Norsk Tidend 5-2014

Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai Nr

. 5

– N

ov

em

be

r 2

014

MedleMsblad for Noregs Mållag

Os

lO A

P b

Om

mA

r P

å m

åle

t >

4 •

re

FOr

me

rt

til

bO

km

ål?

> 6

• t

un

g n

yn

Or

sk

met

All

> 8

• V

Ar

se

let

> 1

4

tOs

Pr

åk

leg

e s

Om

res

su

rs

> 1

2 •

nø

ytr

Al

sP

rå

kP

Oli

tik

k –

Fin

st d

et?

> 20

• h

All

O i

45

år

> 2

2

NORSKTIDEND

Kva kan vi lære av Odda?X Kommunen respekterer målforma til eleven i så stor grad at ho avgjer kva klasse han kjem i. Det gjer underverk for den nynorske sjølvtilliten, sa Helga Mannsåker på haustseminaret i Odda. > 24–25

Aud Karlsen med ei klasse ved Odda barneskole ein gong på 50-talet. Foto: Norsk Vasskraft- og Industristadmuseum

2

No

rsk

Tid

eNd

5–2

014

Me soM bur ytst ute eller inne i Distrikts-Noreg, veit alle at smått er truga. Me må slåss for skulane våre, bankane våre, butikkane våre og bensinen vår. Store «robuste» einingar vil ikkje ha bankfilialar i småbygdene i Hardanger eller køyra milevis for å levera drivstoff til ein liten butikk på ein utpost i Finnmark. Fri flyt er ikkje alltid like lett når ferga berre går to gonger om dagen.

nedlegging og sentralisering av tenester ute i distriktskommunane skubbar sakte men sikkert folk frå dei minste bygdene og inn til dei større. Med ei ny kommunereform vil sentraliseringspresset auka. Dei minste kommunane vil tapa arbeidsplas-sar og tenester til dei større. På same måte som anna politisk styrt utvikling som t.d. større einingar i landbruket, konkurranseutsetjing av posttenester og helsetenester, er alt politikk for sentrale strok.

sjølv oM det har vore nynorskklassar i både Bergen, Oslo, Trondheim og Tromsø, så er det i distrikta at nynorsken er rotfest. I mange av dei mest utsette distriktsområda er det nynorsken har slege seg ned og blitt det lokale språket. Her er det produksjonen av nye nynorskbrukarar går føre seg. Difor er nynorsken heilt avhengig av at staten Noreg driv ein aktiv distriktspolitikk. Ein distrikts-politikk som gjer at det kan bu folk ute i distrikta. Slik at nynorskkrinsar som t.d. Sel og Heidal i Sel kommune slepp å kjempa mot nedleggingstrugs-mål og verta innlemma i bokmålskrinsen Otta.

Noregs Mållag har fått utarbeidd ein rapport om kommunesamanslåing som er presentert i dette nummeret av Norsk Tidend. Han syner at førre reform var med på å skubba nynorsken ut or mange kommunar i Noreg. Nynorsken mista det administrative fotfestet han trong, då han mange stader vart røysta ut av dei nye kommunane. Ofte gjennom det tilsynelatande kompromisset: nye språknøytrale kommunar. Då som no står kampen for språket i dei nye kommunestyra. Det kan verta ein tøff kamp, det syner soga, og det syner alle an-dre debattar der mindretalet sine språkrettar vert utfordra av fleirtalet her til lands.

rapporten teiknar risset av eit språk som treng strukturar rundt seg som er med på å hegna om det. Og nynorskkommunane er slike openberre struktu-rar, med ei gjerdeplikt som er med og lèt språket på innsida få gro og veksa. Kommunale arbeidsplassar med nynorsk som administrasjonsspråk er viktige, saman med sterke nynorske sentrum.

Ljos innvertes L Det byrja då eldste sonen tok til i

8. klasse på Majorstua skole i Oslo i haust. Eg stussa allereie på det fyrste brevet eg fekk frå læraren. Tittelen var ordrett: «Brev til føresette». Jaha? Snart kom han heim med norskboka, det skulle leggjast på band. Trur de ikkje det synte seg at også den var på nynorsk? Sonen insisterte på at han berre hadde plukka med seg ei frå bunken.

L Så var det foreldremøte. Ikkje nok med at all informasjon på tavla var på nynorsk, at læraren vår er fagansvarleg for norsk for heile trinnet og at meir enn halvparten av dei andre norsklærarane også høyrdest ut som om dei har hatt rett hovudmål. Men kva er oddsen for at sonen din kjem i same klassa som sonen til ein journalist i Nynorsk Pressekontor? Det er 6000 åttandeklassin-gar i Oslo. 200 klassar. Eg ville ikkje ha sett pengane mine på det i sommar.

L På den eine sida kunne eg sjå på dette berre som små ljosglimt i kvardagen gjen-nom ein regntung haust. Oslo Ap vil ha forsøk med valfri sidemålsundervisning, Jenny Clemet von Tetzschner i Oslo Unge Høyre applauderer naturlegvis og Aften-posten-kommentator Per Anders Madsen kjem dragande med NIFU Step-rapporten som sanningsvitne.

L Men eg vel å sjå større på det. Sonen min er ein vanleg elev, går ikkje i nynorsk-klasse, og eg har så vidt eg veit aldri kryssa av for «målsak» som livssyn i noko skjema i løpet av skulegangen hans. Difor kunne dette ha vore kva Oslo-elev som helst, ein elev som møter sidemålet sitt heile tida. Eg har eit realistisk syn på korleis han kjem til å gjere det fagleg, han er litt for mykje far sin i møte med lekser. Men eg er heilt over-tydd om at han kjem til å vere relativt av-slappa når sidemålsundervisninga verkeleg slår inn. Akkurat som resten av klassa hans. Det vil dei tene på.

L Så alt er ikkje like mørkt i osloskulen. Han har ljos innvertes.

utgjeven av noregs Mållag

Avisa blir redigert etter Redaktørplakaten

tilskrift: Lilletorget 1, 0184 OSLO

redaktør: Kjartan Helleve [email protected], 23 00 29 32, faks 23 00 29 31

i redaksjonen: Hege Lothe

heimeside: www.nm.no

abonnement: 250 kroner per år

utforming: Språksmia AS [email protected]

00.0000.0000.00

BensinBensiidna

Bensin - Bensiidna - Mohtorboaldámuš

Bensin- Bensiidna

Stasjonen er desverre lukket inntil videre...

mariT aakre TeNNøleiar i noregs Mållag

LleiarTeigeN

Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai

Bokmålsreforma

3

No

rsk

Tid

eNd

5–2

014

Om kommunereforma sentraliserer arbeidsplas-sar til bokmålssenter og slår saman kommunar med ulikt tenestemål, vil posisjonen til nynorsken verta utsett. Det syner rapportane frå førre samanslåing.

Me er ikkje åleine om å vera uroa over språklege fleirtal og mindretal ved eventuelle samanslåingar. Til Klassekampen 7. november uttrykkjer sametingspre-sident Aili Keskitalo den same uroa. Sametingspre-sidenten er uroa for at det samisktalande folket skal tapa språkrettar dei i dag har, ved at nye majoritetar røystar samisken ut av dei nye kommunane. Også i nord er det uro for at reforma vert ei bokmålsreform.

regjeringa og stortinget har lagt vekt på at sa-misk ikkje skal koma dårlegare ut av ei samanslåing. Dei har teke inn over seg at språklege styrketilhøve er ein faktor i samanslåingar. No har dei sett ned eit ut-val for å finna ut korleis ein kan løysa utfordringane i dei samiske forvaltingsområda. Og sametingsrådet har gått inn for tiltak som må på plass, om samisk språk og kultur ikkje skal lida i reforma: dei vil at nye storkommunar som «sluker» samiske kommunar, må få status som samiskspråklege, sjølv om fleirtalet i kommunestyret skulle vera imot. Dei vil at offent-lege institusjonar som i dag må følgja språkreglane i samelova, må halda fram med dette etter ei saman-slåing. Og dei vil at samiskspråklege arbeidsplassar på bygda må haldast oppe i dei nye storkommunane.

Eit slikt særomsyn til samisk som sametingsrådet her krev, er heilt i tråd med liknande asymmetriske rettar for små språk rundt om i verda og lovgjevinga

kring samisk språk i dag. Å få til det same for nynorsk vil krevja ein ny måte å sjå på tilhøvet mellom ny-norsk og bokmål på. Men det må til om ikkje kommu-nereforma skal verta ei bokmålsreform ikkje berre i nord, men òg i nynorskområda.

nynorskbygdene, til liks med dei samiske bygdene, er avhengige av gode ordningar og gode tenester. Skal nye bedrifter etablera seg der, må posten koma, skal nye innbyggjarar produserast, er ein avhengig av arbeidsplassar og ein bruksstruktur i landbruket som sikrar meir enn to bønder i kvar i bygd. Difor er kam-pen for nynorsk og samisk mange stader nett den same som kampen for butikk, bensin og basseng. Ein kamp mot dei store sentraliserande kreftene.

00.0000.0000.00

BensinBensiidna

Bensin - Bensiidna - Mohtorboaldámuš

Bensin- Bensiidna

Stasjonen er desverre lukket inntil videre...

“ Nedlegging og sentralisering av tenes-ter ute i distriktskom-munane skubbar sakte men sikkert folk frå dei minste bygdene og inn til dei større.

LsagT

– Det (hadde ) vært en fordel om vi brukte skolens ressurser på å for-berede fremtidens arbeidstakere på internasjonaliseringen av arbeidsli-vet. For som Språkrådet sier på sine nettsider er nynorsk et skriftspråk nettopp «i og for hele Noreg». Det er viktig å kjenne sin egen kultur, men en kommer ikke utenom at mens fremmedspråk som engelsk, tysk og fransk åpner dører utenfor Norge, åpner nynorsk døren til et knippe kommuner på Vestlandet.

Henrik Kjellmo Larsen, student og skribent,

fyrer av i eit lesarinnlegg i Bergens Tidende

– Dersom nynorsk er ubrukeleg fordi det er eit språk i og for Noreg, kva då med språket Larsen sjølv nyttar? Nynorsk er fint i dikt, skriv han. Vel, bokmål er fint i både dikt og lesarinnlegg. Men med Larsens resonnement er bokmål like unyttig for globaliserte norske ungdomar som det nynorsk er.

Peder Lofnes Hauge svarar

– Lærarane sette stor pris på at vi kom. Det sa dei og det såg vi på dei at dei gjorde.

Terje Kjøde avkreftar at lærarane ved Åse skule

fer med lygn. Sunnmørsposten

– Men det er stor forskjell mellom kva ein meiner og føler, og historiske fakta. Sarromaa skriv: «Som histo-riker er jeg også smertelig klar over at nynorsk var en snodig idé som oppstod med 1800-tallets nasjonal-sjåvinisme, og er slik sett akkurat like kunstig og oppfunnet som bunaden - eller hele nasjonen, for den saks skyld.» Som språkvitar er eg smerte-leg klar over at det finst mange som gjentek påstanden om at nynorsk er kunstig og oppfunnen. Men det smertar enda meir at nokon som kal-lar seg historikar, bevisst bruker slike påstandar i det offentlege rommet.

Jens Haugan i VG

– Vi leter etter noen som: kan snakke flytende trøndersk. Liker å snakke. Har godt humør. Har tid til å møte oss. Vi er en gruppe med flinke elever fra 10 forskjellige land som snakker veldig godt bokmål. Men vi ønsker å øve oss på trøndersk og ønsker gjerne at mange kommer!

Gruppe F på Levanger voksenopplæring

med ei lita etterlysing i Levangeravisa

– Nynorsk er ein viktig del av vår kulturarv. Det er etter det me veit ikkje algebra.

Leiarartikkel i Hallingdølen

ODDA BURDE vera ein spydspiss for målsaka, meiner han som sjølv ba om å starte i bokmålsklasse då han byrja i skulen fordi leike-kameratane skremde han med at i nynorskklassane fekk dei berre surmjølk, og det likte ikkje Egil. Han bad foreldra om å få byta til bokmål, noko dei lo godt av.

Egil Torheim fortel om baksida av Odda-modellen

i Hardanger Folkeblad

Illustrasjon: Kjartan Helleve

4

No

rsk

Tid

eNd

5–2

014

Noregs Mållag synest framlegget frå pro-gramkomiteen i Oslo Arbeiderparti om å fjerne både side-målskarakteren og sidemålseksamen er useriøst.– Det er berre eitt år sidan vi hadde ein stor nasjonal debatt om norsk-faget. Styresmaktene konkluderte med at vi skal ha tre karakterar i norsk. Det er altså ein slags om-kamp Oslo Ap prøver seg på, seier leiar Marit Aakre Tennø i Noregs Mållag.

I utkastet til kommunevalpro-gram i perioden 2015-2019 frå programkomiteen i Oslo Ap, heiter det at ein skal «Gjennomføre forsøk med felles karakter i norsk uten egen sidemålseksamen». Program-arbeidet vart leidd av varaordførar Libe Rieber-Mohn.

– Tre karakterar i norsk på vitne-målet utgjer ein urimeleg stor del av det totale skuleresultatet til elevane, på kostnad av prestasjonane i andre fag. Oslo er ein samansett by, og svært mange er allereie fritekne frå sidemål. Endå fleire ser på sidemålet som ei plage, sa Rieber-Mohn til VG då framlegget fyrst kom i slutten av september. Sidan då har det vore ein høyringsrunde, og reaksjonane var delte, men komiteen landa på å halde punktet inne.

– Skammeleg Mållaget meiner Oslo Ap veit at det vil gå mange år før læreplanen blir revidert på nytt og at dette spørsmålet ikkje høy-rer heime i lokalpolitikken. Aakre Tennø meiner difor dette er å dytte elevane framføre seg og at det er di-rekte useriøst. Direktør for Nynorsk mediesenter, Ottar Grepstad, går endå lenger i kritikken:

– Det er skammeleg at program-komiteen i Oslo Ap bruker innvan

drarane som argument mot at dei som veks opp i Oslo, skal få lære nynorsk. Slik Oslo veks i folketal no, er det viktigare enn nokon gong at byen er språkleg integrert i landet Noreg, seier han.

OmdiSkuterte fOrSøk Rieber-Mohn viser til forsøk med felles norskkarakter som vart gjennomført i Oslo frå 2004 til 2007, som ho meiner viste at elev-ane presterte betre i norsk då ein fjerna den eigne sidemålskarakte-ren. Dette er Tennø sterkt usamd i.

– Vi veit ingenting om det var vellykka eller ikkje. Det var ikkje forska på før-situasjonen og ein gjorde mange andre endringar samstundes. Det forsøket viste, er at om ein puttar midlar inn i norskundervisninga, så gir det resultat. Og det vi veit frå andre undersøkingar, er at dersom vi svekkjer vurderingsordningane i sidemål, så blir det dårlegare nynorskkunnskap, seier mållags-leiaren.

SV-mOtStand Partikollegaene til Rieber-Mohn, nynorskbrukar Hadia Tajik og skulepolitisk tals-mann Trond Giske, går i VG langt i å støtte framlegget. Tajik kallar det ein spennande tanke, og Giske stil-ler seg bak ideen om eit forsøk.

Tidlegare kunnskapsminister Bård Vegar Solhjell (SV) meiner derimot Oslo Ap bommar fordi ein alt har ei godt fungerande fritaks-ordning for dei som av ulike grun-nar treng det, og at skuleelevane elles må lære seg minoritetssprå-ket nynorsk.

– Eg veit mange ungdommar opplever nynorsk som ei unød-vendig plage. Andre meiner alge-bra eller religion er ei unødvendig plage. Men det er ikkje alltid klokt å regulere skulepolitikken berre ut frå kva elevane meiner er plag-samt eller ikkje, seier Solhjell til VG.

Kunnskapsminister Torbjørn Røe Isaksen (H) er open for å prøve ut nye ordningar i sidemåls- undervisninga – også det Oslo Ap no signaliserer.

– Eg synest det er veldig bra at også Arbeidarpartiet vil vere med på ein debatt om sidemålet, for etter mi meining fungerer ikkje sidemålsundervisninga bra, seier Isaksen til NTB.

Men Oslo Aps forslag har ei svakheit, meiner han.

– Og det er at elevar som er gode i hovudmål, men svakare i si-demål, risikerer å få dratt ned heile karakteren, seier han.

Både Høgre og Frp har lands-møtevedtak på å fjerne nynorsk-karakteren, men i regjerings-plattforma heiter det at dei skal « ... gjøre sidemålsundervisningen mer engasjerende for elevene, og forbedre karaktersettingen».

(NPk)

Vil berge norsk OrdbokDirektør i Nynorsk kultursentrum i Ørsta, Ottar Grepstad, har teke initiativ til ei «ordbokgruppe» for å finne løysingar for Norsk Ordbok.

Tidlegare i år sa Universitetet i Oslo frå seg ansvaret for både språksamlingane sine og tolv-bindsverket over norske dialektar og nynorsk skriftspråk, Norsk Ordbok, fortel Klassekampen.

«Ordbokgruppa» Grepstad no har sett saman for å finne løysingar for verket og samlin-gane, består av representantar frå Nynorsk kultursentrum, Uni-versitetet i Bergen, Universitetet i Stavanger, Høgskulen i Volda og forlaget Samlaget.

I følgje Klassekampen vil gruppa først rekne på kostnadene knytte til å halde oppe og utvikle språksamlingane, fullføre digitali-seringa av Norsk Ordbok og drifte denne på nett. Utrekninga går til Kulturdepartementet, og insti-tusjonane vil vidare drøfte kven som kan ta på seg ansvaret.

Det at samlingane blir knytte til eit vitskapleg miljø og forska vidare på, er eit viktig poeng for ordbokgruppa. Universitetet i Bergen er blant dei som tidlegare har meldt interesse for samlin-gane, fortel avisa.

Regjeringa vil ikkje føre vidare arbeidet i Norsk Ordbok etter februar neste år, men sikrar drifta ut februar. Det Norske Akademis Store Ordbok tar over som den store ordboksatsinga framover.

Regjeringa har sett av 3,7 mil-lionar kroner til fullføringa av det tolvte og siste bindet av Norsk Ordbok i framlegget til statsbud-sjett for 2015, slik at ordboks-forskarane får gjere seg ferdig. Dermed er det ikkje pengar til å drive ordboksprosjektet etter februar, og noka digitalisering av den store ordboksamlinga blir det ikkje noko av i denne omgangen.

Det Norske Akademis Store Ordbok får auka løyvinga kraftig i budsjettframlegget, og regjeringa foreslår eit tilskot på 15,1 millionar kroner neste år.

Samtidig foreslår regjeringa eit tilskot på 0,5 millionar kroner til Bokmålets og Riksmålets Ord-base, der ordboka til Akademiet skal vere kjernen.

(NPk)

Samling for barne-bokformidlararI november var det litterært treff i Førde og på Stord for alle som ivrar for nynorsk barnelitteratur. Initiativet kom frå LNK.

– Målet med arrangementa var å få til ei fagleg samling der ulike aktørar rundt den nynorske barneboka kunne møtast og dele innsikt og kunnskap, seier høg-skulelektor Janne Karin Støylen ved Nasjonalt senter for nynorsk i opplæringa i Volda.

LmålNyTT

Sterke reaksjonar på sidemålsframlegg

Marit Aakre Tennø (øvst), leiar i No-regs Mållag, meiner Oslo Ap snakkar ned innhaldet i skulen.

– Korleis forventar Libe Rieber-Mohn (midten) at elevane skal få betre haldningar til sidemålsundervisninga, når ho går ut på denne måten, spør ho.

Direktør Ottar Grepstad (nedst) i Ny-norsk kultursentrum går også langt i kritikken av Oslo Ap og Libe Riber-Mohn. “ – Dette er eit

spørsmål som ik-kje høyrer heime i lokalpolitikken.

Marit Aakre Tennø

Foto

: Jør

und

Hes

sevi

k/N

PK

Foto

: Heg

e Lo

the

Foto

: Osl

o A

P

No

rsk

Tid

eNd

5–2

014

5

Godt nynorsk språk og sterk formidlings-evne gjer Marta Norheim til vinnar av Kringkastingspri-sen for 2014.

Prisvinnaren ville verken seie at ho blei «veldig, veldig glad» eller «sjukt glad» for å få Kringkastingsprisen då han blei overrekt på Det Norske Teatret onsdag.

– Eg vil seie på godt nynorsk at det var ofseleg gildt å få Kringkas-tingsprisen for 2014. Takk!, sa Marta Norheim.

kulturprOdukt – Dette er jo ein pris som går direkte på det eg driv med til dagleg, nemleg å snakke på nynorsk i radio. Heilt ærleg er det 85 prosent nynorsk, ti prosent dialekt og fem prosent knot, fortalde Norheim.

For språket varierer etter kven ein snakkar med og situasjonen ein er i, peikte litteraturkritikaren på i takketalen.

– Eg er oppteken av dei språk-lege rollene vi går inn. Språk er ikkje natur, men eit fantastisk kulturpro-dukt skapt gjennom hundretusenvis av år.

Språket som fenomen verkar sjølvsagt til ein begynner å tenkje over det, meiner ho.

– Vi kan overleve om det skjer ein reduksjon av språk eller artar. Men kva som blir borte når dette skjer, er vanskelegare å få oversikt over. Språk er meir enn ein effektiv måte å for-midle informasjon på, sa Norheim.

Vekkjer «SOVande» OrdPå mikronivå dreier dette seg om ord. Sjølv har ho nokre gonger hatt gåande ein minikampanje for å finne og vekkje sovande ord som «ofse» og «melsdagar».

– Det er heilt greie ord du sjel-dan høyrer. Ikkje fordi fenomena el-ler tinga ikkje finst lenger, men fordi ordet er ute av bruk.

– Eg trur ikkje på ei liberal til-nærming til språkutvikling. Eg trur ord blir borte fordi nokre språk dominerer. I språkbruk apar og her-mar vi, og slik må det vere. Men det er ikkje det same som å la ord eller formuleringar gå i gløymeboka. Eg trur prisen har inspirert meg til å ta opp att sovande ord, sa Norheim under utdelinga.

fagleg tyngd I grunngjevinga for prisen blir det vist til at NRK-veteranen i ei årrekkje har sytt for god, normalisert nynorsk i radio, samtidig som ho har fagleg tyngd på litteraturfeltet. Lyttaren stolar på det Norheim seier, meiner juryen.

– Kombinasjonen av fagleg kunnskap og evne til å formidle på eit klart og usnobbete språk gjer at Norheim snakkar til folk som liker å lese, rett og slett, heiter det i grunn-gjevinga frå Kringkastingsringen.

Vil Snakke enkelt Å formidle «enkelt og greitt» er noko litteratur-kritikaren legg vekt på.

