KO WAI: A! tera nga mahi me te tumere e ahu mai ana,a ko te papatakahi hoki me nga rarangi matapihiporotaka nei, a e kore e roa kua puta katoa mai tetima ra.(Na i a Wai e korero ana, ka heke a Hera ki te

kari i raro iho.)KO HERA: (E karanga ake ana.) E korua e tu iho mai

na, heke iho mai ki raro nei. Kua ngaro ano tetima ra ko te pawa anake te mea e kitea ana ikonei, me heke iho mai hoki korua kia kite.(Ka heke a Wai raua ko Meri i te taha ki matau,

ka piki a Hera i te taha ki maui ki te wahi ano i tuai ia i te tuatahi.)KO HERA: Pehea ki ta korua titiro inaianei. Kua pena

me taku i ki atu ra ki a korua?KO MERI: Ae, kua pena. Ko te auahi anake te mea e

kitea ana inaianei.KO HERA: Na, ko te karekare 0 te ihu me to te kei e

kitea ana i konei.KO WAI: E Hera, hoki mai ano ki raro nei ki te mataki-

taki ano i te ahua 0 konei.KO HERA: Ehe! Ehara aui te mohoao," ahakoa aku

korero i runga ake nei. Kua kite au i te ahua 0 rarona a kua mohio au. Ma korua anake e piki ake, kuahoha au i te heketanga me te pikitanga 0 teneiparenga poupou.(Na ka kake nga mea 0 raro ki runga ano, a haere

tonu ana a ratou korero.)RO HERA: Ka nui te matauranga 0 te pakeha i enei ra

otiia, i mua he rereke noa atu 0 ratou whakaaro. Eki ana nga pukapuka a te pakeha i mua he papa-tairite te whenua a i te wa e rere ana te kaipuketuatahi ki Amerika ka nui te wehi 0 nga herem ana .kei tae atu to ratou kaipuke ki te pito 0 te ao a kataka ki te kore noa iho.

KO WAI: Ko te Maori, kahore i pena ona whakaaro. Ka12

titiro ia ki te marama, a ki te ra, aka kitea he poro-taka te ahua. I mohio hoki ia he pera hoki te ao neiina hoki te korero a nga kaumatua " ko te anautangao te moana."

KO MERI: Ae, e tika ana tera. I 0 tatou tupuna e hekemai ana i runga i nga waka ki tenei whenua kawhakaaro ratou me te mea e piki ana ki te pae 0 temoana a ka tae mai, ka ki .kua tae mai ratou kirunga nei. No reira he penei te korero a te Maoriki te mea e ahu ana ia ki te tonga, ka ki, kei tehaere ia ki runga, a ki te haere ia ki te raki, ka kikei te haere ia ki raro,

E rereke ana te koraro a te pakeha. Ki te meae haere ana ia i Nepia ki Akarana ka ki ia kei tehaere whakarunga ia ki Akara:na, a ka hoki ia kiNepia ka ki kei te haere whakararo ia ki Nepia.

KO WAI: Me waiho ano i te pakeha ona ahua korero, kotatou nei me piri pono tatou ki nga tu korero a 0tatou tupuna rangatira.

NOTES.Note No"

1. anautanga-curved sweep of horizon.2. tuapae maunga--outline of mountains.3. heke nei, heke nei-" down, down it goes."4. kauruki, auahi, pawa-v-different words for smoke. In actual

speech each girl would use only the one word she wasaccustomed to use.

5. mahi=.modern word for masts; old Maori word is "rewa.·'6. mohoao-a man of the woods, a dull fellow. The garden below

was fifty feet downand the climb very steep"!

13

Kahore he painga a te rwngi ua. Ka mutu te kurakaore he mahi ma nga koiiro. Heoi ana te mahi maratau ko te noho noa iha i te taka a to. ratou ahi. Keite tuitui kiikohni.

ka hongi te wahine ra, ka whakatetere i tona pohohei horomi i a Maui; na ko te honginga atu, na kahongi ki te tonga, kahore i piro mai ki tona ihu:ka hongi ki te marangai, ki nga hau katoa, hongiraw a atu ki te hauauru, kua piro mai, katahi kakaranga atu, "Note hau koe e pu mai nei ki takukiri ?"

Na, ko te ngungurutanga 0 Maui, ka mohio t~wahine ra "A ko taku mokopuna na." Ka hokihaere te pupuhitanga 0 tona poho. Mehemea eharai te hauauru kua pau, kua horomia a Maui e ia.

Na ka puta mai te reo, "Ko Maui koe?" "Ae!"" He aha tau i hangarau i a au?"Ka mea atu a Maui, "Ko tou kauae kia homai ki

a au."Ka mea atu ia " Tangohia."A ka tangohia e ia, a ka hoki a Maui ki ona

tuakana,KO MER!: Katahi te korero whakamiharo ko tena.

Katahi ana au ka rongo i te korero pera. Kaore etaea e te tangata te hoatu tona kauae ki tetahi.Kahore he hohipera i aua ra kia kania ton a kauaee te takuta, a, me i taea ka pehea te kuia ra ka kai iana kai i te kore kauae?

