NON ZER...Ezin da esan Neolitiko aurreko gizaki bil-tzaile-ehiztarien antzeratsu elikatzeko...

2013KO MAIATZAREN 12A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Ixabel Bereziartua. Zuzendaria: Xabier Letona.Zuzendariaren albokoa: Pello Zubiria. Astekariko erredak-zio-burua: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: MikelGarcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura: Garbine UbedaGoikoetxea. Aisia: Unai Brea. Termometroa: Urko Apaolaza.Euskara: Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua:Lander Arbelaitz. www.argia.com: Gorka Bereziartua, JonTorner. Multimedia: Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco.Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Kudeaketa eta salmenta: Berdaitz Goia. Harpidetzak: KarlosOlasolo. Idazkaritza teknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea:Idoia Arregi, Maite Arrieta, Ixabel Bereziartua, Olatz Korta,Bego Zuza. Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari KarmenLoiarte. Harrera: Jone Arzallus.HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxak: 943 373403 (erredakzioa),943 361048 (komertziala). Lapurdi, Nafarroa Beherea etaZuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 476000.Faxa: 559 476001. Nafarroa: Gazteluko Plaza 44, 3. eskui-na. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 POSTA ELEKTRONI-KOA. Komertziala: [email protected]. Harpidetzak: [email protected]. Erredakzioa: [email protected]. Interneten:www.argia.com. Lege.gordailua: NA 80-1963. ISSN: 0213-909X. Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: AntzaS.A.L. Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza. Hego Euskal Herria: 145 euro. Ipar EuskalHerria: 176 euro. Espainia: 145 euro. Beste atzerriak: 182euro. Airez: 285 euro. Komunikazio Biziagoa S.A.L.Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Azala: GARBINEUBEDA GOIKOETXEA

ASTEKO GAIAARBASOEN DIETA Zerealik eta esnerik gabe elikatzen diren

horiek. PELLO ZUBIRIA KAMINO / 4

PERTSONAIAJAVIER ETXEBESTE: «Hizkuntza txiki bateko hiztuna izateak

abantaila asko ematen du enpresa munduan». REYES ILINTXETA / 9

GAIAKEH 11 KOLORE Zubiak eraikitzen. MARTIN VICIOSO / 15

IRITZIAREN LEIHOAMENDEBALDEKO SEZESIO PROZESUAK ETA

ERREFERENDUMAK ASIER BLAS MENDOZA / 18ERABILI NAUTELAKO XAHARTU! IÑAKI MURUA / 20EGUNSENTI DESOBEDIENTEKO BIZIPENAK AXIER LOPEZ / 21GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 19TXANDAN Jakin-mina (II). IXIAR ROZAS / 20BERTSO BERRIAK Herri Harresiari jarriak.

BEÑAT GAZTELUMENDI / 21ZIRTAK Iratxe Esnaola. IRATXE ESNAOLA / 22

ERDIKO KAIERAENTZIKLOPEDIAGINTZA Denis Diderot, Wikipediaren aita.

NAGORE IRAZUSTABARRENA / 24l Euskal entziklopedien gerra. JOXERRA AIZPURUA / 28

LITERATURA IGOR ESTANKONA / 30MUSIKA OLATZ KORTA / 31DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO, KIKE AMONARRIZ / 32ALEA Bizkaia dantzari. UNAI BREA / 33OSASUNA JABIER AGIRRE / 34LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 35DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 36

TERMOMETROAAITOR KARASATORRE: «Atez atekoak jendeari konfiantza

emango dio gauza berriak egiteko». URKO APAOLAZA AVILA / 37KORSIKAKO FUTBOLA Nazionalismoaren suspertzeari

helduta. JON TORNER ZABALA / 40UDALTOP Feminismo eta psikologia sozial pixka bat.

ONINTZA IRURETA AZKUNE / 44ARRANTZA Atungorriak geroa beltza. URKO APAOLAZA AVILA / 46EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 47EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 47NET HURBIL Dolar bakarrarekin bizi diren milioika

jendeetako bat. PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2013ko maiatzaren 12a, 2.368. zenbakia

ARGIAko edukiak kopiatu,moldatu, zabaldu etaargitara ditzakezu, gureegiletza aitortu eta baldintzaberetan eginez gero.

ASTEKO GAIA

2013KO MAIATZAREN 12A4 �

ARBASOEN DIETA

Paleodieta, erregimen hipotoxikoa, antzinako dieta... Batzuek enpirismo hutsez heldu dirabizimodu horretara gaixotasunen baten kontrako borrokan, besteak elikadura modernoareneta aski frogatu gabeko erregimen ezagunen kritikatik. Anitz koloreko heterodoxoak dira.

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |

Zerealik eta esnerik gabeelikatzen diren horiek

“MAKROBIOTIKOAN ARI ZARA?” galdetukodizute denek hemen eritasun larri edo kroni-koren baten kontrako lehian dietan ari zarelaentzun orduko. Bizimodu alternatiboen biladabiltzan gazteek landarejale edo are beganoelikatzeko hautua egiten dute. Familiakomedikuak bulegoan daukan afixan elikagaienpiramidearen gailurrean ageri dira zituak.Bitxia, nolaz zereal eta lekaleen adorazioanbat egiten duten stablishmentak eta herexeek.

Baina asko dira ere munduan haragi-arrai-nak lasai kontsumitu eta hain zuzen zituaksaihesten dituztenak, esneaz gain. Ai esnea,gure umeak handi egiteko eta adinean aurreragoazenok, batik bat emakumeek, omen,derrigor hartu beharrekoa. Ez, bada, gero etausuago aditzen dira justu horiei uko egitendietenen ahotsak.

Ale sakratuak utzita hobetuKronika honen egileak aitortzen du ez delakontuemaile neutrala: artritisa edo bestelakoeritasun larri edo kronikoren bat duten besteasko bezala iritsi da bera ere zerealik gabebizitzera ez sendalari, mediku edo petrikilo-ren batek manaturik baizik eta arazo beradaukaten beste gaixo batzuen gomendioz.Enpirismo hutsez iritsi nintzen sinpleki min-tzatzeko Paleodieta deituko duguna baino areestuagoa den almidoirik gabekora, aspaldibatean Espondilitisarentzako terapia merkeegiaaurkitu zuen medikua artikuluan (ARGIAko2106 zenbakian) azaldu nuen bezala.

Espondilitisa den artritis berezia daukate-nen artean ezaguna da ingelesezkowww.kickas.org foroa, zeinetan badiren ehunkalekukotasun elikadura aldatuz bizimoduahobetzea lortu dutenena. Kickas hori denbezala ingelesez, euskaraz irakur daitekewww.izorrategi.org gunean edo gaztelaniazwww.elblogdelalmidon.org eta gehiagotan.

Espondilitisa dutenok uko egiten diotealmidoia daramaten zerealei, patatei, lekaleei,gehi hainbat elikagai manipulaturi, oinarritu-rik Alan Ebringer doktore britainiarrakespondilitisa ulertzeko eraiki duen teorian.Gauza da gaixo horiek hilabete batzuetakotrantsizioaren ostean, elikagaien piramideortodoxoa urratzen duten arren inflamazioe-tan hobetzeaz gain odol analitika orekatuakerakusten dituztela.

Carol Sinclair australiar britainiartuak LowStarch Diet liburuan kontatu du antzeko elika-tze sistemara nola iritsi zen bere kabuz. Ume-tatik kolon suminkorraren oinazeak nozitu-rik, hainbat terapia probatu ondoren berehestearen esanei jarraituz heldu zela zerealak–zehazki almidoi guztiak– baztertzera.

Alan Ebringer doktorea (eskuinekoa) espondilitisa daukanGary Grayrekin, 2009ko bilkura batean.

GA

RYG

RA

Y

ARBASOEN DIETA

� 52013KO MAIATZAREN 12A

Almidoian hain zorrotz tematu gabe, gaitzgehiagoren kasuan ere badira oro har paleoli-tikoa dei dezakegun elikatzeko manerarekinhobetu direla plazaratu duten jendeak.Zehazki L’Alimentation ou la troisième médecine(gaztelaniazko bertsioa bada, Integralekpublikatua) idatzi zuen Jean Seignalet dokto-rearen hautua aldarrikatzen dutenak.

Bat hautatzekotan, erregi-menaz gain erleen produktuakdarabiltzan Maryse Pioch-Prades aipa dezakegu hemen;“Les abeilles soignen ma Scléroseen Plaques” (Erleek artatzendidate Esklerosi Anizkoitza)liburuan Marseilla ingurukoemakume horrek xaloki aitor-tzen ditu elikaduraren aldake-tari zein hobekuntza zor diz-kion, ezkutatu gabe aitortuzhobetzearen mugak.

Jean Seignaleten régime ancestralMontpellierreko mediku hau antigoaleko dok-toreen eredu izan zitekeen. Giltzurrun txerta-ketan aitzindaria, horri loturik immunologianaditua, ikertzailea, irakaslea, aldi berean klase

askotako gaixoak klinikan artatzen zituena...elkarrizketetan aitortzen zuen jakintzak arrasespezializatu eta praktikatik urrundu direngaraiotan sentitzen zela gizon pribilegioduna.

Gaztelaniaz La Alimentación o la TerceraMedicina izendatu duten liburua da Seignale-ten jakinduriaren lekukoa. 560 orrietan barre-na deskribatzen ditu erregimena aplikatu

dion gaitz bakoitzaren xeheta-sunak, eriekin lortu dituenarrakastak edo frakasoakbarne, liburuaren hasieranazalduz bere hautua eta honenzergatiak, aitortuz Kousmine,Burger, Frandin eta giza elika-duraz okupatu diren bestejakintsuen iturritik edan duela.

Gaixotasun nagusien gakoaSeignaletek Neolitikoan daku-sa. “Gure espeziea simio

antropoideetatik bereizi zenetik, duela bostmilioi urte, gizakiaren aurrekoak (homo habilis,homo erectus) eta homo sapiens bera elikatu dirajanari mota berdinez. Gure arbasoak noma-dak ziren, biltzaile/ehiztariak, eta honek esannahi du jaten zutela haragia, arraina, arrau-tzak, eztia, zereal basak, barazki basak eta

San herriko bi gizon Afrikako hegoaldean; san edo boskimano jendea ehiza eta bilketatik elikatzen da oraindik.

