UDK: 634.1Uvodno predavanje Plenary lecture

Nove sorte i podloge vo}akaDobrivoje Oga{anovi}1, @arko Te{ovi}1, Vladislav Ognjanov2, Milisav Mitrovi}1, Mom~ilo Radulovi}3, Radunka Plazini}1, Aleksandar Leposavi}1, Milan Luki}1, Sanja Radi~evi}11

Institut SRBIJA, Centar za vo}arstvo i vinogradarstvo, ^a~ak, SCG E-mail: centarca@eunet.yu 2 Poljoprivredni fakultet, Novi Sad, SCG 3 Centar za suptropske kulture, Bar, SCG

Sadr`aj: Rad obuhvata najnovija dostignu}a na geneti~kom oplemenjivanju vo}aka u periodu od 5 do 10 godina. Prikazane su novostvorene sorte i podloge kod 15 kontinentalnih i 5 suptropskih vrsta. Najvi{e rezultata je ostvareno na polju stvaranja novih sorti, a znatno manje na stvaranju podloga. Ukupno je obra|eno 669 novih sorti i 68 podloga. Jabuka je zastupljena sa 61 novom sortom me|u kojima je ve}ina koje su otporne na ~a|avu krastavost i/ili pepelnicu sa atraktivnim crveno obojenim plodovima; kru{ka sa 29; {ljiva (evropska i japanska) sa 43 sorte; breskva, nektarina i industrijska breskva sa 203; kajsija sa 64 sorte, me|u kojima ima vrlo ranih i vrlo poznih, sa krupnim, kvalitetnim plodovima; tre{nja sa 27 od kojih su mnoge samooplodne, sa krupnim i kvalitetnim plodovima koji ne pucaju, ili manje pucaju na ki{i; vi{nja sa samo 4; orah sa 5; leska sa 57 sorti od kojih neke izdr`e vrlo niske temperature (do -35C); jagoda sa 70 vrlo kvalitetnih sorti razli~itog vremena zrenja sa atraktivnim i ~vrstim plodovima; malina sa 30 sorti sa krupnim, ~vrstim, kvalitetnim plodovima; kupina (trnata i bestrna) sa 11; ribizla (crna i crvena) sa 16; ogrozd sa 3 i visoko`bunasta ameri~ka borovnica sa 6 sorti. Kod suptropskih vrsta najvi{e sorti je stvoreno kod kivija (16), od kojih neke pripadaju na mraz otpornoj vrsti A. arguta, zatim kod pomorand`e i mandarine (12 sorti), a najmanje kod masline (7) i smokve (5). Selekcioni rad na dunji i mu{muli nije dao ni jednu novu sortu. Kad su podloge u pitanju najvi{e rezultata je bilo kod jabuke (45 novih podloga), {ljive 2, tre{nje i vi{nje (16) od kojih se isti~u kr`ljave podloge (40 50% u odnosu na F 12/1) i kajsije (5). Klju~ne re~i: pomologija, sorte, podloge.

UvodOp{te je poznata ~injenica da je sorta najzna~ajniji faktor u proizvodnji vo}a. Izuzev sitnog vo}a, za sve ostale vrste vo}aka ne manju ulogu u uspe{nom gajenju i rentabilnoj proizvodnji zauzima podloga, a u nekim slu~ajevima i interpodloga. Jo{ neVo}arstvo, Vol. 39. br. 151 (2005, 3), 213232

213

postoje savr{ene, ili dovoljno dobre sorte i podloge te otuda proizilazi potreba za stalnim radom na stvaranju novih sa boljim privredno-biolo{kim osobinama. Najve}i broj novostvorenih sorti se jo{ uvek dobija klasi~nim metodama selekcije i hibridizacije, ukr{tanjem bilo u okviru jedne vrste, ili izme|u srodnih vrsta. Sve vi{e se koriste savremene biotehnolo{ke metode naro~ito u cilju dobijanja sorti otpornih na nepovoljne bioti~ke, ili abioti~ke faktore. Proces stvaranja sorti i podloga je slo`en i dug i uvo|enje metoda marker asistirane selekcije treba zna~ajno da ubrza i pojeftini ovaj rad. U mnogim, naro~ito ekonomski sna`nim zemljama (SAD, Kanada, Italija, Francuska, [panija i dr.) svake godine se stvori veliki broj sorti. U njihovom stvaranju u~estvuju dr`avni instituti i univerziteti koji se finansiraju iz bud`etskih sredstava, ali je sve ve}i broj velikih rasadnika i privatnih firmi koji daju velike doprinose oboga}ivanju sortimenta vo}aka. Gotovo sve novostvorene sorte, naro~ito one koje su stvorene u privatnim firmama i multinacionalnim kompanijama, se ne mogu dobiti i slobodno razmno`avati jer su za{ti}ene patentima. Na{a zemlja, iako raspola`e skromnim sredstvima, dala je zna~ajne rezultate u prvom redu kod {ljive. Imaju}i u vidu navedene ~injenice rad na stvaranju novih sorti treba nastaviti i intenzivirati jer bi kupovina stranih licenci dovela do zna~ajnog odliva deviza. Jabuka Ciljevi oplemenjivanja jabuke su se menjali i dopunjavali u zavisnosti od obima i stepena razvijenosti proizvodnje, znanja proizvo|a~a, zahteva potro{a~a. Od nekada{njeg prevashodnog cilja pove}anja obima proizvodnje, danas su osnovni ciljevi oplemenjivanja jabuke pobolj{anje kvaliteta plodova, du`ine vremena njihovog ~uvanja i pove}anje otpornosti prema Venturia inaequalis, Podosphaera leucotricha, Erwinia amylovora, otpornost prema abioti~kim ~iniocima (su{i, poznim prole}nim mrazevima). S obzirom da je jabuka vi{egodi{nja, stranooplodna, heterozigotna i poliploidna vrsta vo}aka sa dugim juvenilnim periodom, rad na oplemenjivanju i stvaranju novih sorti jabuke je dugotrajan i neizvestan posao. Upotrebom molekularnih markera, koji predstavljaju proteinske ili DNK molekule, za va`ne osobine jabuke zna~ajno se smanjuje vreme i prostor koji su neophodni za oplemenjivanje i stvaranje novih, boljih sorti. Marker asistiraju}e oplemenjivanje (marker-assisted selection), u okviru konvencionalnog programa oplemenjivanja jabuke, omogu}ava izbor roditeljskih parova koji nose `eljene osobine, brzo otkrivanje i eliminaciju sejanaca koji nose nepo`eljne osobine i analizu velikog broja biljaka u kratkom vremenskom intervalu. U okviru programa stvaranja otpornih genotipova dobrog kvaliteta ploda u poslednjih 10 godina stvoren je veliki broj novih sorti. U Dresdenu-Pillnitz realizovano je 14 sorti Re serije otpornih prema Venturia inaequalis, Podosphaera leucotricha, Erwinia amylovora, i nekim {teto~inama (Fisher, 1999a; Richter i Fisher, 1999). Najzna~ajnije iz ove serije su Remo, Rewena, Rene, Realka, Reanda, Rebella i Regine. Ove sorte omogu}uju redukovanu primenu pesticida i do 80%, odnosno 1-3 tretmana u toku vegetacije (Fischer, 1999b). U grupu Scab Resistance spadaju i sorte Pi serije (Pinova, Piros, Pilot, Pingo, Pirela...) stvorene tako|e u Dresdenu. U [vajcarskoj su stvorene sorte Mariac (Rapillard et al., 2003) i Diwa (Kellerhals et al., 2002). U periodu od 1971. do 1996. god. u Italiji je inicirano sedam programa stvaranja novih sorti jabuke: CreSO (CN), CSAF Laimburg, ISF TN, ISMAA San Michelle, DCA 214Vo}arstvo, Vol. 39. br. 151 (2005, 3), 213232

