OBELISK 149

1

NËNTOR&DHJETOR 2015

...........................

Revistë e periodike letraro-artistike Viti VIII-të i botimit Nr. 176 / 2015 O rgan i Shtëpisë Botuese “ADA” Çmimi 100 lekë 1.5 €

69-87-5222 NSSI

176

Ger

ta B

andi

lli- T

Hën

a e st

inës

së ve

tmisë

- Po

ezi

--

9 789928 193544

ISBN: 978-9928-193-54-4

RICAMO

GJENOVEFA MYRTAJ FERRARI

POESIE

ISEGRETI

I miei libri sono scritti nella mia madre lingua, ed è la prima volta che mi presento con un libro nella lingua italiana.Sono versi modesti, ma che mi danno molte gioie.

trasmetta qualcosa su di me.

PREZZO: 6€

GJEN

OVEF

A MY

RTAJ

FERR

ARI ✳

RICA

MO I S

EGRE

TI ✳

POES

IE

Gjenovefa Myrtaj Ferrari RICAMOI

SEGRETI

Ka botuar këto vëllime :

- "Mbi qerpikun e ëndrrës"-Lirika, shtëpia botuese "Naimi"

shtëpia botuese "Weso"- "Dielli qiellit tim " Lirika, shtëpia botuese Marlin Barleti - Takim në paris -poezi shtëpia botuese Morava- Perëndim i zjarrtë -poezi- shtëpia botuese Marlin Barleti- Prolog vjeshte-poezi shtëpia botuese 2M - Valixhja e kujtimeve -poezi - shtëpia botuese 2M

GJENOVEFA MYRTAJ FERRARI GJENOVEFA MYRTAJ FERRARI

RRËFENJAT E DASHURISËLIRIKAG

jeno

vefa

Myr

taj F

erra

ri -

Rrë

fenj

at e

das

huri

së -

Liri

ka

Çmimi: 600 lekë

9

ISBN 978-9928-204-03-5

789928 204035

9 789928 204042

ISBN 978-9928-204-04-2

Duke kujtuar artisten M

arie Logoreci

Duke kujtuar artisten Marie Logoreci

Asgjë nuk mund të zëvendësojë emocionet që ajo të shkaktonte në skenë, emocionet që ia jepte spektatorit, por edhe ne kolegëve.

Pirro Mani

Interpretimet e saja lirike ose dramatike ishin këngë. Zëri i saj në monologje e dialogje ishte këngë. Ajo nuk dinte të

nota muzikore. Tish Daia

Si në jetë ashtu edhe në skenë kishte sinqeritet të plotë dhe kjo cilësi e ndihmonte në jetën artistike. prandaj edhe publiku besonte gjithçka te ajo dhe e ndiqte gjallërisht.

Ndrek Luca

Ajo edhe paskëtaj do të vijojë t’i japë leksionin e vet kujtdo që do të guxojë t’i përvishet rrugës aq të mundimshme të aktrimit.

Margarita Xhepa

Maria që përshkrova, për atë kohë ishte e jashtëzakonëshme. Ajo krijoi një model të shkëlqyer që sot kemi nevojë ta kemi.

Dhe kontributi tjetër i madh që ajo ka dhënë është në emancipimin e gruas të asaj kohe që e shihte Marien si model dhe jo vetëm në skenë, por edhe në jetë.

Roza Anagnosti

ngjasonte me asnjë tjetër: Ishte Maria! Drita Pelingu

Çmimi: 700 lekë

Çmimi: 800 lekë / 8 euro

Foto

Soe

la Z

ani

Cikël poetik nga Ilir SHYTA

Dr. Ilir Shyta është pedagog i letërsisë sonë bashkëkohore në universitetin “F. S. Noli” të Korçës. Ka botuar: “...kur çmendej Dea!” poezi 1997; “Trill vjeshte” poezi 1999; “E vërteta bën keq në zemër” sprovë letrare 2006; “Lasgush Poradeci, bibliografi e arsyetuar” studim 2009.

PRIVATIZIMI I PANAIREVE

TË LIBRITNë brendësi

- Hasan Bunjaku- Etyde për migjenin – Konstandin Dhamo- Lessi – Bukurie Bushati- Poezia3 në fuqi të tretë - Bujar Plloshtani- Ditë me shi - Pali Shtëmbari- Dritarja - Shefki Karadaku- “Dhe jeta shkon përpara me tërbim” - prof.As.Dr. Astrit Bishqemi- Nga buletini Informativ i Ministrisë së Kluturës- Kur shpirtrat pluskojnë - Vladimi Muça- Edeni gri - Eduard Konica- Cikël poeik nga Prend Ukaj E prek hirin...

MANE ALIKAJ

Udhëve të jetësUdhëve të jetësMA

NE

ALI

KA

J ✳ U

DH

ËVE

TË JE

TËS ✳

KU

JTIM

E

KUJTIME

Mane Tare Alikaj, lindi në 1937 në Çorraj rrethi Sarandë ku mbaroi shkollën 7 vjeçare; shkollën e mesme e mbaroi në politeknikumin “7 Nëntori” dhe fakultetin e Inxhinierisë elektrike në Universitetin e Tiranës. Punoi si inxhinier elektrik në Kombinatin e Poliçanit, në Ministrinë e Mbrojtjes si specialist i lartë për prob-lemet e sigurimit të njësive e reparteve me energji elektrike dhe për shumë vite si projektues në ISPVM.Për punën shkencore të bërë dhe kontributin e dhënë në shërbim të atdheut:1. Është lauruar me Çmimin e Republikës të Klasit të Parë2. Është dekoruar me Urdhërin e Punës të Klasit të III-të3. Është dekoruar me Urdhërin e Punës të Klasit të II-të4. Është dekoruar me Urdhërin Për Shërbime të Shquara në Fushën e Mbrojtjes.Ka mbrojtur gradën shkencore ”Kandidat i Shkencave” në 1991Konvertuar në Doktor Shkencash në 1994.

BOTIME TË AUTORIT NË FUSHËN E SPECIALITETIT TË TIJ:

tyre për prodhimin në vend të kablove të tensionit të lartë deri në 10 Kv2. Kalimi i kablove nëpër pengesa ujore.3. Mbillogaritjet elektrike dhe konstruktive të kabllove të tensionit të lartë 10 Kv.4. Mbi proçeset termike në kabllot e tensionit të lartë. Rënia e temperaturës në funksion të asaj të mjedisit.5. Furnizimi nga sistemi elektrik i objekteve në largësi të mëdha ujore.6. Shfrytëzimi i kabllove të tensionit të lartë Vlorë - Sazan dhe për qëllime ndër-lidhje shumë kanalshe ( Bashkautor)7. Lidhjet e Ishullit të Sazanit me sistemin elektroenergjitik të Republikës.8. Studim eksperimental i karakteristikave elektrike të plastikatit PVC9. Prodhimi dhe studimi eksperimental i karakteristikave të plastikatit gjysmëpërçues me bazë PVC.10. Studimi i karakteristikave të materialeve polimere dhe vlerësimi i të dhënave eksperimentale.

BOTIME NË FUSHËN E LETËRSISË:

1.Mall për vendlindjen (Vëllim me poezi)2. Këngët e mërgimtarit (Vëllim me poezi)3. Nata e gjatë e 4 Marsit (Tregime dhe poezi)4. Pus ( Novelë në vargje)5. Longari i Labërisë (Përmbledhje botimesh të ripunuara)

Çmimi: 700 lekë

Shkrimtarët gjeneralët e veprave të tyre (

177178

Elementet fantastike te tregimet e Koliqit

dhe te poezitë e Frederik Rreshpjas

BOTIMET ADA

2015

Rruga e Dibrës ose Broduej

VEPËR E RËNDËSISHME

PËR MBROJTJEN E GJUHËS SHQIPE

Gjovalin Shkurtaj, “Urgjenca gjuhësore” (Fjalorth i barbarizmave dhe huazimeve të zëvendësueshme me fjalë shqipe)

NJERIU I DYZUAR

Poezi:Demir GjergjiPellumb GoricaMirela RopiDava NikolliGjenovefa MyrtajManushaqe ToromaniLiliana Shkodrani Pranvera GjoniSokratesRamiz KuqiTonin NikolliMane AlikajBasir Bushkashi

Merita Bajraktari Januzi

Konstandin Dhamo

Ferdinand Laholli

Tregim

2

REVISTA OBELISK

...........................

Obelisk 177,178Organ i Shtëpisë Botuese”ADA”www.botimetada.comPeriodike letraro-artistikeViti VIII-të i botimit - Nr.177,178NËNTOR&DHJETOR 2015Del në datë 15 të çdo muaji.

Rregjistruar në ISSN International Centre 45 rue de Turbigo, 75003 PARISFRANCE

Adresa e redaksisë:Rruga Nasi Pavllo Nr.20, Tiranetel: +355 450 5312e-mail: [email protected]

Revistën “Obelisk” mund ta gjeni në të gjitha pikat e shitjes së gazetave dhe në libraritë kryesore në Shqipëri (me çmim 100 lekë), në Kosovë (me çmim 1 euro), e në Greqi (me çmim 1 euro).

“Obelisk” mund ta lexoni edhe në internet në adresën: www.botimetada.com

Abonimet Europë: 1 vit - 15 euro+pp, Amerikë: 1 vit - 20 usd+pp.

Për çdo vërejtje, sugjerim apo bashkëpunim kontaktoni në e-mail:[email protected]

Nr. llog. Tirana BankLekë: 0130-260249-001IBAN – AL12 2061 1035 0000 1302 6024 9001Shtypet në shtypshkronjën e Shtëpisë Botuese “ADA”Tel: +355 4 450 53 12Tiranë 2015Tirazhi: 1000 copë

Përshëndetje!Nëse ju pëlqen revista”OBELISK”, dhe shpresojmë t’ju pëlqejë, do të donim t’ju ftonim që të abonoheni për të qenë bashkëpunëtorë dhe lexues të rregullt të saj.

ABONOHU TANI

1200LEKË

12muaj

12 botimevetëm 1200L

3


...........................

BOTIMET ADA

2015Viti 2015 ishte padyshim një vit suksesi për shtëpinë botuese

“ADA”. Titujt e sjellë këtë vit ishin të shumtë e cilësorë dhe kjo falë punës tuaj plot pasion e dëshirë.

Krahas emrave që kanë vite që bashkëpunojnë me sukses me shtëpinë botuese “ADA”, ky vit solli plot emra të rinj e premtues. Besimi që ata patën për të bashkëpunuar me ne, u shpërblye me korrektesë e botime cilësore.

Në Panairin e Librit “Tirana 2015” libri “Kurora me banane” botuar nga shtëpia botuese “ADA”u shpall si libri më i mirë për fëmijë.

Nuk mund të lë pa përmendur pjesmarrjen e shtëpisë botuese “ADA” në Festivalin e Librit e Artit Pamor në Muzeun Kombëtar, pjesmarrjen në Panairin e Librit në Vlorë, Fier e Ulqin.

Projektet për këtë vit janë të shumta. Bashkëpunëtorët e shtëpisë botuese “ADA” do të kenë rasti të jenë pjesë e disa prej këtyre projekteve ambicioze si albume poetike, konkurse etj.

Të gjithëve Ju uroj një vit plot shëndet e mbarësi.

Për shtëpinë botuese ADA Roland LUSHI

1.ARIANITA HOXHAZgjimi i një ëndrreISBN:978-9928-193-24-72.EQEREM BECIMehmet Beci dhe lufta për mbrojtjen e UlqinitISBN:978-9928-193-30-83. MEXHID HOXHAJGuaskë vetmieISBN:978-9928-193-44-54. DAUT HOXHANa e vranë ëndrrën…ISBN:978-9928-193-45-2

5 BASIR BUSHKASHIStinë rinie…ISBN:978-9928-193-47-6

6. DENILUFigurat e ndritura ndriçojnë vargun timISBN:978-9928-193-48-37. DAVA NIKOLLIStinët e dashurisëISBN:978-9928-193-49-08. ROBERT VANGJELIShenjtërim i së vërtetësISBN:978-9928-193-50-69. RESHAT SHEHUGjyqi me trëndafilaISBN:978-9928-193-51-310. ALKETA DERVISHAJDy mbretëriISBN:978-9928-193-52-0

11. BUKURIE BUSHATIInnocenza MaternoISBN: 978-9928-193-53-712. GERTA BANDILLIHëna e stinës së vetmisëISBN: 978-9928-193-54-413. BLEDI YLLIKur shpirti fletISBN: 978-9928-55-114. IZRI REXHARri dhe sonteISBN: 978-9928-193-56-815. ZHULJETA GRABOCKADitar GushtiISBN: 978-9928-193-57-5

4

REVISTA OBELISK

...........................

BOTIMET ADA2015

16. SELVI BEÇAJ Shenja shpirtiISBN: 978-9928-193-58-2

17. VLADIMIR MUÇAEkuinoksISBN: 978-9928-193-59-918. BESIR MUSLIAKurtheve kohoreISBN: 978-9928-193-60-519. DENILUDitari i regjur i dinakërisë së

fshehurISBN: 978-9928-193-61-220. ZEKRI MANAJUdhëve të jetësISBN: 978-9928-193-62-921. VERON HOXHAJLot me cicërimaISBN: 978-9928-193-63-622. GRUP AUTORËSHAbsurdi mbretërorISBN: 978-9928-193-64-3

23. BESNIK SULARropatur pas diellitISBN: 978-9928-193-65-024. HALIL TEODORIDashuria dhembISBN:978-9928-193-66-725. PETRIT SULAJKoleksionisti i ikjeveISBN: 978-9928-193-67-426. SHKELZEN ZALLIKurora me bananaISBN: 978-9928-193-68-127. ENEA RUÇIAntabuseISBN: 978-9928-193-69-828. DENILUA dini të gënjeni?ISBN: 978-9928-193-70-429. DAVA NIKOLLIËndrrës i dhashë jetë (Bot. 2-të)ISBN:978-9928-193-71-130. VALBONA HYKAJPërtej ndalesësISBN: 978-9928-193-72-831. ALEKSANDËR VEZULIRrëfimet e një kompozitori shqiptarISBN: 978-9928-193-73-532. DENILUNjë lëmsh i lëmshit që po bëhet lëmshISBN: 978-9928-193-76-633. SOFIJE ZGURIAstept Soarli/Pres diellinISBN: 978-9928-193-77-334. KADRI KADIMall e dashuriISBN: 978-9928-193-78-0

35. MARGARITA STOJAMbulomë me qiellISBN: 978-9928-193-79-736. FLORIN ISLAMAJNuanca DashurieISBN: 978-9928-193-80-337. TON ZMALIOazi që mund shkretinatISBN: 978-9928-193-81-0

38. HANA XHIHANIStinë jeteISBN: 978-9928-193-82-739. ALKETA DERVISHAJKërkuesi i thesareveISBN: 978-9928-193-83-440. AGRON SEJAMINIPërtej madhështisëISBN: 978-9928-193-84-1

41. ARTA HYSENAJShtigje dashurieISBN: 978-9928-193-85-842. SOKRATI LLAMBROKur flasin vepratISBN: 978-9928-193-86-543. ISUF LUZAJPrincesha RuginaISBN: 978-9928-193-87-244. IZRI REXHANatë pa hënëISBN: 978-9928-193-88-945. MIRELA ROPITrokasISBN: 978-9928-193-89-646. DENILUCicërimat në kafazin anti natyrëISBN: 978-9928-193-90-2

47. HALIL SKENDAJMë dogji malliISBN: 978-9928-91-948. MANE ALIKAJLongari i LabërisëISBN: 978-9928-193-93-349. PRANVERA GJONIHajmalitë mistikeISBN: 078-9928-193-94-050. TONIN NIKOLLINjë pëllëmbë jetëISBN: 978-9928-193-95-751. ARDIAN KASAUshtrime dhe problema

matematikeISBN: 978-9928-193-96-4

52. DENILUPsikologjia dhe psikiatria, dy kushërira të largëtaISBN: 978-9928-193-97-153. EDUARD KONICAPërtej ndjenjaveISBN: 978-9928-193-98-854. DENILUTri të vërtetat e asgjësëISBN: 978-9928-193-99-555.LUMTURI PLAKUE imja lirikëISBN: 978-9928-204-00-456. FLUTURA GJERGJIFati në dorë të engjëllitISBN: 978-9928-294-01-157. ABAZ HOXHAVëllezërit Jon&Jim BelushiISBN: 978-9928-204-02-858. ABAZ HOXHAHistoria e kinematografisë ShqiptareISBN: 978-9928-204-03-5

5


...........................