BLU

EN

RE

D

Espondilitisa duten eriok ukoegiten diote almidoia daramatenzerealei, patatei, lekaleei, gehihainbat elikagai manipulaturi,oinarriturik Alan Ebringer doktorebritainiarrak espondilitisaulertzeko eraikitako teorian

ARBASOEN DIETA


fruituak. Ez zuten edan esnerik amarena bai-zik, umetan. Sua duela 400.000 urte inguruasmatu zuten. Alabaina, ez dago frogarik era-kusten duenik duela 10.000 urte baino lehenhasi zirenik sua usatzen janariak kozinatzeko.(...) Esan dezakegu kozinatzea gutxi edo bate-re ez zela erabitzen”.

Beraz, industrializazioarekin eta batik batkontsumismoarekin elikaduran sartu direnmilaka produktuen kaltea nabarmendurik ere,arazoa are lehenagotik dator Seignaletentzat.Leku batzuetan duela 9.000urte eta gurean askoz beran-duago gertatu ziren gizakiarenelikadurako aldaketa nagusiak:jatorrizko basatietatik arrasezberdindu diren zerel etxeko-tuak hasi ziren egosirik jaten(gordinik ezin dira), animalienesnea edaten eta elikagai askoegosi edo erreta jaten, gizakia-ren kalterako.

Aurreko milaka eta milioikaurtez garatutako organismoari ezagutzen ezdituen elementu asko barneratzen zaizkiohestetik. Beranduago, gainera, industrializa-zioak arazo berri eta larriagoak ekarriko diz-kio: olio elaboratu berriak sortzen ditu indus-triak eta sukaldeetan sartzen, elikagaiakkutsatzen dira bai pestizidekin, bai abereeiemandako botikekin, luzeago irauteko eran-tsitakoekin eta era guztietako pozoiekin.Horri erantsi behar zaio ongarri sintetikozdopaturik hazitako laboreen kualitateak kax-kartu izana azkarki.

Organismoa aurreko milaka eta milioikaurteetan antolatua duen gizakiaren hestean

sartu direnean gai ezezagun horiek, hirumotatako arazoak sortzen dizkio. Batzueiimmunitate sistema hasten zaie hondatzen,molekula berrien kontrako borrokan nahas-tuta. Beste batzuei immunitateak bidea uztendie produktuoi, baina soinaren atal bateanedo bestean geratzen zaizkie butxaturik.Hirugarren gaixotasun sailekoren bat dauka-ten gizakiek molekula horiek barnatu bai,butxatu gabe zirkulatzen onartu ere bai,baina horien hondakinak kanporatzerik ezdute lortzen.

Klikatu Interneten “Pale Diet” eta ikusiSeignaleten hautua, beraz, Neolitiko aurrekoelikagaietara ahal adina bihurtzean datza:fuera zerealak, arroza eta sarrazenoa salbu;fuera esne eta esnekiak; fruitu, barazki etafruitu lehor gordin ahalik eta gehiena jan;olioa izan dadila begetala bir jina aleakhotzean zanpaturik eskuratua; lehenetsi pro-duktu biologikoak; haragi eta arrainik ez erreeta ez frijitu, egosi. Hortik aurrera luzatzendira berak régime ancestral eta dieta hipotoxikoadeitu duenaren xehetasun eta gomendioak.

Ezin da esan Neolitiko aurreko gizaki bil-tzaile-ehiztarien antzeratsu elikatzeko propo-samena bakarra denik, Interneten bilatu bes-terik ez da ohartzeko. Proposamen askodaude, ezberdintasunak tartean, eta Paleokontzeptuaren aitzakian saltzen den produk-tu mordoa.

Milatik bat nabarmentzeko, klasikoetakobat izateaz gain gaztelaniara ere itzulita dago-

elako, Loren Cordain da.2002an publikatutako La dietapaleolitica liburuaren hitzau-rrean dio: “Arazoa da geneti-koki egokituta gaudela ehizta-ri-biltzaileek jaten zutenmoduan jateko. Gaurko osa-sun arazoetako asko dira jatendugunaren, eta jaten ez dugu-naren, ondorio zuzena. (...)Nik ez dut asmatu dieta hau,naturak asmatu zuen”.

Cordainena da ere Paleodieta para deportistas(2007) liburua. Aipatzea merezi du, erantzu-na ematen diolako kirolean dagoen mito bati:zerealak direla errendimendu on baten oina-rria. Gaixotasun bat artatzeko Seignaletenedo Alan Ebringerren (almidoirik gabekodieta) proposamenak jarraitzen dituztenekliburu horretan aurkitu dituzte kirola egitenjarraitzeko argibideak.

Gainerakoan, dieta paleotikikoaz aurkitu-ko duzun literaturatik askok daramatza hone-lako deiak: “Pisua galdu eta osasuna irabazinaturak zuretzako diseinatu zuen dietarekin”.Marketinaren esklusiba ez daukala Kellogsek.

Jean Seignalet (1936-2003) mediku eta ikerlari frantsesaren ideiakbiltzen ditu L’Alimentation ou la Troisième Médécine liburuak.

Seignaleten dieta Neolitiko aurrekoelikagaietara ahal adina bihurtzeandatza: fuera zerealak, arroza etasarrazenoa salbu; fuera esne etaesnekiak; fruitu, barazki eta fruitulehor gordin ahalik eta gehiena jan;haragia eta arraina egosi...

ARBASOEN DIETA


Oinarri antropologikoakNeolitiko aurreko gizakien elikadurak XXI.mendekooi damaizkigun erreferentzietan ara-katu dutenen artean Staffan Lindeberg aipatzeamerezi du. Medikua eta Suediako Lund uniber-tsitateko irakaslea, Lindeberg saiatu da begi kri-tikoz aztertzen gaur mundu aberatsean ezagu-nak diren elikatzeko ereduen oinarrizientifikoak. Edozein elikatzeko modu susta-tzen duen edonork erakusten baitu ikerlanzientifikoren bat bere proposamenaren berme.

Lindeberg honako ondorioetara iritsi da,bere webgunean irakur daitekeenez: “Jendea-ren osasunerako egiten diren elikatze gomen-dioak hain oinarri zalantzatien gainean erai-kiak daudenez, [giza] eboluzioarenmedikuntzak hein handian osatu ditzake meto-do zientifiko tradizionalen emaitzak. (...) Men-debaldeko gaixotasunak prebenitu eta artatze-ko elikadurazko gomendioak prestatu beharkolirateke ahal den neurrian gizakiaren herentziabiologikoa kontuan hartuta. Gizakien dietan10.000 urte baino gutxiago daramaten janariakbegi kritikoz aztertu behar dira jendeari oina-rrizko jakitzat gomendatu aurretik”.

Lindeberg eta bere taldeak ia 25 urte dara-matza aztertzen Papua-Ginea Berriko Kitavauhartean oraintsu arte ehiztari-biltzaile biziizan diren jendeen osasuna eta elikatzekomoduak, gizakion biharko bizimodurakogakoetako asko gure arbasoek egiten zutena-ren arrastoetan datzalakoan.

Osasun onaren jabe denak galde lezake:“Honek guztiak zertarako balio dit niri, ezbaldin badaukat minbizirik, artritisik, esklero-si anizkoitzik, hipertentsiorik?”. Aldiz, dietabaten zurrunbiloan sarturik sekta antzekojokabideren batean erortzeko beldur denakitaunduko du: “Non aurkitu balioko didanzerbait ziurra?”.

Michael Pollanen aholku burutsuakMichael Pollan kazetaria iritsi da lerrootandeskribatu ditugun irizpideen antzekora,

Jauzarrea fundazioak deiturik (Xabi Otero argazkila-ria dauka presidente) bigarren urtez burutuko daIrungo Ficoba erakustazokan Atlantiar biltzarrea.Maiatzaren 17ko ekitaldiak izenburutzat darama“Ehiztari-biltzaileen garaitik gizarte ekoizleen garai-ra”. Egitarauan iragarritakoaren arabera hitzaldietanorriotako kontuetaz larregi arituko ez diren arren,justu aipatu dieta proposamenok gakotzat daukatenaroaz jardungo dute.

Gaztetxo ginela eskoletan irakatsi zitzaigun histo-rian Neolitikoa ikusten zela gizakiaren aurrerapausogarrantzitsutzat. Gaur askok ikusten dute trantsiziohori gizakiaren gehie-gizko populazioakeragindako aldaketamoduan, aitortuz eka-rri zituen aurrepene-kin batera eraginzituela kalte handiakere gizakien bizimo-duetan: bioaniztasu-naren galera, gaixota-sun berriakelikaduraren murriz-teagatik eta popula-zioen pilatzeagatik,bizimoduaren gogor-tzea, zanpaketa sozia-len gogortzea, gerrenugaltzea...

Badira adituak zenbait gaitzek daukaten osagaigenetikoa lotzen dutenak gizaki batzuek oraindik eli-kagai berrietara egokitu ezin izanarekin. Bestela esan-da, eboluzioak –epe luzeetan jokatzen duelako–oraindik arras bazterrean laga ez gaituen talde geneti-koetako ale errefusak ginateke. Edo egoskorrak, non-dik begiratzen den.

Atlantiar 2013:Neolitikorako trantsizioa

ARBASOEN DIETA


janariaren eta elikaduraren historia ikertzea-ren poderioz. Haren Defense of Food itsusi gaz-telaniaratu dioten El detective en el supermerca-dok helduleku interesgarriak ematen ditu. Ezdauka alferrik jarrita bigarren titulua: “Ondojan ezazu utzi gabe engaina zaitzaten zien-tziak eta publizitateak”.

Zientziak engainatu? Bai, behartzen baldinbazaitu egiatzat irenstera une jakin bateanezagutzen duena. Ez da kasualitatea, dioPollanek, Justus von Liebig izatea aldi bereannekazaritza industrialaren eta elikagai indus-trialen aitzindaria. XIX. mende bukaeranzientziak zekienarekin planifikatu zituen biak,berdin ongarri sintetikoak eta umeentzakoamaren esnearen ordez zerealekin egindakoahia. Gero ikusi zenez, biek zituzten gabeziagalantak. Geroztik zientzia joan da ezagutza-ren zuloak informazio berriekin betetzen(bitaminak, oligoelementuak...) baina askodauka ulertzeke biziaz. Eta zer da elikadurabizia baizik?

Pollanek gizakiaren elikatzeko moduetanbi jauzi handi markatzen ditu. Bata, aipatu

dugun Paleolitotik Neolitorakoa. Bigarrena,azken 150 urteotan daramagun industriatzearoa. Lehenak ekarri zituen gorago aipatuditugun aldaketak, zerealak, esnekiak, kozina-tzea eta jakien bioaniztasunaren murriztea,ordura arte bildu eta jaten ziren ehunka lan-dare espezie bazterturik.