– Radio er eit massemedium. Lit-teratur er noko alle har eit forhold til, som òg er eit fagområde. Det er veldig greitt ikkje å bruke faguttrykk. Eg er også oppteken av å snakke en-kelt om vanskeleg litteratur. Mange har unødig høg respekt eller frykt for vanskelege bøker. Det er ikkje farleg om ein ikkje forstår alt. Ein skal ikkje forstå alt. Det er greitt å snakke slik om bøker, seier Nordheim.

pOpulær kritikar Juryen pei-ker òg på at Norheim ikkje først og fremst er nynorskbrukar, men ein fagleg sterk litteraturkritikar med ei svært god evne til å formidle.

– Nett derfor er ho ein god og viktig representant for nynorsken. Ho har gjennom fleire år brukt eit godt nynorsk språk som verktøy i formidling, og ho har med dette vorte ein av dei mest populære lit-teraturkritikarane i dag.

Å bruke nynorsk som verktøy er sjølvsagt for Norheim, som opphav-leg kjem frå Voss.

– Eg kjem frå kjerneområdet for nynorsk. Det som ville vore veldig rart, var dersom eg skulle snakke bokmål på radio. Ikkje fordi det er eit dårlegare språk, men det er ik-kje det er det eg har vakse opp i. No har eg bikka over i nynorsk med ein dialektdel på ti prosent, seier Marta Norheim.

BeNedikTe GrovNPK

L marTa NorheimX har vore tilsett i NRK sidan

1987 og arbeidd med kultur-stoff i radio og fjernsyn. Nor-heim har særleg spesialisert seg på litteraturfeltet.

X fekk nyleg Kringkastingspri-sen 2014

Snakkar enkelt omvanskeleg litteratur

“ – Eg trur ikkje på ei libe-ral tilnærming til språkutvikling. Eg trur ord blir borte fordi nokre språk dominerer.

Marta NorheimKringkastingsprisen 2014 gjekk til litteraturkritikar og NRK-journalist Marta Norheim. Prisen blei delt ut av styreleiar Inger Størseth Haarr i Kringkastingsringen. Foto: Torstein Bøe / NTB scanpix / NPK

6

No

rsk

Tid

eNd

5–2

014

I kommunereforma på 1960-talet enda over 80 prosent av nynorsk-kommunane utanom Hordaland og Sogn og Fjordane opp som kom-munar utan nynorskvedtak, viser ein ny rapport som Noregs Mållag har laga.

«Rapport om kommunereforma – frå Askvoll til Åseral», ført i pen-nen av Kåre Lilleholt og Jens Kihl, viser dei store konsekvensane kommunesamanslåingane i åra etter 1955 fekk for nynorsken og prøver å teikne eit bilete av kva vi kan vente oss av den kommande kommunereforma. Forfattarane kjem òg med framlegg om tiltak som kan dempe dei negative verk-nadene av reforma for nynorsken.

Mens Noreg i 1955 hadde 744 kommunar, var talet i 1972 redu-sert til 454. Nynorskdelen av desse vart likevel enda kraftigare redu-sert. Mens 39 prosent av kommu-nane i 1955 var nynorskkommunar (290), hadde prosentdelen i 1972 minka til 22 (98), går det fram av rapporten. I alt 142 nynorskkom-munar fekk eit anna administra-sjonsspråk etter samanslåinga.

– Mykje tyder på at nynorsken først og fremst forsvann der han allereie stod svakt i lokalsamfun-net, skriv Jens Kihl i rapporten.

Nynorsken mista gjennom re-forma særleg fotfeste i Trøndelag, Nordland og på Agder, men òg i ein del bynære område på Vestlandet og i randsonene på Austlandet.

Byomlanda på VestlandetNo som da ligg mange nynorsk-kommunar i randsona til kjerne-områda høveleg til for samanslå-ing med kommunar som ikkje har nynorskvedtak. Rapporten peikar på nynorskområda rundt vestlandsbyane Molde, Ålesund, Bergen, Haugesund, Stavanger og Sandnes som særleg utsette. Det gjeld òg Nordmøre og dalføra på Austlandet og Sørlandet.

Rapporten peikar òg på at berre nokre få fleire språknøytrale kom-munar i Rogaland og Telemark kan få språkpolitiske konsekvensar på fylkesnivået.

Leiaren i Noregs Mållag, Marit Aakre Tennø, er redd for at mange

nynorskkommunar kan ende opp nettopp som språknøytrale. For i praksis er dette som regel bok-målskommunar, meiner ho.

– Det vi ser frå den førre runden med kommunesaman-slåingar, er at vi kan få mange språknøytrale kommunar, og at det for mange kan verke som eit godt kompromiss. Men i dag ligg det ingen ting i det språknøytrale. Det er ingen krav om å veksle mellom bokmål og nynorsk til dømes.

nye kommuneplikterRapporten tar til orde for ein revisjon av språklovgivinga som passar betre til den nye kommune-strukturen, mellom anna ved å gi dei tospråklege kommunane nye plikter overfor nynorskbrukarane, krav om ein desentralisert kom-muneadministrasjon og nye reglar for inndeling av skulekretsar.

– Det er eit interessant poeng i rapporten at han peikar på at språklovgivinga ikkje er rigga for særleg store endringar i struktu-rane, seier Tennø.

– No er det utnemnt eit offent-leg utval som skal sjå på kva kom-munereforma kan bety for samisk, og denne rapporten er ei sped byr-jing til ei tilsvarande utgreiing for nynorsk. Det er klart at vi ønskjer oss ei tilsvarande utgreiing om kva konsekvensane blir for nynorsken, seier ho og peikar på at språk- mekanismane eigentleg er like for nynorsk og samisk.

språkpolitisk medVitLilleholt og Kihl kastar fram fleire tiltak dei meiner kan hindre kom-munereforma i å bli ei bokmålsre-form:

X Språkpolitisk medvit må inn i reformarbeidet. Staten bør ikkje slå saman kommunar med ulikt fleirtalsmål

X Lovkrav om språkbruksplanar i alle kommunar

X Revisjon av mållova, tilpassa ein ny kommunestruktur med større kommunar

LkommuNesamaNslåiNg

Rustar seg mot kommunereforma

LkommuNereformaX Regjeringa skal innan 2017

leggje fram forslag til kom-munereform og samanslåin-gar av dei 428 kommunane vi har i dag.

X Målet er større kommunar og å overføre fleire oppgåver frå fylkeskommunane, fyl-kesmennene og staten til det lokale nivået.

X Våren 2015 får Stortinget eit framlegg om kva nye oppgå-ver kommunane skal ha.

X Kommunane har frist på seg til våren 2016 med å gjere vedtak om samanslåing.

X Regjeringa opnar for å bruke tvang overfor kommunar som ikkje vil slå seg saman, men som regjeringa ønskjer skal slå seg saman.

X Dei første samanslåingane kan skje 1. januar 2018, mens heile reforma skal vere på plass innan 1. januar 2020.

X Regjeringa tilbyr 20–65 mil-lionar kroner i eingongsstøtte til kvar kommune før saman-slåinga og mellom 5 og 30 millionar i reformstøtte.

LspråkspørsmålaX 114 av 428 kommunar har

nynorsk som vedtatt bruks-språk, 156 er språknøytrale.

X I kommuneproposisjonen for 2015 sa regjeringa ingenting om nynorsk, men tok opp verknadene av reforma i det samiske forvaltingsområdet. Elles la departementet til grunn at «kommunane selv finner gode løsninger på språkutfordringene».

X Kommunal- og forvaltings-komiteen på Stortinget bad i innstillinga si regjeringa om å gi nynorsken den same merksemda som samisk i samband med ei ny kom-muneinndeling «slik at ny-norsk som målform ikkje vert skadelidande som resultat av reforma».

X Komitemedlemmene frå Ap, Sp og SV meinte dessutan at staten må ha ein eigen stra-tegi for å sikre at nynorsken ikkje kjem svekt ut av kom-munereforma. (©NPK) [email protected]

Illustrasjon: Distriktssenteret

Mållaget fryktar at kommunereforma enda ein gong kan bli ei bokmålsreform.

“ – Det aller viktigaste er å tenkje seg veldig godt om før ein slår saman ny-norskkommunar med bokmålskommu-nar eller med språknøytrale kommunar.

Marit Aakre Tennø

BYRJINGA: – «Rapport om kom-munereforma – frå Askvoll til Åseral» er ei sped byrjing til ei utgreiing om konsekvensane av kommunereforma for nynorsk, seier leiar Marit Aakre Tennø i Noregs Mållag. FOTO: Andrea Øien Sæverud / NPK

No

rsk

Tid

eNd

5–2

014

7

X Betre statleg tilsyn med språk-bruken på kommunalt og regio-nalt nivå

X Språkdelte klassar gjennom heile grunnskulen (Odda-modellen)

X Betre økonomiske vilkår for pa-rallellklassar

X Ein ny modell for språkblanda kommunar – tospråklege kom-munar – som tar omsyn til den lokale språkbruken i kommunen

Marit Aakre Tennø trekkjer fram det språkpolitiske medvitet som det aller viktigaste.

– Eg trur det aller viktigaste er å tenkje seg veldig godt om før ein slår saman nynorskkommunar med bokmålskommunar eller med språknøytrale kommunar. Vi veit at nynorsken klarer seg best i om-råde der nynorsken blir hegna om og mykje brukt, seier ho.

– No har òg regjeringa varsla ei ny språklov, og uavhengig av reformarbeidet synest eg forslaget i rapporten om å innføre krav om språkplanar i alle kommunar, er ein god idé.

Tennø har elles notert seg at kommunal- og forvaltingskomi-teen har brydd seg meir om dei språkpolitiske verknadene av kom-munereforma enn kommunal- og moderniseringsminister Jan Tore Sanner (H), som har lagt opp til at kommunane «selv finner gode løsninger på språkutfordringene». Men det håper ho kan endre seg.

– Eg registrerer jo at Sanner dei siste månadene faktisk har byrja å nemne nynorsk i samband med kommunereforma, seier Mållags-leiaren.

Hallvard øsTremNPK

Rustar seg mot kommunereformaL media

Ei satsing på nynorsken? Det har vore myKje sNaKK om statsbudsjettet den siste tida. Mange har reagert på mykje. I alle aviser har det blitt skrive om skattelette og for-mueskatt, etter- og vidareutdanning av lærarar, klima og miljø, barnetillegg til uføre, og bistand. Så er det nynorsksat-singa da. Eller rettare sagt: mangelen på den.

Statssekretæren i Høgre, Bjørgulv Vinje Borgundvaag, er nøgd med bud-sjettet og meiner den tek vare på ny-norsken. Nynorsk Kultursentrum, Ny-norsk Pressekontor, Samlaget, Noregs Mållag og Det Norske Teateret får auka økonomisk støtte i det nye statsbudsjet-tet for 2015. Det han ikkje tek med er at auken er mindre enn lønnsveksten, noko som vil seie at det i realiteten er ein nedgang i støtte til alle institusjo-nane han trekker fram.

statsbuDsjettet for 2015 inneheld den lågaste løyvinga til nasjonale og regionale nynorsktiltak på mange år. I 2000 fekk nynorske tiltak 3,4 prosent av den samla kulturbudsjettposten. I 2015 har den falle ned til 2,6 prosent. Dei det går hardast utover, er Lands-samanslutninga av nynorskkommunar (LNK) og Nynorsk Avissenter som ikkje har fått støtte i det heile tatt.

eg trur Det var fleire eNN eg som vart glad då nyhenda om Nynorsk Avissenter kom i 2013. Skal ein sikre at nynorsk er eit levande bruksspråk også i framtida, treng ein journalistar som nyttar nynorsk både i aviser og i media elles. Om ein skal lukkast med å rekruttere fleire journalistar som nyttar nynorsk i sitt arbeid, treng ein ei lang-siktig satsing på institusjonar som Ny-norsk Avissenter. Difor burde det setjast av pengar til dette i statsbudsjettet.

DeN øKoNomisKe støtta til LNK er ei av årsakene til at Framtida.no har vore i stand til å vekse, fått auka lesartal, fleire journalistar og inntekter. Per i dag har ikkje unge nynorskbrukarar eit alterna-tivt nasjonalt nyhendetilbod. Alle som bur i Noreg, uavhengig av om hovud-målet er nynorsk eller bokmål, har ein rett til å lese, sjå og høyre språket sitt. Kutt i støtte til LNK kan medføre at ein må seie opp avtalen med Magasinett og Pirion, to viktige nynorsktilbod i skulen og barnehagen. Ein skulle nesten tru at regjeringa har gløymt sine eigne mål om å prioritere elevane sine lese- og skriveferdigheiter og gjere sidemåls-opplæringa meir engasjerande. (Om det er tilfelle, så står det på side 55 i regje-ringserklæringa).

Slik det blåblå-budsjettet føreligg, vil det gjere både media og norsk kultur fattigare. Det har vi ikkje råd til.

karoliNe opsal marøyDagleg leiar i Kringkastingsringen

Kåre Lilleholt og Jens Kihl

Rapport om kommunereforma

– frå Askvoll til Åseral

Lilletorget 1, 0184 Oslo

tlf: 23 00 29 30

e-post: [email protected]

www.nm.no

8

No

rsk

Tid

eNd

5–2

014

(Grannar) – Me lærte litt medan me hadde det gøy. Headbanging og gitarspeling! Nå veit me også at Ivar Aasen var i Skånevik i fleire veker medan han laga nynorsken, så det er her den kjem frå. Ja nynorsk er skapt her i Skånevik. Me lærte også at Ivar Aasen var veldig flink til å spela gitar og det er difor me har Bluesfestivalen, eller var det siste berre tull?

Dei to venninnene Sina Marie H. Eljervik og Mariell Karstensen var ikkje heilt sikker. Klassen deira var blant dei seks klassane frå Skånevik skule som fekk Nynorskstafetten på vitjing.

Dobbelmisjonering Det er fleire grunnar til at skulen, barneha-gen og biblioteket fekk vitjing denne dagen.

– Poenget slik eg ser det, er at dei skal få lyst til å lesa boka mi, også dei

som ikkje er så glade i å lesa til van-leg, sa Roald Kaldestad, forfattar og musikar. Han hadde med seg boka si om Heavykatten og Discodanse-musa som han las høgt frå med stor innleving.

– Eg tenkjer at eg når fleire med denne typen besøk der me spelar gitar og lagar ein song på nynorsk. Me viser at det går heilt fint å laga ei heavymetallåt med nynorsk tekst. I tillegg opnar me opp ei verd av nynorsklitteratur for borna og viser dei kva som faktisk finst av bøker på nynorsk, sa Kaldestad.

massiv eksponering Debat-ten kring sidemål og nynorsk er alltid i gang ein eller annan stad i landet. Men aldri har det vore så lett å vera nynorskbrukar som i dag. Staten er ikkje lenger ein fiende og den blåblå regjeringa har vedtatt å styrkja nynorsken.

stafetten rullar vidareReiseruta for Nynorskstafetten 2014 er kortare enn i fjor, men målet er det same: å nå ut til flest mogleg.

På landsmøtet på Gardermoen vart det vedteke eit nytt arbeids-program. Der står det mellom anna at mållaget skal «kvart år gjennomføra ein to-tre vekers stafett etter inspirasjon frå Ny-norskstafetten. Hovudemne og område vedtek styret kvart år.» Styret vedtok at turen i år skulle gå til Karmsund og Nordhordland, og at målgruppa skulle vera små-skuleelevar og barnehageborn i nynorskland, foreldra og lærarane deira.

– Det finst mykje god nynorsk barne- og ungdomslitteratur, seier Gro Morken Endresen, dag-leg leiar i Noregs Mållag.

– Den er særleg viktig for dei som har nynorsk som hovudmål. Medvitet mellom foreldre og lærarar om kva som er å få, er avgrensa, og det vil me ta tak i. Me vil til livs myten om at «det finst då nesten ikkje barnebøker på nynorsk», seier Endresen.

I tillegg til desse direkte mål-gruppene er det som alltid eit mål å nå ut til «heile» kommu-nen og skapa mykje merksemd og blest om nynorsken og mål-laget. Ei anna enkeltsak som kan vera viktig i enkelte kommunar, er saka om nynorskopplæring for vaksne innvandrarar. Me hå-par det også blir tid til å snakka om det undervegs, i alle fall i dei

kommunane som no berre tilbyr bokmål, seier Endresen.

goDe røynsler – Me brukar mykje av dei røynslene me gjorde oss frå Nynorskstafetten 2013, og ser på dette som eit felles prosjekt mellom oss på skrivarstova og lo-kallaga. Me stiller med mannskap og høveleg materiell i ein bil. Øy-stein Skjæveland, som er tidlegare leiar i Hordaland Mållag, blir med på store delar av turen, og han stil-ler med program og tema for både små og store. Men me har vore avhengige hjelp frå lokale krefter til å laga avtalar, vera døropnar og gjerne stilla med ei ledig seng. Utan denne hjelpa hadde det ikkje vore råd å skipa til nokon stafett, seier Endresen.

Samstundes med at målla-get spring rundt i barnehagar og småskular, tek Norsk Målungdom ansvar for dei eldre elevane.

- Me er så heldige at Norsk Målungdom vil ha med ein mål-ungdom i stafettbilen. Dei har sjølve laga avtalar med ungdoms-skular og vidaregåande skular i nærleiken. På denne måten når me ut til fleire elevar. I kommu-nane blir det også meir synleg at «nynorsken» har vore på tur når me vitjar mange ulike grupper same dagen, seier Endresen.

Hege [email protected]

LreiseruTe for NyNorsksTafeTTeN 10. november: Skånevik (Skånevik Mållag)

11. november: Karmøy

12. november: Tysvær

13. november: Bokn (Bokn Mållag)

17. november: Lindås – Knarvik (Alversund Mållag, Lindås Mållag og Ostereidet Mållag)

18. november: Lindås (Alversund Mållag, Lindås Mållag og Ostereidet Mållag)

19. november: Radøy (Radøy Mållag)

20. november: Meland (Meland Mållag)

21. november: Arna (Arna Mållag)

24. november: Masfjorden

25. november: Austrheim

Heavy Metal på nynorskAldri før har det vore så stor tilgang til litte-ratur på nynorsk, og det er påfallande man-ge forfattarar frå Sunnhordland. Denne veka var nokre av dei innom Skånevik for å spreie bodskapen sin.

Engasjement: Å lage ei heavymetallåt på nynorsk saman med Roald Kaldestad skapte stort engasjement og innleving. Foto: Liv Astrid H. Hesjedal / Grannar

LNyNorsksTafeTTeN

No

rsk

Tid

eNd

5–2

014

9

Førde skal bli endå meir nynorskKulturdepartementet har fordelt oppunder 4 mil-lionar kroner til 16 ulike språkprosjekt. Førde kommune får 500.000 til å skape ein sterkare nynorskspråkleg identi-tet i lokalsamfunnet, og Kvensk institutt får like mykje til morsmålsopp-læring for kvenske barne-hagebarn.

Støttepotten går etter søknad til strategisk viktige tiltak som ei oppfølging av språkmeldinga «Mål og meining». Pengane blir fordelte i kategoriane ter-minologiprosjekt, nynorsk-prosjekt, minoritetsspråk-prosjekt, teiknspråkpro-sjekt og andre prosjekt. Av desse får terminologipro-sjekta og nynorskprosjekta brorparten av midlane, høvesvis 1.300.000 og 1.050.000 kroner.

– Av nynorsktiltaka vil eg særleg trekkje fram prosjektet Nynorskbyen Førde, der målet er å skape ein sterkare nynorskspråk-leg identitet i byen og re-gionen. Det skal bli spen-nande å sjå om dette kan inspirere til ei tilsvarande språkleg identitets- og merkevarebygging andre stader i nynorskland, seier kulturminister Thorhild Widvey (H).

nynorskens hus Elles har Nynorsksente-ret i Volda fått 200.000 kroner til utvikling av ein forskingsbasert nynorskdi-daktikk, Samlaget har fått 100.000 kroner til ein ny serie med lettlesne bøker, og Bondeungdomslaget i Oslo har fått 250.000 kro-ner til utvikling av det nye Nynorskens hus.

I skjeringspunktet mellom nynorsk og ter-minologi har Universitets-biblioteket i Bergen fått 120.000 kroner til å utvikle nynorske realfagstermar, mens Nynorsk kultursen-trum i Hovdebygda har fått 300.000 til utvikling av ein database for språksta-tistikk.

riksmål Kulturdeparte-mentet har òg hatt omsut for Riksmålsforbundet, som får 200.000 kroner til markering av språkprisane sine og 150.000 til utsen-ding av «Norsk gramma-tikk. Riksmål og moderat bokmål» til bibliotek og skular.

Organisasjonen Stan-dard Norge får den største tildelinga av alle med 600.000 kroner til utvik-ling av norsk datatermi-nologi. NPK

– bør få skilte på nynorskTidlegare i haust kunn-gjorde Coop at dei kjøper opp den norske ICA-filialen. Viss Konkurranse-tilsynet godkjenner kjøpet, vil det bety at 553 butikkar må skifte ut skilta sine.

– Det er ei flott mog-legheit for Coop å kunne tilby skilt på både nynorsk og bokmål, seier Kristofer Olai Ravn Stavseng, nest-leiar i Norsk Målungdom.

– Vi i Noreg kan godt bli flinkare til å vise fram det flotte språkmangfal-det vårt. Det finst om lag 600.000 nynorskbrukarar. Det er viktig at vi ikkje undervurderer kor viktig

det er for språkbrukarar å sjå språket sitt i bruk i of-fentlegheita. Derfor bør kjøpmenn få tilbod om å skilte på nynorsk, viss dei ønskjer det, seier nest-leiaren.

Dei seinare åra har fleire kjeder i norsk næ-ringsliv teke i bruk meir nynorsk, til dømes Spar og MacDonalds. I desse kjedene får dei lokale ei-garane sjølv velje om stan-dardskilta skal vere trykte på nynorsk eller bokmål. (©NPK)[email protected]

Heavy Metal på nynorsk

– Det er så viktig at me kjem inn tidleg for å få nynorsken til å verta ein del av borna, sa ein engasjert Ingar Arnøy, skulemålsskrivar i Noregs Mål-lag.

– No er det slik at dei fleste er om lag fire år i barnehagen før skulestart, så det er der me må inn med nynorsk no. Eksponeringa for bokmålet er så massiv at det ligg inni hovudet på alle born, det kan me for eksempel sjå når dei leikar og legg over til bokmål i rollene sine. Då er det viktig at me lèt borna veksa

opp med nynorsk, at dei lærer han frå starten og vert møtte med nynorsk på alle kantar, at me gjev dei sjølvtillit nok til å halda på målet sitt, at dei vert trygge nynorskbrukarar, fortalde Arnøy.

Etter ein tur med to barnegrupper i Skånevik barnehage og dei tilsette og seks klassetrinn på skulen, vart besøket avrunda med eit opplegg for familiar på biblioteket med Øystein Skjæveland frå mållaget.

