018/12/28/ispania-ellimenisthke-to-ploio-open-arms-me-311-metanastes 18 www.naftemporiki.gr/story/1421813/telos-stis-epixeiriseis-diasoseis-metanaston-apo-to-aquarius 19 www.cnn.gr/news/kosmos/story/159139/h-komision-edose-289-ekat-eyro-stin-ellada-gia-to-metanasteytiko 20 www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2018/12/11/council-endorses-agreement-on-eu-budget-for-2019/ 21 https://gr.euronews.com/2018/12/05/pagkomsio-symfwno-metanasteusis-ti-einai-kai-poies-xwres-antidroun-ohe-un-

migrants

-13-

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Β»

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΡΙΣΗΣ Ε.Ε. ΚΑΙ ΕΛΛΑΔΑΣ

Η χρήση του όρου «κρίση» καθετί άλλο παρά είναι αυτονόητη, αφού έχει μια

σειρά από άρρητες συνέπειες στον τρόπο που γνωρίζουμε και μιλάμε για το όποιο

ιστορικό φαινόμενο. Στο βαθμό που παραπέμπει σε μια ρωγμή στο χρόνο, σε έναν

«μη-τόπο» και σε μια «στιγμή αλήθειας», η έννοια της κρίσης γενικά αφαιρεί τη

μοναδικότητα των ιστορικών φαινομένων, πάνω στα οποία εφαρμόζεται22.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι, το γεγονός που ονομάστηκε από πολλούς

«Ευρωπαϊκή προσφυγική κρίση» διαχέεται στο χρόνο, αφού αποτελεί στιγμή των

ευρύτερων μετακινήσεων στον χώρο της Μεσογείου, οι οποίες ξεκίνησαν από την

εποχή των «πολέμων εναντίον της τρομοκρατίας» στις αρχές του 21ου αιώνα και

συνεχίζονται αδιάκοπα, με μεταβαλλόμενα γεωγραφικά επίκεντρα, μέχρι σήμερα.

Επίσης διαχέεται στο χώρο, αφού συνιστά όψη ενός παγκόσμιου φαινομένου που

εξακολουθεί να έχει ως γεωγραφικό του επίκεντρο τον «παγκόσμιο Νότο», δηλαδή

χώρες εκτός των ευρω-αμερικανικών μητροπόλεων. Ωστόσο, η μεγάλη κορύφωση

των πληθυσμιακών μετακινήσεων, λόγω του πρόσφατου πολέμου στη γειτονική

Συρία και οι συνέπειες τις οποίες έχουν- κυρίως στις ευρωπαϊκές κοινωνίες από τις

οποίες διέρχονται οι εκτοπισμένοι - όχι τόσο όσο λόγω του σχετικού τους μεγέθους,

που παραμένει μικρό σε σχέση με τον συνολικό πληθυσμό της Ε.Ε., όσο λόγω του

μεγάλου πολιτικού τους αντίκτυπου, επιτρέπουν να μιλήσουμε για «κρίση», με

σημαντικές συνέπειες για την Ευρωπαϊκή Ήπειρο.

Τα γεγονότα της Αραβικής Άνοιξης και η συνακόλουθη εσωτερική

αποσταθεροποίηση ή κατάρρευση κρατών της Μέσης Ανατολής, όπως η Λιβύη

και η Συρία, προκάλεσαν μεγάλης εκτάσεως μεταναστευτικά κύματα προς την

ευρωπαϊκή ήπειρο. Στη Μέση Ανατολή ζούμε το τέλος των κρατών που

δημιούργησε η αποικιοκρατία, με όλες τις συγκρούσεις, αμφισβητήσεις και

φανατισμό που δημιουργεί το γεγονός αυτό. Στην δε Αφρική, η κατάρρευση της

Λιβύης και η διάλυση του συστήματος συνοριακών ελέγχων της χώρας,

απελευθέρωσε όλες τις ροές από την υποσαχάρια Αφρική, επιτρέποντας σε πολλές

χιλιάδες ντόπιους να φτάσουν στη Μεσόγειο. Όλα αυτά δε, διαδραματίζονται σε ένα

πλαίσιο θρησκευτικού πολέμου μεταξύ των μουσουλμάνων, με απρόβλεπτες

συνέπειες για την ασφάλεια της Ευρώπης.

22 Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Παρατηρητήριο Κρίσης Προσφυγική και μεταναστευτική κρίση στο Αιγαίο

-14-

Η κρίση στη Συρία, απέκτησε από το 2012 κλιμακούμενη περιφερειακή διάσταση

με διεθνείς απολήξεις, καθώς έχουν εμπλακεί ενεργά πλείστοι άλλοι δρώντες, όπως

κράτη και οργανώσεις της περιοχής, αλλά και εκτός αυτής. Συγκεκριμένα, από τη μία

πλευρά είναι το Ιράν, η Λιβανική σιιτική οργάνωση Χεζμπολά, το Ιράκ, η Ρωσία και

υποστηρικτές του καθεστώτος Άσαντ, ενώ από την άλλη βρίσκονται η Σαουδική

Αραβία, η Τουρκία, το Κατάρ, τα ΗΑΕ, η ΗΠΑ, η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία, καθώς και

υποστηρικτές των σουνιτικών εξτρεμιστικών και κοσμικών αντικαθεστωτικών ομάδων,

δίνοντας στη σύγκρουση χαρακτήρα «πολέμου δι' αντιπροσώπων»23.

Σε επίπεδο διεθνούς συστημικής οργανώσεως, καταγράφεται πλέον η ανάδυση

μίας νοητής περιφέρειας ή ενδοχώρας, η οποία κείται νοτίως και νοτιοανατολικώς της

Ευρώπης, που πλέον καθίσταται ο πυρήνας του εν λόγω συστήματος. Η Ευρώπη

αποτελεί τον αγαπημένο σταθερό προορισμό των δημιουργούμενων προσφυγικών και

μεταναστευτικών ροών. Τα κράτη της Ευρώπης, ιδίως όσα διαθέτουν εκτεταμένη

ακτογραμμή ή ευρίσκονται στην περιοχή της Μεσογείου (Ελλάς, Ιταλία, Μάλτα,

Ισπανία), είναι εκτεθειμένα σε μαζικές μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές από την

περιφέρεια ή την ενδοχώρα24 (βλ. Εικόνα 1). Ταυτόχρονα, οι ΗΠΑ που συνέβαλαν τα

μέγιστα στο χάος που δημιουργήθηκε στη γειτονιά της Ε.Ε., άφησαν την Ευρώπη μόνη

στην επίλυση του προσφυγικού ζητήματος25.

Εικόνα 1. Οι δρόμοι της παράνομης μετανάστευσης στην Ευρώπη (EUROPOL)

23 Μάζης, Ιωάννης, 31/10/2018, Ομιλία ΣΕΘΑ, «Συριακή Κρίση- Μετανάστευση -Ισλαμισμός» 24 ibid 25 Κοππά, Μαριλένα, 2016, «Η Κοινή πολιτική Άμυνας και Ασφάλειας», Εκδόσεις Πατάκη, σελ.18

-15-

Αποτέλεσμα της σύγκρουσης στη Συρία, είναι η δημιουργία μίας από τις

μεγαλύτερες ανθρωπιστικές κρίσεις στον κόσμο. Οι βίαιες συγκρούσεις που

προκάλεσαν το θάνατο σε χιλιάδες ανθρώπους, με μηδενικές πιθανότητες

επιβίωσης στις περιοχές που βομβαρδίζονταν, η οικονομική κατάρρευση και κατ’

επέκταση η κατάρρευση του κοινωνικού ιστού της χώρας, είχε ως αποτέλεσμα να

απομακρυνθούν από τις ενδοχώριες εστίες τους, περίπου 7,6 εκατομμύρια

άνθρωποι και παράλληλα, τη δημιουργία ενός τεράστιου προσφυγικού ρεύματος.

Ένα μεγάλο μέρος των εν λόγω προσφυγικών ροών, κατευθύνεται προς την

Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη, από τα παράλια της Τουρκίας μέσω της θαλάσσιας

οδού της Μεσογείου, με πύλη εισόδου την Ελλάδα.

Πέραν των όσων προαναφέρθηκαν, αρμόδιοι φορείς της Ε.Ε.26 έχουν

καταγράψει ένα πλαίσιο παραγόντων ώθησης ή έλξης των σύγχρονων

μεταναστευτικών ροών ειδικά προς την Ευρώπη, που ανταποκρίνεται ρεαλιστικά

στα χωρο-χρονικά δεδομένα της κρίσης:

Παράγοντες ωθήσεως (Push factors)

• Βραχύς ιστορικός χρόνος

Ενδοκρατικές ταραχές, αποδιοργάνωση κρατικών μονάδων

• Μέσος και μακρός ιστορικός χρόνος

Υψηλή γεννητικότητα κρατών περιφερείας

Γεωφυσικά μειονεκτήματα και σπανιότητα αγαθών κρατών περιφερείας

Παράγοντες έλξεως (Pull factors)

• Σύστημα κοινωνικών παροχών Ευρώπης

• Πολιτική σταθερότητα και ασφάλεια Ευρώπης

• Οικονομική ανάπτυξη Ευρώπης

ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΡΙΣΗΣ Ε.Ε. ΚΑΙ ΕΛΛΑΔΑΣ

Όπως έχει αναφερθεί και σε προηγούμενο κεφάλαιο, την τελευταία δεκαετία η

Ευρώπη δέχεται εκατομμύρια μετανάστες και πρόσφυγες στο έδαφός της από

πολλές χώρες. Οι βασικές πύλες εισόδου αυτών των μεταναστευτικών και

προσφυγικών ροών είναι οι χώρες του Νότου, δηλαδή η Ελλάδα, η Ιταλία και η

Ισπανία. Οι χώρες αυτές, σε συνδυασμό και με την οικονομική κρίση που

αντιμετωπίζουν, είναι ευάλωτες και αδύναμες στο να διαχειριστούν από μόνες τους

τις ισχυρές ροές που καταφθάνουν καθημερινά στο έδαφός τους. Διαπιστώνεται

λοιπόν, από τα σπάργανα της γέννησης της κρίσης, η αυτονόητη ανάγκη

26 EASO, 2016, “The Push and Pull Factors of Asylum Related Migration”, στο

www.easo.europa.eu/sites/default/files/publications/The%20Push%20and%20Pull%20Factors%20of%20Asylum%20-%20Related%20Migration.pdf

-16-

συνεργασίας όλων των ευρωπαϊκών κρατών, προκειμένου να μπορέσει να

αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά το μεταναστευτικό ζήτημα.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, με μία σειρά μέτρων που θα αναλυθούν στο επόμενο

Κεφάλαιο, προσπαθεί να διαχειρισθεί και να αντιμετωπίσει τα βαθύτερα αίτια της

κρίσης και να παράσχει βοήθεια στους ανθρώπους που τη χρειάζονται. Έχουν

επίσης ληφθεί μέτρα που αφορούν στη μετεγκατάσταση των αιτούντων άσυλο, την

εγκατάσταση των προσφύγων σε κ-μ της Ε.Ε., αλλά και για την επιστροφή αυτών

που δε δικαιούνται το άσυλο, πίσω στις χώρες τους.

Και κάπου εδώ δυστυχώς, η Ε.Ε. έρχεται αντιμέτωπη με το δομικό πρόβλημα

που περιγράφεται στο γνωμικό της εισαγωγής της παρούσας εργασίας. Οι χώρες

του Βορρά, μετά από μια αναγνωριστική περίοδο κατανόησης και αλληλεγγύης

προς τις χώρες υποδοχής, κατόπιν εσωτερικών πιέσεων, αδιαφορούν τυπικά και

ουσιαστικά για την κατάσταση που διαμορφώνεται στις χώρες του Νότου.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η τραγωδία στα ανοιχτά της ιταλικής νήσου

Λαμπεντούζα στις 3 Οκτωβρίου του 2013, όπου ένα πλοίο που μετέφερε πάνω από

τριακόσιους μετανάστες βυθίστηκε27. Ένα παρόμοιο συμβάν συνέβη λίγο καιρό

αργότερα έξω από το Φαρμακονήσι28, όπου ένα πλοίο το οποίο μετέφερε δώδεκα

μετανάστες (εννέα παιδιά και τρεις γυναίκες), αναποδογύρισε σκοτώνοντας όλους

τους επιβαίνοντες.

Τα δύο αυτά τραγικά συμβάντα και κυρίως η Λαμπεντούζα, πυροδότησαν

έντονη αντιπαράθεση μεταξύ Βορρά και Νότου, σχετικά με το μερίδιο ευθυνών.

Κινητοποιημένα από αυτές τις εικόνες φρίκης αλλά και τις διαμορφούμενες

αντιλήψεις απειλής, τα κ-μ της Ε.Ε. άρχισαν πλέον να τοποθετούν τα ζητήματα της

μετανάστευσης όλο και ψηλότερα στην πολιτική ατζέντα των προτεραιοτήτων τους.

Ήδη από τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου και έπειτα, η αντιμετώπιση των

αυξανόμενων μεταναστευτικών ροών από το Μεσογειακό Νότο και η σύνδεσή τους

με το σημαντικό πρόβλημα της εμπορίας ανθρώπων, έγινε η κυρίαρχη πρόκληση

για τον καλύτερο έλεγχο των συνόρων της Ε.Ε., καθώς εκφράσθηκαν ανησυχίες για

πιθανή σύνδεση της μετανάστευσης με το έγκλημα, τη διακίνηση ναρκωτικών και

όπλων ή /και την τρομοκρατία29.

Οι χώρες του Νότου από την πλευρά τους, επιδιώκουν δικαιότερη κατανομή

των μεταναστών και των προσφύγων, ώστε να μην επωμίζονται μόνες τους το

βάρος, κάτι που αρνούνται οι χώρες του Βορρά, αφού οι μετανάστες, σε πλήρη

εφαρμογή των προαναφερθέντων Pull Factors και θέτοντας τη ζωή τους σε κίνδυνο,

διασχίζουν τη θάλασσα, προκείμενου να φτάσουν και να εγκατασταθούν στην

27Schwartz, Mattathias, 3/10/2014, “The Anniversary of Lampedusa Tragedy”, The New Yorker, στο

www.newyorker.com/news/news-desk/anniversary-lampedusa-tragedy 28 https://gr.euronews.com/2014/01/21/search-for-missing-illegal-immigrants-in-farmokonisi-greece 29Muus Philip, 2009, “International Migration and the European Union, Trends and Consequence”, σελ. 40, στο

http://www.antigone.gr/files/en/library/selected-publications-on-migration-and-asylum/eu/international_migration.pdf

-17-

Ευρώπη και κυρίως στις εύπορες χώρες του Βορρά όπως η Γερμανία, το Βέλγιο, η

Ολλανδία, η Αγγλία, η Γαλλία30.

Γι’ αυτόν το λόγο, οι χώρες αυτές ξεκίνησαν να λαμβάνουν σκληρά μέτρα,

ώστε να μην δέχονται πλέον ανεξέλεγκτα κύματα μεταναστών και προσφύγων στο

έδαφός τους. Πιο συγκεκριμένα, η Γερμανία απείλησε με κατάργηση των

κοινωνικών επιδομάτων, ενώ η Γαλλία προχώρησε σε πιο συστηματικούς ελέγχους

των εποχικών εργατών. Επίσης, οι υπουργοί Εσωτερικών της Αγγλίας, της

Αυστρίας, της Γερμανίας, της Ολλανδίας, απαίτησαν με επιστολή τους μέχρι και

περιορισμό στην ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων. Ανάλογες ενέργειες

πραγματοποίησαν κι άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Για παράδειγμα, η Βουλγαρία

κατασκεύασε ένα φράχτη στα σύνορα με την Τουρκία, προκειμένου να εμποδίσει τη

διέλευση Σύριων προσφύγων, ενώ πριν και η Ελλάδα (2012) είχε αποφασίσει να

φτιάξει έναν παρόμοιο φράχτη στον Έβρο.

Τα τελευταία 25 χρόνια, η παράνομη/παράτυπη μετανάστευση εκλαμβάνεται και

προσεγγίζεται ως απειλή, με αποτέλεσμα το προσφυγικό να συνδεθεί άμεσα με τη

φύλαξη συνόρων και ο συνδυασμός τους, να γίνει συστατικό στοιχείο μιας διαδικασίας

«ασφαλειοποίησης» (securitization) του φαινομένου, στο πλαίσιο της πρόσληψης

του χώρου της Ε.Ε. ως «φρουρίου» (Fortress Europe). Αυτή η επιλογή είχε

συνέπειες στη διαδικασία θεσμοποίησης και μερικής υπερεθνικοποίησης της

μεταναστευτικής πολιτικής στην Ε.Ε.31. Δικαιολογημένα λοιπόν η Ευρώπη

χαρακτηρίζεται πλέον ως «φρούριο», ρίχνοντας στα αζήτητα του ευρωσκεπτικισμού

τις όποιες καλές υπηρεσίες είχαν αποδώσει οι συνθήκες Schengen, Δουβλίνου,

Άμστερνταμ και Λισαβώνας. Το μεταναστευτικό επηρεάζει και τη δομή της Ευρώπης,

αφού εκτός από τα εξωτερικά σύνορα στις χώρες του Νότου, υπάρχουν αντίστοιχα

ευδιάκριτα και εσωτερικά πλέον σύνορα, στην Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη32.

Η Ευρώπη φαίνεται λοιπόν πως ήταν απροετοίμαστη για την αντιμετώπιση των

προσφυγικών ροών, τόσο σε επίπεδο υποδομών, όσο και στην προετοιμασία

ενσωμάτωσης και αφομοίωσής τους στο χώρο της. Γι’ αυτόν το λόγο, ένα από τα

μέτρα33 που πρότεινε για την αντιμετώπιση της κρίσης, ήταν ο κανονισμός Δουβλίνο

(ή Κανονισμός 343/2003 ), σύμφωνα με τον οποίο οι αιτούντες άσυλο εγγράφονται

στην πρώτη χώρα υποδοχής. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι χώρες υποδοχής, όπως η

Ελλάδα, η Ιταλία, η Ισπανία, η Πορτογαλία, να αντιμετωπίζουν πολλά προβλήματα

με την εγκατάσταση των προσφύγων στα εδάφη τους και να προσπαθούν να τα

επιλύσουν χωρίς τη στήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία φαίνεται ανήμπορη

30 http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=390837 31 Δαμανάκης Μ., Κωνσταντινίδης Σ., Τάμης Α., 2014, «Νέα μετανάστευση από και προς την Ελλάδα, Πανεπ. Κρήτης, σελ. 228. 32 https://www.tovima.gr/2013/12/07/politics/to-metanasteytiko-stoixeiwnei-tin-eyrwpaiki-enwsi/ 33 http://www.kathimerini.gr/849398/opinion/epikairothta/politikh/metanasteytikes-roes-eyrwph-kai-ellada

-18-

να αντιμετωπίσει το πρόβλημα34. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η απειλή για

αποπομπή της Ελλάδας από τη συνθήκη Schengen.