Ondorengo mendeetan giza taldeak egoki-tuz joan zaizkio elikadura berriari, nor bereberezitasunekin. Horrek berak esplikatukoluke zergatik, esaterako, talde batzuetanesnea ondo lixeritzeko ahalmena arruntagoaden besteetan baino. Duela 150 urteko indus-trializazioak aldaketa are handiagoak ekarriditu, Pollanek xehe deskribitzen dituenak.

Jaki osoei gailendu zaizkie birfinduak, erro-tarrian ehotako irin osoz egindako ogiari gaur-ko ogi modernoak. Espezie eta jakien aniztasu-na erruz murriztu da: lehengo ehunkalandareen aldean orain dozena bat baino ezdugu jaten, nagusiki garia, artoa, arroza eta soja.Kalitatea baino kantitatea jaten dugu. Hostoakjatetik nagusiki haziak jatera pasatu gara.

Bilakabidea azpikoz gain jartzea da Polla-nen proposamena. Ez ezazu jan zure amona-ren amonak janaritzat ezagutuko ez lukeenezer. Baztertu osagai ezezagunak edo bitxiakdauzkatenak. Ihes egin supermerkatuari. Baz-tertu propietati onak iragartzen dituztenak...enpaketaturik datoz eta.

Esnekiak edo zerealak infernura kondena-tu gabe, landareak jan batez ere. Landareetanhostoak gehiago haziak baino. Omniborobaten gisa jan, ahalik eta anitzen. Lur sanoe-tan hazitako elikagaiak jan. Ahal duzulariklandare, fruitu eta arrain basak jan. Mesfidatubetikoak ez diren jaki berriez.

Ororen buru badu Pollanek Slow Foodekoe-kin bat egiten duen aldarrikapen bat: berres-kura ezazu jatearen plazera.“Aldarrika dezagun osasuna etajatunaren zoriona”. Ez bakarkatriste elikatuz, elkarrekin plazerezjanez baizik. n

SUR

EA

U.C

AN

ALB

LOG

Neskatoaintsusari aleakkentzen. Intsusalegez, hainbatelikagai basabaztertu ditugumendeotan, gureosasunarenkalterako.


Urte gutxian gauzak asko aldatu dira Internetbidezko negozioetan?Funtsean ez dut uste horrenbeste aldatu dire-nik oraindik. Egia da garatu dela eta egunero-koan jarduera normalagoa dela, baina ez da

horren desberdina. Negozioaren ikuspuntu-tik, adibidez, gauza bera gertatzen da behineta berriz: hiru-lau urtero jokalari berri batsartzen da, dena birdefinitzen duena. Yahoo,Google, Myspace, Facebook, Twitter… edo

PERTSONAIA

«Hizkuntza txiki batekohiztuna izateak abantaila askoematen du enpresa munduan»“Mister Yahoo!” izandako enpresari eta ekintzaile euskaldun eta kementsu ezagunak igerian

darrai Interneteko negozioen itsaso zabalean. Orain “Mister Nestoria” dena negozioez,Interneten erronkez eta nazioarteko enpresa munduan euskalduna izatearen abantailez

mintzatu zaigu.

JAVIER ETXEBESTE

| REYES ILINTXETA |

Argazkiak: Dani Blanco

�10 2013KO MAIATZAREN 12A

JAVIER ETXEBESTE

duela pare bat urtetik hona, Foursquare. Egiada, bestalde, gaur egun enpresa berriak egite-ko aukera murriztu egin dela arlo askotan.Badira lau jokalari handi ekosistemari oxige-noa kentzen diotenak: Apple, Google, Ama-zon eta Facebook. Horiek markatzen dituzte,neurri handi batean, sareko arauak.

Google guztiz ahalduna?Orain jada ez da, nire ustez, duela sei edozazpi urte izan zen konpainia arrakastatsua.Ez dauka lehen zeukan talentu berriak era-kartzeko gaitasuna. Ingeniari onek Googletikalde egiten dute.

Eta nora doaz?Enpresa berriak sortzera, Facebookera,negozioa garapen fase desberdinetan dagoenkonpainietara… Hori da interesgarrienaInterneten, bi-hiru urtero dena birdefinitzendela.

Aldaketak maite dituzu zuk. Bai. Zalantzarik gabe. Nik uste dut lanari eki-terakoan bi ardatz nagusi daudela: lehena danorberak bilatu behar duela bere karrerarengarapena. Geu gara gure bizitzako gerenteaketa horrela hartzen ez badugu gaizki goaz.Bigarren ardatza da egun dagoen egonkorta-sun falta. Gaur egun iraultza industrialeanizandako putzu antzeko batean gaude. Ustedut munduak aurrera egingo duela, bainahori bai, XIX. mendean bezala, jende pilajoango dela langabeziara, industrializazioeredu berri bat ezarri arte. Aldaketa fase horipasa egin behar da. Horretan baikor naizbaina ez horrenbeste gizartearen kultura etabaloreei doakienez. Uste dut arlo askotanahuldu egin garela eta konformistak egingarela. Bi adibide oso esanguratsu: jendegazte askok izan nahi du funtzionario. Ereduhori nahi du bere bizitza eraikitzeko, arrisku-rik hartu gabe. Eta okerrena da gizartea batdatorrela horrekin.

Besteek asma dezaten…Euskal Herrian betidanik izan dugu baihemen, baita kanpoan ere, asmatzaile etaabenturazale asko mundua garatzen eta beremezuak zabaltzen. Baina gazteei begira eznaiz oso baikor. Mundu digitalean normalada gazteak ibiltzea, baina gaur egun enpresaksortzen eta ideiak garatzen ez daude logikoalitzakeena bezainbeste. Hemen gure inguruandauden gehienak 35 urtetik gorakoak dira,salbuespenak salbuespen. Hori hemendikkanpo desberdina da. Londres horren adibi-dea da. Kanpoko ekintzaile asko biltzen dirahiri horretako merkatura eta finantzaziobideak eskaintzen ditu. Eta nahiz eta profe-

sional onak kontratatzeko lehia handia egonoso soldata handiak ordaindu behar direlako,egoera hemengoa baina hobea da, biziagoa.Hemen demokrazia hasi zenetik, soziologi-koki eta politikoki, ematen du aurrera egitekoerantzukizuna gobernuarengan uzten dela.Joera nagusi horretatik kanpo gelditzen dirahamaika traba izan dituzten zorioneko eki-men batzuk, euskaldunen komunitatearenaNafarroan, adibidez. Eta horrek indartsuegin du. Haizearen kontra joaten ohituadagoenak gero errazagoa du bizitzan etamunduan ibiltzea. Horretarako norberarenburuarekiko konfiantza, gogoa eta grinabehar dira eta, tamalez, gaur egungo gazteekprestakuntza handia badute, baina jarrerahori falta zaie.

Krisi garaia, aukera garaia dela esaten digutehamaika aldiz.Eta hori esaten duten hamarretik bederatzikez dute ezer arriskatzen. Hori esaten dutesoldata segurua poltsikoan dutela. Nik ustemundu berri bat datorrela. Zaila izango da,normalean botereak ez dituelako aldaketakbaketsuki onartzen. Bistan da gaur egun edo-zein instituzioren ordezkaritza oso eskasadela. Berdin zait alderdi politikoak, sindika-tuak edo Eliza izan. Eskema berri batzuk sor-tzen ari dira pertsonak beren buruaren ordez-kari izateko. Baliabide berriekin jendeakuneoro bere iritzia emateko gaitasuna du.Horrek parte-hartze zuzena ahalbidetzen du.Egunero ikusten dugu alderdi politikoak,esate baterako, jendearen interesen gainetikberen interesen alde ari direla, eta hori aldatuegin behar da eta aldatuko da.

NORTASUN AGIRIA

Javier Etxebeste Otegi, Iruñean, 1961ekoabenduaren 3an sortua. San Fermin ikastolako lehenbizikopromozioko kidea da. Bere gurasoak lehen ikastolenaldeko sustatzaile taldean aritu ziren sutsuki. Batxilergoajesuitetan egin ondoren Enpresen Administrazio etaZuzendaritza ikasi zuen Deustuko Unibertsitatean.Euskadiko Kutxaren Ikasbide programan parte hartu zuenlau urtez Lizarrako enpresa bateko zuzendari moduan.Master bat Estatu Batuetan egin eta gero, Madrilera joaneta hainbat arlotan aholkularitza lanak egin osteanInterneten mundura egin zuen jauzi 1999an. Yahoo! Iberia-ko zuzendari aritu zen lehenbizi, ondoren EuropakoBilaketa, Direktorioak eta Merkatuetarako arduradun, hariketa 2005ean enpresa utzi zuen arte, negozio propioaabiarazteko: 2006an Lokku LTD sortu zuen beste ekintzailebatekin. Egun hamabost kide dira eta Nestoria etxebizitzenalorreko bilatzailea kudeatzen dute Europako hainbatherrialdetan, Australian, Brasilen eta Indian.

Ziklo berri batean gaude eta horregatik,oraingoz, ia ondorio txarrak besterik ez duguikusten. Ingelesezko esaera batek dio “etorki-zuna hemen dago” eta egia da, gertatzendena da ez dagoela berdin sakabanatua mun-duan. Alde horretatik enpresa txikiek aban-taila dute. ARGIA aldizkari hau edo IruñekoEuskalerria Irratia izan daitezke horren adibi-de onak: barne kohesio handia dute etaaurrerapauso handiak egiten ari dira, besteakbeste, mundu digitalean. Komunikazioenpresa handietan hori dena askoz motelagomugitzen da, jende gehiago dagoelako etadenek haien eskubide historikoak mantendunahi dituztelako.

Teknologia berriek mesede egiten diote euska-rari?Noski. Internetek eragiten duen elementuhandiena desintermediazioa da. Hau da,bitartekaritza ezabatzen du. Sortzen duteneneta kontsumitzen dutenen arteko zerbitzuenzubia izugarri murrizten du. Zerbait kontsu-mitzeko borondatea badago, Internetekbidea ematen dizu hori lortzeko. Aukerenkopurua ere izugarri handitzen da, beraz,errazagoa da zure zerbitzua eskaintzea bainazailagoa kontsumitzailea aurkitzea. Nik ustedut euskarak bi erronka horien artean jokatu

behar duela eta, zentzu horretan, dinamizaziosoziala oso garrantzitsua da Internetetikkanpo. Konfiantza eta ohitura errazago erai-kitzen dira mundu fisikoan, eta mantenduedo hazi aldiz, mundu digitalean.