Liv asTrid H. HesjedaLGrannar

Engasjement: Å lage ei heavymetallåt på nynorsk saman med Roald Kaldestad skapte stort engasjement og innleving. Foto: Liv Astrid H. Hesjedal / Grannar

Moro med målet: Nynorsken er laga i Skånevik! Mariell Karstensen (tv) og Sina Marie H. Eljervik lærte nytt om målet sitt og hadde det gøy. Foto: Liv Astrid H. Hesjedal / Grannar

Ekstra nynorsk: Coop bør tilby skilt både på bokmål og nynorsk dersom dei får ta over ICA-butikkane, meiner NMU-nestleiaren. Foto: Coop / Creative Commons

10

No

rsk

Tid

eNd

5–2

014

– Eg er tidlegare elev ved Odda ungdoms-skole og dermed produkt av Odda-modellen. Slik opna Helga Mannsåker, stipen-diat i nordisk språk ved Universi-tetet i Bergen, innleiinga si under Haustseminaret i Odda. Naturlegvis vart det dominert av Odda-model-len: elevane går i språkdelte klassar, ikkje berre i barneskulen, men også i ungdomsskulen. Landsmøtet ved-tok i vår at mållaget skulle arbeida aktivt for å lyfta denne modellen opp på eit nasjonalt nivå, som ei mogleg løysing i språkblanda om-råde. Difor var det naturleg å leggja haustseminaret til Odda og til det same lokalet der ordninga fyrst vart vedteken. 1. februar 1914 var det stormøte i Ungdomshallen for å diskutera kva språk som skulle gjelda i den nye industrikommu-nen. Konflikten mellom det gamle Odda-samfunnet og innflyttarane var merkbar. Løysinga vart paral-lellklassar, og det gjorde «ikkje lite til å betra ‘sameksistensen’ mellom inn-fødde og innflytte», som bygdebokfor-fattar Olav Kolltveit kommenterte 50 år seinare.

Trygge nynorskbrukararModellen vart synt fram frå ulike perspektiv. Helga Mannsåker trekte fram dei pedagogiske føremonene med ordninga. Ho teikna eit bilete av at han skapte «trygge nynorsk-brukarar», som kunne vera nyttig i språknøytrale kommunar.

Ho meinte at Odda-modellen var perfekt til å skapa trygge språkbru-karar, av di han gjev trygge nynorsk-brukarar på begge måtar.

– Ungdomstrinnet er ein nøkkel-periode reint språkleg for elevane med nynorsk som hovudmål. Frå og med ungdomsskulen og utover har dei lov til sjølv å velja målform. Å praktisera språkdelte ungdoms-

skuleklassar gjev eit tydeleg signal til elevane. Det seier noko om kor mykje vekt ein legg på målforma til elevane. I Odda per i dag er mål-forma sjølve grunnlaget for klasse-inndelinga på ungdomsskulen. Det gjev grobotn for framvekst av ein nynorskidentitet. Og det signalise-rer til elevane at målform vert sedd på som noko viktig og vesentleg av skulen og dermed av kommunen, sa Mannsåker.

nasjonalT Både lærarar og elevar fekk fortelja om korleis mo-dellen fungerer i praksis, og Marit Aakre Tennø, leiar i Noregs Mållag, snakka om korleis ein kunne gjera modellen til nasjonal politikk. Men det kraftigaste innlegget, i alle fall målt i volum og engasjement, kom i frå Terje Kollbotn i Odda Mållag.

– Kampen for reell jamstil-ling mellom bokmål og nynorsk i alle fag i heile grunnskulen og på vidaregåande skule, i arbeidslivet og i dei faglege organisasjonane er eigentleg fleire sider av same kamp. Skal vi ha sjanse til å vinna gjennom med Odda-modellen som eit viktig steg for språkleg jamstelling i Noreg, må vi både få gjennomslag i dei politiske partia lokalt, på fylkesplan og nasjonalt. Både LO, fagforbunda i LO og andre delar av fagrørsla som Utdanningsforbundet, NITO og Aka-demikerne må no bli utfordra.

Han peika på at det også var naudsynt å syta for at den økono-miske børa vart lettare å bera, ikkje berre for Odda, men også for andre stader som vil prøva den ordninga. Odda kommune må spara pengar, og han meinte det var direkte synd om ei ordning som har fungert bra i hundre år, skulle ryka på grunn av økonomiske realitetar.

– Vi har lagt grunnlaget for Odda-modellen som ein nasjonal standard. Det vil vera til gagn for både nynorsken og Odda-samfun-net i framtida. Odda kommunestyre kan tverrpolitisk gå saman med No-regs Mållag om å lyfta denne saka opp på rikspolitisk plan og få støtte

i Stortinget for ei språkpolitisk re-form som kan motverka målbyte mange stader i landet.

Han åtvara også mot å tru at det å gjera Odda til ein nynorskkommune kunne vera ei løysing. Det ville ha vore respektlaust mot det historiske kompromisset i 1914.

– Det vil vera misbruk av nynor-

sken si sterke stilling i Odda i dag å gjera det motsette av det bokmåls-fleirtalet gjorde då dei hadde fleirta-let. Å styrkja nynorsken med tvang vil skapa ein ny opprivande språk-strid som vil fungera destruktivt.

Tur Til Tyssedal Ungdomshal-len fungerte som eit ypparleg møte-

SatSar på Sterkt lag: Det går mot skiping av mållag på Bømlo. Eit interimstyre på sju lokale nynorsk-brukarar skal styra nett den ballen i mål.

– Eg er imponert over kor mange som kom på oppstartsmøtet. Heile 13 personar, og det er faktisk mykje. Eg har vore med på møte der berre to–tre menneske møtte. Dette lovar godt! Endå betre er det at me har fått eit interimstyre på sju personar på plass, seier Astrid Olsen, leiar i Hordaland Mållag.

Nyleg var det oppstartsmøte for Bømlo Mållag på kulturhuset i hor-dalandskommunen.

kan bli sTerke Bømlo er den største kommunen i Hordaland utan aktivt mållag. Det går ikkje an, meinte Hordaland Mållag og sette i haust i gang eit arbeid med å få mål-folket på Bømlo samla i eit lokallag.

– Sist gong det var eit aktivt mål-lag på Bømlo var i 2000, så me er glade for at me no er i gang att. Det er på tide. Det er heile 32 medlemer

L lagsNyTT

Godt seminar i Odda

Mange ville vere med på å skipa nytt mållag på Bømlo

Dette er det nye interimstyret for Bømlo Mållag: Dagfinn Kustrin-Iversen (f.v.), Inga Rasdal, Astrid Olsen, leiar i Hordaland Mållag, Tor Gjøsæter, Mariann Sag-vaag, Inger Lise Kippersund, Ingar Rolfsnes Fardal og Jostein Molde.

Grunnlag: – Vi har lagt grunnlaget for Odda-modellen som ein nasjonal standard. Det vil ve ra til gagn for både nynorsken og Odda-samfunnet i framtida, sa Terje Kollbotn frå talar-stolen i Ungdomshallen. Foto: Kjartan Helleve

No

rsk

Tid

eNd

5–2

014

11

lokale, og Odda mållag lukkast med tilskipinga på alle måtar. Det vart gode ordskifte om kommunesa-manslåing og skulemålsrøystingar, og Heidi Molstad Andresen fortalde om satsinga Hått Halling frå Buske-rud Mållag.

Laurdagskvelden vart det tur Tyssedal og Norsk Vasskraft- og In-

dustristadmuseum. Etter ei om-vising var det middag i den store turbinhallen. Sjølv om akustikken var ei utfordring, så fekk dei fleste med seg festtalen til Vidar Våde og musikken frå jentene i den lokale ungdomsgruppa Folkelokk.

kjarTaN [email protected]

Godt seminar i Odda Noregs MållagHaustseminar 2014Odda 27. - 28. september

frå Bømlo i Hordaland Mållag, og det utan eit lokallag. Kjem eit lokal-lag no på plass, kan dette fort bli eitt av dei aller sterkaste mållaga i heile Hordaland, seier ei offensiv Olsen.

MøTesT snarT igjen Ein av dei sju som sit i interimstyret for Bømlo Mållag, er Jostein Molde.

– Dette ser bra ut, seier han. – Med denne fine starten er eg

skikkeleg motivert for å vera med og få i gang eit nytt mållag her på Bømlo, fortel Molde.

Alt om knappe 14 dagar møtest medlemene i interimstyret for å leg-gja opp det vidare løpet mot skiping av Bømlo Mållag. Der vil også lei-aren i Hordaland Mållag vera med.

sTøTTar opp– Me skal støtta dei heile vegen, for-tel Olsen.

– Bømlo er ein stor nynorskkom-mune i fylket, og det er viktig for oss at det då er på plass eit mållag her. No i starten skal dei få all hjelp som trengst med rekruttering for at dei

skal kunna stå på eigne bein seinare, opplyser fylkesmållagsleiaren. Ho fortel at Noregs Mållag mellom anna gjev alle nye lag eit oppstartstilskot på 5000 kroner.

Under møtet vart det sett av tid til ordskifte og innspel kring ny-norskbruk frå dei frammøtte.

Dag Lothe var mellom dei som ytra seg. Han kom med tanken om at når Bømlo Mållag var godt setla, burde det opprettast ein målpris. Inger Lise Kippersund, leiar i gamle Bømlo Mållag, og

også tidlegare leiar for Hordaland Mållag i fire år, meinte ideen var god, og viste til at lokallaget då det sist var aktivt, hadde hatt ein slik pris.

Lothe meinte også at mållaget burde påverka dei lokale butikkane til å annonsera på nynorsk.

– Det kan vera lønsamt for butik-kane. Me vil lettare handla hos bu-tikkar som nyttar den målforma me sjølv brukar, sa han.

Nils-Tore seleBømlo-nytt

Mange ville vere med på å skipa nytt mållag på Bømlo

LlaNdeT ruNdT

nord-aurdal Mållag 50 årNord-Aurdal Mållag vart skipa 18. februar 1964, på initiativ frå Trygve Bjørgo, og 70 gjester samla seg tidlegare i haust til feiring. Mellom gjestene var Marit Aakre Tennø som særleg skrytte av at laget har greidd å verve så mange nye medlemer. I løpet av eit par år har laget dobla seg frå om lag femti til over hundre medlemer.

– Me er her for å feire eit lag som har stått 50 år med begge beina midt i målstriden. Her har bokmåls-vindar frå aust treft nynorskvindar frå vest. Og i midten har Nord-Aur-dal mållag stått. I 2012 hadde laget 55 medlemmer, i går hadde dei 103. Det er ein formidabel auke. Og det vitnar om eit aktivt lag som er syn-

leg og arbeider godt lokalt, sa Tennø til jubileumsgjestene i fylgje Avisa Valdres. Det var eit mangfaldig program på festen, med kåseri av Olav Nordheim, ein minikonsert av Blått gådn, allsong og premiering av vinnarane av kronikktevlinga som laget har skipa til i samarbeid med Avisa Valdres.

Laget skal også gi ut ei jubile-umsbok, no oppunder jul.

– Det blir ei historiebok for Nord-Aurdal mållag frå starten i 1964 og fram til i dag, sa forfattar Bjørn Kars-rud til avisa.

– Eg skal skrive litt om alle dei spennande personane som har vore med i laget, og alle dei ulike aktivitetane vi har hatt. Eg vil også sette målsaka og målstriden i sa-manheng med alt det andre som skjedde i denne perioden.

Jan Sørås, leiar i Trønderlaget, (f.v.) samla eit godt innleiarlag på haust-seminar i Orkdal fredag. Mellom andre Ola Borten Moe, direktør i SIVA og nestleiar i Senterpartiet og Morten Søberg, forfattar og målmann. Foto: Marit Aakre Tennø

allsidig målseminar i TrøndelagTrønderlaget inviterte i slutten av oktober til haustseminar på folkehøgskulen i Orkdal. Nynorsk som bruksspråk var hovudemne for haustseminaret. Skal nynorsk med sine kvalitetar vere med på å påverke den norske språkutviklinga, må språket brukast.

Trønderlaget samla eit godt

innleiarlag: Marit Aakre Tennø, leiar i Noregs Mållag, Morten Søberg, forfattar og målmann, Ola Borten Moe, direktør i SIVA og nestleiar i Senterpartiet, Kato Nykvist, politisk redaktør i Nationen og Tove Rogstad, eigar av Røv Mølle, kom alle for å snakke om nynorsk som bruksspråk sett ifrå deira ståstad. Forfattar Ingrid Storholmen reflekterte over kvifor mange av trønderforfattarane trivst best med å skrive nynorsk.

Grunnlag: – Vi har lagt grunnlaget for Odda-modellen som ein nasjonal standard. Det vil ve ra til gagn for både nynorsken og Odda-samfunnet i framtida, sa Terje Kollbotn frå talar-stolen i Ungdomshallen. Foto: Kjartan Helleve

12

No

rsk

Tid

eNd

5–2

014

På eit seminar i Drammen peikte pro-fessor Hyltenstam på at det tek tid å lære seg eit nytt språk, sjølv for ungar, og det krev tid og innsats å utvikle morsmålet sitt. Men det er viktig.

– Å vere tospråkleg er ein ressurs, også for samfunnet, sa han.

KritisKe spørsmål Auditoriet på Høgskulen i Buskerud i Dram-men var fullt av lærarstudentar og faglege tungvektarar. Noregs Lær-armållag, Drammen og Eiker Mållag og Buskerud Mållag hadde gått sa-man om eit seminar om språkopp-læring for innvandrarar. I eit forsøk på å få innvandrarane sjølve i tale, hadde ein representant for innvan-drarrådet i Buskerud blitt invitert.

– Eg har aldri hatt bruk for ny-norsk, sa Nasim Rizvi, styremedlem i innvandrarrådet.

– Å tvinge innvandrarelevar til å ha sidemålsopplæring kan saman-linkast med tortur. Dei har for mange språk å halde styr på, og treng ikkje meir enn eitt norskfag, sa Rizvi og gjorde ei grov feilvurdering av både seminar og publikum i salen.

For den faglege kompetansen heldt seg nokolunde i ro. I staden vart utsegnene møtte med fleire kri-tiske spørsmål frå lærarstudentane.

– Men er det ikkje råd å søkje om fritak?

– Men kva med dei som går på skule i ein nynorskkommune?

– Men dette er vel ikkje eit spørs-mål om praktisk nytte, det er vel eit språkpolitisk spørsmål?

Rizvi svara så godt ho kunne, men få i salen var interesserte i å gjere dette til eit seminar om sidemålsopp-læring. Som representant for tilski-parane takka likevel Gunnar Ottne henne for å ha kome, og understreka at dette var nyttige innspel.

samisKe analfabetar Men det var altså morsmålsundervis-ning som var temaet. Professor i språkvitskap, Trond Trosterud frå Universitetet i Tromsø, gav ein in-teressant gjennomgang av korleis ein har drive med språkopplæring for samisktalande elevar.

Motstanden mot samisk var stor utover 1900-talet. Dette hang delvis saman med at for mykje samvær over grensene i nord ik-kje var sett på som eit gode, særleg ikkje med Finland. Dette råka det samiske språket. På 1960-talet letta denne motstanden, og ein fekk forsøk med samiskopplæring i skulen. Den store endringa kom

etter Alta-aksjonane rundt 1980. Det samiske medvitet vart styrkt, samisk språkforvaltningsområde vart oppretta og språkopplæringa vart skikkeleg.

– Resultatet av denne språk-politikken ser ein i dag. Om me på universitetet skal tilsetje nokon som kan samisk, så er det ein heil generasjon me ikkje kan tilsetje, med mindre dei har lært seg sa-misk i vaksen alder. Dei tilhøyrer generasjonane som gjekk på skule på 60- og 70-talet. Dei yngre søkja-rane som har gått i ein samisk bar-nehage og i samiskvenleg skule, kan språket godt nok til at me kan ha nytte av dei.

Trosterud ser også eit anna døme på denne manglande opp-læringa i det samiskspråklege tv-programmet Ođđasat.

– Ođđasat blir dubba til samisk. Tekstinga til norsk er for at norsk-språklege skal kunne følgje med. Men tilsvarande teksting til samisk finst ikkje, det er dubbinga som blir teksta til norsk. Dei samisk-språklege har ikkje problem med å høyre samisk, problemet er at dei ikkje får lese det, anten fordi NRK går ut i frå at dei ikkje kan lese, el-ler fordi NRK sjølv ikkje kan skrive, sa Trosterud.

Trosterud drog så parallellar til anna morsmålsundervisning. Han trekte fram Mønsterplanen frå 1987, der det var ei forståing for at folk kunne bli tospråklege. Mors-målsundervisning skulle hjelpe elevane til å bli stø både i norsk og morsmålet sitt. Dette regimet heldt seg i ti år, for i Reform -97 vart dette endra. No skulle ein berre gje morsmålsundervisning om det var naudsynt, altså som ei overgangs-ordning. Trosterud var skeptisk til denne nedprioriteringa.

– No er situasjonen i det sa-miske forvaltningsområdet unik, og det kan sjølvsagt ikkje bli

oppretta tilsvarande polske for-valtningsområde. Men det er råd å tenkje som i Mønsterplan 1987, at det er ein styrke å vere tospråk-leg. Dette bør vere ein verdi for samfunnet. Men slik morsmålsun-dervisninga fungerer i dag, som hjelpemiddel til å lære seg norsk, så trur eg me går glipp av denne verdien.

språKopplæring teK tid Kenneth Hyltenstam er professor i «tvåspråklighet» ved Universitetet i Stockholm og gav ei god innføring i kva utfordringar tospråklege elevar har. Han skilde mellom det å ha ein base og det å byggje ut eit språk. Det er lett for ungar å lære seg eit nytt språk, men berre til eit visst punkt. For å lære seg språket skikkeleg, må ein byggje det ut med ordtilfang, setningsstruk-turar og lære seg ulike sjangrar.

– Det er ikkje vanskeleg for ungar å lære seg eit nytt språk, i alle fall opp til dei er om lag 12 år gamle. Men det

er noko anna å få til ei skikkeleg ut-bygging. Jo seinare ungane lærer seg eit nytt språk, dess lengre tid tek det å utvikle denne kunnskapen. Difor brukar innvandrarar lengre tid på å lære seg t.d. svensk eller norsk. Utan denne forståinga av kor lang tid ei slik utbygging tek, er det fort å feilvurdere elevane. Det er fort å tenkje at dei heng etter, og at det er ein grunn til det. Dei kan bli sedde på som svakare, krava blir lægre og somme kan få diagnosen dyslektikarar. Men det tek tid å lære seg eit nytt språk, og det må skulen ta innover seg.

Hyltenstam refererte også til ei undersøking som synte at det ikkje berre var ei overrapportering av dysleksi i denne elevgruppa, men også ei underrapportering. Lære-vanskar vart ikkje oppdaga av di skulen rekna med at elevar hang «naturleg» etter.

I fylgje Hyltenstam er løysinga meir og betre morsmålsundervis-ning gjennom heile skulegangen.

LmorsmålsopplæriNg

– Morsmålsopplæring må ikkje berre vere ei støtte for å lære seg majoritetsspråket. Men det krev at skulen er medviten ansvaret sitt, understrekar professor Kenneth Hylten-stam.

– Tospråklege elevar er ein ressurs

TAKHØGD: Nasim Rizvi kasta ut nokre brannfaklar, men Gunnar Otne takka og synte at takhøgda er høg på mållagsseminar i Drammen. Foto: Kjartan Helleve

“ – Å vere tospråkleg er ein ressurs, også for samfunnet.

Professor Kenneth Hyltenstam

No

rsk

Tid

eNd

5–2

014

13

Utbygginga må ikkje stoppe opp. Han synte til ei amerikansk undersøking om den faglege utviklinga hjå elevar som hadde fått morsmålsundervis-ning. Dei som hadde fått morsmålsun-dervisning gjennom heile skulegan-gen, og då berre éin time i veka, var dei som gjorde det best. Dei låg også over snittet av alle elevane. Hjå dei elevane som berre hatt fått slik undervisning i byrjinga av skulegangen, stoppa den faglege utviklinga opp tidlegare.

– Det betyr også at svenskunder-visninga må gå føre seg i alle fag. For elevar som skal lære seg svensk, så tyder ordet volum ein ting i musikkti-mane og noko anna i fysikktimane.

Han understreka at basiskunnska-pen om korleis det er å vere tospråk-leg, må styrkjast i skulen.

– Morsmålsopplæring må ikkje berre vere ei støtte for å lære seg ma-joritetsspråket. Dette krev at skulen er medviten ansvaret sitt. Det tek tid å lære seg eit nytt språk, sjølv for ungar, og det krev tid og innsats å utvikle

morsmålet sitt. Men det er viktig. Å vere tospråkleg er ein ressurs, også for samfunnet, sa Hyltenstam.

samarbeid med sKulen Gunnar Ottne fortalde i ein pause at dei hadde snakka med høgskulen før dei invi-terte innleiarar.

– Å ha eit slikt topplag av forska-rar på seminar utan at det er nokon i salen, ville ha vore pinleg. Så utan samarbeidet med skulen, så hadde det ikkje blitt noko av seminaret. Særleg bra er det at det er lærarstudentane som er her. Men det er forstemmande at det ikkje er nokre skulebyråkratar eller politikarar her. Det var dei som hadde hatt godt av å høyre dette, sa Ottne.

Noko politisk kom likevel ut av seminaret. Ottne vart invitert til å kome til Buskerud innvandrarråd for å snakke om sidemålsopplæring for innvandrarar.


Bokmålet dominerer: I prinsippet skal kvar einaste vaksenopplæring kunna tilby opplæring i bokmål eller ny-norsk. I røynda er det ikkje slik. Bokmålet dominerer stort.

Vaksne innvandrarar som har fått fast opphald i Noreg, pliktar å fylgja norsk-opplæring (gjennom såkalla introduksjonsprogram). Attåt desse er det mange arbeidsinnvandrarar i kom-munane, ikkje minst frå aust-europeiske land, og mange av desse arbeidsinnvandrarane ynskjer norskopplæring el-ler får slik opplæring. I 2013 hadde 13.681 obligatorisk norskopplæring (introduk-sjonsprogram). Totalt fekk over 43 000 vaksne innvan-drarar norskopplæring.

lite nynorsK Ei spørje-gransking frå Noregs Mållag til 129 kommunar (dei aller fleste nynorskkommunar) viser at berre 23 kommunar gjev nynorskopplæring. Norskopplæringa for vaksne innvandrarar vert for det meste organisert gjennom vaksenopplæringa i kommu-nane. Lova om vaksenopplæ-ring har ikkje formuleringar om rettar og plikter når det gjeld språk, heller ikkje for språket i læremidla. I prinsippet skal kvar einaste vaksenopplæring kunne tilby opplæring i bokmål el-ler nynorsk. I røynda er det ikkje slik.