Η πολιτική αυτή ωστόσο, ωθεί τα κράτη σε εθνικιστικές λύσεις, σωβινισμό,

ξενοφοβία, τάσεις πανικού και τρόμου, ενώ πολλές φορές λαμβάνονται και σκληρά

μέτρα σε βάρος των χωρών υποδοχής. Την παρούσα στιγμή η Ευρωπαϊκή Ένωση

αντιμετωπίζει ένα δίλλημα: ή θα επιμείνει στο μονοεθνικό μοντέλο κράτους ή θα δεχτεί

τη διαφορετικότητα των ανθρώπων, οι οποίοι όχι μόνο επιβιώνουν, αλλά

συνυπάρχουν και αναπτύσσονται μέσα στο έδαφός της.

Ωστόσο, τα κράτη - μέλη, από την πλευρά τους, εξαιτίας της ανασφάλειας που

επικρατεί, δεν φαίνονται πρόθυμα να δεχτούν στο έδαφός τους μετανάστες και

πρόσφυγες, κι αυτό το καθιστούν σαφές τα σκληρά και ακραία μέτρα που

λαμβάνουν (κλείσιμο συνόρων, δημιουργία τειχών, φραχτών, συνεχείς αστυνομικές

και στρατιωτικές περιπολίες). Μάλιστα, σε πολλές περιπτώσεις, τα κράτη έχουν

αναθέσει την περιπολία των συνόρων στην αστυνομία και στο στρατό, προκειμένου

να τονώσουν και πάλι το - απολεσθέν είναι η αλήθεια- αίσθημα ασφάλειας.

Σε μία προσπάθειά της δε να περιορίσει τα μεταναστευτικά και προσφυγικά

κύματα, η Ευρώπη προέβη στη δημιουργία διαφόρων στρατιωτικών μηχανισμών,

που στόχο είχαν τη φύλαξη και την προστασία των συνόρων, προκειμένου να

επικρατήσει και πάλι το αίσθημα της ασφάλειας (αναλυτικότερα στο Κεφάλαιο «Γ»).

Δεν μπορούμε όμως, να είμαστε σίγουροι για το αν το συγκεκριμένο μέτρο θα

συμβάλλει στη μείωση των μεταναστευτικών ροών. Εξάλλου, παρά την εφαρμογή

του, οι ροές δεν περιορίστηκαν έως σήμερα.

34 Σαρρής, Νίκος, 2008, «Θεσμικό Πλαίσιο της Μετανάστευση σε Εθνικό και Ευρωπαϊκό Επίπεδο» , Εθνικό Κέντρο

Κοινωνικών Ερευνών, Κείμενο Εργασίας, στο http://arxeio.gsdb.gr/wp/wp_sarris.pdf

-19-

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Γ»

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΑΠΟ ΘΕΣΜΟΥΣ ΚΑΙ Κ-Μ ΤΗΣ Ε.Ε.

«Η εμπειρία δείχνει ότι οι πιο σημαντικές και αποτελεσματικές στρατηγικές της Ε.Ε.

τις τελευταίες δεκαετίες, σε διάφορους τομείς, σπάνια είχαν τον τίτλο της

στρατηγικής»35

Η Διαμόρφωση της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Απέναντι στο Φαινόμενο της

Μετανάστευσης

Σύμφωνα με το θεσμικό και νομοθετικό πλαίσιο των Συνθηκών της

Ευρωπαϊκής Ένωσης, η πολιτικής της βασίζεται κατά κύριο λόγο σε αποτρεπτικά

μέσα, που στόχο έχουν τον έλεγχο και τον περιορισμό των μεταναστευτικών και

προσφυγικών ροών. Η μετανάστευση δεν είναι ένα καινούριο φαινόμενο. Ήδη από τη

δεκαετία του 1980, η Ευρώπη βρέθηκε αντιμέτωπη με κύματα μεταναστών και

προσφύγων και προσπάθησε να διαμορφώσει την πολιτική της (ύστερα και από τη

δημιουργία του χώρου Schengen), για να μπορέσει να διαχειριστεί αυτήν την

κατάσταση, η οποία προκλήθηκε ύστερα από τις εξελίξεις στην Ανατολική και

Κεντρική Ευρώπη και την απαρχή του φαινομένου της παγκοσμιοποίησης, που

επέφεραν αλλαγές οικονομικό και πολιτικό σκηνικό της Ευρώπης36.

Ύστερα από τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού χώρου της Κοινής Αγοράς, η

Ευρώπη συμφώνησε στη ρύθμιση μίας κοινής πολιτικής για τη διαχείριση της

μετανάστευσης, στο πλαίσιο της διακυβερνητικής συνεργασίας. Γι’ αυτόν το λόγο,

δημιουργήθηκε μία «ομάδα μετανάστευσης», στην οποία συμμετείχαν οι αρμόδιοι

υπουργοί κάθε χώρας37. Η δημιουργία του χώρου Schengen (1985), άλλαξε τα

δεδομένα και έθεσε για πρώτη φορά ζητήματα ασφαλείας. Οι βασικές πηγές του

χώρου Schengen ήταν:

• η ελεύθερη μετακίνηση των πολιτών μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών,

• η κατάργηση των εσωτερικών συνόρων,

• η δικαστική και αστυνομική συνεργασία μεταξύ των κ-μ της Ένωσης.

35 Κοππά, Μαριλένα, 2016, «Η Κοινή πολιτική Άμυνας και Ασφάλειας», Εκδόσεις Πατάκη, σελ. 277 36 ΙΕΚΕΘ, 2014, «Πτυχές του Μεταναστευτικού Ζητήματος στην Ευρωπαϊκή Ένωση», Αθήνα, σελ.13, στο

http://www.irtea.gr/wp-content/uploads/2014/12/Πτυχές-του Μεταναστευτικού-ζητήματος-στην-Ευρωπαϊκή-Ένωση.pdf 37 https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=URISERV:a11000&from=EL.

-20-

Με βάση λοιπόν τις βασικές αυτές αρχές38, η Ευρώπη εφάρμοσε μία κοινή

μεταναστευτική πολιτική που περιλάμβανε τον έλεγχο των εξωτερικών συνόρων, τη

διαμόρφωση πολιτικής ασύλου, την παροχή visa, καθώς και τη δημιουργία του

συστήματος SIS, για την ανταλλαγή και καταχώρηση πληροφοριών, για τα άτομα που

προέρχονται από τον τις χώρες του Τρίτου Κόσμου.

Ουσιαστικά, η Συνθήκη Schengen έθεσε για πρώτη φορά το φαινόμενο της

μετανάστευσης ως ζήτημα ασφαλείας, λόγω και της κατάργησης των εσωτερικών

συνόρων. Από την άλλη πλευρά, η Συνθήκη του Άμστερνταμ39 ήταν αυτή που

καθιέρωσε την ευρωπαϊκή πολιτική μετανάστευσης, καθώς οι πολιτικές δικαιοσύνης

και εσωτερικών υποθέσεων, αποτελούσαν πλέον τους πρωταρχικούς στόχους της

Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Συνθήκη μετέφερε τα θέματα μετανάστευσης, ασύλου και

ελέγχου των εξωτερικών συνόρων στον κοινοτικό πυλώνα40.

Έτσι η μετανάστευση, αποτελούσε πλέον το βασικό θέμα ενδιαφέροντος στην

πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε αυτό συνέβαλε και ο φόβος για εισροές

μεταναστών και προσφύγων από τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και τη

Γιουγκοσλαβία (λόγω του εμφυλίου που είχε ξεσπάσει στην περιοχή), καθώς και των

οικονομικών και δημογραφικών αλλαγών στη Βόρεια Αφρική. Σύμφωνα και με τη

Συνθήκη του Μάαστριχτ, το φαινόμενο της μετανάστευσης αποτελούσε από τα

πρωταρχικά ζητήματα ασφαλείας μαζί με την τρομοκρατία και τη διακίνηση όπλων

και ναρκωτικών41.

Παρόλο που τα μέτρα για την αντιμετώπιση της μετανάστευσης ρυθμίζονταν

από την κοινοτική νομοθεσία, εντούτοις οι αποφάσεις λαμβάνονταν σε

διακυβερνητικό επίπεδο μέχρι και το 200542. Με βάση λοιπόν αυτά τα δεδομένα, η

Ευρωπαϊκή Ένωση ακολούθησε συγκεκριμένους στόχους και ενέργειες, προκειμένου

να διαχειριστεί τις μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές που κατέφθαναν στο

έδαφός της, ακολουθώντας μία κοινή μεταναστευτική πολιτική, η οποία βασιζόταν στη

χρήση αποτρεπτικών μέσων.

Πολιτικές Ενσωμάτωσης στην Ε.Ε

Οι ευρωπαϊκές χώρες και κυρίως οι χώρες του Νότου, προχώρησαν στη

νομιμοποίηση των μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών, ακολουθώντας

ορισμένες πολιτικές πρακτικές (όπως είναι για παράδειγμα τα κατασταλτικά μέτρα ή

38 https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32016R0399&from=EN 39 https://europa.eu/european-union/sites/europaeu/files/docs/body/treaty_of_amsterdam_el.pdf 40 Van Dijck, 2006, “Is EU policy on illegal migration securitized?”, Conference, Istanbul, στο

https://openaccess.leidenuniv.nl/bitstream/handle/1887/53145/MA%20Thesis_Teodora%20Hristova_s1809490.pdf?sequence=1 41 ibid 42 Samers, M., 2004, “An emerging geopolitics of illegal immigration in the European Union”, European Journal of Migration

and Law (6), σελ. 27, στο https://www.academia.edu/8949837/_2004_An_emerging_geopolitics_of_illegal_immigration_in_the_European_Union_European_Journal_of_Migration_and_Law

-21-

τα μέτρα αποδοχής), στην προσπάθειά τους να ελαττώσουν την είσοδο των

παράνομων μεταναστών και προσφύγων στην Ευρώπη. Η νομιμοποίηση

μεταναστών και προσφύγων, έχει εφαρμοστεί στα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη

(Γαλλία, Ιταλία, Γερμανία) και στοχεύει στον έλεγχο των αυξανόμενων

μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών προς την Ευρώπη. Άλλωστε, η διαδικασία

νομιμοποίησης αποτελεί μέρος της ευρωπαϊκής πολιτικής που εφαρμόζεται από τα

κράτη, καθώς και μία αντίδραση στο πρόβλημα της μετανάστευσης, που συνεχώς

διογκώνεται43.

Στο πλαίσιο λοιπόν της ένταξης και της νομιμοποίησης μεταναστών και

προσφύγων, εφαρμόστηκαν έρευνες, μελέτες και κείμενα αναφοράς των θεσμικών

οργάνων ενώ ταυτόχρονα, εφαρμόστηκαν και προγράμματα ενταξιακού χαρακτήρα,

προκειμένου οι μετανάστες και οι πρόσφυγες να ενταχθούν ομαλά στις τοπικές

κοινωνίες, να συμμετέχουν στα κοινά χωρίς διακρίσεις, να κατοχυρωθούν τα

θεμελιώδη τους δικαιώματα και να αντιμετωπιστούν πιθανές ρατσιστικές

συμπεριφορές και στάσεις.

Για να επιτευχθεί λοιπόν η ενσωμάτωση και η ένταξή τους, πρέπει να γίνουν

ενέργειες που αφορούν την πρόσβασή τους στην παιδεία και την εκπαίδευση, την

εκμάθηση της γλώσσας και την καταπολέμηση των διακρίσεων. Για να υλοποιηθεί

αυτό όμως, κρίνεται απαραίτητο να εφαρμοστούν ορισμένα μέτρα που

προβλέπουν44:

• τη δημιουργία και εφαρμογή νομοθετικού πλαισίου που να προβλέπει ίση

μεταχείριση των μεταναστών και κατοχύρωση των βασικών τους δικαιωμάτων

• την εφαρμογή μέτρων για καταπολέμηση των διακρίσεων και την ενίσχυση

της ισότητας

• τον αμοιβαίο σεβασμό των αξίων, των παραδόσεων και του πολιτισμού

μεταξύ των χωρών υποδοχής και των μεταναστών

• την κατοχύρωση της πρόσβασης των μεταναστών στην αγορά εργασίας,

στην εκπαίδευση, την επαγγελματική κατάρτιση, τη, υγεία, την κοινωνική πρόνοια

• τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των μεταναστών και των

οικογενειών τους

• την ενίσχυση της συμμετοχής των μεταναστών στα κοινά, μέσω της

παροχής δικαιώματος ψήφου

• την εφαρμογή τοπικών αρχών, προκειμένου να ενισχυθούν οι σχέσεις

μεταξύ τοπικών πληθυσμών και μεταναστών και να καταπολεμηθεί η απομόνωση

• τη συνδρομή των χωρών καταγωγής των μεταναστών στη διαδικασία

ένταξής τους

43 Χλέτσος, Μιχάλης, 2001, Η πολιτική οικονομία της μετανάστευσης στο «Μετανάστες και Μετανάστευση: Οικονομικές,

πολιτικές και κοινωνικές πτυχές», εκδόσεις: Πατάκη, Αθήνα, σελ. 28-32 44 Βουρουξή, Χριστίνα - Σαρρής, Νίκος, 2012, «Μετανάστευση και ένταξη: προκλήσεις και διακρίσεις «Ένταξη των

Μεταναστών: Αντιλήψεις, Πολιτικές, Πρακτικές», Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, Αθήνα, σελ.18-19

-22-

Η ένταξη των μεταναστών και των προσφύγων είναι μία δυναμική διαδικασία

και βασίζεται στην αμοιβαία προσαρμογή. Οι κεντρικοί της άξονες είναι από τη μία,

η δέσμευση της τοπικής κοινωνίας να τους υποδεχτεί, σεβόμενη πάντα τα δικαιώματά

τους, καθώς και τα ήθη, τα έθιμα, τις παραδόσεις, τον πολιτισμό τους και από την

άλλη, η προθυμία αυτών των ανθρώπων να ενταχθούν ομαλά στην τοπική κοινωνία,

σεβόμενοι τις αρχές και τις αξίες που τη διέπουν.

Ωστόσο, η κατάσταση αυτή που οραματίζονται τα θεσμικά όργανα φαίνεται

μάλλον ουτοπική, αφού δεν εφαρμόζεται μεταξύ των μεταναστών και των γηγενών

πληθυσμών. Οι χώρες υποδοχής, εκδηλώνουν ακραίες και ορισμένες φορές βίαιες

συμπεριφορές προς τους μετανάστες, οι οποίοι παραμένουν κοινωνικά

αποκλεισμένοι, βιώνοντας το ρατσισμό και δεν καταφέρνουν, ως επί το πλείστων, να

ενταχθούν και να αφομοιωθούν με τους τοπικούς πληθυσμούς. Μέχρι και σήμερα, η

ομαλή ένταξή τους παραμένει ανεπιτυχής45 σε ορισμένους βασικούς τομείς όπως

είναι η εκπαίδευση, η επαγγελματική κατάρτιση, η κοινωνική ενσωμάτωση και η

άσκηση της ιδιότητας του πολίτη, με την αποτυχία μάλιστα να διογκώνεται, όταν

γίνεται λόγος για ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας, επιβεβαιώνοντας το χάσμα και τη

διαφωνία που υπάρχει μεταξύ των τοπικών πληθυσμών και των μεταναστών46.

Μέσα λοιπόν, στο ξενοφοβικό περιβάλλον της Ευρώπης, οι μετανάστες και οι

πρόσφυγες βιώνουν έντονα τον κοινωνικό αποκλεισμό και τις διακρίσεις, τόσο στην

ιδιωτική, όσο και στη δημόσια συναναστροφή τους. Η ισότητα, η κατοχύρωση των

δικαιωμάτων και η καταπολέμηση των διακρίσεων, αποτελούν τα πρώτα βασικά

στάδια της διαδικασίας ένταξης των μεταναστών47. Σύμφωνα με τις Κοινές Βασικές

Αρχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την πολιτική ένταξης των μεταναστών, «η

πρόσβαση των μεταναστών σε φορείς, καθώς και σε δημόσια και ιδιωτικά αγαθά και

υπηρεσίες, σε ίση βάση με τους πολίτες των κρατών μελών και χωρίς διακρίσεις, είναι

ζωτικής σημασίας για μια καλύτερη ένταξη»48.

Το Πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πολιτικής για τη Μετανάστευση

Για πολλά χρόνια, κάτοικοι της Ευρώπης κατέφευγαν στην Αμερική, στην

Αυστραλία, στην Αφρική, είτε για να αναζητήσουν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης για

τους ίδιους και τις οικογένειές τους, είτε για να γλιτώσουν από πολιτικές και

θρησκευτικές διώξεις στην πατρίδα τους. Τα τελευταία χρόνια ωστόσο, η κατάσταση

έχει διαφοροποιηθεί. Η Ευρώπη αποτελεί πλέον πόλο έλξης (προαναφερθέντες Pull

factors) για μετανάστες και πρόσφυγες, λόγω της ευημερίας που επικρατεί, της

ποιότητας ζωής, καθώς και της πολιτικής σταθερότητας. Ο αριθμός των μεταναστών

και των προσφύγων που καταφθάνουν στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης

45 Ibid, σελ. 20-21 46 Ibid, σελ. 21-23 47 Ibid, σελ. 27 48 Κοινές Βασικές Αρχές για την Πολιτική Ένταξης των Μεταναστών στην Ε.Ε. (Council Document 14615/04), στο

https://www.consilium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/jha/82745.pdf

-23-

αυξάνεται ραγδαία, επειδή μεγαλώνει και το χάσμα ανάμεσα στις αναπτυγμένες και

τις αναπτυσσόμενες χώρες.

Τα κ-μ της Ε.Ε. λοιπόν, μέσα από τις κατάλληλες ρυθμίσεις, επιδιώκουν να

ελέγξουν και να περιορίσουν το φαινόμενο της μετανάστευσης, και δη της παράνομης

μετανάστευσης, μαζί με όλες τις αρνητικές συνέπειες που συνεπάγονται. Τις

περισσότερες φορές, οι μετανάστες και οι πρόσφυγες καταφθάνουν σε ομάδες και

είναι δύσκολο να διακριθούν οι πραγματικοί μετανάστες από τυχόν εγκληματικές

οντότητες, με αποτέλεσμα να εντείνεται ο φόβος και η ανησυχία των ευρωπαϊκών

κρατών για το ζήτημα αυτό. Γι’ αυτόν το λόγο, τα κράτη συνεργάζονται μεταξύ τους

και προβαίνουν σε συμφωνίες και ρυθμίσεις, προκείμενου να προστατέψουν τόσο τα

σύνορά τους, όσο και τους πολίτες τους.