KO WAI: He atua pea a Muri-ranga-whenua a kahorehe aha 0 te kai, 0 te kore kai ranei.

KO MERI: Ki taku nei titiro he pera te kuia raka me temoko. Na, ka hopukia te hiku e tetahi ka oioi tetinana a ka mahue te hiku ki te ringa 0 te tangataa ka oma te moko ki tona rua.

KO HERA: Ae pea! Taihoa ena tu korero kei kore emutu aku korero i mua i te tangi 0 te pere.

Na, whakaaro ana taua maia i muri iho i tonahokianga ki ona tuakana, kaore ana i roa kau akete uranga ake 0 te ra, kua po, kua torengi ki te pae,ia ra, ia ra, pena tonu. Katahi ia ka karanga atu

15

TE KAUAE 0 MURI- RANGA- WHENUA ME TEPATUNGA 0 TE RA

KO WAI: I te korero koe, e Hera, i tera wiki mo Mauime tana herenga i te ra ki te kauae 0 tona tupuna 0Muru-ranga-whenua, Mau .pea e korero mai ki amaua ena korero.

KO HERA: Hei aha ena tu korero! Ma nga pakeke enakorero. Hoha noa iho au i aua korero.

KO WAI: Ahakoa tena. Kaore au i te hoha, i te meahoki kaore ana au kia rongo noa i taua korero.Tena, e Hera, korero mai.

KO HERA: Ki te pena to hiahia, maku e korero.Na, ka noho a Maui i tona matua ka kite i ngatangata e haere ana ki te kawe kai ma tona tupuna,ma Muri-ranga-whenua ka ui atu, " Ma wai nga kaie kawea na e koutou?"

Na ka ki mai nga tangata, "Ma tou tupuna, maMuri-ranga-whenua." Ka ui atu ia, "Kei whea?"

Ka ki atu nga tangata, "Kei ko rara."Ka mea atu ia, "Kati, waiho, maku e kawe he kai

mana."Kawea ana e ia i nga ra katoa; kaore i hoatu e ia kiakainga engari i waiho mai ki tahaki; he pera tonui nga ra katoa. Katahi ana a Muri-ranga-whenuaka mohio. Katahi ka haere ia ki te kawe kai; na

14

ki ona tuakana, " Tena tatou ka here i te ra nei kinata haere ai, kia roa ai te mahinga a te tangata itetahi oranga mona." Ka mea mai ona hoa, " Ekore ra e tata atu te tangata i te nui 0 tona wera,i te kaha hoki 0 tona mahana." Ka mea atu tauamaia ki ona whanaunga, "Kua kite ra koutou i tetini 0 aku mahi, a kua oti katoa i a au te whakaritete ahua 0 nga manu katoa 0 te ngahere, a, iwhakatangata tonu koutou, i whakatangata tonuhoki ahau; a, muri iho ka mahue i a au te ahuatangata, ka whakaahuatia hoki ahau ki to te manuahuatanga, a, i rite ahau ki ia manu, ki ia manu,manu iti, manu rahi, a hoki noa mai au ki to tetangata ahuatanga." (I muri tonu mai tenei 0 tonawhanautanga, muri iho ko te herenga 0 te ra.)" Waihoki ko tenei, e oku tuakana, ka taea hoki eau tenei, ka taea hoki e au tera atu aianei."

Ae ana mai ona whanaungaki tana tohe kia patuate ra. Katahi ratou ka whiri taura; ka kitea ireira te whiri tuamaka, te tarikarakia, te whiriparaharaha, te rino; ka oti nga taura te whiri,Katahi ia ka tango i tana patu, ka tango ia i onawhanaunga, me a ratou mea ki roto ki 0 ratou ringa.Ka haere ratou i te po, awatea raw a ake, noho anai te tahora; po iho ka haere ano, ao noa ka nohoano; nawai i tawhiti, i tawhiti, ka tae ki te tahatonu 0 tona putanga ake, ana, kei te hanga i tetaiepa oneone, i nga whare rakau ; ka oti, kei tehanga i nga koro 0 te rore; ko nga tuakana kitetahi taha, ko ia ki tetahi taha 0 te putanga ake 0te ra; me 0 ratou papa arikiwi ano. Ko te kauaeo tona tupuna, 0 Muri-ranga-whenua, kua riro maikoa i mua atu, ko ia raka tana patu.

Ka mea atu taua maia raka ki ona hoa, " Kaua ewhakaohokia noatia; engari kia ngaro rawa te

16

upoko ki roto ki te koromahanga nei me ona peke,na, hei konei ka karanga atu ai au kia kumea atu.kia kumea mai; ka whakatika au ki te patu i a ia;otira kia mau te herehere kia roa rawa, katahi katukua e tatou kia haere; engari, e te whanau, keiaroha tatou ki tona auetanga."

