JAVNE FINANSIJE I NAUKA O FINANSIJAMA Javne finansije predstavljaju skup aktivnosti drzave, uzih politicko-

teritorijalnih kolektiviteta i drugih drustvenih organizama na prikupljanju i trosenju materijalnih sredstava radi izvršavanja određenih opštih drustvenih zadataka i funkcija. Sa istim sadržajem često se koriste i izrazi finansijska aktivnost

i finansijska djelatnost. Postoje dva cinioca bez kojih se ne moze zamisliti finansijska djelatnost a to su sredstva i njihova upotreba tj. trosenje.

Nauka koja se bavi izučavanjem pojava i institute koji su u vezi sa finansijskom djelatnošću države i drugih subjekata javnog prava naziva se nauka o finansijama. Istorijski posmatrano finansije su se pojavile sa podjelom društva na antagonističke klase i s tim u vezi pojavom države kao produkta nepomirljivih klasnih interesa kao aparata vladajuće klase koja koristeći svoj imperijum obezbjeđuje sebi potrebna sredstva od svojih podanika da bi mogla da ostvaruje svoje funkcije. Formiranje državnih prihoda i rashoda označava pojavu finansijske djelatnosti države odnosno javnih finanija a istovremeno označava pojavu posebne sfere ekonomskih odnosa koji su povezani sa preraspodjelom nacionalnog dohotka, s obzirom na to da instrumenti javnih vinansija mogu da se koriste i u vanfiskalne ciljeve: ekonomske, političke, socijalne. Termin finansije potiče iz srednjeg vijeka. Nastao je od latinske riječi finatio (finatia pecunaria) koja označava izvršenje a i plaćanje a inače je trebala da označi plaćanje u novcu za razliku od nature. Ta riječ je označavala novčane činidbe. U 14 i 15 vijeku u francuskoj se sve više upotrebljava izraz les finances da označi prikupljanje i trošenje novčanih sredstava od strane države. A u 17 i 18 vijeku riječ finansije često se upotrebljava kao sinonim za neke nemoralne i nedozvoljene poslove.

Danas se riječ finansije upotrebljava da označi raznorazne novčane poslove (monnetarne transakcije) koja obavljaju fizička lica, razni monetarni zavodi (banke, berze, osiguravajuća društva), privredna preduzeća i političko-teritorijalne jedinice i druga pravna lica – to su finansije u širem smislu. Uže značenje se upotrebljava da označi prikupljanje čuvanje i raspodjelu novčanih sredstava od strane države kao i druhih za t ovlašćenih tijela. Svojim djelom Osnovi finansijske nauke koje se pojavilo 30-tih godina 19 vijeka Karl Henrich von Ray je izdvojio

finansije u posebnu naučnu discipline. Finansije posredstvvom raspodjele dohotka i akumulacije vrše odgovarajuća dejstva na društvenu reprodukciju. Na toj osnovi izgrađena je finansijka politika u okvirima ekonomske politike.

Finansije obuhvataju svaku javnopravnu djelatnost kojom se ostvaruju materijalna sredstva koja politicke jedinice ili od njih ovlasceni organizmi koriste za finansiranje javnih potreba. Finansijski suverenitet predstavlja ekskluzivno pravo drzave da na svojoj teritoriji ubira poreze. Finansijski suverenitet je samo jedan vid politickog suvereniteta drzave.

Osnovne karakteristike finansijske aktivnosti odnosno finansijske privrede: 1.Prenosenje sredstava na javne organe. Radi se o prinudnom (putem poreza, dažbina) ili dobrovoljnim putem (zajam) odvajanju dijela kupovne snage od strane privrede i pojedinaca i prenosenju na javne organe koji ce ih iskoristiti u finansijske politicke, privredne, socijalne i druge svrhe 2.Javne finansije vezuju u finansijski akt dva subjekta: aktivni i pasivni. Drzava ili uže drustveno politicke zajednice su aktivni subjekti finansijske djelatnosti usmjereni ka sticanju javnih prihoda dok su pasivni subjekti fizicka i pravna lica kojima je nametnuta obaveza obezbjeđivanja dijela sredstava za javnu potrosnju.

3.Javne finansije se javljaju kao privreda javnopravnih tijela i dio su sireg pojma javne privrede.

4. Finansijsku aktivnost karakterise prinuda

Razlike između finansijske djelatnosti drzave od finansijske aktivnosti fizickih i privatnopravnih lica: 1.Država i javnopravna tijela u obavljanju utvrđenih zadataka nisu rukovođeni zahtjevom da obavljanjem tih zadataka ostvaruju dobit dok je osnovni cilj finansijske djelatnosti privatnih lica ostvarenje dobiti.

2.Djelatnost drzave i drugih javnopravnih tijela koja zadovoljavaju određene javne potrebe uglavnom su nematerijalne prirode. Njih je teško mjeriti, dijeliti i novčano izraziti.

3.Pri zadovoljavanju javnih potreba drzava i javnopravna tijela ne rukovode se principom činidbe za protivčinidbu dok kod privatnih lica pretpostavka za rashode je adekvatna protivcinidba.

4.Za zadovoljenje potreba iz svoje nadleznosti javni sekstor koristi prihode koji pretezno imaju prinudni karakter a manji dio tih prihoda ostvaruju svojom aktivnoscu, po osnovu vlasnistva i po drugim osnovima dok prihodi koje ostvaruju privatna lica nemaju prinudni karakter. 5.Javni sektor podmiruje opste drustvene potrebe dok privatna lica podmiruju uglavnom svoje sopstvene potrebe i interese.

6.Mehanizam odlučivanja o javnim prihodima i rashodima odnosno o finansijskoj djelatnosti države se razlikuje od privatnih lica jer odlučuje predstavničko tijelo. I javni i privatni sektor u obavljanju svoje finansijske djelatnosti rukovode se principom stednje i efikasnosti u trosenju raspolozivih sredstava.

Finansije su u savremenoj državi dobile dirigujuću i organizatorsku ulogu u privredi i društvu. One su postale nefiskalne finansije, za razliku od shvatanja klasičnih finansija i teoretičara tog doba. Nove zadatke finansije su dobile pod snažnim uticajem Kejnsovog učenja koje su razvili njegovi sljedbenici (kenzijanci) koji su finansije proglasili funkcionalnim finansijama. Taj novi pravac u finsnijskoj politici država poznat je u nauci pod imenom fiskalna politika. Ovaj izraz oznacava da se fiskalna politika u dobroj mjeri vodi radi postizanja nefiskalnih ciljeva odnosno radi postizanja određenih ekonomskih i socio-politickih ciljeva. Poznati njemački teoretičar klasičnih finansija je rekao: Stvarno je finansijska politika danas u svim zemljama prerasla svoj fisto fiskalni cilj. Ona je pored osnovnog zadatka ostvarivanja sredstava za pokrivanje finansijskih potreba u isto vrijeme postal i sredstvo usmjeravanja i kontrole proizvodnje, raspodjele i potrošnje dobara. Nauka o finasijama je kompleksna nauka koja u sebi uključuje više grana finansijske discipline (nauka o finansijama, finansijska politika, finansijsko pravo): ona je agregat ekonomskih, socijalnih, političkoh i pravnih elemenata i zahtijeva saradnju ekonomista, pravnika i sociologa.

NAUKA O FINANSIJAMA – Zadatak nauke o finansijama je sistemacki-teorijskim istraživanjima utvrdi stalne odnose između uzroka i posljedica, odnose iz,eđu dva ili više finansijskih fenomena i njihovu vezu prema njihovoj stvarnoj materijalnoj povezanosti. Nauka o finansijama izucava prirodu finansijskog akta, ispituje uticaj koji finansijski akt vrsi na proizvodnju i potrosnju dobara, na cijene, stednju itd., analizira efekte pojedinih poreza na proizvodnju, posljedice pojedinih tipova državnih zajmova u ekonomskoj i socijanoj strukturi zemlje i dr. U Francuskoj se izučava finansijska ekonomija koja izučava ekonomski aspekat finansijskog fenomena ispitujući teorijske konstante u pogledu analize.

FINANSIJSKA POLITIKA - Finansijska politika nije nauka vec vjestina koja, koristeci rezultate do kojih je dosla finansijska nauka ukazuje na sredstva i puteve ka postizanju ciljeva koje je obiljezila finansijska teorija. Ona ima operativni a ne spekulativni cilj. Dok nauka tumači politika sprovodi.

FINANSIJSKO PRAVO - Finansijsko pravo je dio sistema određene zemlje koji regulise odnose koji nastaju finansijskom aktivnoscu drzava, užih politicko-teritorijalnih jedinica i institucija kojima su povjerene takve funkcije. Kako finansijsko pravo mora da prati političke, ekonomske i socijalne tedencije društva to je ono u stalnom razvoju i predstavlja veoma živu materiju. Dok neki autori smatraju finansijsko pravo samostalnom granom prava dotle ga drugi svrstavaju u upravno (administrativno) pravo a neki i u ustavno.

Finansijko pravo je dio pravnog sistema određene zemlje pa ga možemo definisati kao skup pravnih propisa kojima se regulisu oni drustveni odnosi koji nastaju prilikom prikupljanja, raspodjele i trosenja sredstava kojima se zadovoljavaju javne potrebe.

Zavisno od karaktera normi kojima se regulisu finansijski odnosi razlikujemo: Opsti dio finansijskog prava čini ukupnost pravnih normi kojima se obezbjeđuje jedinstvo finansijskog sistema, utvrđivanjem opstih principa na kojima se zasnivaju finansijski odnosi. Posebni dio finansijskog prava cini ukupnost pravnih normi kojima se na jedinstven nacin regulise određena gruppa finansijskih odnosa (poresko pravo, takseno pravo, budzetsko pravo itd).

Prema teritoriji na kojoj se prostire primena finansijsko pravo dijelimo na: Nacionalno (unutrasnje) finansijko pravo je dio pravnog sistema jedne

zemlje kojim se u toj drzavi regulisu finansijsko-pravni odnosi Međunarodno finansijsko pravo je skup pravnih normi kojima se regulisu međudrzavni finansijsko pravni odnosi.