Εξάλλου, η Ε.Ε. αποτελούσε πάντα ένα ασφαλές καταφύγιο για τους

ανθρώπους, που εγκατέλειπαν την πατρίδα τους και κατέφευγαν στο έδαφός της και

όφειλε να τους προστατεύσει, όπως οριζόταν από το Χάρτη των Θεμελιωδών

δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επιπλέον, οι κυβερνήσεις των χωρών,

λαμβάνουν επιπρόσθετα μέτρα για να εξασφαλίσουν την ίση και δίκαιη μεταχείριση

των μεταναστών και των προσφύγων, εξασφαλίζοντάς τους καλύτερες συνθήκες

διαβίωσης. Μέσα από τα κατάλληλα μέτρα και την επιβολή κυρώσεων, η Ευρωπαϊκή

Ένωση επιδιώκει να μειώσει το φαινόμενο της παράνομης μετανάστευσης. Κάθε

χρόνο οι αρχές των κρατών συλλαμβάνουν περίπου 500.000 παράνομους

μετανάστες και πρόσφυγες, το 40% εκ των οποίων επαναπροωθούνται στην πατρίδα

τους ή στην ευρωπαϊκή χώρα μέσω της οποίας κατέφθασαν49.

Βασική επιδίωξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι η εφαρμογή μίας στρατηγικής

πολιτικής, με την οποία θα διασφαλίζει τα σύνορά της από απειλές και θα ελέγχει την

είσοδο των μεταναστών και των προσφύγων, προστατεύοντας έτσι το έδαφός της. Γι

αυτόν το λόγο, εφαρμόζει μέτρα αποτροπής, ώστε να περιορίσει την παράνομη

είσοδο μεταναστών και προσφύγων σε κάποιο κράτος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Μάλιστα, σε ορισμένες περιπτώσεις χρησιμοποιεί την τεχνολογία, την πληροφορική,

και βαρομετρικά στοιχεία όπως τα αποτυπώματα, προκείμενου να διασφαλίσει την

ταυτοποίηση των μεταναστών και των προσφύγων50.

Οι Πρωτοβουλίες της Ε.Ε. για την Αντιμετώπιση της Μεταναστευτικής Κρίσης

Όπως έχει ήδη αναφερθεί, η μετανάστευση είναι και εθνικό ζήτημα, συνεπώς

το κάθε κ-μ της Ε.Ε. οφείλει να λαμβάνει τα κατάλληλα μέτρα, προκειμένου να

προστατεύσει τα σύνορά του. Παρόλα αυτά, οι αυξανόμενες μεταναστευτικές και

προσφυγικές ροές, ιδίως τα τελευταία χρόνια, επισημαίνουν την ανάγκη για μία κοινή

και συντονισμένη δράση από πλευράς Ε.Ε., ώστε να αντιμετωπιστεί άμεσα το

49 Δαμανάκης Μ., Κωνσταντινίδης Σ.,Τάμης Α.,2014, «Νέα μετανάστευση από και προς την Ελλάδα», Πανεπ.Κρήτης, σελ.83 50 Ibid, σελ. 96

-24-

μεταναστευτικό ζήτημα. Άλλωστε, η δημιουργία ενιαίας Ευρωπαϊκής αγοράς, καθιστά

μονόδρομο και την ενιαία δράση για την επίλυση ανάλογων θεμάτων51.

Η Ε.Ε. λοιπόν, μέσα από τα κατάλληλα μέτρα και τις απαραίτητες ενέργειες,

προσπαθεί να επιλύσει την κρίση που ξέσπασε. Στα μέτρα που έχουν ληφθεί,

συμπεριλαμβάνονται και ενέργειες που στοχεύουν στα βαθύτερα αίτια αυτής της

κρίσης και στο να παράσχουν ανθρωπιστική βοήθεια στους ανθρώπους που τη

χρειάζονται, είτε βρίσκονται εντός είτε εκτός Ευρώπης. Έχουν ληφθεί μέτρα για τη

μετεγκατάσταση των προσφύγων και σε άλλα κράτη - μέλη της Ε.Ε., των αιτούντων

άσυλο, την επανεγκατάσταση ανθρώπων από γειτονικές χώρες και την επιστροφή

εκείνων που δεν πληρούν τις προϋποθέσεις για χορήγηση ασύλου. Την τελευταία

διετία μάλιστα, η ευρωπαϊκή μεταναστευτική πολιτική, μέσα από την εφαρμογή του

Ευρωπαϊκού Προγράμματος Δράσης για τη μετανάστευση (θα αναλυθεί στο

επόμενο Κεφάλαιο), συμβάλλει στη σταδιακή επίλυση του μεταναστευτικού

ζητήματος52.

Παράλληλα, η Ε.Ε. συνεργάζεται με πέντε κύριες χώρες καταγωγής και

διέλευσης της Αφρικής (Αιθιοπία, Μάλι, Νίγηρα, Νιγηρία και Σενεγάλη), προκειμένου

να περιορίσει τις ροές που καταφθάνουν στην Ευρώπη μέσω της Σαχάρας.

Επιπλέον, παρέχει οικονομική βοήθεια σε έξι κέντρα μεταναστών, τα οποία έχουν

κατασκευαστεί για να στηρίζουν τους ευάλωτους μετανάστες και τις οικογένειές τους,

συμβάλλοντας με αυτόν τον τρόπο στην καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης

και εμπορίας ανθρώπων. Την τελευταία δεκαετία, η Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσα από

επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης, κατόρθωσε να καταπολεμήσει, σε μεγάλο

ποσοστό, τις εγκληματικές οργανώσεις που διακινούσαν παράνομα ανθρώπους

προς την Ευρώπη, θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή τους53.

Η συνεργασία της Ευρώπης με τις χώρες καταγωγής ή διέλευσης, μπορεί να

βοηθήσει τις αρμόδιες αρχές να εποπτεύουν, να παρακολουθούν και να ελέγχουν τις

μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές που καταφθάνουν σε ευρωπαϊκό έδαφος.

Στην προσπάθειά της να περιορίσει τα μεταναστευτικά και προσφυγικά ρεύματα προς

τους κόλπους της, η Ευρώπη, πρόβαλε ως συνολικό πλαίσιο, την παγκόσμια

προσέγγιση της μετανάστευσης. Πρόκειται για μία στρατηγική πολιτική που στόχο

έχει να διαφοροποιήσει τους τομείς της εξωτερικής πολιτικής, της ανάπτυξης και της

μετανάστευσης. Η νόμιμη μετανάστευση, η μετανάστευση ως εφαλτήριο ανάπτυξης

και η αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης αποτελούν, τα τρία βασικά θέματα

αυτής της στρατηγικής54.

Σίγουρα το ζήτημα της μετανάστευσης θα εξακολουθεί να προκαλεί ανησυχία,

τόσο στην ίδια την Ευρώπη και τους θεσμούς της, όσο και στους ευρωπαίους

51 Η Ε.Ε. και η Μεταναστευτική Κρίση, 2017, στο http://publications.europa.eu/webpub/com/factsheets/migration-crisis/el/ 52 ibid 53 ibid 54 Μεταναστευτική Πολιτική Ε.Ε., στο http://www.europarl.europa.eu/factsheets/el/sheet/152/μεταναστευτικη-πολιτικη.

-25-

πολίτες. Γι’ αυτόν το λόγο, η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κ-μ της χρειάζονται μία ενιαία

στρατηγική πολιτική, προκειμένου να διαχειριστούν τις μεταναστευτικές και

προσφυγικές ροές και να ωφεληθούν όλοι από αυτό, δηλαδή η Ευρώπη, τα κράτη -

μέλη της, οι ευρωπαίοι πολίτες, οι μετανάστες, οι πρόσφυγες και οι χώρες

καταγωγής τους, ενώ ταυτόχρονα θα εξαλειφθούν οι αρνητικές πτυχές της

παράνομης μετανάστευσης.

Προκειμένου λοιπόν, να επιλυθεί το ζήτημα, απαιτείται μία ενιαία και

συντονισμένη δράση από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τους θεσμούς της, κι όχι απλώς

μεμονωμένες και περιστασιακές πολιτικές από τα κ-μ, τα οποία αντιμετωπίζουν την

τρέχουσα περίοδο το θέμα περισσότερο με εθνικά, παρά με ευρωπαϊκά κριτήρια. Η

έκρυθμη κατάσταση που επικρατεί σε χώρες του τρίτου κόσμου αυξάνει συνεχώς τις

ροές μεταναστών προς την Ευρώπη, η οποία βρίσκεται μπροστά σε μία πρόκληση

και προσπαθεί να τη διαχειριστεί. Γι’ αυτόν το λόγο, απαιτείται μία κοινή πολιτική

δράση από την πλευρά της Ε.Ε. και παράλληλα, μία κοινή δράση διαχείρισης και

ενσωμάτωσης των μεταναστών στους κόλπους της, υιοθετώντας αμοιβαίες

προσπάθειες και αμοιβαίες υποχωρήσεις, από όλα τα κ-μ. Η αποκλιμάκωση της

κρίσης, μπορεί να επιτευχθεί μέσα από μία κοινή μεταναστευτική πολιτική κι όχι από

μονομερείς ενέργειες του κάθε κράτους55. Γενικότερα, απαιτείται μία ολιστική

ευρωπαϊκή προσέγγιση με πολυδιάστατες προσπάθειες56, προκειμένου να

αντιμετωπιστεί η μεταναστευτική και προσφυγική κρίση.

Ο Ρόλος του ΝΑΤΟ στην Αντιμετώπιση της Μεταναστευτικής Κρίσης

Η Ευρωπαϊκή οπτική στο μεταναστευτικό ζήτημα άλλαξε προς το χειρότερο,

ύστερα από τις τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι και τις σεξουαλικές επιθέσεις

στη Γερμανία το 2015. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, αρχίζει να αντιλαμβάνεται πλέον το

μεταναστευτικό ως ζήτημα ασφαλείας, όπως προαναφέρθηκε σε προηγούμενα

Κεφάλαια («ασφαλειοποίηση - Fortress Europe). Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα,

σταδιακά τα ευρωπαϊκά κράτη να διαφωνούν με τη μεταναστευτική πολιτική της

Ένωσης και να χαράσσουν τη δικής τους πορεία, προκειμένου να προστατεύσουν

τα σύνορά τους, ενώ από την πλευρά της ίδια η Ένωση να προωθεί άλλα μέτρα,

όπως ο αυστηρότερος έλεγχος των συνόρων, η δημιουργία της Ευρωπαϊκής

Συνοριακής και Ακτοφυλακής κλπ.57

Πρωταρχικός στόχος της Ευρώπης είναι η ασφάλεια των συνόρων της. Γι’ αυτόν

το λόγο, η επιτήρηση και ο έλεγχος, ιδίως των θαλάσσιων συνόρων, ανατέθηκαν στο

ΝΑΤΟ. Η Συμμαχία, στην προσπάθειά της να περιορίσει τις μεταναστευτικές ροές,

αποφάσισε να παράσχει βοήθεια στην Ευρώπη, ύστερα μάλιστα και από το αίτημα

55 Βλ. δηλώσεις του Επιτρόπου Δημήτρη Αβραμόπουλου που επικρίνει τη συνοριακή πολιτική της Αυστρίας, στο

https://www.gatestoneinstitute.org/7916/europe-migration-crisis 56Κουσκουβέλης, Ηλίας, 23/9/2015, «Προσφυγική κρίση: Είναι αυτή η Ευρώπη που θέλουμε;», στο

https://hellasjournal.com/2015/09/prosfigiki-krisi-ine-afti-i-evropi-pou-theloume/ 57Καρατράντος, Τριαντάφυλλος, 2016, «Η Ελλάδα εγκλωβισμένη στην προσφυγική κρίση», στο

http://booksjournal.gr/slideshow/item/1874-%CE%B7%20.%20121%CE%92

-26-

της Ελλάδας, της Γερμανίας και της Τουρκίας, στέλνοντας ισχυρή ναυτική δύναμη

στην περιοχή58.

Το ΝΑΤΟ σήμερα διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην περιοχή του Αιγαίου και

της Μεσογείου. Η κατάσταση που επικρατεί στην περιοχή (ανεξέλεγκτες ροές,

συνεχείς προκλήσεις, απειλές τρομοκρατικών οργανώσεων) καθιστά απαραίτητη την

παρουσία του. Οι αυξανόμενες μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές και η αδυναμία

της Ευρώπης να διαχειριστεί την όλη κατάσταση, οδήγησαν όπως προαναφέρθηκε

στην αποδόμηση της Συνθήκης Schengen. Οι χώρες του Βίσεγκραντ (Ουγγαρία,

Σλοβακία, Πολωνία και Τσεχία) τάχθηκαν κατά του προσφυγικού και κατηγόρησαν

την Ελλάδα για ελλιπή έλεγχο των συνόρων και κατά συνέπεια για τις συνεχείς ροές

που κατευθύνονταν προς το Βορρά. Η πολιτική που ακολουθήθηκε για

αποκλιμάκωση της κρίσης, προκάλεσε πλήγμα στις σχέσεις της Ελλάδας με τους

ευρωπαϊκούς εταίρους. Σε αυτό συνέβαλε επίσης και η αντιμεταναστευτική πολιτική59

που ακολούθησαν πολλές χώρες της Ευρώπης, που δυσχέρανε επιπλέον την

κατάσταση.

Αναπληρώνοντας ουσιαστικά την επιζητούμενη ομοιογένεια της Ε.Ε. σε θέματα

ΚΠΑΑ, η παρουσία του ΝΑΤΟ στην περιοχή του Αιγαίου έρχεται ευεργετικά, με στόχο

τον έλεγχο των μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών και την αποτροπή εισόδου

των παράνομων μεταναστών. Το ΝΑΤΟ λειτουργεί ως δύναμη αποτροπής των ροών

για λογαριασμό της Ελλάδας60, αναβαθμίζοντας τη θέση ισχύος της χώρας στην

περιοχή της Μεσογείου.

Η ανάπτυξη λοιπόν της ΝΑΤΟϊκής δύναμης «Standing NATO Maritime Group

2» (SNMG 2) στο ανατολικό Αιγαίο61, συμβάλλει στη δραστική μείωση των

μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών προς την Ευρώπη, διάμεσου της Τουρκίας

Βασική υποχρέωση αυτής της δύναμης είναι η συγκέντρωση και παροχή

πληροφοριών στην Ελλάδα, την Τουρκία και την FRONTEX για τη διακίνηση

μεταναστών. Όπως υποστηρίζει και ο πρώην Υπουργός Άμυνας της Γερμανίας

Ρόυντολφ Σάρπινγκ62, «το ΝΑΤΟ, από απλό όργανο αμυντικής συνεργασίας

μετεξελίχθηκε σήμερα σε εργαλείο συλλογικής διπλωματίας και ελέγχου των διεθνών

συγκρούσεων». Η ουσιαστική συνεργασία μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και ΝΑΤΟ,

μέσω και των επιχειρήσεων Sophia και Endeavor, που πραγματοποιούνται στις

περιοχές των Σουέζ, Κρήτης, Κύπρου και Σικελίας, εκτιμάται ότι, περιορίζει ήδη τις

ανεξέλεγκτες μεταναστευτικές ροές, τα φαινόμενα της παράτυπης μετανάστευσης και

του human trafficking.

58 https://www.newsbomb.gr/ellada/ethnika/story/669690/prosfygiko-oi-germanoi-kai-toyrkoi-sto-aigaio-me-ti-sfragida-toy-nato 59 Soeren Kern, Europe’s Great Migration Crisis, στο https://www.gatestoneinstitute.org/6146/europe-migration 60 Λίτσας, Σπυρίδων, 21/2/2016, «Τι σημαίνει ο ερχομός του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο;», Εφημερίδα Η Δημοκρατία , στο

https://www.dimokratianews.gr/content/59280/ti-simainei-o-erhomos-toy-nato-sto-aigaio 61 Γιαννακόπουλος, Β., 5/3/2016, «ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΗ ΚΡΙΣΗ: Τι θα επηρεάσει την εξέλιξη της εθνικής πρόκλησης και απειλής;»,

στο https://www.militaire.gr/προσφυγικο-απειλή-τουρκία 62 Ντάλης Σωτήρης, 2004, «Οι Διατλαντικές Σχέσεις, Συνεργασία ή Ανταγωνισμός;», εκδόσεις: Παπαζήση, Αθήνα, σελ. 43.

-27-

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ

Συνεργασία Ευρωπαϊκής Ένωσης και Ελλάδας για την Αντιμετώπιση της

Μεταναστευτικής Κρίσης

Οι συνέπειες της μεταναστευτικές κρίσης είναι πλέον ορατές στην ευρωπαϊκή

κοινότητα, διότι στα σύνορά της συγκεντρώνονται χιλιάδες μετανάστες, οι οποίοι

επιθυμούν να εγκατασταθούν στα ευρωπαϊκά κράτη. Επιπλέον, η περιοχή είναι εστία

σύγκρουσης και συνύπαρξης πολλών διαφορετικών λαών, γεγονός που αυξάνει την

ανησυχία των Ευρωπαϊκών κρατών για την ασφάλεια και τη σταθερότητα της

περιοχής63. Η αποσταθεροποίηση που επικρατεί, οδηγεί τα κ-μ της Ένωσης σε

αλυσιδωτές αλλαγές. Οι ισχυρές πιέσεις που παρατηρούνται κυρίως στα νοτιοανατολικά

σύνορα της Ευρώπης, φέρνουν τις χώρες του νότου (Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία) ενώπιον

ενός προβλήματος ανθρωπιστικού χαρακτήρα, με τεράστιες συνέπειες.

Το 2014 εφαρμόστηκαν από την Ελλάδα σκληρά μέτρα αναχαίτισης και

αντικίνητρα, όπως η κράτηση αλλά και οι επαναπροωθήσεις. Παρόλα αυτά, ο αριθμός

των εισροών από τη θάλασσα τριπλασιάστηκε από το 2013, λόγω στεγανοποίησης

των συνόρων Βουλγαρίας και Σκοπίων. Η δε μεταναστευτική κρίση του 2015 ήταν η

μεγαλύτερη μετά από αυτή του Β’ ΠΠ, αιφνιδιάζοντας την Ε.Ε.. Το 2015, επίκεντρο

ήταν η Ιταλία και το πρώτο εξάμηνο του 2016 ήταν η Ελλάδα, όπου εκτοξεύθηκαν οι

αιτήσεις για άσυλο. Όμως δεν υπήρχαν αιτήματα για επανένωση οικογενειών,

πολλά μέλη των οποίων παγιδεύτηκαν στη χώρα λόγω του κλεισίματος των

συνόρων των Σκοπίων. Ταυτόχρονα, η Ε.Ε. συμφώνησε με την Τουρκία στο

προσφυγικό για τον περιορισμό των ροών στα νησιά του Αιγαίου. Γενικότερα όμως

δεν μπόρεσε να διαχειριστεί αυτόνομα τη κρίση, με αποτέλεσμα τις συστάσεις από

την Ε.Ε. και την Ευρωπαϊκή βοήθεια, που προαναφέρθηκαν.