Te putanga ake 0 tau a tawhiti nei, ano he ahi etoro ana ki te whenua; haere ake ana, haere akeana, a, ka ngaro te upoko; tango atu ko nga peke kangaro; Katahi ka kumeanga taura, me te hupana-tanga 0 taua tawhiti, 0 tau a rore, ehara, mau kitataua maia i nga taura a tau a hunga.

Ka peke taua tawhiti nei, a Maui-tikitiki-o-Taranga, me tana patu ; ehara, aue raw a ake, kaaue, e patu ana; a, roa rawa, katahi ka tukua, a,haere tautau ana. Katahi ka rangona te tuarua 0ona ingoa; no tana auetanga, ka karanga, "Heaha ahau i patua ai e koe, e tenei tangata? Ka heira tau; patu rawa koe i a 'I'ama-nui-te-ra, he!

Katahi ka rangona te rua 0 ona ingoa, katahi katukua ia kia haere; anana, katahi ka ata haere tau amaia nei, a Tama-nui-te-ra.

17

KO WAEWAE-ROA RATOU KO PUKUWHETUKO WHATUKOI1

KO MERI: E Wai, i tera atu wiki naku i korero te koreromo ta Maui hianga i te ika whenua, a i tera wiki naHera i korero te korero mo te kauae 0 Muri-ranga-whenua me te patunga a Maui i te ra kia ata haereia i te rangi. Na, mau e korero inaianei tetahikorero a 0 tatou tupuna me a ratou mahi.

KO WAI: Aeha! Kaore au e tino mohio ki aua tu korero,a e whakama ana au ki te korero i aua korero i 0korua aroaro.

KO HERA: Aua atu tena l" Engari i tera tau i hakiriatu au ki a koe e korero ana i tetahi korero purakaumo tetahi tangata roa me ona hoa, he tangatamomona tetahi, he tangata titiro makutu tetahi.Na, me korero ano e koe tau a korero ki a maua,

KO WAI: E pai ana, maku e korero. I mua noa atu teratetahi kingi koroua kotahi ano tana tama, he hua-tahi. Ka tae ki tetahi ra ka karanga te kingi nei itan a tama, ka mea, " E taku tama kei te mohio koekua tino koroheketia au, a, e kore e roa ka hemo.Ko koe hei kingi imuri i a au, na ko taku tino hia-hia kia kitea he wahine mau, kia puta ai a koruatamariki kia mau tonu ai te kingitanga i takuwhanau, Na, e taku tam a, haere, ka rapu i tetahihoa mou kia kite ai au, keiwha mate au."

Ka ki te Piriniha: "Ae, e taku papa. Takuhiahia kia pena, kia koa ai to ngakau, otiia kaoreana au kia kite noa i te wahine e tika ana heihunaonga wahine mou." Ka whawha te ringa 0 te

18

kingi ki tana pakete, unuhia ake he kii koura a kahoatu ki te piriniha. Katahi ia ka ki " Piki ake kite toi 0 tenei pa "3 (ara, ki to te reo pakeha, ki tetaua 0 te kahara nei) aka titiro koe, ki tetahi tahaou ki tetahi taha, a i te mea kua whiriwhiria e koe,temea pai ki to titiro, ka hoki mai ka korero mai kia au. Ka tangohia te kii ra e te Piriniha a ka pikiki runga Katahi ano ia ka haere ki reira, a, kahorehoki i mohio he aha nga mea kei runga ra. Piki nei,piki nei a ka kite ia i tetahi tatau iti, he mea rino.Huakina ana e ia ki te kii koura ra aka uru ake kitetahi ruma nui, he porotaka te ahua. Ko tetahuhu- 0 taua rum a he kahurangi tetahi wahi, hehiriwa tetahi wahi pera me te rangi i te po maramai te mea e purapura nei nga whetu, a ko te papa 0taua rum a nei he mea whariki ki te hiraka kaka-riki. Tekau ma rua nga matapihi teitei, he kourahoki nga tapa a i runga i te karahe piata 0 tera 0tera 0 aua matapihi ko te whakaahua 0 tetahi kotiroataahua, me te hana hoki 0 nga kara 0 roto. HePirinihehe katoa ratou me te karauna kuini ki temahunga 0 tera 0 tera. Ki ta te Piriniha titiro, paiake tenei, tenei, tenei, i a ia e haere ana a kahoreraw a ia i mohio ko tehea te mea tino ataahua.Katahi aua ahua ra ka korikori, ana me te mea neikei te ora ratou, ka menemene 0 ratou paparingame te tungou nga mahunga ki te Piriniha me te meanei e hiahia ana ki te korero. Huri noa nga kanohio te Piriniha ki tahaki, ka kite ia, he mea uhi tetahio nga matapihi tekau ma rua nei ki te hipoki ma,hurahia atu e ia-Anana! Ko te mea ataahua rawao aua Pirinihehe katoa e tu mai ana i reira ma tonuona kakahu, he hiriwa te tatua 0 tona hope me tekarauna peara ki tona mahunga. Ko te kanohi ia,kama tonu te ahua he pouri hoki tona mata ano mete mea nei he kiri tupapaku,

J9

Ka roa te Piriniha e tu ana i mua i taua ahua,ohorere katoa aka pa mai te mamae ki tona ngakaui a ia e titiro atu ana ki reira. Katahi ia ka whaka-tauki ake" "Ko tenei taku e hiahia nei. Ko teneianake, kauaka tetahi." Puta kau ana enei kupu ana~ka koropiko te kotiro ra ki a ia me te mea nei keite ora ia, me te mumura hoki 0 ona paparinga anahe pua rohi, a kihai i aha kua rerehu atu aua ahuakatoa, kua ngaro.