ODNOS FINANSIJJSKE NAUKE SA DRUGIM NAUČNIM DISCIPLINAMA : • Politička ekonomija (ekonomske kategorije, novac i finasije, istorija ekonomskih doktrina)• Ekonomska politika (poreska i budžetska politika)• Bankarsko pravo• Monetarno pravo (novac i novčani tokovi)• Sociologija i psihologija (uticaj poreza na ponašanje poreskih obveznika)• Matematički i statistički metodi• Odnos finansijskog prava i ustavnog prava (subjektivno poresko i subjektivno budžetsko pravo skupštine zaštićeno ustavom)• Odnos finansijskog prava i upravnog prava (poreski upravni organi -utvrđivanje, naplata i kontrola naplate poreza) budžetska inicijativa, izrada i izvrš enje budžeta od upravnih organa) • Odnos finansijskog prava i međunarodnog javnog prava- Bilateralne i multilateralne konvencije,- Nadnacionalno poresko i budžetsko pravo Evropske Unije,- Uredbe i direktive - Harmonizacija nacionalnih poreskih propisa • Odnos finansijskog prava i krivičnog prava (krivična djela npr. poreska utaja, krijumčarenje i dr.)

ISTORIJA RAZVOJA FINANSIJA – Postanak javne privrede (finansija) bio je uslovljen promjenama ekonomske, socijalne i političke prirode. Sve te promjene izvršene su pri kraju srednjeg vijeka, kada treba tražiti začetke i forme državne organizacije na kojima počiva kapitalističko društveno-ekonomsko uređenje. Razvojem gradova i gradske privrede rasle su potrebe stanovnistva a uporedo sa tim i potrebe koje je morala da podmiruje drzava. Te novonastale potrebe drzava je regulisala putem svoje finansijske aktivnosti. Poznata je stoljetna borba engleskog naroda sa svojim vladarima za budzetsko pravo Parlamenta - Magna charta libertatum 1215 godine.

Prva teorijska razmišljanja o finansijama susrećemo kod Aristotela (davanjem zajma uz kamatu je nedoličan posao) i Ksenofona (problematika državnih prihoda). U starom Rimu nalazimo Tacita i njegov fenomen prevaljivanja poreza. Kao prvi podaci koji su ostali o finansijama iz srednjeg vijeka su podaci iz arapske pauke koaj svoj procvat doživljava u XII i XIII vijeku. Najpoznatiji mislilac toga doba Ibi Haldun u svom djelu Prolegomena za svjetsku istoriju piše da moć države počiva na dva stuba: dobroj vojsci i dobrim finansijama, popustili jedan od njih snaga države mora pozadovati. Takođe tu je Toma Akvinski koji je razmatrao pitanje novca, poreza kao i problematiku državnih rezervi. Prvi ekonomski mislioci u punom smislu riječi javljaju se tek od XV vijeka.

1.Merkantilna finansijska teorija – Merkantilizam (XVI-XVII) se pojavljuje kao prva teorijska razrada kapitalističkog načina proizvodnje i kao prvi pravac razmišljanja o ekonomskim fenomenima zasnovan na metodu uzročnosti. Pisci ovog pravca ne tretiraju ekonomske pojave normativno vać kauzalno. Oni su smatrali da se bogastvo stvara u prometu zbog čega je njihova osnovna pažnja bila usredsrežena na novac odnosno plemenite metale što treba da predstavlja oličenje bogastva jedne zemlje te da se bogastvo sastoji u novcu. Po njihovom shvatanju finansijska politika mora da bude usmjerena u pravcu prometa i to na taj način da se naciji obezbijedi što više novca odnosno plemenitih metala. Zbog čega su oni bili pristalice carina. U odnosu na nivo carinske zaštite koji treba koristiti kao instrument carinske politike razlikujemo dva pravca merkantilističkog shvatanja. Po jednima (ranijim merkantilistima) finansijksa politika trebala je da bude veoma rigorozna i da brani svako oticanje zlata iz zemlje, zato uvozne zarine treba da budu veoma visoke čak do zabrane uvoza. Po drugima carine treba tako organizovati da se u trgovinskom bilansu obezbijedi aktivan saldo (veći priliv od odliva plemenitih metala).

2.Fiziokratska finansijska teorija - Ova teorija javila se u drugoj polovini XVIII vijeka. Ona se razvila na stavu teoretičara te škole o višku vrijednosti. Po njima višak vrjijednosti se stvara isključivo u zemljoradnji s obzirom da u njoj učestvuje i priroda. Zbog toga u zemljoradnji dolazi do povećanja materije u odnosu na njeno stanje prije proizvodnje, dok kod ostalih grana tog povećanja nema. Fiziokrati i fiziokratska škola vode porijeklo od grčke riječi fiziokratija što znači vladavina

prirode. Osnivač ove škole je Fransois Quesnay (Kene) hirurg po profesiji. Oni smatraju da je najracionalniji sistem jednog jedinog poreza i to porez na zemljoradnju dok svaki drugi porez van zemljoradnje mogao bi se u krajnoj liniji prevaliti na nju što bi navodno prouzrokovalo odgovarajuće nepotrebne troškove. Oni su sve poreze van poljoprivrede označavali posrednim porezima a porez koji opterećuje zemljoradnju neposrednim porezom.

3.Finansijka teorija u građanskoj klasičnoj teoriji – Ona je vezana za dva velika imena Adama Smita i Davida Rikarda. Privredni prosperitet po Smitu i Rikardu može se obezbijediti samo putem ekonoomskih sloboda. Na državu i njeno miješanje u privredni život gledali su negativno. Trošenje sredstava od strane države (državni rashodi) po njima je neekonomsko trošenje koje usporava ekonomski prosperitet društva, pa ga treba svesti na što manje učešće u nacionalnom dohotku. Osnovni stav koji proizilazi iz njihove finansijke teorije jeste da država treba što manje zahvata privatne dohotke i akumulaciju. Svoja shvatanja o finansijkoj materiji Adam Smit je izložio u svom čuvenom djelu Istraživanje o prirodi i uzrocima bogastva naroda, poznata i pod nazivom Bogastvo naroda. On ističe četri poreska principa: 1)Princip opstosti: Svi gradjani jedne drzave treba da placaju porez za izdrzavanje drzavne uprave i to srazmjerno svom edohotku koji oni uzivaju zahvaljujuci njihovoj zastiti. 2)Princip odredjenosti: Porez svakog garadjanina treba da bude odredjen.

3)Pricip ugodnosti: Svaki porezni obaveznik treba da bude oporezovan u vrijeme i na nacin koji ce mu najbolje odgovarati.

4)Princip ekonomicnosti naplate poreza: Svaki porez treba da bude ogganizovan na takav nacin da iz dzepa naroda uzima sto je moguce manje iznad one sume sto je potrebna drzavnoj blagajni.

4.Finansijska teorija u tzv. neoklasičnoj građanskoj ekonomskoj teoriji – Sredinom druge polovine XIX vijeka finansijsku nauku karakterišu izučavanja koja se pretežno odnose na poresku problematiku i to na pitanje pravednog oporezianja. Teroija oporezivanja po ekonomskoj snazi: a)Pozitivna varijanta prihvata kategoriju dohotka kao najprihvatljiviju za ostvarivanje principa

pravednog oporezivanja i to upotrebom metoda progresivnog oporezivanja, b)Druga varijanta ove teorije javlja se pod nazivom jednake žrtve koja pledira za proporcionalno oporezivanje kao najpogodniji za ostvarivanje pravednog oporezivanja. Teorija korisnosti se zasniva na subjektivističkom gledanju poreza. Predstavnici ove teorije zastupaju mišljenje da međuzavisnost državnih prihoda i rashoda odnosno dažbina i javnih potreba treba da bude osnova za određivanje sposobnosti plaćanja poreza.

5.Savremena građanska teorija – Nove ideje u finansijskoj naucci počele su da se javljaju sa prvim svjetskim ratom. Pojava velike svjetske ekonomske krize koja je pokazala da se teško može spasiti kapitalistički sistem bez snažnih oblika državnog intervencionalizma. Ona je vezana za ime John-a Maynard-a Keynes-a.

6.Finansijska teroija u socijalizmu – U finansijskoj teoriji istočnoevropsih socijalističkih država država se javlja kao direktni organizator privrede. Finansije su neposredno povezane s materijalnom proizvodnjom, obezbjeđuju proces proizvodnje i raspodjele društvenog proizvoda za zadovoljenje različitih potreba socijalističkog društva. Funkcija finansijske djelatnosti države u tim zemljama sastojala se u neposrednom finansiranju državnih privrednih preduzeća odnosno značajnog dijela njihovih osnovnih i obrtnih sredstava.

NACIONALNI DOHODAK I FINANSIJE Nacionalni dohodak je veoma značajan indicator za utvrđivanje finansijske aktivnosti države. Od obima nacionalnog dohotka i njegovog porasta zavisi ekonomska snaga (poreska sposobnost) poreskih obveznika te zavisno od toga utvrđuju se i njihove obaveze u podmirivanju javnih potreba. Cjelokupna novostvorena vrijednost (nacionalni dohodak) ne može se trošiti isključivo za podrirenje javnih potreba već se iz nje morajuobezbijediti i sredstva za proširenu reprodukciju jer bi u protivnom društvo stagniralo. Podjela nacionalnog dohotka u svakom drustvenom sistemu svodi se na dio za akumulaciju i dio za potrosnju .U savremenim drzavama znacajni dio nacionalnog dohotka se zahvata i redistribuira

putem fiskalnih instrumenata. To se naziva fiskalnim opterecenjem ili poreskim pritiskom. Ono se određuje putem procentualnog učesca prihoda u bruto ili neto nacionalnom dohotku.Na taj nacin opterecenje moze biti izracunato putem formule

FO=SD/ND (FO-fiskalno opterecenje, SD-iznos prihoda od svih dazbina, ND-nacionalni dohodak)

Relativni poreski pritisak je finansijsko opterecenje koje se ocjenjuje u vezi sa svim onim koristima koje se kroz javne rashode vracaju poreskim obveznicima, na koji nacin se istovremeno obezbjeđuje povecanje nacionalne proizvodnje i drustvenog proizvoda kao i povecanje obima i kvaliteta u zadovoljenju javnih potreba. U takvom slučaju moguće je da fiskalno opterećenje bude povećano a da to ne smeta poreskim obveznicima budući da se sve svodi na ekonomsko ulaganje sredstava u zadovoljavanju ukupnih društvenih potreba.