CMVF Bologna, C.I.V. (FE) i ISF FB. Stvorene su slede}e sorte: Prime Red (sazreva rano, otporna na ~a|avu krastavost), Forum (rana, atraktivna, osrednjeg kvaliteta), Superstayman (mutant, rodna, kvalitetna sorta), Forlady (plodovi su atraktivni, kvalitetni, dobro se ~uvaju). Sorte Golden Lasa, Golden Orange, Red Earlib, Summerfree, Brina i Enova stvorene su u Trentu. Sortu Rubens Civni sa vrlo kvalitetnim plodovima stvorio je S. Giuseppe, a proizvodi}e se po klub sistemu u strogo kontrolisanom prostoru (Sansavini et al., 2004). Sortiment jabuke je bogatiji za jo{ nekoliko sorti: Brookfield Baigent (klon Gala), Super Chief Sandigde (klon crvenog deli{esa), Cameo Caudle (svetlocrvena sa `u}kastim ta~kicama), Eve Mariri Red (crveno obojen klon Breaburna), Crimson Crisp (otporna na fuzikladijum), La Flambloyante Mairac, Ariwa, Ambrosia, Sonya Nevson i September Wonder Fiero (Pellegriano et al., 2004). Sorta Initial stvorena u Francuskoj 1999. godine spada u otporne na ~a|avu krastavost (Laurens et al., 1999). Galarina je tako|e francuska sorta otporna na ~a|avu krastavost (Kvanizadeh et al., 2003). U Kanadi su stvorene 3 nove sorte razli~itog vremena zrenja: Silken (rana), Creston (srednje ranog zrenja) i Chinook (poznog zrenja) (Hampson et al., 1999). U SAD se u proizvodnju uvode novije sorte: Honeycrispe, Golden Supreme, Ginger Gold, Goldrush, Enterprise, Suncrisp, klonovi Fuji, Gale, Jonagolda, Braeburna. Odli~nog kvaliteta i sa sposobno{}u dugog ~uvanja je selekcija Co or 43 JulietTM (Korban et al., 2003). Kinezi su stvorili vi{e sorti, a pa`nju zaslu`uju Xinzhouhong veoma kvalitetna i otporna na najzna~ajnije bolesti jabuke (Li Zhong et al., 2002), Yunzaohong (Wang i Zhang, 2003) i Xinnonghong (Chen Xin et al., 2003). Uporedo sa stvaranjem novih sorti u svetu se intenzivno radi i na selekciji podloga za jabuku. Osnovni ciljevi oplemenjivanja podloga su: stvaranje slabo bujnih podloga (na nivou bujnosti M9, ili izme|u M9 i M26); rano prorodevanje i postizanje najve}ih prinosa u prvih deset godina zasada; pobolj{anje kvaliteta ploda okalemljenih sorti; otpornost prema najzna~ajnijim prouzrokova~ima bolesti Erwinia amilovora, Phytophthora spp. i {teto~inama (Aphidae); otpornost prema nepovoljnim abioti~kim faktorima (su{i, niskim zimskim temperaturama i prole}nim mrazevima). Program oplemenjivanja podloga za jabuku postoji u velikom broju zemalja, a najzna~ajnija je SAD (CG, MAC, OAR, Arkansas i Minesota serije). U poslednjih deset godina stvoreno je pet podloga otpornih prema Erwinia amilovora i Phytophthora spp. - G 65, G 16, G 11, G 202 i G 30 (Norelli et al., 2003), a u 2004. godini selekcionisane su CG 3041 i CG 5935 (Robinson at al., 2004). Prema navodima Robinson-a (2003), kao rezultat oplemenjiva~kog rada na podlogama jabuke, u poslednjih 10 godina, stvoren je veliki broj genotipova: u Kanadi (KSC, Ottawa i Vineland serije - V3, V1, V2 i V7), Velikoj Britaniji (M, MI, MM, AR serija - AR 486-1, AR 680-2, AR 801-11 i BM serija), Nema~koj (J9, Pillnitzer PiAu 51-11, PiAu 36-2, Supporter serije - Supporter 1, Supporter 2, Supporter 3, Supporter 4), [vedskoj (Almare, Bemali i BM serije), Rusiji (Budagovsky serije - B491, B146, B469), Poljskoj (P serije - P22, P16, P2, P1 i P14), Republici ^e{koj (JT - E serije), Izraelu (MH serije), Japanu (JM serije - JM1, JM2, JM5, JM7, JM8). Kru{ka Ovu vrstu vo}aka odlikuje dosta stati~an sortiment koji uglavnom zadovoljava potrebe tr`i{ta i ukuse potro{a~a. Pojava bakterijske plamenja~e (E. amylovora) nametnula je potrebu stvaranja novih otpornih sorti. U Kanadi su postignuti prvi rezulVo}arstvo, Vol. 39. br. 151 (2005, 3), 213232

215

tati na ovom polju. Programi stvaranja novih sorti postoje u SAD, Nema~koj, Italiji i drugim zemljama. Pored otpornosti na plamenja~u nove sorte treba da zadovoljavaju i druge uslove: karakteristi~an kru{kast oblik ploda, atraktivan izgled, dobar kvalitet i sposobnost du`eg ~uvanja u skladi{tu. U Italiji su stvorene dve nove sorte otporne na bakterijsku plamenja~u. Boheme ima atraktivan izgled, sazreva 35 dana pre Viljamovke i sa dunjom BA 29 ima dobar afinitet. Aida ima lepo obojene plodove, sazreva krajem avgusta istovremeno sa Viljamovkom, nema dobar afinitet sa dunjom. U Francuskoj je 1998. godine stvorena sorta Angelis. ^e{ka sorta Dicolor ima atraktivne plodove sa crvenkastim prelivom na 2/3 ploda, sazreva u novembru, a mo`e se ~uvati do maja i juna. Concorde je perspektivna sorta sa krupnim, svetlozelenim plodovima. Ubraja se me|u pet najboljih. Nije osetljiva na ~a|avu krastavost i plamenja~u. Sazreva krajem septembra. Fertillia Delbard, ima krupne, kru{kolike plodove sa svetlozelenom, glatkom poko`icom. Red Senzation ima kru{kast, srednje krupan plod, `utozelene boje sa crvenim prelivom (40 - 80%). Sazreva krajem avgusta. Rocha, je atraktivna letnja sorta, nastala od spontanog sejanca. Bere se krajem avgusta, a mo`e se ~uvati do aprila. U Ju`noafri~koj Republici koja je zna~ajan proizvo|a~ i izvoznik kru{ke gaje se novostvorene sorte kru{ke: Flaming, Rosemarie i Forella. U Kini su stvorene brojne nove sorte, koje pripadaju kinesko-japanskom tipu. Sorta Jimi ima plodove te{ke 250-600 g, sa visokim sadr`ajem vitamina C 496 mg (Wang Ying, 2003), a Zhushui sazreva vrlo rano (Li Ai i Shi Xue, 2003). Yao Wen et. al. (2003) su stvorili 6 sorti: Xieging, Xuefang, Xueying, Xuefeng, Qingkui i Xinya. Sorta Dongmili je vrlo otporna na mraz (-37,5C) i vrlo kvalitetna (Yin Jinet al., 2003). Niazi je me|uvrsni hibrid sa kvalitetnim plodovima (Fang Cheng i Lilian, 2003). Yousui spada u grupu poznih sorti (Uebayashi et al., 2002). Xinli 7 je visokokvalitetna rana sorta a mo`e se ~uvati do maja meseca (Wang Xia et al., 2003), a Luynesu je izuzetno rana sorta (Feng Yue, 2003). Stvorene su jo{ i Akizui (Kotobuki et al., 2002), veoma kvalitetna Hanxiangli (Zhang Mao et al., 2002) i Huali 2, Eli 1 i Eli 2 (Lu Kai i Wu He, 2002). [ljiva Vode}e mesto u sortimentu i proizvodnji {ljive u svetu zauzimaju sorte doma}e (P. domestica L.) i kineske {ljive (P. salicina Lindl.). Sorte vrste kineske (japanske) {ljive sa poznim cvetanjem zbog krupno}e, ~vrstine i atraktivnosti plodova sve vi{e prodiru na prostore gde je do sada gajena isklju~ivo doma}a {ljiva. Programi selekcije i stvaranja novih sorti postoje u SAD, Kanadi, Brazilu, Francuskoj, Nema~koj, Italiji, ^e{koj, Bugarskoj, Rumuniji, Norve{koj, [vedskoj, Kini, Australiji, Moldaviji i Ju`noj Africi. Ciljevi selekcije su krupno}a i kvalitet ploda, rodnost, otpornost na mrazeve i bolesti sa naglaskom na {arku {ljive. U Srbiji i Crnoj Gori 2004. godine priznate su Boranka i Timo~anka (stone) i Mildora za su{enje i druge namene (Oga{anovi} et al., 2004(. U Rumuniji su stvorene Vlcea, Bragan 17, Renclod de Caransebes, Tita, Alina i Andrea (Cociu et al., 2002). Dve japanske sorte su stvorene u Italiji Dofi Guidu i Dofi Sandra (Belini i Nencetti, 2002a, 2002b). 216Vo}arstvo, Vol. 39. br. 151 (2005, 3), 213232

U Hohenheimu (Nema~ka) su priznate: Haganta sa krupnim plodovima (60 80 g), Jojo apsolutno otporna na {arku {ljiva na bazi hipersenzitivnosti i Colora sa `utim plodovima za oku}nice (Hartman, 2004). U Geisenheimu su priznate sorte: Topfirst, Topfive, Topking, Toptaste, Topper, Top, Top 2000, Topgigant plus, Topstar plus, Tophit plus i Topend plus sa plodovima krupnijim od 50 g. U njihovom stvaranju je u~estvovala cv ^a~anska najbolja (Jacob, 2004a). Tako|e su priznate i dve mirabele sa krupnim, kvalitetnim plodovima: Bellamira i Miragrande (Jacob, 2004b). Rakija od Bellamira je boljeg kvaliteta od rakije od Mirabelle de Nancy. U @enevi (SAD) su stvorene dve nove sorte P. domestica: NY 6th i NY 9th. Namenjene su za preradu i sve`u potro{nju. U Kaliforniji su stvorene Sutter Prune za su{enje i Tulare Giant (De Jong et al., 2002). Kineska sorta Nuishenximei ima tamnoplave plodove mase 120 200 g sa 18 % rastvorljivih suvih materija. Od novih kineskih sorti interesantna je rana GAIA, Black Glow i Black Sunrise (crne), kalifornijske `ute, Moon Globe i Golden Globe, ru`i~asta, Erly Fortune i Ruby Crunch Saga W2 koja sazreva krajem avgusta, 10 dana pre Angeleno. Brarossa (SAD) je vrlo rana (sazreva 20. maja); plodovi su okrugli, crvenkasto plavi, krupni (100 130 g). Aphrodite (SAD) sazreva sredinom jula. Plod je okrugao, vrlo krupan (150 180 g), crvenkasto purpurne boje, `utog mesa, polukalanka. U Poljskoj su stvorene dve podloge za {ljivu. To su Erinosud i Wala, ne{to manje bujnosti od P. divaricata (Sitarek i Grzyb,, 2002). Breskva Kontinuirano stvaranje novih sve kvalitetnijih sorti doprinosi vrlo brzoj promeni sortimenta breskve i nektarine, tako da se rapidno smanjuje du`ina kori{}enja sorte u proizvodnji. Programi stvaranja novih sorti postoje u mnogom zemljama: SAD, Kanada, Brazil, Meksiko, Italija, Francuska, [panija, Rumunija, Bugarska, Ukrajina, Rusija, Moldavija, Japan, Australija, Novi Zeland, Koreja, Ju`na Afrika, Srbija i Crna Gora. U periodu od 1980. do 1996. stvorena je 1.121 sorta breskve i nektarine (Fideghelli et al., 1998). Ciljevi oplemenjivanja su stvaranje sorti `utog i belog mesa, okruglog oblika, sa crvenom poko`icom, vrlo ~vrstog mesa (Stonyhard), usporenog, dugog sazrevanja, otpornih na bolesti, {teto~ine i niske temperature. Od novostvorenih sorti breskve na dr`avne institute otpada 45%, a na privatne firme 53% sa tendencijom pove}anja u~e{}a privatnog sektora na 66% kod za{ti}enih sorti (Bellini et al., 2004). U Kini, Americi i Francuskoj je aktuelan program stvaranja novih sorti pljosnatog tanjirastog oblika. Uvedene su sorte Galaxy i Rottary (Fresno) SAD, Ornella, Sweet Cap, Orion, Ordigana i Oriole u Francuskoj (Bordo). Stvorene su i sorte sa visokim sadr`ajem rastvorljivih suvih materija (18 20 %): Golden Princes, Candy Red, Snow Gem, Snow Princes, Sweet Pearl, Candy Sweet u SAD (Byrne et al., 2000, cit. po Bellini et al., 2004). U SAD je priznato 29 novih sorti breskve `utog mesa (Cantry Sweet, Gulfprince, Harvester, Coral Princes, Ivory Princes, Ivory Gueen, La Belle, La Rouge, Suger Time, Sweet Alice, Spring Treat, Sweet Crest i dr). Bradford (2003a, 2003b) je stvorio Ice Princes, Grand Sweet, Key Sweet i Ruby Sweet, dok su Sherman i Lyrene (2003) stvorili UF - Beauty i UF - Blaze, `utog i veoma ~vrstog mesa. U Italiji jeVo}arstvo, Vol. 39. br. 151 (2005, 3), 213232