Na, ka hoki te Piriniha, ka korero ki ton a papa inga mea katoa i pa mai ra ki a ia, tana i kite ai,me te kotiro hoki i whiriwhiria ra e ia. Katahi kapa te pouri me te awangawanga ki te ngakau 0 teKingi koroheke nei a ka ki mai ia, " E taku tama ehe ana to mahi hurahanga i te mea kua oti ra teuhi me te whakapuaki i tau i whiriwhiri ai koe, matena kua watea koe kia pangia e nga mate nuiwhakaharahara, Ko taua kotiro ra, kei raro ia i temana 0 tetahi tohunga makutu a e mau herehere anaia i tetahi pa rino. Katoa nga tangata i haere ki tewhakaora i a ia kaore kia kotahi i hoki mai. Heoiko te mea i meatia, kua oti tena, kua puta ra hokito kupu. Haere ra, e tama, ki te tupono ki nga meae pa mai ai ki a koe ahakoa pai ahakoa kino a ma teAtua koe e whakahoki ora mai ki a au.

Heoi, ka poroporoaki te Piriniha ki tona papa, kaeke ki runga i tan a hoiho ka haere ki te kimi i tewahine mana. Kahore i roa ka ngaro tona ara i rotorawa i te ngahere nui. Haereere noa ia mo tetahiwa roa nei me to kore e mohio me ahu ki whea, akatahi ka pa whakarere mai he karanga i muri ia ia e ki ana, " E tama, taihoa !"

Tana tahuritanga ki muri ka kite ia i tetahitangata roa e oma mai ana ki a ia. Ka karangatera, "Me waiho au hei mokai mau : pena, e korekoe e pouri a muri ake nei."

20

Ka ki atu te Piriniha, "Ko wai to ingoa, a he ahato mahi ?"

"Kuakarangatia ahau ko Waewae-roa i te meahoki ko taku kaha he whakaroa i toku tinana, makue whakaatu ki a koe. Ka kite koe i te kohanga manui runga i te pain a roa ra? Maku e tiki ki raro neiengari e kore au e piki i te rakau."

Me i reira ka roa haere tona tinana me te mea neie tupu maori" ana i rite noa tona teitei ki to terakau ra. Ka totoro tona ringa ka mau ki tekohanga a kahore i roa kua hoki haere ki tona ahuaano.

Ka ki te Piriniha. "Ka nui te pai 0 tau mahi!otiia kahore he tikanga 0 te kohanga a te manu ki aau inaianei. Ko taku e mate nei ko tetahi tangatahei whakaatu mai me pehea au ka puta atu i teneingaherehere." Ka ki a Wae, " E hoa! he hanga noaiho ten a !" Katahi ton a tinana ka roa haere, kakenei, kake nei a tae noa tona roa kia toru te teiteio te mea roa 0 nga paina 0 te ngahere. Titirohaere ia ki nga taha a ka mea" Kei ko ram! koi nate ara patata ki waho."

Ka iti haere ana ia ka mau ki te paraire 0 te hoihoka haere tonu a puta atu ki wahoo

Na ko te wahi i tae ai raua, he mania roa a itawahi 0 taua mania, tera etahi kohatu nunui menga maunga kapi tonu i te ngahere.

Ka tohu te ringa 0 Wae ki tera taha a ka ki,"Ara e tama tetahi 0 oku hoa e haere ana hetangata whai tikanga hoki ki a koe, me waiho hokiia hei mokai, mau." Ka ki te Piriniha: "Ae ra lkarangatia kia mohio ai au, he tangata aha ia." Kamea a Wae: "N ui atu te tawhiti hei karangatangamaku, e kore e rangona taku reo, a mehemea i peraka roa ia e tae mai ana, he nui hoki tana taumaha,me haere auki te tiki i a ia."

21

No konei ka whakaroa a Wae i a ia. A ngarokatoa tona mahunga i nga kapua. E rua, e toruranei nga hikoinga 0 ona waewae ka tae atu ia kitona hoa ka hapai i a ia ki tona pakihiwi aka kaweamai ki te Piriniha. Na ko te tang at a hou nei, hetaumaha te tinana, he porotaka hoki, pera me tekaho!

Ka ki te Piriniha. "A! ko wai koe a he aha tekai e whara i a koe?"

Ka ki mai tera. "Ko Pukuwheti toku ingoa.Taku mahi he whakawhanui i toku tinana."

Ka ki te Piriniha, " Tena kia kite au."Ka ki a Puku, me te pupuhi haere 0 tana tinana!