FINANSIJSKI ODNOSI Finansijski odnosi obuhvataju veoma širok krug odnosa koji nastaju

povodom finansijske aktivnosti tj. aktivnosti koja se odnosi na prikupljanje javnih prihoda na njihovo raspolaganje i trošenje u cilju podmirivanja javnih potreba. Finansijski odnosi se zasnivaju između drzave, drustveno-politickih zajednica i drugih drustvenih organizama ovlascenih da uvode prihode s jedne strane, i obveznika da te prihode placaju s druge strane. To je upravno-pravni odnos koji nazivamo fiskalni odnos. On se svodi na skup prava i obaveza fiskusa i obveznika u obezbjeđivanju potrebnih sredstava za finansiranje javnih potreba. Međutim finansijski odnos moze imati i siri sadrzaj. Naime finansijski odnos može se zasnovati i postojati između raznih subjekata koji su na osnovu ustava ili zakona dužni da učestvuju u procesu finansiranja određenih javnih potreba (federacije, republika, opština). Ovi odnosi se mogu ticati ne samo u obezbjeđivanju sredstava za javnu potrosnju vec i za njihovo raspoređivanje i trosenje za one potrebe za koje su ustanovljeni. Politicki, ekonomski, socijalni i drugi razlozi zahtijevaju da se

precizno razgranice fiskalni odnosi između razlicitih nosilaca finansiranja javnih potreba u okviru jedne drzave. Treba razlikovati tri vrste ovlascenja:

1.Ovlascenje za ustanovljavanje prihoda - sastoji se u ovlascenju nosioca fiskalne vlasti da odrede situacije i uslove pod kojima se određena lica dovode u poziciju da budu duzna da izdvajaju dio svojih prihoda za podmirenje javnih potreba.

2.Ovlascenje na uvođenje prihoda - predstavlja pravo ovlascenog drustvenog organizma da vec ustanovljeni prihod proglasi (uvede) kao svoj prihod. 3.Ovlascenje za utvrdjivanje visine prihoda - ovlascenje za uvodjenje prihoda najcesce sadrzi i ovlascenje za utvrdjivanje visine prihoda koji se uvodi. Moguće je da neki subjekti imaju sva tri ovlašćenja a neki dva ili samo jedan. Po pravilu subjekti višeg stepena imaju sva tri fiskalna ovlašćenja a subjekti nižeg stepena pripada pravo samo na prihod i utvrđivanje njegove visine ili samo pravo na utvrđivanje njegove visine.

Vertikalna povezanost fiskalnih i budzetskih sistema u federativnim drzavama znaci povezanost federalnog sistema sa sistemima clanica federacije i ovih sa sistemima nizih kolektiviteta dok u unitarnim drzavama stepeni povezanosti su ograniceni na fiskalni i budzetski sistem centralnih organa i nizih kolektiviteta. Horizontalna povezanost fiskalnih i budzetskih sistema postoji izmedju istostepenih kolektiviteta tj. izmedju clanica federacije ili između lokalnih kolektiviteta. Vertikalna povezanost je uvijek jače izražena od horizontalne.

FINANSIJSKI ODNOSI U DRŽAVAMA FEDERATIVNOOG UREĐENJA U federativnim državama zadovoljenje javnih potreba obezbjeđuje i

federacija i njene članice i lokalni kolektiviteti unutar članica federacije. Poznata su tri sistema koja se mogu uspostaviti u federativnim državama:

1.Sistem odvojenih prihoda (sistem separacije prihoda) je takav oblik organizovanja odnosa između federacije i njenih članica u kome i federacija i članice imaju svoje posebne prihode. Moguce su dvije varijante: a)Slobodni(konkurentni) sistem odvojenih prihoda-federacija i njene clanice imaju podjednako pravo na uvođenje prihoda i utvrdjivanje njihove visine. U tom slučaju

postoji onoliko fiskalnih sistema koliko ima i nosilaca fiskalne vlasti. b)Vezani sistem odvojenih prihoda obuhvata samo pravo na utvrdjivanje visine prihoda ali ne i izvora, vrsta i oblika. 2.Sistem zajednickih prihoda je takav oblik prihoda u kome samo nosiocu finansiranja jednog stupnja (samo federaciji ili samo njenim clanicama)pripadaju ovlascenja na ustanovljavanje odnosno uvodjenje prihoda kao i pravo na utvrdivanje njihove visine dok nosiocima finansiranja ostalih stupnjeva pripada ucesce u tim prihodima. Ovo učešće se može organizovati ili u obliku doznaka od nosioca višeg stepena ka nosiocu nižeg stepena ili u obliku doprinosa kad nosiocima finansiranja nižeg stepena daju sredstva nosiocima finansiranja višeg stepena. 3.Mjesoviti sistem prihoda u sebi inkorporira elemente predhodna dva sistema. U ovakvom sistemu pojedini nosioci finansiranja imaju dijelom sopstvene izvore prihoda a dijelom dobijaju prihode ili od visih ili od nizih nosilaca finansiranja.

FISKALNI I FINANSIJSKI FEDERALIZAM Pod fiskalni federalizam podrazumijevaju se odnosi federacije i njenih

clanica u pogledu ovlascenja za ustanovljavanje i uvodjenje prihoda kao i za utvrdjivanje njihove visine.

Pod finansijski federalizam podrazumijevaju se odnosi federacije i njenih clanica u pogledu ovlascenja za utvrdjivanje potreba za koje su duzni da obezbijede sredstva radi njihovog zadovoljenja. Finansijki federalizam predstavlja skupm odnosa između federacije i članica u pogledu ovlašćenja za utvrđivanje potreba i raspodjele prihoda n ate potrebe.

Ovi odnosi se uređuju ustavom i zakonima pa nosioci ovih ovlašćenja mogu imati različiti stepen tih ovlašćenja u zavisnosti kako je to ustavom ili zakonom regulisano. Ova ovlašćenje se nazivaju fiskalni i finansijski suverenitet. Fiskalni suverenitet je ovlascenje na ustanovljavanje fiskalnih prihoda, njihovo uvodjenje i odredjivanje njihove visine. Ako postoje sva tri ovlascenja onda imamo potpuni suverenitet a ako obuhvata samo neka od tih ovlascenja imamo ograniceni suverenitet. Fiskalni suverenitet može biti originaran

i izveden. Originarni postoji ako su ovlašćenje iz kojih se on sastoji data subjektu finansiranja ustavom ili zakonom. Izvedeni postoji onda ako je određen subjekt finansiranja zakonom ovlašćen da može da prenese sva ili pojedina ovlašćenja na drugi subjekt finansiranja. Nosilac fiskalnog suvereniteta u državama federativnog uređenja može biti federacija i njene članice i lokalni kolektiviteti ali uvijek mora postojati vertikalni odnos između nosilaca fiskalnog suvereniteta.

Finansijski suverenitet podrazumijeva ustavom i zakonom utvrđena ovlascenja pojedinih subjekata finansiranja javnih potreba da prikupljena sredstva od javnih prihoda mogu samostalno rasporedjivati na javne potrebe. Ova ovlascenja se cesto nazivaju i Budzetskim pravima.

JAVNI (DRŽAVNI, DRUŠTVENI) PRIHODI Sredstva koja drzava koristi za podmirenje javnih potreba nazivaju se javnim (državnim) prihodima. Izvori prihoda mogu biti u naturi i u novcu ili istovremeno i u jednom i u drugom obliku ipak za savremene države oni se ipak gotovo isključivo javljaju u novcu. Sfera u kojoj neposredno djeluju javni prihodi jeste sfera

raspodjele odnosno preraspodjele nacionalnog dohotka. Glavni oblici javnih prihoda nalaze se u: 1.Domenijalnim dobrima i drugoj drzavnoj imovini (domenski prihodi)

2.Obaveznim davanjima dijela dohotka ili imovine od strane fizickih i pravnih lica 3.Dobrovoljnim davanjem pojedinaca ili pravnih lica uz obavezu države da ih vrati (zajmovi, krediti) ili bez te obaveze(pokloni).

Svi pobrojani izvori državnih prihoda ostaju isti kroz čitavu istoriju društva ali sa izmjenjenim značenjem njihovog mjesta i usloge u pojedinim etapama društvenog rrazvitka. Kao prvi oblik dažbina u širem smislu

mogu se uzeti obaveze pokorenih naroda prema osvajaču iz vremena rrobovvlasničkih država. Isto tako pripadnici nižih od vladajuće bili su obaveznici nekih dažbina. Osnovni vid dažbinskih prihoda prestavljao je tribut. Rim je imao provincijalne tribute (i na ličnost i na imovinu) za sve vrijeme carstva. Tribut je kasnije prerastao u instituciju ratne odštete. U grčkoj pored tribute postojale su takse (sudske i pristanišne), carine i neke druge sporedne dažbine. Karakter javnih dažbin imale su i davanja određenih bogatijih klasa antičke države u cilju organizovanja svjetkovina i drugih priredbi. Ta davanja nazvana liturgije razlikovala su se od drugih dažbinskih prihoda po tome što ih nije naplaćivao državni fisk već obaveznici ovih davanja iz svojih su sredstava organizovali svjetkovine i druge priredbe. Sličnog karaktera su i trijararhije uvedene u Staroj Grčkoj kao neka vrsta ratnog dobrinosa naime imućni atinski građani bili su dužni da opreme i održavaju ratni brod na kome su onni bili ukrcani kao zapovjednici.