59. SPIRO MËHILLIVallja e të vdekurveISBN: 978-9928-204-04-260. PJERIN LOGORECIDuke kujtuar artisten Marie LogoreciISBN: 978-9928-204-05-961. DENILUKufiri i dashurisë nuk njeh kufiISBN: 978-9928-204-06-662. EVDAL NURINjë mendjehapur s’rri

gojëmbyllurISBN: 978-9928-204-07-363. ALKETA DERVISHAJAISBN: 978-9928-204-08-0

64. DEMIR GJERGJIAlfabeti i algaveISBN: 978-9928-204-09-765. GJENOVEFA MYRTAJRrëfenjae e dashurisëISBN: 978-9928-204-10-366. RAMIZ KUQIÇ’emër ka kjo ditë sot?ISBN: 978-9928-204-11-067. RAMIZ KUQINëpër aeroporte shqip flet nataISBN: 978-9928-204-13-468. XHON GUBETINITë parëve të mi do t’u ngjajISBN: 978-9928-204-14-169. ODISE PLAKUBreshka e KrislitISBN: 978-9928-204-15-8

70. PËRPARIM LUCAJehona e shpirtitISBN: 978-9928-204-16-571. RAMIZ KUQINdarë me gjemba boteISBN: 978-9928-204-17-272. BUKURIE BUSHATIProstitutë më bëri nënaISBN: 978-9928-204-18-973. DENILUPsikologjia nuk është “lavatriçe” e mendjesISBN: 978-9928-204-19-674. MANE ALIKAJNëpër udhët e jetësISBN: 978-9928-204-20-275. ODISE PLAKUUdhëkryqISBN: 978-9928-204-21-9

76. GJOVALIN SHKURTAJUrgjenca gjuhësoreISBN: 978-9928-204-23- 377. ARMIR SHKURTIEuropeISBN: 978-9928-204-24-078. KOÇO QORRIBalada ArvaniteISBN: 978-9928-204-25-779. AGIM SKOKUKrim në dritë të hënësISBN: 978-9928-204-26-4

80. MANUSHAQE TOROMANIËndërr e mërguarISBN: 978-9928-204-27-181. SHKËLZEN ZALLIDitari i macesISBN: 978-9928-204-28-882.DENILUPIKA E ALKOLIT ZHDUK PIKËN E FORCËSISBN: 978-9928-204-30-183. ERJON HAMDI MUÇAEDLIRAISBN :978-9928-204-31-884. DAVA NIKOLLIRRËNJËT E TOKËS SIMEISBN: 978-9928-204-32-585. EDUART MATAKOHË E KRISURISBN: 978-9928-204-33-286. ERJON PAPAGJONIGJONI I MADHISBN: 978-9928-204-34-987. IRINA HYSICIKLONISBN: 978-9928-204-35-688. ENEA ISALLARIATO VITE RINOREISBN: 978-9928-204-36-389. ZHULJETA GRABOCKABOTA PA STINËISBN: 978-9928-204-37-090. ROGERT BLLOSHMIDUA NJË BUZËQESHJEISBN: 978-9928-204-38-791. VALDIMIR MUÇAJETË E DYZUARISBN: 978-9928-204-30-492. DENILUDITËLINDJA E POLITIKËSISBN: 978-9928-204-40-093. ENGJELL KOLIQIREBEKAISBN: 978-9928-204-41-794. TOMOR DHRIMOMASAZHI SI PJESË E TERAPISËISBN: 978-9928-204-42-495. LILIANA SHKODRANIINTUITË E BLUAR GRUAJEISBN: 978-9928-204-43-196. ORJADA MUÇOLLARIFORMULA,PËRKUFIZIME DHE VETI NË MATEMATIKËISBN: 978-9928-204-44-897. KLAUDIO FINDIKUMËRGIMTAR NË DHE TË HUAJISBN: 978-9928-204-45-598. KONSTANDIN DHAMOMODA E VARFËRISËISBBN: 978-9928-204-46-299. GËZIM MURAJZAPSHERËTIMAISBN: 978-9928-47-9100. SHKËLZEN ZALLIPERËNDIMI I VESËS978-9928-204-48-6

BOTIMET ADA2015

6

REVISTA OBELISK

...........................

Në mundsh të mbash vetën mos rrëzohesh saherë kur tjetri do përtokjen tënde. Në mundsh të marrësh frymë sall ato pak kub ajri të pastër kur tjetri të do brenda tymnajës. Në mundsh ec me hapa të marra hua nga vetja rrugës së ambicies tënde kur tjetri moti ta ka minuar udhën me barrikada palestinezësh, inatesh mesnike. Në mundsh ëndërro syçelë lirinë saherë kur përballë teje tjetri përgatit mure grilash. Në mundsh ruaji dëshirat tuaja edhe ato më fshehta që mos bien nga dega e fatit. Saherë kur vetvetja ka krizë, në mundsh bëj një kompromis me veten, tjetërsohu, do të mbijetosh.

Në mundsh të ruash zemrën nga pikado fjalësh. Në mundsh të ruash trurin mos çmendet kur të dëgjosh për vetën tënde lajme të këqija. Ti ftillojnë të tjerët më shpejt se një brum pize kur të është në pyetje konkurrenca dhe inferioriteti profesional. Në mundsh përfito nga koha dhe puno, e kot qe koha për ndihmë tjetrit. E morën për borxh, të shfrytëzuan... Në mundsh drejto kurrizin tënd nga barra e rëndë e përgjegjësive, rri krenar përballë qorrave që gjuajnë pa gabime. Rri shlirë, i qetë rri saharë, lerë jetën të rrjedh si rëra në klepsidër. Por prite momentin tënd, atë sekond shpërthimi bombe dhe derdhua turinjve gjithë vuajtjet, gjithë vjelljet, gjithë atë vrer që ruajte gjatë kohë në shpirt. Ai moment do vijë shpejt, më shpejt se sa e mendon tjetri. Të mirërenditurit në pozita e mira shoqërore, një ditë do ti kthehen kopjes së vërtetë, asaj pamje të rrëgjuar dhe do derdhin lot Narcizi.

Në mundsh të jetosh pakëz i lirë pa mos vdekur urie, provo të mos gëlltitish

shumë fjalë. Veshët mbaji ngritur si lepur, vrapo pas çdo lajmi si një gazetar terreni. Fjalët me brum meskin janë të dëmshme për shëndetin, s’janë të pafajshme, ato vrasin. Në mundsh afrohu me ato pakëz njerëz të mirë që të mbetën kur tjetri me shokë shumë thurri komplote për rrënime autoriteti e dinjiteti. Folu atyre për fenë, për Zotin, recitoju Rumiun. Ndonëse janë pak në numër, janë të ndershmit e tu, janë miqtë e tu që të zgjasin dorë saherë kur tjerët të gjuajnë më bërryla, saherë kur të tjerët shtyhen si gratë sall për të zënë një vend që ti e meriton. Në mundsh të falësh, falë!, falë!, aq sa mendon se s’je i fyer. Duaj aq sa mendon se duhet të duhet, në miqësi ruaje një dozë rezervë dashurie, mund të pendohesh se dikë e ke dashur shumë, se për dikë ke bërë shumë, se dikë e bërë kryefjalë të çdo bisede. Në mundsh miqësitë e humbura ti mendosh se i ke humbur si një lojë singël në bastore dhe ti fitosh ato në momente mbarimi ndeshjeje, do jesh i gëzuar, do jesh i lumtur, një miqësi e humbur ka vlerën më të madhe se një miqësi asnjëherë e humbur, e thjeshtë, mesatare, miqësinë e mirë e bënë e jashtëzakonshmja. Në mundsh afro polet ndarëse miqësore rreth një ekuator besimi të ndërsjellës sepse ”jeta është e shkurtër, mos e shkurto atë me ankime, shokët janë të pakët, mos i pakëso me vërejtje, armiqët janë të shumtë, andaj mos i shto me sjellje të keqe! (Aid El Karni).

a r l i n d f a r i z i

Marrë nga libri:Tjetri : ese / Arlind Farizi - me leje të autorit.

NË MUNDSH

7


...........................

TI KËRKON

Ti kërkon një emër drite, për pamjen që ke, për gjysmën tjetër të vetes,mbuluar nga një re.

Ti kërkon një tis errësirë, ku drita të mos bjerë, për sytë e tu plot hire, mos t’i shikojnë të tjerë. Ti kërkon një fije guxim,të ndjejmë se je gjallë, të shohim në je ëngjëll, apo vërtet je djall.

VETMI ABSURDE

Shpagimi yt në botën e shpirtit,rënkim i mbytur në harresë,nga këmbana e indiferentizmit,rrezik pa emër mund të mbesë.

Tretur në stomakun e ndërgjegjesme sytë që veç sy s’janë, me flet nga bota e injorancës,ku njerzit Sizifë ngjajnë.

Kruspull nga ulçera e marrëzisë. pa fat të të duket jeta, shtrëngon jastëkun e vetmisë dhe flet me silueta.

ERA SJELL NJË MËRMËRIMË Si Hamlet, flas me vete këtë natë:Kaq thellë të ketë hyrë era në shpirtin tim?Fshehur si yll pas reve, mos je ti vallë?Që troket në zemër si ngushëllim? Çdo çast si Romeo monologoj për ty,edhe i verbër do t’i shoh sytë me adhurim,një varg rebel si zog i lagur më rri në sy,flladi se shuan dot zjarrin e shpirtit tim. O zog i brishtë më sill një sqep kaltërsie,

po pse më trazon, kaq klithshëm pa mëshirë,përgjigje shpirti pret me forcë në dridhje,por gongu ah, s’bie kurrë në mugëtirë.

ZHGËNJIMET U BËNË THINJË

Më kishin folur pa fund për ikjet,por ti ike vërtet këtë vjeshtë,dhe s’vrapova udhëve me dremitje, se çdo gjurmë të çonte në humnerë. Si udhëtar kërkoje brenda meje,dhe dot s’mendoja pabesinë,unë të flisja veç për fllade,kurse ti kërkoje historinë.

I vesha dhimbjes fotokpje, plagosur keqas brinjë më brinjë, në ikjen tënde kësaj dhimbje,një zhgënjim, në kokë një thinjë.

TI JE SI ERA (Keidës)

Kur jashtë ndihet gëzueshëm loja, të dy sytë i mbush me lot, rri mbi libra, rri mbi shkronja dhe një çast nuk ndahesh dot.

Më vështrojnë me plot dhimbje, gjer në lutje, përgjërimi -Të dal jashtë mes fëmijëve?... S’e çaj dot këtë gardh gëzimi?

Oh! Ç’më theu sot vështrimi, s’të pengoj të dalësh jashtë, ti je gëzim, mbi çdo lloj gëzimi, si një erë që shket mbi dallgë.

Troket agimi si klithmë humnere,e ngjyrat prekin njëra tjetrën.E ndjej mallin dhe çdo dhimbje,si gëzimi që pushton jetën.

POEZI NGA PËLLUMB GORICA

8

REVISTA OBELISK

...........................

Merita Bajraktari Januzi, e lindur në Vushtrri më 10.12.1972. Shkollimin fillor dhe të mesëm e kreu në Vushtrri, ndërkaq studimet universitare në Fakultetin e Filologjisë të UP-së, në degën: Letërsi dhe gjuhë shqipe. U diplomua më 1997 dhe si absolvete mori çmimin Studente e dalluar. Pas një pauze për arsye familjare, iu rikthye studimeve dhe në maj të vitit 2012 mbrojti me sukses temën e diplomës së studimeve pasuniversitare ( Figuracioni poetik te autorë të njohur të letërsisë moderne shqipe). Tani vazhdon studimet doktorale në degën e letërsisë, në Universitetin e Prishtinës.

Qysh prej fillimit të studimeve bazike është marrë me recensione, vështrime letrare dhe ka botuar punime në gazetat dhe revistat e kohës. Së fundi i ka botimet në gazetën Zëri ( tema: Tradita dhe modernia me referenca të shumta historike) dhe në revistën Shkëndija ( Idetë letrare të Gjergj Fishtës). Merret edhe me poezi për çka edhe ka marrë çmime në Takimet e poeteshave shqiptare. Ka në dorëshkrim një numër të konsiderueshëm të poezive dhe studimeve letrare që mund t`i botojë ndërkohë.

Jeton në Vushtrri me bashkëshortin dhe katër vajzat, ndërkaq punon në Prishtinë, në Ministri të Arsimit Shkencës dhe të Teknologjisë.

Elementet fantastike te tregimet e Koliqit dhe te poezitë

e Frederik Rreshpjas

▼

9


...........................

Elementet fantastike te tregimet e Koliqit

dhe te poezitë e Frederik Rreshpjas

Brenda këtij punimi të shkurtër reflektohet mbi elementet fantastike të tregimeve të Koliqit ( Nusja e mrekullueshme dhe Kërcimtarja e Dukagjinit), por edhe te disa poezi të poetit të shquar shqiptar, Frederik Rreshpja.

Elementet e fantastikës, kategoritë: e mrekullueshja, e çuditshmja, e pazakonshmja, e mistershmja, e pabesueshmjae, horrori, befasia etj, po më çojnë te vlerat estetike që arrijnë efektet e së bukurës artistike brenda veprës letrare, prandaj pashmangshëm po më lidhen këto kategori me vetitë estetike si e bukura e madhërishmjae, e kjo e dyta, shpesh herë krahas ndjenjës së pëlqimit të ngjallë edhe frikën po pse jo edhe mrekullinë.

Imanuel Kanti në veprën e tij Mbi të bukurën e të madhërishmen, flet për ndryshimet midis së bukurës e të madhërishmes, të cilat thotë ai, bazohen në cilësitë e brendshme të tyre, të cilat njerëzit i përjetojnë gjithsesi ndryshe–ndryshe. Jo secilit njeri i zgjon ndjenjën e kënaqësisë ose të pakënaqësisë një gjë, ndërkohë që e bukura dhe e madhërishmja të dyja janë të këndshme, por në mënyra të ndryshme. Për Kantin “ Shikimi i bjeshkëve, majat me borë të cilat ua kalojnë reve, përshkrimi i ferrit që e bën Miltoni na kënaq, por edhe na çon rrëqethët; përkundrazi, shikimi i livadheve të lulëzuara, luginave me përrojet zikzake,..., ose përshkrimi i belit të Afroditës, që e bën Homeri, zgjojnë gjithashtu ndjenja të këndshme, por këto ndjenja përcillen me gëzim e buzëqeshje”1 Ai vlerëson se këto dy kategori, ndjenja, veti, ndryshojnë sepse e madhërishmja të zgjon ndjenjën e kënaqësisë dhe frikës, ndërsa e bukura ndjenjën e kënaqësisë dhe gëzimit.

1 Imanuel Kant, Mbi të bukurën e të madhërishmen, Rilindja, Prishtinë, 1990, faqe 7.

Njeriu nuk mund t`i njohë gjërat për shkak se ato janë të dhëna jashtë tij dhe ai nuk ka si të ketë qasje në to. Me këtë qasje, filozofia e tillë quhet idealizëm transcendental. Atë që mund ta njohë dhe ta ndjejë njeriu quhet realitet shqisor që shfaqet si përvojë, ndërsa realiteti transcendental shfaqet si mendim, ashtu siç e mendon njeriu.

Prej teorive estetike të Platonit, Aristoteli e deri te filozofë e autorë të tjerë ( Horaci, Longinusi, Shileri etj.) të periudhës së teorive klasike, dalin një varg mendimesh e konceptesh mbi elementet estetike të veprave letrare. Këto koncepte, nocione flasin për lidhjen e poezisë/artit me jetën, ligjëratës me emocionin dhe artin, lidhjen e artit me vetitë estetike të realitetit dhe definimin e rolit të artistikes në artikulimin e mendimeve dhe ideve brenda veprës. Më tej teoritë moderne, sidomos ato që ofrojnë ide dhe mendime mbi kategoritë fantastike ( autorët: Todorov, Brooke- Rose, Sandner, Armitt e ndonjë tjetër) ofrojnë informacione dhe dimensione mbi funksionet e fantastikës në letërsi, duke përfshirë interpretimin, relacionet ndërmjet fantastikës me lojën, narracionin, utopinë, zhanret letrate dhe narracionin.

Imagjinata e lirë, si ide e diskutuar prej antikës e këndej, është pa diskutim shprehje e shijes estetike sepse vetë përmbajtja estetike vjen si fryt i imagjinatës së krijuesit. Pastaj imagjinarja na lidhet ngusht me fantastiken, prandaj edhe në hyrje bëmë referencë te Kanti.

Kur jemi te vetitë estetike të realitetit që brenda veprës shprehin artikulimin artistik të mendimeve të autorit, ta shqyrtojmë atë se çfarë thonë ato vepra, çfarë ndjenjash emocionesh, refleksionesh bartin ato te lexuesi. Konkretisht si realizohen efektet imagjinative-fantastike dhe relacionet tjera brenda veprave, tregimeve të Koliqit dhe poezive të poetit shkodran Frederik Rreshpja.

Nusja e Mrekullueshme

Duke i ofruar shembujt nga letërsia jonë, do të provoj interperimin mbi efektet ▼

10

REVISTA OBELISK

...........................

fantastike, vlerat dhe mesazhin që e bartin ato.Nusja e mrekullueshme është tregim me një diskurs

biblik me bazë oraliteti, me referencat e ndyshme kulturore, historike, semiotike etj. Breda tij shihen qartë raportet intertekstuale me rrëfimet biblike, pastaj me ato kulturore që reflektojnë aspektet fetare e më shumë vlerat e lashta shqiptare (mentalitetin tipik shqiptar, besëtytnitë mitike, mjeshtrinë e përdorimit të armës, lojën-garën në gjuajtje në raste festash, veshjet tradicionale, etj. ).