Bezeroenganako eta lankideenganako konfian-tza eta ohitura landu egin behar dira. Yahoo!kduela gutxi iragarri zuen telelana murriztuduela harreman hori areagotzeko.Hala da, bai. Nik uste dut konpromisoarenbila doazela. Zuk konfiantza duzu pertsonahoriek beren lana beteko dutela, baina enpre-sarekiko konpromiso ahalik eta handienaeraiki nahi izanez gero, presentzia fisikoaezinbestekoa da. Dena den modeloak ez diraerraz definitzen eta egoera bakoitzean per-tsona bakoitzarekin nola lan egin erabakibehar da. Frikzio gehiegi txarra da eta frikzioezak ez du mugimendurik sortzen.

Zuk zerorrek ere lankideenganako harremanzuzen hori bermatzen duzu. Bilbo eta Londresartean bizi zara. Astea nola antolatzen duzu?Astelehenetik asteazkenera Londresen ego-ten naiz. Orain arte ostegunera arte izatennintzen han, baina orain nire emazteak biegun Bilbotik kanpo ematen dituenez niketxean egon behar dut hiru seme-alabekin.

JAVIER ETXEBESTE

Aurrez aurre“Niri jende askokgaldetzen dit eazergatik joatennaizen Londreseraastero, zergatik ezdudan enpresaBilbotikkudeatzen.Konfiantza,harremana etakomunikazioa ezdirelako berdinegiten telefonozedo aurrez aurre”.

Iruindarra sortzez, familia gipuzkoarra etasakandarra jatorriz, munduko hamaika herrial-detan bizi izan zara… Zergatik Bilbo bizileku? Emazteak aukeratu zuen. Madrildarra da,Madrilen gustura bizi ginen baina nik nahinuen gure seme-alabak euskaldunak izatea.Alaba nagusia txikia zenean saiatu nintzenMadrilen haur eskola euskalduna antolatzenbaina ez nuen arrakastarik izan eta hona eto-rri ginen bizitzera. Harremanak ditugu hiriguztiekin, Iruñea, Gasteiz, Donostia… bainaemazteak Bilbo aukeratu zuen oso ongikomunikatua dagoelako eta momentu horre-tan berpizten ari zen hiria zelako. Egia esanoso kontent gaude. Nire itzal bakarra Bilbo-ko euskararen egoera da. Seme-alabak euskal-dunduko zirela uste nuen, baina ikusten duteuskaldun giroan bizitzea hemen Iruñeanbezain zaila edo are zailagoa dela. Hori danire frustrazio bakarra. Euskaldunok euska-raz bizitzeko benetako gogoa eta grina izateada gure erronkarik handiena. Guk egin behardugu gurea. Ez dut uste inork etorri beharduenik horretan laguntzeko. Ez dut horisinesten enpresa munduan ezta euskararidagokionez ere. Nire gazte garaian zegoeneuskaldun izatearen harrotasuna falta da gauregun.

Txapela buruan eta ibili munduan?Atsegin zait Bilbon bizi eta Bilbotik kanpolan egitea. Azkenean askoz askeago naiz pen-tsatzen dudana esateko eta gobernua, alderdi

politikoak, enpresariak edo sindikatuak kriti-katzeko. Etorkizuna munduan zehar eraiki-tzen dut, baina zoritxarrez, gure gizartean,zure negozioa eraiki nahi baduzu, esklaboegiten zara. Burujabetasunaren kontzeptuestatikoaz harago, niretzat burujabetzea zer-bait dinamikoa da. Gure burujabetzea izangozen gure gizartea eta gure negozioak hemensortzea, mundu osoan saltzeko. Hori da, hainzuzen ere, orain nire erronka: Euskal Herriannegozio bat sortzea. Ez da erraza. Porrotbatzuk izan ditut, baina ikasi egin behar da.Porrota izateko eskubidea badugu, baina ezikasteko ez.

Euskaldunak, tratulari onak?Euskalduna izateak honetan laguntzen dizu,zure ingurukoengandik desberdina izatera ohi-tuta zaudelako. Besteei entzutera ohituta zau-delako. Herrialde berri batera zoazenean ere,entzutera zoaz. Hizkuntza handiko herrialde-koak, aldiz, hitz egitera doaz. Jarrera eta nego-zioak eraikitzeko aukera ikusten diot nik honi.Ez da batere erraza ingeles batentzat Indiannegozioa irekitzea herriko jende arruntarekin,eta niretzat erraza izan da. Indiar batek ez duinoiz ezetz esaten seguru aski urtetan eta urte-tan gizon zuriarekiko bere harremana mende-koa izan delako. Baina zu entzutera bazoaz,galderak egitera eta pazientzia pixka bat eduki-ta, gauza asko egin dezakezu.

Hinkuntza txiki bateko hiztuna izateakabantaila asko ematen du mundu mailako


Denboralibrea“DeustukoUnibertsitateanirakasle aritu naizsei urtez. Utzi eginnuen aspertzennintzelako eta eznituelako ikasleakenergiaberdinarekinikusten.AstelehenetikosteguneraLondresen egotennintzen etaostiraletanklaseak ematen.Nire kalitatezkodenbora librearenzati handi batematen nion lanhorri eta ezninduen betetzen.Horregatik utzinuen”.

enpresa munduan. Ni Yahoo!n nengoeneantelefonoz edonora deitu eta mundu guztiakgogo biziz hartzen ninduen gure proposa-menak aditzeko. Orain Indiara Lokkutik dei-tzen dudanean ez naiz inor eta horrek bestejarrera eta gaitasuna ematen dizkizu. Harro-tasuna eta umiltasuna eduki behar dituzualdi berean. Euskarak, ondo kudeatuta, zen-tzu askotan jarrera egokiak izaten laguntzendizu.

Lehen Yahoo!n, Pepsin eta beste enpresaaskotan aritu zara. Orain Nestorian. Zertandatza zure lana zehazki?Aukera teknologikoak negozio bihurtzea danire erronka. Egin nahi duzun negozioarenbisioa zure lankideei eta inbertsoreei jakina-raztea da lehen urratsa. Eta gero helburuhoriek betetzen saiatu behar duzu edo gertu-ratu, behintzat. Gauza bat da hitz egitea etabestea egitea. Interneten audientzia handia-goa da negozioa baino. Erronka da audien-tzia horri nola atera dirua. Nola bihurtuaudientzia hori diru.

Nestoria etxebizitzen alorreko bilatzaile berti-kala da. Zer da hori? Bilatzaile batzuk orokorrak dira. Edozeingauza bilatzeko balio dute. Bilaketa gehie-nak bost kategoriatan sartzen dira, sexuaalde batera utzita: bidaiak, produktuak,berriak, finantzak eta bilaketa lokalak. Bila-tzaile bertikal batek soilik arlo bateko bila-ketak egiten ditu. Gu ez gara inmobiliariabat. Gure bezeroak atari inmobiliarioak diraeta guk eskaintzen dieguna da datu basebatean haien datuak jarri ahal izatea. Erahonetara kontsulta egin nahi duenak tokibakar batean aurkituko du dena: erostekoedo alokatzeko etxebizitzak eta baita bakoi-tzaren inguruan zer zerbitzu dauden (esko-lak, garraioak, aisialdirako eskaintzak etaabar). Alemanian, Erresuma Batuan, Espai-niako Estatuan, Frantzian, Brasilen, Indianeta Australian ari gara lanean. Negozioaondo doa, nahiz eta egonkorra ez izan.

Inmobiliarien mundua ez dago une onean.Une honetan burbuila handi bat dago Brasi-len eta Indian. Estatuan ere oraindik eraikinberriekin egiten da lanik handiena. Transak-zioen erdia etxebizitza berriak izan zireniaz, eta aldiz, Alemanian edo Ingalaterranehuneko 10 baino gutxiago.

Gazte askok hemendik ateratzea dute buruan.Zer esanen zenieke?Nik ere emigratu nuela. Madrilen, EstatuBatuetan, Holandan, Ipar eta Hego Ameri-ketan, Asian… Hamaika tokitan bizi izannaiz. Bidaiatzea ondo dago. Ikasten duzueta konfiantza ematen dizu. 28 urte banituBrasilera edo Txinara joango nintzateke,han gauza asko egiten ari direlako. Mugi-mendua ekialderantz doa. Ikusi nahi ala ez,horrela da. Horrek ez du esan nahi bizitzaosorako zoazenik. Gainera bizimoduak etamugitzeko aukerak izugarri aldatu dira.Gaztetxo nintzenean aita bizpahiru urtezMadrilen egon zen lanean. Autoz egitenzuen bidaia eta horregatik hamabosteanbehin etortzen zen etxera. Yahoo!n nengoe-nean nire nagusi bat Madrilen bizi zen,familia Kanadan zuen eta astero joaten zen.Munduaren distantzia eta denboraren kon-tzeptuak asko aldatzen ari dira. Nik seme-alabak munduan zehar lehiakor izateko hez-ten ditut. Horretarako tresnak eman behardizkiet: sustraiak, hizkuntzak, heziketa etahorretan euskara oso garrantzitsua da berenikuspuntu propioa izateko. Beraz, ingele-sean trebatu eta mundura. Atera zaitez,ikusi, ikasi eta gozatu. Ez egon etxean zurearazoak konpontzera kanpokoinor etorriko den esperoan. Gaz-tea zarenean egin behar duzunaate kopuru ahalik eta handienazabalik mantentzea da. n


JAVIER ETXEBESTE

AZKEN HITZA

“Ekintzaile eta enpresaria naiz. Eta enpresariaren defendatzailehandia, gainera. Komunikabideetan ematen duten enpresariaren iru-dia ez dut onartzen. Enpresari horietako askok ez dute ezer sortu,herederoak dira edo kudeatzaile hutsak. Horregatik ez dute baterezilegitasunik enpresarien izenean hitz egiteko. Eta sindikatuez eregauza bera esan daiteke. Gaur egun, oro har, fluxu finantzarioen ingu-ruan irekitzen da negozioa. Nik ez dut halako eredu enpresarialadefendatzen”.

Enpresaria


Euskal gizartea anitza da kultura, hizkuntza, jatorri eta ideologian. Eta betidanik hala izanbada ere, ez dugu jakin izan aniztasun hori kudeatzen edo behar bezalako erantzuna ematen,

EH 11 Koloreren ustez. Horrexegatik jaio da ekimena, dibertsitateari buruzko eztabaidasustatu eta herritarrak lotuko dituen sarea eraikitzeko helburuarekin.

