T e Ki · Te wai aroha e heke mai nei i te rangi; Te tūhonotanga o te roto ki te ākonga He Kete...

Floating Wetlands / Te Kūkūwai Rewa - education resource 13

Te Kitenga Kūkūwai Ko au te roto, ko te roto ko au

Floating Wetlands / Te Kūkūwai Rewa - education resource14

He pūnaha akoakoHe tīmatanga te pūnaha akoako nei ki te kohikohi i ngā whakaaro, ngā wheako whaiaro, me ngā mātauranga o ngā ākonga e pā ana ki te kūkūwai. Mā ēnei pātai e tātarihia ai ngā mōhiotanga o tēnā ākonga, o tēnā ākonga, arā: Nō hea? Kei hea? Kātahi ka puta mai he huarahi ako e mōhio ai rātou: Me ahu pēhea? He aha ngā mahi e pā ana ki te kūkūwai hei whakatinanatanga mai? Mutu kau ana aua mahi rā me hoki ngā mahara ki ngā mahi i oti, arā, ka pūmahara. Koia nei te ara matua hei ārahi i te ākonga ki te ruku atu ki te kaupapa. Mā ngā pātai e āta tohutohu te ākonga i tēnei ara.


He pūnaha akoako mā te ākonga


Hei t

auira

▪Te

ōro

koha

ngan

ga o

te a

o

▪R

angi

nui r

āua

ko P

apat

ūānu

ku

▪W

haka

papa

, wha

naun

gata

nga,

iwi,

hapū

, whā

nau

▪N

gā p

ūrāk

au, p

akiw

aita

ra, w

haka

tauā

kī, p

epeh

a,

tohu

whe

nua,

tani

wha

, tip

ua, t

īpun

a, m

arae

▪Te

mar

amat

aka

a te

iwi/h

apū

▪Ta

ku ro

to, t

e w

ai, n

gā k

ai,

▪Ka

ora

te ro

to, k

a or

a ah

au –

kei

te o

ra rā

nei?

▪ Ka

itiak

itang

a –

Ko a

u tē

tahi

kai

tiaki

. Me

pēhe

a te

tiak

i? ▪

Mat

apak

ihia

ngā

ota

ota,

ngā

man

u, n

gā k

ai o

roto

? ▪

Ran

gaha

utia

ngā

kōr

ero

a ng

ā pā

keke

me

ngā

tikan

ga

kohi

kai

▪ N

gā ra

utak

i koh

ikoh

i kai

▪ Ko

wai

ngā

ota

ota

a Tā

ne?

He

aha

ngā

kōre

ro m

ō rā

tou?

Ko

wai

ō rā

tou

ingo

a?

▪H

e ah

a ng

ā ka

i o ro

to i

te w

ai?

Ko w

ai n

gā in

goa?

Kei

hea

ngā

kāi

nga

noho

? H

e ah

a

āna

kai?

Kei

te p

ai rā

nei t

e or

a? N

gā m

omo

wai

– k

a ra

ngah

au k

ōrer

o m

o te

wai

ora,

wai

mat

e, w

aita

pu, w

aim

āori

▪Ko

hea

te m

ātāp

una

o ng

ā w

ai?

▪H

e ah

a te

rere

kē o

te ro

to i

ināi

anei

i tō

mua

atu

?

▪E

pēw

hea

ana

te re

re o

ngā

wai

o te

kur

a, o

te k

āing

a rā

nei k

i te

roto

?

▪M

ahia

ngā

mah

i kei

tō m

aher

e

▪M

ā ng

ā pā

tai k

a m

āram

a

▪H

anga

i tō

tiroh

anga

ki t

ō m

aher

e

Ruku

ki t

e ho

honu

tang

aR

anga

haua

tonu

tia te

māt

aura

nga

Māo

ri a

kui

mā,

a k

oro

mā

▪I o

ti pa

i te

kaup

apa

nei?

▪H

e ah

a ēt

ahi a

tu m

ahi h

ei m

ahi m

ā te

āko

nga?

▪M

e pē

hea

te w

haka

rere

kē k

ia o

ti ai

te k

aupa

pa?