Që në fillim e shohim se kemi të bëjmë me një diskurs gojor biblik si: ” Kumboza e kambanores së vogël dha lajmin e mbarimit të meshës. Bashkë me tingëllat e qarta të saj, u shpërndanë nëpër lëndinë të gjelbër gjint qi delshin prej kishet ”që më tej gërshetohet me elemente të përditshmërisë së jetës fshatareske të kohës kur përshkruhet mbledhja e burrave, djemve, grave dhe vajzave në festë: “ Pataloku para famullis u mbulue me grumbuj Malsorësh e Malsoresh, vesh me petka feste ...Djelmoshat, me kaçuba të leshët në krye, kapën mauzerët, qi sa ngjati mesha kishin ndejë të varura te dera e kishës, e kaluen teposhtë kah logu i shejit...Vajzat me nuse të reja iu afruen dalkadalë logut të shejit ku djelmoshat pregatiteshin me dhanë provën e mjeshtris së tyne.” Dalëngadalë rrëfimi merr nuancat e rrëfimit përrallor dhe të gojëdhënës. Ajo çka është në sferën e interesimeve tona është evidentimi i asaj që nënkupton fantastiken me kategoritë e saj dhe në këtë kontekst, brenda këtij tregimi fantastikja i ka tiparet e të mrekullueshmes, d.m.th. jo në shkallën e lartë të fantastikes. Ajo shfaqet kur prifti Don Marku rrëfen se si djaloshi i bukur, inteligjent dhe elegant, Lekë Binaku, e kishte humbur zërin. Sipas rrëfimit, narracionit, Lekë Binakun e kishte zgjedhur për burrë një shtojzovalle e mrekullueshme. Ajo e kishte ndjekur në vazhdimësi, i kishte bërë thirrje, i kishte lëshuar tone muzikore disa herë, duke i folë fjalë dashurie, ashtu që atij edhe i kishte ngjallë fikë e çudi bashkarisht. Ndërkohë që një ditë deri sa ishte dalur për gjah, atij i shfaqet përpara shtojzovallja e bukur dhe e mrekullueshme, e cila e puthë me ëmbëlsi dhe i thotë: “ Mbrama bje me fjetë vetëm e un kam me ardhë në mesnatë tu ti” 2 . Djaloshi i magjepsur

2 Ernst Koliqi, Hija e maleve, Buzuku, 2003, faqe 21

nga bukuria e shtojzovalles, e pranon kërkesën e saj dhe e pret në në mesnatë. Kështu Leka bëhet burri i shtojzovalles dhe këtë gjë ai duhej ta mbante sekret, mirëpo ky përjetim e bëri atë të heshtur, të mbyllur, gjë për të cilën filloi të merakosej e ëma e tij. Ajo/ nëna arriti ta bëjë djalin që ta zbulojë sekretin dhe me të thënë se: “ Jam martue me nji shtojzovalle e për natë bij me të”3 Lekës i humbi zëri dhe nuk arriti të flasë më.

Rrëfimi i kësaj ngjarje mistike dhe fantastikja brenda saj hapë shumë dimensione për diskutim, të shtyn në interpretime të shumta që lidhen me të besueshmen dhe të pabesueshmen, refleksionet artistike që lidhin traditen me bashkëkohoren (Në një anë ngjarja e atëhershme me tragjiken, nga e cila pësoi Leka dhe në anën tjetër, djaloshi i ri bashkëkohor, njëherësh narratori në veten e parë.). Gjithashtu diskursi përrallor gëshetohet me diskursin narrativ që bartin në vete efekte psikologjike që kërkojnë shpjegim, deshifrim të asaj që është apo jo e mundur, por edhe dilema të tjera që mund t`i shtohen, p.sh. pse ky syzhe përrallor është bërë brumi i një tregimi modern dhe cili është mesazhi kryesor i tij?- Mbase dëshira për ta shpalosur dhe ruajtuar thesarin kulturor të vendit ...Përgjithsisht, tregimet e tilla nxisin kurreshtjen dhe nevojën e besueshmërisë, prandaj autori diskursin përrallor e kthen në diskurs kohor dhe historik me qëllim të arritjes së besueshmërisë. Fillimisht lexuesi ka një lloj hezitimi për ta pranuar si të besueshme ngjarjen, por më tej mishërohet me të dhe dëshiron ta besojë si të tillë.

Kërcimtarja e Dukagjinit, ndër tregimet e bukura me vlera estetike dhe filozofike. ka gjithashtu diskurs oral, me referencat e ndyshme kulturore, historike, semiotike etj. Lidhja me oralitetin të çon në raportet intertekstuale me përrallën, sidomos me të njohurën Gjarpri dhëndër, pastaj referencat historike në kohën e Skënderbeut, ato kulturore që ndërlidhen me ndikimin e oralitetin, diskursit përrallor në shkrimet e Kutelit (në fillimet e prozës moderne te ne).

Po ndalemi te ato vlera artistike letrare që na i dikton tema specifike. Që në fillim e shohim

3 Po aty, faqe 23 ▼

11


...........................

se kemi të bëjmë me një diskurs përrallor, me një narracion tipik për përrallën, i cili starton me një hyrje e cila të parapërgatitë për të hyrë brenda një rrëfimi përrallor mbi legjendën e Kërcimtares së Dukagjinit dhe vazhdon me sintagmën tipike për përrallën: “ Paska qënë dukur në Dukagjin një vajzë mrekullisht e hijëshme.”, për të kaluar më tej me diskursin narrativ dhe atë deskriptiv që japin tiparet e Lules: ” Quhej Lulja, ishte mbesë e Lekë Dukagjinit, princit verior. Por...kapriçet e nanës Natyrë janë vertetë të çuditshme, sepse vasha më e bukur e dheut ishte e ngathët e trashë, turulluqe.”4 . Gjatë tregimit shohim se diçka e mrekullueshme ndodhë, kur në festën e organizuar nga Mbreti-Skënderbeu, pas një fitoreje, konkretisht në garën e valltares më të mirë. Lulja që ishte e ngathët dhe trashulluqe, arrin të merr trajtat e një zane dhe kërcimi i Lules fiton cilësi gati hyjnore: “Porsa hyrija malsore çoi duerte luejti kambët, nji habi e ambël kapi gjith shpirtnat...”5 Trupi i saj i hedhur, vallëzimi i paparë ndonjëherë e nxjerrë atë fituese të garës dhe siç thuhet në tregim: “Mbreti vetë erdhi m’e marrë për dore. Princat, kapidanat, bajlozat, bujarët, kalorsit,e rrethuen tue e mbulue me ladve...” 6 Lavdet brenda tekstit janë krejtësisht metafora të bukura si: “ Zana me flatra! Hyjneshë e kërcimit! Dritë hane në prrue! Fllad fluturues! Lule n’erë! Flutura e Shqipnis dhe Tersicore! Fjalia “Porsa hyrija malsore çoi duerte luejti kambët, nji habi e ambël kapi gjith shpirtnat...” jep efektet e asaj që ne mund ta quajmë të mrekullueshme, të mahnitshme e pse jo edhe të bukur.

Pas mbarimit të festës, thuhet se të gjithë u kthyen në shtëpi. Menjëherë një princ i ri i Muzakajve erdhi për t’i kërkuar dorën Lules. E ëma deshte ta zgjonte të bijën, por vajza u tund me plogështinë e zakonshme dhe as nuk mbante mend Krujen, as që të kishte kërcyer ndonjëherë në jetën e vetë. Princi iku i dëshpëruar.

Ç’kishte ndodhur? Këtu vjen në shprehje njëfarë

4 Po aty, faqe 85

5 Po aty, faqe 90

6 Po aty, faqe 91

shpjegimi, se Zanat e Dukagjinit e kishin tjetërsuar Lulen, një prej tyre kishte hyrë në trupin e saj për ta arritur fitoren e dëshiruar, dhe kur u kthye nga triumfet e Krujes, e kthyen vajzën prapë në shtëpi. Shpjegimi, arsyetimi i ndodhisë është karakteristike për tregimet e tilla, tipike përrallore dhe si të tilla, prapë lënë të hapur shumësinë kuptimore dhe të interperimeve. Në esencë shihet se fantastikja e realizuar brenda tregimit, ndihma e zanave që Lulja të dali fitimtare, merr konotacione nacionale, kombëtare, njësoj siç ndodhë në përralla, mite e në veprat e ndryshme të letërsive botërore dhe nacionale.

Poezia e Frederik Rreshpjas

Edhe në poezi mund të hasim në elemente fantastike, por ato shfaqen vetëm si sekuenca të shkurtëra brenda ndërtimit poetik të vargjeve. Kjo ndodh sepse e dikton vetë zhanri i poezisë fantastike, i cili vjen me artikulim poetik-artistik me fare pak ose aspak narracion.

Le t`i shohim disa shembuj nga poezitë e poetit shkodran, Fredeik Rreshpja. Veprat e tij janë: “Erdhi ora të vdes përseri“ (1994), „Lirika të zgjedhura“ ( 1996), si dhe vëllimin me poezi “Në vetmi“ që u botua në vitin 2004. Poezia e tij shqyhet për nga vlera artistike dhe vetë poeti ndër poetët më të mirë shqiptar. Shih mendimet dhe vlerësimet e studiuesve të ndryshëm dhe emrave eminentë : “Hans Joacim Lanksch „… vepra e Frederik Rreshpes është poezi e dorës së parë e kalibrit europian“, Robert Elsie :“… që në rininë e tij Rreshpja ka qenë një poet tronditës“, Henri Izrael, botues amerikan: “… është një poezi tronditëse dhe me një mjeshtëri që ne amerikanëve na mungon“, Ivanov, kritik rus: „… ne kemi Pushkinin, Jeseninin, dhe shqiptarët duhet të jenë krenarë që kanë një poet të tillë“. Leo dë Rua, kritik francez: “… u trondita nga ky njeri që përmban një gjenialitet ballkanik, që është vendi i lindjes së artit,“ Ismail Kadare: “… Frederik Rreshpja është ndër poetët më të mirë të Shqipërisë“.

Elementet fantastike te tregimet e Koliqit dhe te poezitë e Frederik Rreshpjas

▼

12

REVISTA OBELISK

...........................

Gjithashtu po e ofroj edhe mendimin që drejtpërdrejt e nxjerr këtë poet si poet i kulluar i lirikës, ku brenda vargjeve të tij kemi kombinimin e mitikes me mistikës dhe tendencën drejt imagjinares duke iu shmangur reales ose më mirë themi duke e reflektuar realen nëpërmjet imagjineres deri diku fantastike: “poeti Sadik Bejko, konstaton: “Kur shkruante, ai i mbyllte krejt portat e reales, si për të shkuar në anën tjetër të gjërave, vetëm atje në terrenet e tij. Dhe ishte aq i trishtuar, melankolik ne këtë mjegullnajë të fantastikes. Ama dinte ta shpjegonte qartë të errtën e së paarsyeshmes, të imagjinares. Ishte me dy këmbët i ngulur brenda kësaj bote…. Fredi ishte Fredi ishte për vdekjen e reales, më mirë do të thoshim për transmigrimin e reales në imagjinatë”. Ky mendimi e konfirmon faktin e prezencës së fantastikes te poezitë e këtij autori

Në vijim, po i japim disa nga vargjet reprezantive7 për elementet e fantastikes, imagjinares, të çuditshmes, të pamundshmes, etj., të cilat qëndrojnë bukur brenda artikulimit poetik të ideve dhe mesazheve të autorit:

” O Medaur! Bekoje këtë qytet që lindi nga një grua

Tani që ra hëna e syve të mi!”( Rozafa)

” Një gjethe u bë zog dhe vajtoi mbi ullishte...

Të vrarë i rreshtuan në sheshin DEMOKRACIMbështjellë me çarçafët e dhëndërisë”

( Kronikë për zgjedhjet)

“Megjithahtë e di: erdhi një trëndafil me shall,...

Dhe një vajzë çeli gjethe tek porta”

( Fëmijëri)

”Është gjithmonë një trëndafil,Ndoshta edhe prej reje,

7 Marrë nga linqet e ndryshme në internet.

Ose i bërë nga zëri im.” (

Gjithmonë)

“Një pemë në horizont si një njeri i braktisur....

Kjo pemë ka qenë poet apo vetë Pitagora?

( Metamorfozë)Këto dhe shumë vargje të tjera e reflektojnë atë

që u tha më lartë për poezinë e këtij poeti lirik, me mjeshtri të lartë ideore dhe artistike. Nëpëmjet të larushisë figurative ai e ngre realen në imagjinare- fantastike me shumësi semantike ( shih vargjet e theksuara që paraqesin efekte fantastike, secila e ndërlidhur me domethënien e caktuar tematike). Poeti/ intelektuali i mbyllur dhe i shtërnguar nga diktatura e kohës diku ishte ndërruar në pemë, e cila mbase ashtu do të mund të japte fryte. Një vajzë çeli lule të porta, ndryshe si të shfaqej dashuria? Kush guxonte të qante për të vrarën, përpos një gjethe që bëhet zog e vajton lirshëm...Nëpërmjet fantazisë, por edhe me metaforat e bukura, simbolet dhe alegoritë e shumta arrijnë ta shfaqin komunikimin e lirshëm të autorit me lexuesin dhe paraqitjen e realitetit të kohës diktatoriale, viktimë e të cilës ishte edhe vetë autori.

Te ky punim nuk u ndalëm shumë në detajet e elementeve të trajtuara, ndaj të cilave mund të kemi më shumë interperim të ndërlidhur me ato çfarë thonë studiues të ndryshëm karshi literaturës fantastike. Kjo temë mbetet e hapur për plotësime të mëtejme:

Elementet fantastike te tregimet e Koliqit dhe te poezitë e Frederik Rreshpjas

13


...........................

KORÇA IME !

U veshe sërisht ..,Korca imeMe mantelin e bardhë të nusërisëSi duket sivjet vera po vjenMe hapa të ngadaltë prej bardhësisë.

Endrrat nuk mi ndal dot.., JoBardhësia jote e bukur!Në për rrugët, me kalldrëmEdhe sot ..,Do vrapoj e lumtur

Nuk i tremb manteli jot i bardhëPrnëverë e vonuar,por do viLulet do te celin ..,Me ngadalëDielli vjen me buzëqeshjen e tij.

..O mantel bardha e zbukuruar ,Në cdo rrugic e cep e më cep,Je e do mbetësh e mrekulluar,Parisi i vogel i me të vërtet!

TE DUA

Të gjitha shkronjat e alfabetit Unë,do ti perdor per ty!Po i bashkoj me tonalitetetMe melodin e zemres në poezi

Në çdo rrjeshtë, e të bardhën fletëDo ta shkruaj gjithmonëSe unë me shpirt e zeme e vërtëtJam e do jemë serisht, i njëti përson

Më tremb largesia jote nga një herëSe di ..,A do zgjasë kjo distanc shumë?Sa enderra praneverore që kam thururShpresoj dhe pse jo,ti jetojm ti dhe unë

Do bertas fort sa dhe zëri të ngjiret Se me zë të mekur kam jetuar dhe tani,Ç'do germe që bashkoj te duaBrenda tyrej jam une ,sic je dhe ti! !

TROKITJEN E PRITA NË XHAM

Jeta ecën shumë shpejt ,pa e kuptuarE prisja edhe sot trokitje në xhamUnë të pres, zogu krah shkruar Këngën e rradhës ta dëgjoj ngadal.

Dielli vezulloi ne cdo cepTë prita unë me pa durim,Ti nuk erdhe ,ku ke mbet ?Zërin tend prêt shpirti im…

Po eci e përhumbur, dhe s'të gjejTë kethehem sërisht aty të presMendimet shkojnë e vijn rrotullMe këngën tënde të heq këtë stress.

Tingujt e mahnitshëm të këngësOshetijne, mbi te bukurin xhamTë ndjejë, ja të kam pranë zemrësJe mik i mirë, melidioz, të kam xhan!

GJUHA E ZEMRËS

Po të mbaj edhe portretBrenda zemrës time ,Pikturuar me pika gjaku Ku ndjej dhe ledhatime.

Pranë meje, në cdo moment Rreze drite të më lëshoshTë ndjej edhe në ënëdrrNë parajsë, të më dërgosh.

Të të dalloj mes trokitjeshFjalë të bukura që më thuaNëse i beson zemëes time Ttjeëer njeri thon nuk dua.

Gjuha e një zemre tregonKur dhe zemra tjetër dashurohetSi vetëtimë në shpirt vjenPortret bukurie , në zemer pikturohet.

MIRELA ROPI

14

REVISTA OBELISK

...........................

I VETMI YLL

I vetmi yll që ndriçon për mua,zbukuron agimet e shpirtit tim. I vetmi diell që më ngroh kur dua,i vetmi, që zemrës m'i jep adrenalinë.

Mos u zemro se u bëra xheloze,të dua larg të gjithëve, edhe larg hënës!Vjen e t'i hedh flokët, si tekanjoze,kur shëtit i vetmuar buzë mbrëmjes...

Kur gjumi të zë i vetmuar në qetësi,unë bëhem hënë, vij e të mbuloj. Hijes tënde, unë do t’i bëj shoqëri...jam dallgë-trazuar por...ty s'të trazoj!

ËNDËRR...TË LEXOVA

Sot e putha diellin,thellë e mbajta strehuar në gji.E shtërngova krahëve qiellin, Gjumë s'kishin sytë e mi!

Udhët e zemrës ia tregova,vargu i bëri shumë lutje! Çuditërisht, me diellin shkrova,ai belbëzonte, ik më tutje.

Më përvëloi shpirtin fjalë e tij!Me dhimbje shpirti lotova.Qielli me mua lotonte stuhi.Ah! Ëndërr...mirë të lexova!

DAVA NIKOLLI

PREJ PUTHJEVE! Prej puthjeve shpërtheu diga e mallit!Vërshoi lumenjve të kënaqësisë.Shpirti përpëlitet në dallgë, shijon etshëm çastin e lumturisë.

U zhytëm bashkë,në të rrëmbyeshmin lumë!Është përqafimi që e sjell magjinë,i përmbyt dallgët me shkumë.Është vështrim i syve tanë,që shkëlqen mbi çdo shkëlqim.

Vetëm ai shkëlqim, sa mijëra fjalë e komente thotë! Nga mijëra kilometra larg shkrepëtinë. Para kësaj lumturie është e vogël një botë! Me puthje e ndezëm dashurinë,e me puthje bleruam këtë tokë...

KËSAJ NATE

Mos më bëj të trishtohem! Dua të varem qafës tënde e gëzuar.Kësaj nate të shkurtër shumë, e gjitha më ty dua të mbulohem unë.

Dua të të lidhem trupit si hardhia!Nga adrenalina të përshkohem.Të ndizem flakë nga dashuria,me ngjyrat e ylberit të argëtohem.

Të digjem në afshin përvëlues!Në sekond të më mbulojë dashuria.Bashkë me diellin e ngrohtë rrezatues,të ndizet...të marrë flakë gjithësia.

15


...........................

Në Panairin e librit “Tirana 2015” Libri më

i mirë

16

REVISTA OBELISK

...........................