217

stvoreno 15 sorti (Sole 1 do 5, Alired, Nadi, Soleada, Rubia, Rubisco, Maria Regina, Crizia). Sorte Ghiaccio 1-3 su krem bele boje sa visokim sadr`ajem rastvorljivih suvih materija. Zrele, na stablu mogu ostati 20-25 dana (Nicotra et al., 2002). U Rumuniji je stvoreno 7 sorti (Cecilia, Puiu, Alexia, Amalia, Antonia, Eugen), a u Francuskoj Alix i u Koreji 3 sorte. Kinezi su dali znatan doprinos u stvaranju sorti breskve. Novije su Zumi, Chunzan i Duchang Dabaitao. Lishanfutao je krupna, rana breskva (Huang Guo et al., 2003). Qiuhongui sazreva ekstremno kasno (Liu Yu, 2002). Tako|e, stvorene su i Shahongtao (Wang Gong et al., 2003), Qingxiangmitao (Zhao Hue, 2003), Rauipan 2 pljosnatog oblika ploda (Zhao Jian et al., 2003), pozna sorta `utog mesa Jinshiji (Zhang Li et al., 2003) i Meishuo (Jia Yun et al., 2002). Nove sotre nektarine sa `utim mesom: SAD 16 sorti (Arrington, Bradly, Sun Best, Westbrook, September Bright, Rubi Bright i dr), Rumuniji 3 (Livia, Melania i Mihaela). Nektarine sa belim mezokarpom: SAD 8 sorti (Crimson Pearl, Regal Pearl, Grand Sweet, Candy Pearl, Diamond Pearl, Early Pearl, Giant Pearl), Italiji 5 (Maria Linda, Sweet Silver, Maria Anna, Neve, Maria Lucia) i u Rumuniji Tina. U Kini se dosta radi na stvaranju nektarina. Nove su Huaguang i Yanguang. Xiaguang se odlikuje poznim sazrevanjem (Ma Rui et al., 2002). Od industrijskih bresaka 4 su stvorene u SAD (Goldnine, Royalgold, Gold Jim, Kingsburg Cling), 2 u Italiji (Egea i Bonia), 2 u Rumuniji (Catherine Sel.1 i Purpurin) i Chanxiami u Kini. Pljosnate breskve sa `utim mesom razli~itog vremena zrenja: Sweet Bagel, Ufo (SAD), Ufo 5 do 8 (Italija), Orcino, Ordigan, Ornella, Oriane (Francuska) i Xiangiinpan (Kina), kao i: Agril Peach One, Ufo 1 do 9, Montejota, Sweet Cap Maillarflat, Pinkerlie, Ruipan 4, Ruipan 5 i Ruipan 8. Stvorena je i jedna `uta, nektarina bez antocijana u Italiji pod imenom Maria Dorata, kao i tzv. medna nektarina Laura Dolce (Bellini et al., 2004). U Italiji su uvedene i druge nove sorte koje nisu napred pomenute. Od breskvi `utog mesa Franckise zri krajem maja, vrlo je rodna sa aromati~nim plodovima; Lolita je italijanska sorta krupnog, ~vrstog, obojenog ploda; Crown Princes ima krupne, jako obojene plodove; zatim Rubirich, Vistarich Zainobe i Diamond Princes koja zri sa Elegant Lady. Od poznih uvedene su Red Star, Redcaln Messopia. Hermione Lalice, Greta i Gladis imaju belo meso i atraktivno obojene plodove. Od nektarina `utog mesa uvedene su ranocvetna Cinzia, italijanska sorta Elios, Bing Bang Maillara, Erlytop, Ambra, Laura, Zaitab koja sazreva sa Bigtopom, Maebatop Bright Maeba i pozna Sweet Red. Od nektarina sa belim mesom stvorene su Jade, Monee i Emerande. Jonia, Egen i Romea, koja je vrlo rodna, spadaju u grupu industrijskih bresaka. U na{oj zemlji u Zavodu za vo}arstvo PKB stvrena je Gro~anka sa okruglim, ~vrstim, obojenim plodovima. Zri sredinom avgusta (Zec et al., 2003). Kajsija Oplemenjiva~ki rad na kajsiji je usmeren na dobijanje novih genotipova sa du`im i stabilnijim zimskim mirovanjem, poznijim cvetanjem, otporno{}u prema bolestima, dobrom rodno{}u i dobrim kvalitetom plodova razli~itog zrenja. 218Vo}arstvo, Vol. 39. br. 151 (2005, 3), 213232

U Italiji su uvedene brojne nove sorte: Ninfa, Dora, Nella, Sylred (vrlo rane), Orange Red, Carmen Top, Eura, Lady Rose, Poppy, Solaria, Orange Rubis, Robada, Pincot, Boreala, Bora (rane), Sweet Cot, Gold Bar, Goldstar i Kioto (srednje pozne) koje su stvorene u Italiji, Francuskoj i SAD. Bosi je u Bolonji stvorio dve pozne kajsije: Ardore i Pieve (Bassi i Rizzo, 2004). U Italiji su stvorene dve sorte otporne na {arku {ljive SEOPA 1 i GOLGI 2 (Badenes et al., 2003). U Francuskoj su stvorene: Mariem, Ivresse, Comedie, Gaterie, Helena du Roussillion, Malice, Sortillage, Tardif du Tain i Fantasme (Audergon et al., 1995.), Frenesie i Royal de Roussillion (Andergon et al., 1999). U Rusiji su stvorene poznocvetne sorte: Yubileinyi Novoi, Kalon Bobai i Sazagani (Turakulov, 2003). Iz Kanade su proiza{le: AC Harojoy, AC Harostar, AC Harowblush, koje su otporne na mrazeve (Laune i Hanter, 2003a, 2003b, 2003c). Na Novom Zelandu stvorene sorte imaju vrlo krupne plodove (do 150 g): Cluta Sun, Valley Gold, Dunstan, Gabriel (rane), Cluta Gold, Cluta Star, Benmore, Alex, Vulcan (srednje) i Cluta Late (pozna sorta) (Hofstee i Malone, 1999). Ju`noafri~ke sorte Supergold, Soldome, Imperial, Ladisun, Empress i Peeka imaju razli~ito zrenje a neke se koriste za su{enje (Smith i Mollendorf, 1999). U Japanu su nedavno stvorene Kagajiozi i Hachirou (Yamaguchi et al., 2002), zatim Tube Hongguang 1, Tube Hongguang 2, Tube Hongguang 3, Tube Zaohoe, Tube Taoxing 1 i Tube Taifeng (Shi Ying, 2003). Na stvaranju novih sorti kajsije rade i u Rumuniji, Ma|arskoj, ^e{koj i Australiji. Na stvaranju podloga za kajsiju je ra|eno u Bugarskoj, Rumuniji i Francuskoj. Interesantno je pomenuti bugarske podloge: D`anka 4 koja se razmno`ava iz semena, Green Gage SD4, slabije bujna od prethodne za 20 47% i Aidemirsku, generatvnu podlogu za visoko kalemljenje, smanjene bujnosti (Chokoeva i Dand Marinov, 1999). U Rumunij su stvorene generativne podloge Konstanca 14 i Konstanca 16. Tre{nja Na stvaranju novih sorti tre{nje boljih osobina radi se u velikom broju istra`iva~kih centara u svetu. Autofertilnost, izra`ena krupno}a i ~vrstina ploda, otpornost prema pucanju plodova, otpornost prema Pseudomonas sp., kompaktni habitus, pogodnost za mehanizovanu berbu, pozno cvetanje, izrazito rano, ili izrazito pozno zrenje, rano stupanje na rod, visoka rodnost, otpornost na mraz, kao i kvalitet ploda su svakako najzna~ajniji i naj~e{}i ciljevi oplemenjiva~kih programa tre{nje {irom sveta (Brown et al., 1996). U istra`iva~kim centrima u SAD stvoreno je nekoliko kvalitetnih sorti. Na univerzitetu Cornell, NYSAES Geneva, priznate su dve nove samooplodne sorte Black Gold - srednje krupnog ploda, tamno crvene boje poko`ice, otporna na pucanje plodova i White Gold - krupnih plodova, {arene poko`ice, dobro prilago|ena uslovima ni`ih temperatura (Andersen et al., 2003). U toku 2004. godine priznate su sorte BlackYork (Haas cultivar - NY 1725) krupnih plodova i sjajne, tamno obojene poko`ice, dobro prilago|ena uslovima humidnijeg klimata i Blushing Gold (Pendleton cultivar - NY 8182) svetle poko`ice i mezokarpa, visoke rodnosti. U okviru oplemenjiva~kog programa Washington State University pored samobesplodnih sorti priznatih kasnih devedesetih godina XX veka (Chelan srednje poznog vremena zrenja, krupnih plodova, otporna na pucanje plodova i Tieton priznaVo}arstvo, Vol. 39. br. 151 (2005, 3), 213232