" Ae! e taku rangatira engari kia tupato koe kiapau hoki te kaha 0 to hoiho te oma atu ki te 'nga-here."

Kaore te Piriniha i mohio i te tuatahi ki te tikangao tana korero, engari tona kitenga i a Wae e omatakakino ana ka akina tana hoiho ki te kipa kiahaere i muri i a ia. He waimarie nona i pera ai,mehemea i noho tonu mo tetahi miniti kotahi, kuamaru rawa ia me tana hoiho. He pera hoki te tereo te whanui rhaere 0 te tin ana 0 Pukuwheti, Tonanui hoki! Kihai i taro, kiki rawa te mania ra i a iame te mea nei, kua taka iho he maunga ki runga.Ki rawa nei te mania katoa, ka mutu tana pupuhihaere, a tukua ana te hau 0 tan a manawa, me teueuenga 0 nga rakau 0 te ngahere, a ka hoki ano iaki tona ahua ano.

" E hoa, pau katoa taku kaha ki te oma, kei mateau. Kahore ano au kia kite noa i te tangata penai a koe. Ae! me uru mai ki a maua."

Haere tonu ratou ki tawahi 0 te mama ra, katutaki ki tetahi ta:ngata kua pare ona karu i teaikiha.

Ka ki a Wae " Tera tetahi 0 oku hoa me uru mai22

i

hoki ia kia tatou, a e kore koe e pouri mo te paraoae pau i a ia te kai."Ka ki atu te Piriniha ki te tangata ra " Nate aha

i parea ai 0 karu? Kaore koe e kite i to ara."Ka ki tera " E! e kite ana au, e tama, na te kaha

hoki 0 oku karu i tika ai kia par ea. He penei te koio taku titiro, ki te mea ka anga atu taku titiro kitetahi mea, katahi ka poka pu ki roto ahakoa he aha.Ka titiro makutu au ki tetahi mea ka ka taua mea aki te kore e kaha te ka, katahi ka kopenupenu heipuehu. Na te kaha me te koi 0 taku titiro i tapaai te ingoa moku ko Whatukoi.Ka wetekina e ia te aikiha, ka tahuri ki tetahi 0

nga kohatu e hangai mai ana ki a ia, a matatau anatana titiro ki reira. Akuanei ka kopenupenu tekohatu ra hei puehu, kihai i roa kua onepu katoa. Iroto i te onepu, ka puta te uira me te ahi. Ka maute ringa 0 Koi ki reira, ana! he kopurupuru koura!Ka ki te Piriniha " Ai! ka mutu pea i a koe me urumai ki a matou. Na, me titiro koe, a ka ki mai ki aau, pehea te roa 0 konei ki te pa rino ra. A! he ahate mea, e mahia ana ki reira inaianei. "Ka whaka-hokia mai e Koi " Ki te haere koe i runga hoiho kokoe anake, ka pau te tau kotahi i a koe e haere ana,engari ko matou hei hoa mou ka tae koe ki reira itenei ra ano. Kei te mohiotia mai hoki to tatouhaere, i te mea hoki kei te whakaritea he kai matatou inaianei. "Kei te pehea te Pirinihehe ra?"" Kei te noho ia i runga i te pa ra kei muri i nga rinoripekapeka. Kei te tu tonu taua tohunga makutuhei tiaki ka ki te Pirinihehe." "Ki te mea he toakoutou, ka haere tahi tatou ki te whakaora i a ia."Ae ana mai ratou katoa, a ka arahina e ratou tePiriniha ma waenganui i nga kamaka, i nga maungahoki, ma roto i tetahi awaawa i mahia e nga karuo Whatu. Ahakoa te mea hei arai i to ratou haere ,

23

ma tetahi ma tetahi ranei, e nuku atu. Tata tonuki te tonga 0 te ra, kua whitia e ratou te maungawhakamutunga me te roanga 0 te ngahere pouri, naka kite ratou i te pa maitai ra,e puta marumarumai ana i te pouri i rnua i a ratou.

Na i te mea pu ana e to ana te ra, ka whiti ratoui te ;iriti arawhata' nei, a uru ana ki roto i te ketio te marae. Uru kau ana ratou ka hapai te ara-whata ka tutaki hoki te tatau. Haere tonu ratouma runga i te marae ra a ka meatia e te Pirinihatana hoiho ki roto ki te tepara ki tetahi wahi kuaoti ake ra ana te whakarite mona. Katahi ka maiato ratou haere ki roto ki taua whare kohatu," wharenui whakaharahara ra.