Η διαχείριση της κρίσης από την Ευρωπαϊκή Ένωση την περίοδο 2015-2016,

περιελάβανε μέτρα όπως ασφάλεια συνόρων, θαλάσσιες επιχειρήσεις κατά των

διακινητών, ενίσχυση της FRONTEX στα σύνορα, λειτουργία ακτοφυλακής,

παρακολούθηση εφαρμογής της συνθήκης Schengen από τα κ–μ. Επίσης

ισχυροποιήθηκε η πολιτική ασύλου. Σαν λύση, εφαρμόστηκε η κατανομή των

μεταναστών σε προγράμματα μετεγκατάστασης σε χώρες της Ε.Ε.. Οι αποφάσεις

που έχουν παρθεί από τη Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν προβλέψει την μετεγκατάσταση

66.000 ατόμων64 από την Ελλάδα σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατά την

περίοδο 2016 – 2017. Παρόλα αυτά, μέχρι σήμερα έχουν γίνει μόνο περίπου 22.000.

Μετά το κλείσιμο των συνόρων των γειτονικών χωρών, η κρίση υποδοχής και

διέλευσης είχε αποκτήσει νέα δυναμική, υπό την έννοια της κρίσης κοινωνικής

συνοχής σε ένα εύθραυστο περιβάλλον. Όσοι σκέφτονταν να εισέλθουν παρανόμως

63 Μπόση, Μαίρη, 1999, «Ζητήματα Ασφαλείας στη Νέα Τάξη Πραγμάτων», εκδόσεις: Παπαζήση, Αθήνα, σελ. 5 64 https://government.gov.gr/wp-content/uploads/2017/04/gr_fact_sheet_refugee_feb2017.pdf

-28-

στην Ελλάδα πίστευαν- και σωστά- πως οι ελληνικές αρχές θα τους αντιμετωπίσουν

με φιλικό τρόπο. Η Ελληνική κυβέρνηση από την άλλη, θεώρησε πως η μοναδική της

υποχρέωση, ηθική και νομική, ήταν να εξασφαλίσει σε αυτούς τους ανθρώπους πως

αν εισέλθουν στη χώρα, θα εξέλθουν με ασφάλεια. Τα βασικά επιχειρήματα ήταν πως

αυτό θα επιθυμούσαν και οι ίδιοι οι πρόσφυγες, αλλά και πως η χώρα αδυνατεί να

ανταπεξέλθει σε οποιαδήποτε άλλη ευθύνη.

Η αλήθεια είναι πως η Ελλάδα πορεύτηκε με άγνοια κινδύνου, με αδυναμία και

με επανάπαυση και δεν έδωσε τη σημασία που άρμοζε στα δυσάρεστα μηνύματα

που έρχονταν από τα ανατολικά αλλά και τα βόρεια σύνορά της, μια οριακά ξενόφοβη

πλέον Ευρώπη. Αν η Ελλάδα είχε δρομολογήσει έγκαιρα κάποιες αποφάσεις, η

κατάσταση θα μπορούσε να είναι διαχειρίσιμη, πολιτικά και επικοινωνιακά. Τέτοιες

εξελίξεις θα ήταν η ταχύτερη δημιουργία των κέντρων υποδοχής και ταυτοποίησης,

κέντρων προσωρινής φιλοξενίας αλλά και η αρτιότερη καταγραφή των ροών.

Αντιθέτως, ενώ η αλληλεγγύη της κοινωνίας ήταν σε κορύφωση, το κράτος

απουσίαζε αισθητά. Έτσι διαμορφώθηκε ένα μοντέλο αυτορρύθμισης με την ανοχή

του Κράτους, το οποίο άφηνε μείζονες περιοχές της δικής του ευθύνης στην

αρμοδιότητα των ΜΚΟ και των αλληλέγγυων. Το γεγονός πως από την αρχή δεν

υπήρξε καμία στοιχειώδης οργάνωση και πιστοποίηση όλων των εμπλεκομένων

φορέων, ενέτεινε την εικόνα ενός άναρχου μοντέλου λειτουργίας. Η Ελλάδα, από το

Ιανουάριο μέχρι και τον Αύγουστο του 2015, έστελνε λάθος μηνύματα65.

Δηλώσεις όπως «δεν ξεχωρίζουμε τους πρόσφυγες από τους οικονομικούς

μετανάστες» και πως η προώθηση προς την Ευρώπη θα γίνεται με τον ίδιο τρόπο για

όλους, πυροδότησαν την αύξηση των ροών. Ο έλεγχος των συνόρων κατέστει

σύντομα προβληματικός, αφού λόγω όγκου δεδομένων δεν γινόταν πλέον σωστή

καταγραφή, δακτυλοσκόπηση και διαβίβαση των δακτυλικών αποτυπωμάτων στην

ευρωπαϊκή βάση δεδομένων EURODAC, αλλά και λόγω της υιοθέτησης της πολιτικής

του «τροχονόμου» των εισερχομένων προσφύγων και μεταναστών. Η πολιτική αυτή

εν τέλει, δεν μπόρεσε ελέγξει τη δυναμική των προσφυγικών ροών.

Συμβολή των ΕΔ στη Μεταναστευτική Κρίση

Οι καινοφανείς μεγάλες ανάγκες προσωρινής διαμονής των προσφύγων σε

δομές ανά την επικράτεια και η συνεργασία με το ΝΑΤΟ στη φύλαξη συνόρων, έφεραν

στο προσκήνιο την τεχνογνωσία, την ταχύτητα σχεδίασης και δράσης, τους

διαθέσιμους χώρους (παλαιά στρατόπεδα, ιδιοκτησίας ΤΕΘΑ) και το κοινωνικό

πρόσωπο των Ελληνικών ΕΔ. Με Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ)66 των

υπουργών Οικονομικών, Εσωτερικών, Εθνικής Άμυνας και Ναυτιλίας το 2016, η

διαχείριση της προσφυγικής κρίσης για το Ελληνικό Κράτος, περνάει ουσιαστικά στο

65 Συρίγος, Άγγελος, 20/12/2015, «Πού και πώς χάθηκε ο έλεγχος στο μεταναστευτικό;», εφημερίδα Καθημερινή, στο

http://www.kathimerini.gr/843088/article/epikairothta/ellada/poy-kai-pws-xa8hke-o-elegxos-sto-metanasteytiko 66 https://www.news247.gr/koinonia/sta-cheria-toy-stratoy-to-prosfygiko.6412955.html

-29-

Στράτευμα, με το νεοσυσταθέν Κεντρικό Συντονιστικό Όργανο Διαχείρισης

Προσφυγικής Κρίσης (ΚΕ.Σ.Ο.Δ.Π.), να αναλαμβάνει τη διεύθυνση και το

συντονισμό, σε συνεργασία με την Υπηρεσία Ασύλου και την Υπηρεσία Πρώτης

Υποδοχής, των δράσεων για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των θεμάτων, που

προκύπτουν από τις προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές στη Χώρα, αποκλειστικά

σε ό,τι αφορά στη μεταφορά, διαμονή, σίτιση και υγειονομική περίθαλψη των

προσφύγων και μεταναστών.

Με διαταγή του Αρχηγού ΓΕΕΘΑ, όπου και υπάγεται το ΚΕΣΟΔΠ, καθορίζεται

το Γενικό Επιτελείο, στο οποίο ανατίθεται η αρμοδιότητα εκδήλωσης των απαιτούμε-

νων ενεργειών για συγκρότηση, λειτουργία και υπαγωγή Τοπικών Συντονιστικών

Κέντρων Διαχείρισης Προσφυγικής Κρίσης (ΤΟ.Σ.ΚΕ.Δ.Π.)67, των γνωστών δομών

φιλοξενίας (hotspots), στοιχεία λειτουργίας και υποστήριξης των οποίων είναι

διαθέσιμα68 στο διαδίκτυο, με εβδομαδιαία επικαιροποίηση.

Εκτός από τις κρατικές δομές φιλοξενίας, λειτουργούν επίσης ποικίλοι χώροι

φιλοξενίας69 υπό την αιγίδα της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες

(UNHCR) καθώς και ΜΚΟ, συνολικής δυναμικότητας 72.939 ατόμων. Από την άλλη

βέβαια οι ΜΚΟ διεκδικούν παρουσία και συνδιαχείριση και στις κρατικές δομές

φιλοξενίας, όπου έχουν εγκατασταθεί εκεί σωρηδόν και ορισμένες φορές

παρασιτικά70, σε σχέση τόσο με την αποτελεσματικότητα της διάθεσης και

εκμετάλλευσης των Ευρωπαϊκών πιστώσεων, όσο και με το νομικό πλαίσιο

λειτουργίας και λογοδοσίας τους στο Ελληνικό Κράτος.

Τέλος, το 2018 αναθεωρήθηκε από τους αρμόδιους κρατικούς φορείς η Εθνική

Στρατηγική για την Ένταξη71, με σκοπό την εναρμόνιση με το ευρωπαϊκό πλαίσιο

αρχών και αξιών, στο πλαίσιο των νέων αναγκών που προέκυψαν από τις διεθνείς

και εσωτερικές συγκυρίες.

67 https://keplh.blogspot.com/2016/03/GEETHA-Kentriko-Syntonistiko-Organo-Diaxeirisis-Prosfygikis-Krisis-KESODP-

KYA.html 68 http://www.geetha.mil.gr/el/briefing-el/other-info-el/6978-ebdomadiaies-anakoinwseis-typoy-etoys-2019.html 69 https://government.gov.gr/wp-content/uploads/2017/04/gr_fact_sheet_refugee_feb2017.pdf 70 https://www.cnn.gr/oikonomia/story/175125/apokleistiko-xeplyma-xrimatos-meso-mko-stin-ellada-ti-diereynoyn-oi-arxes 71 http://www.opengov.gr/immigration/wp-content/uploads/downloads/2019/01/ethniki-stratigiki.pdf

-30-

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Δ»

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΤΖΕΝΤΑ ΤΗΣ Ε.Ε.

Το σχέδιο των 10 σημείων - Η Ευρωπαϊκή Ατζέντα

Τον Απρίλιο του 2015 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε ένα σχέδιο δέκα

σημείων72 για τη διαχείριση της κρίσης, ενώ τα κ-μ δεσμεύτηκαν ως προς την

υιοθέτηση μέτρων για την εξάλειψη της απώλειας ανθρώπινων ζωών στη θάλασσα.

Το σχέδιο, αφορούσε κατ’ αρχήν σε μέτρα επιχειρησιακής δράσης άμεσης

εφαρμογής και σε προτάσεις πολιτικής73 .

Τα μέτρα αυτά, αφορούσαν στην αύξηση του προϋπολογισμού74 για τις

θαλάσσιες επιχειρήσεις («Τρίτων» και «Ποσειδών») που διεξάγονταν στο πλαίσιο

της Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής (FRONTEX), στην

εντατικοποίηση της συνεργασίας μεταξύ των ευρωπαϊκών οργανισμών

EUROPOL75, EUROJUST76 και FRONTEX77, στη δημιουργία ομάδων από την

Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο (EASO)78 για την από κοινού

μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας επεξεργασία αιτήσεων ασύλου, στην ανάπτυξη

προγραμμάτων επανεγκατάστασης και μετεγκατάστασης καθώς και επιστροφών

και στη συνεργασία της Επιτροπής με την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής

72 1. Ενίσχυση των κοινών επιχειρήσεων στη Μεσόγειο «Τρίτων» και «Ποσειδών» με αύξηση οικονομικών και άλλων πόρων.

Επέκταση του επιχειρησιακού τους χώρου, που θα επιτρέπει μεγαλύτερο εύρος παρέμβασης. 2. Κατάληψη και καταστροφή των σκαφών, που χρησιμοποιούν οι λαθρέμποροι. 3. Οι ευρωπαϊκοί οργανισμοί EUROPOL, FRONTEX, EASO, EUROJUST θα συνεδριάζουν σε τακτική βάση και θα συνεργάζονται για την ανταλλαγή πληροφοριών, σχετικά με τον εντοπισμό των λαθρεμπόρων, των μεθόδων τους και την εξακρίβωση των οικονομικών τους πόρων. 4. Επεξεργασία των αιτήσεων ασύλου σε Ιταλία και Ελλάδα, υπό την αιγίδα της EASO ( Ευρωπαϊκό Γραφείο Υποστήριξης Ασύλου). Η επεξεργασία τους, δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τους δύο μήνες από την υποβολή της αίτησης. 5. Τα κράτη- μέλη θα πρέπει να εξασφαλίζουν τη λήψη δακτυλικών αποτυπωμάτων, από όλους τους μετανάστες 6. Εξέταση εναλλακτικών επιλογών, για τη δημιουργία μηχανισμού απεγκατάστασης, σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. 7. Εφαρμογή διευρυμένου πιλοτικού προγράμματος στην Ε.Ε, για την επανεγκατάσταση μεταναστών σε εθελοντική βάση, προσφέροντας θέσεις για τα άτομα, που χρήζουν επείγουσας προστασίας. 8. Δημιουργία νέου προγράμματος για ταχεία επιστροφή των παράνομων μεταναστών που θα συντονίζεται από τον οργανισμό FRONTEX και από τα κράτη μέλη που θα βρίσκονται στην πρώτη γραμμή. Αυτό σημαίνει περισσότερες πτήσεις για την επιστροφή τους και ενημέρωση των μεταναστών στις χώρες διέλευσης για τα προγράμματα εθελοντικής επιστροφής, συμβάλλοντας με αυτόν τον τρόπο στη μείωση των επικίνδυνων διαδρομών. 9. Συντονισμένη προσπάθεια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Εξωτερικής Δράσης, με σκοπό τη συνεργασία με τις χώρες, που περιβάλλουν τη Λιβύη. Ενδυνάμωση των σχέσεων με τρίτες χώρες. 10. Τοποθέτηση αξιωματούχων, υπεύθυνων για θέματα μετανάστευσης σε τρίτες χώρες, για τη συλλογή πληροφοριών, σχετικά με τα μεταναστευτικά ρεύματα και την ενίσχυση του ρόλου των ευρωπαϊκών αντιπροσωπειών. 73 European Commission, 20/4/2015 , “Ten point action plan on migration” (press release), στο http://europa.eu/rapid/press-

release_IP-15-4813_en.htm 74 Το 2015 η Κομισιόν διέθεσε το 72% του ετήσιου προϋπολογισμού, δηλαδή περισσότερα από 1 δις. ευρώ για το προσφυγικό

(Προϋπολογισμός Ε.Ε. 2015, στο https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32015B0339&from=EN) 75 https://www.europol.europa.eu/about-europol 76 https://europa.eu/european-union/abouteu/agencies/eurojust_el 77 https://ec.europa.eu/home-affairs/what-we-do/agencies_en 78 https://www.easo.europa.eu/about-us/what-we-do

-31-

Δράσης για την εξωτερική διάσταση της μετανάστευσης. Τα μέτρα αυτά κρίθηκαν

μεν αναγκαία, δεδομένης της ανεπάρκειας της εφαρμοζόμενης συλλογικής

ευρωπαϊκής πολιτικής για την μετανάστευση και των διαρθρωτικών περιορισμών

αυτής, αλλά όχι επαρκή, σε βαθμό να αποτελούν μακροπρόθεσμη, συνολική και

συλλογική λύση για τα κενά της Ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής.

Ταυτόχρονα με την ανακοίνωση του σχεδίου 10 σημείων, η Ύπατη

Εκπρόσωπος Εξωτερικών Υποθέσεων, από κοινού με τον Επίτροπο για την

Μετανάστευση τις Εσωτερικές Υποθέσεις και την Ιθαγένεια79, ανακοίνωσαν τη

θέσπιση μιας ολοκληρωμένης και σφαιρικής προσέγγισης ευρωπαϊκής

μεταναστευτικής πολιτικής80. Η αποκαλούμενη Ευρωπαϊκή Ατζέντα για τη

Μετανάστευση, είναι το πολιτικό κείμενο που περιγράφει τις προτεραιότητες της

μεταναστευτικής πολιτικής, ασύλου και συνόρων της Ε.Ε. για τα επόμενα χρόνια.

Έχει ως στόχο την επίλυση δομικών προβλημάτων πάνω στον τομέα της

μεταναστευτικής πολιτικής και την εντατικοποίηση της δράσης της.

Σε αντίθεση με προηγούμενες θεσμικές ρυθμίσεις, για πρώτη φορά

υιοθετείται μία κοινή ατζέντα πολιτικής μεταξύ δύο θεσμικών οργάνων, με στόχο να

είναι ολοκληρωμένη και να εντάσσεται στις διάφορες πτυχές εσωτερικής και

εξωτερικής πολιτικής της Ένωσης.

Σχέδιο Άμεσης Δράσης - Πυλώνες Πολιτικής Κατεύθυνσης

Μέσω του Προγράμματος Δράσης για τη Μετανάστευση, η Επιτροπή αφενός

χαράσσει τις πολιτικές κατευθυντήριες γραμμές της Ένωσης και αφετέρου, προτείνει

μέτρα για τη διαχείριση της προσφυγικής κρίσης81. Στο πλαίσιο της

αποτελεσματικής διαχείρισης της κρίσης, το Πρόγραμμα Δράσης για την

Μετανάστευση στο πρώτο του μέρος, καθορίζει τα άμεσα μέτρα που θα ληφθούν,

προκειμένου να αποφευχθούν νέες ανθρώπινες απώλειες και να βελτιωθεί η

λειτουργία των μηχανισμών αντιμετώπισης έκτακτων αναγκών επί τριών αξόνων,

σε συνέχεια του ήδη υπάρχοντος σχεδίου δέκα σημείων82.

• Μέτρα για τη διάσωση των ανθρώπινων ζωών: Σε πρώτο επίπεδο, με

την αύξηση της παρουσίας του FRONTEX στη θάλασσα και τον τριπλασιασμό του

προϋπολογισμού για τη διεύρυνση διεξαγωγής των επιχειρήσεων «Ποσειδών» και

«Τρίτων». Το επόμενο επίπεδο, αφορά στην ενδυνάμωση του ρόλου της Κοινής

Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας στη διαχείριση των συνόρων και στη διεξαγωγή

επιχειρήσεων, για τον εντοπισμό και την εξουδετέρωση σκαφών των

79 Μια βασική καινοτομία που εισήγαγε η Επιτροπή, ήταν η ανάθεση ειδικού χαρτοφυλακίου για θέματα μετανάστευσης, σε

έναν ευρωπαίο Επίτροπο. 80 https://www.consilium.europa.eu/el/press/press-releases/2015/04/23/special-euco-statement/ 81 https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/what-we-do/policies/european-agenda-migration/background-

information/docs/communication_on_the_european_agenda_on_migration_el.pdf 82 ibid

-32-

λαθροδιακινητών. Το τρίτο επίπεδο, αφορά στον συντονισμό των Ευρωπαϊκών

οργανισμών που δρουν υποστηρικτικά προς τη δράση των κρατών για τη διαχείριση

της μετανάστευσης (EUROPOL, EASO, FRONTEX, EUROJUST), για τον καλύτερο

εντοπισμό και την εξάρθρωση των λαθροδιακινητών83.