Malli nuk hidhet Kur bilbili i fshatit e humbi shtëpinë,Në vend të lotimit, zgjedh një violinë.

Gishtat e holluar, kur luante i ziu,Binin përmbi tela, porsi pika shiu.

Violina qante agun nëpër zalle,Në çdo trëndafil, thahej një petale.

- Hidhe violinën, - tha një cinxami, -Ti u trete fare, si pistil i ri. - O zogëth i vogël, ti e kupton xhanin,E hedh violinën, por s’e heq dot mallin.

Në gjuhën time

Macja i tha qenit:- S’të punon “kaptina”Pse hënën e natës E leh me gulçima?!

Ajo s’është e keqe,Si njeh prapësitë.Merr hua nga Dielli,E na jep ca dritë.

- Rri, moj kthetërkeqe,Që rron me thërrime…Unë i them të “dua”,Por, në gjuhën time.

Në Panairin e librit "Tirana 2015" , çmimin "Libri më i mirë për fëmijë 2015" e fitoi shkrimtari Shëlzen Niman Zalli me librin "Kurora me banane" botim i shtëpisë botuese

ADA

17


...........................

Ëndrra e keqe

Ujku e kafshoiGomarin në thembër- Pusho, - tha, - se jeakoma në ëndërr.

Kështu i ka ndodhurdhe kecit te lumi…Dhembja të kalon,kur të të dalë gjumi.

- Të kuptoj, - tha kafsha - Ndoshta gaboj unë… Por, ëndrra e keqe, zgjatka ca si shumë.

Kurora me banane

Dy majmuna ziliqarë,Përmbi zebra, bënin garë.Kush e kush të dalë i pari,Nga zallishta te livadhi.

Në finish, njëra rënkoi,Theu një këmbë, por dhe fitoi.

Dhe majmuni hundënallane,Merr kurorën me banane.

I thotë zebra, - O, majmun,Pse më le përmbys në llum?!

- Rri e qetë, - i flet Giboni -Se të ngre me “vinç”, luani.

Për një vit të vetëm

Ndodhi që një vit, Lajthia s’dha kokrra.Ketrat e vendosën, ta bëjnë copa - copa.

Ia ndezën kurorën, Ia ropën lëkurën,Para njëri tjetrit, Nisën që të mburren.

- Ah, moj e pabesë, Kështu t’a pësosh,Shiko, rrotull teje, Shportat janë bosh!- U rrita të vegjël,- Tha lajthia plakë,-Për një vit të vetëm, Më dogjët në flakë.

Dallëndyshja dhe shiu

Pyet shiu, - Dallëndyshe,Pse nuk do të më takosh?Kur pikoj nga reja gjyshe,Ma e fsheh kupën me zogj.

- Shi tinzar, mbi ura, gjerdhe…S’mund të shitesh si kulaç.

Unë nga balta ndërtoj çerdhe,Ti foletë, i kthen në llaç.

Më le pa ngrënë

Një skifter, sa një gëmushë,E sulmoi gjahun, në tufë.

18

REVISTA OBELISK

...........................

Pëllumbeshat, rreshta - rreshtaU shpërndanë porsi pleshta.

Ndiq këtu, e ndiq atje…Na mbeti sqepi pa gjë.

I tha barku,- O, çapkën,Kur do shumë, më le pa ngrënë.

Dasma e dhelprës

Dhelpra e shkuar në moshë,Sy përtokë e zemërbosh,Rri e prit, te ferrë e kuqe,Por askush se do për nuse.

Thotë gjitonja, - Sa më parë, Letër çoi gjelit beqar.Ndoshta fati vjen me dritë,Do harrohen hasmëritë…

Ftesën mori gjel - kokoshi,E këndoi, sa gjëmoi koshi.- S’mendon keq,”skilja”, e vjetra, Plot kotecin, t’ma mbush dhelpra.

Ku ha edhe dru

Aq u lodh gomari,Nga barra me shqopë.Sa udha përpara,I sillej si rrotë.

E shkarkoi druvari,Dhe e la të lirë.

Ai, vrap na futet,Te gruri i mbirë.

U hodhën të sharat,Mbi kafshën e gjorë,Ndërsa nga parcela,E nxorrën me zor.

Kali u gajas,Nën shalën e veshur,Gati , sa patkonjtë,I ranë duke qeshur.

- A , e di gomar, pse ndodhi kështu?Ka blerim që hahet,Por, ku “ha” dhe dru.

Zëri dhe lahuta

Zëri, lahutës i thotë:-Je e vogël, por çdo mot,Hyjnë tek ti qindra gjëmime,Male, shpata, dyluftime,Me kalorës e dasmorë…Qysh të mban vetëm një dorë.?!

Thotë lahuta ,- O rapsod,Historitë s’më plakin dot.As dhe gozhdën se rëndoj,Por më bëjnë të fluturoj.

Kurora me banane

19


...........................

MetaMorfozë...

As plagë në trup e as virus… Dhe prapë s’di ç’po ndodh me mua! Thërrmohen eshtrat si humus, Gjymtyrët pleksen nëpër xhungla.Si galaktikë gufojnë mushkëritë, Damarët shkojnë përtej lumenjve Dhe brenda tyre, gjaku rrit Të gjitha florat si mëngjese!Në fije nervash, muskuj, shqisa, Nga flokët, poret, gjer te thonjtë, Ndjej tjetër gjë nëpër qeliza, Në ADN kam tjetër kod!Ndërkohë më sulet syri yt, Më shpon në zemër si një plumb... Nga puthja jote po marr frymë, Dhe fryma ime në ty humb!

Bukuri!

Strofë:

Fshihu, bukuri, se m’i more sytë! Eja, kur për veten s’do të kem më nge! Atëbotë në mua, mbilli plagët, yjtë, Dhe më zgjo me hiret, thellë kur të fle!

Antistrofë:

Shfaqu, bukuri, të m’i sjellësh sytë!Të jetë ç’të jetë, ndodhtë këtë jetë!Fiki nëpër mua, plagët edhe yjtë,Të ndizemi bashkë në Flakën e Shenjtë!

DEMIR GJERGJI

“Mjete” shpëtiMi

Tek po mbytej edhe shpresa,Midis dallgësh, përtej miljesh, Shfaqet për shpëtim ujdhesa, Si kurrizi i gamiles.

Kur po i avitej vdekja, Beduinit në shtegtim, Kthehet fryma, trembet etja.... Del oaza si shpëtim!

Ndërsa po më linte jeta,Kur e ndjeva veten bosh,Nga gjoksi yt më foli zemra: Eja, hyr tek unë, të rrosh!

edhe pak

Mos më thirr nga larg! S'ka kund lot të thatë, S'ka as prush në vlagë! Ka veç shpirt në flakë!Mos! Syrin mos ma lag! Le të rroj dhe pak!

20

REVISTA OBELISK

...........................

UNË, TI DHE VARGU

Nuk është çudi të lexojAto fjalë që shkruaj për ditëNë ato rreshta doja ty Të të kisha, por sot s’të gjeta, çudi.

Përse vallë rreshti u transformuaFigurën tënde kush e përpiu Unë të vendosa në çdo fjalë.Të kërkoj nuk je, rreshti nxiu.

O, ndoshta vetë jeta është kështuBrenda saj mban brenga e halleShkruaj, thur më të bukurat poeziKur nuk të shoh, rreshti bëhet fli.

Nuk më pëlqejnë këto vargjeNëse brenda tyre nuk të gjej tyTë pres ardhjen tënde, të shkruaj Ti muza ime, e të gjithave poezi.

Mos më lodh nga pritja e gjatëVargun mos e lër në harresë Brenda rreshtave kurrë mos dilNdryshe vargun do ta bëj legjendë.

16 shkurt 2015

BRENDA SHPIRTIT YJET DHE TI

Një gotë bosh mbaj në dorëNatën pres me yjet e saj ta mbushDua yjet t’i dërgoj tek ti Të të gjej përtej pafundësish.

Gota mbushet, yjet rrezatojnëDhe unë dëshirat e mia shpërndaj Në këtë mbrëmje ku dashuria s’shteronShpirti mban brenda yjet dhe ty.

23 maj 2015

GJENOVEFA MYRTAJ

BULËZ SHIU

Kur unë buzëqesh Ti shiun ma dërgonKërkoj prej tij të mos tundohem Shiu më lan më freskonMbi buzët e mia një bulëz ndalet.

Eja, puthe atë bulëz, është për tyNë mos, do të kthehet në gjakÇ’lëngojnë këto buzë nga flakaPër to një pikëz shiu është pak

Mos ma laj buzëqeshjen me shiMos bëj që ky shi të bëhet valëRrëshqet mbi trup si vesa e luleveDhe pret një dorë përkëdhelje t’i fal

Eja me shiun, shuama zjarrinYjet flakëruar mbi ne të vallëzojnë.

6 prill 2015

IKJE

Vret pritja, po kaq dhe ikjaUdhëtimet herë-herë të trishtojnëMalli që të solli këtu në atdhePa mëshirë larg po të dërgon.

A ka faje kjo botë për mallinSa rrugë njohëm lagur nga lotiUdhëtarë të fatit të marrë mbetëmKujtimet shtrëngojmë si margaritarë.

Meditojmë gjithë mall Si për pritjen dhe për ikjen Kur jemi larg, mendojmë ardhjenKur jemi aty, të ikim duamNga ku mall kurrë s’u çliruam.

Ikje, që nuk njeh arsyeSi pritja që shpirtin mërgimtar vretDhe pa mëshirë zvarrë e heq.

Fier, 25 prill 2015

21


...........................

LEJOMË.

Lejomë të jetoj ditët Që do doja të ishim të dy, Të mendoj sikur, Ja, Ti je aty, Vetëm pranë meje.

Më ler të gënjej veten Të përkedhelem nga ti Me ty të pi e të dehem, Të defrehem.

Më ler, të paktën, të fantazoj Të shkoj, gjer të shoh fundin Vetëm me ty. …se unë e di Nuk mund të ndodhë kështu...

FAP-FAP

Ikën dritat ?-Sa mirë!Ç’na duhen,Më bukur në errësirë.Bota s’na sheh,Bëjmë çfarë të duamPuthemi, ndukemiRrimë përqafuar.Erdhën dritat!Ooo sa inat,,,Si nuk ndenjën dhe pak me gjatë.Sa romantike në errësirë,Do rrinim zgjuar gjer në të gdhirë.

MANUSHAQE TOROMANI

MOS MË BRAKTIS

Çdo çast me ty jetovaNë ëndërr, jetë a fantazi,Asnjë grimë nga mendja S’të hoqaPa ty, nuk munda, Dashuri.Të dua, të dua, të duaMos më braktis.Pa ty asnjë çast nuk munda Ti e di.Këngët për ty i thura,Të kam të përjetshme, Dashuri.

TI NDRYSHOVE

Nëse ti vjen, mua s’më gjen.Do lë fjalë, të të presin mirë,E meriton, a s’e meritonNuk ka rëndësi, tashmë është vonë.Dikur vetë të kam priturTë kam gostitur, sajdisur,E meritoje, është e vërtet.Po shpejt ndryshove, Pse? ...Mik për kokë ke qënë për mua,Të të harroj, tani dua.

22

REVISTA OBELISK

...........................

POEZIA

Më priti gjysmë grua për t’më martuar vargjet.Si qafore prifti qëmton merakun.

Unë s’mund t’i jepem, u jam qepur ritmeve konkrete,që respektojnë limite kërshërish. I them: shko tako Safon, që në vërtetësinë hyjnore lëmon vulën e përjetësisë.Se unë, kur fle, përpëlitjen ma mbulojnë fjalët. Ndihem e rrethuar nga paqe ullishtesh,dhe mendja më shkon në celebrimin që s’vonon.

S’DI PREJ KUJT

S’di prej kujt pres lirimin e kësaj peshe stineplot nyje absurditeti të sekreteve,e rizgjimit të kujtimeve.Po më ka marrë në shenjë dëshpërimie tjerrjes së mendimeve s’i le më vend.

Është bukuri moshe, që në mundësitë e zemrës përplas të vetmen botë të shpresave si trëndafil vjeshte.

Kjo frymëmarrje, kjo liri gëzimi më ngatërron në sythet brenda vetes.Po sythet duhen përkëdhelur, e unë s’kam rreth meje tokë për t’i mbjellë.

PRANVERAT E MAGJISË REALE

Të desha kur ishe prefeksionimi i imagjinatës.Në prekje shumëzoje intuitë,pa zë këndonin pasionet e rëndësisë e dhimbjet në botën e kotësisë.Një botë aq picërrake,sa sot s’duket fare,sepse aty kanë çelur pranverat e magjisë reale.

VETËM E VETËM … PËR ÇFARË?

Nuk do t’ i përkas harresës vetëm e vetëm se u struke nën kufijtë militantë të hijes.

I dënove me kurajo të shpeshtë hidhërimi kujtimet,vetëm e vetëm se lundrim të paqartë, kishe marrë të bëje.

Nuk do të vdes “vejushë” e naivitetit perfektvetëm e vetëm prej frikës së njërës,që dikur i kishe pëshpëritur një përrallë në vesh.

LILIANA SHKODRANI BAÇI

23


...........................

Ajo pjesa e Rrugës së Dibrës prej vetëm njëqind metra e gjatë, nga Hotel Tirana gjer te kryqëzimi me Rrugën e Barrikadave , e cila u mbiquajt marrëzisht Broduej , në fund të viteve gjashtëdhjetë, më shfaqet përherë në ekranin e kujtesës si një dekor i praruar prej një drite të vagullt nostalgjie ...Por kur ndodhem në trotuaret e saj , shoh me trishtim se, kjo copë rrugë e ngushtë, me muret e shtrembër dhe të pasuvatuar të ndërtesave anash , nuk është tjetër , përveçse një karikaturë zhgënjyese e përfytyrimit tim frymëzues...Edhe njerëzit që sillen rrotull aty, apo që hyjnë e dalin nëpër ca restorante të lirë , që të mbysin me erërat e gatimeve, më së shumti janë ata që vijnë në Tiranë për të kryer ndonjë punë të ngutshme.Por, unë, sidoqoftë për asnjë çast nuk harroj të deklamoj se, këtu, njëherësh me të gjithë botën u këndua Rock’n’Roll ! Mapoja e Madhe, (eh, ajo veçse e madhe mund të na dukej atëherë, ndonëse syri ta përfshinte me një vështrim !) është prishur, por bodrumi i saj ; dikur përplot ujëra të pista, është kthyer në një disko, që kumbon së thelli, ndërsa mbi dyshemenë e dikurshme, të betonuar trashësisht tashmë, parkohen ditë e natë, makina luksoze, gjithë reflekse xixëlluese…Por, ku kuptohej Brodueji pa Mapon ?

Ishte pothuaj e pamundur , madje edhe e panatyrshme që, të kaloje aty përpara saj dhe, të mos futeshe brenda. Mapoja kishte dy dyer dhe, ti do të përdorje njerën për t’u futur dhe, tjetrën për të dalë, në varësi të kahjes së ardhjes sate në Broduej. Se për të blerë gjësend, as që bëhej fjalë fare, ngaqë nëpër raftet e reparteve të Mapos, nuk kishte veçse mallra të vjetëruar dhe të padëshirueshëm nga shumëkush, si të ishin skarcitete. Këmishët, pantallonat, apo edhe ndonjë kostum , ne i qepnim privatisht te disa terzinj, që punonin mbrëmjeve fshehurazi nëpër shtëpitë e tyre përdhese nga frika se mos i kallëzonin fqinjët ziliqarë në organizatën – bazë të partisë, apo edhe te operativi i lagjes…Çudi , sesi mbaheshin në këmbë NPV –të ( ndërmarjet e prodhimit të veshjeve) përderisa, edhe fshatarët, kur martoheshin mëdysheshin gjatë, derisa vendosnin përfundimisht të futeshin në një kostum nëpëvë démodé dhe qesharak sa s’thuhet.Kur furnizohej Mapoja me lesh akrilik (pika leshit) , me këpucë njëmijëlekëshe të reja, paksa të përmirësuara në formë, (këpucët e prodhuara në Korçë …) kur furnizohej me sahatë dore , apo me

çorape burrash me ngjyra të çelura , jo me atë të zhvjellën gri - gri të errët që nuk shqitej, ne e merrnim vesh të parët dhe zinim radhë menjëherë , pa i llogaritur favoret që na bënin shitëset , duke na i fshehur nën banak ato që i kërkonim ; kaq e kishim metrin …E pra ; të hyrit në Mapo, ma-gazinën po-pullore, ishte kthyer në një ritual ordiner, gjatë të cilit kalonim minuta e minuta të tëra në sfond të mallrave industrialë, gjithsesi më cilësorë se të dyqaneve të tjerë , duke u ndier të privilegjuar dhe pak më shumë qytetarë, përshëndesnim një e nga një shitëset, që shkriheshin në muhabet tetë orë rresht, apo edhe i vareshim ndonjerës mbi banak, sipas lidhjeve intime…E dinim përmendsh gjithçka kishte nëpër vitrinat e Mapos, a thua se ato çka ekspozoheshin aty, ishin objekte të çmuara muzeale që nuk lëvizeshim e nuk lëvizeshin prej vitesh, madje, edhe çelësat e këtyre vitrinave, nuk i mbanin shitëset e Mapos, por ata specialistët, Mali me Zinën, që ishin caktuar enkas për të zbukuruar anekënd vitrinat e Tiranës së atëherëshme…Dua atë stofin polak, mund t’i drejtoheshe, fjala

RRUGA E DIBRES OSE

BRODUEJ

Tregimi

Konstandin Dhamo

▼

24

REVISTA OBELISK

...........................