Sa razvitkom i jačanjem feudalnih država naročito od XIII vijeka uvode se posebni oblici državnih prihoda koji od oblika dobrovoljnih davanja sve više prerastaju u prave dažbinske prihode. To su uglavnom bile obaveze vazala prema vladaru. Pored toga dažbine su uvođene i na zemljišta i zgrade građanskog staleža. Značaj srednjevjekovnih dazbina je u tome što je njohovo uvođenje postal zavisno od potvrde staleške skupštine, međutim ona je samo potvrđivala ono sto je kralj predlagao. U to vrijeme oblici obaveznih davanja bili su: regali, takse, tributi i porezi. Regali imaju karakter privatnopravnih prihodai oni su prihodi mjesovitog karaktera (privatnopravni i trošarina). Obuvatali su lov, ribolov, kamenolome, ciglane, pivare, mlinove … Eksploatacija je bila u režiji države ili je dotično pravo davano pod zakup ili čak prodavano pojedincima. Takse su naplacivanje za koriscenje drzavnih dobara: drumovi, mostovi, plovne rijeke, pristanista …

Porezi se javljaju u raznom obliku i sa raznim titulusom. Stanovnistvo je bilo u obavezi da plati poraz za ustupljeno zemljiste (kako pobijedjeno stanovnistvo tako i slobodno). Ovaj porez nosi privatnnopravni karakter jer se javlja kao zakupnina. Osim poreza na zemljista postojao je i licni porez na strance i poluslobodne stanovnike koji nosi karakter naknade za zaštitu koju državama dotičnima daje jer to ne bi morala raditi. Kao vanredni prihod postojalo je i oporezivanje slobodnog stanovnistva čak i privilegovanih staleža i to u slucaju

vanrednih okolnosti (rat) kada je vladar izlazio pred stalešku skupštinu s molbom da mu se dozvoli uvođenje poreza na imovinu. Porez je postao redovni izvor državnih prihoda i dobio karakter opšte dužnosti tek u XIII vijeku i to samo u gradovima a tek kasnije u ostalim djelovima države. Za sagledavanje dzabinskog sistema poznat je Dusanov zakonik 1349 i 1354 godine - Sistem obaveza, rabota i podanaka. Društvo je bilo podijeljeno na osnovne društvene klase vlastelu i zavisno seljaštvo. Osnovne karakteristike srednjevjekovnih dazbina:

1.Nijesu predstavljale glavni prihod drzave vec samo dopunski izvor 2.Sve dazbine nosile su iskljucivo fiskalni karakter

3.Nijesu imale obiljezje opste obaveze vec su opterecivale uglavnom seljastvo 4.Obaveza placanja dazbina izvrsavana je u naturi a tek kasnije razvojem robno novcanih odnosa u novcu. Stvaranjem prvih buržoaskih država dažbine ulaze u jednu novu fazu: umjesto neredovnih ili neizdašnih (dopunskih) prihoda koji su nosily karakter privatnopravnih obaveza dažbine postaju redovan i najglavniji izvor javnih prihoda i dobijaju karakter jedne opšte obaveze. Razvoj dažbinskog sistema rezultat je razvoja države i njenih funkcija te u vezi sa tim i povećanje rashoda.

PODJELA JAVNIH PRIHODA

1.Originerni i derivatni – Originarni (izvorni) su oni prihodi koje drzava ostvaruje svojom privrednom aktivnoscu od svojih preduzeca i od drzavne imovine i oni prihodi koje drzava obezbjeđuje naplatom usluga koje njeni organi i ustanove pruzaju fizickim i pravnim licima na osnovu ugovora sa njima a ne uz primjenu fiskalnog suvereniteta. Derivativni (izvedeni) su oni prihosi koje drzava ostvaruje na osnovu svog fiskalnog suvereniteta tj. na osnovu prava da uvodi obavezna davanja u svoju korist i za svoje potrebe. Nazivaju se derivativnim zato što su izvedeni iz ekonomske snage obveznika kojima je nametnuta obaveza izdvajanja dijela svojih sredstava za potrebe ddržave.

2.Javnopravni i privatnopravni - Privatnopravne prihode drzava ostvaruje na osnovu svoje privredne aktinovnosti ili na osnovu prava vlasnistva. Javnopravni prihodi su oni koje drzava ostvaruje na osnovu svoje suverene vlasti odnosno na

osnovu fiskalnog suvereniteta koji se sastoji u pravu da uvodi obavezna davanja radi ostvarivanja državnih funkcija.3.Redovni i vanredni - Redovni prihodi sluze za finansiranje redovnih javnih potreba i koji se stalno i kontinuirano javljaju kao prihodi drzave. Vanredni prihodi se formoraju povremeno i po pravilu sluze za podmirivanje vanrednih rashoda tj. onih potreba koje nije moguce unaprijed predvidjeti odnosno nije moguce predvidjeti visinu sredstava koja je potrebna za zadovoljenje tih potreba (rat).

4.Prihodi od stanovnistva i prihodi od pravnih lica - Prihodi od stanovnistva su prihodi koje građani izdvajaju od svog dohotka (izuzetno iz imovine) za podmirenje javnih rashoda. Ovi prihodi se dijele na one koje drzava uzima prinudnim putem i one koje građani izdvajaju dobrovoljno. Zastupljen u savremenim kapitalističkim zemljama ali ne i u socijalističkim. Prihodi od pravnih lica su oni prihodi drzave koje ona ubira od prihoda odnosno imovine privrednih organizacija, ustanova i drugih pravnih lica. Postoje dva nacina: prinudnim putem (putem dazbina) i putem ugovora (zajma) ili putem dobrovoljnih izdvajanja.

5.Povratni i nepovratni - Nepovratni prihodi su oni koje fizicka lica izdvajaju za zadovoljenje javnih potreba i po pravilu se ne vracaju tim licima (porezi, takse, carine). Povratni prihodi su dobrovoljni ili prinudni zajmovi na koje drzava placa i kamate kao cijenu za pozajmljena sredstva.

6.Prihodi sirih i uzih polliticko teritorijalnih jedinica - Širi (federacija) i uzi (clanica federacije).

7.Prihodi u novcu i prihodi u nature - U savremenim drzavama prihodi su iskljucivo u novcu bez obzira na njihov izvor. Veoma rijetko danas možemo sresti prihode u nature i po pravilu oni se javljaju kao prihodi koje država ostvaruje na osnovu poklona fizičkih i pravnih lica (zemljišta, zgrade, zbirke). Prihodi u nature mogu se pojaviti kao vanredni prihodi.

8.Namjenski i nenamjenski - Namjenski ili destinirani prihodi su takvi javni prihodi za koje je tacno utvrđeno na sta ce biti utroseni. Nenamjenski nedestinirani prihodi sluze za finansiranje ukupnih javnih rashoda odnosno za zadovoljenje javnih potreba koje nijesu unaprijed definisane. Stariji finansijski teoretičari zalagali su se za nenamjenske prihode. Međutim razlozi praktične

prirode kao i razlozi psihološke prirode uticali su da danas nema države koja u svom sistemu prihoda nema i destinirane prihode.

FISKALNI PRIHODI (DAŽBINE) Njih drzava ostvaruje van trzisnog procesa, prinudnim prisvajanjem

kupovne snage fizickih i pravnih lica podcinjenih njenom fiskalnom suverenitetu u visini koju autonomno utvrđuje po osnovu politickih kriterija. Obilježja dazbina su: 1.Prinudni karakter (nisu dobrovoljna već obavezna i prinudna davanja) 2.Nepovratnost dazbina (obaveznik nema pravo da zahtijeva od drzave da mu vrati sredstva) 3.Ustanovljavaju se putem zakona (skupstina uvodi dazbine)

Ekonomski izvori dazbina su: imovina, dohodak i potrosnja. Imovina predstavlja spoljni efekat, vizuelni utisak o ekonomskoj sposobnosti obveznika da izvrši dažbinsku obavezu. Imovina kao predmet dažbinskog zahvatanja se moze sastojati od razlicitih materijalnih dobara (nepokretne, pokretne stvari kao i imovinska prava). Dohodak predstavlja skup materijalnih dobara koje korisnik dohotka redovno dobija i koje se mogu utrositi a da se potrosnjom ne umanji imovina korisnika dohotka. U finansijskoj praksi uvijek se izražava u novcu putem cijena, dobara i usluga. Radi se o materijalnim dobrima koja su novostvorena dobra kao rezultat rada i sredstava za proizvodnju. U našem sistemu javnih prihoda kao izvor državnih prihoda pojavljuje se: 1)lični dohodak koji proističe iz rada u random odnosu, 2)lični dohodak koji proističe iz obavlojanja određenih privrednih i neprivrednih djelatnosti sredstvima u svojini građana, 3)dohodak preduzeća.

Potrosnja je predmet koji se opterecuje dazbinama.

Ekonomska dejstva dazbina: Putem dazbina se vrsi oduzimanje dijela dohotka i dijela imovine odnosno vrsi prisvajanje kupovne snage fizickih i pravnih lica u korist drzave i drugih javnih kolektiviteta u cilju finansiranja javnih potreba. Dazbine proizvode dvojako ekonomsko dejstvo: neposredno i posredno. Neposredno ekonomsko dejstvo dazbine je ono dejstvo koje nastupa spontano

samim postojanjem dazbine (dazbina i cijena; dazbina i proizvodnja; dazbina i privredni razvoj).

Fiskalni intervencionizam predstavlja skup mjera koje drzava putem dazbinskih prihoda sprovodi u raznim oblastima drustvenoekonomskog zivota. U teoriji se razlikuju nekoliko vrsta fiskalne intervencije:

- inflacija dazbina: ako se fiskalna intevencija sprovodi povecanjem stopa postojecih dazbina ili uvodjenjem novih dazbina;

- deflacija dazbina: ako se fiskalna intervencija sprovodi smanjenjem dazbinskih stopa ili ukidanjem pojedinih dazbina;

- fiskalna diskriminacija: ako se smanjuju odnosno povecavaju dazbinski tereti u odnosu na pojedinu djelatnost odnosno na pojedinu grupu ili grupe obaveznika (na sve djelatnosti ili na sve obaveznike).

POREZI – OSNOVNI IZVOR JAVNIH PRIHODA Porezi predstavljaju glavni izvor redovnih prihoda savremenih država.

Porezi su novcana davanja javnopravnim tijelima u cilju podmirivanja javnih rashoda koja ova jednostrano utvrđuju nacin i njihovu visinu, a naplacuju ih silom svog autoriteta ne dajuci u naknadi nikakvu posebnu protivnaknadu (Eberg).