– Kommunane kan, men må ikkje, vedta kva mål vaksne innvandrarar skal læra i norskopplæringa, seier Ingar Arnøy, skulemålsskri-var i Noregs Mållag.

tilfang manglar – Svært fåe kommunar har gjort noko vedtak om saka i det heile. Det mest brukte ar-gumentet for å gje norskopp-læring på bokmål, er mange-len på tilfang i/på nynorsk. Det gjeld så vel tekstbøker, ordbøker, lydbøker, digitale læremiddel osb.

– Stemmer det?– Her er det trong for

mykje folkeopplysning and-synes kommunane: Det til-fanget som finst på nynorsk i dag, er meir enn godt nok til å gje ei fullgod norskopplæ-ring for vaksne innvandrarar. Somme kommunar har jam-vel gjort dette svært vellukka i over ti år! Oversyn over til-fang på nynorsk finst hjå Ny-norsksenteret. Like eins lagar VOX (nasjonalt fagorgan for kompetansepolitikk) jamt nye læreverk på nynorsk. Det er òg VOX som har ansvar for norskopplæringa for vaksne innvandrarar, og dei har ansvar for å etterutdanna lærarar.

må påverKa – Kva er så grunnen til den manglande nynorskopplæringa?

–Eit sentralt problem er haldningar til og dugleik i nynorsk hjå dei tilsette i vaksenopplæringa. Fordi norskopplæring for vaksne innvandrarar er opplæring i talt bokmål eller talt nynorsk, er det mange som kvir seg for å gje slik opplæring i ny-norsk. Innvandrarane skal ikkje læra å snakka dialekt. Alle i Noreg kan snakka nor-mert bokmål, men slett ikkje alle kan snakka normert ny-norsk – det gjeld også mange lærarar.

– Kva kan lokallag gjera med dette?

– Det viktigaste er å vurdera korleis laget kan påverka kommunestyret til å gå inn for at opplæringa skal vera på nynorsk. Men før ein kjem dit, er det lurt å skaffa seg informasjon om stoda. Kor mange vaksne innvandrarar i kommunen får norskopplæring? Kor mange får norskopplæring på nynorsk? Kva kompetanse og haldningar har dei tilsette som underviser vaksne inn-vandrarar? Når laget veit litt, er det råd å be om eit møte med kommuneleiinga, både den politiske og administra-sjonen. Det er ofte ein god start.

erik [email protected]

– Tospråklege elevar er ein ressurs

Vaksne innvandrarar får bokmålsopplæring

Foto

: Enh

et fo

r vok

seno

pplæ

ring

i Tro

ndhe

im k

omm

une

14

No

rsk

Tid

eNd

5–2

014

Det byrja med nokre frustrerande møte som tillitsvald lærar. I møta verka det ikkje som om Malkenes og skuleleiinga snakka om det same problemet. Det verka ikkje som om han og skuleleiinga ein gong snakka med det same språket.

– Bestilling, leveranse og resultat. Dette er ikkje ord som bør høyra heime i skulekvardagen. Det høyrer heime i ein i pizzarestaurant. Men det er vanskeleg å koma seg rundt. Då eg problematiserte bruken av slike omgrep i møta med skulelei-inga, så verka dei ikkje som om dei skjøna kva eg snakka om. Etterkvart skjøna eg at dette ikkje var eit pro-blem som berre gjaldt skulen vår. Eg forstod at dette var eit problem i heile osloskulen.

Fokus på nytteverdiDet Malkenes snakkar om, er ein instrumentalisert skule. Ein skule-kvardag der den viktigaste oppgåva er å satsa på dei faga som har ein tenkt nytteverdi, og bruka mindre tid på det som ikkje er fullt så nyttig. Ein skulekvardag der elevar, læra-rar, rektorar og sjølve skulen skal vurderast og rangerast. Ein skule-kvardag der elevar sjølve skal kunna velja kva skule dei skal gå på. Vel og bra, men Malkenes meiner at denne utviklinga har ei bakside.

– Det står mykje flott om «det heile mennesket» i læreplanane. Problemet kjem når det skal om-setjast til praksis. Det blir ein mot-setnad. På den eine sida skal eleven målast og ein skal nå resultat. På den andre sida skal eleven bli eit kritisk tenkjande og sjølvstendig menneske. I grunnen skulle det ha vore plass til båe delar. Men no er det eit slikt veldig press på den resultatstyrte delen, at det ikkje er

tid til å driva på med «heile men-nesket» lenger. Det er ikkje tid eller rom.

– Korleis kjem dette til uttrykk?– Du ser ikkje symptoma fyrst og

fremst hjå elevane, men hjå læra-rane. Éin av tre lærarar har forlate yrket sitt sidan 2006. Halvparten av dei nyutdanna lærarane sluttar etter seks månader i arbeid. Dette seier noko om arbeidsvilkåra for dei som ynskjer å driva med heile men-nesket. For det er dei som sluttar. Men dette er også typisk, at mange no snakkar om at det er læraren som er problemet, utan at ein sam-stundes er villig til å diskutera kor-leis skulen er organisert. Målstyring i skulen er udiskutabelt.

Går ut over elevane - Kva med elevane?

– Noko som går att, er spørsmå-let om kva nytteverdi eit fag eller eit emne har. Det er eit problem at elevar som ikkje er myndige, skal vera kundar som går rundt i skulen og vurderer kor vidt dei skal kjøpa noko, om dei skal ta eit fag, alt ut i frå ei tenkt framtid. Eleven blir som ein kunde som vel vekk sider av produktet, altså skulen, som dei ikkje vil ha. Dette kjem av at eleven har lært at alt skal gagna han. Det skal vera nyttig.

– Men er det ikkje bra med auka læringstrykk?

– Der ser du, no brukar du også slike ord. Det høyrest jo ut som ein bra ting, ein er trass alt på skulen for å læra noko. Og det er bra å gje elevane utfordringar. Problemet er at det kan slå attende på hald-ningane til skulen. Det er ikkje slik at dette kjem av at elevane har ein evig tørst etter kunnskap. Det blir vel så mykje eit press om å gjera det bra, og skulen tener på at elevane gjer det bra. Då kan skulen finna på at er det bra om fjerde klasse får litt ekstra utfordrande engelskundervisning, for då kan det vera at dei gjer det bra på dei nasjonale prøvane i femte klasse. Samstundes har halve klassa mist interessa for faget, av di dei tykkjer det er vanskeleg og slitsamt.

liten plass til sidemål – Dette med at elevane ikkje tykkjer noko er nyttig, kjenner ein att frå lesarinnlegg om sidemålsundervis-ning.

– Om ein snevrar inn skulen til noko som handlar om økonomi og jobb i framtida, så fell mykje ut av skulen. Det er ikkje relevant. Då kjem ein til spørsmål om sidemålet sin plass i skulen. Det handlar om status. No er det dei grunnleggjande dugleikane som veg tyngst. Dette er det OECD og PISA-undersøkingane meiner er dei avgjerande faga for framtida. Det skal vera lesing, skri-ving og rekning, noko elevane får bruk for som framtidige arbeidsta-karar. Dette er i ferd med å bli sku-len sitt oppdrag. I eit slik perspektiv er sidemålsopplæring heilt uinter-essant. Alt som har med kulturarv og tradisjonar, og vidareføring av desse, er heilt uinteressant. Eg er sjølv norsklektor, og det er ikkje my-kje tid til emne som ikkje er spesifikt

LsimoN malkeNesLektor og forfattar

Aktuell med boka Bak fasaden i Osloskulen

LiNTervjueT

Eit varselDet er noko som skurrar i osloskulen. Stadige målingar, fokus på prestasjonar og resultat. Lektor Simon Malkenes har skrive ei bok om ein skule som går i feil retning.

No

rsk

Tid

eNd

5–2

014

15

eksamensretta, emne som ikkje kan bli målte.

– Er du pessimist med tanke på framtida?

– Det er eg ikkje. Det er eit enga-sjement mellom lærarane, streiken i sommar var eit teikn på det. Det finst altså motkrefter til denne ut-viklinga, men dei er vanskelege å få auge på i det offentlege ordskiftet på nasjonalt nivå. Det er vanskeleg å få leiande politikarar til å snakka om dette. Skulebyråden i Oslo meinte at dette berre var desperasjon og frus-trasjon, og Kunnskapsministeren gleid berre unna då han fekk spørs-mål om dette i Stortinget.

– Du gjer i det minste eit forsøk med denne boka?

– Ein viktig ting er å kunna iden-tifisera det ein er opp i mot, og syna at det er eit alternativ. Men oslosku-len er fyrtårnet som Høgre heile tida peikar på. Om ein ynskjer å sjå kor-leis skulane også i resten av landet kjem til å bli organiserte i framtida, sjå til Oslo Og vil ein sjå lenger inn i framtida, kan ein sjå til Sverige. Dei gjorde det same ti år tidlegare. No er den svenske skulen i kaos.

– Har du noko positivt å seia om den pågåande skulereforma i det heile?

– Ja. Det er bra at er det er ei in-teresse for skulen. Det er bra at det blir stilt spørsmål. Det er berre svara me er usamde om.


“ – Bestilling, leveranse og resultat er ikkje ord som bør høyra heime i skulekvar-dagen. Det høyrer heime i ein i pizza-restaurant.

Simon Malkenes

Læreplanen: – Det står mykje flott om «det heile mennesket» i lære-planane. Problemet kjem når det skal omsetjast til praksis, seier Malkenes. Foto: Kjartan Helleve

16

No

rsk

Tid

eNd

5–2

014

handlenett.noNynorske gåver

Bøker og musikkTurutstyr med Aasen-ordtak

Designletters, Arne Jacobsenog mykje, mykje meir

Gode førjulstilbod på handlenett.no

Nettbutikken til Ivar Aasen-tunet og Olav H. Hauge-senteret

Over 4000 fekk med seg Falturiltu i år, og festivalsjefen trur dei er på rett veg mot å nå målet om å bli ein nasjonal festival for nynorsk barne-litteratur.

Blant tilskipingane som trekte mest folk i år, var Falturiltufest med blant anna stjerneskotet Tønes. Populære var også Lene Kaaberbøl, høgskulen sin musikal «Skam-marens dotter», Finn-Erix og Linda Eide på utestaden Arena, samt Stord kulturskule sin eigenproduserte «Måneskinnssoldaten».

– Det var jamt over godt be-søk på dei fleste av dei rundt 50 tilskipingane, og mykje skryt til festivalutstillingane, blant anna Fitjar vidaregåande skule si utstil-ling i Stord kulturhus, seier Roald Kaldestad.

– Ting byrjar å setje seg. Festiva-len er godt kjend hjå dei som bur her, og me må ikkje lenger dra folk inn på tilskipingane. Me merkar også at det er fleire tilreisande. Dei kjem særleg til dei faglege seminara, fortel ein sliten festivalsjef.

Han peikar på at nøkkelen er å få til ei blanding mellom faglege seminar og meir publikumsvenlege tilskipingar.

– Det er ein balansegang. Me ynskjer å gjere dette til ein viktig festival som er interessant for heile landet, me vil nå lenger ut enn re-gionen. Samstundes er dette ein barne- og ungdomsfestival. Då må me ha programpostar som små-barnsfamiliane har lyst til å gå på.

Ballturiltu, fotballtrening og høgtle-sing, er gode døme på dette.

Kaldestad skryt også godt av dei to andre som han deler program-arbeidet med.

– Hege Myklebust og Jane Jünger er perfekte å lage festival saman med. I tillegg til å ha gode idear og mykje arbeidskraft, så representerer dei kvar sin institusjon: Høgskulen Stord/Haugesund og Sunnhordland Museum. Dette gjer at samarbeidet med desse institusjonane blir veldig enkelt. Dessutan er det ein styrke at Svein Olav Langåker har engasjert seg. Han er det du kan kalle ein res-surs.

– Korleis greier de å få så mykje bra forfattarar til Stord?

– For det fyrste ved å lage ein knakande god festival som alle har lyst å kome til. Men vel så viktig er samarbeidet med Skudeneshavn Internasjonale Litteratur- og Kultur-festival (SILK) og med bLEST i Tys-vær. Me ligg akkurat så langt i frå kvarandre at me ikkje tevlar om det same publikummet, men nært nok at forfattarar kan stikke innom alle tre festivalane. Det gjer det mog-leg for oss å ha Lene Kaaberbøl på programmet.

– Korleis skal de gjere det endå betre neste år?

– Me har mange idear, samstun-des som eg trur me har funne ei form som fungerer. Me skal berre gjere det endå betre.


Fullt hus på Falturiltu

Konferanse i BergenBergen Mållag inviterer alle interes-serte til konferanse i vestlands- hovudstaden 25.-26. april 2015. Med seg på laget har dei fått Høg-skolen i Bergen, og leiar i Bergen

Mållag, Nils Mæhle, lovar diskusjon om aktuelle tema som samanslå-ingar i universitets- og høgskule-sektoren, kommunereforma og utviklinga i norskfaget.

Fotball og litteratur: Ragnfrid Trohaug les høgt for dei frammøtte fotballspe-larane på Ballturiltu. Foto: Kjartan Helleve

No

rsk

Tid

eNd

5–2

014

17

SUNNHORDALAND MUSEUM: Det er krise i baren, og eg må ordna opp. Stord Mållag har tid-legare fått innspel om at det bør seljast vin på litteraturkveldane deira, men det er dei alkoholfrie varene som går unna. Snart er flaskene med mineralvatn, eplemost og julebrus vekke. Nokon må kjøpa meir, og det blir meg. Eg får låna ein bil og susar av garde til næraste butikk. Då eg kjem attende, er tilskipinga [email protected] i gang.

Stord Mållag har vore med på å skipa til Falturiltu heilt frå starten, og ei av oppgåvene la-get har teke på seg, er å laga ein vaksenkveld. Falturiltu er ein ny-norsk barnebokfestival, men alle bør få sitt. Høgskulen skipar til fagleg seminar, det er høgtlesing for skulelevar og fotballspelarar, men også dei vaksne skal ha eit tilbod.

Denne vaksenkvelden er det debutant Eli Fossdal Vaage som skal lesa, saman med den meir kjende onkelen, Lars Amund og Hanne Bramness.

Mange, Men Få Me er på Sunnhordland Museum, og den vesle salen blir raskt fylt opp av, ja, vaksne folk. Dei fyrste kjem lenge før det opnar, men Hege Myklebust er klar. I tre år var ho leiar for Noregs Mållag, no er ho leiar i Stord Mållag. Det er eit stort lokallag med nesten 300 medlemer. Men knapt ti er det Myklebust vil kalla aktive. Det er dei som sit i styret, i tillegg til dei som styrer med Stordamål, eit blad laget gjev ut kvar haust.

– Problemet er å fleire til å bli aktive, seier Myklebust.

– Dette gjeld jo ikkje berre oss, det trur eg gjeld mange frivillige lag og organisasjonar. Dei aller fleste meiner at kvardagen er full

av andre ting, og det kjenner eg jo på sjølv, når eg må springa på møte mellom middag, ungane sine lekser og trening. Men eg er jo van med det.

Denne kvelden er ho åleine. Det har vore litt fråfall i styret, og nokre er opptekne med andre til-skipingar på festivalen. Eg jogga om kapp med henne i butikken ein time tidlegare, der ho skulle kjøpa brus og peanøtter. Me var ikkje komne meir enn femti me-ter i frå butikken, før me måtte snu.

– Pokker, eg gløymde veksle-pengar. Det var jo difor me reiste hit, sidan dei har bank i butikk.

Tidlegare på dagen har også ei som tidlegare var leiar i la-get, sett opp stolar og bord. Ho ringde til Myklebust for nokre dagar sidan og spurde om det var noko ho kunne hjelpa til med. På museet får ho god hjelp av Jane Jünger, konservator ved Va

ksen

Bo

KkV

eld

– Det kostar hundre kroner å koma inn, eller femti kroner om du er medlem i Stord Mållag, seier Hege Myklebust til dei fyrste som kjem.Bli med på lokallagsmøte.

Llokallag

Hanne Bramness les dikt både på nynorsk og «sitt eige mål» på Stord Mållag si tilskiping under Falturiltu festivalen på Stord.w

No

rsk

Tid

eNd

5–2

014

18

museet og medlem av programkomi-teen til Falturiltu.

LoKaL sjøLvstyring Men når dei fyrste gjestene kjem, er det litt skralt med hender og det blir litt springing frå og til. Myklebust tek i mot betaling og eg blir altså plassert i baren. Ho forsikrar meg om at skjenkjeløyvet ligg ute i bilen hennar.

– Det kostar hundre kroner å koma inn, seier ho til dei som kjem inn døra.

– Eller femti kroner om du er medlem i Stord Mållag, eller vil bli det.

Det er i alle fall éi som melder seg inn på denne måten. Myklebust kjem litt i tvil når nokon syner fram medlemskor-tet sitt frå Sveio Mållag, men landar på å sleppa dei inn med mållagsrabatt.

– Me er ein nasjonal organisasjon, men her i lokallaget tenkjer me nesten berre lokalt og på kva me kan gjera her på vår eigen holme, og held oss til det.

Då eg var leiar, reiste eg mykje rundt og vitja lokallag. Det har eg knapt tenkt på, no etter at eg har vorte lokallagsaktivist. Me prøver å vera med på det som kjem av kampanjar frå sentralt hald, men det er ikkje slik at me sit og ventar på at det skal koma noko derifrå. Og eg trur det er ein styrke. Me er sjølvgåande og er ikkje avhengige av å få vitjing for å halda årsmøte.

HandarBeidstevLing Når eg kjem attende med påfyll til baren, er debutant Eli Fossdal Vaage i gang med å lesa dikt. Det er ei stille og konsentrert forsamling, nærare femti gjester sit rundt borda. Einar Økland sit ved eitt bord, Arnt Bir-kedal ved eit anna. Nokre barneborn er dei einaste som lagar litt lyd. Dei har fått kvar si flaske julebrus, og no prøver dei å eta peanøttene som er sette fram på bor-det, så stille som dei klarar. For dei andre er det lyrikken som fell mest i smak.

Då Fossdal Vaage takkar for seg, blir det ein pause i det litterære program-met. Det blir plass til premieutdeling. Laget har invitert til ei handarbeidstev-ling, der oppgåva var å laga noko som både inneheldt fargane til festivalen og som tok opp i seg temaet «fantasi og fanteri». Åshild Bjelland Kalleklev endar opp som vinnar og får gåvekort på garn og debutboka til Eli Fossdal Vaage som premie.

BLad gjev innteKter Denne pausen bryt opp kvelden litt, det blir meir enn eit møte. Nokre tek seg ein tur i baren. Bar-neborna og bestemor finn det som ein høveleg tidspunkt til å snika seg ut.

– Denne kvelden er den eine av to store arbeidsoppgåver i året for lokal-laget vårt, fortel Myklebust.

– Den andre er bladet Stordamål. Det handlar ikkje berre om språk og dialekt, det er også om Stord i eldre og nyare

Las dikt: Eli Fossdal Vaage

Debutant, aktuell med diktsamilinga Hekla myter, Cappelen Damm

“ – Me er ein nasjonal organisa-sjon, men her i lokallaget tenkjer me nesten berre lokalt og på kva me kan gjera her på vår eigen holme, og held oss til det.

Hege Myklebust

Hege Myklebust ordnar med vatn til Hanne Bramness før

ho skulle lese opp.

Hanne Bramness sel og signerer eigne bøker.

Hege Myklebust vurderer presist kor

mykje drikkevarar ho skal kjøpe inn.

(i midten:) Kirsti Aks-nes slit ørlite med å

slå saman borda.

(Lengst til høgre:) Kirsti Aksnes og Jane

Jünger ryddar inn glasa.

No

rsk

Tid

eNd

5–2

014

19

er også ei tevling om den beste nynor-ske lysinga, og verksemder som har fått denne prisen, er litt stolte av det, og seier at dei må halda fram med nynorsk no når mållaget har lagt merke til arbeidet deira.

– Så har me også gjort ein framstøyt for at innvandrarane skal få opplæring på nynorsk. Det er jo litt rart om det ikkje skal vera mogleg i den største nynorsk-byen i landet. Me har vunne fyrste del av den kampen, då komiteen for oppvekst og opplæring no har gått inn for nynorsk, men det må truleg også innom kommu-nestyret fyrst, seier Myklebust og stablar dei siste stolane opp langs veggen.

Bos blir kasta, lys skrudd av og dører låste. Hege Myklebust ber dei oversky-tande drikkevarene til bilen sin, mellom anna alt det eg kasta meg rundt for å kjøpa. Det synte seg at hennar vurdering var akkurat høveleg.

kjarTaN Helleve (TeksT og foTo)[email protected]

tid, og små historier. Det er eit slikt blad ein les oppunder jol, og me byrjar også å selja det no midt i november. Det har eit opplag på 2000, og me har alliert oss med sjuandeklassingar som går rundt og sel bladet på dørene til folk. Me sel godt med lysingar, så bladet gjev oss gode inntek-ter. Det er desse inntektene som gjev oss høve til å skipa til denne kvelden.

Meir LyriKK Så er det Hanne Bram-ness sin tur til å lesa. Ho skriv vanlegvis bøkene sine på bokmål, men har no kome med ei samling nynorske dikt, Vintersong. Etter nokre utdrag derifrå plukkar ho opp ei av dei tidlegare bø-kene sine for å lesa noko «på hennar eige mål.» Deretter kjem Lars Amund Vaage. Då han skal til å lesa to dikt om vakre konsertopplevingar, mistar han nesten tråden og tek seg sjølv i å leggja ut for mykje om inspirasjonskjeldene. Han kunne ha snakka om desse pianis-

tane «heile kvelden», seier han. Men det er dikt han er komen for å lesa, og det er dikt folk er komne for å høyra.

Så er programmet over. Myklebust tek mikrofonen og oppmodar alle om å like Facebook-sida til laget for å få med seg tilskipingar i framtida.

– Tusen takk for oppmøtet, og vel heim!

ryddetid Styremedlem Kirsti Aksnes bannar. Det er ikkje så lett å slå saman borda som ho trudde. Medan Aksnes slit med sitt, fortel Myklebust vidare om ar-beidet til laget.

– Eg trur kveldar som denne er vik-tige. Det gjev medlemene og andre lit-teraturinteresserte ein stad å møtast, og ei kjensle av at medlemskap i laget gjev dei noko tilbake. Men me har også ein kampanje mot næringslivet, der me les lysingar, gjev ros til nynorskbrukarane, og sender ei oppmoding til dei andre. Det

Las dikt: Lars Amund Vaage

Las dikt: Hanne Bramness

Dei tre forfattarane må dokumenterast til Stord Mållag si Facebook-side.

Eit av påmelde bidraga til handarbeidstevlinga var nokre sitjeunderlag.

20

No

rsk

Tid

eNd

5–2

014

Eli Bjørhusdal disputerte 12. septem-ber i år med avhandlinga «Mellom nøytralitet og språksikring. Norsk offentleg språkpolitikk 1885–2005». Undervegs i forskingsarbeidet en-dra temaet seg.