• Για την παροχή επιπλέον βοήθειας και ελάφρυνσης του βάρους στα

ευρωπαϊκά κράτη που βιώνουν αυξημένη πίεση στο σύστημα παροχής ασύλου,

λόγω της μεγάλης εισροής μεταναστών, προτάθηκε ένας μηχανισμός

μετεγκατάστασης σε άλλες χώρες της Ε.Ε. των αιτούντων άσυλο ή που χρήζουν

διεθνούς προστασίας, σύμφωνα με το άρθρο 78 παράγραφος 3 της ΣΛΕ.Ε.84. Εν

συνεχεία, προτάθηκε η υιοθέτηση ενός μόνιμου συλλογικού ευρωπαϊκού

συστήματος μετεγκατάστασης, που θα εφαρμόζεται στις επείγουσες συνθήκες

μαζικής προσέλευσης μεταναστών. Επρόκειτο δηλαδή για ένα σύστημα

επιμερισμού της ευθύνης στα κ-μ. Προτάθηκε ακόμα η ανάπτυξη ενός

πανευρωπαϊκού καθεστώτος επανεγκατάστασης 20.000 θέσεων, για όλους τους

εκτοπισθέντες που έχουν ανάγκη διεθνούς προστασίας από την Ένωση.

• Σε ότι αφορά την διαχείριση στο εξωτερικό, προβλέπεται η συνεργασία

της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης με

τρίτες χώρες, για αντιμετώπιση της κρίσης στις χώρες προέλευσής της. Αυτό θα

καταστεί δυνατό, με την υλοποίηση προγραμμάτων περιφερειακής ανάπτυξης και

προστασίας στις χώρες της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, σε συνεργασία με τον

Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης (IOM) και την Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων

Εθνών για τους πρόσφυγες.

Η προσφυγική κρίση, κατέστησε σαφή την ανάγκη για ανάληψη δράσης

προκειμένου, όχι μόνο να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο της κρίσης μεσοπρόθεσμα

αλλά και μακροπρόθεσμα, να υπάρξει βελτίωση και μεγαλύτερη συνοχή στην

ευρωπαϊκή μεταναστευτική πολιτική. Για το λόγο αυτό, υιοθετήθηκαν 4 πυλώνες

πολιτικής κατεύθυνσης, με στόχο μια ολιστική προσέγγιση για την καλύτερη

διαχείριση της μετανάστευσης85.

• Μείωση των κινήτρων για παράτυπη μετανάστευση. Στον πυλώνα

αυτό, κύριο ρόλο διαδραματίζει η Ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική δίνοντας

προτεραιότητα στη συνεργασία με τρίτες χώρες καταγωγής και διέλευσης των

μεταναστών. Στο πλαίσιο αυτό, η Ε.Ε. και η Τουρκία συμφώνησαν86 το Μάρτιο του

2016 ότι, οι παράτυποι μετανάστες και οι αιτούντες άσυλο που φτάνουν στα

ελληνικά νησιά από τα μικρασιατικά παράλια, μπορούν να επιστρέφουν στην

Τουρκία. Για κάθε Σύριο που επιστρέφει στην Τουρκία από τα ελληνικά νησιά, μετά

από παράνομη διέλευση, η Ε.Ε. θα δέχεται από την Τουρκία ένα Σύριο που δεν

83 http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-15-4957_el.htm 84 https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=LEGISSUM:4301854&from=EL 85 http://europa.eu/rapid/press-release_IP-15-4956_el.htm 86 https://www.consilium.europa.eu/el/press/press-releases/2016/03/18/eu-turkey-statement/

-33-

επεδίωξε να κάνει αυτό το ταξίδι με παράτυπο τρόπο. Επιχειρήσεις επιστροφής

έχουν αρχίσει από τα ελληνικά νησιά προς την Τουρκία, παράλληλα με πτήσεις

επανεγκατάστασης απευθείας από την Τουρκία προς τα κράτη μέλη της Ε.Ε..

• Διαχείριση των συνόρων – διάσωση ζωών και διασφάλιση των

εξωτερικών συνόρων. Η διαχείριση των συνόρων προτείνεται να

πραγματοποιηθεί κυρίως με την συνένωση ορισμένων των λειτουργιών του

FRONTEX87 σε ευρωπαϊκό επίπεδο, την έξυπνη διαχείριση των συνόρων (“Smart

Boarders”)88 μέσω πληροφοριακών συστημάτων και ενός μητρώου καταγραφής

της διέλευσης υπηκόων, προερχόμενων από τρίτες χώρες.

• Τίθεται ως προτεραιότητα η πλήρης εφαρμογή του Κοινού

Συστήματος Ασύλου. Σχετικά με το «Σύστημα του Δουβλίνου – καλύτερος

επιμερισμός της ευθύνης μεταξύ των κρατών μελών»89 προτείνεται η σύσταση

«δικτύων εθνικών μονάδων του Δουβλίνου» από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία

Υποστήριξης για το Άσυλο (EASO), για την περαιτέρω υποστήριξη των κρατών,

προκειμένου να εφαρμόσουν πλήρως τον κανονισμό, σχετικά με το κράτος που είναι

υπεύθυνο για την εξέταση της αίτησης του ασύλου.

• Νόμιμη μετανάστευση και δημιουργία προϋποθέσεων, ώστε να

καταστεί η Ευρώπη ελκυστικός προορισμός μεταναστών, με στόχο την επίλυση του

δημογραφικού της προβλήματος και της έλλειψης εργατικού δυναμικού90. Για τον

παραπάνω πυλώνα, προβλέπεται οικονομική υποστήριξη μέσω υλοποίησης

χρηματοδοτούμενων προγραμμάτων. Χρηματοδότηση παρέχεται στα κ-μ και για

την αποτελεσματική διαχείριση της μετανάστευσης εργατικού δυναμικού, ώστε να

μην αποτελούν οι εργαζόμενοι μετανάστες θύματα εκμετάλλευσης.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΗΝ Ε.Ε. ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Επιρροή Επί Μεταναστευτικής Πολιτικής Ε.Ε. και του Νομικού της Πλαισίου

Αν και η Ε.Ε. παρουσιάστηκε διχασμένη έως ανήμπορη να αντιδράσει

απέναντι στο μεταναστευτικό πρόβλημα, εντούτοις προσπαθεί να ακολουθήσει μία

αποτελεσματική και ανθρωπιστική μεταναστευτική πολιτική. Από την πλευρά τους,

το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θεσπίζουν

νομοθεσίες, κατάλληλα προγράμματα και ειδικές ρυθμίσεις που στόχο έχουν την

επίλυση του προβλήματος. Γενικότερα, η όλη προσέγγιση της μεταναστευτικής

πολιτικής, βασίζεται στη μείωση των μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών. Το

87 Κανονισμός (Ε.Ε.) 1052/2013 για τη θέσπιση του Ευρωπαϊκού Συστήματος Επιτήρησης των Συνόρων (EUROSUR).

(2013). L 295/11 88 https://ec.europa.eu/home-affairs/what-we-do/policies/borders-and-visas/smart-borders_en 89 http://www.europarl.europa.eu/news/el/press-room/20171016IPR86161/kanonismos-doublinou-dikaie-katanome-ton-

euthunon-metaxu-ton-khoron-tes-ee 90 https://www.ecfr.eu/article/commentary_a_new_deal_on_eu_burden_sharing

-34-

2015 στη Βαλέτα91, οι ηγέτες των ευρωπαϊκών κρατών συμφώνησαν σε ένα σχέδιο

δράσης για τον περιορισμό των μεταναστών και των προσφύγων, που προέρχονται

κυρίως από χώρες της Αφρικής.

Το 2016, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο επεδίωξε τη δημιουργία ενός πλαισίου

εταιρικής σχέσης για τη μετανάστευση, προκειμένου να ενταθεί η συνεργασία και οι

επαφές με τις χώρες καταγωγής, ενώ την ίδια περίοδο επιτεύχθηκε η συμφωνία

Ευρωπαϊκής Ένωσης - Τουρκίας για την αντιμετώπιση της παράνομης

μετανάστευσης. Εξάλλου, η βασική προτεραιότητα της Ευρώπης είναι η μείωση του

φαινομένου της παράτυπης μετανάστευσης, η επιστροφή των παράνομων

μεταναστών στις χώρες καταγωγής τους, καθώς και η ασφάλεια των συνόρων της

και η επικράτηση της ειρήνης, της ασφάλειας και της ευημερίας στο έδαφός της92.

Γι’ αυτό τέθηκαν σε ισχύ και νομοθεσίες, προκειμένου να μπορέσει η Ε.Ε. και τα

κ-μ να επιτύχουν το στόχο τους. Χαρακτηριστικά δείγματα αποτελούν οι νομοθεσίες:

• 3907/201193, η οποία προβλέπει την Ίδρυση Υπηρεσίας Ασύλου και

Υπηρεσίας Πρώτης Υποδοχής, προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας προς τις

διατάξεις της Οδηγίας 2008/115/ΕΚ «σχετικά με τους κοινούς κανόνες και

διαδικασίες στα κράτη - μέλη για την επιστροφή των παρανόμως διαμενόντων

υπηκόων τρίτων χωρών»,

• 4251/201494, η οποία αναφέρεται στη διέλευση προσώπων από τα

σύνορα και τη διαμονή και απασχόληση των πολιτών τρίτων χωρών στην ελληνική

επικράτεια, αναφέροντας ταυτόχρονα, και τις κοινωνικές διατάξεις ένταξής τους,

• 4375/201695, «σχετικά με τις κοινές διαδικασίες για τη χορήγηση και

ανάκληση του καθεστώτος διεθνούς προστασίας (αναδιατύπωση, L 180/29.6.2013),

διατάξεις για την εργασία δικαιούχων διεθνούς προστασίας και άλλες διατάξεις» και

• 4540/201896 σχετικά με τις απαιτήσεις για την υποδοχή των αιτούντων

διεθνή προστασία (αναδιατύπωση, L 180/96/29.6.2013).

Η μεταναστευτική και προσφυγική κρίση, επεσήμανε την ανάγκη

μεταρρύθμισης του Κοινού Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασύλου (ΚΕΣΑ), καθώς όπως

ήδη αναφέρθηκε, σε πολλές περιπτώσεις, οι αιτούντες άσυλο δεν αντιμετωπίζονται

ομοιόμορφα και δημιουργούνται επιπλέον προβλήματα, μιας και δεν έχουν τα ίδια

91 https://www.consilium.europa.eu/el/meetings/international-summit/2015/11/11-12/ 92 Νάτσιου, Κωνσταντία, 23/9/2017, «Το θεσμικό πλαίσιο της μεταναστευτικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης», Huffpost, στο

https://www.huffingtonpost.gr/konstantia-natsiou/to-thesmiko-plaisio-tis-metanasteftikis-politikis-tis-evropaikis-enosis_b_18049756.html 93 http://asylo.gov.gr/wp-content/uploads/2014/06/3907.pdf 94 http://asylo.gov.gr/wp-content/uploads/2014/06/4251_2014.pdf 95 http://asylo.gov.gr/wp-content/uploads/2016/06/N.4375.pdf 96 http://asylo.gov.gr/wp-content/uploads/2018/05/%CE%9D%CE%9F%CE%9C%CE%9F%CE%A3-4540-22.05.2018.pdf

-35-

δικαιώματα με τους ευρωπαίους πολίτες και επιπλέον, αντιμετωπίζουν αρκετές

δυσκολίες στην εκπαίδευση, στην απασχόληση και στην κοινωνική ένταξη.

Επίσης, στις αρχές του 2013, η Ε.Ε. συνεδρίασε για την αναθεώρηση του

Κανονισμού Δουβλίνο II. Ο κανονισμός προέβλεπε ότι, μόνο μία χώρα θα είναι

αρμόδια για την εξέταση και την παραχώρηση ασύλου. Στόχος του ήταν η αποφυγή

της αποστολής προσφύγων από τη μία χώρα στην άλλη. Τα κριτήρια που

προβλέπονται στον Κανονισμό97 είναι:

• Αρχή της ενότητας των οικογενειών

• Έκδοση διαμονής ή θεωρήσεων

• Παράνομη είσοδος ή διαμονή σε κάποιο κ-μέλος

• Νόμιμη είσοδος σε κ-μ

• Αίτηση στο χώρο διεθνούς διέλευσης αερολιμένα

• Εξαιρέσεις

• Αναδοχή του αιτούντος άσυλο

Τα Ευρωπαϊκά κράτη, με εξαίρεση την Ελλάδα, την Κύπρο, τη Μάλτα και την

Ιταλία, δε συμφωνούσαν με την αλλαγή του Κανονισμού Δουβλίνου II, διότι οι

συγκεκριμένες χώρες αποτελούν δίοδο για τα μεταναστευτικά και προσφυγικά

ρεύματα από χώρες της Ασίας και της Αφρικής98. Στις 6 Απρίλιου 2011, το

Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, με ψήφισμά του, ενέκρινε την κατάργηση του Κανονισμού

του Δουβλίνου II99, ενώ το 2013 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να αλλάξει και

να βελτιώσει τις αποφάσεις που αφορούσαν την προστασία των αιτούντων άσυλο,

προβαίνοντας σε αναθεώρηση της σχετικής νομοθεσίας. Τα κράτη - μέλη όφειλαν

να ενσωματώσουν τις συγκεκριμένες αλλαγές στην εθνική τους νομοθεσία. Αυτή η

εξέλιξη αποτυπώθηκε νομοθετικά στο Δουβλίνο ΙΙΙ (ή Κανονισμός 604/2013)100 και

πλέον, αποτελεί ευρωπαϊκό κανόνα ότι, η επιστροφή των αιτούντων άσυλο από τα

κράτη του τελικού τους προορισμού προς το κράτος πρώτης εισόδου αναστέλλεται

υποχρεωτικά, εφόσον η τελευταία κρίνεται ως μη «ασφαλής», όπως έχει κριθεί η

Ελλάδα.

Επιρροή Επί Ευρωπαϊκής Κοινής Γνώμης Μέσω Αφηγήματος Τρομοκρατίας

Η τρομοκρατία και οι αυξημένες μεταναστευτικές πιέσεις, είναι τα κυρίαρχα

ζητήματα για την ευρωπαϊκή ασφάλεια σήμερα. Σαφώς και υπάρχουν συνδέσεις

μεταξύ των δύο, όπως άλλωστε συμβαίνει με όλες τις απειλές νέου τύπου που

διαπλέκονται, αλλά αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση πως είναι ταυτόσημα. Η

υποτιθέμενη συσχέτιση μεταξύ μετανάστευσης-προσφυγικού και τρομοκρατίας που

97 https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=LEGISSUM:l33153&from=EL 98 http://www.kathimerini.gr/27173/article/epikairothta/kosmos/ee-allazei-to-doyvlino-ii-paramenei-h-provleyh-gia-thn-prwth-

xwra-eisodoy 99 http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+TA+P7-TA-2011-0129+0+DOC+XML+V0//EL 100 Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 29/6/2013, στο http://asylo.gov.gr/wp-content/uploads/2014/06/Dublin_III_gr.pdf

-36-

αναπαρήχθη σωρηδόν από πολλά ΜΜΕ και η κινδυνολογική ρητορική ορισμένων

αρχηγών Ευρωπαϊκών κρατών, προκαλεί ένα διογκούμενο αίτημα για διαρκώς

μεγαλύτερη ασφάλεια και διαρκώς αυξανόμενη έμφαση στην αστυνόμευση,

ωθώντας την Ευρωπαϊκή πολιτική σε φαύλο κύκλο101.

Ο δημόσιος διάλογος και κυρίως αυτός που διεξάγεται στα μέσα κοινωνικής

δικτύωσης, χαρακτηρίζεται από υπερβολικές συνδέσεις, μονόπλευρη παρουσίαση

απόψεων, παραπληροφόρηση αλλά και fake news102. Πρόσφατη έκθεση του ΟΗΕ

καταρρίπτει τη σχέση μετανάστευσης-τρομοκρατίας, τονίζοντας ότι έχουμε ελάχιστα

στοιχεία ότι το Ισλαμικό κράτος και άλλες τρομοκρατικές ομάδες ακολουθούν τις

ροές των προσφύγων ή ότι οι πρόσφυγες τείνουν στη ριζοσπαστικοποίηση.

Αντίθετα, τα μεγάλα χτυπήματα στην Ευρώπη, κυρίως της Γαλλίας και Γερμανίας,

οργανώθηκαν κυρίως από τοπικές κοινότητες, δηλ. από υπηκόους των κρατών

αυτών. Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγει και EUROPOL103 το 2016, αφού εκτός

ελαχίστων εξαιρέσεων, δεν υπάρχει σύνδεση τρομοκρατίας και μετανάστευσης.

Όσο απομακρυνόμαστε από την απόλυτη προστασία των δικαιωμάτων, τότε

ανοίγουμε το δρόμο στις τρομοκρατικές ομάδες, υποχρεώνοντας τους πρόσφυγες

και τους μετανάστες να ακολουθήσουν παρανόμους δρόμους, πλήττοντας οι ίδιοι

την κρατική μας ασφάλεια104. Σήμερα έχουμε 65 και πλέον εκατομμύρια ανθρώπους

που είναι πρόσφυγες ή εκτοπισμένοι στις ίδιες τους τις χώρες. Η πλειοψηφία τους

είναι θύματα τρομοκρατικής ενέργειας, παρά υποψήφιοι τρομοκράτες. Έτσι, η

σχέση τρομοκρατικών μέτρων, οικοδόμησης τειχών-φρακτών και η κατασταλτική

απορριπτική πολιτική, μόνο ζημιά προκαλεί στις δομές της Ευρώπης.

Είναι επίσης πολύ ενδιαφέρον ότι, το μεταναστευτικό-προσφυγικό ζήτημα,

δημιουργεί ένα νέο παράδειγμα στο θέμα της ασφάλειας, με τη σύγκληση της

εσωτερικής με την εξωτερική ασφάλεια. Το εντός με το εκτός είναι πλέον μία άνευ

περιεχομένου διάκριση: είναι το μεταναστευτικό ζήτημα εσωτερικής ασφάλειας ή

εξωτερικής; Η τρομοκρατία αποτελεί θέμα μιας χώρας σε πόλεμο ή αντιθέτως είναι

θέμα αστυνόμευσης; 105

Στην κλασσική ανάλυση, η εξωτερική εκδοχή αφορούσε στις διεθνείς σχέσεις

ανάμεσα σε κράτη. Σήμερα όμως, η εσωτερική εκδοχή ξεπερνάει τα σύνορα και

φτάνει το παγκόσμιο. Το ίδιο είναι και η προσφυγική κρίση και η παραδοσιακή

101 Κοππά, Μαριλένα, 19/12/2016, Απόσπασμα ομιλίας, «GREECE FORWARD II: Η παγκόσμια διάσταση του προσφυγικού.