vjen shitëses, atë stofin blu, që është shpalosur ja atje në vitrinë. Ç’thua, do të mbetej pa mend ajo, duke të të gjetur njëherësh fajtor; vitrinat nuk prishen, e di ti këtë, apo kërkon, që të huajt që vizitojnë Shqipërinë, të deklarojnë me zell n’ato vendet e tyre kapitalisto – revizioniste, se në atdheun tonë dyqanet janë bosh ? Me se ta zëvendësoj unë pastaj atë stof që e dashka patjetër zotrote..? Kësisoj, e kush nga ne mund ta harrojë ariun e bardhë prej alabastre, emblemën e vërtetë të Mapos; motoçikletën e kuqe Jawa, televizorin sovjetik Record, biçikletën sportive Favorit, apo këpucët Bata, ngjyrë portokalli, që kushtonin sa një rrogë e mirë pesëmbëdhjetëditëshe?Secili prej këtyre objekteve ishte unikal dhe kishte pakëz ngjyrë, por mbi të gjitha , ishin edhe produkte importi, paçka se nga Lindja.E pra, në përgjithësi, veçse hynim e dilnim nga Mapoja dhe, ngaqë e lypte kryerja tërësisht e ritualit, pyesnim si somnambul herë pas here: a pritet të vijnë çorape bezhë, apo me rombe ? Po poliester, po terital, apo këpucë me majë ? (po gopi i s’atëme ? ) Megjithatë, me ato veshjet që i qepnim privatisht nëpër zanatçinj, qëllonte të bëheshim më qesharakë nga ç’do të bëheshim me konfeksionet standarde NPV...Por ne shkruanim poezi atëherë, sapo kishim filluar të botonim dhe, ishim të gëzuar dhe entuziastë, paçka se na mungonin dhe na i ndalonin shumë gjëra.Më tej ?Rreshti i dyqaneve që vazhdonte menjëherë pas Mapos,gjithashtu është rrafshuar dhe, nuk është më ajo rrojtorja, me gazetat e ditës mbi tryezën e mesit, me shishkat e livandës dhe brisqet vetëtitës të rrojës, me letërngjitësen e mizave ndanë llambës në tavan dhe radion

e potershme të stërvjetër Philips, që ndizej e fikej vërtet me një të rënë me grusht, prej së cilës, të shtunave dhe të dielave mund të ndiqje i përndezur komentet e ndeshjeve të futbollit, apo edhe radiopostën me këngë dashurish të pikëlluara, apo, e kundërta, edhe me këngë për stakhanovistët , brigadierët dhe shoferët garipa të Skoda-ve...Nuk është më, sigurisht, as pastiçeria me tortat tërë shkumë të piksur dhe aparatin e famshëm Cattabriga, i mbetur që nga koha e Italisë, i cili centrifugonte dhe ngrinte kremin e akulloreve; nuk është me as ajo peshorja publike, tek ai cepi i vogël bosh, mes dy rreshtave të dyqaneve, peshorja me fotografitë bardh e zi të artistëve, të kapura përpara dhe gruaja me të zeza, që rrinte pas më këmbë dhe nuk të thoshte sa kilogramë rëndoje, por të linte ta shikoje vetë se në ç’numur ndalte shigjeta. Nuk është më as ëmbëltorja me sheqerka dhe karamele, me bonbonet, ku shisnin dy vëllezërit faqekuqë, tullacë dhe të shkurtër, të cilët, ngaqë buzëqeshnin tërë kohës , dukeshin si të sheqerosur edhe vetë.Nuk është më as...O, po ajo rrugë atëherë quhej Broduej dhe, ata që e pagëzuan kësisoj, e kishin parë origjinalin e famshëm njujorkez veçse fshehurazi nëpër filma; sepse, po të qe se, do të kishin shkelur vetë atje ( atëherë kjo as që përfytyrohej ) nuk do ta kishin huazuar emrin e asaj rruge, ku mesa dukej jetohej ashtu siç dëshironin dhe ëndërronin ata. Prekja fizike e realitetit do t’i kish penguar dhe frenuar të fluturonin në qiell të fantazisë .Tani në vend të të gjithë këtyre dyqaneve panoramikë është ngritur një mur i hirtë prej blloqesh betoni, që rrethon përmbyllshëm gropën e stërmadhe, së cilës i mbeti emri Gropa e Ajdin Sejdisë. Pijanecët, travestitët dhe kalimtarët e

devotshëm nuk harrojnë asnjëherë të shkarkojnë shurrën bregut të lartë të asaj grope, aty, ku kanë sajuar një të çarë, duke shkëputur ca blloqe dhe, kësisoj, kjo gropë, është kthyer në një moçalishtë kutërbuese, përplot plehra, ferra, llum, mushkonja sulmuese që për kontrapunkt, hehe, ka edhe një mimozë të mbirë në skaj, e cila tek çel gjithë dritë të artë e të bukur, sfidon e injoron tërë ndyrësitë përreth.Po stenda e lartë aty ndanë murit, stenda joshëse, me projektin e Sheratonit që do të ngrihej madhështor përplot reflekse qiellore të shpërthyera në sipërfaqet e qelqta dhe të pjerrëta të fasadave të tij ? O, stenda sakaq është shqyer padrejtësisht nga era dhe shirat, nëmos nga ndonjë broduejs i paepur që s’do ta duronte dot një ndërtesë të stërmadhe në atë rrugë...Por ne shëtisnim pothuaj çdo mbrëmje në këtë rrugë dhe, në sfondin e vitrinave, mes njerëzve të shumtë në trotuaret e ndriçuar me llamba neon, për të cilat asokohe kishte mjaft këngë festivalesh , ndiheshim edhe këtu ca më tepër qytetarë, si edhe në mjediset e Mapos, madje na pëlqente ta luanim pak edhe snobin, edhe dashnorin e përvuajtur romantik; ç’e pyet...Ato femrat që zinin vend në ballkonet mbi trotuar, të shtëpive të tyre, në ballkonet me kangjellat gjithë motive florale, ndiqnin me kërshëri xhiron poshtë në Broduej , si të ishin në ca lozha të rehatshme të parisë. Por, kur dëshironin të takonin dikë, apo thjesht ta përshëndesnin provokueshëm, zbrisnin nga ballkoni dhe, mungonin aty për disa çaste. E gjitha kjo lëvizje, të sillte ndër mend ata spektatorët që ngrihen nga vendi dhe nxitojnë të takojnë aktorët, apo këngëtarët që japin shfaqjen e rastit...Eh, i njihnim të tëra ato femrat, që

RRUGA E DIBRES OSE BRODUEJ

25


...........................

konsideroheshin broduejse të vërteta. Në përgjithësi, iu përkisnin familjeve të mira ( të mira, në kuptimin, që kishte kjo fjalë në vitet e diktaturës: d.m.th. familje që e përkrahnin pushtetin popullor, duke pasur në gjirin e tyre, mjaft komunistë…) dhe, shteti kësisoj, deri në një farë mase, e mbyllte njerin sy dhe njerin vesh, kur ato sfilonin trotuarit me një model të ri minifundi, apo çizmesh të gjata me tokëza metalike, të dërguara, sigurisht, nga ndonjë ambasadë shqiptare diku n'Europë, tek e cila punonin t’afërmit e tyre…Por kishte edhe pinjollë që iu përkisnin familjeve të prekura politikish , familje me prejardhje tregtarësh, apo pronarësh të mëdhenj tokash, familje, burrat e të cilave ishin rreshtuar gjatë Luftës në krah të ballistëve, familje me shkrimtarë apo inxhinierë disidentë, të cilave ua kishin hequr disa të drejta qytetare, si për shembull, arsimimin e lartë, punësimin nëpër dikastere, apo në poste drejtuese dhe, në disa raste, edhe në heqjen e së drejtës për të votuar…Këta të rinj të këtyre familjeve të prekura, në përgjithësi , ishin më kurajozë sesa ata të famijleve të mira dhe, e tepronin ca më shumë në ekstravagancë. Diktatura, sidomos në vitet, kur zbutej njëfarsoj lufta e klasave, i shpërfillte këta pinjollë duke i lënë ca si mënjanë; po kështu edhe shoqëria, të paktën në vështrim të parë …Disa nga femrat e këtyre familjeve me njollë (përdorej rëndom edhe fjala cen) përfaqësonin broduejset më të forta; ato e hapnin xhiron dhe, po ato e mbyllnin. Sigurisht që ky orar i hapjes dhe i mbylljes së kësaj xhiroje, nuk ishte i afishuar mbi ndonjë fasadë ndërtese, apo mbi xhamin e ndonjë zyre, sepse, sigurisht që për këtë orar, nuk ishte marrë një vendim i shprehur gojarisht apo i hedhur me shkrim dhe i firmosur në një takim rastësor, apo të qëllimshëm, diku në ndonjë kafene, apo në ndonjë shtëpi tiranase me oborr dhe pemë; këto femra e ndjenin instinktivisht së brendshmi se, kur duhej të fillonte xhiroja dhe, kur duhej të mbaronte, në varësi të ditëve, muajve, apo stinëve. Pasditja , për shembull, në nëntor, apo dhjetor ishte aty rreth orës pesëmbëdhjetë, ndërsa mbrëmja rreth orës tetëmbëdhejtë. Në pranverë këto orare shtyheshin paksa, por në verë, pasditja fillonte vonë, kurse mbrëmja ende më vonë, kur ajri freskohej ndërkohë dhe, yjet në qiell ishin të ndritshëm dhe të mëdhenj…Të gjithë ne, të paguximshmit, i admironim për veshjet dhe këngët e reja të Elvis Preslit, apo të Bitëllsave, që ata dhe miqtë e tyre të ngushtë i mësonin dhe i këndonin të parët.I admironim për atë pak Europë të brishtë dhe lehtësisht të prishëshme që shpërndanin, por trembeshim për ta, sepse, jo rrallëherë qëllonte që i internonin familjarisht një të gdhirë…

Sepse e dinte shteti totalitar; një palë pantallona pak centimetra më të gjera poshtë dhe një fund pak centimetra mbi gju, nuk ishin kurrsesi punë kalamajsh .Këto centimetra, qindra kilometra hapësirë lirie drejt botës do të kërkonin ! Por vazhdonin të tjerët. Më me këmbëngulje …Me indiferencën dhe shpërfilljen sfiduese që tregonin ndaj turmës llafazane dhe rrezikut të pandarshëm, këto femra dhe këta djem ekstravagantë se ç’i përndizte një pluhurizë meteorike kur shfaqeshin në trotuaret e Broduejit; kur zhdukeshin , fillonin legjendat urbane, me ato lloj të vërtetash që i nevojiteshin kësaj gjinie krijuese orale…Sot, ato pulpat e bardha të shndërruara në dritë, ato gjunjët e lëmuar, që përthyeshin hijshëm përgjatë ecjeve provokuese dhe krenare të këtyre femrave, dhe ato minifundet që na shqetësonin dhe na prishnin gjumin, na vegojnë përpara syve, nëpërmjet një këndvështrimi monumental !Këta të rinj që veshën të parët xhins dhe, këto të reja që mbajtën të parat minifund, shkelën vërtet mbi të njëjtën rrugë, që shkelën edhe turmat, por ata me rebelimin e tyre, na emancipuan së pari ne, pastaj vetveten. Broduejsat edhe emrat i kishin të tjetërllojtë, a thua se ata që ua kishin vënë, prindërit apo kushdo tjetër, ta kishin parashikuar që atyre, atje te trotuaret e Rrugës së Dibrës, që u kthye në një institucion avanguarde, nuk do t’ju shkonin fare emrat e sajuar të komunizmit, të përzier me ato të gjeneralëve rusë, apo udhëheqësve të revolucionit proletar të tetorit...Por, ku janë sot ? Midis nesh janë, por heshtin me modesti.I kujtojmë ne, i kujtojnë të gjithë , madje edhe ata që i urrenin, edhe ata që i kishin zili, edhe ata që i denonconin !Eh, ne shkruanim poezi atëherë, kishim filluar të botonim dhe ishim të papërmbajshëm dhe entuziastë. Shkruanim për aksionet e rinisë, për elektrifikimin e atdheut dhe, për dashurinë, aq sa na lejohej, ashtu siç na lejohej.Shkruanim edhe për një gjethe vjeshte që dridhej n’erë, edhe për një flutur që fërfëronte krahët mbi luadh,apo për një plep puplor fluror, por sakaq duhej të shkruanim edhe për një kishë apo një xhami që transformoheshin dhunshëm në depo pesticidesh ose armatimesh.Në gjimnaz punët i kishim keq e mos më keq. Merrnim shumë mungesa dhe, mësuesja e letërsisë, në vend që të na inkurajonte dhe, të mburrej gjithsesi me ne poetët e rinj, që botonim deri edhe në organet letrare të Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve, gjente çdo herë një pretekst për të na nxjerrë jashtë nga klasa, ngaqë nuk na duronte dot…Nëpër redaksitë e gazetave, na këshillonin tepër

▼


26

REVISTA OBELISK

...........................

seriozisht që të ruheshim nga ndikimet e letërsisë dekadente perëndimore dhe nga ajo e disa shkrimtarëve vendas, të cilët qarkullonin ende të lirë, për shkak të zbutjes së luftës së klasave . Gjithashtu, që të arrinim të krijonim me partishmëri sa më të lartë, nevojitej të demaskonim pareshtur të ashtuquajturën romatikë të vagabondëve, që i joshte tinëzisht të rinjtë pa përvojë…Kanë mbetur pa u prishur ende te Rruga e Dibrës edhe Hotel Vjosa, që është restauruar dhe, për rrjedhojë, ka ndryshuar pamjen plotësisht, por edhe Hotel Valbona, në skajin tjetër të rrugës, i cili zihej shpesh nga sportistët e skuadrave udhëtuese, por tani aty, ka zyrat e saj një kompani e fuqishme sigurimesh. Nuk është prishur gjithashtu as dyqani ushqimor i Çakmixhianëve, që ua shtetëzuan menjëherë pas çlirimit, por që çifti i plakur armen, që e lejuan të punësohej në ish pronën e tij, e harronte herë pas here këtë fakt dhe, rropatej ditë e natë , duke iu shërbyer klientëve me mirësjellje të tepruar dhe, duke e furnizuar dyqanin çuditërisht me produkte që nuk i gjeje asgjëkundi tjetër.Jo më kot, ne zinim radhë te ky dyqan, që të blinim një çikë verë të mirë për natën e Viitit të Ri dhe, atëherë kujtoheshim t’i thoshim njeri – tjetrit se, sa shumë tregtarë armenë ka pasur në Shqipëri: Çakmixhianët, Asakjanët,Johenexhianët…Aha; patjetër që ka mbetur pa u prishur edhe pallati i ashtuquajtur me kutiçka , që dikur kishte ballë për balllë Mapon e Madhe. U quajt qortueshëm dhe fyeshëm pallat me kutiçka për shkak të fasadës së tij me ballkone –lozhë së mbrendshmi, të alternuar me ballkone po të mbyllur, por të nxjerrë me të gjithë vëllimet e tyre ritmike jashtë vertikalitetit të ndërtesës.Shumëkush e quante edhe pallati me kubikë, fjalë aq shumë e përdorshme aso kohe, për shkak të huazimit të metodës kineze të mbjelljes së misrit me kubikë. Kjo ngrehinë u kritikua ashpër pra, dhe u quajt zyrtarisht moderniste; si e tillë edhe kostoja e ndërtimit i kishte dalë detyrimisht e lartë dhe arkitektin, i cili ishte njëherësh edhe piktor i kritikuar gjithashtu, po për modernizëm, gjetën rastin ta demaskojnë përfundimisht dhe ta fusin në burg…Megjithatë, edhe në një pallat të damkosur nga Partia, mund të jetohej për mrekulli, aq më tepër që, ngrehina në fjalë, ndodhej në qendër të Tiranës. Kështu, të parët që u ngutën të përlanin një apartament konfort aty ishin zëvendësministrat e brendshëm dhe të mbrojtjes, poetët dhe kompozitorët komunistë, që thirreshin rregullisht në zyrat e Komitetit Qëndror, për t’u njohur me direktivat e freskëta të Partisë dhe, për të marrë porositë për këngët dhe poemat e reja me frymë revolucionare, që duhej t’i kishin gati, sa herë

që afronin jubiletë e themelimit të Partisë, apo jubiletë e çlirimit të atdheut…Te kafeneja gjithë dritë, që u hap poshtë këtij pallati, filluan menjëherë të takoheshin poetët me njeri – tjetrin. Deklamonin vargjet e tyre, shanin ata që mungonin dhe, pinin fërnet, aq në modë asokohe…Sakaq, na ktheheshin ne, fringove, që na ftonin gjithmonë për të na qerasur, kur merrnin honoraret më katërmbëdhjetë, apo më njëzetetetë të çdo muaji, duke na porositur me dashamirësi të vërtetë: hë, ç’prisni ende; përgatiteni për botim librin e parë; kaq cikle me vjersha sa ç’keni botuar ju, përmbyllet një vëllim dhe bëheni automatikisht kandidatë, por përse jo, edhe anëtarë me të drejta të plota të Lidhjes...Dhe, ashtu ishte; me nga një copë letre në dorë, të mbledhur tubë, ne shkonim herë pas here te redaksia e Gazetës Drita, apo e revistës Nëntori, që ndodheshin te vila e rrëmbyer e Musa Jukës, ministrit të brendshëm të Mbretërisë, vilë gjithë lule dhe pemë, në një rrugicë tipike tiranase, ndanë Broduejit.Që nga shtëpia ime dhe, e shokut tim të pandarshëm, mund t’i bije shkurt për të vajtur te këto redaksi, por ne,asnjëherë nuk shkonim atje pa u futur më parë në Broduej; përndryshe, do të na dukej sikur linim pa kryer një proçes teknologjik…Por në anën tjetër të rrugës, nuk është më as ai dyqani i vogël i luleve, as libraria me atë libraren e bukur, përgjithmonë me një jakë të bardhë përreth qafës së pjerrët, femra me histori, që i vareshim të gjithë në banak; nuk janë më as të dyja birraritë, e ngjitura njera pas tjetrës, as sallameria, e vetmja e këtij lloji n’atë kohë, në të gjithë Tiranën, as dyqani ku riparoheshin këpucët e mjera, nuk është më as ai prej vetëm një metër katrorë, ku priteshin rripat e orëve, as ai tjetri, përsëri sa një vrimë ku bëheshin me dru shqope xhibukë të stërgjatë dhe të ngjyrosur, që i rrëmbenin turistët gjemanolindorë… Eh, por nuk është më as qebaptorja me piper të kuq dhe me tym duman, ku piqeshin bërxolla dhe qofte me mish prej vërteti dhe, ku pihej birrë me krikëll të madhe , hipur mbi fuçitë prej druri; as ajo libraria tjetër, në qoshe, s’është më, ajo që u quajt Flora, sipas emrit që paskej mbajtur gjatë viteve të Luftës, kur strehohej ilegali Enver Hoxha dhe ku, gjersa u mbyll më nëntëdhjetën, u shitën veçse veprat e tij të pambarueshme…Nuk janë më as ato pellgjet e përhershëm në asfalt, që formoheshin nga shirat, apo nga larja e rrugës nga makina, pellgjet e kaltër me ndonjë re të bardhë si sy të mirë, mu te hyrja e rrugicës që të shpinte te Kinema 17 Nëntori. Sado kalimtarë që të kishte Broduej, merrej vesh menjëherë, kur mbaronte ndonjë seancë filmi, sepse nga rrugica, vërshonte një luzmë e dendur njerëzish, e