▪H

e ah

a ēt

ahi a

tu m

ahi m

e w

hai t

onuh

ia e

te

ākon

ga?


He mahere ako mō te tau: He tauira

Te Wāhanga o te Tau

Te Kaupapa Ngā Mahi

Wāhanga 1

Ngā kōrero tuku iho ki te tamaiti. Whakapapa, whanaungatanga, Ka kōrerohia te whakapapa, te whanaungatanga, ngā pepeha, ngā tohu whenua, ngā tāhūhū kōrero o te iwi me ngā pūrākau.

Te hanga me te mahi a te kūkūwai rewa. Te whakanui i te hanganga o te kūkūwai rewa.

Ka whakamātauria te hanga o te kūkūwai rewa me ngā take i waihangatia ai. Ka rangahaua te whakapapa o aua mea, arā, o te kirihou, te huruhuru kokonati me te pāhuka piringa. Ka whakaahuangia ia wāhanga, kātahi ka whakaraupapa, ka tuhi whakamārama. Ka whakaaturia ai ngā mātauranga hou ki te whānau, otirā ki te hapori nui tonu.

Wāhanga 2

Ngā kūkūwai māori o tō ake rohe me tana rerekē i te kūkūwai rewa

Ka whakaritea he rā mō te kura ki te haere ake ki nga kūkūwai māori o te rohe. Ka tāngia ki te mapi ngā ingoa o ngā wāhi i kitea ai, me ngā kōrero o nehe o aua wāhi. Ka tāngia hoki te kūkūwai rewa ki te mapi , ka whakairi ai ki te pakitara kia kitea ai e te katoa. Ka tirohia ngā āhuatanga o te kūkūwai māori e rerekē ana i te kūkūwai rewa.

Wāhanga 3

Ngā momo wai me te wai o te roto. Ngā paruparu o te wai.

Ka matapakihia ngā momo wai māori, arā, te wai ora, te wai piro, te wai tapu, te wai horoi me te rerekē o tēnā, o tēnā. Ka matapakihia hoki ngā mahi e paruparu ai te wai o te roto.

Ngā manu, rākau, tipu, ika hoki e tata ana ki te kūkūwai rewa.

Ka tirohia, ka tautohungia hoki ngā manu, ngā rākau, ngā tipu me ngā ika kei te takiwā o te kūkūwai. Ka rite tonu te hoki atu ki te tautohu i ētahi rā kura katoa.

Wāhanga 4

He rā whakanui i ngā mahi katoa o te tau.

Ka whakaaturia atu e te ākonga ngā mahi katoa o te tau ki ngā mātua, otirā ki te whānau, te hapū, me te hapori nui tonu.


He Mahere Ako mō te Wāhanga: He Tauira

Ngā Mahi Rauemi

Wiki 1 He Kete Taiao

▪ Te ōrokohanganga o te ao;

▪ Ranginui rāua ko Papatūānuku;

▪ Te wai aroha e heke mai nei i te rangi;

▪ Te tūhonotanga o te roto ki te ākonga

He Kete Taiao – Ko Au Ko Koe, Ko Koe Ko Au – whārangi 36-38, Ranginui rāua ko Papatūānuku – whārangi 39-53

Wiki 2-3 Ka whakanuia Te Rā o Ngā Kūkūwai o te Ao i te 2 o Huitanguru. Ka haere te kura ki tētahi kūkūwai o te rohe, ka ako ai i ngā āhuatanga o reira. Tirohia te pae ipurangi nei e kitea ai ngā kūkūwai o te rohe o Te Moana-a-Toi:

www.doc.govt.nz/parks-and-recreation/tracks-and-walks/bay-of-plenty/

Mātua rangahaua ētahi kōrero mō te kūkūwai i mua i te haerenga atu: He aha te kūkūwai? He aha ana mahi? He aha ngā koiora e noho ana i reira?