– I utgangspunktet var prosjektet planlagt som ei undersøking av kva for offentlege strategiar som har funnest om språkskifte frå nynorsk til bokmål mellom elevar, fortel Eli Bjørhusdal.

– Meininga var at eg skulle un-dersøkje språkpolitiske strategiar for å hindre eit slikt skifte, men så oppdaga eg, etter å ha prøvd, at det ikkje fanst nokon strategiar rundt det språksosiologiske fenomenet språkskifte. Eg kunne ikkje skrive om ein mangel.

Då måtte Eli Bjørhusdal spørje seg: kvifor ikkje? Og vegen vart kort inn i spørsmål om kva som kjenne-teiknar norsk språkpolitikk.

– Grunnen er at språkskifte har vorte jobba så lite med. Hovudfun-net mitt er at norsk språkpolitikk har vore ein språkpolitikk for nøy-tralitet. Det har vore symmetrisk distribusjon av midlar til begge språkgrupper så lenge ein har drive politikk for begge språka. Eg fann at det sjeldan har blitt sett inn politikk eller ressursar for det eine språket og ikkje for det andre. Eit språkpoli-tisk tiltak vert sjeldan argumentert for fordi eit språk har ein verdi i seg sjølv. Argumentasjonen er rettferd og demokrati.

Nøytralitet Det er denne nøy-traliteten som gjer at mangelen på tiltak vart veldig synleg, meiner Bjørhusdal.

– Den norske nøytraliteten trer særleg godt fram når ein spør om tiltak for språkskifte, fordi tiltak handlar om å halde elevane frå å velje det eine språket. Tiltak mot språkskifte vil vere tiltak som får elevane til å velje nynorsk framfor bokmål.

Bjørhusdal meiner det har vore vanskeleg å argumentere sentralt for den typen tiltak som må til for å hindre språkskifte, medan det ikkje

har vore vanskeleg i forvaltinga av norsk versus samisk.

– Det har vore mykje lettare for norske styresmakter å argumentere substansielt for meir samisk, men veldig problematisk å seie det same om nynorsk.

Eli Bjørhusdal karakteriserer i avhandlinga språkpolitikken heilt fram til 1980 som språkleg nøytra-litetspolitikk. Rettar for mindretals-språkgruppa er i perioden ikkje grunngjevne i interessa gruppa har i å tryggje språket sitt, men i at ny-norsk og bokmål skal ha like vilkår i tevlinga.

lik tevliNg – Kvifor var denne po-litikken rett for 100 år sidan?

– Eg kan ikkje seie noko om nøytraliteten er gale eller rett. Men makttilhøva var heilt annleis då. Noreg hadde ikkje eit dominerande majoritetsskriftspråk og ein mykje meir open språksituasjon. Lands-målet/nynorsken fekk fleire og fleire brukarar fram mot 30-talet, og Noreg var i mykje større grad i ein avkolonialiseringsprosess. Situasjonen endra seg på 30-talet, av mange grunnar, ikkje minst ur-banisering og industrialisering. Då slutta bruksframgangen. Før det såg det ut som det var godt nok å sleppe nynorsken til.

– Me er no i ein heilt annan situa-sjon der nynorsken er utsett. Språk styrkjer seg i kraft av si eiga kjøt-

vekt. Det norske eksempelet syner at det ikkje er nok med like vilkår. Men det hadde nok sett verre ut om me ikkje hadde hatt like vilkår, seier Bjørhusdal.

På spørsmål om det finst andre land som har politikk som liknar nøytralitetspolitikken vår, svarar Bjørhusdal at det ikkje er tema for avhandlinga.

– Men politisk–filosofisk vil veldig mange teoretikarar som har arbeidd med normative språk-spørsmål om språkpolitikk, spørje seg korleis han skal vere for å vere rettferdig og god. Det særskilde med språkpolitikken er at han aldri vil kunne vere nøytral. Staten kan aldri trekkje seg attende og ikkje ta stilling, slik han kan på andre felt. Staten kan ikkje vere nøytral, han

må alltid velje språk. Ein stat skriv heile tida. Utan reguleringar ville det vorte på majoritetsspråket. Dei liberale språkvitarane har stilt seg spørsmålet kva gjer me med det? Og svaret deira har vore at det løyser me med ein annan type politikk. På engelsk kalla «evenhandedness», eller «raus rettferd». Ikkje ein mini-mal stat, men ein raus stat. For dei liberale språkvitarane har spørsmå-let vore om ein kan tenkje seg ein språkpolitikk som ikkje er minimal, men sjenerøs, seier Bjørhusdal.

liberale Noreg Bjørhusdal meiner ein må sjå den norske empi-rien i lys av denne teorien. Her har politikken vore prega av slik raus rettferd. Ho meiner dette ville vore det klassiske liberale standpunktet.

Nøytralitet og ny politikkEli Bjørhusdal meiner doktoravhandlinga hennar gjev gode inngangar til diskusjonar om kva språkpolitikk me bør ha i framtida. Og det heile starta med eit «Kvifor ikkje?»

Leli BjørhusdalFyrsteamanuensis i norsk, på Avdeling for lærarutdanning og idrett, Høgskulen i Sogn og Fjordane.

Aktuell med doktorgradsav-handlinga ”Mellom nøytralitet og språksikring. Norsk offent-leg språkpolitikk 1885 – 2005”

LoffeNTleg språkpoliTikk

Liten framgang: – Det å gje det dominerande språket like mykje som det min-dre brukte, har ikkje gjeve stor framgang for nynorsk. Foto: Marit Aakre Tennø

No

rsk

Tid

eNd

5–2

014

21

– Dei teoretikarane som hevdar raus rettferd kan vere ei løysing, kan godt sjå til Noreg. Men mitt norske døme syner at det ikkje er så mykje hjelp i. Politikken har nok hjelpt nynorsken ikkje å bukke under, men han har ikkje hjelpt på den utsette situasjonen til nynorsken. Det å gje det dominerande språket like mykje som det mindre brukte, har ikkje gjeve stor framgang for nynorsk. Det er teoretisk interessant at av-handlinga mi syner at det rause, men liberale prinsippet er utprøvd her.

Nye taNkar utaN tiltak I avhandlinga si skriv Bjørhusdal at frå 80-/90-åra vert nøtralitets-politikken delvis avløyst av ein språksikringspolitikk. No vert po-

litikken for nynorsk i langt større grad legitimert med den kulturelle identitetsverdien som språket har for brukarane sine.

– Kva er det som skjer i denne tida?– Eg undersøkjer to ulike felt:

kulturfeltet og mållova på den eine sida, og opplæringsfeltet på den andre. På opplæringsfeltet har det vore lite endringar. Eg finn nokre små endringar, som til dømes at Nynorsksenteret vart oppretta. Altså at ein oppretta eit eige senter for nynorsk i opplæringa, medan ein ikkje oppretta noko eige senter for bokmål. Argumentasjonen på opplæringsfeltet har vore veldig fokusert på rett, rettferd og jamstil-ling.

Ho meiner difor at med få unntak har det ikkje vore nokon ny politikk

å sjå på opplæringsfeltet. Men i kul-turlivet er det litt annleis.

– På det offentlege målbruks-feltet har det sidan 90-talet vore slik at ein har sett at dei kulturpolitiske tiltaka er legitimerte med at ny-norsk er utsett og under press. Det er ein substansiell argumentasjon for nynorsk. Mange språkpolitikarar har spurt om me held oss med to språkpolitikkar, ein for kulturfeltet og ein for opplæringsfeltet. Avhand-linga mi kan brukast til å argumen-tere for det. Men sjølv om argumen-tasjonen på kulturfeltet har endra seg, så er det få tiltak.

Kvifor trur du det er slik?– Frå mi side vil det berre vere

spekulasjonar. Det kan vere så en-kelt at det opplæringspolitiske feltet er så digert at når ein har handsama

endring av opplæringspolitikk, så vert ting berre kopiert frå tidlegare politikk. Eller ein kan spørje seg om det er slik at den pedagogiske dis-kursen er slik at han inviterer til ein type individuell tenking. Det hand-lar om korleis individ skal styrkjast, ikkje korleis kulturen eller språket skal styrkjast. Difor vert kulturen og språket uviktig.

Må eNdre politikk – Kva fyl-gjer meiner du funna dine bør ha for mållaget sin politikk?

– Den som ikkje berre er opp-teken av like vilkår, men som er oppteken av at det nynorske språk-samfunnet skal sikrast, den må sjå seg om etter supplerande modellar. Om målet er språksikring, er ik-kje nøytralitetsmodellen bra nok. Om det er viktig for det nynorske språksamfunnet og for nynorsk-brukarane at språkskiftet ikkje er så stort som det er i dag, må ein sjå på, og finne tiltaka sine, utanfor den «poolen» av tiltak som er laga under nøytralitetsregimet.

Bjørhusdal meiner at om ein ynskjer å fortelje elevar at dei bør skrive nynorsk, og ikkje bokmål, og lage politikk for det, så ser ho ikkje korleis ein kan gjere det med jam-stillande tiltak.

– Då må du inn med ein type tiltak som er retta mot nynorskbru-karane og nynorskelevane, og då må du avvike frå nøytralitetspolitikken. Om ein t.d. meiner at statlege etatar eller verksemder skal kunne drivast på så mykje nynorsk som mogeleg, fordi det er viktig for det nynor-ske språksamfunnet, då må ein sjå vekk frå jamstillinga. Ein må sikre nynorsk, ikkje sikre rettferd. Og om offentleg språkpolitikk skal ha andre strategiar enn nøytralitet, så må i alle fall mållaget skifte strategi. Fordi det ikkje er tvil om at staten er nøytral fordi målrørsla har villa at han skal vere det.

MariT aakre TeNNø[email protected]

Nøytralitet og ny politikk“ Det særskilde med språkpolitik-ken er at han aldri vil kunne vere nøytral.

Eli Bjørhusdal

22

No

rsk

Tid

eNd

5–2

014

Tv-uret tikkar mot Dagsrevyen. Logen frå stearinlyset blafrar i

ruta, der kanalvert Ragnhild Sælthun Fjørtoft kremtar, speglar seg i skjer-men og festar blikket. Ho smiler ikkje lenger. Denne gongen er meldinga personleg. Tre, to, ein, direkte:

– Eg er så lei av all sytinga. Forstår de ikkje kor priviligerte me er? Kor godt me har det her i landet? Og de bortskjemte unge kvinner, som ironiserer over feministane og tek alle rettar for gitt: Veit de korleis for-mødrene dykkar har kjempa? Veit de at det i store delar av verda framleis er ei ulempe å få ei dotter? At kaste-systemet og medgiftskulturen i Asia fører til barnedrap, fordi foreldra til jentebabyar ikkje maktar å spare nok pengar til medgifta? At gifte kvinner blir drepne, for at mannen skal få seg ei ny kone og ei ny medgift?

Slik kunne Ragnhild Sælthun Fjørtoft ha tatt oss i skule, om

ho hadde prata om nett det ho ville på skjermen. Det har ho sjølvsagt aldri hatt høve til. I staden har ho leia oss stødig gjennom nyheiter og kvardagsdrama i 45 år. Før ho har dukka opp i ruta, ståande på fire tjukke treplater, har ho sett seg inn i programma, skrive manus og talt se-kund. Ho har diskutert schedule, trai-ler og highlight med teknikarane, valt ut bakgrunnsbiletet og førehands-programmert all grafikken som skal på skjermen. Når studiolampa er tent, har Ragnhild vore det einaste menneskelege blant stoppeklokka og teknikken.

– Då eg byrja som frilansar, kom eg om ettermiddagen og henta manus i tv-resepsjonen. Så var det sminke og frisering, og rett på lufta. Manusa var stort sett berre oppram-sing. I dei seinare åra har me brukt to dagar på å førebu oss til sending. Et-ter at me fekk konkurranse, måtte me også gje folk lyst til å sjå programma. Selje, slik at folk ikkje skifta kanal. Det har i det heile vore ein langt meir omfattande jobb enn kva folk trur.

Ragnhild vaks opp på Ljøsne i Lærdal, med mora Ambjørg, fa-

ren Olaf, brørne Lasse, Nils Roar og Sander, og kyr, sauer, hest, kattar og hundar. Det var langt til skule og leikekameratar mellom dei bratte fjella. Fjernsyn fanst ikkje. Ragnhild vart van med å underhalde seg sjølv.

Ho arva også tidleg foreldra sin kjær-leik til nynorsk lyrikk. Mora siterte ofte lyrikarar som Anna Skeide, In-gebjørg Kasin Sandsdalen og Halldis Moren Vesaas i dei mange talene ho heldt landet rundt som leiar av ulike kvinneorganisasjonar. Då antologien med Ragnhild sine favorittdikt kom ut på Det Norske Samlaget med titte-len Under bergfall for nokre år sidan, hadde ho samla eit kremlag av mel-lom anna Olav H. Hauge, Tor Jonsson og Halldis Moren Vesaas. Sistnemnde har ho, som mora, eit særleg nært forhold til. Både fordi Vesaas sin lyrikk talar så sterkt til henne, men også for omsetjingsarbeidet hennar for Det Norske Teatret, der Ragnhild gjennom 13 år var leiar av vennelaget. Ein skal ikkje sjå bort frå at røynsla frå ungdomsåra der ho las dikt frå same scena som Vesaas, også bidrog til at Ragnhild våga å sjå for seg ei framtid i noko så eksotisk som eit fjernsynsstudio var den gongen.

– NRK har vore min andre heim, og eg har alltid sagt at eg har hatt ver-das mest spennande arbeidsplass.

Ho smiler.– Men det veit eg jo eigentleg

ingenting om. Eg har jo knapt vore nokon annan stad.

Ragnhild har vore stolt av job-ben og arbeidsplassen sin sidan

ho som 22-åring debuterte med å annonsere barne-tv i svart-kvitt. I tillegg til programannonsering har ho jobba som omsetjar, produsent, kommentator og programleiar. Fyr-ste gongen ho tok hallodametesten var ho berre 18 år. Ragnhild hadde utmerkt seg både som konferansier og skodespelar i tida på Firda gym-nas. Det var skulekamerat Olav Helge Førde (ja, nettopp, bror til Einar som seinare skulle bli kringkastingssjef) som ymta frampå om at Ragnhild burde vurdere ei framtid i fjernsynet. Så då kullingane drog på russetur til København, hoppa Ragnhild av i Oslo for å prøve seg i rikskringkastinga.

– Dei sa eg var for ung, men opp-moda meg om å koma att seinare. Eg hadde alltid drøymt om å bli lærar, og gløymde heile fjernsynet då eg tok til på lærarskulen i Tønsberg. Då skule-tida gjekk mot slutten, var det faktisk mor mi som minte meg på det - at eg måtte dra attende til NRK og gjera eit nytt forsøk. Utan mor hadde eg nok aldri fått oppleva alt det utrulege eg

har vore med på. Eg håpar eg fekk sagt til ho kor takksam eg er for alt ho gav meg ...

Mora Ambjørg Ødelien frå Ål var aktiv på fleire frontar. Etter å

ha fullført realskulen i 1938, tok ho husmorskule og vart sjukepleiarelev ved Ullevål sjukehus i krigsåra. I 1945 gifta ho seg med Olaf Sælthun og vart bonde og husmor. Alt i 1959 vart ho medlem av skulestyret i Lærdal. Sidan skulle ho bli den fyrste kvin-nelege stortingsrepresentanten for Sogn og Fjordane, og Senterpartiet sin representant både i kyrkje- og undervisningskomiteen, sosialkomi-teen og forsvarskomiteen. Som bon-dekvinnelagsleiar jobba ho dessutan målretta for å sikre jentene odels-rett på lik line med gutane. I tillegg var ho, saman med mannen, aktiv folkedansar og vann fleire prisar på landskappleiken.

– Mor er den som har forma meg mest. Det er fyrst no eg forstår kva for sorg dei ber på, dei som mistar foreldra sine tidleg. Mor vart 89 år, og

likevel gjer det så vondt at ho er borte. Eg saknar ho framleis, seier Ragnhild alvorleg.

Ragnhild har alltid vore ein del av ein utvida kjernefamilie. Ho har

hatt ein heilt naturleg plass i tusenvis av heimar, og vore til stades gjennom glede og sorg. Sine eige bører har ho måtta løyne bak eit smil.

– Det har nok skjedd at eg har sete i garderoben og gråte like før sending, fordi ting har vore vanskeleg privat. Men «the show must go on» som det heiter. Det er slett ikkje alle som greier å halde hovudet kaldt, og dei blir ikkje lenge. Men mange har også vore som meg - at dei synest det kan vera godt å gløyme privatlivet ei stund, og berre konsentrere seg om arbeidet.

Som ansvarleg for uttak og opp-læring av nye annonsørar, er det likevel språktesten Ragnhild har vore mest berykta for. Ragnhild har kravd at søkjarane er over snittet sterke i framandspråk (sjølv har ho lese både islandsk, tysk, engelsk, spansk, fransk og singalesisk), og at dei pratar plett-

og Hallo farvelVisst lurar Ragnhild Sælthun Fjørtoft (67) på om ho vil greie å nytte tida godt nok som pensjonist. Men ho er minst like uroa for kor-leis det skal gå med nynorskrøkta i NRK.

iNTe

rvju

eT h

ar

Tid

leg

ar

e sT

åTT

på T

rykk

i håT

T h

all

iNg

Lmediespråk

No

rsk

Tid

eNd

5–2

014

23

fri, standardisert norsk. Privat bryt ho på både sogning, bokmål og nynorsk:

– Eg kom til austlandet då eg var 19 år gamal. Den gongen var dialekt lågstatus i byen, og sognamaolet var vanskeleg å forstå. Det har heldigvis forandra seg heilt. No er det stas å snakke dialekt – til og med i Oslo! Det

er ei utvikling som var utenkjeleg for 40 år sidan, og eg er veldig glad for at det er blitt slik.

Trass i at ho har budd over tretti år på Lørenskog, har det aldri falle

ho inn å skifte til austnorsk.– Eg skriv bokmål og nynorsk like

lett – og brukar begge målformene skriftleg, men absolutt mest nynorsk, sidan det er mest naturleg for meg. Eg kan også snakke bokmål om eg vil, men eg vil ikkje! Det kjennest så unaturleg. Eg går ut av meg sjølv på ein måte. Men eg gjer det når eg snakkar med sven-skar eller danskar – for dei har store problem med å forstå noko anna.

Ragnhild har ofte fått høyre at ho har eit fint mål, og den slags kom-pliment trur ho ikkje er mange bok-målsbrukarar forunnt. Mange av dei som skryter, anar likevel ikkje kva for mål ho pratar:

– Bokmålsfolk veit lite om for-skjellen mellom dialektar og nynorsk. Mang ein gong har folk i samtale med meg klaga over all nynorsken dei må høyre på i NRK. «Det er noe annet med deg, for du snakker jo så nydelig dialekt på tv,» seier dei. Dei blir for-virra når eg seier at eg aldri har prata dialekt i jobben min som kanalvert. Vi har alltid vore pålagde å snakke nor-mert og korrekt nynorsk eller bok-mål. Av ein eller annan grunn trur dei likevel at eg snakkar dialekt.

Ragnhild er også svært glad i hal-lingdialekten. Den minner om mor, gofa og alle sumrane på Ål då ho var lita jente. Hytta mora bygde på Vest-åsen, høyrer framleis til familien.

– Det er trist når stadig fleire unge vender seg mot bokmål i staden for å halde på dialekten. Kvifor? Dialekt er populært no! Ved å snakke dialekt fortel ein om røter og kvar ein kjem frå, og ein skil seg litt ut frå den store massen som snakkar bokmål. Kvifor gli inn i denne massen? Hadde Hell-billies vore like populære om dei ik-kje song på dialekt? Det tvilar eg på!

Der mora Ambjørg sitt samfunns-engasjement nådde nyheitene,

har Ragnhild jobba meir i det stille. Men brenne, det gjer ho også. Den politiske oppvakninga kom for alvor då ho i 1971 gifta seg med dagsrevyre-porter Arne Fjørtoft, som seinare vart leiar i Venstre og i årevis var sjef for medie- og miljøstiftinga Worldview International Foundation med base i Sri Lanka. Det er han framleis. Då sønene Rune og Roar var små, budde dei alle på Sri Lanka i fire år. Ragnhild var sterkt involvert i ektemannen sitt arbeid, og har sidan sete i styret til både UNICEF, FORUT, Strøm-mestiftelsen og Antislaveriselskapet i Norge.

– Langt fleire unge menneske burde reist ut ein tur og fått litt per-spektiv. Ein kan ikkje oppleve fattig-dom og naud på nært hald utan å bli prega og engasjert. Eg skulle gjerne ha jobba meir med kvinner sin situa-sjon i utviklingsland. Kanskje no når eg er blitt pensjonist …?

Ragnhild vedgår at ho har kvidd

seg for å takke av i tv-ruta. Mest av alt fryktar ho at dagane skal bli borte utan at ho har brukt dei. Timane i godstolen frå dagsrevyen til kvelds-nytt kjem ho likevel ikkje til å slutte med, og ho har heller ingen planar om å byrje å trene, sjølv om korkje kondisjonen eller beina er så gode som ho skulle ønskje. Men Ragnhild har alltid nytt fridomen i å kunne planlegge ein tur utan å ta omsyn til andre. Ho reiser rundt i verda aleine, og meiner målet om tosamheit gjer at mange går glipp av opplevingar.

– Eg blir mykje meir oppmerksam på alt rundt meg når eg berre har mitt eige selskap, og storkosar meg når eg kan sitja for meg sjølv på kafe og observere andre. I vår tid kan det nesten verke som det er skam knytt til det å vera aleine. Då gløymer ein at det er stor skilnad på det å vera ein-sam, og det å velja å vera aleine.

I motsetnad til ektemannen bur barnebarna Adam og August berre ein kort køyretur unna. Ragnhild ten-kjer på dei mange gonger om dagen, og gler seg til å møte dei i helgene.

– Dei er herlege, og eg synest det er fantastisk å kunne krabbe rundt på golvet, klatre i tre og gå på skattejakt. Slik sett er barnebarna eit fint alibi for å få lov til å leike.

Ho humrar:– Rett nok synest eg mange er

for opptekne av å ha selskap, men sjølv ikkje eg vågar meg ut på aketur aleine!