EH 11 KOLORE

ANIZTASUNAREKIN zerikusia duten hainbatesparrutan lanean aritzen diren pertsonakelkartzen hasi ziren orain dela urtebete, etaeztabaida horien emaitza da EH 11 Koloreekimena. Iazko abenduan aurkeztu zuten etadatorren ekainaren 1erako festa handia anto-latu dute: Aniztasunaren Eguna.

Euskal Herri anitzaEkimeneko bozeramaile Xabier MendigurenBereziartuk azpimarratu du aspaldidanik garelaherri anitza. Sarritan, joera izaten da aniztasunaetorri berriak direnekin lotzea, baina korrelaziohori egiteari utzi beharko genioke bere ustez.Izan ere, Euskal Herria jatorri askotako pertso-nek osatu dute beti. Aniztasuna gizarteak baliopositibo gisa uler dezan nahi du EH 11 Kolo-rek. Horretarako, ezinbestekoa da, lehenik etabehin, nork berea eta bestearena errespetatzea.Hortik aurrera, denon arteko zubiak eraikitzeko.

Euskal Herria bi estaturen artean banatu-tako herria izateak berezko ezaugarriak ema-ten dizkio gure aniztasunari. Batez ere, esta-tuen barneko migrazio joerek errealitatesoziokulturalean eragin handia dutelako.Mendigurenen ustez, hor zulo handia dagooraindik, ez baita lortu euskal kultura eta hiz-kuntza guztien izaeran itsastea. Aspaldidanikhemen dauden askorekin ere lan egin eta zubihoriek eraiki behar dira.

Ijitoak jartzen ditu adibide Mendigurenek:“Aspaldidanik daude gure artean, baina asko-tan ez ditugu gure aniztasunaren parte egi-ten”. Hegoamerikarren berezitasuna ere aipa-tu du. Hego Euskal Herrira datozenak,gaztelaniaz komunikatu daitezkeenez sarri ezdute euskararen beharrik ikusten. Gainera,hainbatek “ez daki hemen beste kultura edohizkuntzarik dagoenik eta beraz, harrera ego-kia eginez hasi beharko ginateke”. Halaber,

Zubiak eraikitzen

| MARTIN VICIOSO |

Ekitaldi ugari egindituzte EH 11Kolorekoek.Argazkian,Korrikako lekukoaeramaten.

EH

11 K

OLO

RE


besteok ere erraz ahazten dugu etorkinetakoaskok jaioterrian euren hizkuntza propioakdituztela, eta euskaldunon arbasoek horienjazarpenean zeresana izan zutela. “Aldehorretatik asko egin dezakegu garai bateaneuskaldunen laguntzarekin desegindako kul-turak eta hizkuntzak bizi duten egoera eska-setik ateratzen laguntzeko”.

Kultura hartu-emanak finkatu aurretik,Mendigurenen arabera, “funtsezkoa da herri-tar guztiak eroso sentitzea”. Pertsona batek ezbaditu bere oinarrizko eskubideak bermatuta,besteak beste ezin badu ogibiderik aurkitu etaetxebizitza eta osasun zerbitzuak mugatua iza-nez gero, nekez aurreratuko da elkarbizitzan.Hortaz, lehen urratsa premiazko beharrakidentifikatu eta asetzea da.Ondoren, bozeramailearen esa-netan, “transmititu nahi duguEuskal Herrian bizitzea etadenon artean eraikitzea eginga-rria eta erakargarria dela”.

Krisiak gizartean jarreraintolerante eta arrazistak area-gotu ohi ditu. Mendigurenek ezdu uste Euskal Herrian oroko-rrean erantzun hori emateko arriskurik dago-enik. Hedabideek jartzen dituzten etiketakgehiago kezkatzen dute. Bere ustez, etorki-nak eta jatorri ezberdineko pertsonak estig-matizatu egiten dituzte, ez baitituzte terminoberak erabiltzen batzuentzako eta besteentza-ko. EH 11 Koloreren printzipio nagusietakoada inklusiboak izatea. ‘Haiek’ eta ‘gu’ dikoto-mia hautsi beharrean gaude, aniztasunak ezbaikaitu kontrajartzen.

Euskara mugarriEkimenaren helburu estrategikoa etorkizune-ko euskal gizarte anitza eraikitzea da. Ames-tutako sozietate horretan, euskarak eta euskalkulturak paper garrantzitsua jokatuko lukete.Izan ere, EH 11 Kolorek nahi du horiek iza-tea denon arteko zubia, lurralde honetan bizigaren guztiak eta, zergatik ez, kanpoan bizidiren euskaldunak lotuko dituena. Euskara-ren egoera desorekatua izateak tokian tokikoerantzunak ematera behartuko duela uste duMendigurenek. Esaterako, “ikasi nahi duena-

rentzat errazagoa izango da Goierrin ikasteabeste eremu erdaldunago batean baino”.Hortaz, euskarak mugarri izatea nahi baduteere, politikak ezin dira bateratuak izan, beha-rrezkoa da moldatzea.

Euskara konpartitzeak ez du esan nahinorberaren jatorrizko hizkuntzek lekurik ezdutenik. Teknologiak aukera ematen dumundu osoarekin harremanak izateko, etaahal den heinean, laguntza eman behar zaieama hizkuntza garatu nahi duten pertsonei,ekimenaren arabera.

Sarea eta eztabaida helburuHasieratik ahalik eta jende gehienaren babesaeskatu dute, bai norbanakoena baita kolektibo,

instituzio, alderdi politiko, sindi-katu eta gizarte eragileena ere.Denen artean, aniztasunarenalde lan egingo duen sarea erai-kiko da. Iritziak, nahiak etabeharrak aztertu eta gero, Men-digurenek dio “proiektu zeha-tzak eta horiei dagokien bideabilatzeko garaia” etorriko dela.Baina horretarako eztabaida

nahitaezkoa dela nabarmendu du. Horregatik,espero du ahalik eta jende gehiena biltzea aniz-tasunaren inguruan. Azken batean, zenbat etapertsona gehiago izan sarearen parte, orduaneta anitzagoa izango da.

Asmo horien baitan, ekainaren 1ean Aniz-tasun Eguna ospatuko dute Donostian, etahorretarako 11 Kolore Fest jaialdia antolatudute. Besteak beste, aniztasunaren aldeko dan-bor-jotzea eta jatorri ugariko pintxoen dasta-keta egingo dituzte, hiriko ohiturak aniztasu-narekin uztartuz. Bozeramaileak azaldudigunez, Gipuzkoako hiriburua hainbat arra-zoirengatik hautatu dute: oso hiri anitza da eta120 hizkuntza baino gehiago hitz egiten dira.Halaber, 2016rako Europako Kultur Hiribu-rua izendatu dute, eta aniztasunak bertangarrantzia izatea nahi dute. Baina batez ere,aurten Donostia erre zuteneko 200. urteurre-na beteko delako aukeratu dute. 1813. urtekogertakari haiek aintzat hartuta, EH 11 Kolorekaditzera eman nahi du “garai hartan eman ezzen bizikidetza hori, gaur posible dela”.

Ijitoak jartzen ditu adibideMendigurenek: “Aspaldidanikdaude gure artean, bainaaskotan ez ditugu gureaniztasunaren parte egiten”

EH

11 K

OLO

RE

DA

NI

BLA

NC

O

Bilborock-enegindakoaniztasunarenaldeko kulturekitaldia; etaeskuinekoirudian, XabierMendigurenBereziartuekimenekobozeramailea.


EH 11 KOLORE

SARA MCHICHOU 20 urteko oñatia-rra da. Tangerren jaio zen eta Kimi-ka Zientziak ikasten ditu. EH 11Kolore ekimenarekin bat egin duenEusko Islamiar Kontseiluko kideada. Bere iritzia jaso dugu, proiek-tuak zer nolako harrera izan duenjakiteko.

Noiz eta nola jarri zinen EH 11 Koloreekimenarekin harremanetan?Orain dela hilabete batzuetakogauza izan da. Eusko Islamiar Kon-tseilukook aukera polita dela pen-tsatzen dugu, biak batera, immigra-zioa eta aniztasuna, jorratu etazerbait berria egiteko. Beste era-kundeekin elkartu eta guztiak bate-ra berdintasunaren alde lan egitekoaukera ematen digu.

Beharrezkoak dira aniztasuna lan-tzen duten ekimenak? Bai, noski, ezinbestekoa da. Eus-kal Herrian atzerritar ugari dagoeta askotan kanpotarra izateagatikbaztertuak izaten dira. Adibidez,islamiar komunitateak Eusko Isla-miar Kontseiluarekin egiten dulan, eta gure sustrai arabiarrak galdugabe euskara bultzatzea eta integra-tzea da helburua. Nahiz eta globali-zazioa geroz eta hedatuago egon,gaur egun, kanpoko sinesmen, erli-jio, arraza zein kulturekiko ezjakin-tasun handia dago oraindik. Horidela-eta, bestea den modukoa onar-tzea eta norberaren ikuspegia eremuzabalagoetara barreiatzea beharrez-ko ikusten dugu denok batera giro

erosoan bizi ahal izateko. Baita Eus-kal Herri anitza eraikitzeko ere.

Zertan laguntzen du edo lagun deza-ke EH 11 Kolorek?Beste herrialdeetako jendea ezagu-tzen, esperientziak partekatzen etadesberdintasunetik ikasten.

Nola ikusten duzu aniztasuna EuskalHerrian? Kontzientziazioa beharrez-koa al da?Aniztasunak mundua desberdinikusten laguntzen du. Besteen kul-tura, bizipenak eta pentsamenduakezagutuz, gure bizimodua beste erabatean ulertzera eramaten gaitu.Baina kontuan izan behar da, XXI.mendean oraindik, identitate etni-ko-kultural eta fededun guztiek ez

dutela onarpen sozial eta politikobera. Identitate horietako batzukonartuta daude gizartean, bestebatzuk ordea, ez hainbeste. Adibi-dez, musulman-europarra edotamusulman-euskalduna izatea ez daohikotzat hartzen, musulmankopurua Euskal Herriko leku asko-tan hazten ari den arren. Kontzien-tziazioa beharrezkoa da, “burbuila-tik” ateratzeko garaia dugu.