219

ta 1998. godine, mase ploda od 10 do 14 g, srednje poznog vremena zrenja), izdvojene su kao elitne selekcije PC 8007-2, PC 811-3, PC 7147-9 (Olmstead et al., 2000). Posebna pa`nja je posve}ena stvaranju sorti otpornih prema Podosphaera clandestina, a kao rezultat ovakvog rada, stvorena je selekcija PMR-1 koja pokazuje visoku otpornost prema ovom patogenu, srednje krupnih je plodova i visokog kvaliteta (Olmstead et al., 2001). U Kaliforniji je u novije vreme priznata sorta Glenred srednje ranog vremena zrenja, krupnih do veoma krupnih plodova, tamno crvene boje poko`ice, izra`ene ~vrstine ploda (Bradford, 2003a). U istra`iva~koj vo}arskoj stanici u Summerland-u, Kanada, priznate su tri nove samooplodne sorte: Sumste Samba (sazreva 2 dana posle sorte Van, prose~ne mase ploda od 11,5 g, ~vrstog ploda), Sandra Rose (sazreva 3 dana posle sorte Van, 11,3 g) i Sumleta Sonata (7 dana posle sorte Van, 12,3 g). Odlikuju se visokim kvalitetom ploda i izvanrednim ukusom (Kappel et al., 2000). Od zna~aja je i sorta Staccato, poznog zrenja, visokog kvaliteta, krupnog ploda, izra`ene ~vrstine mezokarpa (Long et al., 2003). U Italiji se intenzivno radi na stvaranju samooplodnih sorti tre{nje. Tokom 1997. godine priznate su tri samooplodne sorte: Blaze Star, Early Star i Lala Star (Sansavini et al., 1998; Saunier et al., 1998). Tako|e su zna~ajne i selekcije tre{nje iz Ma|arske: IV-5/62 - Rita, sazreva oko 2 nedelje pre Burlata, IV-13/20 Aida, sazreva oko 2 nedelje posle Burlata, III42/114 Carmen, sazreva 7 dana posle Burlata, 15/6 Vera, sazreva oko 10 dana posle Burlata. Veoma su interesantne i nove ma|arske samooplodne selekcije: 6/5 Peter, sazreva 7 dana pre Burlata, 6/12 Sandor, sazreva 1 4 dana posle Burlata, 6/39 Pal, sazreva oko 10 dana posle Burlata (Apostol, 1999, 2000). U Australiji su stvorene sorte tre{nje Sir Don i Sir Tom, obe veoma krupnog ploda, tamno crvene boje poko`ice, poznog sazrevanja, samooplodne (Granger, 2001). Vi{nja Sortiment vi{nje je manje dinami~an. Na stvaranju sorti vi{nje intenzivno se radi u Nema~koj, gde su pored ne{to ranije stvorenih sorti Morina, Safir, Topas, Korund i Karneol izdvojene i tri nove: Jade (Pi-Sa 19, 130), Rubellit (Pi-Sa 11, 134) i Achat (Pi-Sa 5,55). Sve se odlikuju visokim kvalitetom ploda i samooplodne su (Wolfram, 2000). Osnovni ciljevi oplemenjiva~kog programa za vi{nju u Ma|arskoj su stvaranje visoko prinosnih, samooplodnih sorti, razli~itog vremena zrenja, koje pokazuju otpornost prema Blumeriella jaapii. U novije vreme se izdvajaju kao kandidat selekcije 2/152 i 3/48 (Apostol, 2000). U SAD je 1994. godine priznata sorta Surefire (Borchert x NY 6935) koja sazreva oko 5 dana posle sorte Montmorency, samooplodna je, poznog cvetanja (dobro podnosi niske temperature), visokog kvaliteta. O podlogama za tre{nju i vi{nju ne{to je manje podataka. Jedan od svakako najzna~ajnijih ciljeva je stvaranje kr`ljavih podloga za tre{nju, koje omogu}avaju njeno gajenje u sistemu guste sadnje (Webster, 2002). Pored dobro poznatih podloga za tre{nju iz Giessena (Nema~ka) Gisela 5 i Gisela 10, sve ve}i zna~aj dobijaju i podloge Gisela 4, Gisela 6, Gisela 7, Gisela 8, Gi220Vo}arstvo, Vol. 39. br. 151 (2005, 3), 213232

sela 11 i Gisella 12 (Saunier et al., 1998). Posebno se izdvajaju Gisela 6 i Gisella 12, podloge slabije bujnosti, koje pokazuju tolerantnost prema virusima (Lang i Howell, 2001). Tako|e su interesantne i nema~ke (Munich) podloge serije Weiroot (P. cerasus), i to prvenstveno klonovi W 72 (25% slabije bujna u odnosu na F 12/1) i W 154 (40 50% slabije bujnosti, tolerantna na viruse). U Nema~koj (Dresden-Pillnitz) su stvorene i podloge PiKU 1 ((P. avium x (P. canescens x P. tomentosa)), PiKU 3 ((P. pseudocerasus x (P. canescens x P. incisa)), PiKU 1,10 (P. cerasus x P. kursar) i PiKU 4.22 ((P. canescens x P. tomentosa) x P. avium)) (Saunier et al., 1998). Pa`nju zaslu`uju i podloge ^e{ke serije P-HL (P. avium x P. cerasus) i to: PHL-A, P-HL-B, P-HL-C. Ove podloge su do 50 % slabije bujnosti u odnosu na F 12/1. Sorte kalemljene na ovim podlogama veoma rano stupaju na rod, i imaju izuzetno krupne plodove. Novija istra`ivanja ukazuju i na mogu}nost gajenja tre{nje i vi{nje na te{kim, vla`nim i kre~nim zemlji{tima kori{}enjem klona Adara (P. cerasifera) poreklom iz [panije kao podloge, obzirom da je ona kompatibilna sa nekim sortama tre{nje i vi{nje (Moreno et al., 1996). Ova podloga pokazuje otpornost prema Meloidogyne sp. Tako|e postoji mogu}nost njenog kori{}enja kao me|upodloge izme|u Marianna klonova i sorti tre{nje (Webster, 1999). Orah Rad na selekciji oraha u mnogome zaostaje u odnosu na neke druge vrste vo}aka (Mitrovi}, 2003). Odli~na rodnost, visok kvalitet ploda sa svetlom jezgrom, pozno vreme kretanja i rano zavr{avanje vegetacije, otpornost na zimske mrazeve i bolesti su glavni ciljevi oplemenjiva~kog programa kod ove vrste vo}aka. Dosada{nji rad na dobijanju novih sorti oraha uglavnom se bazirao na klonskoj selekciji iz prirodnih populacija. U nekoliko zemalja (SAD, Francuska) postoje programi planske hibridizacije. Najve}i doprinos oboga}ivanju sortimenta oraha dale su Francuska, SAD, Nema~ka, Italija, Ma|arska, Turska, Rumunija, Bugarska, Moldavija i na{a zemlja. U poslednjih nekoliko godina nije priznata ni jedna nova sorta oraha. Na selekciji oraha u Centru za vo}arstvo i vinogradarstvo u ^a~ku izdvojene su kao jako interesantne selekcije 30/93 sa ranim, 9/96 srednje ranim i 10/88 i 28/94 sa poznim kretanjem vegetacije. Na Poljoprivrednom fakultetu u Novom Sadu izdvojena je selekcija Sava, kao jako interesantna po svojim osobinama. Leska Leska ima vrlo veliki privredni zna~aj. Odlikuje se malim brojem sorti koje su uglavnom nastale selekcijom iz prirodnih populacija. U novije vreme sve vi{e se radi na planskoj hibridizaciji u cilju dobijanja novih sorti i podloga. Najva`niji ciljevi oplemenjivanja leske su: otpornost prema bolestima i niskim temperaturama, umerena bujnost, rodnost, oblik i krupno}a ploda, randman i kvalitet jezgre (sadr`aj ulja, belan~evina, vitamina) i lako}a ispadanja iz omota~a. U SAD-u su stvorene sorte Willamette, Lewis, i Clark sa relativno krupnim plodovima (1,7 3,4 g) i randmanom jezgre 45 53% (McCluskey et al., 2001).Vo}arstvo, Vol. 39. br. 151 (2005, 3), 213232