Οι μεταναστευτικές ροές σε συνεχή κίνηση. Προκλήσεις και ευκαιρίες», στο https://www.blod.gr/lectures/greece-forward-ii-i-pagkosmia-diastasi-tou-prosfygikou-oi-metanasteytikes-roes-se-synehi-kinisi-prokliseis-kai-eykairies/ 102 https://www.tanea.gr/print/2018/10/09/opinions/i-taytisi-tromokratias-lfkai-metanasteysis/ 103https://www.europol.europa.eu/newsroom/news/hellenic-police-and-europol-sign-operational-plan-to-combat-migrant-

smuggling 104 Βασιλειάδης, Θεόκλητος, 2016, «Ανθρωπιστική βοήθεια, Μετανάστευση, Τρομοκρατία», ΔΙΚΤΥΟ, στο

http://todiktio.eu/index.php/activity/papers-publications/item/649-meleti-e-e-metanastefsi-tromokratia 105 Κοππά, Μαριλένα, 19/12/2016, Απόσπασμα ομιλίας, «GREECE FORWARD II: Η παγκόσμια διάσταση του προσφυγικού.

Οι μεταναστευτικές ροές σε συνεχή κίνηση. Προκλήσεις και ευκαιρίες», στο https://www.blod.gr/lectures/greece-forward-ii-i-pagkosmia-diastasi-tou-prosfygikou-oi-metanasteytikes-roes-se-synehi-kinisi-prokliseis-kai-eykairies/

-37-

λογική του μεταναστευτικού σαν εξωτερικό πρόβλημα, έχει τη λογική ότι οι νόμιμοι

οδοί πρέπει να κλείσουν και να αντιμετωπιστεί γενικά το θέμα ως ζήτημα συνόρων.

Όταν όμως αποδεικνύεται ότι τα όρια εσωτερικής με την εξωτερική ασφάλεια είναι

δυσδιάκριτα, τότε ανοίγονται νέες δυνατότητες ολιστικής προσέγγισης της ίδιας της

έννοιας ασφαλείας, που αλλάζει περιεχόμενο106.

Επιρροή Επί Ευρωπαϊκής Κοινής Γνώμης Μέσω Αφηγήματος Ξενοφοβίας

Η ολοένα και αυξανόμενη εισροή μεταναστών στη Γηραιά (κυριολεκτικώς)

Ήπειρο και το γεγονός ότι, οι τελευταίοι αφομοιώνονται εύκολα στον τρόπο ζωής

και στην κουλτούρα της εκάστοτε χώρας υποδοχής (δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι

πολλά από τα ευρωπαϊκά κράτη που δέχονται μετανάστες ήταν πάλαι ποτέ ισχυρές

αποικιοκρατικές δυνάμεις και μπορεί οι χώρες προέλευσης των μεταναστών να

είχαν διατελέσει και αποικίες τους), έχει αρχίσει να δημιουργεί ένα αίσθημα

ανησυχίας στους γηγενείς ευρωπαϊκούς πληθυσμούς. Η αίσθηση ανασφάλειας

αυξήθηκε σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες και, επιπλέον, χειραγωγήθηκε από

εξτρεμιστικές δυνάμεις, με αποτέλεσμα τις επιθέσεις σε πρόσφυγες και την

απόρριψη αποδοχής κάθε μορφής μεταναστευτικής πολιτικής107.

Η «υπερφόρτωση» των ευρωπαϊκών χωρών (κυρίως του Νότου) από

καραβάνια μεταναστών, μπορεί να οδηγήσει σε φαινόμενα όπως έξαρση του

ρατσισμού, επιθέσεις κατά μεταναστών, δολοφονίες και βασανισμούς. Στο

πρόσωπο των μεταναστών, πολλοί πλέον ευρωπαίοι βλέπουν «εισβολείς» που

εισέρχονται στη χώρα τους, προκειμένου να διαβρώσουν την εθνική ταυτότητα και

χαρακτηριστικά τους108. Φοβούνται δηλαδή πως, ο «πολυπολιτισμικός

υπερπληθυσμός» θα φθείρει την εθνική τους ομοιογένεια.

Οι ευρωπαϊκές κοινωνίες βρίθουν πλέον οργανωμένων ακροδεξιών ομάδων

που, πολλές φορές μετασχηματίζονται με την πάροδο του χρόνου, ακόμα και σε

πολιτικά κόμματα. Η ακροδεξιά ρητορική μεταφράζεται συχνά σε εξάρσεις

ρατσιστικών επιθέσεων απέναντι σε αλλοεθνείς. Ο φόβος πολλές φορές ωθεί τα

άτομα, στην προσπάθειά τους να περιφρουρήσουν και να υπερασπιστούν με λάθος

τρόπο αυτό που θεωρούν κτήμα τους, στην προκατάληψη και το ρατσισμό109.

Οι πολιτικές προάσπισης της ταυτότητας και η πολιτισμική, φυλετική, εθνική

και θρησκευτική κατηγοριοποίηση των αλλοεθνών σε ένα ευρωπαϊκό κ-μ, καθώς

και η κατάταξη των ξένων υπηκόων σε «εθνοτικές ομάδες»110 από τους γηγενείς

κατοίκους, μπορούν να αποτελέσουν ταυτόχρονα πηγή καταπίεσης, αλλά και μέσο

106 ibid 107 Κοππά, Μαριλένα, 2016, «Η Κοινή πολιτική Άμυνας και Ασφάλειας», Εκδόσεις Πατάκη, σελ. 18 108 https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/01419870.2013.800573#.VVieELntmko 109 Ρουμπάνη, Νίκη, 2009, «Τα Ευρωπαϊκά Δίκτυα ενάντια στο ρατσισμό και η ελληνική παρουσία : Μαρβάκης Αθ,

Παρσανόγλου Δ, Παύλου Μ, Μετανάστες στην Ελλάδα», Αθήνα: Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, σελ. 429 110 Marcus, Banks, 2005, «Εθνοτισμός. Ανθρωπολογικές Κατασκευές», Αθήνα: Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα. σελ. 41

-38-

καταπολέμησης της καταπίεσης αυτής111. Παρόλα αυτά, οι ρατσιστικές εκφράσεις

και εξάρσεις στηλιτεύονται έντονα από ισχυρές πανευρωπαϊκές αντιρατσιστικές

κινήσεις.

Οι αντιρατσιστικές οργανώσεις προσπαθούν να παρουσιάσουν την παρουσία

των μεταναστών με όρους «κοινής εθνικής ωφέλειας». Η παρουσία των μεταναστών

θεαματοποιείται, γραφικοποιείται και επιδοκιμάζεται, επειδή εκτιμάται ότι

εμπλουτίζει την εθνική κουλτούρα στο επίπεδο της γλώσσας, του φαγητού, της

μουσικής, της φυσικής παρουσίας. Όλες οι παραπάνω «ετεροφυλικές» απόψεις,

παρά τις ευνοϊκές προθέσεις των υποστηρικτών τους, αναπαράγουν

κατηγοριοποιήσεις, που έχουν ως βάση τη γραφική διάσταση της παρουσίας των

μεταναστών, ενώ άλλα στοιχεία ομοιότητας, διαφοράς ή αποκλεισμού, όπως η τάξη,

το φύλο, η μόρφωση και η απασχόληση, εξαφανίζονται εντελώς από τη διαδικασία

υποκειμενοποίησής τους και γενικότερα από τα πεδίο σημασιοδότησης του

μεταναστευτικού φαινομένου112.

111 Γκέφου - Μαδιανού, Δήμητρα, 2010, «Πολιτισμός και Εθνογραφία. Από τον Εθνογραφικό Ρεαλισμό στην Πολιτισμική

Κριτική» Αθήνα: Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, σελ 196 112 Ibid, σελ. 300-302.

-39-

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Ε»

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η εκρηκτική αύξηση της μετανάστευσης, αναμφίβολα προκαλεί τη δυστοκία

των κ-μ και της ίδιας της Ε.Ε., να αντιμετωπίσουν τα ζητήματα που απορρέουν από

αυτήν. Η νέα αυτή δοκιμασία που βιώνει η Ευρώπη, προκαλεί εθνικές αγκυλώσεις

και περιχαρακώσεις που δεν συνάδουν με το πνεύμα κοινής πολιτικής δράσης, που

φιλοδοξεί να αναδεικνύει και να εκφράζει διαχρονικά η Ε.Ε.. Ειδικότερα, οι πολιτικές

της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την αντιμετώπιση της μεταναστευτικής και προσφυγικής

κρίσης, αναπτύχθηκαν σε δύο επίπεδα. Ένα βραχυπρόθεσμο, που αποσκοπούσε

στη φύλαξη των συνόρων της Ε.Ε. και στην αποτροπή της παράνομης

μετανάστευσης και ένα μεσοπρόθεσμο επίπεδο όπου, η Ένωση προχώρησε στην

εξωτερίκευση (externalization) των πολιτικών που διέθετε.

Σε βραχυπρόθεσμο επίπεδο, η Ευρωπαϊκή Ένωση προκειμένου να ελέγξει

τα σύνορα της, χρησιμοποίησε τόσο ευρωπαϊκά (π.χ. FRONTEX, EUROPOL) όσο

και εθνικά εργαλεία (π.χ. επιχειρήσεις ελέγχου στις οποίες προέβησαν τα κ-μ της

Ένωσης, η κατασκευή του φράχτη στην περιοχή του Έβρου). Σε μεσοπρόθεσμο

επίπεδο, οι πολιτικές που ακολούθησε αφορούσαν την ασφάλεια και την ανάπτυξη.

Στην πρώτη περίπτωση, η Ένωση προσπάθησε να αυξήσει τον έλεγχο στα σύνορά

της και να αντιμετωπίσει δραστικά την παράνομη είσοδο των μεταναστών και

προσφυγών, την οποία θεώρησε απειλή για την ασφάλεια των ευρωπαίων πολιτών

(securitization) και έτσι προσπάθησε να την αντιμετωπίσει. Αυτό είχε σαν

αποτέλεσμα, το Δεκέμβριο του 2013, να δημιουργηθεί η Ομάδα Δράσης για τη

Μεσόγειο (Task Force Mediterranean)113, η οποία στόχευε στο να συνδέσει όλα τα

κ - μ της Ένωσης, με την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης.

Μέσα σε ένα συνεκτικό πλαίσιο θεσμών για δίκαιες διαδικασίες εισροής και

διαμονής εντός της ευρωπαϊκής επικράτειας, οι κυβερνήσεις, σε μία προσπάθειά να

προστατεύσουν το έδαφός τους, ακολούθησαν μια πιο σκληρή πολιτική και

απομάκρυναν από τον ευρωπαϊκό χώρο, όσους δεν πληρούσαν τα απαραίτητα

κριτήρια. Μόνο οι νόμιμοι μετανάστες θα έπρεπε να διαμένουν στον ευρωπαϊκό

χώρο και να απολαμβάνουν τα οφέλη των διαφόρων προγραμμάτων. Με τη δέσμη

των πολιτικών αυτών μέτρων, η Ευρώπη φρόντισε να διαμορφώσει μία ρεαλιστική

πολιτική ολοκλήρωση, η οποία θα έλεγχε τις μαζικές εισροές μεταναστών114.

113 https://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/jha/139937.pdf 114 Τάκης, Ανδρέας, «Προσφυγικό 2015: Χρονικό μίας προαναγγελθείσας κρίσης», στο https://www.hlhr.gr/προσφυγικό-

2015-χρονικό-μιας-προαναγγελθείσας-κρίσης/

-40-

Σε ορισμένες περιπτώσεις, η Ευρώπη, προκειμένου να διαχειριστεί τις

αυξανόμενες ροές, προέβη ακόμη και σε σκληρές έως παράνομες, θα μπορούσαμε

να πούμε, τακτικές, όπως η επαναπροώθηση των προσφύγων, η κράτησή τους σε

κέντρα φύλαξης κλπ. Παράλληλα, πολλές χώρες ακολούθησαν μία πολιτική

στρατηγικού χαρακτήρα, κλείνοντας τα εξωτερικά ευρωπαϊκά τους σύνορα. Με

αυτήν την τακτική, όλες οι ροές μετατοπίστηκαν στην Ανατολική Μεσόγειο. Αυτό είχε

ως επακόλουθο η Ιταλία, η Ισπανία και κυρίως η Ελλάδα, να δέχονται το μεγαλύτερο

αριθμό ροών και να καλούνται να φροντίσουν για τη διαμονή τους. Η αύξηση των

μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών, οδήγησε την Ευρώπη στην κατεύθυνση

της αυστηροποίησης και της στρατιωτικοποίησης της συνοριακής επιτήρησης και

την υπαγωγή των μεταναστών χωρίς χαρτιά, σε καθεστώς εξαίρεσης115.

Η Ευρώπη προσπάθησε να διαφυλάξει τα σύνορά της με κάθε κόστος, με

κάθε τίμημα. Ωστόσο, έμοιαζε εγκλωβισμένη στη νέα κατάσταση που διαμόρφωσαν

οι συνεχείς ροές. Η Ευρώπη ήρθε αντιμέτωπη με τα λάθη της μεταναστευτικής της

πολιτικής. Κι αυτό αποδεικνύεται από τους χιλιάδες μετανάστες και πρόσφυγες που

καθημερινά καταφθάνουν στα εδάφη της, αλλά και από το ότι, η πολιτική της ήταν

διαμορφωμένη έτσι ώστε, δεν εξασφάλιζε την κοινή ευημερία ολόκληρης της Ε.Ε.,

αλλά το κάθε κράτος ακολουθούσε μία δική του τακτική και ενδιαφερόταν

αποκλειστικά για τα δικά του συμφέροντα κι όχι για τα κοινοτικά.

Το μεταναστευτικό ζήτημα επηρεάζει, σε μεγάλο βαθμό, τόσο τις εγχώριες

πολιτικές, όσο και τις πολιτικές της Ε.Ε.. Η Ένωση προσπαθεί να ελέγξει αυτήν την

κατάσταση, θεσπίζοντας κανονισμούς και συνθήκες. Όμως τα κ-μ δε φαίνονται

διατεθειμένα να προβούν σε καταμερισμό των βαρών, ώστε να επέλθει ισορροπία και

πάλι στην Ευρώπη. Τα περισσότερα κράτη, αρνούνται να δεχτούν μετανάστες και

πρόσφυγες στο έδαφός τους και, σε πολλές περιπτώσεις, λαμβάνουν ακραία μέτρα.

Υπάρχει ο φόβος ότι ο ευρωπαϊκός πολιτισμός, μπορεί να επηρεασθεί αρνητικά από

αυτές τις ροές. Αυτή η πεποίθηση, σε συνδυασμό με την έξαρση της τρομοκρατίας,

αλλά και των οικονομικών και πολιτικών προβλημάτων που επικρατούν, οδηγούν

στην ασφαλειοποίηση της μετανάστευσης. Η κατάσταση αυτή οδηγεί, τόσο τα κ-μ όσο

και την ίδια την Ένωση ως σύνολο, σε πολιτικές αλλαγές.

Απέναντι στην αδυναμία της Ε.Ε. να δώσει απαντήσεις στην αντιμετώπιση

των προσφυγικών ροών, με τον διακυβερνητισμό να μην έχει οδηγήσει σε ένα

λειτουργικό σχέδιο, αλλά και με την Ομάδα Βίσεγκραντ και τους ακόλουθούς τους

εντός Ε.Ε. να κλείνουν τα σύνορα και να δημιουργούν εθνικιστικές έριδες,

η Ευρώπη έχει ήδη αρχίσει να χάνει σταδιακά το ομοσπονδιακό DNA της. Ο

σκεπτικισμός αυτός, συντελεί στην οικοδόμηση σημαντικών αντι-μεταναστευτικών

αισθημάτων στις χώρες υποδοχής, που οδηγούν στην αύξηση της υποστήριξης

προς ακροδεξιά κόμματα σε πολλές πλέον ευρωπαϊκές χώρες. Αυτό είναι μια

παράμετρος του προβλήματος, που απειλεί να σπείρει βαθιές διαιρέσεις εντός της

115 ibid

-41-

Ευρώπης116. Η ανάδειξη τέτοιων εγωιστικών συμπεριφορών και διεθνών πολιτικών,

αποτελεί φυσικό επακόλουθο της άναρχης δομής του διεθνούς συστήματος, της

άνισης ανάπτυξης ισχύος και της ετερογένειας ως προς το φάσμα των συμφερόντων

που το κάθε κράτος προβάλλει στις διακρατικές σχέσεις και δομεί ως ζωτικό τμήμα

της οντολογίας του, ώστε να εξυπηρετήσει τη θέση του στη διεθνή σκηνή117.

Ουσιαστικά, η Ευρώπη επιμένει στην τακτική οχύρωσής της απέναντι στις

μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές (Fortress Europe) και παράλληλα συνεχίζει

την εκ του μακρόθεν διαχείριση της κρίσης, αφήνοντας τα κράτη του Μεσογειακού

Νότου (κυρίως Ελλάδα και Ιταλία) να αντιμετωπίσουν τις μεταναστευτικές και

προσφυγικές πιέσεις και να διατρέχεται πλέον ολόκληρη η Ιταλία από τις

αντιμεταναστευτικές και ξενοφοβικές κορώνες του δημοφιλέστατου Υπουργού

Εσωτερικών της118. Για την Ευρώπη, η διαχείριση του φαινομένου της παράτυπης

μετανάστευσης και του προσφυγικού έχει πλέον αποκλειστικά την εικόνα διαχείρισης

ροών. Έτσι, τόσο οι Βρυξέλλες όσο και το κάθε κ-μ, προσπαθούν να επικεντρώσουν

τις προσπάθειές τους στην καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης. Στη θεωρία,

αυτό σημαίνει διαφύλαξη συνόρων αλλά στην πράξη, αυτό καταλήγει σε αλλαγή

διαδρομής και έλεγχο των μεταναστευτικών ροών, είτε με σκοπό τη δημιουργία ενός

θύλακα εντός ή εκτός της Ε.Ε., είτε με σκοπό τον καθορισμό της επιλογής του τελικού

προορισμού, ώστε οι μετανάστες να εγκλωβιστούν στις χώρες αρχικής υποδοχής.

Τα σύνορα της Ε.Ε. πλέον, ορίζουν και το πεδίο εφαρμογής του Ευρωπαϊκού

Νομικού πολιτισμού. Το βέβαιο είναι ότι, η πολιτική ασφάλειας μπορεί να επηρεάσει

τη γεωγραφική κατανομή, το κόστος, την ασφάλεια, τις συνθήκες διαδρομής, αλλά το

προσφυγικό κύμα, όπως το νερό της βροχής, θα βρει πάντα δρόμο διαφυγής να

προχωρήσει. Και αυτό γιατί, πέραν των λοιπών αρνητικών συνεπειών της, η

εθελουσία -πλην παράνομη- μετανάστευση, αποφέρει σε εγκληματικές οργανώσεις

άμεσο τζίρο, που διαχέεται σε πολλές υποστηρικτικές επιχειρήσεις όπως πλαστά

έγγραφα, διαμονή, διατροφή, χρηματισμό επίορκων υπαλλήλων, κλπ. Υπάρχουν

επιπλέον η κατασκευή τειχών-φρακτών, ο πολλαπλασιασμός των περιπολιών

στρατιωτικών σκαφών, οι νέες τεχνολογίες εντοπισμού στα σημεία εισόδου, που

δημιουργούν νέα πελατεία και αυξάνουν το κόστος για τα κ-μ, στη βάση μιας εμμονής

για ολοένα και μεγαλύτερη φύλαξη. Συνεπώς έχουμε μπροστά μας μία καλά στημένη

αγορά με ζήτηση και προσφορά119.