Na, i nga wahi katoa-i te marae, i nga tepara, ~i nga ruma huhua nei 0 te whare e kitea ana tona h~lo te tangata, ahua rangatira nei nga kakahu 0 etahi,na ko enei tangata katoa, rangatira taurekarekaranei he mea whakaahua hei kohatu. Haere tonuratou I tetahi ruma ki tetahi ruma a tae atu ki tehooro kai.· Na, kei reira e tu ana nga raiti heiwhakamarama i te rum a ra me te tepu kapi rawa inga kai papai me nga mea hei inu, kua whakatako-toria nga naihi, paoka, punu hoki e rite ana ma ngatangata tokowha, Ka tatari ratou ki tetahi tangatakia puta mai engari kahore he tangata i kitea atu.Roa rawa, a i te mea ka mate i te hiakai ka noho.Ka tahuri ki te kai a ki te inu. Te mutunga 0 taratou kai ka haere ki te rapu moenga mo ratou.'Katahi ka huakina whakareretia nga tat au a kaputa mai te tohunga makutu ra. He koroheke haketaua tangata, he hewa te mahunga, ko tona pahau,ahua hina nei, i tae iho ki ona turi. Kotahi tonu onakakahu, he roa, he pango hoki. Kahore ona tatuaengari e toru nga rinoparaharaha" hei whitiki moton a hope.

24

Ka arahina e ia tetahi wahine ataahua, he matonu ona kakahu he hiriwa tona whitiki, a he kara-una peara ki ton~ mahunga. K6ma tonu tona kan?~ia ka nui te pouri 0 tona ahua. Mohio tonu te Piri-niha nei ki a ia me te rere ki mua ki te whakatau ia ia. E mea ana ia ki te korero,.a ka hapai te ringao te tohunga makutu ra ka ki, "Kei te mohio au kite take i haere mai ai koutou, ara hei kahaki i tePirinihehe nei! Tena, puritia! Ki te mea ka tiakinae koutou kia toru nga po, kia kaua ia e tahuti i akoutou ana na koutou ia. Engari ra, ki te mea kaoma ia'i a koutou, katahi koutou ka pangia e te mateo era i tae mai ra i mua mai i a koutou a ka whaka-ahuatia hei kohatu."Me i reira ka tungou tona mahunga .ki te wahine

kia noho a ka tahuri ia ka haere ki wahoo Ko tePiriniha nei mau tonu ona kanohi ki te Pirinihehe,he pai hoki no tona ahua. Ka whakamatau ia ki tekorero ki a ia, he maha hoki ana patai i .ui atu raki a ia engari kahore ihamumu tona waha. Kahoreia i titiro ki tetahi, kahore hoki i menemene onapaparinga me te mea nei he mapere tonu ia.

Na ka noho te Piriniha ki tona taha, hei tiaki i aia hei arai hoki kei oma ia. Ko Waewaeroa hoki kawhakaroa i a ia, pera me te tatua hiako nei, a kapikatoa te mata 0 te papa, me 0 nga pakitara, me to tetahu hoki i a ia. Ka noho hoki a Whanui ki tekuwaha a ka pupuhi i a ia kia ki rawa te kuwahara kia kore ai he 0, mo te putanga 0 te kiore iti noaiho ma reira, Ka noho hoki a Whatukoi ki tetahi 0nga pou i waenganui 0 te ruma.

Engari aue! kihai i rea kua ahua hiamoe katoaratou, a parangia ana e te moe tae noa ki te ata.

Note atapo i oho ai te Piriniha a ka pa te mamaeki tona ngakau, me te mea he, oka ki tona uma, itona kitenga kua riro te Pirinihehe ra. Whaka-

25

ohongia tonutia ana e ia ana tangata ka patai atu."Me pehea tatou?" Ka roa a Whatukoi e titiroana ma te matapihi 0 te ruma ra, ka ki mai ia. "Eta~u ran?,ati~a ka~a e awangawanga tou ngakau,kei te pal kei te kite ahau i a ia inaianei. Kotahirau maero te tawhiti 0 konei ko tetahi ngaherehere :kei waenganui 0 taua ngaherehere nei ko tetahi okitawhito; kei runga rawa 0 te oki ra ko tetahi huao taua oki. Ko te Pirinihehe taua hua oki. Ma Waeau e hari i runga i tona pakihiwi aka haere maua kite tiki." Katahi ka mau a Wae ki a Whatu kawhakaroa i a ia ka haere. Tekau nga maero ko tewha:r0'na kotahi 0 ona waewae, a i te wa e pau i aau, I a koe ranei te oma awhio i tetahi whare kuahoki mai ia me taua hua 0 te oki ra. Ka hoatu kite Piriniha ra, ka ki, " Tukua kia makere ki te papao te whare." Ka makere te hua ra puta tonu maiana te Pirinihehe ra. Na, i te ra e puta mai ana i tetihi 0 nga maunga, ka huaki te tatau, ka tomo maitau a tohunga makutu nei. Pakiri ana ona ngutu kite .kata, me te mea nei he tinihanga tan a mahi.Otiia, ko tona kitenga i te Pirinihehe ra tino rere keana to~a ahua, .ka kino. Katahi ia ka ngengere irunga I tana rrrr, a ehara, tino paku ana tetahi 0 onatatua ~i?-~i ton a hope. Katahi ia ka mau ki te ringao te Piriniheho ra, ka toia ki wahoo