221

U Kini je stvoreno vi{e sorti otpornih na niske temperature ukr{tanjem C. heterophilla i C. avellana: Pingdinghuang, Bokehong, Dawei i Junling (Xie et al., 2004a) zatim Dawei i serija Pinoi No 110, No 21, No 226, No 1, No 3, No 33, No 69, No 349 i No 545, koje izdr`avaju temperature od - 33C do -25C (Weijian i Defen 2004) kao i sorte Lianfeng, Yifeng i Tajfeng (Xie et al., 2004b). U Italiji su klonskom selekcijom cv Tonda Gentile della Langhe izdvojeni klonovi BA 8, GG 5, MT 5 i PD 6 sa randmanom jezgre preko 48 % (Valentini et al., 2001). U Turskoj je klonskom selekcijom izdvojeno 5 klonova kod sorte Palaz, 3 klona kod Kilinkara i 3 klona kod akildika (Islam i Ozguren, 2001). U Rumuniji je dobijena krupnoplodna stona sorta Uriase de Valcea (Turcu et al., 2004). U Holandiji su stvorene Emoa 1, Emoa 2 i Emoa 3 koje su otporne na bolesti i prilago|ene lokalnim uslovima (Kwanten i Sohepers, 2004). Slyuarchuk i Ryabokan (2004) u Ukrajini su stvorili 12 novih sorti leske. U Gruziji je hibridizacijom i selekcijom iz prirodnih populacija Corylus pontica i Corylus colchica dobijen ve}i broj sorti: Gulshishevela, Shveliseura, Khachapura, Dedopsis, Titi i dr. (Mirotadze, 2004). Jagoda Kao rezultat relativno kra}eg vremena stvaranja i uvo|enja u proizvodnju novih sorti jagode, sortiment ove vrste vo}aka je veoma dinami~an i podlo`an brzim promenama. Pored kvaliteta ploda cilj selekcionera je pomeranje rokova zrenja, pove}anje prinosa i otpornosti na nepovoljne bioti~ke i abioti~ke ~inioce sredine. Od velikog broja sorata jagode priznatih i uvedenih u proizvodnju poslednjih godina po svojim kvalitetnim i drugim pozitivnim svojstvima izdvajaju se u Engleskoj (East Malling) stvorene: Marrshmello, Emily, Laura, Eros, Florence, Sophie, Perfection, Bolero, Rosie i Alice. U zadnje dve godine stvorene su dve izuzetno kvalitetne sorte stalnora|aju}a Flamenco i rana sorta Mae. U okviru istra`iva~kog programa Medway Fruits, 2001. godine je stvorena veoma kvalitetna sorta Cristine, a programa iz Edward Vinson, stalnora|aju}e sorte Everest i Everglade, i Evie 1 4. U SAD i Kanadi se u nekoliko istra`iva~kih stanica intenzivno radi na programima oplemenjivanja jagode (New York, New Jersey, Quebec, Manitoba, Oregon, Marylend, Nova Scotia, British Columbia, Ontario). Od sorata veoma ranog vremena zrenja stvorene su Avalon, Evangeline i Sable. Nove sorte srednje rane epohe zrenja su Brunswick i L Amour. Od sorata srednje kasnog zrenja stvorene su Mesabi (odli~ne rodnosti i visoke otpornosti na lisnu pegavost, pepelnicu, crnu trule` i trule` korena) i Sapphire (svetlo crvene boje plodova, ali mekane poko`ice). Sorte sa kasnim sazrevanjem su: Cabot, Clancy, Ovation, Saintt Pierre i Serenity. Italija je vode}a zemlja u svetu po broju i kvalitetu stvorenih sorata jagode. U grupi najnovije stvorenih i priznatih sorata su: Alba, Carisma, Granda, Irma, Queen Elisa, Madeleine, Maya, Kore, Onda, Paros, Patty, Rubea, Roxana NF205, Sveva. Neke od ovih sorata se ve} nalaze u eksperimentalnim zasadima u na{oj zemlji (Madeleine, Maya, Patty i Roxana). U [paniji su priznate sorte Andana, Arena, Cegnidarem, Tudnew i Plasirfre; u Francuskoj Angelina, Cigaelle, Cigaline, Cigoulette, Cijose, Cilady, Ciloe, Cirano, Cireine, Darboise, Darleta, Darselect, Darsival, Darstella, Maraprime; u Nema~koj 222Vo}arstvo, Vol. 39. br. 151 (2005, 3), 213232

Mars; u Belgiji, Vimatarda, Vimazanta; u Australiji Redlands Hope, Redlands Joy, Redlands Kabarla; i na Novom Zelandu - Orion. U Kini je stvorena sorta Chunxing (Hao Bao et al., 2002). Malina U 19 zemalja postoji oko 40 programa oplemenjivanja roda Rubus i od 1980. godine, priznate su 142 sorte maline i 50 sorti kupine (Knight, 2004). Ciljevi selekcionera su stvaranje sorti koje su bez trnja, visoke produktivnosti, du`e sezone branja, pove}ane otpornosti na nepovoljne bioti~ke i abioti~ke ~inioce sredine (Leposavi} et al., 2004). Veoma je va`na otpornost prema trule`i korena (Phytophthora fragarie var. rubi), ljubi~astoj pegavosti izdanaka (Didymella applanata), lisnoj va{i maline (Amphorophora ideai). Rubus idaeus var. strigosus se koristi kao davalac gena za otpornost prema lisnoj va{i Amphorophora agatonica, vektoru kompleksa virusa maline, a tako|e i prema prouzrokova~u trule`i korena (Daubeny i Anderson, 1993). Neke od najva`nijih karakteristika ploda su: veli~ina i oblik, ~vrstina, boja, ukus, prilago|enost razli~itim na~inima prerade, pona{anje ploda posle berbe i lako}a branja (Crandall, 1995). U Engleskoj (East Malling) stvorene su sorte Autumn Byrd, Octavia i Valentina. U [kotskoj su u periodu 1990 1996. stvorene sorte Glen Garry, Glen Lyon, Glen Ample, Glen Magna, Glen Rosa i Glen Shee. U istra`iva~kom centru Medway Fruits od 2001. godine do danas priznate su sorte Joan J, Joan Irene i Brice. U SAD i Kanadi od 1997. godine do danas stvoreno je vi{e kvalitetnih sorata od kojih su najpoznatije Lauren, Encore, Prelude i Caroline. U Norve{koj su stvorene sorte Frosta, Hitra, Stiora, Tambar i Varnes; u Rumuniji Star, Citria i Ruvi; u Estoniji Espe, Helkal, Siveli, Tomo i dve perspektivne selekcije Polli 1 i Polli 2. Kupina U svetu, oplemenjivanje kupine nije tako istaknuto kao kod drugih vrsta vo}aka (Milutinovi} et al., 1999.). Kvalitet plodova i njihova pogodnost za razli~ite vrste upotrebe, stabilnost boje ploda pri preradi, otpornost na niske temperature, kra}i period berbe, uspravan habitus i bestrnost izdanaka su glavni ciljevi oplemenjiva~kih programa ove vrste vo}aka. Na stvaranju novih sorti kupine najvi{e se radi u 7 istra`iva~kih centara u Americi i Kanadi (Arkanzas, Illionois, Indiana, Marilend, Zapadna Vird`inija, Oregon i Nova Skotia). Najnovije sorte kupine sa bodljama stvorene u ovim centrima su: Black Butte, Chickasaw, Kiowa i Balsors Hardy Black. Novije sorte iz grupe bestrnih su: Apache, Arapaho i Triple Crown. U 2004. godini u proizvodnju je uvedena veoma kvalitetna sorta Ouachita. Orkan i Gazda su dve novije poljske sorte. U [kotskoj je 2002. godine priznata sorta Loch Tay. Ribizla Poslednjih godina u na{oj zemlji raste interesovanje za podizanjem zasada ribizle, pre svega crne. Selekcioni programi su zasnovani na stvaranju sorata pogodnih za mehanizovanu berbu, koje imaju stabilne i visoke prinose i izra`enu otpornost na najza~ajnije bolesti i {teto~ine.Vo}arstvo, Vol. 39. br. 151 (2005, 3), 213232

223

U [kotskoj je stvoreno vi{e veoma kvalitetnih sorata crne ribizle. To su Ben Gairn, Ben Hope, Ben Lair i Ben Vane. Engleske sorte Farleigh i Foxendown su priznate 1996. godine. U Rumuniji su stvorene Abanos, Deea i Ronix; u Estoniji - Varmas; u Poljskoj Tiben i Tisel (Pluta i Zurawicz, 2002). Sorte McWhite, Torlesse, Murchison i Owen su stvorene na Novom Zelandu. Ogrozd Na selekciji ogrozda u svetu nije puno ra|eno. U Engleskoj je stvorena sorta Pax, selekcioner Tim Sobey je stvorio sortu Martlet, a u [vajcarskoj veoma rana sorta Rokula. Borovnica Najve}i broj ekonomski zna~ajnih sorti borovnice je stvoren u Australiji, Novom Zelandu i SAD. Ciljevi u stvaranju novih sorti visoko`bunaste borovnice su otpornost prema trule`i korena (Phutophthora cinninamoni), bolesti mumificiranih plodova (Monilinia vaccini-corymbosi) i antraknozi (Glomerella cingulata). Ostali standardno zna~ajni ciljevi su rodnost, pogodnost za mehanizovanu berbu, ujedna~eno dozrevanje, produ`ena sezona zrenja, besemenost i otpornost prema mrazevima (Stanisavljevi} et al., 1999). Najnovije sorte visoko`bunaste borovnice dobijene u okviru programa Michigan State University su Aurora, Draper i Liberty. U New Jersey su 2000. godine priznate dve sorte - Caras Choice i Hannahs Choice. Ehlenfeldt (2003) je stvorio sortu Eliot, koja se odlikuje poznijim cvetanjem, visokom rodno{}u, poznim zrenjem i visokom otporno{}u na mraz i moniliju. Ove sorte je pored ve} ranije introdukovanih sorata (Bluetta, Reka, Duke i dr.) potrebno ispitati i br`e uvoditi na na{u sortnu listu. Pomorand`e Fukumoto je nastala mutacijom Washington Navel u Japanu. Slabije je bujnosti od drugih Nevel sorti. Ima tamnonaran`astu boju kore, masa ploda je 100 do 150 g, a prijatnog je ukusa. Licheng je krupna i kvalitetna slatka pomorand`a (Liao Cong et al., 2002). Yoshida je nastala tako|e mutacijom u agrumaru u Yashidi. Sazreva po~etkom decembra. Rodna je sorta, masa ploda 140 170 g. Seike je japanska sorta. Zri kad i Washington Nevel (krajem novembra), ima manje kiseline, a masa ploda je 130 160 g. Naveline je nastala u Italiji. Sazreva krajem novembra, plod je prose~ne mase 200 g, bez semenki. Takle je triploidna sorta pomorand`e nastale ukr{tanjem Monreala (2n) i Tarocco (4n), ima bujno stablo i krupne plodove. Clara je Triploidna sorta, vrlo bujna, trnasta sa krupnim plodovima. Kod sorte Real plodovi su sitni, dugo se dr`i na stablu te slu`i kao dekorativna forma.