Η έμφαση στην πολιτική διαφύλαξης συνόρων, είναι μία πολιτική επιλογή που

συνάδει με την αποφυγή ρύθμισης και άρα με αποφυγή των ευθυνών. Η

αντιμετώπιση του προσφυγικού και του μεταναστευτικού ζητήματος ως προβλήματος

116 Ζερβάκης, Γιώργος, 14/12/2015, «Μεταναστευτικό & προσφυγικό, εθνικές διαιρέσεις, εξτρεμισμός, Ευρώπη», στο

https://www.euractiv.gr/section/all/opinion/metanasteftiko-prosfigiko-ethnikes-dieresis-extremismos-evropi/ 117 Λίτσας, Σπυρίδων, 2014, «Ιλιάδα και Διεθνής Πολιτική», εκδόσεις: Ποιότητα, Θεσσαλονίκη, σελ. 63-64 118 https://www.in.gr/2019/01/29/world/italia-anypoxoritos-o-salvini-sto-metanasteytiko-para-tin-paremvasi-tis-eisaggelias/ 119 Κοππά, Μαριλένα, 19/12/2016, Απόσπασμα ομιλίας, «GREECE FORWARD II: Η παγκόσμια διάσταση του προσφυγικού.

Οι μεταναστευτικές ροές σε συνεχή κίνηση. Προκλήσεις και ευκαιρίες», στο https://www.blod.gr/lectures/greece-forward-ii-i-pagkosmia-diastasi-tou-prosfygikou-oi-metanasteytikes-roes-se-synehi-kinisi-prokliseis-kai-eykairies/

-42-

φύλαξης συνόρων και όχι ως ενός σύνθετου πολυπαραγοντικού φαινομένου, που

απαιτεί ένα ευρύ φάσμα πολιτικών εργαλείων, δημιούργησε διεθνώς την εντύπωση

ότι υπάρχουν ενδεχόμενες εύκολες λύσεις. Το χάος στα σύνορα απειλεί την ίδια την

ύπαρξη της Ε.Ε. με δραματικές -ήδη- συνέπειες σε όλα τα επίπεδα. Επιπλέον, η

κρατούσα αντίληψη είναι ότι, το προσφυγικό ζήτημα είναι μία προσωρινή κρίση, μια

κατάσταση επείγοντος που απαιτεί και επιλύεται με πυροσβεστικά μέτρα120. Όμως η

προσφυγική κρίση ήρθε για να μείνει. Οι μαζικές ροές στην Ε.Ε. προκάλεσαν τον

κλυδωνισμό και την αναδιοργάνωση της πολιτικής της, που κινείται στο δίλλημα

μεταξύ ασφάλειας (σκληρά μέτρα) και ανθρωπισμού121.

Ταυτόχρονα, οξύνονται οι εθνικιστικές τάσεις μεγάλου ποσοστού του

ευρωπαϊκού πληθυσμού, ενώ τα ακροδεξιά και ξενόφοβα κόμματα αυξάνουν τα

ποσοστά τους. Αυτό που μπορούμε να αντιληφθούμε, από τη στάση των

ευρωπαίων κρατών και των πολιτών τους είναι ότι, το πρόσημο αντιμετώπισης

μεταναστών και προσφύγων, είναι δυστυχώς αρνητικό. Οι περισσότεροι έχουν

συνδέσει την έξαρση της τρομοκρατίας με το μεταναστευτικό, χωρίς βέβαια να

υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν την πεποίθησή τους αυτή. Φοβούνται για

τη ζωή, τον πολιτισμό και την κουλτούρα τους και φαίνονται απρόθυμοι να

συμβιώσουν μαζί με τους μετανάστες-πρόσφυγες.

Επικεντρώνοντας στην Ελληνική «όχθη» του προβλήματος, διαπιστώσαμε

ότι η αναποτελεσματική Ευρώπη, απαίτησε τη λήψη αποφασιστικών μέτρων από

την χώρα μας. Ωστόσο, η σφράγιση του Βαλκανικού διαδρόμου, διέσπειρε τις ροές,

επανενεργοποιώντας τις θαλάσσιες οδούς. Τα αναποτελεσματικά ευρωπαϊκά

όργανα, έκαναν την οικονομικά χειμαζόμενη Ελλάδα δέκτη αυστηρών υποδείξεων

για τη μειωμένη αποτελεσματικότητά της, όσον αφορά τόσο την υποδοχή των

αιτούντων άσυλο όσο και τη φύλαξη των συνόρων. Η χώρα μας, βυθιζόμενη στη

δίνη της δημοσιονομικής κρίσης, αδυνατούσε να αποτελέσει το κράτος-buffer zone

που θα επιθυμούσε η Ένωση.

Ήδη είχε εδραιωθεί η αντίληψη στις πολιτικές δυνάμεις της χώρας, από την

άκρα δεξιά μέχρι την άκρα αριστερά ότι, οι κίνδυνοι για το εθνικό συμφέρον ή τα

δικαιώματα του ανθρώπου, εξαιτίας των εγκλωβισμένων προσφύγων, είναι

απότοκο της απροθυμίας των Ευρωπαίων να αναλάβουν τις ευθύνες τους. Το

Δουβλίνο δαιμονοποιήθηκε, ως η εκδήλωση αυτής της απροθυμίας που μετακύλησε

το βάρος στις μεθοριακές χώρες. Γι’ αυτό και το καλύτερο που θα μπορούσε να

γίνει, θα ήταν να διευκολυνθεί η το δυνατόν ταχύτερη διέλευσή τους προς Βορρά.

Ωστόσο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μαζί με την έμφαση στην φύλαξη των

συνόρων, για να αμβλύνει τις αντιδράσεις μετέφερε αυτούσια σχεδόν τη νομολογία

ευρωπαϊκών και συνταγματικών δικαστηρίων για το άσυλο, που ήταν εμβληματική

120 ibid 121 Kasparek B. & Speer M, 2015, “Of Hope. Hungary and the Long Summer of Migration”, στο

https://bordermonitoring.eu/ungarn/2015/09/of-hope-en/

-43-

για την ευρωπαϊκή αριστερά, μέσα σε ένα νέο Δουβλίνο III. Την ίδια εποχή, μπροστά

στην αμείωτη εξακολούθηση των ροών και τις εντεινόμενες διαμαρτυρίες των

κρατών του Νότου, η Επιτροπή άρχισε να αναφέρεται σε ένα σχέδιο

μετεγκατάστασης ορισμένου αριθμού πολιτικών προσφύγων από το Νότο, σε άλλες

χώρες με βάση κάποια κριτήρια. Η πλειοψηφία ωστόσο των μελών του Συμβουλίου,

απέρριψε ασυζητητί την ιδέα, ενώ άρχισε να ανακινείται και πάλι η παλιά

απορριφθείσα ιδέα, για στρατόπεδα υποδοχής και διαλογής των προσφύγων εκτός

ευρωπαϊκού εδάφους.

Από πλευράς οικονομίας και ανανέωσης του οικονομικά ενεργού

πληθυσμού, υπάρχει η μοναδική ακτίδα φωτός, αφού υφίσταται αισιοδοξία των

οικονομολόγων -αρκούντως αιτιολογημένη- για την χρησιμότητα των

μεταναστευτικών ροών στην Ευρωπαϊκή οικονομία και η Ε.Ε. έχει αρχίσει να

εντατικοποιεί την οργάνωση των διαδικασιών ενσωμάτωσης, ώστε να ωφεληθεί122.

Έτσι, κράτη με εμφανές δημογραφικό πρόβλημα και θετικά οικονομικά μεγέθη

(Γερμανία, Βρετανία, Σουηδία, Κάτω χώρες κλπ), έχουν αποφασίσει και εκτελούν,

ήδη με νέα δεδομένα, τα μεταναστευτικά τους προγράμματα.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Χρειαζόμαστε περισσότερη Ευρώπη στην πολιτική μας ασύλου. Χρειαζόμαστε

περισσότερη Ένωση στην πολιτική μας για τους πρόσφυγες» Jean Claude Juncker123

Η προσφυγική κρίση είναι μία από τις τρεις μεγάλες δραματικές κρίσεις που

πέρασε τα τελευταία χρόνια η Ε.Ε., μαζί με την κρίση χρέους και το βρετανικό

δημοψήφισμα124. Η αντίδραση της Ευρώπης στο συνεχώς διογκούμενο

μεταναστευτικό κύμα και αντίστοιχα, ο τρόπος που οι εισερχόμενοι πληθυσμοί θα

ενσωματωθούν και θα συμπεριφερθούν στις χώρες υποδοχής, είναι αυτό που θα

καθορίσει το αν θα υπάρξει όφελος. Η Ε.Ε. και η Ελλάδα, πρέπει να αντιμετωπίσουν

με γενναιότητα και ευθύνη το θέμα. Μέχρι τώρα η πολιτική της Ε.Ε. αποτυγχάνει

κάθε μέρα. Όσο η αιματοχυσία συνεχίζεται στη Συρία, όσο στη Λιβύη δεν υπάρχουν

κρατικές δομές ούτε προοπτική, όσο δεν υπάρχει μέλλον στη Σομαλία, την

Ερυθραία ή το Αφγανιστάν, κανένας συνοριακός έλεγχος δεν θα πετύχει να

ανακόψει το ρεύμα απελπισμένων ανθρώπων που θα ψάχνουν δυτικά μια καλύτερη

ζωή. Μαγικές λύσεις δεν υπάρχουν αλλά ας μην ξεχνάμε ότι, η λογική της Ευρώπης

«φρουρίου» που έτσι κι αλλιώς είναι ουτοπική, είναι η λογική του Βίκτορ Ορμπάν,

του πρωθυπουργού της Ουγγαρίας ότι, «με το προσφυγικό η Ευρώπη βρίσκεται σε

122 IOM Thematic Study, “Migration and the Economic Crisis in the European Union: Implications for Policy”, στο http://publications.iom.int/system/files/pdf/migration_and_the_economic_crisis.pdf. 123 Ευρωπαϊκή Επιτροπή,2015, «Κατάσταση της Ένωσης 2015 - Καιρός για εντιμότητα, ενότητα και αλληλεγγύη» (δελτίο

τύπου), στο http://europa.eu/rapid/press-release_SPEECH-15-5614_el.htm 124 Κοππά, Μαριλένα, 2016, «Η Κοινή πολιτική Άμυνας και Ασφάλειας», Εκδόσεις Πατάκη, σελ. 273

-44-

πόλεμο» και μπροστά σε αυτό όλοι οι Ευρωπαίοι πρέπει τελικά να διαλέξουμε με

ποιους θα συνταχθούμε125.

Στην αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης, η οποία αποτυπώνει

προκλήσεις ανθρωπιστικών, πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών ζητημάτων

που κλυδωνίζουν το εγχείρημα της βαθύτερης ολοκλήρωσης, η Ευρώπη πρέπει να

προστατεύσει από την μια την ασφάλεια των πολιτών της, διασφαλίζοντας

παράλληλα το ευρωπαϊκό κεκτημένο ενός εκ των μεγαλύτερων επιτευγμάτων της,

αυτό των ανοικτών συνόρων, της ελευθερίας μετακίνησης, καθώς οι λογικές που

εκφράζονται από τα κλειστά εθνικά σύνορα, δεν ενισχύουν απλά τις δυνάμεις του

λαϊκισμού και τα εξτρεμιστικά κόμματα, αλλά υποσκάπτουν τις θεμελιώδεις αρχές

της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, την ενότητα και την συνεργασία, το κοινό παρόν και

μέλλον της Ευρώπης. Και αυτό οφείλουμε να το προστατεύσουμε126.

Ας μη ξεχνάμε ότι, οι μετανάστες/πρόσφυγες από την Ασία, φθάνουν με

κίνδυνο στην Ευρώπη, για να μην πεθάνουν από τον πόλεμο και την ανελέητη μοίρα

των κατεστραμμένων πατρίδων. Οι μετανάστες από την Αφρική, διαπερνούν επίσης

με κάθε τρόπο τη Μεσόγειο για να επιζήσουν, κυνηγημένοι από την απεριόριστη

φτώχεια, την πείνα και τους λοιμούς, πράγμα που δεν θα αλλάξει εύκολα αδρανώς.

Αντιθέτως, ολοένα και λιγότερες θα είναι οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις στην Αφρική,

όσο οι κλιματολογικές συνθήκες του πλανήτη θα επιδεινώνονται.

Όλοι συμφωνούν πως, μια μακροπρόθεσμη λύση για την κανονικοποίηση των

ροών, θα ήταν η εξάλειψη των γενεσιουργών αιτιών τους, δηλαδή της αστάθειας και

των καταστροφών που έχουν προκληθεί από τους πολέμους και το ISIS στη Συρία,

το Αφγανιστάν, την Β. Αφρική κ.α. Αυτό μάλιστα εκτιμάται από όλους ως ακρογωνιαία

προϋπόθεση για περαιτέρω δράσεις127. Θα ήταν, λοιπόν, πολύ πιο ωφέλιμο να

εξετάσει η Ευρώπη ένα νέου τύπου Σχέδιο Μάρσαλ στην Αφρική, παρά να

δημιουργεί στρατόπεδα συγκέντρωσης μεταναστών στην περιφέρεια της Ευρώπης

ή και εκτός αυτής. Μία μεγάλη οικονομική βοήθεια στην καρδιά του προβλήματος, η

οποία θα αναχαιτίσει σταδιακά τις συνθήκες φτώχειας και δυστυχίας στη Μαύρη

Ήπειρο, αναμφίβολα θα είναι μία πιο ανθρώπινη, πιο ευρωπαϊκή και πιο

αποτελεσματική λύση. Θα κόστιζε άλλωστε, ως πρόληψη, σαφώς λιγότερα χρήματα

από όσα ήδη δαπανώνται για τη θεραπεία του μεταναστευτικού προβλήματος128.

Από την άλλη, η Ευρώπη θα πρέπει να αξιολογήσει και να αξιοποιήσει τα

θετικά στοιχεία της μετανάστευσης. Υπάρχουν και είναι σημαντικά. Η

μετανάστευση μπορεί να αποβεί ευεργετική για την ανάπτυξη, η Ευρώπη χρειάζεται

εργατικά χέρια, χρειάζεται μυαλά, νέο αίμα για την οικονομία. Θα πρέπει η Ευρώπη

125 Κοππά, Μαριλένα, 19/12/2016, Απόσπασμα ομιλίας, «GREECE FORWARD II: Η παγκόσμια διάσταση του προσφυγικού.

Οι μεταναστευτικές ροές σε συνεχή κίνηση. Προκλήσεις και ευκαιρίες», στο https://www.blod.gr/lectures/greece-forward-ii-i-pagkosmia-diastasi-tou-prosfygikou-oi-metanasteytikes-roes-se-synehi-kinisi-prokliseis-kai-eykairies/ 126 https://www.euractiv.gr/section/all/opinion/metanasteftiko-prosfigiko-ethnikes-dieresis-extremismos-evropi/ 127http://www.euractiv.gr/thesmika-themata/afti-ine-evropaiki-atzenta-gia-metanastefsi/ 128 Κοτόφωλος Γιάννης, 01/07/2018, εφημερίδα Καθημερινή, στο

http://www.kathimerini.gr/972590/article/oikonomia/die8nhs-oikonomia/apoyh-to-metanasteytiko--me-allh-matia

-45-

να σταθεί στην οργάνωση των πραγμάτων, να χτίσει μηχανισμούς

παρακολούθησης εισόδου και επιλογής, να δημιουργήσει τους θεσμούς και τις

δομές για την ένταξη στη συνέχεια των μεταναστών στις ευρωπαϊκές κοινωνίες.

Ακόμη και δημοσιονομικά, η μετανάστευση θα αποφέρει πολλά υγιή στοιχεία, με

δεδομένο ότι η Γηραιά Ήπειρος φθίνει ραγδαία δημογραφικώς. Η μετανάστευση

λοιπόν, δεν είναι (μόνο) πρόβλημα, είναι και ευκαιρία και σαν τέτοια θα πρέπει να

τη δούμε, όπως διδάσκει άλλωστε η ιστορία των μεγάλων πολιτισμών και των

οικονομικών αυτοκρατοριών του παρελθόντος129.

Το να επιτευχθεί η λύση στη προσφυγική κρίση, δεν θα είναι ούτε εύκολο,

ούτε ανώδυνο130 και θα πάρει χρόνια, ίσως και δεκαετίες να ευοδωθεί. Με καλή

πίστη και σκληρή δουλειά, η Ευρώπη μπορεί να αποδείξει ότι, οι πεσιμιστές που

προβλέπουν τη διάλυσή της, έχουν με το μέρος τους το άδικο και οι οικονομολόγοι

το δίκαιο: Οι οικονομικές σχέσεις των κ-μ, διαμέσου και της μετανάστευσης, θα

σώσουν τελικά για άλλη μια φορά το όνειρο της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης131.

Συνταγματάρχης (ΔΒ) Εμμανουήλ Τσινιδέλος

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

«Α» Διαγράμματα-Χάρτες-Στατιστικά Στοιχεία Προσφυγικής Κρίσης.

129 ibid 130“Most Support Limiting Immigration”, στο http://www.pewglobal.org/2014/05/12/chapter-3-most-support-limiting-

immigration/?beta=true&utm_expid=53098246-2.Lly4CFSVQG2lphsg-KopIg.1&utm_referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F 131 Jonathan Portes, 2015, “Immigration Is Good for Economic Growth. If Europe Gets It Right, Refugees Can Be Too”, στο www.huffingtonpost.com/jonathan-portes/economic-europe-refugees_b_8128288.html

ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ 9η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΔΙΑΔΥΚΤΙΑΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ 23 Ιουν 19 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Α» ΣΤΗΝ ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΤΟΥ ΣΧΗ (ΔΒ) ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΤΣΙΝΙΔΕΛΟΥ

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ-ΧΑΡΤΕΣ-ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

α. Δομές Φιλοξενίας (Hotspots),21/6/2019, http://www.geetha.mil.gr/media/20190621.pdf

Α-2

Α-3

β. Μεταναστευτικές Ροές/Αφίξεις ,έως 19/6/2019, https://migration.iom.int/europe?type=arrivals

γ. Μεταναστευτικές Ροές/Παρουσία, έως 12/6/2019, https://migration.iom.int/europe?type=migrants-presence

Α-4

δ. Μεταναστευτικές Ροές/Μετεγκαταστάσεις, έως 30/4/2018, https://migration.iom.int/europe?type=relocated

ε. Μεταναστευτικές Ροές/Θάνατοι-Αγνοούμενοι, έως 19/6/2019, https://migration.iom.int/europe?type=relocated

Α-5

ε. Μεταναστευτικές Ροές/Στοιχεία Ροών από 6-19 Ιουνίου 2019, https://migration.iom.int/europe?type=arrivals

Συνταγματάρχης (ΔΒ) Εμμανουήλ Τσινιδέλος

-1-

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βουρουξή, Χριστίνα - Σαρρής, Νίκος, 2012, «Μετανάστευση και ένταξη: προκλήσεις και διακρίσεις «Ένταξη των Μεταναστών: Αντιλήψεις, Πολιτικές, Πρακτικές», Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, Αθήνα.