Zein rol jokatu behar dute euskaraketa euskal kulturak aniztasunean?Euskara euskaldunon hizkuntzada. Hitzak esaten duen bezala,euskarak egiten gaitu euskaldun,eta euskaraz hitz egin eta bizidena, euskaldun izango da. Hiz-kuntzak gure identitatearen zatihandia osatzen du. Norbanakoa-ren identitatea, besteak beste,esperientziak, erlijioak eta kultu-

rak eraikitzen dute. Ezin duguerabaki non jaiotzen garen, eztagure ama hizkuntza zein den,baina bai zein ikasi eta erabiltzendugun. Egoera horretan, euskaraintegratzeko ezinbesteko tresnada. Zenbat eta hiz-kuntza gehiago jakin,orduan eta aukeragehiago izango duhiztunak. n

«Musulman-euskalduna izatea ez da ohikotzat hartzen»

“Bestea den modukoaonartu eta norberarenikuspegia zabaldubehar da denok bateragiro erosoan bizitzeko”

MC

HIC

HO

UK

UT

ZIA

EHUKO IKERLARI talde bat egon garaNew Yorkeko Columbia Unibertsitateaneuskal estatugintzari buruzko ikerketakaurkezten. Mendebaldeko sezesio proze-suak aztertzerakoan, Eskozia, Flandria,Katalunia eta Quebec konparatu ohi dira.Kanpoan Euskal Herria geratzen da alda-rrikapen independentista indarkeria poli-tikoarekin lotu izan delako. Orain, aldiz,ETAren jarduna amaitu denean, NewYorken gustura gonbidatu gaituzte lauponentzia aurkeztera. Halere, autodeter-minazioari buruzko mahai inguruan eus-kal kasua ez da egon presente: Eskozia,Katalunia eta Quebec aztertu dira flan-driar baten gidaritzapean.

Inertzia historikoak azaltzen du zerga-tia, baina ez da hori soilik. Nazioarte mai-lan oraindik ez dute sinesgarria ikusteneuskal sezesio prozesua arrazoi desberdi-nak tarteko, besteak beste, subjektuarendefinizio faltak zaildu egiten du proiektuasozializatzea. Gure zatikatze instituziona-la, soziopolitikoa eta kulturala traba diraeta ahulgune hauek indartu daitezke aber-tzale artean adostuko litzatekeen subjektudefinizioaren arabera.

Antzeko arazoa du Flandriak. Bruselahistorikoki herrialde honen parte izan da,baina XX. mendetik frantses hiztunakdira gehiengoa. Ondorioz, hiriburuakeskualde elebidun propioa osatzen duFlandriatik kanpo. Egoera horregatik,flandiar nazionalistek ez dute epe motzeraautodeterminaziorako erreferendumikaurreikusten. Trukean sezesio prozesugradualaren estrategia darabilte konfede-razioa eskatuz. Ulertzekoa da presarik ez

izatea, f landiarrak ez dira Belgikakogutxiengo nazional bat, populazio osoa-ren %59a dira eta Belgikako Estatuarenkudeaketan buru belarri daude sartuak.

Gauzak horrela, New Yorken hirusezesio kasu aztertu ziren. FrançoisRocher-rek Quebec-en idealizazioarenkontra jo zuen. Kanadako parlamentuakArgitasun Legea onartu zuenetik, autode-terminazio prozesua Kanadako gobernufederalak kontrolatuko du bere ondorioe-tan. Botere zentralak nahi duen bezalainterpreta dezake zer izango litzatekeen“gehiengo argi” bat sezesioa gertatzeko.Alde horretatik, Rocherrek azaldu zuenlitekeena dela Kanadak legea txikle modu-ra erabiltzea bere unitarismoaren alde.

Elisenda Casanas-Adamek Eskoziaizan zuen hizpide. Kasu honetan, gober-nu britainiarrak inteligentzia handia era-kutsi du bi irizpide finkatuz: 1. Sezesioaeskoziarrek erabakitzen dute 2. Eskozia-ren estatusa Erresuma Batuan estatukoherritar guztiek erabakitzen dute. Beraz,galdeketan ez da izango independentzia-ren eta batasunaren arteko tarteko aukerabat eta horren aurrean, badirudi eskozia-rrak beldurtu daitezkeela: egun indepen-dentismoak %36ko babesa eskuratukoluke inkesten arabera.

Halaber, beldurra izan zen MontserratGuibernauk aipatu zuen hitza, baina arra-zoi desberdinengatik. Espainiak kolpis-moan eta diktaduran hazitako kulturapolitikoa du eta horregatik, ikuspegi zen-tralista eta antidemokratikoak beldurrasortzen du katalanen artean.

Laburbilduz, mendebaldeko estaturikgabeko herrialdeen independentzia pro-zesuak ez dira errazak izango. Historian,sistema demokratiko liberal sendo bateangertaturiko barne independentzia bakarrada 1905ean Norvegiak lortu zuena Sue-diarengandik. Ordutik ez dugu bestekasurik izan. Oraingoz bigarren kasua iza-teko hautagai argiena Katalunia da, baina,zoritxarrez, New Yorkenegondako guztiok ondo daki-gu estatu espainiarra ez delamendebaldeko estatu demo-kratiko arrunt bat. n

Mendebaldeko sezesio prozesuak eta erreferendumakIÑ

IGO

AZ

KO

NA

Inertzia historikoak azaltzen du zergatia,baina ez da hori soilik. Nazioarte mailanoraindik ez dute sinesgarria ikusten euskalsezesio prozesua arrazoi desberdinaktarteko, besteak beste, subjektuarendefinizio faltak zaildu egiten du proiektuasozializatzea

Asier BlasMendoza �

EHUKO

I R A K A S L E A

IRITZIAREN LEIHOA

2013KO MAIATZAREN 12A�18

Asisko Urmeneta �

GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA


ZIENTZIA ere jakin-mina dela ulertzenbadugu, zientzia erantzunik ematen ezduen artea dela esan dezakegu. Irakaslebatek zerbait galdetu eta ikasleak erantzunbat ematen duen unetik, erantzunean jakin-mina badago bederen, ez dago okerrekoerantzunik. Esan dezakegu bilakaera batgertatu dela. Ez dago gehiago irakasle etaikaslerik, baizik eta ikasle bilakatutako ira-kaslea eta irakasle bilakatutako ikaslea.Pedagogia ezezaguna denaren lurralderaigarotzeko ordaindu beharreko bidesarimodura ulertzen badugu (ikus etimologiaedo idatzi nuen aurreko zutabea), pentsa

dezagun ikasgela bera eta munduaren arte-ko mugak difuminatu egiten direla, etagela-mundu bilakatu daitezkeela. Bilakaeraematen den lekuan gertatzen da benetakoikasketa. Eta galdera nahiz erantzunabihurtzen dira galdera-erantzuna. “Nola eznekien oraindino...?”, esan zion lagun ira-kasle-ikasle batek besteari gela batean.Istant batean gertatu zen, galdera batenistant horretan, izenak alda-tzeak eta lengoaiarekin loturaberriak sortzeak prozesu eral-datzailea abiatzen duten istanthorretan. n

HAUXE DA nire nahia: ni aukeratu eta erabili nautelakoxahartzea. Ez beste zentzu bateko erabili; ez irabaziasmoz ez izorratu nahian, hori ere ez, baina behar nau-tenean eta nik hartarako balio dudala iritzita, aukera-tzen nauenak sano erabili ahal izatea eskertuko nuke.Beti izan du behar hori gizarteak; beti izan dira hainbatgauzatan “saltsero” ibili direnak eta, baita ezertan inpli-katu nahi ezta bizia asko konplikatu dutenak ere.Herriko aitona batek esan zidan behin“heuri ondo egitea nahi baduk, hikondo egin. Beti”. Zerbait (materiala)jasoko duzun ustean hasita baino hobeborondatez, musu truke.

Ez nau harritzen baina kezkatu bai,azken boladako erabilpen berri batek:zuhaitzenak! Alde batera, maite ez ditu-dan zuhaitzak dira panpanoak edo pla-tanoak, bietara deituak gure aldeanbehintzat, herrietako plaza eta kaskoinguruan, udazkenean hostoa biltzen sekulako lana jar-tzen dutelako, hostoa erori aurretik adarrak ebakitaburu-soiltzen dituzten koittadu horiei. Azken boladan,eta oraindik hostoberritu ez direla baliatuz, zaborrapoltsak dilindan, belarritakoak edo pierzingak gogozkontra jarri dituzten kaskamotzak dirudite. Zaborraksailkatuta dagokion ontzian uztea ez omen da erosoa.

Badago bada zer berrerabili eta zer birziklatu herrihonetan, zaborretara botatzen dugunetik hasita.Duela urte batzuk, ardotara (gurean eta ingurukobaserrietan) garrafoia, esnetara marmita, patata bila

zakua... eraman behar izaten zen. Beharko berrerabili,almazenetan eta dendetan generoa bai, baina ontziaitzultzekotan izaten baitzen, eta ez beti! Eta zoaz gerohura itzultzera, gainera.

Birziklatu edo, hobeto pentsatu eta erabilpen berriaeman, azulejoak jartzen dituenak hilabeteko lanarentruke irabazten duena ordu erdian lapurtzeko aurpegiaeta diru-gosea daukan politikaria (zerbait deitu eta sail-

katzeagatik). Ez zait bururatzen zertanjar genezakeen baina birziklatuta ere,nahikoa lan, hauek taxuzko zerbait egi-teko gai izatea.

Papera birzikla daiteke; baita txata-rra ere. Ez al genuke hobe € ere birzi-klatu eta Merkeli garesti saltzea, Burdi-nazko dama zendu berria Altzairuzkoakordezkatu baino lehen? Eta Euskoazzer dakigu?

Eta Euskoa aipatuta, euskara ereezin isilik pasa. Berrerabil dezagun eta xahartu ahalaberrituz doala jabetu. Aldiz, birzikla ditzagun ikaslebakarraren eskariz edo gurariz, gela osoa castellanozegitera behartu nahi duten epaileak.

Herritarrak aktibatzea zer da, birziklatzea alaberrerabiltzea? Dena den, gorago aipatutakoaz ohardaitezen eta paso egiteak zer suposatzenduen jabetzeko, ezinbesteko pausoa.Ohikoa izan behar lukeena, bestela,erraustegi beharrik gabe erre-erre egindagaude laster! n

IRITZIAREN LEIHOA

Erabili nautelako xahartu!

Iñaki MuruaBE RT S O L A R I A �

IxiarRozas�

IDA Z L E A

DA

NI

BLA

NC

O

DA

NI

BLA

NC

O

Jakin-mina (II)


Badago bada zerberrerabili eta zerbirziklatu herrihonetan, zaborretarabotatzen dugunetikhasita

- IRITZIAREN LEIHOA


Askegunean bistangure gabeziak:kazetariak kolpez,mehatxuz heziak;Lander Arbelaitzentzattratu bereziak,kamerak ekintzatikondo bereiziak…hemen nork eraikitzenditu harresiak?