224

Vo}arstvo, Vol. 39. br. 151 (2005, 3), 213232

Mandarine Simeto je stvorena 1994. god. ukr{tanjem sorti Havana i Miho u Kataji (Italija). Sazreva sredinom novembra, plod je narand`aste boje, mase 160 g. Vrlo je rodna. Etna je nova italijanska mandarina (Rosa i Tribulato, 2002). Primasole je stvorena 1994. god. ukr{tanjem sorti Karvajs i Miho. Sazreva po~etkom oktobra. Plod je mase 145 g, `utonarand`aste boje. Kod nas je introdukovana 1998. godine. HB je nova sorta Citrus maxima. Vrlo je rodna, krupna (1,5 kg) sa 14,4% rastvorljivih suvih materija (Yi Hua et al., 2003). Kivi Katiusia ima masu 180 g, Elizabeta 150 170 g , Top star 100 g, Hayward klon 8 118 g, Hayward klon K 110 120 g, Stefanija 100 g, Silvija 80 g, Karmen 80 100 g. U ^ileu su introdukovane sorte Hort 16 A Zespri Gold, Summer 4605 i Summer 3373 koje sazrevaju 30, odnosno 40 dana pre Hayworda. Novozelandske sorte Hort Gem Tahi, Hort Gem Toru i Hort Gem Wha pripadaju vrsti A. argutea. Plodovi su ukusni, imaju visok sadr`aj {e}era i mogu se ~uvati 3 nedelje u hladnja~i (Kulczewski, 2004). Hongyang je kineska sorta sa crvenim mesom. Pripada vrsti A. chinensis (Huang i Ferguson, 2004). Sorta Xiongjie 1 je samooplodna, pripada vrsti A. deliciosa. Ima vrlo krupne plodove (22,5 g) sa 17,2% rastvorljivih suvih materija (Yao Chung et al., 2003). Smokva Black Ischia je italijanska sorta. Dvorotka je, plod je izdu`en sa tamnoplavom poko`icom, meso crveno. Obilno ra|a. Conardia, Diredo, Flandres i Excel su stvorene u Americi ukr{tanjem sa divljom smokvom. Sve su bele sa svetlim mesom mase 40 do 50 g. Masline U italiji su stvorene tri nove sorte: Arno, Tevere i Basento (Bellini et al., 2002). Briscola sorta za proizvodnju ulja, mase ploda 3,75 g, sazreva srednje rano. Coregiolo sorta za proizvodnju ulja, mase ploda 3 g, sazreva kasno. Grappuda sorta za proizvodnju ulja, sazreva srednje rano, plod je 2 g, 22 24% ulja visokog kvaliteta. Lecino del Corno vrlo rodna sorta za proizvodnju ulja, mase ploda 2,5 g. Sazreva srednje kasno.

Vo}arstvo, Vol. 39. br. 151 (2005, 3), 213232

225

Zaklju~akKontinuirano stvaranje novih sve kvalitetnijih sorti doprinosi vrlo brzoj promeni sortimenta jagode, maline, breskve, nektarine i drugih vrsta vo}aka tako da se rapidno smanjuje du`ina kori{}enja sorte u proizvodnji, odnosno vek eksploatacije. Mnoge sorte brzo zastarevaju i na njihovo mesto dolaze rodnije, kvalitetnije i otpornije sorte. Proces zamene zastarelih, novim sortama, usporava ~injenica da se sorta stvorena u odre|enim uslovima ne mo`e koristiti u drugim dok se ne proveri njeno uspevanje i plodono{enje u novim ekolo{kim uslovima. Sa druge strane sve vi{e novih sorti je za{ti}eno patentom tako da je njihovo uvo|enje i {irenje u proizvodnji usporeno jer se ne mogu uvoditi na sortnu listu dok ne pro|u proceduru priznavanja koja traje skoro isto kao i za priznavanje nove doma}e sorte. Za to vreme se u svetu stvore nove kvalitetnije sorte. Problem se mo`e prevazi}i ili intenziviranjem rada na stvaranju doma}ih sorti, ili upro{}avanjem procedure uno{enja novih inostranih sorti u sortne liste, ili njenim potpunim ukidanjem.

LiteraturaAndergon, M.J., Chauffour, D., Clauzel, G., Duffilol, M.J., Gilles, F., Broquaire, M.J., Esteve, L. (1999): Apricot breeding in France: 2 new apricot selections for French growers. Acta Horticulturae, 488: 143 147. Andersen, B., Lang, G., Nugent, J. (2003): Fresh Market Sweet Cherry Varieties for Eastern North America. New York Fruit Quarterly, 11, 2: 11-14. Apostol, J. (1999): Results of the Sweet Cherry breeding Program in Hungary. Acta Horticulturae, 484: 177-178. Apostol, J. (2000): History and achievements of the Hungarian cherries breeding. Jugoslovensko vo}arstvo, 34, 129-130: 33-38. Badenes, M. L., Martinez-Calbo, J., Llacer, G. (2003): SEOPA-1 and GOLGI-2 apricot seedlings are resistant to plum pox virus. HortScience, 38 (1): 135-137. Bassi, D., Rizzo, M. (2004): Albicocco, si seleziona per il tardivo. Rivista di Frutticoltura e di Ortofloricoltura, 6: 3035. Bellini, E., Nencetti, V., Picardi, E. (2000): Advanced selections of white freesh nectarines obtained in Florence. Acta Horticulturae, 522: 5160. Bellini E., Giordani, E., Parlati, M.V. (2002): Arno, Tevere and Basento new olive cross cultivars. Informatore agrario, 58 (23): 35-39. Bellini, E., Nencetti, V. (2002): Dofi-Giudy: A new early red Japanese plum. Acta Horticulturae, 577: 221 222. Bellini, E., Nencetti, V. (2002): Dofi-Sandra: A new early black Japanese plum. Acta Horticulturae, 577: 223-224 Bellini, E., Nin, S., Natarelli, L. (2004): Recenti novita nel panorama varietale del pesco. Rivista di Frutticoltura e di Ortrofloricultura, 78: 2736. Bradford, L. G. (2003a): Variety: Glenred, syn Savanared. Plant Varieties Journal, 16, (1): 32. Bradford L.,G. (2003b): Variety: Ice Princess, Grand Sweet, Key Sweet, Ruby Sweet. Plant Varieties Journal, 16 (1): 32-35. Brown, S., Iezzoni, A., Fogle, H. (1996): Cherries. Fruit Breeding. Tree and Tropical Fruits, pp. 213-256. 226Vo}arstvo, Vol. 39. br. 151 (2005, 3), 213232