Γκέφου - Μαδιανού Δήμητρα, 2009, Όψεις Ανθρωπολογικής Έρευνας. Πολιτισμός, Ιστορία, Αναπαραστάσεις», Αθήνα, Εκδόσεις: Ελληνικά Γράμματα.

Δαμανάκης Μ., Κωνσταντινίδης Σ., Τάμης Α.,2014, «Νέα μετανάστευση από και προς την Ελλάδα, Πανεπ. Κρήτης,

ΙΕΚΕΘ, 2014, «Πτυχές του Μεταναστευτικού Ζητήματος στην Ευρωπαϊκή Ένωση», Αθήνα.

Κοππά, Μαριλένα, 2016, «Η Κοινή πολιτική Άμυνας και Ασφάλειας», Εκδόσεις Πατάκη

Κολιόπουλος, Κωνσταντίνος, 2010, «Η στρατηγική σκέψη. Από την Αρχαιότητα έως σήμερα», Αθήνα, Εκδόσεις: Ποιότητα.

Λίτσας, Σπυρίδων, 2014, «Ιλιάδα και Διεθνής Πολιτική», εκδόσεις: Ποιότητα, Θεσσαλονίκη.

Μουσούρου, Λουκία, 1991, «Μετανάστευση και μεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την Ευρώπη», Gutenberg - Γιώργος & Κώστας Δαρδανός, Αθήνα,

Μπέλλου, Φωτεινή, 2008, «Η Ευρωπαϊκή Ένωση στη Νοτιοανατολική Ευρώπη», στο Κωνσταντινίδης Γ., «Η Ευρωπαϊκή Ένωση στο Διεθνές Σύστημα», Εκδόσεις: Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη.

Μπόση, Μαίρη, 1999, «Ζητήματα Ασφαλείας στη Νέα Τάξη Πραγμάτων», εκδόσεις: Παπαζήση, Αθήνα.

Ντάλης, Σωτήρης, 2004, «Οι Διατλαντικές Σχέσεις, Συνεργασία ή Ανταγωνισμός;», εκδόσεις: Παπαζήση, Αθήνα.

Πλατιάς, Αθανάσιος, 1995, «Το νέο διεθνές σύστημα. Ρεαλιστική Προσέγγιση Διεθνών σχέσεων», Αθήνα, Εκδόσεις: Παπαζήση.

Τσιμουρής, Γιώργος, «Ανθρωπολογικές Προσεγγίσεις της Μετανάστευσης στη Μεταπολεμική Ελλάδα: Ορισμένες Υποθέσεις για μία Αργοπορημένη Σχέση.

Φωτιάδης, Αποστόλης, 2015, «Έμποροι των συνόρων», Εκδόσεις: Ποταμός. Χάμπερμας, Γιούρκεν, 2012, «Για ένα Σύνταγμα της Ευρώπης», εκδόσεις: Πατάκη, Αθήνα.

Χλέτσος, Μιχάλης, 2001, Η πολιτική οικονομία της μετανάστευσης στο «Μετανάστες και Μετανάστευση: Οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές πτυχές», εκδόσεις: Πατάκη, Αθήνα.

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dennison, S. & Janning, J., 2016, «Bear any Burden: How EU Governments Can Manage the Refugee Crisis», ECFR/I67.

European Commission. (2015, April 20), “Ten point action plan on migration”. (press release). http://europa.eu/rapid/press-release_IP-15-4813_en.htm

-2-

Kasparek, Bernd - Speer, Marc, 2015, Of Hope. Hungary and the Long Summer of Migration

Marcus, Banks, 2005, «Εθνοτισμός Ανθρωπολογικές Κατασκευές», Αθήνα, Εκδόσεις: Ελληνικά Γράμματα.

Muus, Philip, 2009, “International Migration and the European Union, Trends and Consequence”, στο http://www.antigone.gr/files/en/library/selected-publications-on-migration-and-asylum/eu/international_migration.pdf

Samers, M., 2004, «An emerging geopolitics of illegal immigration in the European Union», European Journal of Migration and Law (6): 27- 45. στο https://www.academia.edu/8949837/_2004_An_emerging_geopolitics_of_illegal_immigration_in_the_European_Union_European_Journal_of_Migration_and_Law

Sergio, Carrera, Elisabeth Guid, September 2008, «The French Presidency’s European Pact on Ιmmigration and Asylum: Intergovernmentalism vs Europeanisation? Security vs Rights?», No 170, Centre for European Policy Studies.

Van, Dijck, 21 - 23 September 2006, «Is EU policy on Illegal migration secutirised?», 3rd Pan-European Conference on EU Politics, Istanbul, στο https://openaccess.leidenuniv.nl/bitstream/handle/1887/53145/MA%20Thesis_Teodora%20Hristova_s1809490.pdf?sequence=1

Zbigniew, Brzezinski, 2005, «Η Επιλογή. Παγκόσμια Κυριαρχία ή Παγκόσμια Ηγεσία», Αθήνα, Εκδόσεις: Α.Α. Λιβάνη.

ΑΡΘΡΑ-ΕΝΤΥΠΑ

Βασιλειάδης, Θεόκλητος, 2016, «Ανθρωπιστική βοήθεια, Μετανάστευση,

Τρομοκρατία», ΔΙΚΤΥΟ, στο http://todiktio.eu/index.php/activity/papers-

publications/item/649-meleti-e-e-metanastefsi-tromokratia

Γιαννακόπουλος, Β., 2016, «ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΗ ΚΡΙΣΗ: Τι θα επηρεάσει την εξέλιξη της εθνικής

πρόκλησης και απειλής;», στο https://www.militaire.gr/προσφυγικο-απειλή-τουρκία

Δηλώσεις του Επιτρόπου Δημήτρη Αβραμόπουλου που επικρίνει τη συνοριακή πολιτική

της Αυστρίας, στο https://www.gatestoneinstitute.org/7916/europe-migration-crisis

ΔΟΜ, 2005, «Γλωσσάριο για τη Μετανάστευση, Διεθνής Μεταναστευτική Νομοθεσία»

τ.20, στο http://publications.iom.int/system/files/pdf/iml_20.pdf

ΔΟΜ, «Στοιχεία Μεταναστευτικών Ροών», στο https://migration.iom.int/europe?type=arrivals

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 29/6/2013, στο http://asylo.gov.gr/wp-

content/uploads/2014/06/Dublin_III_gr.pdf

Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2015, «Κατάσταση της Ένωσης 2015 - Καιρός για εντιμότητα,

ενότητα και αλληλεγγύη» (δελτίο τύπου), στο http://europa.eu/rapid/press-

release_SPEECH-15-5614_el.htm

Ζερβάκης, Γιώργος, 14/12/2015, «Μεταναστευτικό & προσφυγικό, εθνικές

διαιρέσεις, εξτρεμισμός, Ευρώπη», στο https://www.euractiv.gr/section/

all/opinion/metanasteftiko-prosfigiko-ethnikes-dieresis-extremismos-evropi/

Η Ε.Ε. και η Μεταναστευτική Κρίση, 2017, στο

http://publications.europa.eu/webpub/com/factsheets/migration-crisis/el/

-3-

ΙΝΕ, 2004, «Μεταναστευτικές Τάσεις Και Ευρωπαϊκή Μεταναστευτική Πολιτική», στο

https://www.inegsee.gr/sitefiles/files/MELETH_15.pdf

Καρατράντος, Τριαντάφυλλος, 2016, «Η Ελλάδα εγκλωβισμένη στην προσφυγική κρίση»,

στο http://booksjournal.gr/slideshow/item/1874-%CE%B7%20.%20121%CE%92

Κοινές Βασικές Αρχές για την Πολιτική Ένταξης των Μεταναστών στην Ε.Ε. (Council

Document 14615/04), στο

https://www.consilium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/jha/82745.pdf

Κοππά, Μαριλένα, 19/12/2016, Απόσπασμα ομιλίας, «GREECE FORWARD II: Η

παγκόσμια διάσταση του προσφυγικού. Οι μεταναστευτικές ροές σε συνεχή κίνηση.

Προκλήσεις και ευκαιρίες», στο https://www.blod.gr/lectures/greece-forward-ii-i-pagkosmia-

diastasi-tou-prosfygikou-oi-metanasteytikes-roes-se-synehi-kinisi-prokliseis-kai-eykairies/

Κοτόφωλος Γιάννης, 01/07/2018, εφημερίδα Καθημερινή, στο

http://www.kathimerini.gr/972590/article/oikonomia/die8nhs-oikonomia/apoyh-to-

metanasteytiko--me-allh-matia

Κουσκουβέλης, Ηλίας, 23/9/2015, «Προσφυγική κρίση: Είναι αυτή η Ευρώπη που

θέλουμε;», στο https://hellasjournal.com/2015/09/prosfigiki-krisi-ine-afti-i-evropi-pou-

theloume/

Λίτσας, Σπυρίδων, 21 Φεβρουαρίου 2016, «Τι σημαίνει ο ερχομός του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο;»,

Εφημερίδα Η Δημοκρατία, στο https://www.dimokratianews.gr/content/59280/ti-simainei-

o-erhomos-toy-nato-sto-aigaio

Μάζης, Ιωάννης, 31/10/2018, Ομιλία ΣΕΘΑ, «Συριακή Κρίση- Μετανάστευση -

Ισλαμισμός»

Νάτσιου, Κωνσταντία, 23/9/2017, «Το θεσμικό πλαίσιο της μεταναστευτικής πολιτικής της

Ευρωπαϊκής Ένωσης», Huffpost, στο https://www.huffingtonpost.gr/konstantia-natsiou/to-

thesmiko-plaisio-tis-metanasteftikis-politikis-tis-evropaikis-enosis_b_18049756.html

Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Παρατηρητήριο Κρίσης Προσφυγική και μεταναστευτική κρίση

στο Αιγαίο

Παρίσης, Ιωάννης, 2015, «Μετανάστευση: Η σύγχρονη εκδοχή ενός πολύ

παλιού φαινομένου», στο https://sse77.gr/2016/01/17/lr-6/

Σαρρής, Νίκος, 2008, Θεσμικό Πλαίσιο της Μετανάστευση σε Εθνικό και Ευρωπαϊκό

Επίπεδο, Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, Κείμενο Εργασίας, στο

http://arxeio.gsdb.gr/wp/wp_sarris.pdf

Συρίγος, Άγγελος, 20/12/2015, «Πού και πώς χάθηκε ο έλεγχος στο μεταναστευτικό;»,

εφημερίδα Καθημερινή, στο http://www.kathimerini.gr/843088/article/epikairothta/ellada/

poy-kai-pws-xa8hke-o-elegxos-sto-metanasteytiko

Τάκης, Ανδρέας, «Προσφυγικό 2015: Χρονικό μίας προαναγγελθείσας κρίσης, στο

https://www.hlhr.gr/προσφυγικό-2015-χρονικό-μιας-προαναγγελθείσας-κρίσης/

Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής, 2019, «Εθνική Στρατηγική για την Ένταξη», στο

http://www.opengov.gr/immigration/wp-content/uploads/downloads/2019/01/ethniki-

stratigiki.pdf

-4-

EASO, 2016, “The Push and Pull Factors of Asylum Related Migration”, στο

www.easo.europa.eu/sites/default/files/publications/The%20Push%20and%20Pull%20

Factors%20of%20Asylum%20-%20Related%20Migration.pdf

FRONTEX, 2015, “Annual Risk Analysis”, στο

https://frontex.europa.eu/assets/Publications/Risk_Analysis/Annual_Risk_Analysis_2015.pdf

FRONTEX, “Annual Risk Analysis”, στο https://eba.europa.eu/risk-analysis-and-

data/risk-assessment-reports

IOM Thematic Study, «Migration and the Economic Crisis in the European Union:

Implications for Policy»

http://publications.iom.int/system/files/pdf/migration_and_the_economic_crisis.pdf.

Jonathan Portes, 2015, “Immigration Is Good for Economic Growth. If Europe Gets It

Right, Refugees Can Be Too”, στο www.huffingtonpost.com/jonathan-portes/economic-

europe-refugees_b_8128288.html

Most Support Limiting Immigration”, στο http://www.pewglobal.org/2014/05/12/chapter-

3-most-support-limiting-immigration/?beta=true&utm_expid=53098246-

2.Lly4CFSVQG2lphsg-

KopIg.1&utm_referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F

Schwartz, Mattathias, 03/10/2014, “The Anniversary of Lampedusa Tragedy”, The New

Yorker, στο www.newyorker.com/news/news-desk/anniversary-lampedusa-tragedy

Soeren Kern, Europe’s Great Migration Crisis, στο

https://www.gatestoneinstitute.org/6146/europe-migration

ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

http://www.opengov.gr/immigration/?p=799 http://www.astynomia.gr/index.php?option=ozo_content&perform=view&id=1852 http://www.minocp.gov.gr/index.php?option=ozo_content&lang=EN&perform=view&id=5055&Itemid=466&lang= GR http://www.mopocp.gov.gr/index.php?option=ozo_content&lang=&perform=view&id=6622&Itemid=675 http://www.naftemporiki.gr/story/1427337/germania-midamines-oi-epanaproothiseis-pros-ellada-ispania http://www.kathimerini.gr/997468/article/epikairothta/kosmos/italia-egkri8hke-o-antimetanasteytikos-nomos-poy-prow8oyse-o-salvini https://gr.euronews.com/2018/12/28/ispania-ellimenisthke-to-ploio-open-arms-me-311-metanastes http://www.naftemporiki.gr/story/1421813/telos-stis-epixeiriseis-diasoseis-metanaston-apo-to-aquarius http://www.cnn.gr/news/kosmos/story/159139/h-komision-edose-289-ekat-eyro-stin-ellada-gia-to-metanasteytiko http://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2018/12/11/council-endorses-agreement-on-eu-budget-for-2019/ https://gr.euronews.com/2018/12/05/pagkomsio-symfwno-metanasteusis-ti-einai-kai-poies-xwres-antidroun-ohe-un-migrants https://gr.euronews.com/2014/01/21/search-for-missing-illegal-immigrants-in-farmokonisi-greece https://www.tovima.gr/2013/12/07/politics/to-metanasteytiko-stoixeiwnei-tin-eyrwpaiki-enwsi/ http://www.kathimerini.gr/849398/opinion/epikairothta/politikh/metanasteytikes-roes-eyrwph-kai-ellada http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=390837 https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=URISERV:a11000&from=EL.

-5-

https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32016R0399&from=EN https://europa.eu/european-union/sites/europaeu/files/docs/body/treaty_of_amsterdam_el.pdf https://www.newsbomb.gr/ellada/ethnika/story/669690/prosfygiko-oi-germanoi-kai-toyrkoi-sto-aigaio-me-ti-sfragida-toy-nato https://government.gov.gr/wp-content/uploads/2017/04/gr_fact_sheet_refugee_feb2017.pdf https://www.news247.gr/koinonia/sta-cheria-toy-stratoy-to-prosfygiko.6412955.html https://keplh.blogspot.com/2016/03/GEETHA-Kentriko-Syntonistiko-Organo-Diaxeirisis-Prosfygikis-Krisis-KESODP-KYA.html http://www.geetha.mil.gr/el/briefing-el/other-info-el/6978-ebdomadiaies-anakoinwseis-typoy-etoys-2019.html https://www.cnn.gr/oikonomia/story/175125/apokleistiko-xeplyma-xrimatos-meso-mko-stin-ellada-ti-diereynoyn-oi-arxes http://www.opengov.gr/immigration/wp-content/uploads/downloads/2019/01/ethniki-stratigiki.pdf https://www.europol.europa.eu/about-europol https://europa.eu/european-union/abouteu/agencies/eurojust_el https://ec.europa.eu/home-affairs/what-we-do/agencies_en https://www.easo.europa.eu/about-us/what-we-do https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32015B0339&from=EN) https://www.consilium.europa.eu/el/press/press-releases/2015/04/23/special-euco-statement/ https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/what-we-do/policies/european-agenda-migration/background-information/docs/communication_on_the_european_agenda_on_migration_el.pdf http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-15-4957_el.htm https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=LEGISSUM:4301854&from=EL http://europa.eu/rapid/press-release_IP-15-4956_el.htm https://www.consilium.europa.eu/el/press/press-releases/2016/03/18/eu-turkey-statement/ https://ec.europa.eu/home-affairs/what-we-do/policies/borders-and-visas/smart-borders_en http://www.europarl.europa.eu/news/el/press-room/20171016IPR86161/kanonismos-doublinou-dikaie-katanome-ton-euthunon-metaxu-ton-khoron-tes-ee https://www.ecfr.eu/article/commentary_a_new_deal_on_eu_burden_sharing http://asylo.gov.gr/wp-content/uploads/2014/06/3907.pdf http://asylo.gov.gr/wp-content/uploads/2014/06/4251_2014.pdf http://asylo.gov.gr/wp-content/uploads/2016/06/N.4375.pdf http://asylo.gov.gr/wp-content/uploads/2018/05/%CE%9D%CE%9F%CE%9C%CE%9F%CE%A3-4540-22.05.2018.pdf https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=LEGISSUM:l33153&from=EL http://www.kathimerini.gr/27173/article/epikairothta/kosmos/ee-allazei-to-doyvlino-ii-paramenei-h-provleyh-gia-thn-prwth-xwra-eisodoy http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+TA+P7-TA-2011-0129+0+DOC+XML+V0//EL https://www.tanea.gr/print/2018/10/09/opinions/i-taytisi-tromokratias-lfkai-metanasteysis/ https://www.europol.europa.eu/newsroom/news/hellenic-police-and-europol-sign-operational-plan-to-combat-migrant-smuggling https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/01419870.2013.800573#.VVieELntmko https://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/jha/139937.pdf https://www.in.gr/2019/01/29/world/italia-anypoxoritos-o-salvini-sto-metanasteytiko-para-tin-paremvasi-tis-eisaggelias/ https://www.euractiv.gr/section/all/opinion/metanasteftiko-prosfigiko-ethnikes-dieresis-extremismos-evropi/ http://www.euractiv.gr/thesmika-themata/afti-ine-evropaiki-atzenta-gia-metanastefsi/