124

BD KASIM 2016

Günün her dilimini aydınlık kabul eden, yazdığı her

harfi güzel eyleyen yüreği yazısından güzel bir insan Etem Çalışkan. O bir hat sa-natçısı, ressam ve gazeteci. Nutuk’u kaligrafik yazıyla yazacak kadar Atatürk sevdalısı...

Etem Çalışkan’la tanışanlar bilirler. Size hemen “Günaydın”der. Zaman belki gecenin bir vaktidir, afallarsınız.

“Bu bir dilektir, bir

duadır. Ben gündüz aydın demiyorum. Gün (aydın) diyorum ve gün 24 saat.”

Etem Çalışkan 1928 yılında Toros Dağları’nın

eteklerinde Mersin-Tarsus’a 30 km uzaklıkta Göçük Köyü’nde dünyaya geldi.

“Mete Akyol ile Hürriyet Gazetesi’nde çalıştığımız dönemdi. ‘Etem senin memlekete gidiyorum’, deyince ‘Bizim köye de uğra’dedim. Mete dönünce ‘Etem o taşların arasından İstanbul’a çıkıp gelinir

Yaşamdan KesitlerSema Erdoğan

Nutuk’u Elle Yazan Hattat

EtemÇalışkan

O bir hat sanatçısı, ressam ve gazeteci.

125

BD KASIM 2016

tanıştım. Toz boya, bezir ve neft ya-ğını ondan öğrendim. Evde de yağlı boyalardan resimler yapıyorum. Bir gün eve geldim, evi boyamış diye teyzem bütün boyalarımı atmış. Ben de bu kez gizlice hayvanları bağladıkları alt ev dedikleri yerde çalışmaya başladım.”

Renkleri iyice tanıyıp, üstübeç kullanarak tonlarını da keşfettiği dönemde ortaokul bitmiştir.

“Dediler ki devamı var... Lise. Mersin’de yeni açılan lisenin ilk öğrencilerinden biri oldum. Çok

mi, sen nasıl geldin?’ dedi.”İşte o çok taşlık olan köyünde

dedesinin öncülüğünde yapılan ilkokulda yeni yazı ile mezun olan ilk öğrencilerdendi.

“O zaman ilkokul 3 yıldı. Tar-sus’ta teyzemin yanında tamamla-dım. Dediler ki ortaokul var. Resim kelimesini ortaokulda duydum, ilk resim öğretmenimi (Hasan Kavuk-çu) orada tanıdım ve ilk yağlı boya-yı da öğretmenimden duydum.”

Tüm bu yenilikler o kadar büyük heyecandır ki...

“Çanta yok, kitapları koltuk altında taşıyoruz. Öyle kabartıyoruz ki... Koltuğu kabarmak var ya aynen öyle. Şapkam da var. Fransızca yeni ders. Öğrendiğim Fransızca sanki ileri ders almış gibi aklımda.”

Resim öğretmeninin onunla ilgi-lenmesinden resim sanatına yatkın olduğunu anlar ama ensesine yediği tokatı da asla unutmaz.

“Bir yandan resim çiziyorum bir yandan ıslık çalıyorum. Unutmu-şum derste olduğumu. Bir yediğim tokadı bir de öğretmenimin tanıttığı ve sonraki yıllarda hep kullandığım mürekkep markasını hiç unutmam.”

Sadece resmi de-ğil yazısı da güzeldir.

“O yaşta dayı-mın dükkan tabela-sını yazmıştım. Bir handa at arabalarını süsleyen biriyle

Nutuk’u her eline alışında Atatürk’e bir kez daha saygı duyduğunu belirtiyor.

Ethem Çalışkan’ın hat eserlerinden bir örnek

126

BD KASIM 2016

“En büyük başarım iki sene-de bir sınıf geçmekti. Neden diye sorma. Acelem yoktu. Liseden sonra ne yapacağımı bilmiyordum ki. Yazı yazıyordum, resim yapıyordum, çev-renin ilgisi de beni ileriye itiyordu. Çünkü benim gibi başka bir öğrenci yoktu.”

Parmakla gösterilen bu öğrenci ortaokulun resim derslerini kaçır-maz. Öğretmen Hüseyin Sevim bir gün yazılı kağıtlarını gösterir.