Etter eit heilt yrkesliv i NRK kan ho sjå attende på både Kringkas-

tingsringens språkpris, Kringkas-tingsprisen, Gullrutens hederspris og Storegutprisen. Ragnhild har vore ein tydeleg og profilert språkrøktar i statskanalen, og i fleire år var ho då også leiar av NRK sitt språkutval. Takka vere Ragnhild og NRK er ny-norsk blitt ein sjølvsagd del av den norske kvardagen. Det er klart det har kravd si kvinne. Det er ikkje alle som har tatt språk på like stort alvor, sjølv om krava til språkleg mangfald lenge har vore talfesta i rikskringkastinga. Ho er spent på korleis målarbeidet hjå hennar gamle arbeidsgjevar vil bli i tida framover:

– Det største trugsmålet mot nynorsken er at han berre blir eit daudt skriftspråk. På same måten som bokmålet, må folk også få høyre munnleg nynorsk. Eg deler difor ikkje begeistringa til dei som meiner meir dialektbruk berre er eit gode, og er oppriktig bekymra for at dialektbru-ken i NRK skal gå ut over nynorsken. Så eg kjem nok til å følgje med. Sjølv om eg korkje har ansvar eller påverk-nadskraft lenger.

heidi molsTad

“ Det største trugsmålet mot nynorsken er at han berre blir eit daudt skriftspråk.

Ragnild Sælthun FjørtoftHallo farvel

Gull i ruta: Takka vere Ragnhild og NRK er nynorsk blitt ein sjølvsagd del av den norske kvardagen. Engasjementet for språk og nynorsk lyrikk fekk ho av mora Ambjørg, som var frå Ål.Arkivfoto: Jon Hauge / Aftenposten

Det er den draumen: Ragnhild har engasjert seg mykje i utviklingsarbeid.

Ho håpar at ho som pensjonist kan nytte tida til å jobbe meir for å betre

kåra for kvinner i utviklingsland. Foto: Anne Liv Ekroll, NRK

24

No

rsk

Tid

eNd

5–2

014

Telefonen var frå min tidlegare religions-lærar på Odda vgs, Knut O. Dale, som no er leiar i Odda Mållag. Han ringde for å fortelja

at somme av lokalpolitikarane i Odda tok til orde for å slå saman bokmåls- og nynorskelevar i same klasse, og hyrte meg til å halda innlegg på eit møte om dette i Odda i fjor haust.

Eg vart ganske paff over problemstillinga, for eg trudde at ungdomsskuleelevar hadde same rettar som barneskuleelevar til språkdeling og undervising på hovudmålet sitt. Eg trudde heller ikkje det var lov til å byta målform før vgs. Eg diskuterte dette med nokre kollegaer som sjølv har undervist i språkblanda ungdomsskuleklassar.

Dei forklarte meg vilkåra for nynorskelevar i såkalla språknøytrale kommunar, som ofte ligg i randsonene til bokmålsområde, og der nynorskelevane ofte vert stemoderleg behandla fordi dei har få lovfesta rettar når det kjem til opplæring i hovudmålet sitt.

Det gjekk då opp for meg at eg har levt eit beskytta og privilegert liv som ungdomsskuleelev i Odda, og at det eg tok for gitt den gongen, at eg gjekk i ein klasse der alle skreiv nynorsk, og der alle faglærarane underviste på nynorsk, var eit gode som andre nynorskelevar i språknøytrale kommunar berre kan drøyma om.

Som følgje av at Odda kommune tok målforma mi på alvor, utvikla eg eit sterkt eigarskap til nynorsken. Den dag i dag bruker eg nynorsk i alle samanhengar, frå sms til forsking og undervising. Eg har òg halde fleire nynorskkurs for grunnfagsstudentar i nordisk ved UiB, der både bokmåls- og nynorskbrukarar deltek, og eg har retta mange bunkar med nynorskoppgåver skrivne av nordiskstudentar. Det er på bakgrunn av alt dette at eg har gjort meg nokre tankar om dei pedagogiske fordelane ved Odda-modellen.

Ein nynorskelev vil før eller seinare inn-sjå det faktumet at å skriva nynorsk er å skilja seg ut. For somme nynorskelevar slår

denne erkjenninga inn med full kraft når dei be-gynner å studera, for andre når dei begynner på ungdomsskulen.

Bokmål er det skriftbiletet ein generelt forventar seg å sjå i Noreg. Vi kan seia at bokmål er umarkert. Det nynorske skriftbiletet er markert, fordi bokmålstekstar dominerer i samfunnet, og bokmålsnære dialektar dominerer i massemedia. På somme område er nynorsk mest ikkje-eksisterande (til dømes bruksrettleiingar) eller i verste fall ikkje tillate (til dømes riksavisene).

Når nynorskeleven skal begynna å studera eller jobba, kan han risikera at dei einaste nynorsktekstane han les jamleg, er dei han eventuelt skriv sjølv. I mange samanhengar kan ein bli sedd på som i beste fall ein kuriositet om ein nyttar nynorsk.

Det er krevjande å velja å vera ein språkleg minoritet og dermed bryta med mottakarforventingar og etablert språkpraksis, særleg når majoriteten er så stor og til dels så lite velvillig. For å greia å stå mot bokmålspresset må ein vera ein trygg nynorskbrukar.

Kva vil det seia å vera ein trygg nynorsk-brukar? Adjektivet trygg kan tolkast på to måtar her: trygg i nynorsk rettskriving og

trygg som nynorskbrukar. Ein trygg nynorskskrivande har ein sikker og

god nynorsk og meistrar skriftspråket på alle nivå. Han bøyer verb, substantiv og adjektiv rett, nyttar nynorske ord og fagtermar og uttrykkjer seg med nynorsk setningsbygnad og einskapleg stiltone. Det går lett og greitt for han å setja om tekstar på bokmål eller framandspråk til god nynorsk. Han er det vi kan kalla «teknisk god i nynorsk».

Ein trygg nynorskbrukar torer å skriva nynorsk i alle samanhengar fordi han veit at nynorsk er eit akseptabelt (om enn ikkje alltid akseptert av alle) og gangbart språk. Han finn nynorsk likeverdig med bokmål i alle samanhengar, dvs. at han er fullt klar over at alt som kan uttrykkjast på bokmål (eller engelsk for den del), kan uttrykkjast like presist og nyansert på nynorsk. Han har «nynorsk sjølvtillit».

Ein verkeleg trygg nynorskbrukar er trygg på begge måtar! Det blir ein vekselverknad: Er du teknisk god i nynorsk, hjelper det på den nynorske sjølvtilliten din. Har du nynorsk sjølvtillit, torer du å skriva nynorsk i fleire samanhengar. Viss du skriv nynorsk i fleire samanhengar, som meir formelle, akademiske og offisielle, blir du støare i språkføringa fordi du då slår meir opp i ordboka, og i andre hjelpemiddel, i motsetnad til om du nyttar nynorsk berre til handlelister og dagbokskriving.

Dette er målet for nynorskelevane, at dei i løpet av skulegangen utviklar seg til å bli verkeleg trygge i hovudmålet sitt.

Nynorsk sjølvtillit er viktig. Vi finn mange døme på open og meir kamuflert hets mot nynorsk. Særleg på Internett er denne

hetsen blitt mykje meir synleg, for både unge og vaksne nynorskbrukarar. Mobbinga av nynorsk er til dels svært grov, likevel kan det verka som om det i store grupper av samfunnet er aksept for dette, eller om ikkje anna, likesæle til det. Utho-ling av rettane til nynorskbrukarane går føre seg på tallause område og på tallause måtar. I eit slikt klima sit det langt inne for mange å krevja sine lovfesta rettar som nynorskbrukar, dette gjeld ik-kje minst elevar og studentar.

Ungdomsskulen bør vera ein arena der målforma til elevane ikkje er under debatt, og der elevane med føresette slepp å måtta stå på krava og vera «brysame» for å få ei rettvis ordning. I

reine nynorskklassar treng ein aldri å forsvara den språklege identiteten sin eller krevja sin rett til å få fullverdig undervising på hovudmålet sitt. Det blir som ein «fredeleg nynorsk-oase» med optimale vekstvilkår for nynorsken til elevane.

Dersom ein slår saman bokmåls- og nynorskelevar i same klasse på ungdomstrinnet, vil dette kunna få negative konsekvensar for nynorskelevane. Dei misser det godet det er at nynorsk er sjølvsagt og udiskutabelt, eit gode som er sjeldan vare i andre samanhengar.

For korleis skal ein handtera språkblanda klassar i praksis? Ta til dømes elevaktivitetar som skriftlege gruppearbeid og sams framføringar for klassen. Kva målform vel elevane å uttrykkja seg på i slike samanhengar, dersom gruppa består av både bokmåls- og nynorskelevar? Nynorskelevar kan vanskeleg argumentera med at dei ikkje forstår bokmål. Men bokmålselevar vil kunna hevda at dei ikkje forstår nynorsktekstane dei vert presenterte for, kanskje ut frå eit par ukjende ord, som til dømes røyndom.

Dette set læraren og dei nynorske medelevane i klemme, for dette er eit kraftfullt argument, endå om det ikkje alltid er relevant. Det handlar i slike tilfelle meir om manglande vilje til å forstå enn om manglande evne til å forstå. Men dilemmaet oppstår likevel, sidan formålet med språk først og fremst er kommunikasjon, å gjera seg forstått hjå tilhøyraren.

Dersom tilhøyraren trekkjer forståelegheita av språket ditt i tvil, kjem du i ei språkleg krise: Skal du halda på den språklege identiteten din og risikera at kommunikasjonen bryt saman, eller skal du tilpassa deg for å gjera deg betre forstått?

I språkblanda klassar kan fokuset dermed verta dreia frå språkleg innhald til språkleg målform, og dette er ikkje i nokon si interesse. Det kan verta mykje støy rundt noko som eigentleg ikkje burde ha vore noko tema, og som ikkje er noko tema i måldelte klassar. Effektiv og god læring føreset at ein kjenner seg trygg og akseptert. Klassemiljøet er ein viktig faktor for korleis ein gjer det på skulen, og eventuelle konfliktar rundt målbruken i klassen vil kunna verka øydeleggjande for læringsprosessen.

Opplæringslova § 2-5 seier at eleven frå og med 8. trinn sjølv kan velja målform. Det vil seia at ein som 13-åring kan bestemma

seg for å byta hovudmål, på eit stadium der ein enno er fersk i skrivekunsten.

Eg meiner det er for tidleg. Elevane risikerer å velja vekk nynorsk før dei har testa han skikkeleg ut. Når elevane kjem på vidaregåande, har dei betre grunnlag for å ta stilling til kva målform dei ynskjer å uttrykkja seg på, sidan dei då har breiare erfaring med å uttrykkja seg skriftleg om ulike abstrakte og konkrete tema, og har eit meir omfattande nynorsk fagvokabular. Særleg om dei har gått i ein rein nynorskklasse!

LkroNikk

Pedagogiske fordelar ved Odda-modellen

Eg er tidlegare elev ved Odda Ungdomsskole og dermed produkt av Odda-modellen. Men eg var ikkje klar over at eg er eit produkt av ein unik modell før eg fekk ein telefon i fjor haust.

NN

leiiN

g p

å H

au

sTse

miN

ar

eT i o

dd

a

No

rsk

Tid

eNd

5–2

014

25

Elevane på ungdomstrinnet er i ein sårbar og påverkeleg fase av livet. Jamaldrande har stor påverknadskraft, og gruppepresset, særleg innanfor eigen skuleklasse, er tungt å stå imot, ikkje minst dersom kameratane går over til bokmål.

Så kvifor byter elevar målform frå nynorsk til bokmål? Er nynorsk så mykje vanskelegare enn bokmål? Nei, nynorsk grammatikk er på mange måtar enklare enn bokmålsgrammatikken, han har ein meir einskapleg substantivbøying, det er konsekvente reglar for samsvarsbøying av perfektum partisipp og det er konsekvente reglar for formkombinasjonar i hokjønn.

Problemet er at ein alt for sjeldan ser det nynorske skriftbiletet, og at ein alt for sjeldan høyrer opplesen nynorsk, eller nynorsknære dialektar. Grunnlaget for å produsera nynorsk sjølv kan dermed bli for spinkelt grunna mangel på språklege førebilete. Nynorskelevane opplever at dei meistrar bokmål, for det er den målforma dei er vane med å sjå i dei fleste samanhengar. I tillegg er dei vane med å høyra bokmålsnære dialektar i tv, radio, film med meir. Dermed blir det lett for dei å byta målform.

Ifølgje Utdanningsdirektoratet inkluderer kompetansemåla i norsk etter fullført 10. klasse mellom anna at eleven skal kunna uttrykkja seg med eit variert ordforråd og meistra formverk, ortografi og tekstbinding. Vidare skal han kunna skriva kreative, informative, reflekterande og argumenterande tekstar på hovud- og sidemål med grunngjevne synspunkt og tilpassa mottakar, føremål og medium.

Slik kunnskap kjem ikkje av seg sjølv. Skal desse ambisiøse kompetansemåla bli nådde, treng nynorskeleven mange og gode førebilete på si eiga målform. Dersom elevane ikkje møter nok nynorsk på ungdomstrinnet, går det ikkje automatikk i skrivinga; dei greier ikkje å produsera nynorsk sjølve utan å bruka mykje tid og krefter på å grubla på «kva det heiter på nynorsk». Det er jo slik når ein skriv, at ein som regel er mykje meir oppteken av det språklege innhaldet enn av den språklege forma. Det er vanskeleg og frustrerande å skriva resonnerande tekstar med abstrakt innhald dersom ein stadig må problematisera forma til teksten, det vil seia korleis ein bøyer verbet, kva kjønn substantivet har, kva det nynorske erstatningsordet er, korleis ein skal unngå s-genitivskonstruksjonar, og så bortetter. Slike operasjonar bør helst gå relativt automatisk, elles vert det for tungvint for eleven. Nynorskelevar treng derfor all den nynorsken dei kan få.

På ungdomsskulen lærer ein òg mange nye fagtermar. Dersom elevane vert presen-terte for den nynorske versjonen av termen

når dei lærer om fenomena termen refererer til, er det den som vil festa seg best hos elevane,

og det er lettare for elevane å halda fram med å skriva nynorsk i faget etter ungdomsskulen, sjølv om faget skulle bli undervist i på bokmål på vida-regåande. Elevane treng å sjå fagtermane skrivne på tavla og i utdelt materiell, og å høyra læraren og medelevar lesa nynorske fagtekstar høgt. Vi kan seia at fagorda er skjelettet i faget. Men ord som læraren normalt ikkje vil definera som fag-ord, kan òg vera fagspesifikke, det vil seie at dei førekjem berre i eitt eller eit par av skulefaga, fordi dei er knytte til spesielle tema. Desse fagspe-sifikke orda vert nytta til å forklara fagorda, eller faget meir generelt, til dømes ord og uttrykk som reagensrøyr, gjer greie for, utrekning, oppløysing, avgjerd, tilråding og så bortetter. Dersom nynorsk er undervisingsspråket, vil det vera lettare for elevane å «tenkja på nynorsk» om faget. Dei utvi-klar eit nynorsk fagvokabular.

Det er dermed meir sannsynleg at elevane kjenner seg trygge på at nynorsk er like brukbart og gangbart som bokmål i alle samanhengar, og at dei føler meistring når dei sjølve produserer nynorsk, når dei har møtt det nynorske skriftbiletet, og høyrt nynorske termar bli uttalte, konsekvent i alle fag. Det monnar ikkje å ha nynorske lærebøker i dei ulike faga dersom all undervising går føre seg på bokmål.

Har du blitt undervist konsekvent i nynorsk i alle fag på ungdomsskulen, veit du at det heiter EIN medlem og fleire nervAR, og du har lært om den Heilage Ande, Sameinte Nasjonar, andre verdskrigen, kosthald, olbogeledd, inkjekjønn, omsetjing, røysterett, rettferd, tryggleik, fridom og politiske rettar. Det er viktig å hugsa at alle fag er skrivefag. I realfaga må nynorskelevane få høyra om «å løysa likningar med to ukjende», og i naturfag må dei få høyra om vasskraft og turbinar og rørslemengd og massetettleik og ulike typar koparsulfid.

Dersom ein nynorskelev til dømes tek sikte på sivilingeniørstudiet, hjelper det lite at han har analysert dikt av Olav H. Hauge på nynorsk i norsktimane på ungdomsskulen, dersom all undervising i realfaga på ungdomsskulen har gått føre seg på bokmål. Har han derimot fått all realfagsundervising på nynorsk, vert han styrkt i trua på at nynorsk er like brukbart som arbeidsspråk for teknisk kybernetikk som for nordisk litteratur.

Ungdomstrinnet er ein nøkkelperiode reint språkleg for elevane med nynorsk som hovudmål. Frå og med ungdomsskulen

og utover har dei lov til sjølv å velja målform. Dei kan i praksis velja mellom 3 alternativ: Skal dei halda fram med nynorsken, gå over til bokmål, eller velja ei mellomløysing der dei skriv bokmål offisielt og dialektnært eller eventuelt ei form for nynorsk privat? (Mange vel det siste alternativet.)

Det er eit spørsmål om nynorskelevane frå språkblanda klassar på ungdomsskuletrinnet

opplever at dei har eit reelt val når det gjeld kva målform dei vil nytta. Er det faglege grunnlaget dei har i nynorsk, godt og breitt nok til å kunna velja å halda fram med nynorsk som hovudmål? Har dei til dømes fått eit så sterkt eigarskap til nynorsken at dei er motiverte til å stå imot bokmålspresset, når dei startar på vidaregåande? Er dei til dømes villige til å venta på nynorskutgåvene av skulebøkene til dei dukkar opp uti semesteret ein gong, eller fell dei for freistinga til å kjøpa bokmålsutgåvene som ligg klare i bokhandlarhyllene til semesterstart?

Merk at eg har ingen problem med elevar som byter til bokmål så lenge bytet kjem som resultat av eit informert og nøye gjennomtenkt val. Ein del av elevane frå språkdelte ungdomskuleklassar vil uansett gå over til bokmål. Men det er svært leitt med elevar som ynskjer å halda fram med nynorsk, men som ikkje føler dei har noko anna val enn å byta til bokmål fordi skulen ikkje legg godt nok til rette for dei.

Å praktisera språkdelte ungdomsskule-klassar gjev eit tydeleg signal til elevane. Det seier noko om kor mykje vekt ein legg

på målforma deira. I Odda per i dag er målforma sjølve grunnlaget for klasseinndelinga på ung-domsskulen. Det gjev grobotn for framvekst av ein nynorskidentitet, og det signaliserer til elev-ane at målform vert sedd på som noko viktig og vesentleg av skulen og dermed av kommunen.

Odda formidlar slik denne bodskapen til dei som skal starta i 8. klasse: vi respekterer målforma di i så stor grad at ho avgjer kva klasse du kjem i, og kva undervisingsspråk lærarane nyttar i klassen din!

Det er ein fin ting å ta med seg vidare for ein elev som ynskjer å halda fram med nynorsken, og det gjer underverk for den nynorske sjølvtilliten til eleven.

Ei språkdeling på ungdomstrinnet – etter Odda-modellen – sikrar at tilbodet til nynorskelevane er fullverdig og optimalt.

Ei språkblanding på ungdomsskuletrinnet inneber store utfordringar med å unngå at tilbodet til nynorskelevane vert svekt. Det vil vera ressurskrevjande, og komplisert, og krevja stadig oppfølging og kvalitetssikring å sikra at ikkje nynorskelevane vert forfordelte i ein språkblanda ungdomsskuleklasse. Premissane for nynorsk- og bokmålselevar er så ulike: Nynorskelevane treng all den nynorsken og alle dei nynorske førebileta dei kan få, medan bokmålselevane badar i sitt eige hovudmål uansett.

Etter mitt syn har altså Odda-modellen stor pedagogisk verdi. Han gjev nynorskelevane det best mogelege utgangspunktet for å bli trygge i hovudmålet sitt, i begge tolkingar av trygg.

Helga maNNsåkerstipendiat i nordisk språk ved Universitetet i Bergen.

Pedagogiske fordelar ved Odda-modellen

“ Ei språkdeling på ungdomstrinnet – etter Odda-modellen – sikrar at tilbodet til nynorskelevane er fullverdig og optimalt. Ei språkblanding på ungdomsskuletrinnet inneber store utfordrin-gar med å unngå at tilbodet til nynorskelevane vert svekt.