27


...........................

mbërthyer ende nga mbresat e filmit. Atëherë, kinemaja me ekran të gjerë dhe me ngjyra, të cilat i mungonin aq shumë jetës sonë, kishte një ndikim të fortë frymëzues te ndjekësit e saj. Kur u luajt filmi Ursus, Tirana u mbush përplot me ursusë me muskuj të gufuar që çapiteshin të ngrefosur; kur u luajt Tre Mosketjerët, u mbush me ca biçimë mosketjerësh që qarkullonin tre e nga tre, të gatshëm për zënka, ndërsa kur u shfaq filmi trallisës Helena e Trojës, u mbushën rrugët me helena, aqsa edhe jevgat i zverdhën leshrat…Krahas këtyre, lavdi Zotit, shfaqeshin edhe filmat më të mirë të verizmit Italian, që ne i konsideronim leksione të vyera, aq më tepër që zëvendësuan vërshimin e kinemasë sovjetike, rumune, bullgare etj, që na kishin ardhur në majë të hundës me atë moralin e tyre të pamoralshëm…Sikur të kishim pasur edhe ne një verizëm shqiptar në kinematografi dhe letërsi !Eh, ne shkruanim poezi, kishim filluar të botonim dhe, një ditë, një ditë të ndritshme me diell të përmalluar vjeshte, na dhanë edhe honorarin e parë, ndonëse sipas një rregulli , jo sipas një ligji të shkruar, nxënësit nuk duhet të paguheshin.E morëm gjithë kënaqësi, lamë me një gjest kalorsiak edhe bakshishin tradicional, aq të ndaluar dhe të dënueshëm formalisht dhe, përmes ngazëllimit, kuptuam se, kishim bërë një hap përpara…Takuam miqtë tanë të përhershëm, poetët e afirmuar dhe iu thamë: pini ç’të doni nga ne; sot morëm honorarin e parë…Ishim te lokali poshtë pallatit me kutiçka dhe, njeri nga poetët, që e thërrisnin me nofkën student i përjetshëm, filloi të na recitonte gati përvajshëm vargje të Eseninit; po ç’të Eseninit ! Vargjet e tij recitonte, vargjet e tij, por edhe vetveten, e quante një Esenin të ardhur së dyti në këtë botë,:Ike mike dhe s’e vrave mendjenKë le pas të vuaj i pashpresë...Sakaq, e pinte fërnetin si të ishte lëngu më jetëdhënës në botë dhe shkrehej: si ta lë unë or’miq Qytetin Studenti, si ta lë ! Si t’i lë dritaret me ato fytyrat e vajzave që çuçurisin e të ngacmojnë me vështrime! Mua, edhe të linjtat që nderin ato jashtë parvazit, mbathje këmisha reçipeta, më çmendin dhe më ndezullojnë! Ah, ike mike... Po drurët tutje, ku humbim netëve dhe bëjmë dashuri mes aromës së pyllit ? Hë, flisni, mos më rrini si guhakë! Këta dy djemtë janë tiranas, e megjithatë vijnë me qejf e na shoqërojnë, gjer lart te konviktet. Po rrugët e Tiranës si t’i lë ? Po Broduejin, po shkrimtarët, me të cilët piqem këtu sa herë dua? Tetë vjet do ta bëj fakultetin , tetë vjet! Medet, që s’lejohet më shumë ! S’kthehem më në provincë, jo...

Eh, ike mike...Në fund të përvuajtjes poetike studenti i përjetshëm, duke rrotulluar nëpër duar gotën e fërnetit për ta xixëlluar me reflekse kundërdrite na porositi me seriozitet solemn: më kujtoni, kur të dalim që këtej, të shkoj te Mapoja, sepse dua të shihem pak te ato pasqyrat e kristalit. Të tregojnë të pashëm ato; pa le kujt pasaniku do t’ia kenë zhvatur. Mbase shkrihet me fytyrën time imazhi i ndonjë bukurosheje që do të jetë parë gjatë në ato pasqyra magjike; eh, ike mike...Sot, me ndihmën e kujtesës sime, ndërtesat që nuk ekzistojnë më, mundem t’i vendos saktësisht një e nga një, aty ku ngriheshin vite më parë, mu si në një film multiplikativ...Veçse, përsëri do të zhgënjehesha tek do ta përfytyroja këtë rrugë, pavarësisht frymës së ëmbël dhe psikologjisë së heroizmit romantik që ta nxit nostalgjia, dhe të bën ta pëlqesh çdo të keqe të së kaluarës, pa le, të mirat e saj...Atëherë, përse u përqëndruan te Rruga e Dibrës broduejsat, dhe jo, fjala vjen, te Bulevardi Dëshmorët e Kombit?Eh, ai Bulevard, së pari nuk ishte aspak intim, cilësi që nevojitej për të qenë në vëmendje, por mbi të gjitha tek ai, në të dy krahët, ndodheshin rresht tërë ministritë e qeverisë, prej të cilave dilnin urdhërat për dënimet më vdekje, për dëbim – internimet; urdhrat kundër modës dhe shfaqjeve të huaja, trendit misionar të broduejsave. Kështu që ç’të donin ata te ai bulevard, ku syri i shtetit të vëzhgonte drejtpërdrejt ? Vërtet aty ndodhej edhe Hotel Dajti, me tavernën joshëse, që buçiste tërë natën, me parkingun plot makina të modeleve të fundit dhe, me të huaj që sillnin pakëz Europë të parfumuar, por ku afroheshe dot aty? Madje, as kryet s’e ktheje dot n’atë krah, sepse rojat do të të vëzhgonin me dyshim…E pra, i ftohtë ai bulevard, i rëndë dhe protokollar.Ndërsa te Rruga e Dibrës, broduejsat që mbrujtën tharmin e rebelimit, ja ashtu paqësisht dhe artistikisht ,ndaj atij standarti shterpëzues dhe mërzitës të socializmit, ndiheshin më të sigurt dhe të ngjeshur me njeri – tjetrin, tek lëviznin në atë peizazh lirik urban me ngjyra të hareshme dhe dritë që përhapej gjithë ledhatime...Te Rruga e Dibrës, që u mbiquajt marrëzisht Broduej, në fundin e viteve gjashtëdhjetë, trishtohem tashmë, kur kaloj. E rënuar është ajo, dhe e braktisur, por unë sidoqoftë, nuk harroj për asnjë çast të deklamoj:Këtu, njëherëshMe të gjithë botën U këndua Rock’n’Roll! 1999


28

REVISTA OBELISK

...........................

Në gjuhën shqipe, si njëra ndër më të vjetrat e më të mëdhatë të kontinentit, të cilën Kadareja e radhit madje ndër 10-12 gjuhët më të rëndësishme të rruzullit tokësor, ose njëra ndër “3 gjuhët më të vjetra në botë” – fakt të cilin e sjell gazeta prestigjioze amerikane “New York Times”1, vazhdojnë të hyjnë e të përdoren, përditë e më tepër vistra fjalësh të huaja – të panevojshme, të shumtën, nën ndikimin e procesit të demokratizimit të shoqërisë, të globalizimit gjuhësor, të zhvillimit marramendës të teknologjisë: interneti, telefonia celu-lare, programi satelitor, rrjetet sociale, por edhe për shkak të një snobizmi intelektual që ne shqiptarët e kemi aq shumë për qejfi.

Kërkesa që shtrohet sot për ta thelluar e zgjeruar më tej veprimtarinë për pastrimin dhe pasurimin e gjuhës letrare e për ta mbrojtur atë nga huazimet e reja të panevojshme, ose edhe për t’i përdorur në frymën e shqipes disa nga ato huazime të cilat i duhen shqipes, është plotësisht e përligjshme. Bindja për këtë na shtohet edhe më, kur dihet se shkrimtarë e studiues tanë të Rilindjes e në vijim, që në kohët e tyre, shumë fjalë i përdorën shqip, ose duke ua përshtatur gjuhës shqipe.

Ndër të parët që tregoi dashuri për pastërtinë dhe pasurimin e gjuhës sonë, Çabej përmend mjeshtrin e dorëmbarin e gjuhës sonë, Naum Veqilharxhin, i cili u përpoq, për aq sa mundi, ta spastrojë gjuhën nga fjalët e huaja, por edhe ta pasurojë me fjalët: fletore, kamës, mësim, padije, shënim, shumicë, thelloj e ndonjë tjetër; punë që do të vazhdohej nga babai i gjuhës shqipe, Konstadin Kristoforidhi, me fjalët: fushatë, hierore për "tempull", jetëdhënës, ligjdhënës, ndërgjegje, pikë, presë, theks, zanore...; Naim Frashëri me fjalët: dëgjim, gjithësi, hapësirë, papunësi, i përjetshëm, vetëdije, vjershëtor...; Samiu me caqet (termat) gjeografikë e administrativë: lindje, perëndim, jugperëndim, veriperëndim, mesditës për "meridian", pastaj fjalët: kryeministër, qeveritar;

1 New York Times, Shqipja në mesin e tri gjuhëve më të vjetra të botës, http://www.bota.al 29.8.2014.

termat gjuhësorë: abetare, nyjë, njëjës, shumës, rrokje, i shquar, i pashquar etj.; e para tij edhe Jani Vreto me termat gjuhësorë: rrënjë, emër, përemër, folje ndihmëse...2

Profesor Çabej vlerësonte edhe detyrën që Luigj Gurakuqi u vë lëvruesve të gjuhës, të cilët duhet ta kenë për obligim që "skajet (termat) e përgjithshme t'gjith degëve t'dijes, qi janë pothuaj gjithnjë ndër t'tana gjuhët…kena për t'i marrë edhe na…fjalët e skajet e tjera kena për t'i trajtue vetë tuej i ba me rrjedhë prej rraje shqype". Nuk mund të harrohen ndihmesat dhe përkushtimi i prof. dr.Aleksandër Xhuvanit, i cili "i kushtoi gjithë jetën e tij detyrës së madhe të pastrimit të gjuhës prej fjalëve të huaja e të pasurimit të saj me fjalë vendi"3, mund ky i kurorëzuar më vonë me botimin e vëllimeve "Studime gjuhësore" (1956) dhe "Për pastërtinë e gjuhës shqipe" (1960) etj.

Për këtë punë aq të madhe e kombëtare, përmendim edhe të palodhshmin Thimi Mitko, i cili me gjithë shpirtgjerësinë e tij ndaj fjalëve e shprehjeve të huaja, duke shfrytëzuar pasurinë e madhe të shqipes, ngjyresat dhe shprehësinë e saj – nga mbarë atdheu, bëri zëvendësimin e disa fjalëve të huaja me neologjizma që i krijoi vetë, në mbështetje të natyrës së gjuhës sonë, si fjala vjen: ditëtore (për gazetën), qindore (për shekull) etj. Ai, nga keqrrdhja që kishte ndaj vërshimit të fjalëve të huaja, në letrën që i dërgonte Dhimitër Kamardës, shkruante: “Fjalët turqisht, arabisht, sllavisht, etj., që kanë hyrë fshehurazi në gjuhën tonë, janë krejt të tepërta, të pavolitshme e keqtingllonjëse. Prandaj fjalë të këtilla, të një origjine të huaj populli shqiptar duhet t’i hedh poshtë, sepse jo vetëm krejt të tepërta dhe vrasin veshin, po edhe bastardojnë gjuhën.4

Nocionet e reja, fjalët e reja, togfjalëshat,

2 Prof. Eqrem Çabej, Për pastërtinë e gjuhës shqipe, "Rilindja", 12 maj 1979, faqe 14.3 Prof. Eqrem Çabej, Po aty, 4 Rexhep Qosja, Historia e letërsisë shqipe (Romantizmi II), Prishtinë, 1984, faqe 261.

VEPËR E RËNDËSISHME PËR MBROJTJEN

E GJUHËS SHQIPEGjovalin Shkurtaj, “Urgjenca gjuhësore” (Fjalorth i barbarizmave dhe huazimeve të zëvendësueshme me fjalë shqipe)

29


...........................

terminologjitë që krijuan rilindësit tanë “shënojnë fillimin e krijimit të gjuhës diturore shqipe, si pjesë përbërëse e gjuhës kombëtare letrare” (R. Qosja).

Se si duhet mbrojtur gjuhën shqipe nga fjalët e huaja e të panevojshme, është folur e shkruar edhe më parë, kurse vepra në dorëshkrim “Fjala shqipe në vend të fjalës së huaj (Fjalorth i barbarizmave dhe huazimeve të zëvendësueshme me fjalë shqipe) e akademik Gjovalin Shkurtajt, vetëm sa, dhe një herë, na kujton të vëmë gishtin në tëmth për të vlerësuar qëndrimin tonë ndaj kësaj ngrehine e shenje kombëtare. Këtë mendim tonin e përligj edhe konstatimi i vetë autorit të dorëshkrimit kur thotë: “Fjalorthin e barbarizmave...”, po ua vëmë në dorë të gjithë atyre që dëshirojnë të jenë jo vetëm shkrues me mëtime, po edhe mbrojtës të pastërtisë e pasurimit të gjuhës shqipe.

Derisa dje problemet i kishin me huazimet e turqishtes, sllavishtes, greqishtes, italishtes, si shprehje të sundimit të gjatë (osman) ose të fqinjësisë me gjuhët e atyre popujve (sllavë, grek, italian), tani, kur anglishtja si gjuhë e madhe ka marrë statusin e gjuhës së dytë të mësimit në shkollat tona, e mira ose edhe e keqja na vjen nga kjo gjuhë.

Se ç’pushtet ka fituar anglishtja në kohën tonë dhe ç’hapësirë ka pushtuar kjo gjuhë e madhe, e dëshmon jo vetëm ndikimi nëpërmjet internetit, po edhe rrethana se kjo trysni e gjuhës angleze nuk ndodh vetëm te popujt e vegjël, ku mund të radhiten edhe shqiptarët. Natyrisht, të vegjlit janë më të rrezikuar e gjuha e tyre më pak sfiduese ndaj huazimeve të tilla. Aktualisht, nga afro 7 mijë gjuhë të ndryshme5, gjysma prej tyre është duke u përballur me rrezikun e zhdukjes, e kjo po ndjehet e do të shprehet edhe më tepër sidomos me afirmimin e pse jo edhe hegjemonizmin gjithnjë e më të madh të gjuhës angleze, në radhë të parë përmes globalizimit gjuhë sor.

T’i kthehemi dhe një herë çështjes së shtruar. Në dorëshkrimin e veprës së tij, akademik Gjovalin Shkurtaj, ka paraqitur një numër huazimesh që kanë një përdorim më të dendur, sidomos në gjuhën e shtresave të intelektualëve, nxënësve, studentëve, gazetarëve, publicistëve etj., të cilët janë në kontakte më të shpeshta përdorimi me anglicizmat, të cilat, si të thuash i kanë “në majë”të gjuhës.

Përhapja e fjalëve të huaja, dhe sidomos e

5 Nuk mund të thuhet me saktësi se sa gjuhë ka sot në botë. Sipas revistës prestigjioze Etnology (Ethno logue), të botuar nga Instituti i Gjuhësisë SIL International, thuhet se më 2001 në botë kishte 6703 gjuhë të gjalla.

anglicizmave, është një konstante, në veçanti, në formimin e ligjërimit rinor. Përdorimi i kërkuar i huazimeve angleze bën të lindë te të rinjtë bindja e të qenit më të përparuar sesa shtresat e tjera të shoqërisë dhe kjo bindje forcon shansin e solidaritetit midis tyre dhe ndjenjën e identifikimit (E. Radke) e këtu qëndron edhe problemi më i madh “i ndotjes” së gjuhës, në një të ardhme jo të largët.

Autori i veprës në fjalë, akademik Shkurtaj, nuk kërkon që me farë dekreti t’u vihet ledh fjalëve të huazuara, e aq më pak atyre të cilat i duhen gjuhës sonë për të kryer funksionin e saj komunikues në shkallë sa më të lartë, porse shpreson se ka rrugë të tjera të cilat e ndihmojnë shqipen që të jetë e pasur e funksionale në rolin e saj, por edhe më imune ndaj fjalës së huaj. Zgjidhjen më të mirë e më të drejtë (si kundërpërgjigje barbarizmave e huazimeve të ndryshme), autori e sheh në pasurimin e shqipes me fjalë vendi, përmes disa rrugëve, siç janë:

1. Formimi i fjalëve të reja nga brumi i vetë gjuhës dhe sipas modeleve prodhimtare të sistemit fjalëformues të shqipes, si për shembujt: domosdoshmëri, gatishmëri, qëndrueshmëri, mbingarkoj, mbishtresë, mbivlerë, nënçmoj, nëndetëse, nënujor, përvetësim, përparësi, i përafërt, përvijoj, përuroj, ideor, parimor, burimor etj.