“Yazılı sınavında ressamları sormuş. Öğrenciler de beni yaz-mışlar. Çok gururlandım tabii. Bir gün de bana sigara ikram etti. O

sırada da zil çalınca, ‘Tarih dersinde yazılımız var.’ dedim. Şaşırdı. ‘Sen öğrenci misin?’diye sorup ‘Çık dışa-rı!’ diye kovdu beni.“

Aradan yıllar geçecek ve bu öğretmeni kendisinin yazı öğrencisi olacaktır. Sıra nihayet diplomaya gelir ama tek dersten takıntılıdır. Karar verecek kurulun toplan-tısından önce masaya bir karikatür bırakır.

“Karikatürde bir masa etrafında öğretmenleri ve

ortada diplomayı çizdim. Çizimler-de kendilerini gören öğretmenler ‘Etem’i seviyoruz’ diye bağırdılar.”

İstanbul’da Güzel Sanatlar Fa-kültesinde öğrenci olur. İlk tanıştığı kişi olan Emin Barın’ın Türkiye’nin ilk ve çok önemli bir yazı ustası ol-duğunu bir yıl sonra öğrenecek, 35 yıl öğrencisi olacak, Anıtkabir’de-ki yazıtların yazılmasına yardım

verimli bir dönemdi. Güzel yazılarla tabelalar yaptım, sinema afişleri hazırladım. Halkevi sinemasının maaşlı afişçisiydim. Bir öğrenci için maaşlı olmak. O-ooo!… Sonra bir de öğrendim ki bir öğretmenin maaşı kadarmış.”

Kuvayi Milliye’nin komutanla-rından olan dedesi çok çalış-kandır, “Çalışkan” soyadını

almıştır.“Mustafa Kemal’le görüşen bir

insan. Tarsus‘ta karşılaşırlar. Na-sılsın Paşam dediğinde Atatürk’ün ‘Asıl paşa sensin’ dediği bir adam

dedem. İlk yazım, ortaokul öğrencisi iken köyde evin ocağının üzerine yazdığımdır. ‘Kendini yenen insan kendini bilen insandır.’ Dedemin eksik olmayan misafirleri o yazıyı sorarlardı. O, gururlanır ikinci bir madalya kabul ederdi benim o yazımı.”

Çok yeteneklidir ama dalga geç-tiği kadar başarılı bir öğrencidir.

Şapka meraklısı. Adana işi ,Yaşar Kemal’le anılan modeli çok seviyor.

127

BD KASIM 2016

tamamladım imzayı. Birinin kolunda birinin bileğinde birinin çantasında birinin arabasında… Benim yazımdan çok bu sevgiyle atan yüreklerin çokluğu beni ilgilendirir.”

Ve, Nutuk...“Yıl 1915.

Çanakkale Savaşla-rı-Gelibolu. 57. Pi-yade Alayı Komutanı Mustafa Kemal son

kez siperleri kontrol ederken bütün duvarların yazılarla bezeli olduğu-nu görüyor. Askerler çamur, tebeşir, kömür ne bulmuşlarsa duygularını yazmışlar duvarlara. Çok güzel bir yazı görüyor ve yaverine yazıyı ya-zanı buldurtuyor. Mehmetçik hemen selam çakıyor. Atatürk, bazı sorular sorduktan sonra ‘çık git buradan

yeterince gönüllü var sipere girecek.’ deyip gönderiyor. Bu bir komutanın savaşın saniyesinde bile bir güzel yazıyı seçip o güzel yazıyı yazan elleri tetikten kurtarıp kaleme yönlendirmesidir. O kişi benim de Emin hocamın atölyesinde

tanıştığım Hattat Macit Ayral’dır.”“Mustafa Kemal’i sevmek biraz

da karşılık ister.”“Böyle düşünen bir lidere benim

de bir borcum doğmuştur. Lafla,

edecek ve ölünceye kadar da bağını kes-meyecektir. Akade-minin ikinci yılında Yeni Sabah Gazete-si’nde fotoroman için fotoğraflar üzerine yazı yazar. Gazetele-rin pazar eklerinde de yazıları ve çizimleri yayınlanır, Cumhuri-yet Bayramı’na özel afişler hazırlar.

“1962’de çalışmaya başladı-ğım Akşam gazetesi ile başladı bu çalışmalar. Her 10 Kasım’ da tam sayfa Atatürk çizimlerim yayınlandı. Bu komünist diye dedikodular da yapıldı. Neden? Atatürk’ü kalpaklı çizmişim. Bu Lenin kalpağı imiş. Oysa kalpak giyen Atatürk. Lenin de giymişse ne yapalım yani.”

1969 yılında Akşam Gazetesi’- nden ayrılır.