Helga Mannsåker

26

No

rsk

Tid

eNd

5–2

014

Aust-Agder MållAgScott AanbyBirgit AttestogJackob BakkenKirsti Wasland BerntsenGaut BorganTorfinn BrokkeTelleif EngenesKjersti FoneKristine FossRolf FredriksenJohannes HavstadOlav HoftuftMalmfrid N. HommeKnut K. HommeTorbjørg KateråsMari KateråsGunvor LandeGunnar E. LandeJorunn LandeHans-Olav LauvstadJon Kolbjørn LindsetTarald MyrumRune NylundAnne OlandKari Hagelia OlstadSigrid Bjørg RamseTone Å RysstadFred SalomonsenAstrid Stuestøl SandkjærTorkjel SegbergJohannes G. TorstveitLasse TrædalHelge Ove TveitenOlav VehusJens VelleneOlav Torj Åkre

AustMAnnAlAgetOlaug AabergeBrynjulv AartunBård BenumOle BjerkeOddbjørg BlakarJon Steinar BredeveienPer BrumillomIvar BungumInger Johanne DæhlenGunnar EideIngvild EknesIngvar EkreFrode ErstadMathias FinsveenInger Lise FiskvikSteinulf FjæstadAnders G. FretheimKjell GulbrandsenErik HanssveenOlav HaraldseidMagnhild HarsheimBjarte HoleGunn Strømsøyen

HvamstadOla JonsmoenRagnhild KjorstadHåvard KleivenOla KleppTorill Nedberge KlevmarkInger Margrethe

KyllingstadAsgeir LilleåsMildrid J. LunderØyvind NordliJogrim NordslettenGerd NylandOlaf Nøkleby

Brede RognstadRandi RosenborgTone RuiIngebjørg Gramstad

SevilhaugEgil SkullerudArne SkuterudPetter Embret SlettenMarit SteinsrudMagnny SæbøGudmund TeigenMagne TeppenOla TronsmoenLars UllgrenOlav VekaMagne VelureBjørn Liavaag VisøIngebjørg ØsteråsSvein ØyeJohannes ØyenRolv Kristen ØygardBjarne Øygarden

Buskerud MållAgAudun AasmundtveitOline ArnegårdNiri BaklidMaria Høgetveit BergGunvald BerganTor O. BergumGunnhild L. BjørnsvikPer DrabløsIngebjørg HalsLars Erik JacobsenOddbjørn JordeThomas LauvrudAnna LilleslettIvar Oleivsgard MedgardIngunn Asperheim

NestegardOla Kjetil Oppi-BerntzenHalle PerstølenJostein RivedalOla RuudAnne Åker RønnestadKnut V. SeimRolf Harald SætherEinride TinjarSigrun TorsteinsrudArne Oddmund TuvSigurd TveitoNils TørtoMargit Halbjørhus Wøllo

FylkesMållAget VikVæringenBergfinn AabøSolveig Fiskvik AamodtIvar AasenOlil AmbleRuth AmdahlEdmund AustigardBørre AustmannLillian AustnesOlav BefringOla BergsakerAnfinn BernaasSigmund BirkelandReidar BorgstrømHarald Arne BrandalMagnhild BrekkeHerfinn BrekkeSvein Erik BrodalKaren BøTormod BønesAlv Reidar Dale

Hans Olav EggestadTurid FarbregdGunnar Eilev FitjeMass FlatråkerLiv FlugsrudOtto GjerpeKåre GletteRandi Grann-TronvollGunnvald GrønvikOddrun GrønvikIngeborg Marie HarstveitBotolv HellelandHalldor HoftunValborg HoltenKarl-Anders HovdenMarit HovdenakMarit HusevaagOlav Bakken JensenJens KihlLaurits KillingbergtrøTurid Louise Quamme

KittilsenHarald Sverdrup KohtJohannes KvammenTove Harriet Eeg LarsenJon LåteNorvald MoArnold MundalJohanna MyklebustBjarne MyrstadFinn MågeØystein Njål NordangSigurd NordlieKari Rysst PaulsenØystein RosseKjell RyggOlav RøvangOlav R. SkageGunvor SkiftunGunnvor Fykse SkirbekkSynnøve SkjongKari Holmen SkofsrudArve SkutlabergLaurits SkytterholmNils SlettaSølvi SlørdahlMona Grete StorliÅsfrid SvensenSissel L SæbøTordis ThorsenSvein Olav ThrondsenØystein TormodsgardStein TveiteAnne VagsteinLars Sigurdson VikørKjetil VistadArne WågeHåkon ØrjasæterKristen ØyenKåre ÅrsvollBerit Ås

HordAlAnd MållAgTorunn AarreSella AgaLivar AksnesLiv Ingrid AlvheimSigrid B. AndersenArne AndersenIngvard AndreassenArnfinn Jørgen AnsokMadli ArnestadAnders AskelandEdel AugestadAnders AustefjordErlend Bakke

Daniel BergeMarit BernsenDagrun BerntsenSiri Solvik BertelsenHildeborg BirdLeif Olaf BirkelandTone BirkelandKjellaug BirkelandAnsgar BjellandAudun BjørnbergReidun BjørnbergDag BjørnevollSolveig BjørsvikBrita BolstadJarle BondevikOddbjørn BorgeAsbjørn Svein BrandtunJostein BrattabøArne BrattabøVigleik BrekkeReidar BremerthunEndre Otto BrunstadNina Mork BrunvollJostein BueneRagnhild ByrkjenesRannveig BårtvedtKnut O. DaleReidar DaleÅse DavidsenOlav DigernesSverre EideNils EidhammerAnna Reidun EidnesTora D. EikelandJarle EikemoBrynhild EnerhaugNils M. EngelsenMagne EngevikØystein ErstadOlav FagerbakkeSverre FjellMålfrid FleslandSjur D. FlåmTormod FolgerøKristin FridtunHarald FrønsdalLindy FurunesEirik FørdeHarald GammelsæterArne GjerakerJohan GjertsenEndre GrutleKåre GrønsnesJakob GullbergOlav L. HannisdalAgnes HaugeAslaug Bjarnhild

HauglandTorbjørn HaukåsSigrun HeglandSigbjørn HeieHarriet HeklandAslak T. HelleveAslak L. HelleveKnut Johannes HelvikJan Kåre HenriksbøJohannes HeradstveitKåre HerfindalKjartan HernesTorolv HesthamarOlrun Hild HillestadEinar HitlandMarit HjartåkerElin HjelmelandKåre J. HoleOddfrid HoleIngunn HolmedalKarl HopeSverre HopeTruls HorveiIngvild HovlandBjørn HusefestBjarte HusumDaniel HydleMartha Hægstad

Dagfinn IversenOle-Jørgen JohannessenIngvild JøsendalJan JøssangRandi JåstadHans Kr. KahrsFolke KjellebergTerje KollbotnHelga KolstadTrygve KråkevikMagne KvævenHaldor K. LidTorgrim LjonesAnstein LohndalKjellaug LundestadTorstein LøningMagne MestadSolveig H. MichelsenRandi Mikkelson MiraccoIngeborg MjørÅslaug MjøsOlav MjånesSigvald MonstadBente Iren MosengMarit MulelidEinar MysterArnljot MøsterAmund MågeOdlaug MågeMarit NedreliEli Karin NerhusNils N. NesheimArne NilsenØyvind NitterEli NordangerRandi Vestrheim NorheimHelge Martin NygårdIvar K. OldeAgnar OmvikAud OppedalOlai OtteråJan Reidar RasmussenAstrid ReigstadSjur Olai ReinsnosGrete RiiseLars RiiseInger-Johanne RossebøInger Marie SaltnesLars K. SandvenTorstein SausjordHeidi SeilfaldetKjellfrid SekseGunvald SkeiseidReidun SkjelangerArne SkjervenBjarne SkjoldPer SkjævelandArnlaug SkjævelandHarald SkorpenOddvar SkreMarie SkålnesSolbjørg SlettebakkenKari SmithJostein SmåbrekkeAsbjørn SolbergAsbjørg SolbergMagnhild SteineKarin SteinslettenTor StenfeltNelly StorebøGerhard Inge StorebøJon StrandRolf Sigmund SundeAudun SydnesAnne SælandLeif Helge SærstenBorgny SærstenPaul SønnesynAnders SøvikErling ThuHarald TjønnErling ToftArne TokheimMargit TorpeTorgeir Torvik

Siv TrædalKjell Thore TungesvikRune TveitKnut TveitnesOdd TøndelBjarne Johannes UtneAnna K. ValleRigmor Nesheim VaularKari Langklopp VelandLeiv VetåsKjersti Ingolfsdotter

VevatneAgnar VevleSolbjørg VikBerit Vatne VikInger B. VikørenArne VillangerErling VirkesdalIngebjørg VisteKarl Helge WatnedalJonas YstaasSamson ØpstadStåle ØvrebøEinar ØyreOlav Ånneland

kArMsund MållAgTorill ØrkeSteinar AalvikAsbjørn DjuvSolveig EidhammarAnne-Ma EidhammerLars EikehaugenJonn EikelandJørund FleslandSynneva FleslandSigny FludalSverre FørsundAud GrimstveitTorill Borge Horneland Olav Torfinn JondahlØystein KalstveitArne LangåkerSolveig LundePaul MølstreGunlaug PedersenBorghild Sævereide

PrestegårdGeir RagnhildstveitHelga Karin ReinertsenJohannes RisøyTrygve SandvikOlav Magne SkigelstrandSvein A. StrømmeLars SævereideJon Olav TesdalMarie TjelmelandHans Olav TungesvikKnut TungesvikJon Olav VeldeIngolv VevatneArne VevatneOla ØverlandYngve Øvstedal

nAuMdølA MållAgOdd EidshaugToralf EngesnesEgil Andreas HelstadKjell Nyland

nordlAnd MållAgKåre BelsheimBodil Vinje LehnTore Moen

nordMøre MållAgJon Kristian AuneInger BergemOla BræinStyrkår BrørsArild DrøivoldsmoRakel FlåLiv Rigmor FlåEivind Hasle

Lmålgåver

Gåver til Noregs MållagFrå 10. september til 7. november fekk Noregs Mållag 239 425,– i gåver. Dette er noko me er særs takksame for. Lista under er namna på dei som gav.

27

No

rsk

Tid

eNd

5–2

014

Johan Sigmund HeggemSigrunn HelsetMarit HoelTora KjellebergAsbjørn KlaksvikJorunn M. KvendbøNils Tore LeivdalAlbert LervikMarit LesundJohn NeergaardHenry OplandKnut ReinsetEirik S. TodalElen Maria TodalPer UtneKnut ÅsKirsti Orheim Ås

rogAlAnd MållAgKjell AambakkGunnleiv AareskjoldAudun AarflotLeiv AlvsakerNorunn AndaLeif AndenesSigmund AndersenIngegerd AustbøJohannes BakkaLars BakkaWenche BergSofie BergøyTorvald R. BoreIngebrigt BotnenGeir Sverre BrautKonrad BråtveitGerd Helen BøKnut FalkÅse-Berit FidjelandSolveig Moe FisketjønJon FossåIngrid GjesdalRanveig GudmestadLidvor HattelandKari Ingfrid HattelandInge HauglandHalvard HelsethRasmus HetlandTom HetlandRasmus HidleAnn L. HockingMagne O. HopeGro Iren HorveTerje HålandJorunn HåvarsteinMagne JakobsenOdd JørstadSteinar KjosavikMagnhild Meltveit KleppaArne KleppaAnne Margrethe KolnesNils Ingvar KorsvollHallgeir LangelandRuth Marie LimaGeorg LøvbrekkeLise Lunde NilsenNils NjåBergljot NøklingKjellaug Sølvberg OftedalIngvar OlimstadAslaug OpheimÅshild OsalandMarit OslandOddbjørn ReimeSvein RisaTorleiv RobberstadOle Bjørn RongenAudun RoslandMagne A. RothAtle RøeThorhild L. RørheimJørgen SagevikRolf SalteBergljot SelvågJostein SelvågTobias Skretting

Tom SomaHans SpildeIvar StangelandJon StangelandMarit Rommetveit

StavelandOlav O. SukkaBrit Harstad SværenEinar SælandSvein Kåreson SøylandOve ThuPer ThygesenOddbjørn TunheimKurt TunheimDorthea TveitSvein UndheimBjarne A. UndheimÅslaug UndheimOttar VandvikSigbjørn VarhaugTorgeir VettiKlara VikReidar VikKetil Volden

roMsdAl MållAgRoger AakernesIngar AasDagrun Gjelsvik AustigardAnnlaug BergeTorbjørn BruasetAudrey DigernesKristine EidhamarInga Guri HestadKåre Magne HolsbøvågArnhild Digernes KrøvelTor KvadsheimArne Steffen LillehagenKaren OsKjersti Tytingvåg RogneOddmund SvartebergKnut SæbøOdd Visnes

sogn og FjordAne MållAgLars Øyvind VikeslandVemund AartunArve ArsteinAnne-Lise BakkenEmma BaleEiliv BerdalOlaug Marie BjeldeSaxe BjørkedalEivind BrekkeBjarne BøJakob DevikNils DistadTor W. EikemoAnnbjørg EikenesArnfinn Jørgen EldegardArne EldegardEldbjørg Stegane EngebøDag-Erik EriksmoenKjellrun Hamnes EspeJohannes FlatenJan Martin FrislidOttar FærøyvikAsbjørn GeithusLeif GrindeOlav GrovHilde Yndestad HallandOddlaug HammerAudun HammerIvar S. Haugland Jørgen HelgheimHelga HjetlandMagnus HopeRagnar HoveBjørg G. HovlandAstrid Berg HundeideLiv HusabøNils HusabøBjarne KaarstadIngunn Kandal

Lars KjødeOla KjørstadOddborg Hellebø KlævoldOlina KolbotnLiv Janne KvåleJohan KyrkjebøMagny KårstadGunnhild LarsenJorunn LoftesnesLars LotsbergSigrunn LundestadSteinar Dahl LægreidMarie LølandReidar MardalTerje MoeRagnhild Skogen MoldeKjell Magnar MyklebustJulie Kristine NessAnna NjøsStein Bugge NæssPer Scott OlsenOddbjørn RamstadJon RamstadAsbjørn RutledalOle Christian RynningEinar RysjedalBjørn RørtveitSteinar RøyrvikKaroline RådInger Marie SandeLaila Hov SandnesMarta Kari SchawlannBjarte SindreLeif Alfred SkaarAnna Sofia SkaarInghild Reksten SolheimSynneva Kolle SolheimKirsti Solheim SteganeHarald SteiroIrene StokkerOla Magne StrandHans Mark SvedalMålfrid SværenHarald SystadGunnhild SystadJorunn SystadSiri Garborg TalleKristian TalleIvar Jostein TjugumReidar TveitKari og Helge TveitTorgny TønnessenMagne UrheimKjersti Reiakvam VassetJens VestrheimLars Øyvind VikeslandOttar WiikLiv Østrem

sunnMøre MållAgIngrid AamdalAnders AasebøOttar AashamarMargaret AlmeÅsmund ArneOve BjerkanLiv BrekkeOle Arild BøMarit DevoldPer FauskeJostein FetKyrre GrimstadAsbjørn HatleholGunnvor HatlestadSeverin HaugenIngunn HausThor Sivert HeggedalJan HeltneJorunn H. HenriksenInger HjorthaugAtle Jomar HoleAstri HunnesTorstein HuseIngrid Runde HuusJørund Kile

Jakob O. KjersemBerit KleppMargrete KvalsvikMarit KvammenEinar LandmarkAstrid LillerovdeSvein Peter LingeElse LøndalJostein O. MoPer-Ståle MoltuRoger Kjetil NedrekleppHilde Randi OsdalBritt OterholmOddbjørg RemøyTorleiv RogneGreg RotevatnGunder RundeOlga Støylen RundeLiv Tjervåg RundeMagnar RønstadJarle SolheimSverre SørdalEllen Hellebostad ToftDagrun TorvangerAsbjørn TryggestadRolv UkkelbergEldrid VikSvein VinjeSveinung WalsethKnut YtterdalSylvei Glomset ØrstavikLiv ÅmKjell Arne Årseth

teleMArk MållAgEva BergøKari Indrelid BjåenHalgeir BrekkeSigrid BøOlav Rune DjuvePer EngenePer EspelandGunlaug FjellstadJon FunnerGunhild GardsjordHans Magne GautefallLavrans GrimstveitIngebjørg HaukelidsæterBjørg Målfrid HaukenesJarle HelleJohnny HofstenRagnhild HovdaHallgrim HøydalJon IngebretsenHalvard JansenOlav K. JørgedalJørund LieSigrun Garvik MoenJakob OlimstadBirger RisnesHelge RykkjaSvein SemPer SkaugsetGunvor SolbergBorghild StahlMargit Ryen SteenOlav StrannaAlv Halvor StraumstøylAnund O. StuvrudOlav TeigenOlav ThoTorkjell TjønnAlf Torbjørn TveitTor ValleEinar VerstoHalvor Øygarden

troMs og FinnMArk MållAgNils AarsætherPer K. BjørklundTerje ChristoffersenTerje B. DahlTorgeir EngstadKarl Ragnar Engstad

Eldbjørg GjelsvikAud HauanHilde Holthe Olaug HusabøBjørg Berge KristiansenMariann Cesilie LøkseMay Johanne MolundAtle MåseideKjell-Per NilsenArne RognmoIngrid RussøyRønnaug RyssdalJon TodalOdd ØstgårdBjørnar Østgård

trønderlAgetEgil Ingvar AuneKjell BardalKarl Ove BjørnstadHåkon BlekenAstrid DalslåenOlaug DenstadliAnne EldevikOla Stuggu FagerhaugTore FagerhaugHelge FiskaaArne A. FrisvollStørker GarbergAnders GjelsvikJoralf GranGunhild GrueJon GrønlidLars Eirik HavdalØyvind HoelArne HovJon B. JystadKirsti Årøen LeinJens LoddgardGeir LorentzenLars Kolbjørn MoaHåvard MoeHalvard MorkenSverre Mikal MyklestadMagne MågeEinar NordbøIngrun NorumElin NorumLars NygårdJenny NyvikTorunn Sandstad NæssKristian RisanRagnhild RiseNarve RognebakkeEinar RædergårdOttar RønningsgrindAnders SakrisvollRagnhild SaurArnljot SolstadArvid Henry StaupeOdd Sigmund StaverløkkEiliv StørdalJan SøråsNils SøvikArnkjell TingstadInge Torfinn VadaJarle VingsandTor WitsøYngve Øye

VAldres MållAgGunnar BelsheimBjørg BergeGunnar BreivikOlav Gullik BøInger Solveig BøeBirger Hagen Gunnar HaugeIngunn HommedalSigfred HovdaNils H. LeineBjørg LerholGullik SkatteboTorbjørn StavenjordPer Gunnar Veltun

Magnor WigdelIngebjørg Årseth

Vest-Agder MållAgLeiv Hartly AndreassenEldrid ArneAnne AustadLiv BreiteigAud Støylen DjupdalAnne-Berit ErfjordRandi Lohndal FrestadVigleik FrigstadHelen GlomsåØyvind GrovOla Reidar HaalandBerit Fiskaa HaugjordMagne HeieOlav HårtveitGudrun Haugen HåvorsenErnst Håkon JahrStein KarlsenAlf Georg KjetsåSvein KjørvikJohn LauvdalKirsti LavoldSolveig Stallemo LimaOddvar MoenHilda Helene NesetHåkon Bøye PrestegårdMagnhild Synnøve

SkjeggedalAskjell SkjæveslandKnut Gunnar SolbergNils Harald StallemoAsbjørn StallemoHilde StaveEva Haugen SørgaardSven-Egil TestadHanne Thyholdt

østFold MållAgOle Johan BjørnøyEiliv HerikstadKåre KjelkenesArne KvernhusvikKristin LyhmannArild LøvestadInge MonefeldtGudni Haugen NastadBjørg Robberstad JensenEinar O. StandalAsbjørn Kärki Ulvestad

yrkesMållAgKjellfrid BøthunLinda EideKristian HagestadRønnaug KattemReidar KvåleKjell Harald LundeBorge OtterleiLinda PlahteSvein SkulstadSigrun SolbergClaus Ola SolbergOlav Martin SynnesArve SæbøBent J. TandstadTurid J. ThuneKaren TimeSigrid TyssenTorgeir UrdahlBodvar VandvikOlav VesaasPål Wiik

direkteMedleMerMarit EinremArnt FolgerøKristian HalseInga Guri HestadJohannes HjønnevågKjell JacobsenErling Nordheim

28

No

rsk

Tid

eNd

5–2

014

LLø

ysiN

g

Kryss NT nr 5-2014

TURTIL HUSET

KRYDDER

FATTIG

MØRKE-BLÅTT

HUGLAGET

BLANKTDEKKE

SKIT(ORSAK !)

ELTE

FRÅKOPLA

OSTEBY

KLOKSKAP

FORELDER

SONGARAR

FÓR FORT

GREIN AVMEDISINEN

I ORDENFYLL-

MATERIALE

PÅ MOTENPOLITI-

OMRÅDE

STUND

GUDE-FRÅSEGNA

VELDIG

SPRENG-STOFF

KLORER HERR

REISKAPTIL

OMNEN

MYNT

TREFTENY

MATCH

SIT TILHEST

TONN

REX

VEKST

DET INDREHOS OSS

KJÆR-LEIKS-

GUD

SLAGSTAD1177

SPIKKGRESK

SEGNFIGUR

RUSS. BY

LARVE

BRUTALHARSE-

LAS

LUFT-UTSTØYT

KLOKKE

SAMAN-LIKNAMED

BØYE-LEGE

SÅ VONDT !

HELSE-MÅTE

NORSK ØY

BORT(2 ORD)

HEIDERTIL MUSIK-

ARARBOKSEN

VERKTY

HURLUM-HEI

FOSTRERUNDT TAL

KONSER-VERER

LITABJØLLE

GJEVÆSKE

PLANTE

SKAPT

DASKA

MJØLKEHOSFISK

HAR-PIKS

ØMFINT-LEG TJUVERI

LAUVTRE

IKKJEEIGNA

REISESIN VEG

INNSKOT

FRUKT

IKKJE-

INNANFOR

FORTALDE

MUSIKK-LEIAR

MYNDIG SPRANGTJUVERI

KORTFANGST HALDE

SEGGRUVEDEL

MESSE-SKJORTE

FUNGERE

SPISS

UNGE

KJÆR-TEIKN

FIR-KANTEN

MELODI

LUFT-

STEINAR

FARGE-STOFF

MATTVETTE

INGEN

LEVERE

NYNORSKVEKEAVIS

IKKJE-

ANGAR

FREDEIN MEDUTEJOBB

METROPOL

LÆRE-STAD

ÅTE GÅVENT

NR. 52014

Kryss NT nr 4-2014

LANG-TUR

MEINER

PREFIKS T I DAG

STUVE N DOVEN OPNING-ANE

STONG PÅHESTE-DONING S EMNE ROV-

DYRA RFISKE-

REISKAP

OPNINGARP SANSAR GRAS-

SLETTE V GUMMI-LIST

S Ø R P O L S E K S P E D I S J O NHO

DAGROS

HÅRLOKKK U A GJØN A P ELVA

SJØLV Å A REPARERE

GJEL V Ø L E 6. TONEN

TRENE L AK O R K E T R E K K J A R K R Ø L L

DÅRLEGBUSINESS

FUGLE-MAT

JAMNLYD K PLASS UNDER-

SKRIVNE E G UNDER-SKOT

TRIVSEL

KAMP U N E KLEM-MER GRAVE V INKLU-

SIVE KLE

U N D E R S K O T S V E R K S E M DUNION

TRUGSLAR E U PREST IBIBELEN O LYSE K

KONJ.

SEIERUSANT

A T DEG OGMEG FOSFOR FOSTRE DISSE P LEVER

ODDE E RS K R E M S E L P R O P A G A N D A

MESSEARA-BISK

TITTELDER-IMOT L

MUKKE

ARBEIDDEDÅRLEG

K N YFROSENVÆSKE

NAUDI S VERN

GREP L Y BUSK E FORE-DRAGET P

F A M I L I E G U D S T E N E S T ESIDE

KOMPLEKS L EADVERB

DATA-MASKIN

A N BRENNE-FANGET

KOMESKURER Å FARE

SIN VEG FORTEL ALEVERE

MANNS-NAMN

G I FLATEMÅL

GÅ OPP A RM I N D R E V E R D S K J E N S L E

FLAGG-FEST GJEVE

UTKOPLA

INSTRU-MENT

A VENERGI

BØYERKNE

E L2. TONEN

KNUSTMASSE

R E PRYD-PLANTE O BITE E T E INSTRU-

MENT

S Y T T A N D E M A I F E I R I N GMATFAT

POLITIKAR T R O LIKE

GÅR E E MATROS O ERBIUM

GRAS E R METALL LILJE UKLÅRLUFT G RUSSISK

SVAR IS T O R T I N G S P R E S I D E N T

STATS-RÅD

KJERNE-VED M

SLAGSTAD1177

4. TONENR E ANDRE

PERSON A PLAS-SERTE L KVINNE-

NAMN S I R I SVAR

SPISS J AS A M F E R D S L E M I N I S T E R

RØRER L E A R FRI FOR U T A N PLANTE-DEL A K S LA

I SEG Å T NR. 42014

Arne Henriksen, Høyanger

Kjell Bergfjord, Vik i Sogn

Johannes Flaten, Leikanger

Send løysinga til: Noregs Mållag Lilletorget 1 0184 Oslo

Frist: 26. januar 2015

Merk konvolutten «Kryssord». Rett løysing kjem i neste ut-gåve. Tre vinnarar vert trekte ut og får fin premie.