Ertzainen harresiaez al da zentsuraegia makurtzeanbortxaren zentzura?Zein da kazetari onbaten sinadura:egia bat bertsiobaten zerbitzuraedo dena zalantzanjartzen duen hura?

Zer dio ETB1zein ETB2ak?Ikusia markatzendu ikuspegiak,kiosko ertzak edoharresi erdiakkolore desberdinabaitauka egiaksegun nondik zuzentzenzaizkion begiak. n

Doinua:Neska zahar bat tentatzen.

Herri Harresiarijarriak

BeñatGaztelumendi

�

BERTSO BERRIAK

XD

Z

SIRENA HOTSAK entzun etasegundo batzuen bueltan nireburua 300 bat lagunekin elkarlotuta ikusi nuenean, hangometro koadro eskasetan sortu zenurduritasun, amorru, beldur eta,gehienbat, indarrak txunditutautzi ninduen. Orduan garbi ikusinuen nire lekua harresi horrenbarnean zegoela eta ez kioskoankazetarientzako prestatuko zutenkonfinamenduan. Halaxe eginnuen ostiralean, gaueko seiakaldera 30 furgona Bulebarrerabidean zirela abisatu zigutenean.

Erabaki horri esker bertatikbertara ikusi ahal izan nuen klasepolitikoaren gehiengoak apartekoedo eredugarri izendatu duenErtzaintzaren jokabide horrenegiazko aurpegia. Momentukoadrenalina txuteak harresitik nolaatera ninduten memoriatik ezaba-razi dit. Lepoan jaso nuen ukabil-kadaren arrastoa, hanka eta beso-etako urraduren aztarnak etaezkerreko besoa bihurritu zidanertzainaren irribarrre txikiarensoinua dira dauzkadan pista baka-rrak. Halere, beste 900 bat lagu-nei lotuta eserita eman nuenordubete eta erdian ikusi nuenkomunikabide ofizialek jaso ezduten Ertzaintzaren jokamoldea-ren alde iluna. Gertutik emanda-ko ukabilkadak, erauzitako ile-xerloak, filma yankeetan azaltzendiren droga-mafiosoek darabiltenhizkera sexista eta bortitza ertzai-nen ahotan (erdaraz noski), bere-ziki emakumeei emandako tratuiraingarria, hantxe ikusi genuenARGIAko lankide batek jasandakoeraso zentsuratzailea…

Gertaera hauek denak, soilikbertatik bertara, metro gutxitara,

ikusi, sentitu eta deskribatu ahaldiren kasuak dira. Kazetaritzabaldin bada errealitatearen inter-pretazioa eta zabalpena, gau har-tan ehunka gazte eta helduenartean zegoen egia. Ordubeteluze nire eskuineko besoari lotutabeldurrez negar batean igarozuen, baina lurretik arrastaka era-man arte eserita iraun zuen, neskaoiartzuarraren aurpegian zegoen.Lau ertzainen artean lurretikarrastaka eraman ostean sabeleanukabilkada jaso zuen berrogeitahamapiku urteko auzipetuarenamaren amorruan atzeman nuennire ezkerrean metro gutxitara.Metro batera nuen 40 kilo erepisatuko ez zuen neska gaztearenegundoko indarrean ikusi nuen;bost ertzainen artean borra, uka-bilak eta botak erabilita ere lanakizan zituzten harresitik kanpora-tzeko eta behin lurrean etzandazutela, ertzain baten botaren zolaaurpegian zuela eta gainerako lau-ren kolpeak jaso bitartean, neskakalboko ertzainaren hankari lotutajarraitu zuen handik bidal ez zeza-ten. Edota Iruñeko nire lagunbaten kasua ere. Jaso zuen jipoia-ren eraginez besoa lekutik aterabazioten ere, inguruetan gazteeibabesa eskaintzen jarraitu zuenErtzaintzak alde egin arte.

“Zure argazkiak ez badirabehar bezain onak, behar bestehurbildu ez zaren seinale” RobertCappa argazkilari eta kazetariarenesaldiak zentzu osoa hartu zuenotsailaren 19an. n

Egunsenti desobedientekobizipenak

Axier Lopez � ARGIAKO KAZETARIA

DA

NI

BLA

NC

O

Begizta.netblogean artikulua osoriketa gertakizunen bideoerreportajea.

22 � 2013KO MAIATZAREN 12A

IRITZIAREN LEIHOA -ZIRTAK

ZORRETAN NAGO Iratxe Esnaola (Arribillaga) infor-matika ingeniariarekin, software librearen defenda-tzailea bera, ekimen herrikoiei atxikimendua eskaini-takoa eta hainbat medio eta elkarteren kolaboratzaileizateaz gain, dotEUS proiektuko koordinatzaile erebadena, besteren artean.

Ez dut zarauztarra ezagutzeko plazerik izan, bainabai bestelako asebeterik hari esker, izen-abizen berbe-rak izateko zoriak ni harekin nahastea ekarri baitu biokprentsan jarduteko dugun ohitura medio. Aldiro diber-titu naute nahasmenok. Izeba maite batek irratian hiz-ketan entzun ninduela esan zidan behin, eta ez nintze-la ni arrapostu nionean, deskuidatuanintzela argudiatuz amaitu zuen ezta-baida modu xarmangarrieta hunkigarrian, nikuste. Beste behin, RadioEuskadin egin zidatenelkarrizketa. GrabazioaInterneten zintzilika-tzean haren lagungarriArribillagaren argazkiaparatu zuten. Berriki bereerrenta aitorpenerako agiribat iritsi zait etxera.

Plazerez dakusat nahas-tea handitzen, prentsanurlia edo sandia aipatuzuena ni al nintzen galde-tzen didaten adiskide nahas-tuekin solastatzean. Ohartuanago hark bi abizenez aur-keztu ohi duela bere burua,amaren abizenari leku egi-nez, nonbait, argitasunarenalde egitearren, akaso, ezagu-tzen ez dudan arrazoiren batensostengu, bestela. Bigarren abi-zenik aireratu gabe erantzun ohidut nik, ostera. Noiz eta zergatikerabaki nuen aitaren senditik jaso-tako deiturarekin korritukonituela liburu azalak etatestuen oinak?

Gogorapenean izanohi ditut orain gutxira artegizonezkoei esleitzen zitzaien lite-ratur jardunean kortse sozialek eragin des-tinotik ihes egiteko estrategiak baliatu izan

dituzten emakume idazleak. Ezizenez sinatzera edoberen izena senarraren abizenari atxikitzera behar-tuak, anagramak zein piktogramak asmatzera ema-nak, bestela. Genealogia honen baitan ezin uka izenabizenez sinatzearen garrantzia, eta aitaren eta ama-ren abizenaren artean aukeratzerakoan, arrazoi anda-na izan badu hamaika emakumek aitarena berenbizietatik erauzteko. Berdin, emakume ez direneksufrituen margen zabaletik.

Pedro Lemebel idazle txiletarra datorkit gogora:“Lemebel femeninotasunerako aliantza dut, amaren

abizena inskribatzen dut ama huacha onar-tzeko ene ilegaltasun homosexual eta tra-bestitik”. Baina nire legaltasun lesbiarretikzer munta du sinbolikoki amaren abizenabaliatzeak hark ere aitarenetik jasobazuen berea, eta berdin amonak? Aitordut inertziaz hautatu nuela lehen abize-na eta gaur-gaurkoz aldakortasunean jarnezakeela gakoa. Batean batekin sinatu,hurrena bestearekin, hurrengoan bie-

kin, nahi bada, aldika ordena aldatuz.Baina nago, ezizenen moduan aten-

tzio estra erakartzen dutela hitzjolasok gure txikian. Nolabait,kuxkuxean jarduteko grina piztendu identifikatze nahiak, eta aitordezadan, nahaste-borrasteok beti-kotzeak tentatzen nau ni. Irudika-tzen dut hirugarren Iratxe Esnaolabat dugula gure artean, zarauzta-rraren eta neronengandik apartebizi den Iratxe Esnaola birtuala,prentsan eta Interneten biziden kreatura zibernetikoa, laueskutara osatzen diharduguna.Izatez, sarean dagoen orok dubere izen abizenezko kreaturabirtuala, kaleko haragizkoa ezdena, eta anitzetan, kalekoa-ren iritzi berak ere ez dituena

birtualtasunaren gortinarenatzean. Izena duenak baomen du izana. XXI. men-deko izen birtua-

lak fikziozkoa duizana. Eta Iratxe Esnaola

fikziozkoak, ama baten lekuanbi ama. n

Iratxe Esnaola� IDAZLEA

DA

NI

BLA

NC

O

Iratxe Esnaola

Antton Olariaga

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��


ERDIKO KAIERA

“GIZAKIA ez da aske izango azken apaizarenerraiek azken erregea estrangulatzen ez dutenartean” esan zuen Denis Diderot (Langres,1713-Paris, 1784) frantziar nobelagile, filoso-fo, editore, antzerkigile eta arte kritikariak.Argien Mendeko protagonista nagusietakoaerregeak eta apaizak fisikoki mehatxatukozituen Frantziar Iraultzak eztanda egin bainobost urte lehenago hil zen, baina bizi zenartean hitzen bidez, ezagutzaren bidez, ahale-gindu zen monarkia absolutistari eta elizakatolikoari lepoa estutzen, gizakia askatzen.Hala, Dideroten curriculum oparoan Ilustra-zioko obra gailena nabarmentzen da: ahaliketa ezaguera handiena bildu eta gizarteareneskura jartzea xede zuen Encyclopédie.

1747an André Le Bretonek lan mardularenedizioaz arduratzeko enkargua egin zien Dide-roti eta Jean Le Rond D’Alemberti. Diderotek25 urtetan jardun zuen proiektuaren zuzenda-ri. Hainbat alorretako 160 adituk parte hartuzuten bilduman: Voltaire, Montesquieu, Jean-Jacques Rousseau, Adam Smith… eta Didero-tek berak ekonomiari, mekanikari, politikari,filosofiari edo erlijioari buruzko hainbat sarre-ra idatzi zituen, besteak beste, “Encyclopédie”hitzari zegokion artikulua.

1751n, kontzeptua azaltzeko 80 orri ingu-ruko testu luzea prestatu zuen idazleak. Bainatestu hura ez zen 17 liburukiz, 18.000 orrial-dez eta 44.632 artikuluz osatutako bildumarendeskribapen hutsa (besteak beste, 1772a arteDiderotek berak ez zekielako emaitza zeinizango zen). Izango zena baino gehiago, izanbehar zuena azaldu zuen: “Gizakien jakin-minarekin, lanekin, beharrekin eta plazerekinzerikusia duen guztia bilduko duen lana”.