2. Përdorimi më i gjerë i fjalëve dhe frazeologjizmave nga goja e popullit, si p.sh.: grimcë në vend të partikulë, kah-u në vend të sens-i, pështjellë në vend të spirë, gërryerje në vend të erozion, mjedis në vend të ambient, shterp e shterpëzoj në vend të steril, sterilizoj; shtegtues në vend të nomad, tatëpjetë ose teposhte në vend të dekadencë etj.

3. Aktivizimi i fjalëve të bukura, që kanë qenë krijuar në epoka të mëparshme por që, për arsye të ndryshme, nuk kanë gjetur përdorim e kanë mbetur mënjanë, siç janë fjalët: trimëroj, që mund ta zëvendësojë më së miri fjalën e huaj inkurajoj; nismë e nismëtar për të shmangur fjalët e huaja iniciativë, iniciator; miratoj në vend të aprovoj, miratim në vend të aprovim; tubim në vend të miting; kushtrim në vend të alarm; kushtrimoj në vend të alarmoj etj.

Në këtë fjalorth janë të pranishme mbi 2500 fjalë, kuptohet, me derivatet e tyre, të hyra sidomos këto kohët e fundit nga anglishtja, italishtja, gjuhët e vjetra, më pak nga gjermanishtja, apo edhe nga ndonjë gjuhë tjetër, kryesisht në gjuhën e masmediave tona.

Akademik Shkurtaj, të gjitha fjalët e paraqitura në këtë fjalorth, me zell e mund të pashoq, i ka radhitur sipas rendit alfabetik (ABC-së) si dhe i ka klasifikuar e ndarë sipas klasave, duke treguar edhe trajtat gramatikore, origjinën e prejardhjes, semantikën e tyre dhe shpjegime të tjera etj. Ky është edhe një kumt i mirë, nga të cilat të dhëna lexuesi do të njihet


E GJUHËS SHQIPE

30

REVISTA OBELISK

...........................

edhe me shumë detaje e çështje gjuhësore, sidomos kur fjala e tillë është një emër ose edhe pjesë tjetër e ligjëratës. Ai me këtë rast do të mësojë për gjininë, numrin, trajtën, etimologjinë e fjalës etj.

Për të treguar se shqipja ka fond të mjaftueshëm fjalësh e shprehjesh nga më të ndryshmet, se ajo është gurrë e pashtershme dhe me inventar të pasur leksikor e mjaft të pashfrytëzuar, akademik Shkurtaj, ashtu siç vepron edhe vetë, si një rilindës i ditëve tona, duke krijuar neologjizma përmbajtjesorë e kuptimplotë, si te shembujt: gjuhëpastrues, (erë) evropianizuese, botërorizuese, (krahas veprimtarisë) gjuhëruajtëse dhe gjuhëkrijuese, (fjalë) të parrënjosura, etj., etj., merr shembullin e Ismail Kadaresë për krijimin e fjalëve shqipe në vend të fjalës së huaj, me ç’rast shkruan: ”Në mbyllje të këtij Fjalorthi, pikërisht si mbështetje, po edhe si model për t’u ndjekur e pasur gjithmonë parasysh nga të gjithë njerëzit që dëshirojnë të shkruajnë e të flasin sa më pastër shqip, po japim një pjesë të fjalëve shqipe, të cilat shkrimtari i shquar Ismail Kadare i ka krijuar vetë ose i ka marrë në gojën e popullit, si dhe nga shkrimet e mëhershme, por gjithmonë të përdorura me mëtime mirëfilli gjuhëpastruese... të cilat Kadareja i përdor për të mënjanuar fjalët e huaja përkatëse, apo, kur nuk ka mundësi tjetër, së paku shqipëron pjesë të tyre” (pason një fjalorth prej 145 fjalëve shqipe të krijuara nga I. Kadare).

Për depërtimin e madh e pa kriter të fjalëve të huaja në qoftë se edhe gjermanët ngrenë shqetësimin e ligjshëm dhe bëjnë thirrje të çdoditshme në medie: “Kush e mbron gjuhën gjermane”? (Wer schűtzt die Deutsche Sprache ?), atëherë nuk ka përse dhe ne shqiptarët të mos kemi një shqetësim të tillë dhe të kushtrimojmë: Kush e mbron gjuhën shqipe? (Q. Murati).

Nuk deshëm ta përmbyllim këtë shkrim tonin, pa përmendur faktin tjetër se sot, megjithatë, nuk ka gjuhë “të virgjër”, pa fjalë e shprehje të huaja, që ta kryejë funksionin dhe misionin e saj si duhet, qoftë ajo edhe një gjuhë e madhe. Këtu gjen shprehje, sigurisht, edhe një mendim i autorit të fjalorit të parë të shprehjeve të huazuara në gjuhën shqipe, të gjuhëtarit e mikut tonë të nderuar, Prof dr. Ali Jashari, kur për shqipen thotë: “Ajo ka rrjedhur qysh nga arbrit, është zhvilluar dhe pasuruar ndër shekuj, duke u mbrujtur me fjalët dhe

shprehjet më të bukura të popullit dhe njerëzve më të shquar të penës së kombit tonë. E, në këtë rrjedhë të furishme, nuk ka mënuar “të huajë” edhe gjëra të spikatura nga simotrat e saj, fjalë e shprehje të bukura që, me kalimin e kohës, nuk e ndiejnë veten keq në “shtratin” e lumit të shqipes”6, ama këto huazime të jenë “me terezi“ - siç shprehej Fishta.

Me pak kujdes e përgjegjësi profesionale, po edhe me ndjeshmëri kombëtare, detyrim yni ky, si dje, ashtu dhe sot e nesër, pa farë vështirësie shumë, fjalë e gjedhe fjalësh të huaja, mund të hidhen jashtë përdorimi, ngase për to shqipja ka fjalët e saj, plotësisht me të njëjtin kuptim, më të njohura, të përpikta e të qarta për folësit e shqipes, një pjesë e të cilave janë botuar në librat “Fjala shqipe në vend të fjalës së huaj” (1998); te Fjalori për “Pastërtinë e gjuhës shqipe” (botuar po në vitin 1998) nga Akademia e Shkencave e Republikës së Shqipërisë etj.

Në qoftë se, edhe para sa e sa vitesh, shkrimtarë e patriotë tanë, qysh nga Gjon Buzuku në rrjedhë të shekujve, patën ndjenjën e përgjegjësisë ndaj pastërtisë dhe pasurisë së gjuhës, përse atëherë ne sot të përdorim, p.sh., fjalën e huaj abstrakt, në gati çdo hyrje studimi, kur në vend të saj mund të përdorim fjalët shkurtore ose përmbledhje (libri, doktorate, diplome); fjalë kyçe kur në vend të saj mund të përdorim fjalë çelës; Cv-i (Sivi) - për jetëshkrim (siç ka thënë Naim Frashëri). Të zëvendësheshme janë aksent –theks; aplikim –zbatim etj., etj. Në këtë hulli është edhe qëndrimi i akademik Rexhep Qosjes, i cili, për pasurimin e gjuhës letrare, shkruan se “krijimi i fjalëve të reja, ringjallja e disa fjalëve plaka, përdorimi i krahinorizmave, zgjerimi a ndryshimi a, më në fund, saktësimi i kuptimit të disa fjalëve të marrëveshjes së përditshme”7 janë bazë e mirë për një gjuhë të pastër e të pasur shqipe.

Po edhe vepra e akademik Shkurtajt “Fjalorth i barbarizmave dhe huazimeve të zëvendësueshme” e cila është pjesë e një trajtesë më të gjerë me titullin “Urgjenca gjuhësore”, pohojmë me plot gojën se është vepër e llojit të vet, shumë e rëndësishme dhe e mirëseardhur në tryezat tona, sikurse buka e gojës në sofrat e skamnorëve, sidomos në këto kohë të liga për shqipen, kur kjo sulmohet pa prajtur e mbrohet shumë pak nga ne.

Gjilan, tetor 2015Prof. dr. Bahtijar Kryeziu

6 Prof.dr.Ali Jashari, Fjalor me shprehje të huazuara në gjuhën shqipe, Korçë, 2007, Hyrje, faqe IV.7 Rexhep Qosja, Panteoni i rralluar, Prishtinë, 1988, faqe 72-73.


E GJUHËS SHQIPE

31


...........................

"Pëllumbat e rrugës" është romani më i fundit i prozatorit tonë të njohur, Ramiz Gjini. I mëshojmë fjalës "të njohur", jo në atë drejtim shpërdorues, sikundër keqkuptohet veprat e autorëve të përkëdhelur nga kompanitë multimediatike. Megjithëse romani i tij "Bibollasit" u shpall romani më i mirë i vitit 2009 dhe fitoi çmimin "Petro Marko", Ramiz Gjini është një emër i ngulitur mirë vetëm në rrethet elitare të letërsisë, pasi parapëlqen punën e heshtur, larg bujës së përkohshme të promovimeve.

Ngjitja e tij letrare ka filluar në fund të viteve '90 dhe ka vazhduar deri më sot me një dyzinë vëllimesh me tregime ("Dush varrezesh", "Këpucët e tjerëve mbi trotuar", "Mendjet e njerëzve", "Tregimet e Bibollit", "Tregime në hije"), duke u prezantuar stilin e tij konçiz, dialogun e shkathët, të gjallë e dinamik, dhe metaforizmin përplot nënkuptime.

Romani më i fundit "Pëllumbat e rrugës", vjen si përmbyllje trilogjisë groteske mbi një vend imagjinar sa edhe real, Bibollin, një provincë në Shqipërinë postkomuniste, po aq edhe kryeqytet i paradokseve, paranojës dhe megallomanisë, të përfaqësuara nga romanet "Rrëketë" (2007) dhe "Bibollasit" (2009). Pjesa e tretë e trilogjisë "Pëllumbat e rrugës", është në të njëjtin stil grotesk, të njëjtët personazhe, të njëjtin topos, por në shkallë më të avancuar të sëmundjeve të postkomunizmit.

Romani ka disa pika të forta të tij, siç kemi bindjen, dhe pikë e fortë para së gjithash është uniteti, kompaktësia e linjës së rrëfimit ironik mbi Tushin dhe Lushen në sfondin e panairit grotesk të Bibollit gjithë personazhë simulakër, që përfaqësojnë instancat shoqërore e shpirtërore të kësaj topike të njohur tashmë edhe në dy romanet e mëparshme të autorit.

Të mbeten në mendje dialogjet ironike e me rimë nga idila pornografike e Tushit dhe Lushes, shpikja e gjuhës së onomatopeve, si siteme shenjore orientuese midis njerëzores dhe kafshërores. Autori ka rrokur me një theks të dyfishtë parodik aspektet diziologjike, që shkaktojnë një humor girgullues, një komicitet gogolian, për sa, siç dihet, që nga përkufizimet e Aristotelit, ekzistojnë dy zhanre: tragjedia, që përftohet si rezultat i kontradiksionit të Frymës dhe komedia, që përftohet si pëplasje kontradiktore e përmasës fiziologjike. Në romanin "Pellumat" e rrugës", Ramiz Gjini ka

mpleksur me shkathtësi e virtuozitet këto dy elementë, që prodhojnë situata të vazhdueshme tragjikomike, si në rastin e dashurisë, e cila duhet të kalojë përmes sprovës së epshit fiziologjik, si në rastet e tjera, kur përsonazhet përfaqësojnë, apo simulojnë "ide të larta". Komizmi dhe ironia fuqizohen e kalojnë në grotesk të kulluar me faqet e përshkrimit të promovimit letrar të Aushit, ndërsa pika më kulmore dhe artistikisht më e veçantë është aventura deheroike e ringjalljes së shpirtrave me djegie në hundë. Është mënyra më e mirë e përmbylljes së një trilogjie mbi Bibollin me këtë roman. Lexohet me ëndje deri në fund, pa humbur interesin dhe kurreshtjen dhe në këtë pikëpamje shkon në harmoni me titullin "Pëllumbat e rrugës", ku konotacioni 'Pëllumbat", si gjë e urtë, e butë, paqësore, përtallet dhe përbën paradoks me përkatësinë e tyre "rrugën". Dihet se 'rruga", "e rrugës", të ngjall përfytyrimin e diçkaje që ka dalë duarsh, ka dalë nga kontrolli, shënon ligjet e egra të arbitraritetit, abuzimit, karakterit spontan e të pavarur.

Në letërsinë tonë të sotme, bashkëkohore, nuk kemi ndeshur ende me nje projekt të përmbyllur suksesshëm të një trilogjie të romanit grotesk, siç janë tre romanet e Ramiz Gjinit.

Edhe romani "Pëllumbat e rrugës" ngre problematikat e mprehta individuale, shoqërore e metafizike, të cilat jepen përmes një karnavalizmi tabloid, të dhembshëm, por të shëndetshëm. Janë sëmundjet tona, të një shoqërie që u ngrit nga koma socio-ideologjike dhe rend për t'u vetrealizuar me paranojat psikopatologjike të megallomanisë apo komplekseve të thella inferiore; një panair i ekzistencën tonë ku ekspozohen simptomat e sëmundjeve vdekjeprurëse. Grotesku i Ramiz Gjinit ngjit, para së gjithash, se është realizuar me sens elegant artistik, me një ironi e parodi që nërthen në flagrancë intimën dhe shoqëroren, duke hequr velin për shpalosjen e një perspektive të qorrsokakut, me bjerrjen e vlerave njerëzore. Dhe është pikërisht kjo veti e transfiguruar artistikisht, që të fut në meditime të ngrysura, përmes një buzagazitë trishtë për konstruktin mendor e shpirtëror të bashkëkohësit tonë në raportet e tij etike me të tria rrafshet kohore: të shkuarën, të tashmën dhe projeksionin e së nesërmes.

Ramiz GjiniPëllumbat e rrugësRomanBotimet M&BISBN978-9928-172-56-3Nr. faqeve: 160Çmimi: 700 lekë

Ekzistenca shoqërore si panair dhe karnaval

Botim i ri

32

REVISTA OBELISK

...........................

„Schlaflos mit Kleopatra“ (I pagjumë me Kleopatrën) titullohet libri i autorit shqiptar Selajdin Gashi, vënë në qarkullim këtyre ditëve nga shtëpia botuese gjermane „Paranus“. Unë kam fatin e madh ta lexoj librin këtu në plazhin e Golemit, ku sikurse edhe në librin e Gashit rëra është e ngrohtë dhe deti i shqetësuar.

Në këtë libër bëhet fjalë për një çift që është duke kaluar pushimet në bregdet. Burri e di që ka në dorë një libër poetik, por befas hedh pyetjen se ç’është poezia. Në vijim kujtohet se vargje i është dashur të lexojë edhe në kohën studentore. Gruaja është duke lexuar diçka në heshtje, teksa burri orvatet të shijojë rrezitjen. Gruaja ngaherë e zhytur në lexim libri, ndërsa burri duke u munduar t’u ikë gjithsesi mendimeve, që herë e prijnë drejt një dialogu të brendshëm me të dashurën e herë e nxjerrin tek zanafilla e jetës, herë e shpien tek vendlindja e largët dhe herë tek dëshira e madhe për të mos menduar asgjë. Befas të menduarit ka peshën e ferrit. Këtu nuk vlen aspak përcaktimi: unë mendoj, pra jam.

Teksa autorët e tjerë orvaten të dëshmojnë që

në faqen e parë mjeshtërinë narrative, Gashi kalon befas dhe shpenguar nga njëri paragraf në tjetrin, ku shohim të ndehen copëra të ndryshme mendimesh pa afëri me njëra-tjetrën. Në dukje të parë kjo mënyrë trajtimi ia vështirëson disi përqëndrimin lexuesit klasik, ia zvetënon dëshirën për të lexuar më tej hipotezat që pranohen si të vërteta dhe realitetin që dyshohet. Por Selajdin Gashi, i cili ka studiuar filozofi, është i bindur edhe në ekzistencën e lexuesit të vëmendshëm e durimshumë. Dhe pikërisht një lexues i tillë vë re se autori është i vetëdishëm në „katrahurën“ stilistike të kapitullit hyrës, ku si brenda një vegimi të butë shihet të ravijëzohet gjithnjë e më ashpër njeriu i dyzuar. Dhe pikërisht dyzimi i njeriut është edhe lajtmotivi i këtij libri, i cili me nisjen e kapitullit të dytë e gjer tek i fundit të mban mbërthyer me zhdërvjelltësinë rrëfyese të ngjarjeve, ku rrafshohet çdo kufi ndarës midis realitetit dhe fantazisë.

Dyshimi momental ndaj vetes dhe të tjerëve përqark frymon që në krye. Kur një ndjesi e tillë është e dozuar, pra nën kontroll, ka vlerat

NJERIU I DYZUAR

Mbi librin „Schlaflos mit Kleopatra“, ISBN 978-3-940636-34-8, Paranus

Verlag, 2015

FERDINAND LAHOLLI

33


...........................

e përkujdesjes, të asaj përkujdesjeje që na bën të kontrollojmë edhe njëherë tjetër aftësitë dhe mundësitë tona drejt arritjes së qëllimit. Por një dyshim i vazhdueshëm merr dikur përmasat e frikës, e cila tashmë nuk frymon për të na mbajtur larg ndonjë gabimi kapital, por vetëm e vetëm për të na e hequr edhe këmishën e shqyer të besimit mjeran ndaj vetes. Këtij çasti të tillë njeriu ndihet më lakuriq se asnjëherë, ndihet më i boshuar se kurrë në pagjumësinë e tij, ku relacionet ndaj gjallimit vagëllohen e vagëllohen. Në mënyrë mjeshtërore shpalosen të gjalla para syve tanë tablo irreale të realitetit.