Osnovne karakteristike poreza: 1.Porezi su derivatni prihodi drzave jer ih ostvaruje iz ekonomske

snage fizickih i pravnih lica nad kojima ima fiskalni suverenitet. 2.Imaju prinudni karakter.

3.Za iznos placenog poreza drzava ne pruza neposrednu protivuslugu poreskom obvezniku.

4.Porezi su namijenjeni za finansiranje rashoda od opsteg interesa. 5.Porezi se placaju u novcu a samo izuzetno u naturi. 6.Po pravilu namjena poreza nije unaprijed utvrđena. 7.Poreska obaveza tereti sva fizicka i pravna lica na teritoriji države (teritorijalni princip placanja poreza)

OPRAVDANJE POREZA

1.Teorija sile - Porez se opravdava pravom jacega da uvodi porez nad slabijim odnosno pravom pobjedioca nad pobijeđenim. Bila je vladajuca u starom vijeku i donekle u srednjem. Po njoj valadalac ima pravo da silom nametne poresku obavezu podcinjenim licima.

2.Teorija cijene (ekvivalencije) - Porezi su cijene za usluge koje drzava cini poreskim obaveznicima. Ovdje je odnos drzave i poreskog obaveznika protivpravne prirode. Ova teorija bila je dominantna u vrijeme liberalnog kapitalizma. Teorija cijene se javlja u dvije varijante: a)teorija osiguranja posmatra porez kao cijenu (premiju) koju poreski onaveznik placa za svoju licnu i materijalnu bezbijednost sto mu obezbjeđuje drzava, jer poreski obaveznik uziva zastitu drzave; b)teorija uzivanja opravdava porez time sto drzava stiti svoje granice i uredjujuci unutrasnji poredak, omogucava poreskim obaveznicima da nesmetano uzivaju svoju imovinu i dohodak koji sticu.

3.Teorija reprodukcije - Porez podstice razvoj proizvodnih snaga jer stvara preduslove za neprekidan proces proizvodnje. Glavni predstavnici ove teorije su Adolf Vagner i Lorenc fon Štajn – Poreska snaga treba da stvori porez, porez državnu upravu, a državna uprava sa svoje strane poresku snagu.

4.Organska teorija – Ova teorija se zasniva na organskoj povezanosti drzave i njenih građana. Predstavnici ove teorije drzavu upoređuju sa covjekovim organizmom a građane sa djelovim datog organizma. Da bi zivio kao covjek (mehanizam) potrebno je da mu krv struji (porez) kroz organizam. Zbog toga plaćanje poreza nije samo dužnost već i interes pojedinca.

5.Socijalisticka teorija – Ona opravdanje poreza nalazi u ispunjavanju građanskih duznosti svakog pojedinca. Svaki pojedinac prema svojim ekonomskim mogućnostima učestvuje u podmirenju društvenih rashoda. U socijalističkim državama porezima se ostvaruju raznovrsni zadaci od opšteg interesa.

6.Teorija suvereniteta – Ona se zasniva na tezi da je ovlascenje drzave da ustanovljava i naplacuje poreze (poreska jurisdikcija, subjektivno poresko pravo države) atribut njene suverenosti. Subjektivno poresko pravo izvire iz politicke veze koja postoji između drzavljana i drzave.CILJEVI OPOREZIVANJAPrvi i nekad jedini cilj oporezivanja je bio fiskalni, a sad pored njega postoji ekonomski, socijalni i politicki cilj. Ekonomski cilj - Porezi mogu biti efikasni instrumenti politike cijena odnosno instrumenti usklađivanja ponude i potraznje. Mogu se koristiti kao sredstvo usmjeravanja investicija i njihovog obima. Porezima se mogu zasnivati ili ublaziti neke nepovoljne tendencije u privredi. Ako je na trzistu globalna potraznja veca od globalne ponude mjerama poreske politike moze se uticati na smanjenje potraznje i to putem povecanja poreskih tereta bilo uvođenjem novog poreza ili povecanjem postojecih. U tom slučaju govorimo o restriktivnoj poreskoj politici. Kad je globalna ponuda veca od globalne potraznje smanjuju se poreska opterecenja i time se podstice potrosnja. Takvu poresku politiku nazivamo ekspozitivnom poreskom politikom. Socijalni cilj - Smanjenje socijalnih razlika, postizanje utvrđenih ciljeva u sklopu demografske i populacione politike, olaksice lica sa vecim brojem djece, smanjenje potrosnje alkohola (visoko oporeziavnje prometa alkoholnih pica).

Politicki cilj - U međunarodnim odnosima drzava porezi se mogu koristiti kao sredstvo zastite domacih proizvoda kao i instrument pritiska ili represalija.

ELEMENTI OPOREZIVANJA (PORESKA TERMINOLOGIJA) Postoje licni i materijalni elementi oporezivanja:

Licni elementi oporezivanja:1.Poreski subjekt je lice koje sudjeluje u oporezivanju. Moze biti aktivan i pasivan. Aktivan subjekt je drzava a pasivan poreski obaveznik.2.Poreski destinator je lice koje je po namjeri zakonodavca duzno da snosi poreski teret i koje u krajnjoj liniji placa porez.3.Poreski platac je ono fizicko ili pravno lice koje placa porez.

4.Poreski jemac je lice koje jemci za poreskog obaveznika da ce ovaj izvrsiti svoju poresku obavezu odnosno da ce ako to ne ucini poreski obaveznik on umjesto njega izvrsiti poresku obavezu.

Materijalni elementi oporezivanja:1.Poreski izvor predstavlja skup finansijskih sredstava poreskog obaveznika iz kojih on place porez. Izvor tih sredstava može biti prihod i imovina. Imovina kao poreski izvor javlja se samo po izuzetku. Normalni izvor iz kojeg se plaća porez jeste prihod. Prihod je zbir dobara izrazen u novcu koji periodicno dobija poreski obaveznik i kojeg moze utrositi a da ne bude ostecena njegova imovina. Dijeli se na bruto i neto. Bruto prihod je bez odbitka troskova koji su ucinjeni za njegovo ostvaranje, a neto prihod je novostvorena vrijednost u toku jednog obracunskog perioda. Zbir svih neto (cistih prihoda jednog subjekta za jedan obracunski perio) naziva se dohodak.

2.Poreski objekt (poreski predmet) predstavljaju stvari, usluge ili prava uz koje je vezana obaveza placanja poreza. Moze a ne mora se poklapati sa izvorima oporezivanja.

3.Poreska sposobnost je ekonomska snaga poreskog obaveznika prema kojoj se utvrđuje visina poreskog opterecenja. Poreska sposobnost se moze ispoljavati na vise nacina: u visini dohotka, u potrosnji, velicini imovine i sl.

4.Poreska osnovica je kvantitativna i kvalitativna konkretizacija poreskog objekta. Utvrđuje se u novcu i moze biti razlicita zavisno od vrste i oblika poreza.

5.Poreska jedinica je dio poreske osnovice prema kojoj se utvrđuje poreska obaveza primjenom poreske stope.6.Poreska stopa predstavlja iznos poreza koji treba platiti na jednu poresku jedinicu. Taj iznos može biti u procentima ili u fiksnom iznosu. Proporcionalne poreske stope su takve stopr koje se ne mijenjaju sapromjenom osnovice. Progresivne stope su takve stope koje se povećavaju sa povećanjem poreske osnovice.Degresivne poreske stope su one koje se smanjuju sa povećanjem poreske osnovice.

7.Poreski katastar je sistemski sređen pregled svih cinjenica koje se uzimaju u obzir prilikom oporezivanja.

8.Poreska tarifa je sistematski pregled poreskih objekata tj. poreskih jedinica i poreskih stopa. Primjenjuje se kod posrednih poreza.

9.Poreska lista je sistematski sređen popis imena poreskih obaveznika uz naznacenje visine poreskog zaduzenja.

10.Razrez poreza je zakonom utvrđeni postupak koji sprovodi nadlezan finansiski orga u cilju utvrđivanja visine poreske osnovice da bi se primjenom odgovarajuce poreske stope mogla poreskim obveznicima utvrditi njihova poreska obaveza. Razrez poreza je bitan preduslov za naplatu poreza jer se preko tog postupka utvrđuje iznos poreza koji poreski obveznik treba da plati.

11.Poreska opomena - Prije nego sto se pristupi prinudnoj naplati, nadlezni finansijski organ dostavice poreskom obavezniku opomenu u kojoj je navedena visina dospjelog a nenaplacenog poreza s pozivom da do određenog roka izmiri obavezu sa upozorenjem da ako to u roku ne ucini pristupice se prinudnoj naplati.

12.Otpis poreza - Usled vanrednih događaja (elementarne nepogode) umanji se prihod pa se smanjuje i porez zavisno od visine stete.

13.Pocek poreza - Ako se iz opravdanih razloga ne moze na vrijeme udovoljiti poreskoj obavezi moze mu se od strane nadleznog finansijskog organa odobriti odlaganje izvrsenja njegove poreske obaveze;

14.Zastarjelost poreza je protek vremena poslije koga prestaje pravo na naplatu poreza kao i pravo na povraćaj pogrešno obračunatog poreza. Relativni rok je 5 godina i apsolutni rok je10 godina.

15.Poreska oslobađenja su situacije koje u skladu sa utvrđenom poreskom politikom cine da određeni poreski obveznik bude oslobođen obaveze placanja poreza ili da određeni poreski izvori budi izuzeti od placanja poreza. Mogu biti: licna, predmetna, trajna i privremena. Poreske olaksice predstavljaju smanjenje poreske obaveze bilo umanjenjem osnovice ili smanjenjem iznosa razreznog poreza.

PRINCIPI (NAČELA) OPOREZIVANJA Principi oporezivanja predstavljaju skup pravila kojih se nadlezni drzavni

organi moraju pridrzavati pri izgradnji poreskog sistema da bi se obezbijedilo sprovođenje i postizanje ciljeva poreske politike. Svaki poreski sistem mora pocivati na određenim principima. Princip oporezivanja zavisi od: a)drustvenoekonomskog sistema; b)od vremena i prostora u kojem djeluje; c)od pravnog poretka i filozofije zajednice u kojoj nastupa.