Chen Xin, Y., Zhang Yun, W., Xu Zhao, P., Lin Shao, S., Dong An, Q., Jiang Lin, L. (2003): The performance of early apple variety Xinnoghang. China Fruits, 1:51. Chokoeva, M., Dand Marinov, M.P. (1999): New apricot rootskocks, Acta Horticulturae, 488: 433436. Cociu, V., Botu, I., Turcu, E., Botu, M., Godeanu, I. (2002): The value and perspectives of new pluma cultivars obtained in Romania. Acta Horticulturae, 577: 147150. Crandall, P.C. (1995): Bramble production The menagement and marketing of Raspberries and Blackberries. Food Produducts Press, An Imprint of the Howorth Press, Inc. New York-London-Norwood, Australia. Daubeny, H.A., Anderson, A.K. (1993): Achivements and prospects the British Columbia red raspberry breeding program. Acta Horticulturae, 352: 285-293. De Jong, M.T., Doyle, F.J., De Buse, J.C. (2002): Development of a Prune breeding program in California. Acta Horticulturae, 577: 151-153. Ehlenfeldt, M.K. (2003): Eliot highblush blueberry. Journal of American Pomological Society, 57 (1): 2-6. Fang Cheng, Q., Li Lian, W. (2003): Huasu, a new pear variety. China Fruits, 2: 3. Feng Yue, X. (2003): Luyuesu, an ultra early pear variety. China Fruits, 3: 56. Fideghelli, C., Della Strada, G., Grassi, F., Morico, G. (1998): The peach industry in the World: Present situation and Trends. Acta Horticulturae, 465: 2940. Fischer, C. (1999a): Multiple resistant apple cultivars and consequences for apple breeding in the future. Acta Horticulturae, 538: 229-233. Fischer, C. (1999b): Apple Breeding in the Federal Centre for Plant Breeding Research, Institute for Fruit Breeding at Dresden-Pillnitz, Germany. Acta Horticulturae, 538: 225-227. Granger, A. (2001): Sir Don and Sir Tom. Plant Varieties Journal, 14, 4: 61-63. Hampson, C., Quamme, A., MacDonald, R., Lane, W., Lapins, K. (1999): Silken, Creston and Chinook: Three New Apples from Canada. Acta Horticulturae, 538: 711-715. Hao Bao, C., Yang, L., Jia Yun, Y., Li Mao, C., Che Fengi, J. (2002): The breeding report for new strawberry variety Chunxing. China Fruits, 2: 3-4. Hartman, W. (2004): New results from plum breeding at Hohcnheim. The 8th Int. symp. on Plum and Prune, Lofthus, Norway, Book of Abstracts, 39. Hofstee, E.M., Malone, M. (1999): Apricot breeding in New Zealand. Acta Horticulturae, 488: 171177. Huang Guo, F., Xiao Zheng, D., Huang, S., Chen Su, C. (2003): Lishanfutao, a new large early season peach variety. China Fruit, 1: 2-3. Hunag, H., Ferguson, R. A. (2004): La produzione di actinidia in Cina. Rivista di Frutticoltura e di Ortrofloricultura, 9: 21 5. Xie, M., Zheng, J., Radicati, L., Me, G. (2004a): Interspecific hybridization of hozelnut and performance of some advanced selections in China. 6th Int. Congress on Hozelnut, Tarragona Reus, Spain, Abstracts, 18. Xie, M., Lheng, J., Radicati, L., Me, G. (2004b): European hozelnut in China: present situation and future perspectives for european hozelnut in China. 6th Int. Congress on Hozelnut, Tarragona Reus, Spain, Abstracts, 27. Islam, A., Ozguren, A. (2001): Clonal Selection of the Turkish Hozelnut Cultivars in Ordu Province. Acta Horticulturae, 556: 203 207. Jacob, B.H. (2004a): 25 years plum breeding in Geisenheim: Breeding targets and preVo}arstvo, Vol. 39. br. 151 (2005, 3), 213232

227

vious realisation. The 8th Int. symp. on Plum and Prune, Lofthus, Norway, Book of Abstracts, 67. Jacob, H. (2004b): Experimences with new mirabelle breedings from Geisenheim Bellamira and Miragrande as fruit for fresh market and for distillation. The 8th Int. symp. on Plum and Prune,Lofthus, Norway, Book of Abstracts, 68. Jia Yun, Y., Ma Zhi, C., Chen Ti, X., Sun Shu, F., Chan Ju, H., Sun Yu, Z. (2002): Meishuo a new early ripening, large size and good quality peach variety. Acta Horticulturae Sinica, 29 (6): 591. Kappel, F., Lane, W. D., MacDonald, R., Lapins, K., Schmid, H. (2000): Sumste Samba, Sandra Rose, and Sumleta Sonata Sweet Cherries. HortScience, 35,1: 152-154. Kvanizadeh, S., Laurens, F., Lespinasse, Y., Groleau, Y., Cousineau, J., Carisse, O., DeEll, J. (2003): Galarina apple. HortScience, 38 (3): 477-478. Kellerhals, M., Hnh, E., Sauer, C. (2002): Diwa a new Swissapple cultivar. Obst und weinbau, 138 (21): 571 -573. Knight, V.H. (2004): Rubus breeding worldwide and the raspberry breeding programme at Horticultural Research International, East Malling. Jugoslovensko vo}arstvo, 145-146: 23-38. Korban, S.S., Goffreda, J.C., Janick, J. (2003): Co-op 43 (JulietTM) apple. Hort Science, 38 (1): 144-145. Kotobuki, K., Saito, T., Machida, Y., Sato, Y., Abe, K., Kurihara, A., Ogata, T., Terai, O., Nishihata, T., Kozono, T., Fukuda, H., Kihara, A., Suzuki, K. (2002): New Japanese pear cultivar Akizuki. Bulletin of the National Institute of Fruit Tree Science, 1:11-21. Kulczewski, M. (2004): Tecniche di produzione dellactinidia in Cile. Rivista di Frutticoltura e di Ortrofloricultura, No. 10: 26 - 33. Kwanten, E., Sohepers, H. (2004): Selection and Breeding of Hozelnut Cultivars suitable for organic cultiration in the Netherlands. 6th Int. Congress on Hozelnut, Tarragona Reus, Spain, Abstracts, 37. Lang, G. A., Howell, W. (2001): Lethal sensitivity of some new cherry rootstocks to polen-born viruses. Acta Horticulturae, 557: 151-154. Laurens, F., Lespinasse, Y., Fouillet, A. (1999): A New Scab Resistant Apple: Initial. Acta Horticulturae, 538: 707-709. Laune, R.E.C., Hanter, D.M. (2003a): AC-Harojou apricot. HortScience, 38(1): 138-139. Laune, R.E.C., Hanter, D.M. (2003b): AC-Harostar apricot. HortScience, 38(1): 140-141. Laune, R.E.C., Hanter, D.M. (2003c): AC-Harowblush apricot. HortScience, 38(1): 142-143. Leposavi}, A., Gli{i}, I., Milo{evi}, T. (2004): Savremeni sortiment i prerada maline. Jugoslovensko vo}arstvo, 145-146: 59-66. Li Ai, S., Shi Xue, H. (2003): The extra early Japanese pear variety. Sout China Fruits, 32 (1): 44. Li Zhong, W., Cao, G., Li, Y. (2002): Xinzhouhong, a hardy and high quality new apple variety. China Fruits, 3: 8-9. Liao Cong, H., Cheng Chang, F., Guo Shu, M., Liu Chang, W., Wu Chun, Q. (2002): A large and high quality sweet orange variety Licheng. Acta Horticulturae Sinica, 29 (4): 395. 228Vo}arstvo, Vol. 39. br. 151 (2005, 3), 213232

Liu Yu, X. (2002): Qiuhongui, a new extra late peach variety. China Fruits, 2: 1-2. Long, L., Nunes-Elisea, R., Cahn, H. (2003): A Horticultural Review of the Newer Canadian Sweet Cherry Varieties. Presented at the 2003 Cherry Institute, Yakima, WA. Lu Kai, Y., Wu He, M. (2002): The new fruit varietes approved and relased in 2002 by the Hubei authority. China Fruits, 3: 48-49. Ma Rui, J., Yu Ming, L., Tang, X., Guo, H., Zhao Mi, Z., Du, P. (2002): Xiaguang, a new late nectarine variety. China Fruits, 3: 52. McCluskey, R.L., Azarenko, A.N., Mechlenbacher, A. S., Smith, C.D. (2001): Commercial hozelnut cultivar and advanced selection evaluations at oregon State University. Acta Horticulturae, 556: 89-95. Milutinovi}, M., Stanisavljevi}, M., Vujani}-Varga, D., Veli~kovi}, M., Dragojlovi}, D (1999): Kupina. Jugoslovensko vo}arstvo, 125-126: 51-61. Mirotadze, N. (2004): Hozelnut in Georgia. 6th Int. Congress on Hozelnut, Tarragona Reus, Spain, Abstracts, 25. Mitrovi}, M. (2003): Selekcija oraha iz prirodne populacije. Jugoslovensko vo}arstvo, 37, 141-142: 31-36. Moreno, M. A., Montanes, L., Tabuenca, M.C., Cambra, R. (1996): The performance of Adara as cherry rootstock. Scientia Horticulturae, 65: 85-91. Nicotra, A., Conte, L., Moser, L., Fantechi, P. (2002): New types of high guality peaches: flat peaches (P. persica var. platicarpa) and Ghiaccio peach series with long on tree fruit life. Acta Horticulturae, 592: 131-135. Norelli, L., Holleran, W., Johnson, W., Robinson, T., Aldwwinckle, H. (2003): Resistance of geneva and other apple rootstock to Erwinia amylovora. Plant Disease, 8 (1): 26-32. Oga{anovi}, D., Plazini}, R., Rankovi}, M., Stamenkovi}, S., Milinkovi}, V. (2004): Pomological properties of new plum cultivare bred in ^a~ak. The Int. symp. on Plum and Prune, Lofthus, Norway, Book of Abstracts, 38. Olmstead, J.W., Ophardt, D.R. and long, G.A. (2000.): Sweet cherry breeding at Washington State University. Acta Horticulturae, 522: 103-109. Olmstead, J.V., Lang G.A., Grove, G.G. (2001): Inheritance of Powdery Mildew Resistance in Sweet Cherry. HortScience, 36, 2: 337-340. Pellagrino, S., Berra, L., Carli, C. (2004): Le nuve varieta di melo e il mercato europeo. Rivista di Frutticoltura e di Ortrofloricultura, 11: 34-40. Pluta, S., Zurawicz, E. (2002): Tiben and Tisel New Blackcurrant Cultivars Released in Poland. Acta Horticulturae, 585: 221-223. Rapillard, C., Darbellay, C., Schrch, A. (2003): Mariac, a new Swiss apple variety. Revue Suisse de Viticulturae, Arboriculture et Horticulture, 35 (2): 87-90. Richter, K., Fischer, C. (1999): Stability of Fire Blight Resistance in Apple. Acta Horticulturae, 538: 267-270. Robinson, T. (2003): Rootskock as a key component to high density orchards. Proc. of Apple Orchard Systems Workshop. Compact Fruit Tree, 36: 9-13. Robinson, T., Aldwinckle, G., Fazio, G., Holleran, T. (2004): The Geneva series of apple rootstock from Cornell. Performance, disease resistance and commercialization. Acta Horticulturae, 622: 513-520. Rosa, G.L., Tribulato, E. (2002): Etna a new satsuma x clementine hybrid. Rivista di Frutticoltura e di Ortrofloricultura, 64 (12): 24-25. Sansavini, S., Lugli, S., Lugli, A., Pancaldi, M. (1998): Breeding Sweet Cherry for Self-fertile, Compact/Spur tree Habit and High Quality fruits: trait segregation.Vo}arstvo, Vol. 39. br. 151 (2005, 3), 213232