Namn:

Adresse:

Postnummer/-stad:

Kryssordvinnarar i nr. 4 – 2014

ved Laurits KillingbergtrøLkryssord

NyLeg Las eg i DB på nett om ein drapsmann som hadde ete av offeret sitt. Det er i grunnen berre grufullt, men det var eit brev she-riff Brian Meyer i Clark County mottok som gjorde det til ei nyhendesak. Der ynskjer nemleg dyrevernorganisasjonen PETA at drapsmannen berre skal få servert veganmat. Dette skal visst fri han frå alle vonde tankar, gjera fengselspersonalet og med-fangar trygge og redda dyr frå grufulle overgrep.

Nokre av oss vil vel seia at om dette vart gjennomført, ville dødsdom vore ei mildare straff, men det var visst sagt i fullt alvor. Sheriff Meyer påpeikar at det er ei unødig ekstra bør for dei på-rørande at slike utspel kjem, og elles har han ei herleg avvisande haldning til ideen.

MeN Dette feKK Meg på ny til å tenkja over den dårlege sjølvtil-liten vegetarianarar har. Når dei vel vekk alt det gode på bordet, så gjev dei erstatningsprodukti namn som skal få ein til å tenkja på kjøtmat likevel. Soyapølser, veggisburgar, sesamnuggets, nøttesteik. Ikkje berre nyttar ein namn som skal få ein til å tenkja på kjøt, men ein etterliknar i stor grad utsjånaden til kjøtrettar også. Ein kan ikkje anna enn å tolka det slik at dei innser at kjøt er betre, men sidan dei ikkje vil eta kjøt, så er dette så nær dei kjem .

HuMaN-etisK forBuND (HE) fremjar alternativ til religionar, og dei ritane som fylgjer med religionsutøving. I staden for dåp har dei namnefest. Eit ærleg val, det. Men når så ungen veks til, og kjem i tenåri, vert det ik-kje så lett. Der dei døypte kan stadfesta statusen sin i kyrkja ved konfirmasjon, slit HE. Dei veit at konfirmasjon er innarbeidd, dei

veit at det fylgjer forventningar om gåver med, dei veit at det er ei ettertrakta overgangsrite til vaksenlivet. Dei veit at dei må ha noko tilsvarande.

Difor kallar dei sitt ritual også for konfirmasjon. Kopien legg seg så nær originalen som råd. Til liks med dei som fornektar kjøt.

MeN oM Dei No verKeLeg trur at deira alternativ er like godt, om ikkje betre, enn originalen, kvifor då ikkje gjeva det ei unik nemning? Kvifor skal vegetar-rettar høyrast ut som kjøt, og sjå ut som kjøt, om dei er betre? Vil ikkje ein byrg vegetarianar at ein slik rett skal ha sitt eige namn og sin eigen utsjånad? Om HE sin

vaksenrite er betre enn kyrkja sin, kvifor ikkje gje han eit unikt og stolt namn?

Det er også mange andre samanhengar der ord som tyder det motsette, vert nytta for å pynta på sanningi. Store landbrukseigedomar som er stadig meir gjeldstyngde, stadig oftare drivne av rimelege innl-eigde utlendingar, og som berre haustar det beste av arealet der fleire bønder tidlegare sette si æra i å ha det velstelt, er robuste. Det same er store sjukehus der mange pasientar aldri når fram grunna avstanden, store kom-munar der tilbodet vert betre for eit sentrum og dårlegare i utkan-tane, og digre trålarar som tømer havet der mange kystfiskarar tidlegare fann levevegen. Robust, skulle ikkje det vera bra det?

Noreg er ein kunnskapsnasjon. Ungane vert skyssa vekk frå fag-utdanningar og over i teoretiske studiaum. Statsvitarar, analytika-rar, konsulentar og sprenglærde ikt-medarbeidarar produserer dyr svada, medan folk frå Polen, Baltikum og Sverige held landet vårt i gang. Snart er me så kunn-skapsrike at me treng hjelp til å skifta ei ljospæra! Og kven er rasist nok til å tru at ikkje andre nasjonar like godt som oss kan ta over kunnskapsjobbane. Til halve kostnaden. Og kva skal me då leva av?

Kan henda er ei ærleg tilnær-ming til kva ting eigentleg er, fyrste trinn på vegen mot eit meir «robust» samfunn. Å vera byrg av vala sine, ikkje etterlikna origi-nalen. Å vera sannferdig nok til å seia at stordrift har sine ulemper, men at det likevel er det ein yn-skjer. Eller er fornekting gjen-nom nemningar, slik mange driv med i dag, vegen til eit lukkeleg, om enn lygnaktig, liv? N

or

sk T

ideN

d 5

–20

14

29

L TyLePrAT

kNUT P. BøyUM [email protected]

L NMU

kArL Peder MorkLeiar i Norsk Målungdom

Tørr eller fersk gjær?MåLrørsLa treNg stadig fleire medlemer. Dei av oss som i dag er medlemer, må ogso neste år betala medlemspengar. For kvart medlem som betaler på nytt og på nytt veit vi at vi framleis ikkje er i mål, men at vi gjer dei riktige grepa for å komma dit.

For kvar heilt nye medlem som svarer medlemspengar, veit vi at rørsla har det som skal til for å fremja nynorsk, dialekt og språkleg mangfald på alle samfunnsområde. Og det er nettopp denne siste med-lemsgruppa vi må få med oss. Dei som ikkje er medlem.

KorLeis vervar vi? Skal folk få komma til oss etter kvart, eller skal vi gå til dei. Eg heller av erfaring mot det siste. Gå til dei. Og det kan eg samanlikne med eit ord som liknar: deig.

Når ein skal baka bollar, har ein eit val: tørr eller fersk gjær? På eitt vis har det ikkje so mykje å seia, for boller blir det. Det blir nye medle-mer i rørsla ogso, av seg sjølv. Men vil ein ha bollar i dag, lyt ein baka i dag. Skal vi ha nye medlemer i dag, må dei vervast no. Viss du like vel står i butikken og har handla mjøl til bakinga, og du skal baka i dag, hadde eg kjøpt fersk gjær. Det er best, mei-ner eg. Deigen blir luftig og fin, og ikkje kostar det mykje heller, snaue tre kroner.

tørr gjær kan vera godt å ha i skå-pet. Gjæren held seg, men ikkje evig. So spør eg deg – kor gjer vi av enga-sjementet og vervelysta? Den bør alltid vera med, og alltid vera fersk.

Kor ofte har du ikkje sagt til deg sjølv; ho der, ho burde vera med i Mållaget. Og ofte skal det ikkje meir til enn berre å spørje. I målungdo-men avslutta vi haustens verve-kampanje for ein månads tid sidan. I vervetal var kampanjen rekord for andre året på rad. Vi har verva godt fordi vi gjer eit godt politisk arbeid, men det er ikkje nok aleine til at folk melder seg inn. For at nye medlemer skal komma til, må ein ha mange folk ute i lokallaga som står på. Ein av grunnane til suksess i år var talet på vervarar. Vi hadde fleire som verva både fem og ti personar. Men viktigast av alt: alle dei som verva ein eller to.

PoLitisKe orgaNisasjoNar blir målt etter storleik. Ein blir spurd kor mange ein er og kor mange lokallag ein har. For å bli ein so stor organisa-sjon som mogleg må vi alle trå til. Vi må alle ha ein dugnad. Det er ikkje dei andre sitt ansvar. Det er ditt.

Når ein ikkje har sjølvtillit

“ Når vegeta-rianarar vel vekk alt det gode på bordet, så gjev dei erstatnings-produkti namn som skal få ein til å tenkja på kjøtmat likevel

Foto

: Ber

it K

rogh

Ingeborg Mjør til minne Lminneord

Ingeborg Mjør har lagt ned arbeid og inn-sats i målrørsla som vitnar om eit bankande hjarte for målsaka, men òg om stor arbeids-kapasitet og gjennomføringsevne.

Ingeborg verka i alle delar av organisa-sjon, både på lokallagsnivå, fylkesplan og nasjonalt og var ein av våre aller mest tru-faste tillitsvalde. Ho var tidleg aktiv i BUL Bergen og kom derifrå til Hordaland mållag alt i 1988. Der sat ho i styret frå 1988 til 1993 og var leiar frå 1993 til 1995. Ho var deretter nestleiar i Bergen mållag tre år og frå 2004 til 2009 leiar i Stavanger mållag.

Ingeborg var å sjå på ei rekkje landsmøte i Noregs Mållag og vart i 1999 vald inn i styret for landslaget der ho sat til 2002, det siste året som nestleiar. Ho representerte òg Noregs Mållag i styret for stiftinga Magasinett og i rå-det for Norsk Barneblad der ho var leiar.

Dei som arbeidde i lag med Ingeborg i leiinga i mållaget, melder om ei dame som var svært inspirerande å samarbeide med og ein fryd å diskutere med. Ho var tydeleg og gjerne skarp på sitt lågmæle avvæp-nande vis og med eit breitt engasjement.

Her fekk ho utfalde seg på feltet ho brann mest for – språk- og kulturformidling for dei minste ungane. Ingen har vore viktigare dei siste tiåra enn Ingeborg for å gje innhald til barnehagearbeidet vårt. Ho var initiativ-takar og fyrste redaktør i Pirion, kulturavisa for barnehage og småskule, og reiste land og strand rundt og kursa barnehagetilsette om nynorskbruk i barnehagane for å bu elevane på den nynorske skulekvardagen.

I det akademiske arbeidet har Ingeborg Mjør òg bidrege til målsaka og vore viktig for korleis me har teke til å arbeide med ungar allereie i barnehagen. Ho har synt i sitt arbeid kor viktig språkarbeidet er i barnehagen, noko ho òg har fått høve til å formidle gjennom eit temahefte til barne-hagane frå Utdanningsdirektoratet.

Sjølv kom eg inn i mållaget etter at Inge-borg Mjør var flytt til Stavanger. Likevel var ho og arbeidet hennar tilstades på skrivar-stova i alle høgste grad som dei som stod øvst på alle ynskjelister til innleiingar og hjelp til å tenkje om politikk på opplæringsfeltet.

Og på ein måte står ein liten del av dette tankearbeidet rundt om på tallause arbeids-plassar og på kjøkenbord i heimar gjennom den umåtelege populære koppen vår med slagordet. «Nynorsk til meg, takk». Koppen får me framleis tåredryppande spørsmål om me har att av, frå uheldige eigarar som har knust kruset sitt. Og det var Ingeborg Mjør som var dama bak ideen.

Me lyser fred over minnet til Ingeborg Mjør.

marit aakre tennø

Ja takk, eg tingar: ❏ Fleecejakke

med logoen til Noregs Mållag på brystet.

For damer: Fargar: ❏ grå ❏ kornblå ❏ bringebær

Storleikar: ❏ s ❏ m ❏ l ❏ xl

For menn: Fargar: ❏ grå ❏ azurblå

Storleikar: ❏ s ❏ m ❏ l ❏ xl ❏ xxl

Kr 220,–Hugs å krysse av for farge og storleik!

❏ Mobildeksel iPhone 4

❏ Mobildeksel iPhone 5Mjukt mobildeksel til iPhone 4 og iPhone 5 med trykket «Å snakka: akkedera, garta, kvitra, masa, munnrøda, pjegga, preika, røda, svalla, tjan-tra»

Kr 50,–

❏ 1 eller ❏ 20 jakkemerke «Gjennom ord blir verda stor»

Kr 10,– (Kr 50,– for 20 stk.)

❏ 1 eller ❏ 20 jakkemerke «Takk, Ivar Aasen!»

Kr 10,– (Kr 50,– for 20 stk.)

❏ MatboksI plast, 16 x 11 cm.

Kr 50,–

❏ Notatbok blå ❏ Notatbok svartLinjert notatbok med slagordet «Gjennom ord blir verda stor!» Hardt omslag med stofftrekk.

Kr 125,–

❏ Notatbok natur Ulinjert notatbok med Ivar Aasen på framsida, og «Noregs Mållag» på baksida. Hardt om-slag med strie.

Kr 75,–

❏ Krus Med trykket: Det endaa koma kann den Dag, daa Retten fram kann sleppa. Ivar Aasen, 1875

Kr 100,–

❏ Krus Med trykket: Skogen stend, men han skifter sine tre. Olav H. Hauge, 1965

Kr 100,–

❏ Krus Med trykket: Det går mangt eit menneske og ser seg fritt ikring for Ivar Aasens skuld. Tarjei Vesaas, 1950

Kr 100,–

Krambua

Sjå innom heimesida for andre tilbod. Hugs at vi kan gå tom for somme artiklar. Det er såleis ikkje sikkert at du får alt du tingar.

Kryss av, klipp ut eller kopier og send tinginga til: Noregs Mållag, Lilletorget 1, 0184 Oslo

Eller: send e-post til [email protected], ring til 23 00 29 30, eller å gå inn på www.nm.no Porto kjem i tillegg.

Namn:

Adresse:

Postnr./poststad:

Telefonnr./e-post:

30

no

rsk

tid

end

5–2

014

Foto

: Uni

vers

itete

t i S

tava

nger

Lnoregs mållag

Nytt iNFormaSjoNSheFte For tillitSvaldeEr du ny som tillitsvald, eller går du kanskje med eit ynske om å bli det? Noregs Mållag har laga eit hefte med tips, råd og praktisk informasjon til deg som vil læra meir om korleis du kan vera med og driva eit lag.

–Her vonar eg tillitsvalde finn svar på mykje, men heftet er berre eit hjelpemiddel. Vi er sjølv-sagt til svars på skrivarstova no som før for dei som vil ha hjelp eller avklaringar, seier organisa-sjonskonsulent Erik Grov.

– Om du berre har lyst på eit slikt hefte, så ta endeleg kontakt, legg han til.

vårkoNFeraNSe 14.–15. marSHald av denne helga alt no, om du vil vera med i viktige diskusjonar om mellom anna kommune-reform, språklov og valkampen 2015.

For fyrste gong sidan 1948 er det ikkje landsmøte i Noregs Mållag neste år.

– Fortvil ikkje, seier Marit Aakre Tennø. – Me skipar sjølvsagt til eit seminar for å

dekkja møte- og diskusjonslysta. Då blir det utruleg kjekt om me greier å samla om lag like mange som på landsmøta, held ho fram. Semina-ret vert i Oslo-området og er naturlegvis ope for alle interesserte.

verviNg heile året– Vi spurte om vi ville klare 100 innan oktober er over, og det greidde vi!, seier ein nøgd organisa-sjonskonsulent Hege Lothe.

– Det hadde vore flott om også resten av haus-ten hadde like mange nye medlemer. Tilbodet på kr 200,- til nye medlemer for dette og neste år, er ikkje meir effektivt enn akkurat no, seier Lothe og lovar å gjere sitt for å verve fleire.

Skrivarstova har ymse materiell som kan nyt-tast, og lokallag og enkeltmedlemer må gjerne tinge ein liten bunke.

#NyNorSkverkSemdNoregs Mållag oppmoda i sommar folk om å ta bilete av verksemder som nyttar nynorsk og merkja dei med emneknaggen #nynorskverk-semd på Twitter, Facebook og Instagram. Slik har det kome inn mange tips, og mange takkebrev er sende ut. Det er uråd å nå ut til alle verksem-dene som nyttar nynorsk t.d. i Granvin, men send oss gjerne tips om det er nokon som treng ein liten kveik eller litt ros. Om du ikkje er på sosiale

medium, så er det råd å sende oss ein e-post. Me sender eit takke-brev, nokre «nynorsk verksemd»-klistre-merke og det flotte

heftet Blest, som Ulstein Mållag har laga. Den inne-

held tips og råd om korleis ein kan best marknads-føre seg på nynorsk. Vil du ha klistremerke i pos-ten? Send melding direkte til [email protected].

Må

LLA

GET

INFO

rM

ErEr

Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai

Prent: Nr1trykk asOpplag: 13 500Abonnement: kr. 250,– per år

Annonsar: annonseprisar: kr 9,00,–/mmtillegg for tekstside: kr 0,50,–/mmSpaltebreidd: 45 mmkvartside: kr 3 000,–halvside: kr 5 000,–heilside: kr 9 000,–ilegg til avisa: kr 1,00 pr. stk.

alle prisar er eks. mva. ved lysing i fleire nummer kan vi diskutere særskilde avtalar.

Stoffrist nr. 1 – 2015: 26. januar 2014

NOREGS MÅLLAGwww.nm.no

Tilskrift: lilletorget 1, 0184 oSloTelefon: 23 00 29 30E-post: [email protected]

Kontoradresse: lilletorget 1, 0184 oSlo

Bankgiro: 3450.19.80058

Leiar: marit aakre tennø Mobil: 454 71 716E-post: [email protected]

Tilsette:

Gro Morken Endresen, dagleg leiar, tlf. 23 00 29 37, 957 85 560, [email protected]

Erik Grov, organisasjonskonsulent, tlf. 23 00 29 34, [email protected]

Berit Krogh, økonomikonsulent, tlf. 23 00 29 35, [email protected]

Ingar Arnøy, skulemålsskrivar, tlf. 23 00 29 36, 975 29 700, [email protected]

Hege Lothe, informasjonskonsulent, tlf. 57 86 53 60, 926 48 348, [email protected]

Kjartan Helleve, redaktør Norsk tidend, tlf. 23 00 29 32, 943 97 998, [email protected]

NORSK MÅLUNGDOMmalungdom.no

Tilskrift: Postboks 285 Sentrum, 0103 osloTelefon: 23 00 29 40Telefaks: 23 00 29 31E-post: [email protected]

Bankgiro: 3450.65.48707

Leiar: karl Peder mork, Telefon: 901 67 493, 23 00 29 40, E-post: [email protected]

Skrivar: Synnøve marie Sætre, Telefon: 926 95 330, E-post: [email protected]

NORSKTIDEND

31

no

rsk

tid

end

5–2

014

– Å gi ut juleplate har lenge vore ein draum for meg, å få synge på norsk!

Tone Damli Aaberge

nr

. 5 •

no

vem

ber

20

14

LiLL

eto

rget

1 • 0

184

oSL

o

LPå tamPen

Er du glad i kattar, bør du legge din neste tur til Istanbul. For er det ein ting ein legg merke til der, så er det dei utallige kattane som ein finn over alt.

Utanfor bustadblokker kan du finne opne bur som er sette ut, for at dei skal ha ein plass å sove. På dagtid finn du kanskje katten godt plassert, med ut-kikk over sitt område.

Går du ned den same gata fleire gonger, så ser du nok den same katten i det same området, dag etter dag. Butikkeigarar plasserer ut skåler, og har tyde-legvis sine kattar dei tar seg av. Berre éin gong opp-levde eg at ein katt vart jaga, og det var ein som var inne i ein butikk som selde krydder. Då var det lett å forstå eigaren.

dEi som jobbar på taubana tünEl, som knyter saman Galata-brua og den kjente İstiklâl, tar seg òg tida til å mate eit par faste gjestar. Det er ikkje rart at så godt som alle kattane ein ser, er sunne og friske. I Hagia Sofia vart ein katt spesielt berømt, då Barack Obama helste på han under eit statsbesøk.

Det var likevel først då eg besøkte bydelen Eyüp, at det verkeleg tok av med kattar i gatene. Rundt Eyüp Sultan-moskeen, og opp langs åskammen der fleire sultanar ligg gravlagd, kryr det av kattar. Denne moskeen var elles den første som vart bygd etter at osmanarane inntok Konstantinopel, og er der sultanane har blitt krona.

Det er kanskje så ikkje tilfeldig at Eyüp, eit religi-øst konservativt nabolag, husar så mange huslause kattar. Det er mange som forklarar alle kattane med islamske verdiar, og viser til eit vanleg ordtak: «Drep du ein katt, må du bygge ein moské for å få tilgjeving frå Gud.»

dEt Er historiEr som går ut på at ein katt redda profeten Muhammad frå ein slange, og at han ein gong skar av ermet til bønnekjortelen sin, for å unngå å forstyrre katten sin, som sov på det.

Dyrevelferda i Tyrkia er likevel ikkje berre basert på tradisjonar. Dei er òg trygt forankra i lovverket. I 2004 kom det ei dyrevelferdslov der ein brukte bøter for å straffe mishandling, men i 2014 introduserte parlamentet ei strafferamme på 3 års fengsel, og ein kraftig auke i bøtene. No kan ein òg få ei bot på TL 1000, omlag 3000 kroner, for å selje eit dyr til nokon som ikkje er godkjent dyreeigar.

Kattane har òg blitt til ein politisk aktør, om ein skal tru energiminister Taner Yıldız. I forbindelse med lokalvalet i mars 2014 var det ei rekkje straum-brott som gjorde oppteljinga av stemmene vanske-legare. Energiministeren skulda noko av problemet på kattar, som hadde gått inn i ein transformator i Ankara.

I 2015 kjem elles filmen Nine Lives, som følgjer ni kattar i Istanbul.

morten myksvollFrå bloggen tyrkiskpolitikk.no

L Hordaland Teater ønskjer å leige Logen Teater midt i Bergen sentrum. Men det kan koste regionteatret, i følgje Bergens Tidende. Hordaland Teater må truleg ut med ein solid kompensasjon for å løyse ut noverande leigetakar og overta leigekontrakten. Kostnaden knytt til å klargjere bygget er sett til kring ti millionar kroner. Teateret er no i dialog med både eigar og leigetakar.

L Hordaland Teater spelar på nynorsk og dialekt og er særleg retta mot born og unge. Dei held no til i Fana, men har i fleire år prøvd å finne ei lokalisering i sentrum av Bergen, skriv BT.

L Hordaland Teater skal få ny tea-tersjef i 2015. Trond Birkedal har vore teatersjef i snart seks år, to år meir enn åremålet skulle tilseie. No har han og teatret blitt samde om å avslutte samar-

beidet. Styreleiar Birthe Eriksen håpar at når den nye sjefen er på plass, er Lo-gen Teater hovudkvarter.

L Jon Fosse har lenge ønskt å få eit ny-norskteater i Bergen sentrum. I 2011 vart dette lagt fram som eit mogleg samar-beidsprosjekt mellom Hordaland Teater, Sogn og Fjordane Teater og Det Norske Teatret i Oslo. No kan dette bli realisert som ein del av planane i Logen.

– Eg har i fleire år ivra for at vi burde få eit nynorsk teater i sentrum av Ber-gen. Det held ikkje at Oslo har det mest besøkte teateret i Noreg, Det Norske Teatret, og Bergen, midt i Nynorskland, ikkje har sitt eige nynorske teater i det heile teke. Særleg fordi DNS ikkje før i seinare år har teke ansvar for å spela på nynorsk», skriver Jon Fosse i ein e-post til avisa.

(nPk)

Vil ha nynorskteater i sentrum av Bergen

Foto: Creative Commons / Wikipedia

Norsk Tidend 5-2014

Documents

Transcript of Norsk Tidend 5-2014