Smitovi poreski principi (Smitovi kanoni) u “Bogatstvo naroda“ su: 1.Princip opstosti (svi građani moraju placati porez srazmjerno svojoj ekonomskoj snazi); 2.Princip određenosti poreske obaveze (vrijeme placanja, poreski oblik i visina poreza);

3.Pricip ugodnosti (u vrijeme i na nacin koji najbolje odgovara poreskom obavezniku); 4.Princip ekonomicnosti (troskovi razreza i naplate poreza sto manji, sto manje da kostaju i drzavu i poreskog obaveznika).

Najpotpuniju sistematizaciju poreskih principa dao je Adolf Vagner. Vagner je formulisao devet poreskih principa koja je svrstao u četri grupe: 1.Finansijksa poreska načela: izdasnost i elasticnost poreza. 2.Ekonomska poreska načela: izbor poreskog izvora i izbor vrste poreza. 3.Socialno-politička poreska načela: opstost poreske obaveze i ravnomjernost u oporezivanju. 4.Poresko-tehnička načela (pravno-administrativna): određenost poreza, ugodnost placanja poreaza, ekonomicnost ubiranaj poreza.

FINANSIJSKA PORESKA NAČELA: Nacelo izdasnosti postavlja takav zahtjev da se ubiranjem poreza prikupi dovoljno

sredstava koje ce zajedno sa ostalim javnim prihodima omoguciti da se podmire svi javni rashodi. Nacelo elasticnosti znači da poreski sistem mora biti tako izrađen da za slucaj potrebe omoguci povecano odnosno smanjeno ubiranje prihoda od poreza.

EKONOMSKA PORESKA NAČELA: Princip izbora poreskog izvora postavlja zahtjev da se porezi ubiraju iz prihoda odnosno dohodaka poreskog obveznika i to tako da se oporezivanjem ne utice na smanjenje privredne aktivnosti poreskog obaveznika. Svako pretjerano poresko opterećenje destimulativno djeluje na poreskog obveznika. Princip izbora vrste poreza predstavlja zahtjev da se prilikom oporezivanja mora voditi racuna o dejstvu koje porezi vrše u prakticnoj primjeni.

SOCIJALNO-POLITIČKA NAČELA: Princip opste poreske obaveze zahtijjeva da porez placaju svi građani. Sva

savremena poreska zakonodavstva predviđaju oslobađanja i olaksice kod placanja poreza za one kategorije građana koji toj obavezi bez stete za svoju egzistenciju i egzistenciju clanova svoje porodice ne mogu odgovoriti. Princip ravnomjernosti u oporezivanju - potrebno je da poreski teret bude ravnomjerno raspoređen na sve poreske obaveznike prema njihovoj ekonomskoj snazi.

PORESKO-TEHNNIČKA NAČELA: Princip određenosti poreza (lex certa), princip ugodnosti placanja poreza i

princip ekonomicnosti su isti kao kod Smita.

GRANICE PORESKOG ZAHVATANJAGranicu poreskog opterećenja je teško cifarski izraziti. Ona predstavlja relativan pojam i njeno oddmjeravanje možemo posmatrati kao problem donje i gornje granice poreskog zahvatanja. Donja granica je obilježena onom visinom poreza koja obezbjeđuje minimum egzisteencije poreskogobveznika. Porez ne smije zahvatati dio ekonomske snage koji osigurava opstanak poreskog obveznika i

članova domaćinstva koje on izdržava. Taj minimum egzistencije je relativno lako utvrditi bar na način koji odgovara najvećem broju poreskih obveznika. Gornja granica oporezivanja određena je raspoloživim dohotkom poreskih obveznika. Gornju granicu poreskog opterećenja možemo jedino izraziti na sledeći način: da je to ona visina poreza koja će kroz javne rashode obezbijediti maksimalan porast nacionalnog dohotka odnosno koja će omogućiti najpotpunije zadovoljenje opštedruštvenih potreba ostvariti najveću stopu rasta nacionalnog dohotka. U vanrednim političkim i ekonomskim prilikama poresko opterećenja može da bude znatno veće nego što to normalan razvoj događaja zahtijeva.

EFEKTI OPOREZIVANJA Savremena finsnsijska nauka posvećuje veliku pažnju izučavanju efekata

(dejstva) oporezivanja koja mogu biti veoma različita: ekonomski, politički, socijalni i psihološki. Sve mjere koje poreski obveznik preduzima u odbranu svog poreskog tretmana možemo svrstati u tri kategorije prema sukcesivnim fazama kroz koje prolaze te mjere: 1.Faza signalnih dejstava, 2.Faza prevaljivanja poreza, 3.Faza dejstva incidence poreza.

EFEKTI PRIJE OPOREZIVANJA (SIGNALNA DEJSTVA POREZA-EVAZIJA POREZA) – Samo najava poreza odnosno saznanje da je porez uveden ili da će biti uveden djeluje na poreskog obveznika na taj način što se on organizuje da anulira uticaj poreza ili da poresku obavezu smanji. Prvi koji je ukazao na ova tzv. signalna dejstva poreza bio je engleski ekonomista Pigu.Ovakvo destvo poreza ima negativne posljedice u odnosu na očekivane prihode državne kase jer je poreski obveznik izbjegao da plati porez na koji se računalo. Ova pojava se u finansijskoj literature naziva izbjegavanje poreza ili evazija poreza. Prisutna je u svim poreskim sistemima i njen intezitet se povećava sa povećanjem poreskog opterećenja. Međutim svako izbjegavanje poreza ne predstavlja nezakonitu radnju pa razlikujemo dva oblika evazije poreza: zakonitu ili dozvoljenu evaziju i nezakonitu ili nedozvoljenu evaziju.

Zakonita evazija poreza je takav oblik izbjegavanja poreza kod koga nije izvršena povreda pozitivnog propisa. Ona se može manifestvovati na više načina: 1)Kao rezultat postojanja praznina u zakonu, 2)Kada predstoji uvođenje poreza koji teže terete jednu djelatnost od druge, obveznik će promijeniti djelatnost u novu koja je manje opterećena porezom (sličan je slučaj i kada mijenja mjesto

poravka ili mjesto obavljanja djelatnosti), 3)Kod posrednih poreza smanjenjem potrošnje odnosno odustajanjem od nabavki određenih proizvoda.Nezakonita evazija je takav način izbjegavanja plaćanja poreza kod koga se vrši povreda zakona. Nezakonita evazija je dvostruke prirode jer je on u isto vrijeme fiskalna pojava a takođe i moralni problem. Ona se zbog toga javlja u slučajevima gdje je oporezivanje visoko ili čak vrlo visoko kao i tamo gdje shvatanje o građanskim dužnostima nije još na potrebnom nivou. Možemo razlikovati dva oblika nezakonite poreske evazije:1)Potpuna defraudacija poreza ili potpuna utaja poreza postoji u slučaju kada oreski obveznik ne prijavi cjelokupa iznos ostvarenog dohotka koji podliježe oporezivanju, ako ne prijavi posjedovanje imovine ili ako prikrije određene relevantne činjenice koje služe kao povod za oporezivanje.2)Djelimična defraudacija ili djelimicna utaja postoji onda kada poreski obveznik podnese nepotpunu ili neistinitu poresku prijavu o veličini prihoda i dohotka, o vrijednosti imovine i drugim činjenicama koje utiču na visinu poreske obaveze.Izraz poreska utaja (defraudacija) je najčešće vezana za izbjegavanje plaćanja neposrednih (direktnih) poreza a kada se izbjegava plaćanje posrednih (indirektnih) poreza koristi se termin kontrabanda ili krijumčarenje.

EFEKTI POSLIJE OPOREZIVANJA (PREVALJIVANJE POREZA) - Prevaljivanje poreza se naziva pojava kada poreski obveznik prihvata poresku obavezu ali je preko tržišnog mehanizma potpuno ili djelimično prenese na drugo lice. Prevaljivanje poreza vrši se u toku procesa razmjene i to putem povećanja cijene roba ili usluga. Od prevaljivanja poreza treba razlikovati transformaciju poreza koja ne počiva na razmjeni već na proizvodnji (smanjenjem troškova proizvodjne amortizuje uvedeni porez). Fenomen prevaljivanja poreza je karakterističan za indirektne (posredne) dažbine tj. dažbine na potrošnju: porez na promet i carine jer poreski obveznik po pravilu uvijek uspije da ih kroz cijenu prevali na potrošača. Prevaljivanje poreza predpostavlja robnonovčane odnose odnosno slobodno tržište. Stepen prevaljivanja poreza zavisi od elastičnosti ponude i potražnje. Tako kod manje elastične potražnje odnosno kod neophodnih potrošnih roba (npr. prehrambeni artikli) prodavac će moći lako da prevali porez na cijenu potrošača (kupca). Dvostruko prevaljivanje poreza je slučaj kada prodavac prvo obračuna porez pa onda svoju maržu. Postoje dva osnovna vida prevaljivanja poreza: 1.Prevaljivanje poreza unaprijed postoji kada proizvođač u cijeni svojih proizvoda, trgovac u cijeni robe uspije da plaćeni porez prevali na potrošača.

2.Prevaljivanje poreza unazad postoji ako kupac robe odnosno zakupac stana uspije da plaćeni porez prevali na nekog drugoga npr. radnici preko povećane nadnice na preduzimača).Efekti prevaljivanja poreza mogu se svrstati u četiri faze saglasno broju faza kroz koje prolaze: 1.Perkusija ili impakt je prva faza i označava efekte koji nastaju sa uvođenjem poreske obaveze i utvrđivajnem poreskog obveznika.2.Reperkusija (prevaljivanje) je druga faza i predstavlja one efekte koji nastaju kada poreski obveznik prenosi poreski teret na drugo lice povećajnem cijene svojih proizvoda ili smanjenjem troškova proizvodnje.3.Incidenca je faza kada više ne postoji mogućnost da se poreski teret prevali na bilo koje drugo lice nego ga ono definitivno snosi.4.Difuzija predstavlja posljedicu ranijih faza a manifestuje se prije svega u tome što se prevaljeni porez raspoređuje na čitavu nacionalnu privredu što se osjeća u odnosima ponude i potražnje.