229

Acta Horticulturae, 468: 45-49. Sansavini, S., Donati, F., Tartarion, S., Faedi, W., Bergamasachi, M., De Solvadar, R., Beragamini, A., Fontanari, M., Gnerra, W., Leis, M., Martinelli, A., Pellegrino, S., Berra, L., Magnago, P., Komjane, M., Velosco, R. (2004): Grandi aspettative per i programmi di migliaramento genetico del melo pubblici eprivati operativi in Italia. Rivista di Frutticoltura e di Ortrofloricultura, 11: 18-33. Shi Ying, P. (2003): Six new early apricot cultivars from embryo culture. Acta Horticulturae Sinca, 30 (2): 245-246. Saunier, R., Claverie, J., Bargioni, G. (1998): LAmelioration Genetique. L Arboriculturae fruitiere, 517: 31-40. Sherman, W.B., Lyrene, P.M. (2003): UF Beaty and UF Blaze peaches. Journal of American Pomological Society, 57 (1): 35-37. Sitarek, M., Grzyb, S.Z (2002): Erunosid and Wala New promising rootstocks for plums. Acta Horticulturae, 577: 111-113. Slyuarchuk, V.E., Ryabokan, A. P. (2004.): Ukrainian hozelnuts: cultivars, agrotechnics, perspectives. 6th Int. Congress on Hozelnut, Tarragona Reus, Spain, Abstracts, 26. Smith, C., Mollendorf von, L. (1999): Apricot (Prunus armeniaca L.) production and breeding in South Africa. Acta Horticulturae, 488: 119-124. Stanisavljevi}, M., Milutinovi}, M., Nenadovi}-Mratini}, E., Krgovi}, Lj., Milo{evi}, T., Keserovi}, Z. (1999): Ribizla, ogrozd, borovnica, aktinidija. Jugoslovensko vo}arstvo, 125-126: 69-84. Turakulov, Z.T. (2003): Promising late-flowerinng apricot cultivars. Saddovodstvo i Vinogradarstvo, 2: 14-15. Turcu, E., Botu, I., Preda, S., Botu, M., Achim, G. (2004.): Uriase de Valcea a new valuable hazelnut cultivar. 6th Int. Congress on Hozelnut, Tarragona Reus, Spain, Abstracts, 39. Uebayashi, Y., Sakakibara, M., Manago, N., Okada, N., Honmi, Y. (2002): Late maturing Japanese pear new cultivar Yousui. Research Bulletin of the taichi-ken Agrie. Research Centre, 34:111-120. Valentini, N., Marinoni, N. Me.G., Botta, R. (2001): Evaluation of Tonda Gentile Delle Langhe Clones. Acta Horticulturae, 556, 209-218. Wang Gong, Y., Wu Chun, Z., Zhon Quan, E. (2003): Shahongtao, a promising peach variety at Xiao Xian area, Anhui Province. China Fruits, 1:53. Wang, G., Zhang. G. (2003): Breeding report of a new apple variety Yunzaohong. China Fruits, 1: 1-2. Wang Xia, J., Liu Xiao, P., Wu Cui, Y., Yan Shun, Y. (2003): Xinli 7, a high quality earlu season pear variety. China Fruits, 3:52-53. Wang Ying, T. (2003): Jimi, a new pear variety. China Fruits, 2:57. Webster, T. (1999): Progress with selecting sweet cherry rootstocks in Europe. State Horticultural society of Michigan, Cherry Session, pp. 85-88. Webster, T. (2002): Dwarfing roostocks: Past, Present and Future. Lecture presented at the 45th Annual IDFTA Conference, Kelowna, British Columbia, Canada. Weijian, L., Defen, D. (2004): Studies on cultivar impovement in China. 6th Int. Congress on Hozelnut, Tarragona Reus, Spain, Abstracts, 40. Wolfram, B. (2000): Sour Cherry Breeding at Dresden Pilnitz. Acta Horticulturae, 538: 355-358. Yao Chung, C., Liu Fu, F., Long Zhon, X. (2003): Xiongjie 1, a self-fertile kiwi fruit 230Vo}arstvo, Vol. 39. br. 151 (2005, 3), 213232

male selection. Sout China Fruits, 32: 66-67. Yao Wen, C., Wang Yi, Z., Liu Kun, Y., Yang Guo, S., Zhong Xiao, H., Li Run, T., Jiang Kai, J., Ni Jian, J. (2003): Introduction a six pear varietes to Hunan. Journal of Hunan Horticultural University, 23 (2): 235-235. Yamaguchi, M., Kyotani, H., Yoshida, M., Haji, T., Nishimura, K., Nakamura, K., Miyake, M., Yaegiaki, H., Nishida, T., Kakiuchi, N., Tanaka, K., Omiya, A., Ishikawa, Y., Kosono, T., Kihara, T., Suzuki, K., Fukuda, H., Asakura, T. (2002): New Japanes apricot cultivar Hachirou. Bulletin of the National Institute of Fruit Tree Science, 1: 35-36. Yi Hua, L., Dong Xui, X., Xia Ren, X., Li, G., Shi, Q., Qin, W. (2003): HB, a new pomelo variety. South China Fruits, 32 (2): 3. Yin Jin, F., Wang Xia, X., Ren Ai, H. (2003): Breeding report on a hardy new pear variety Dongnili. China Fruits, 3:14-15. Zec, G., ^oli}, S., Mi{i}, P., Todorovi}, R., Marinkovi}, D. (2003): Gro~anka nova sorta breskve poznog vremena zrenja. Jugoslovensko vo}arstvo, 143-144: 105 112. Zhang Li, B., Xiao He, Z., Xiao, X., Lin Xiao, H., Liu Yu, Y., Liu, H. (2003): Jinshiji, a new late yelow fleshed peach variety. China Fruits, 2: 4-5. Zhang Mao, J., Ding Li, H., Wang, Q., Feng Mei, Q. (2002): Breeding of new high quality per variety Hanxingli. China Fruits, 3: 1-2. Zhao Hue, W. (2003): The performance of Qingxiangmitao peach variety. China Fruits, 3: 53. Zhao Jian, P., Jiang, Q., Guo Ji, Y., Cheng Qing, H., Zheng Shu, Q., Lin, W. (2003): Ruipan 2, a new flat peach variety. China Fruits, 3: 4-5. Primljeno: 10. 01. 2005. Prihva}eno: 13. 05. 2005.

Vo}arstvo, Vol. 39. br. 151 (2005, 3), 213232

231

NEWLY DEVELOPED FRUIT CULTIVARS AND ROOTSTOCKS Dobrivoje Oga{anovi}1, @arko Te{ovi}1, Vladislav Ognjanov2, Milisav Mitrovi}1, Mom~ilo Radulovi}3, Radunka Plazini}1, Aleksandar Leposavi}1, Milan Luki}1, Sanja Radi~evi}1 ARI SERBIA, Fruit and Grape Research Centre, ^a~ak, SCG E-mail: centarca@eunet.yu The Faculty of Agriculture, Novi Sad, SCG The Centre for Subtropical Cultures, Bar, SCG

SummaryThe paper comprises the latest achievements in the field of genetic fruit breeding over the period of five to ten years. Newly developed cultivars and rootstocks in 15 temperate-zone and 5 subtropical fruit varieties have been presented. The best results have been achieved in breeding of new cultivars, and much less has been done in development of new rootstocks. The total of 669 and 68 new cultivars and rootstocks respectively have been dealt with. There are 61 newly introduced apple cultivars, the majority of which are resistant to apple scab and/or mildew and with attractive red fruits, 29 pear cultivars, 43 plum (European and Japanese) cultivars, whereas the number of new peach, nectarine and clingstone peach cultivars amounts to 203. With large, high quality fruits, new 64 apricot culitvars, among which very early and very late ones can be found, have been developed, and also 27 sweet cherry cultivars, many of which are self-fertile, with large, high quality fruits, that exhibit no cracking in the rain. As regards sour cherry, walnut and hazelnut the breeding work gave 4, 5 and 57 new cultivars respectively, with some hazelnut cultivars displaying hardiness to very low tempertures (down to -35C). New 71 high quality strawberry cultivars of different ripening time and with firm fruits of attractive appearance have been developed, whereas breeding work in raspberry has resulted in 30 new cultivars of large, firm fruited and high quality fruits. Fruit varieties of the Ribes genus - blackberry (both thorny and thornless), red currant and black currant, gooseberry and highly dwarfed American blueberry resulted in 11, 16, 3 and 6 cultivars respectively. Regarding the subtropical fruit varieties, kiwi ranks highest in the number of newly bred cultivars (16), some of which belong to a frost resistant group A. Arguta. Orange and tangerine fruit varieties follow with 12 newly bred cultivars, whereas little has been attained in olive and fig breeding (7 and 5 cultivars respectively). Selection work in quince and medlar gave no new cultivars. As regards rootstocks, the best results were obtained in development of apple rootstocks (45 new rootstocks). There are 16 new sweet and sour cherry rootstocks, out of which dwarfed rootstocks are dominant (40 - 50% compared to F 12/1), 2 plum and 5 new apricot rootstocks. Key words: Pomology, cultivars, rostocks. Authors adress: Dr Dobrivoje Oga{anovi} Institut SRBIJA Centar za vo}arstvo i vinogradarstvo Kralja Petra I 9, 32000 ^a~ak, Srbija i Crna Gora 232Vo}arstvo, Vol. 39. br. 151 (2005, 3), 213232