Rauemi 1 – Te Hōpara Kūkūwai

Wiki 4-5 Ka tautohungia ētahi o ngā momo koiora o te kūkūwai

Rauemi 1 – Te Hōpara Kūkūwai

Wiki 6-7 Ka whakaahua i te hanganga o te kūkūwai, arā, ka whakaraupapa i ngā mahi hangahanga, ka tuhi whakamārama ai hoki

Ka rangahau i ngā whakapapa o ngā hanga, pērā i te kirihou me te huruhuru kokonati

Rauemi 2 – He Kūkūwai Rewa

Wiki 8-9 Ka hangaia mai tētahi punua kūkūwai i tō kura ake. Ka kohia ētahi rauemi hei hanga pārekereke mai mō aua tupu rā. Ka hangaia mai tētahi pārekereke. Ka kohia ētahi kākano, ētahi tōpuku rānei e tau ana te tupu ki te kūkūwai. Heoi, kaua hei poka noa te hutihuti i ngā mea e tupu kē ana ki te kūkūwai! Kia pakari rā anō, ka haria atu ngā tupu ki te kūkūwai, ka whakatō ai ki reira

Rauemi 3 – He Tauira ā-Kura

Wiki 10 Ka whakaaturia ngā mātauranga hou mō te kūkūwai ki te hapori nui tonu


Te aroha o Ranginui rāua ko Papatūānuku

Te huihuinga o te wai i ngā kapua Evaporation

Te hokinga aroha ki a Rangi Condensation

Whakatau mai ki te uma o Papa Pure water fills all waterways

Te hekenga o te wai ki a Papa Precipitation

Image © The Enviroschools Foundation


Rauemi 1: Te Hōpara Kūkūwai

Kei te haere koe ki tētahi kūkūwai i tō rohe.

Tāngia mai he mapi o te ara atu i tō kura ki taua kūkūwai rā.


Te Hōpara KūkūwaiKua tae kē rānei koe ki tētahi kūkūwai i tō rohe? Ko wai te ingoa o taua kūkūwai rā? Ko wai ngā hapū, ngā iwi rānei e tiaki nei i te mauri o taua kūkūwai? Whakarongo ki ngā kōrero a te hunga kaumātua mō taua kūkūwai, ka tuhi ai i ētahi pitopito kōrero.

I ahu mai tana ingoa i hea? Ko wai ngā hapū, ngā iwi rānei o reira?

He aha ētahi hītori o taua wāhi? Ko wai ngā kaitiaki o reira?


Te Hōpara KūkūwaiHe mahi tēnei mā ngā tairongo. Tāngia tō ata ki te tapawhā kei raro iho nei. Kapia ō karu. He aha tāu e rongo ai? He aha tā tō kiri e rongo ai? He aha tā tō ihu e waitohu ai? He aha tā tō wairua e roingo ai? Kei te rongo rānei koe ki ngā mauri o te taiao e whakaawe nei i a koe? Ko wai ngā mauri, ngā atua rānei e rongo nā koe? E ora ana rānei te mauri? Kei te rongo koe i a Tamanuiterā e whiti mai ana? Whakapuarehia mai ō karu. Kei te ora te mauri o Tāne, o Tāwhiri, o Haumie?

Kei te pā te hauāuru ki aku pāpāringa.

Tāwhirimātea

Tangaroa

Rongomātāne

Tūmatauenga

Papatūānuku

Urutengangana

Tamanuiterā

Ranginui

Imag

es ©

The

Env

irosc

hool

s Fo

unda

tion

Haumietiketike

Tānemahuta


Te Hōpara Kūkūwaiāta noho, āta tāpapa rānei ki raro, ka tā ai i ētahi āhuatanga o te kūkūwai.

He tipu, he rākau

Tuhia mai ētahi o ngā mea o te kūkūwai e kite nā koe.

He ngārara, he ngāngara, he manu

He mauri, he atua


Te Hōpara Kūkūwai

Whakarongo haere ō taringa ki ngā oro o te taiao. He aha tāu e rongo nā?

He tangata, he manu He mauri, he atua, he hau

Raki



Kimihia ētahi o ngā manu nei:



Kimihia ētahi o ēnei tipu, ka tā ai: raupō, tī kōuka, harakeke, kahikatea, kōwhai, kuta (wīwī), papao (tākahikahi), mānuka, toetoe.