DVOSTRUKO OPOREZIVANJEDvostruko oporezivanje nastaje onda kada se jedan isti poreski objekat kod istog lica oporezuje dva ili više puta istim porezom i u isto vrijeme za račun dva ili više nosilaca poreske vlasti u jednoj zemlji ili više zemalja. Da bi postojalo dvostruko oporezivanje potrebno je : 1.Da se radi o istom obvezniku; 2.Da radi o istom poreskom objektu i o istovrsnosti poreza; 3.Da se oporezivanje istim porezom vrši u istom vremenskom periodu dva ili više puta;4.Da postoje dva ili više nosilaca fiskalne vlasti koje su nezavisne među sobom.

Kulminiranje poreza postoji kada jedan isti poreski izvor bude opterećen sa više raznih poreza što se ne kosi sa zahtjevom o pravičnosti oporezivanja. Nadoporezivanje se javlja onda kada jedan isti poreski obveznik za isto vremensko razdoblje plaća dva ili više istovrsna poreza političko teritorijalnim jedinicama različitog ranga.Dvostruko oporezivanje možemo klasifikovati po: 1.Prirodi nosioca poreskih jurisdikcija koje se sukobljavaju (međunarodno i interno);

2.Po kriterijumu da li je zaista došlo do duplog oporezivanja (stvarno i potencionalno); 3.S obzirom na okolnosti da li poreska vlast želi da do dvostrukog oporezivanja dođe ili se ono pojavljuje i bez namjere (namjerno i nenamjerno); 4.Prema broju istih poreza koji istovremeno pogađaju istog poreskog obveznika u odnosu na isti poreski objekat (obično i multiplikovano); 5.S obzirom na vrstu poreza (realno, lično i mješovito); 6.Prema međusobnom odnosu poreskih povjerilaca (horizontalno, vertikalno i dijagonalno); 7.S obzirom na sadržinu poresko pravnog odnosa (materijalno i formalno).

Namjerno dvostruko oporezivanje imamo ako je zakonodavac htio da se neka jaka ekonomska snaga snažnije oporezuje ili ako se želi postići neki drugi ekonomsko-politički cilj. Nenamjerno dvostruko oporezivanje je mnogo češće i rezultat je nepovlačenja granice nadležnosti između poreskih vlasti a može biti i posljedica nepreciznosti poreskih propisa.Interno dvostruko oporezivanje u unitarnim državama javlja se kada centralne i lokalne vlasti od istog poreskog obveznika naplaćuju porez iz istog izvora ili pak ako centralna vlast u svoju korist podvrgne poreskog obveznika duplom opterećenju (npr. država prvo oporezuje dobit akcionarskog društva, pa kada ostatak dobiti bude raspodijeljen na akcionare onda oporezuje dohodak samih akcionara). Međunarodno dvostruko oporezivanje postoji kada dvije ili više država od istog lica naplaćuju porez iz istog izvora.

Postoje tri načina da se izbjegne dvostruko oporezivanje: 1.Nacionalno zakonodavstvo - Svaka država može zakonima da ograniči svoje pravo oporezivanja u odnosu na inostranstvo (nasljedje, pokretna imovina, nepokretna imovina u zemlji gdje se ona nalazi).2.Međunarodni sporazum - Sve je veći broj država koje sporazumima reguliše svoje odnose o dvostrukom oporezivanju. To su uglavnom bilatelarne konvencije koje su rađene po šemi sastavljenih od strane Društva naroda u Ženevi “Ženevskih principi”: 1.Dohodak od nepokretnosti oporezuje ona država gdje se nepokretnost nalazi; 2.Dohodak od nadnica, zemljoranje, industrije i trgovine oporezuje ona država u kojoj se obavlja djelatnost; 3.Dohodak dobijen od plata i državnih penzija oporezuje se u onoj državi koja ih isplaćuje; 4.Dohodak od privatnih penzija i renti oporezuje država gdje se nalazi domicil korisnika.

3. Tehnika ’’kompenzacija’’ ili reparticije poreza npr. od poreza na dohodak koji se plaća u državi B oduzima se iznos poreza koji je plaćen u državi A.

KLASIFIKACIJA POREZA

1.NEPOSREDNI (DIREKTNI) I NEPOSREDNI (INDIREKTNI) POREZINeposredni porezi su oni koji terete ekonomsku sposobnost obveznika pogađajući direktno njegovo bogastvo ili prihode (po namjeri zakonodavca definitivno pogadjaju lice koje ga placa).Prednosti neposrednih: 1.Obezbjeđuju relativno stabilne prihode; 2.Pravičniji su od posrednih jer poreski teret odmjeravaju prema ekonomskim uslovima obveznika. Nedostaci neposrednih: 1.Nisu elastični jer ne prate konjukturu kretanja, zbog čega se javlja potreba revizije njehovog razreza, 2.Nisu opšti kao posredni jer tolerišu poreske olakšice; 3.Psihološki su nepovoljniji jer je obveznik prinuđen da otkriva svoje porodične i lične prilike.Posredni porezi su porezi koji se naplaćuju u vezi sa radnjama proizvodnje, potrošnje ili razmjene dobara (placa ih neko lice kao posrednik stim sto ga sa znanjem fiskalnih vlasti prevali na trece lice najcesce posredstvom trzista).

Prednosti posrednih: 1.Izdašnost i elastičnost; 2.Anonimnost (onaj koji ih plaća ne zna da ih plaća); 3.Lako se organizuju i naplate; 4.Poreski obaveznik sam sebi utvrdjuje poresku obavezu time sto ce tositi ili nece trositi; 5.Obezbjedjuju opstost poreske obaveze. Nedostatci posrednih: 1.Nepravični, nesocijalni jer siromašni plaćaju kao i bogati; 2.Izazivaju teže poremećaje u privredi nego neposredni (zbog prevaljivajna poreza); 3.Samo su po izuzetku fakultativni, jer se nemoguće odreći nekih proizvoda; 4.Elastičnost je i mana jer u depresiji porezi na potrošnju opadaju i mogu da izazovu probleme u budžetu.

2.SUBJEKTNI (PERSONALNI,LIČNI) I OBJEKTNI (REALNI,PREDMETNI) POREZIRazlikuju se prema osnovu koji služi za utvrđivanje posreske sposobnosti poreskih obveznika. Objektni porezi su oni koji pogađaju prihod (dohodak) odnosno imovinu ne vodeći pri tome računa o ličnosti obveznika, vlasnika tog prihoda. Irelevantna su lična svojstva obveznika pri utvrđivajnu visine poreske obaveze. To su porezi na imovinu i porezi na prihode. Subjektni porezi su oni kod kojih se pored objektvinih činilaca uzimaju u obzir i licne okolnosti obveznika (porodični,

ekonomski i socijalni uslovi) koji mogu imati uticaja na njegovu ekomosku snagu i poresku sposobnost. To su porezi na dohodak, porez na ukupnu imovinu i na porast ukupne imovine. Kod subjetnih poreza primjenjuju se progresivne stope dok kod objektnih uglavnom dolazi do primjene proporcionalnih stopa. Pojedini poreski oblici mogu sadržati elemente i objektih i subjektnih poreza kao npr. kod objektnog poreza ako što je porez na prihod od obavljanje privredne djelatnosti mogu se ugraditi elementi koji će voditi računa o broju članova porodice obveznika, njihovom uzrastu i sl.

3.SINTETIČKI I ANALITIČKI POREZISintetički su oni kojima se oporezuje ukupna ekonomska snaga poreskog obveznika i to tako što se prihodi iz svih izvora zbrajaju pa se onda utvrđuje visina poreske stope. Analitički su oni kojima se oporezuju pojedini prihodi ili imovina nezavisno od toga ko je te prihode ostvario ili ko imovinu posjeduje i nezavisno od toga da li pored tih prihoda obveznik ostvaruje i druge prihode ili ima drugu imovinu.

4.KATASTARSKI I TARIFNI POREZIRazlikuju se prema načinu razreza i naplate poreza. Katastarski su oni koji se naplaćuju po katastru to jest prema unaprijed utvrđenim činjenicama koje su upisane u poreske registre. Primjenjuje se kod oporezivanja imovine. Tarifni su oni koji se utvrđuju prema pojedinim slučajnim unaprijed nepreviđenim činjenicama i radnjama (proizvodnja, uvoz) i naplaćuju po poreskoj tarifi. Poreska tarifa je sistematski pregled objekata oporezivanja i odgovarajućih poreskih stopa i najčešće se upotrebljava kod posrednih poreza.

5.PRETPOSTAVLJENI I FAKTIČKI (ČINJENIČNI) POREZIRazlikovanje je izvršeno s obzirom na način utvrđivanja poreske obaveze. Kod pretpostavljenih se poreska obaveza utvrđuje na osnovu određene preuzumpcije da je poreski obveznik ostvario odnosno da je mogao ostvariti prihod određene visine. Poreska obaveza se utvrđuje ex ante prije nego je ostvaren prihod. Kod faktičkih se poreska obaveza ostvaruje ex post na osnovu podataka o stvarno ostvarenim prihodima.

6.POREZI PO VRIJEDNOSTI I SPECIFIČNI POREZI

Razlikuju se s obzirom na vrstu poreske osnovice. Porezi po vrijednosti su oni kod kojih se oporezivajne vrši na osnovu stvarne ili procijenjene vrijednosti poreskog objekta. Kod specifičnih se obaveza utvrđuje na osnovu nekih mjernih jedinica.

7.REDOVNI I VANREDNI POREZIRedovni se razrezuju i naplaćuju redovno i stalno i iz godine u godinu i služe za pokriće redovnih javnih rashoda. Vanredni se razrezuju i naplaćuju samo u izuzetnim prilikama i služe za pokriće vanrednih javnih rashoda. 8.REPARTICIONI I KVOTNI POREZIPodjela je napravljena prema načinu raspodjele poreskog tereta. Reparticioni su oni kod kojih je poznat ukupan iznos koji se želi ostvariti i koji treba da bude raspoređen na odgovarajući broj poreskih obveznika tako da se unaprijed ne zna visina obaveze svakog pojedinog obveznika. Kod kvotnih je poznata samo kvota to jest poreski iznos koji ima da plati obveznik a nije poznata ukupna suma koja se tim poreskim oblikom treba prikupiti.