Referuar titullit dhe ilustrimit të ballinës nuk është gabim të hamendohet se kemi të bëjmë me një histori apo aventurë dashurie. Por le ta themi hapur: libri ka gjithsesi më shumë peshë se një hamendim i tillë, për më tepër se tematika e veshur me një tis filozofie është një lëndinë pothuajse e pashkelur në letërsinë shqipe. Dyzimi, një tematikë thuajse e parrahur, e që mua megjithatë më duket çuditërisht e njohur, çuditërisht e përjetuar. Dhe është vërtet kështu. Në qershor të po këtij viti isha ftuar nga Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve Shqiptarë në Gjermani, ftesë që e pranova falenderueshëm. Teksa drejtoja makinën në udhëtimin drejt qytetit Wuppertal, më dukej sikur po fluturoja, një ndjenjë kjo, krejt e panjohur për mua. Edhe pse ishte shumë ngrohtë, unë dridhesha i tëri. Ia thashë gruas këtë. Ajo kishte mirëkuptim për gjendjen time shpirtërore të quajtur gazmim, ngaqë shpejt do të takohesha me motrat dhe vëllezërit e penës shqipe në mërgim. Por në mbërritjen e atjeshme gjithçka u tjetërsua në kahun e pakuptimësisë: fjala ime ngaherë vitale qe hutuar befas aq shumë dhe u platit tek heshtja, gjatë ndonjë autogrami dora e dridhëruar nuk qe më e zonja ta konvertonte mendimin në fjali, gjatë të folurit mendimi nuk qe më në gjendje të orientohej në hiçësinë çastore të vetes. Në këtë

gjendje u njoha me Pal Sokolin, malli poetik i të cilit ka rrenjë atdheu, me Sevëme Fetiqin, vargu i së cilës të prin lëndinave të brishtësisë, me Martin Çunin, harta poetike e të cilit si e dërguar nga koha e Rilindjes, me Sadik Krasniqin, hermetizmi dhe befasia poetike e të cilit ngaherë në shtrat filozofie, me Hasan Qyqallën, entuziastin në dejet e ëndrrës për Kosovën e pavarur, dhe me shumë e shumë të tjerë, pa harruar Selajdin Gashin, që referuar takimit letrar në Wuppertal, sot më duket se kam qenë një produkt i librit të tij „Schlaflos mit Kleopatra“, asaj kohe ende të pabotuar. Se në librin e tij Gashi hedh edhe pyetjen madhore mbi qenësinë tonë: jemi këta që jemi, apo ata që befas i mungojmë vetes?

Rrëfimi realizohet në vetën e parë prej autorit. Kuptohet se në një preferencë të tillë monologu sundon pjesën më të madhe të librit, i cili në tematikën e Gashit nuk bie asnjëherë në duar monotonie. Sa i përket dialogut të paktë e që shfaqet ngaherë vital faqeve të librit, ai përjetohet si një diell i ardhur pas një rrebeshi të gjatë dëshpërimi, ardhur për të na bërë ta shohim më qartë veten dhe të tjerët rreth nesh. Për ta parë më ngrohtë realitetin me konture fantazie, me dëshirimin e kthimit tek vetja që s’është. Personazhet dialogues shfaqen enigmatikë, dhe, sa më shumë duket se profilohen, aq më befasues arrijnë tek lexuesi. Sidomos të paharruar mbeten personazhet në psikiatri, pra bashkëvuajtësit e autorit, të cilët me konçizitetin e tyre sa të thjeshtë aq edhe filozofik lartohen para nesh si perëndi të prekshme, aq njerëzorë dhe të dashur, saqë befas ke dëshirën e madhe të jesh si ata: i çmendur.

Një libër që të mbush guxim në udhën drejt vetes.

NJERIU I DYZUAR

Mbi librin „Schlaflos mit Kleopatra“, ISBN 978-3-940636-34-8, Paranus

Verlag, 2015

34

REVISTA OBELISK

...........................

PRITJE DEHËSE

Pelerina e rëndë memece, e natës, mbështolli orët plumb të pritjes. U tret udhëve të errëta dëshpëruese. Në arnat e saj, copë mbi copë, lotët njomën, tengelët kokëfortë. Të pamundësisë së marrë, sfilitëse. Në pelhurën e trishtimit, të zezë pis’, çakërdisen mendimet, degë më degë. Mbesin robër të denjë,të pagjumësisë. Ti i zhytur, mbytur narkozës natës, më mban zgjuar me ëndrrat tua. Në pritje, të pritjes tënde, pasosur. Orët kalamenden të dembelosura, lavjerrësve të holluar, të shpirtit. Heshtjes zvarrë pa jetë, dehur pritjes, pres!

MARRSHI I LAMTUMIRËS

Satelitët shpërndajnë trakte linjave konfidenciale ... Kthinash, grupi i militantëve etur në vobektësi, ushqehen me zgërdhierje, fërkim duarsh, dehur kënaqsisë së fshehtësisë, deri në epilepsi ... Valët e kthyera në krra-krratë e qyqeve, kompozojnë muzikën fonebër të skenës së fundit ... Interorarit të fundit ... Destinacionit të frymës fundit ... Varrmihësit luajnë partiturën e marrshit të lamtumirës. Violinat maestro, këpusin telat e zhubravitjeve të surretërve kopjativ ... Traktet, groposen me shpërndarësit, varrit të përbashkët, të kolerës... Lamtumirë...!

PAK BUZËKUQ SONTE ...

Dua të vë pak buzëkuq sonte, trishtimin ta djeg si fije shkrepse ... Ta thyej këtë zbehtësi rutinë netësh gjysëmvdekura, shkruar ditarit të shiut ... Sa herë më merr lemza! Dua të ndiej flakën e të kuqit mbi buzë, nxehtësisht të dridhem deri në marrosje ... Ftohtësinë ta zhuris në avuj epshesh verorë... Edhe pse jam vetëm! Dua buzët e kuqe t'i lyej me tuat mesnatës shtrirë, të errëtit shtrat'... Trokitja e agut të na gjej zgjuar, mes puthjesh pangopshmërisht, dehur, ... moj e kuqe verë!

RIFORMATIM ...

Atomi i shpirtit, dridhet tërmetit të elektroneve. Energjia negative e tyre nxeh lotët e barthamës ... Protonet brënda tij si rrufepritës të përjetshëm, mbajnë të pacënuar neutralitetin e vazhdimësisë. Brenda materies të thërrmijave, të balancuara, centrali nukleare logjik, bën ndarjen ... Duke hedhur përfundimisht poshtë, teorinë e Demokritit, të famshëm. Hapësirave të pamatshme, kaotike, atomet çiftëzohen riformatimit të vlerave.

PRANVERA GJONI

35


...........................

Penjë dhe për ‘gunën’ tënde

Dikur, mësova të qep për vete e myshterinj. Të mas disa herë e një herë t'ia fus gërshërën. Të qep sipas modës, për burra, gra e të rinj, T'ia shkoj fillin, drejtë e në shënjë gjilpërën! Zanatet nuk harrohen, kur ia bënë yzmetin punës. Makinës ia bëj shërbimin, kur të tjeret s’dijnë. Kam ruajtur dhe penjë për t’gjitha llojet e gunës.

Propozim zemre

Në heshtje kalon ditën, orën. -Pse moj vajzë, më bën të vështirën?! Në gjunjët ulur, të kam kërkuar dorën, të të vendos unazën, më të mirën! Pret të pikoj qielli princa e mbretër?! Thua, se, -s'ka vajza të tjera në botë?! Vetëm Ti qënke. s'paska tjetër?! Na e thuaj të paktën, t'mos presim kot’ ! Ç'ti bëj zemrës që tek Ti ka fiksimin! I hapa rrugën, t’bëjë atë që ndjen. E gatshme, lirshëm të shpreh’ mendimin, Se, - këtë zemër, princ, s'ke ku e gjen.

Vendos dashuria

Do doja që, - për ditë martese, t’i lëm të gjitha më nj'anë! T’kalojmë çdo lloj pengese. Në mes tyre, t’prindërve tanë! Nuk më duhet se ku besoni. Në se je ateiste apo fetare. Se cilën fe predikoni, në je e xhamisë, apo kishtare. Nuk më intereson kombësia, prejardhja e të parëve. As fjalët që thon njerëzia, me gjuhën e të marrëve! Jemi të një planeti. Ngrohemi në një diell! Si nga fshati dhe qyteti, për mbulesë, të njëjtin qiell!

Një gotë verë

Ç'më është tekur këtë herë, të pij ndopak, por jo të dehem. Megjithse, nja dy gllënjka verë, i pi pas punës, kur kthehem! Thon që, -vera e kuqe, të bën mir për shëndetin. S'besoj t'më bëj me huqe. Një gotë që pi, s'do bëj qametin! Nuk ma mban të pi rakinë, çfarë do lloji,ballë kazani! Se ç'i hedhin, ata e dinë... Tjetër punë, s'ka shejtani! ''S'u bë macia të pij uthull''! -thonin dikur pleqtë me mend. Kjo, më ka ngelur si busull, për të pir pak e mendjen n'vend. Në gëzime do e pij dhe me fund. E do tradita për dolli e urime. Të pij aq sa mbaj e jo sa t'mund, për shëndetin, t'mirën e vetes time. Me që jam i ngeshëm e në shtëpi, (duke ruajtur veten, ashtu siç thamë), këtë gotë që kam përpara, do e pi. Ju paça! -T’më bëhet gjak e dhjamë!

SOKRATES

36

REVISTA OBELISK

...........................

RAMIZ KUQI

FJALËT

Kanë mbetur peng Diku te Kepi i Shpresës së Mirë Ku janë takuar zotërat një stinë Dhe kanë ecur brinjave të ëndrrave Për një dashuri kanë falë shtatë mëkate Për një kullë e frëngji kanë falur shtatë gjaqe Për krushqit e lirisë kanë hapur të gjitha zemrat Udhët e shtruara me ferra i kanë bërë kopshte trëndafilash Mbi faqen e një libri kanë vënë firmën e atdheut Lumin që bart gur të rëndë e kanë kalaur lidhur Si brezi për brez e lumi për breg e mal Në asnjë varg nuk kanë lajthitur Deri në dhembjen e pafund Në fund të një gote kanë pirë verën E njëqind viteve Për ta harruar vetminë e shekujve Mes furtunash një dritë në mesnatë Kanë ndjekur një qiell një hënë plot yje Pas diellit janë lidhur në rreze janë shndërruar Fjalët...

12.1.201519

TREMBUR

Po udhën nuk e ndala Deri te murimi i gruas në kala Brodha shkujdesur Një hije më ndoqi pas Kur nata ra mbi lëndinë Dëgjova zëra nënash Rrugëve të përlotura Me pankarta në dorë Ku je ëndrra ime e palueme Ndër stinë Harruar nga Zoti e njeriu Trembur eca e eca Bri një rrapi

Shkrova një fjalë Po udhën nuk e ndala Kur ujqit e çalë Ma prenë ëndrrën time Veshur me vaj Trembur...

13.1.2015

ÇDO DITË

Kërkoj vetveten nëpër këto udhë të boshatisura Qiellin e mas me sytë e mi të lodhur nga gjumi Në mëngjes kërkoj një fjalë të re në varg T'ia shtoj një germë këngës sime pritjeve Nëpër këto korridore të jetës shi është nata Çdo ditë je hije leckë e lehtë për erën që fryn T'i tund flokët e thinjura nëpër udhëkryqe stinësh Pa pikë e pres deri në dhembja ulet mbi fron E zotërat kanë harruar lypsarët kur acari i gjen Buzë trotuareve portrete që të frikësojnë Nëpër të plasurat e duarve fytyrën pasqyrë E kohës pa shpresë Çdo ditë ëndërr kur dielli në muzg merr udhë Përtej shtatë kodrave fsheh kokën liria s'do Fjalë në sofrën e thatë pa bukë e dritë Çdo ditë kupa plot derdhet nëpër udhë Arna mbi sedrën time që askush nuk e përfill Lypës në tokën tënde argat në tokë të huaj? Në cilën strofë do zgjohemi Zot pa një herë më thuaj?!

14.1.201520

37


...........................

POEZI PËR TY

Rrjedhë uji të jetë vargu im,zhytu brënda, mos u tremb!Noto ëmbël, si do ti,të mban lart, si një pendë.... Shkëmb të jetë strofa ime,mbështete kokën, mos ki frike! Jastëk puplash... në ëndërrime,do të flesh ti magjinë...

Pyll i brishtë poezia ime!Lindur shpirtit, syth plot jetë.Fllad fryn me fëshfërimë,të freskon, të mbeshtjell me fletë...

Ti je muzë, më bën poet!

FRIKË...dhe lojë...

Nuk e di....kam frikë nga ti!Më the sot, më të qeshur...Në distancë, mu var në sy,Një trishtim veshur me mjegull... Nuk e di, përse më ndodh,nga ty, vërtetë kam frikë....E di. Shpirtin kot ma lodh,ky mendim, në natë, pa dritë...

Oh, shpirt, tani, unë trembem!Nuk të dal më parasysh...I panjohur, rri, pa emër,Si në lojëra dashurishë...

HESHTJA TRISHTON...

Heshtja jote më trishton,siç trishton pylli në vjeshtë.Kur mbi degë drithëron,erë e marrë,që shkund gjethtë... Heshtja jote më rrënqeth,siç rrënqeth trupi në ethe.Kur i ftohti, rreth e rreth,ngrin kallkan e mbjell derte...

Heshtja jote më trishton,siç trishton nata pa zhurmë.Shumë, pa ty, ditët zgjatojnë,pa ty, orët nuk bëjnë udhë...

ZGJOHU MIKE !

Zgjohu mike! Doli drita!Gurin e bardhë rrezja e puth.Prej një dege, dy - tri pika,vesë të artë era këput... Nuk kam fjetur.Natës vonë,rrugëve të tua,krejt, kam humbur.Të gjitha zhurmat me jehonë,zëri yt, më janë dukur...

Të gjitha dritat,larg dhe afër,fshehur skutave o para sysh,fytyrën tënde kanë shfaqur,të ëmbël,të bukur, mrekullisht...

Zgjohu, mike! Mjaft ke fjetur!Të jam mbështetur në jastek.Koha zgjuar -lumë, jo tjetër,Shuan zjarrin, që më djeg...

TONIN NIKOLLI

38

REVISTA OBELISK

...........................

A ËSHTË KJO DEMOKRACIA?

Nëse e gjithë shoqëria zhytet në prostitucionpolitik e moral, Rrëmbime, vjedhje, mashtrime, trafiqe, korrupsion, tjetërsim të identitetit personal, Drogë, sidë, sifilis, malarie, tuberkuloz, Qytete gjithë tym e pluhur, urbanizimi në kaos, Nëse tjetri hapur të vret në mes të rrugës, a tinëzishti paguar nën dorë, Fëmijë që kthehen lypsa nëpër rrugët e qyteteve e qënuk venë dot në shkollë, Prona që nuk mbrohen e dhunshëm tjetërsohen;Ligji që nuk zbatohet e drejtësi që të mohohet;E nëse kjo demokraci e sjell këtë katrahurë?Këtë lloj demokracie nuk e dua kurrë.

MANE ALIKAJ

H A K Ë R R I M A

Maja malesh përplasen retë, Erërat fryjnë me uturimë;Mbi male bien rrufetë, Me zjarr e me bubullimë.

Detin, valët e mbërthyen, Drejt brigjesh sulen tallazet;Tunden malet, po nuk bien, As uji i detit nuk zbrazet. - - - - - - - - - - - - - - Së fundi parlamentarët marrin çantatdhe shkojnë për relaks tek . . .

BURIMI I KULMAKUT

Kush ka pirë ujë në Kulmak, Ku ngrihet mali i Tomorrit;E s'do duaj të shkonte prapë, Atje, aty nga fundi i Qershorit?

Ujë, që mishin e dashit të pjekur, Për një minut’ta ka tretur!

VOLOREKA

Në Korrik, në Volorekë, Je në më të bukurën stinë;Liqeni i thellë e i gjerë, Të flladit, të sjell freskinë;

Në Tetor, degët me mollë, Të varen mbi tavolinë;Në këto anë, Lasgushi i madh, E qëndiste poezinë. *Epo, ec e zgjidh o i uruar, Në Volorek kur duhet shkuar?

39


...........................

MAGJITË E BARDHA

Magjitë e bardhaJu pushtofshin!Ashtu siç muaMë kanë pushtuar...E n’blerime ëndrrashMbretërofshi!Nën qiej të kaltërTë dashuruar...

BASIR BUSHKASHI

AJO MBRËMJE VERE

Ajo mbrëmje vereE ngrohtë mbet ngaherë...Viteve rinorePlot zjarr e poterë...

Krejt të drithëruarU shtrimë në lëndinë.Eh, në sa magjira...Prekëm dashurinë!

Dhe heshti hënaDhe zogjtë në gëmushë.Qielli na mbuloiMe yjet e prushtë...

PA TY

Pa ty - dita qenka e zbehtë!Pa ty - qenkam zbehtë dhe vetë...!Pa ty - shpirti qenka i zbraztë!Pa ty - gazi qenka i paktë...!

Po, eja, moj mike, eja,Si flladi motit të thatë...!

SI I DEHUR

Me etjePiMushtin e ditëve.PiE dalldisem...

E, si i dehur,Në vlagënE këngëve...HumbE degdisem...

40

REVISTA OBELISK

...........................

OBELISK 149

Documents

Transcript of OBELISK 149