Pau.kat?~ tau a ra i te haereere noa iho i te pa, heim~takltakl I nga mea rere ke, whakamiharo hoki 0reira. Ko te ahua hoki 0 taua wahi ana me te meanei, mutu pu i te wa kotahi te ora 0 nga mea ora 0reira. Ka kite ia i tetahi Piriniha i roto i te h6rora, e hapai ana i tana hoari. Kei runga ana tauahoari e hapai ana. Kei roto i tetahi rum a ko tetahirangatira-eke-hoiho, kua mau, i a ia e oma ana.Kua tutuki ona waewae i te paepae 0 te kuwahaengari kahore ano ia i hinga noa. Kei te noho hoki

26

tetahi pononga e kai ana i tana hapa. Ko tetahi 0ona ringaringa e whakahoki mai ana i tetahi piihimiiti tunu ki tona waha. Kua pahure pea nga ra,nga marama, nga tau hoki, engari kahore ana kiatae noa taua kai ki ton a waha. Nui noa atu tetangata pera, tera, tera, i tona ahua tu ano i te wa ikaranga ai te tohunga ra "kia whakaahuatia koutouhei kohatu."

Na, i waho 0 te pa ra he pera hoki te ahua mate 0nga mea katoa. He rakau i reira engari kahore herau, he awa ana engari kahore i rere, a kahore heika i ona wai e ora ana kahore hoki i rangona tekorihi 0 te manu, kahore hoki he puawai e kite aana.

I te ata, i te poupoutanga 0 te ra a i te ahiahi kakitea e ratou he tepu kai papai, me te waina pai hokii runga, na, ko aua mea katoa i haria mai e ngaringa kahore nei i kitea. Na ka mutu ta ratou hapaka huakina ana nga tatau a ka puta mai ana tetohunga ra me te Pirinihehe a ka hoatu ki a ratouhei tiaki mo te po tuarua..Kahore i kore te hiahia 0 te Piriniha ra me ona

hoa kia kore e parangia ana e te moe i taua po aahakoa tena, kahore i roa kua moe ano, a i te ohongaake 0 te Piriniha kua riro ana te Pirinihehe.

Katahi ka peke ake ia ki runga ka ruru i te paki-hiwi 0 Whatu ka karanga " E oho e Whatu e oho, ,ra. Kei whea te Pirinihehe ?" Ka mirimiri a Whatui ona karu, a ka kotahi tan a titiro ki waho ka ki" Kei ko rara, e rua rau maero te tawhiti. 0 konei kotetahi maunga. Kei roto i te maunga tera tetahikohatu, a kei roto rawa i te kohatu ko tetahi meautu nui. Ko te Pirinihehe tera! Ma Wae ahau ekawe a ka whakahokia mai."

Ka hapai a Wae i a Whatu ki runga ki ton a poko-hiwi, aka whakaroa i a ia kia rua tekau maero te

27

roa 0 te wharonatanga kotahi 0 ona waewae a kahaere, Mau tonu nga karu 0 Whatu ki te maungara a ka ngahoro tau a maunga kia mongamonga noaona kohatu, a, ehara! ko te uira 0 te koura e piataana. Naomia ake ka whakahokia ki te Piriniha.Makere tonu ki te papa 0 te whare, na kua puta anate Pirinihehe.

Te urunga mai 0 te tohunga makutu ra kei reiraia. Katahi ka purapura ona kanohi i te riri me tepaku hoki 0 te rua 0 ona whitiki rino me te ngengerei a ia e kume ana i te Pirinihere ki wahoo Te aongaake he pera taua ra me era atu, te mutunga 0 te kaio te ahiahi ka puta ana te tohunga ra me tePirinihehe a ka kino tana titiro ki te Piriniha ka ki," Akuanei ka kite ko wai 0 taua te mea kaha, ko koeranei, ko ahau ranei."

Taua po nei kua pau te kaha 0 ratou katoa kiaoho. Kahore i taea a ka moe tenei, me tenei, i aratou e haere ana i te ruma ra a ka mawhiti ana tePirinihehe. .

Ka ao te ra, ka oho te Piriniha ka kite kua riroano te Pirinihehe ka whakaara ia i a Whatu: "EWhatu e oho, maranga, me titiro ki waho kawhakaatu mai kei whea te Pirinihehe, "Ka roa aWhatu e titiro ana, a i te tuatahi kahore ia i kite,"E Tama, kei mamao noa atu ia, e toru rau maero ikonei, tera tetahi moana pango, kei raro raw a itaua moana pango ko tetahi anga, a kei roto i tauaanga he riingi, ko te Pirinihehe. Ahakoa tera,kaua e awangawanga to ngakau, ma matou e tikiotira me haere ano hoki a Pukuwheti hei hoa momaua, tera pea he mahi mana.

Ka meatia e Wae ko Whatu ki tetahi pokohiwi koPukuwheti ki tetahi, a ka tino roa haere ton a tinanakia toru tekau maero te roa 0 ona wharonatanga.