9.CENTRALNI I LOKALNI POREZIOva podjela se u unitarnim državama zenemaruje, a od naročitog značaja je kod federativno uređene države. Razlikuju se porezi širih I užih političko-teritorijalnih jedinica. U državama federativnog uređenja to su savezni porezi (porezi federacija), porezi članica federacje i porezi lokalnih kolektiviteta.

10.POREZI U NOVCU I NATURIU savremenim državama porezi u naturi se skoro i ne javljaju. Kod nas jedini prihod koji dijelom može biti naplaćen u naturalnom obliku je mjesni samodoprinos.

11.FUNDIRANI I NEFUNDIRANI POREZIU fundirane se ubrajaju prihodi koji su se ostvarili od imovinskih objekata. Imaju sigurne, stalne i trajne osnove a ostvareni su bez rada poreskog obveznika. U nefundirane spadaju oni poreski oblici kojima se oporezuju prihodi ostvareni ličnim radom, nezavisno od toga da li su ostvareni iz radnog odnosa ili obavljanjem određene djelatnosti.

12.OSNOVNI I DOPUNSKI POREZIRazlikuju se prema mjestu i ulozi pojedinih poreza u poreskom sistemu (dopunski nemaju neki znacaj izolovano, ali svi zajedno cine veliki udio u prihodima).

Središnje mjesto u sistemima savremenih država zauzimaju: porez na dohodak fizičkih i pravnih lica i opšti porez na promet.

13.KLASIFIKACIJA POREZA OECD (Organizacija za ekonomsku saradnju i razvoj)Smatra se najpotpunijom klasifikacijom poreskih oblika koji se srijeću u savremenim tržišnim ekonomijama. Tu spadaju: 1)Porezi na dohodak, 2)Doprinosi za socijalno osiguranje, 3)Porezi na platni spisak i radnu snagu, 4)Porezi na imovinu, 5)Porezi na dobra i usluge, 6)Ostali porezi.

-SOPSTVENI (OP ŠTINSKI) POREZI

Isključivo pravo uvođenja je na jedinicama lokalne samouprave:

1. Porez na nepokretnosti u skladu sa posebnim zakonom;

2. Prirez porezu na dohodak fizičkih lica:

- Plaća se na porez na prihode od ličnih primanja, porez na dohodak od samostalne djelatnosti, porez na prihode od imovine i imovinskih prava i porez na prihode od kapitala.

-PODIJELJENI PRIHODI (Zakonom ustupljeni prihodi )

Uvodi i prikuplja Republička vlast a određeni procenat pripada jedinicama lokalne samouprave:

1. prihodi od poreza na dohodak fizičkih lica,

2. prihodi od poreza na promet nepokretnosti,

3.prihodi od koncesionih i drugih naknada za korišćenje prirodnih dobara koje dodjeljuje Država,

4. prihodi od godišnje naknade pri registraciji motornih vozila, traktora i priključnih vozila,

5. prihodi od naknade za korišćenje drumskih motornih vozila i njihovih priključnih vozila (eko-naknada), koja se plaća prilikom registracije vozila.

MEĐUBUDŽETSKI TRANSFERI Transferna plaćanja novčanih sredstava između budžeta različitih teritorijalnih jedinica-----Način da se ujednače fiskalni kapaciteti opština zbog razlicitog nivoa ekonomskog razvoja opstina

TAXE I NADOKNADE Novčana davanja građana za usluge koje vrše državni organi (organi jedinice lokalne samouprave) ------Postojanje protivusluge kod ovih fiskalnih oblika je osnovna razlika u odnosu na poreze.

Lokalne takse-komunalna taksa, administrativne takse, boravisne takse

Lokalne naknade-za koriscenje gradjevinskog zemljista, za uredjenje gradjevinskog zemljista, za koriscenje opstinskih puteva

Zaduzivanje-nacini zaduzivanja -1.izdavanjem hartija od vrijednosti 2.uzimanjem zajmova

Vrste zaduzivanja -1.kratkorocno period otplate glavnice do 12 mjeseci ,svrha kratkorocne potrebe za likvidnoscu 2.Dugorocno, period otplate glavnice duzi od 12 mjeseci.svrha kapitalni investicioni rashodi

Poreskopravni odnos -odnos javnog prava, jer su prava i obaveze strana koje se u njemu nalaze uređene kogentnim normama (zakonom) i ne mogu se mijenjati na bazi dispozicije tih strana

Strane u poreskopravnom odnosu su :

1. Državni (poreski) organi (Republički i jedinica lokalne samouprave);

2. Fizička i pravna lica koja duguju određenu radnju iz poreskopravnog odnosa (poreski dužnici).

Sadržina poreskopravnog odnosa obuhvata prava i obaveze pomenutih strana i ona je složena:

1. Poreski imovinski odnos-obaveza fizičkog ili pravnog lica da plaća porez kao i sporedna poreska davanja i obaveza da obezbjeđuje poresku obavezu, kao i korespondirajuće pravo poreskog organa da zahtijeva ispunjenje ovih obaveza.

2. Poresko upravni odnos-obaveze i prava formalne (upravne) prirode koje služe za rješavanje poreske upravne stvari Predmet:

1. obaveza činjenja (podnosi poreske prijave, dostavlja traženu dokumentaciju);

2. obaveza nečinjenja (ne obavlja plaćanja na način drugačiji od propisanog);

3. obaveza trpljenja (dozvoli pregled svog poslovanja službenom licu porekog organa)

Poreski akt je svaki akt kojim se pokreće, dopunjava, mijenja ili dovršava neka radnja u poreskom postupku.

Vrste poreskih akata :

1. Poreski upravni akt – odlučuje o pojedinim (pojedinačnim) pravima i obavezama iz poreskopravnog odnosa (rješenje i zaključak)

2. Ostali akti – donose se u toku postupka kako bi se utvrdile činjenica na kojima se zasniva poreski postupak (npr. zapisnik o poreskoj kontroli) ili prije preduzimanja pojedinih radnji u postupku (npr. nalog za poresku kontrolu, zahtjev za davanjem informacija)

REGISTRACIJA PORESKOG OBVEZNIKA

Prijavu su dužni podnijeti:

1. pravno lice ili organizacija koja ostvaruje prihode u Republici ili van nje;2. fizičko lice koje ostvaruje prihode ili posjeduje imovinu u Republici ili van nje; 3. strano pravno lice ili organizacija koja ostvaruje prihode u Republici; 4. strano fizičko lice koje ostvaruje prihode ili posjeduje imovinu u Republici.

Nadležni organ izdaje rješenje o registraciji i dodjeljuje PIB.

PIB (poreski identifikacioni broj):

1. fizička lica – matični broj građana;

2. pravna lica – broj u registracije u Registru privrednih društava

PORESKA PRIJAVA -Dokument koji se sačinjava i podnosi poreskom organu na propisanom obrascu.

Sastoji se iz : 1. Opšteg dijela – matični podaci poreskog obveznika; 2. Posebnog dijela – podaci značajni za utvrđivanje poreske obaveze.

-Uz poresku prijavu podnosi i svu dokumentaciju koja je od značaja za utvrđivanje poreske obaveze.

-Poreska prijava se podnosi za svaku vrstu poreza posebno.

-Poresku prijavu podpisuje poreski obveznik, njegov punomoćnik ako i stručno lice koje je sačinilo poresku prijavu pod prijetnjom kazne za krivokletstvo.

UTVRĐIVANJE PORESKE OBAVEZE

Za razliku od nekadašnjeg postupka, kada je poreski organ utvrđivao i donosio rešenje o visini poreske obaveze za sve vrste poreza po razrezu, ovaj zakon je ustanovio princip samooporezivanja, što znači da poreski obveznik sam bez predhodne konsultacije sa poreskim organom vrši utvrđivanje i plaćanje poreza.

Poresku prijavu podnosi poreski obveznik, u propisanom roku, nadležnom organu koji je dužan da podatke iz poreske prijave prihvatiti kao tačne i bez bilo kakve provjere izračunati iznos poreske obaveze unese na račun poreskog obveznika u poresko knjigovodstvo

Metodi utvrđivanja poreske obaveze

Faktička – stvarna osnovica (na osnovu poslovnih knjiga i evidencija poreskog obveznika)

Predpostavljena osnovica (na osnovu procjene poreske osnovice)

OBLIK I SADRŽINA PORESKOG RJEŠENJA---Tipičan upravni akt.---Rok za žalbu je 15 dana od dana prijema rješenja.----Izuzetak - pored devolutivnog (o žalbi odlučuje viši organ) nema suspenzivnog dejstva (žalba ne odlaže izvršenje).

PRINUDNA NAPLATA POREZA-Postupak prinudne naplate se preduzima za poresku obavezu koju:

1. Obveznik nije platio prilikom podnošenja poreske prijave; i 2. Poresko rješenje postalo izvršno.

Predmet prinudne naplate mogu biti: 1. Novča sredstava; 2. Novčana potraživanja; 3. Imovina (plenidba i prodaja imovine poreskog obveznika).

PORESKI ODBICI I POVRAĆAJ-Ukoliko poreski obveznik izvrši uplatu veću od iznosa poreske obaveze (preplata):

1. Iznos preplate će se automatski odbiti od druge poreske obaveze poreskog obveznika;

2. Ukoliko nema drugih neizmirenih poreskih obaveza, obveznik može zahtijevati da se višak preplate:

a) vrati (refundacija);

b) usmjeri za izmirivanje budućih poreskih obaveza (tzv. poreski kredit).

Zastarjelost

Relativna zastarjlelost:

-Prava na utvrđivanje poreza - u roku od pet godina od isteka godine u kojoj je tu obavez trebalo utvrditi,

-Prava na naplatu poreza - u roku od tri godine od isteka godine u kojoj je porez utvrđen;

-Prava na povraćaj poreza - u slučaju obveznik plati više nego što iznosi njegova obaveza rok je tri godine od godine kada je izvršena preplata.

Apsolutna zastarjelost:

-Pravo na utvrđivanje, naplatu i povraćaj poreza uvijek zastarijeva u roku od 10 godina.