“Tazminat olarak pul verdiler. Param yoktu ama pulum vardı. Pos-tanede de alıcıları varmış meğer. Ben düşük değerde onlara, onlar da kârıyla vatandaşa sattılar.”

Hepimizin bildiği imzalı bir Atatürk portresi var.

“Milliyet’e geldiğimin ilk yılında 1969’un 10 Kasım’ında yayımlandı. K’si kuyruklu olan imza çıkartma olarak da çok yaygın. Atatürk’ün attığı bütün imzaları inceledim. Kaligrafik olarak o kompozisyona hangisi uyuyor diye uzun uzun çalış-tım. Atatürk’ün el yazısı ve imza-larının dışına kaçmadan kuyrukla

“Benim yazımdan çok bu sevgiyle atan yüreklerin çokluğu beni ilgi-lendirir.”

Çok beğenilen, ünlü Atatürk Portresi

128

BD KASIM 2016

Mustafa Kemal imzasının uzantısı şeklinde bitirdim. 10 Kasım’da saat 9’u 3 geçe son noktayı koydum. Ve 5 geçe de televizyonun karşısında ayağa kalktım saygı duruşunda bulundum.”

Nutuk’un el yazması orjinalleri ne oldu?

“Pera Müzesi’ne verilmesi yö-nünde bir ışık yandı. Sonra gazeteci dostum Mete Akyol’un önerisiyle Başkent Üniversitesi’nde kalma-sı için Prof. Dr. Mehmet Haberal ile görüştüm. Ben de Ankara’da kalmasını çok istiyordum. Aradan çok geçmeden Başkent Üniversite-si’nin Kurucusu Prof. Dr. Mehmet Haberal aradı. Nutuk’un orjinalle-rini alacaklarını söyleyince ben de ‘haberim oldu’ dedim. ‘Nasıl’ dedi? Kolay bir espri yaptım. ‘Habe-ral’dan aldım haberi’ diye. Karşılık-lı gülüştük.”

17 ciltten oluşan el yazması Nutuk’un orjinalleri Gazeteci Mete Akyol’un aracına yüklenir ve birlik-te Ankara yolunu tutarlar.

“O ciltleri bir canlı yayınla Başkent Üniversitesi’ne teslim ettik. Haberal karşıladı bizi. O merdi-venleri nasıl çıkıyoruz. Ben nefes nefeseyim ama kimseye hissetirmi-yorum. Kalıcı olmasını sağlayacak yerin güvenli olması çok önemli. Çok mutluyum, içim rahat.”

Etem Çalışkan dedesinden geçen genlerle ve aldığı soyadı ile Çalışkan’lığına devam ediyor. Çağ-rılı hiçbir yere erinmiyor, sanatını sürdürüyor ve sevdiriyor.

semaerdogan@butundunya.com.tr

Atatürk’ü severim olmaz. Nutuk’u yazmaya başlarken ‘Yüce tanrım, bana Nutuk’u tamamlayana kadar hiç hastalık verme. Nezle bile olma-yayım.’ diye çok dua ettim. Duam da kabul oldu.”

Nutuk’un basımı için o dö-nemin bankalarından “İnter Bank”la anlaşmıştır ama

devlet el koyar.“Bankayla yazılı bir sözleş-

me yoktu ama bir yazılı sözleşme hazırlanıp aynı koşullarda basımı yapıldı. Ve ben ne söyledimse hiç itiraz etmediler. Bunu kendime övünç olsun diye söylüyorum. Kül-tür Bakanı İstemihan Talay’la da görüştüm.”

2002’de 2 cilt 844 sayfa olarak 2000 adet basılan Nutuk nasıl yazıldı?

“Kaligrafiyi kamış yerine çelik uçlarla yazdım. İnsanların hâlâ anı olarak istedikleri kavanozlarla uç toplandı. Uçları bir süre Alman-ya’da Münih’te yaşayan ressam arkadaşım Firuz Aşkın temin etti. Hatta ‘Ne oluyor yiyor musun uçları böyle kutu kutu istiyorsun’ diye dalga da geçerdi. Basılan Nutuk’tan armağan ettiğimde kolunu sıyırdı, ‘bak tüylerim nasıl ürperdi’ dedi. Kağıdı da çok aradım. Mürekkebi çok iyi emen bir kağıt olmalıydı.”

Yaklaşık 3 yıl süren çalışmaya çok titizlendi ve çok özel bir bitiriş yaptı.

“Muhtaç olduğun kudret da-marlarındaki asil kanda mevcuttur.’ nokta. Son harf R’nin bitiş uzantısı