28

To ratou taenga ki te moana pango ra, ka tohu-tohu te ringa 0 Whatu ki te wahi hei whawha mo teringa 0 Wae kia taea iho te anga ra, Whawha noa,kahore i tae. Ka karanga a Puku, "Taihoa, e hoama, maku korua e awhina." I konei ka pupuhi i aia kia whanui rawa aka tahuri ki te inu i te moana.Pera te kaha 0 ton a inu ka mimiti haere te mcanaa ka tae iho e Wae, ki tona riini. Ka noho ana ngahoa ki nga pokohiwi 0 Wae a ka haere. Na kihai itere te haere he taumaha hoki no Puku, i te mea,hoki kei tona puku te nuinga 0 te moana ra.

Katahi ka huripokia a Puku, aka puta te wai kiakapi katoa te mania ra i te nui Q te wai.

Wahi iti ka paremo a Puku i te wai engari kahapainga ano ki ton a nohoanga i te· tuara 0 Wae aka haere ratou.

I taua wa ka nui te manukanuka 0 te Piriniha i aia e tatari ana kia hoki mai ana tangata.Ko te atapo tera a kahore ratou i tae maio I te

putanga tuatahi 0 nga hihi 0 te ra i runga i nga tihio nga maunga ehara, ka pakaru mai nga tatau 0 terum a ra a ka tu te tohunga ra i te whatitoka a, tonatirohanga, kahore i reira te Pirinihehe, ka nui tanakata me ana tawai ki te Piriniha.

I reira pu ano, ka pakaru te karahe 0 te matapihi,a ka pa te riingi koura ki te papa 0 te ruma a ko tePirinihehe. Kua kite a hoki e Whatu te mate ki ton arangatira a kua whiua e Wae te riingi ma te mata-pihi.

Ka ngengere te tohunga ra i te riri a ehara, kapaku te tuatoru 0 ona rino a i roto i te tupapaku etuwhera mai ra ka rere ake tetahi kokako pango aka rere te manu ra ma te matapihi a kahore i kiteai muri iho.

No konei ka mumura nga paparinga 0 te Pirini-hehe. Ka hoki mai ki a ia tona reo a ka nui ana

29

mihi ki te Piriniha mo tana whakaoranga i a ia.Ka puta ana te ora ki nga mea katoa i te pa ra.

Ko te Piriniha i tana hoari e hapai ana, ka whiuae ia tana hoari a ka whakahokia ki tona piikoro, ako te tangata e tutuki ana, ka hinga ki raro a kapeke ana ki runga me te haere 0 tona ringa ki ton aihu kia mohio ai ia kei a ia ana e mau ana. Ko tepononga tamaiti ra e noho ana i te taha 0 te tumere,ka puru i te miiti ki tona waha ka kai.

Ka oti ra i nga mea katoa, te mea e mahi ana ia ite wa i pa ai te makutu ki a ia.

Ka ora ana nga hoiho, me te takatakahi me tetangi hoki, i te takiwa 0 te pa ra, ka ngawha ngapuku rau 0 nga rakau hei rau, kapi katoa nga marai nga putiputi, a kei runga ko te tangi a te pihoihoie rangona ana, a, i nga awa e rere ana ko nga rangaika ririki.

Ora katoa ano nga mea katoa me te koa hoki,Na ka huihui nga rangatira kua puta nei ana te

ora ki a ratou a ka whakawhetai ki te Piriniha motana mahi whakaora i a ratou.

Katahi te Piriniha ka ki "Kahore he mea heiwhakawhetai mai ma koutou i te mea hoki kahoreenei tangata aku, kua pena ahau me koutou na." Naka whakatika te Piriniha me tana whaiaipo me anapononga pai e toru. Ka tae ki te kainga ka tangitona papa i te koa 0 tana ngakau i tona hokingamai, pohehe ana ia kua mate tana tamaiti.Ka tae katoa nga rangatira kua whakaorangia i

te mana 0 te makutu a pau katoa nga wiki e toru ite hakari 0 te marena 0 te Piriniha ki tan a wahine.

Te mutunga 0 te marena ka tu nga hoa tokotorunei ki te aroaro 0 te Piriniha kua meatia nei e ton apapa koroheke hei kingi, ka ki " Me haere matou kite kimi ana i te mahi ma matou."

Tohe tonu te Kingi taitamariki nei kia noho tonu30

ratou ki a ia e ki ana mana e hoatu ma ratou ngamea katoa e matea ana e ratou i te wa e ora ai.

Engari kihai ratou i pirangi ki te noho pera. Noreira ka poroporoaki ratou ki te Kingi ra a kahaere, a mai ana i taua ra a taea noatia tenei rakei te haereere ratou ki whea ki whea- ranei.

NOTES.Note No.1. Ko Waewae-roa-the Bohemian legend of Longshanks, Girth

and Keen.2. aua atu tena-" never mind that!"3. to toi 0 tenei pa-the strong inner high point of-a pa. Here

" the tower of the castle."4. tahuhu-literally "the ridge pole," or loosely" the ceiling."5. ka whakatauki ake--said emphatically.6. me te mea nei e tipu maori ana-" just as if it were growing

naturally."7. piriti arawhata-" draw-bridge."8. whare kohatu-" the castle."9. rino paraharaha->" iron bands."

31