He Mahi Hangarau: Te Hanga Whare

Me hanga ā-rōpū koutou i tētahi whare ki ngā tipu o te kūkūwai. Kia kaua te whare e teitei ake i a koutou. Hoahoatia mai tō koutou whare. He aha hei tāhū? He aha hei poupou? He aha hei pātū? He aha hei ruruku? Tautohungia ngā momo tipu o te kūkūwai hei whakamahinga mā koutou. Tohungia aua tipu ki tō mapi. Kohia ngā mea e hiahiatia ana, engari kia kaua e hao. Hangaia mai tō koutou whare ki te kura.



Whakarongo ki tētahi o ngā pūrākau a tō iwi mō te kaitiaki o te kūkūwai, ka whakautu ai i ēnei pātai:

Ko wai te kaitiaki? He pēhea tōna āhua? Kei hea ia e noho ana? He aha ngā kōrero mōna?

Tāngia te kaitiaki i raro iho nei.

Kaitiakitanga

He Kaitiaki tēnei


Rauemi 2 He Kūkūwai Rewa

He mea hanga mai te kūkūwai ki ngā hanga o raro iho nei. Kutia ngā whakaahua me ngā pitopito kōrero, ka whakapiri ai i ngā kōrero ki te whakaahua e tika ana.

He huruhuru kokonati.

Kua hurihia te maha o ngā pātara kirihou hei whāriki mō ngā tipu.

Mā te kāpia mā e piri ai ngā paparanga e whā o te whāriki.

Kua pokapokaina a runga mō ngā tipu


He Kūkūwai Rewa

Kimihia ngā kupu hou e pā ana ki te hanganga o te kūkūwai rewa.

kū a we pi i ti e o u whā

ra kū e ri na pu e u u ri

pi tu wa ti e ra ha e u ki

re ka wu i wha nga ri nga ro e

ha re a we ra mu mi whi na who

kā pi a hu ra hi ro o e mo

me ru i ta u ti ho ta to ki

o ka he ki re pā ni o no ri

whu re wa re a hi ta ta e ho

na o ku whe pū u ne ra ri u

ma tu ko ra te ri e ro mo i

a ru re e a ma i u o nu

hu ru hu ru wha ha ko ko na ti

kūkūwai otaota tipu

huruhuru kāpia whāriki

kokonati puare hanganga

pātara rewa rahi

kirihou piri maha

Tāngia ētahi o ngā hanga o te kūkūwai rewa


Rauemi 3 He Tauira ā-Kura

Mēnā e kaha whai ana tō kura, tō hapori rānei ki te hanga i tētahi kūkūwai rewa koia tēnei ko te tauira a tētahi kura, arā, Te Kura Kaupapa Māori o Te Rotoiti.

Tēnā, whakaraupapahia ngā pikitia e rima.

He mea hanga mai te mahere mō te kūkūwai rewa i Te Rotoiti e tētahi tohunga.

Ka hangaia mai te kūkūrewa, ā, ka haria atu ki Te Rotoiti

Heoi, nā ngā tamariki anō ngā tipu i whakatō.

Kātahi ka rite te rā hei whātorotoro mā te hapori i te kūkūwai rewa.

Kei Te Rotoiti taua kūkūwai rewa, taka rawa ki tēnei wā.


Hei Mahi anō (mā te Kura)A 1. Kohia he kākano i t/ētahi kūkūwai o tō rohe

2. Whakatipuria ngā tipu i roto i tētahi whare āhuru

3. Whakahokia ngā tipu ki tētahi kūkūwai, ka whakatō ai ki reira

E. Torotoro haere i te taha o tētahi tohunga taiao

I. Hangaia mai, kohia rānei ētahi whakaahua o te tipu haere o tētahi momo ika o te kūkūwai

O. Whakaarihia mai te hanganga mai o te kūkūwai rewa

U. Tāngia ētahi kōrero whakamārama mō ngā momo tipu, manu hoki tērā e kitea i tētahi ara i roto o te kūkūwai

HA. Waituhia mai te wai, tētahi tipu, tētahi manu, tētahi āhuatanga kē rānei o te kūkūwai

T e Ki · Te wai aroha e heke mai nei i te rangi; Te tūhonotanga o te roto ki te ākonga He Kete...

Documents

Transcript of T e Ki · Te wai aroha e heke mai nei i te rangi; Te tūhonotanga o te roto ki te ākonga He Kete...