Diderotek eta D’Alembertek zuzendutakoproiektu horren ondoren etorri ziren entzi-klopediek geroz eta zehaztasun handiagoabilatu zuten, geroz eta sarrera gehiago bilduzituzten, baina Dideroten ikuskeratik alden-duz joan ziren. Diderotek amestutako entzi-klopediak “argia, ulergarria eta eskuragarria”izan behar zuen. Baina argitaratzen zirenentziklopediak “egia absolutuaren” jabe zenelite intelektualeko kideek prestatzen zituz-

Denis Diderot,Wikipediaren aita

| NAGORE IRAZUSTABARRENA |

ENTZIKLOPEDIAGINTZA

Denis Diderot jaio zela 300 urte beteko dira aurtengo urriarean 5ean. Hainbat arlotannabarmendu zen arren, urtean zehar egingo zaizkion omenaldiek Encyclopédieren aita izanzela gogorarazi digute bereziki. Baina Diderotek paperezko entziklopedia hura sortu bainogehiago egin zuen; bi mende eta erdi geroago sortuko ziren baliabideekin amets egin zuen,

Internekin, Googlerekin, Wikipediarekin…

Jean le Rond D'Alembert matematikari etapentsalariarekin batera zuzendu zuen DiderotekEntziklopediaren proiektua.


ENTZIKLOPEDIAGINTZA - ERDIKO KAIERA

ten, testu haiek ulertzeko herritargutxiren eskura zegoen kultura mailabehar zen, eta gainera produktu gares-tiak ziren. Gutxi batzuek gutxibatzuentzat egindako lanak ziren eta,beraz, ilustratuek defendatzen zutenherritarren emantzipazio intelektualasustatzeko baino gehiago, eliteen etaherritarren arteko harresia indartzekoerabili zituzten liburuki astunak. XX.mendean entziklopedien prezioa askomerkatu zen eta produktua demokra-tizatzea ekarri zuen horrek, bainaedukiak ez hainbeste; Britannica,Larousse, Encarta edo Espasa itxura-keria eta dekorazio elementu bihurtuziren.

Dideroten ikusmoldea askoz ger-tuago dago Wikipediatik (eta, oro har,internetetik) urrezko letradun azalgogorreko liburu sortetatik baino.Hala ere, gaur egun, paperezko entzi-klopediak egiaren eta zehaztasunarengordailutzat jotzen ditugu oraindik etaWikipediaren (eta interneteko edukiaskoren) fidagarritasuna eta erabilga-rritasuna zalantzan jartzen dugu, teo-rian behintzat (Wikipedia asko kritika-tzen baitugu, baina askoz gehiagoerabiltzen).

Wikipedia paperezko entziklope-diak baino askoz osoagoa da. Britan-nicak, esaterako, 100.000 artikulukomuga jarri zuen eta Wikipediak ingele-sezko 3.321.000 sarrera ditu (guztira 15 milioisarrera 250 hizkuntzatan). Horrek ez du esannahi giza ezagutza “guztia” biltzen duenik,baina paperezko entziklopedia prestigiodune-na baino 33 aldiz gertuago dago helburuhorretatik. Gainera, entziklopedia klasikoekjakintza esparru akademikoak jorratu ohizituzten nagusiki eta internetek “beharrekineta plazerekin” zerikusia duena sartzekoaukera handiagoa ematen du.

Bere artikuluan, Diderotek etengabe aipa-tzen du obraren izaera “bukatugabea”. Zien-tziaren edo artearen bilakaerak entziklopedia-ren baliagarritasunean eragina duela dio eta“ondorengoei” (entziklopedia osatzeko lanetengabean jarraituko dutenei) sortzen direnhutsuneak betetzeko aholkuak ematen dizkie.Hau da, informazioa etengabe eguneratzea-ren beharraz jakitun izan zen hasieratik.“Ahalik eta zehaztasun mailarik handiena lor-

��

��

Entziklopediarensortzailea ez ezik,nobelagile, filosofo,editore, antzerkigileeta arte kritikaria ereizan zen DenisDiderot.

M.L

. VA

NLO

O


tuta ere, argi dago, bere izae-ragatik, entziklopediak ezduela perfekzioa lortuko”idatzi zuen. Beraz, Wikipe-diaren aurka egiteko erabiliohi den “zehaztasun entzi-klopedikoaren” kontzeptuaez zuen Diderotek sortu,ondorengo entziklopediaustez akasgabeek baizik.

Entziklopediak definiziozerabat zehatzak ezin direlaizan onartuta ere, Wikipediakaskoz akats gehiago eta fida-garritasun gutxiago duela pen-tsatzeko joera dugu, bertanedonork idatzi dezakeelako.Giza jakintza guztiak biltzensaiatzen denez, entziklopediapertsona bakarraren lana ezinzitekeela izan zioen Diderotekduela 250 urte baino gehiago,akademia guztietako pertso-nek eraiki behar zutela. Etaondoren, akademiez haratagoere bilatu zituen egileak: “Orotariko pertsonaaskoren laguntza, beren maila soziala medioakademietako ateak itxita dituzten balio handi-ko pertsonen laguntza ere beharko dugu”.

Horrez gain, Encyclopédie-ren editore nagusiak ez zuenbotere politikoak proiektuanparte hartzerik nahi:“Gobernuak horrelako obrabatean parte hartzen badu,obra ez da egingo”. Harenesanetan, gobernuak bereeragina bere interesen aldeerabiliko zuen eta aginteariez zitzaion interesatzenentziklopedistek helburuzuTen gizarte letraduna.“Entziklopedia ezin da goitikagindu”.

Denis Diderot bi mendeeta erdi geroago berriro jaio-ko balitz, galbidean nahizituen espezieak (erregeaketa apaizak) bizirik topatukolituzke. Baina giza jakintza-ren bilduma inperfektua,herritarrek herritarrentzategina, etengabe aldatzen,eguneratzen eta

zabaltzen ari dena, teknologiaberriei esker egingarria dela ikusi-ko luke. Eta, beharbada, “entzi-klopedia askea” deituko lioke. n


ERDIKO KAIERA

1998KO LEHEN HIRU HILEKOAN itxi zenEusenor, besteak beste izen bereko eus-kal entziklopedia orokorra argitaratu zuenenpresa. Arratsalde batean, administraziokontseiluak azken soldata jasoko genuela

jakinarazi zigun lan tal-dea osatzen genuen kideguztioi, enpresarenakegin zuela, etorkizunikez zuela. Artean produk-zio kudeatzailea nintzen.Lehen lerrotik bizi izannuen ordukoa.

1980ko hamarkadarenamaieran Elhuyarrenlanean ari nintzela,Entziklopedia bat euska-raz egiteko ideia plantea-tu genion Eusko Jaurlari-tzari, eta egitasmo huraonartu zigunean jendeasko etorri zitzaigun atejoka. Entziklopediagin-tzan aritzeko guk geukbaino eskubide “histori-ko” handiagoa zutelaaldarrikatzen zigutendenek ala denek, eta

ondorioz, Eusko Jaurlaritzak emandakodirua poltsa komun batean jarri beharkogenukeela, entziklopedia egiten zekiteneklan egin zezaten. Bilera mordoa eginbehar izan genuen ondotik, luzeak denak,tentsio handikoak.

Gai eta profil ugaritako adituak batuzitzaizkigun bilera amaiezin haietan.Batzuek ideologia transmititzen zuten.Beste batzuek entziklopediagintzak izan

beharko lituzkeen plangintza estrategiko-ak landu zituzten. Hainbat salmentazaritu ziren. Beste zenbaitek, berriz,entzun egiten genuen.

Halako batean enpresa gisa abiatzeaerabaki zen, ideia nagusi bat oinarri hartu-ta. Hots, Euskal Herriak behar zuenentziklopedia aurrera eramateko proiek-tuaren jabe geu ginen, eta hortaz guri, etaez beste inori, zegokigun laguntza institu-zionala hartzea. Halaxe hasi zen Eusenorenpresa lanean, 1990eko hamarkadan.

Konpetentzia desleialaren salaketaBaina instituzioetako ateak zabaltzen hasizirenean, Lur argitaletxearen inguruanantolatutako beste gune entziklopedikoakkonpetentzia desleiala bultzatzen ari zelaadierazi zion administrazioari. Entziklo-pediagintza gerra piztu zen: ideologia,hizkuntza-ereduak, negozio-moldea, sal-menta-sistema, pertsona-motak... denaerabili zen arma gisa. Eta, esan beharradago, Administrazioa erretiratu egin zen,eta pertsona askoren arteko harremanaerabat kaltetu zen. Alabaina, bi proiek-tuak abian jarri ziren, eta entziklopedia-gintzako zenbait produktu egiten hasiziren.

1995ean ekin nion Eusenorreko pro-dukzio lanen kudeaketari. Lehen bi urteakaski aberatsak izan ziren, nire ikuspegipertsonaletik betiere: lan prozedurakmugitu genituen, kanpoko kolaboratzaileaskorekin jarri ginen harremanetan, Eus-kaldunon Egunkariarekin eta Eginekinkomertzializazio bide interesgarriakzabaldu genituen, pertsona arrunt ezber-dinak ezagutu genituen.

Garai hartan ere, Eusenorren akaberaazkartuko zuen tresna, alegia Internet,zabaldu zen. Itxura batean potentzialta-sun handikoa izango zen Internet-zerbi-tzaria prestatu genuen, Jalgi deiturikoa.

15 urte igaro dira Eusenorrek azkenordainsaria eman zigunetik, eta esan gabedoa azken sei hilabeteak txarrak izan zire-la. Enpresetan degradazio prozesuak has-

Euskal entziklopedien gerra

“Euskal Herrian sarritan gertatu ohi denbezala, gu eta gutarrak ez zirenak etsaitzathartu genituen. Lurrekoak ustez eurena beharzuen tarta-zatia administrazioaren aurreandefenditzen hasi zirenean gerra piztu zen”


ENTZIKLOPEDIAGINTZA - ERDIKO KAIERA

ten direnean pertsonen miseriak azalera-tzen dira, eta hura ez zen salbuespenaizan.

Zenbaitzuk –bereziki Frantzian– Dide-roten jaiotza gogoratzeko ospakizunetanhasi diren honetan, nire izanaren partediren pentsamenduak plazaratzeko beha-rra sentitu dut, ohikoena gerrako kontuakisilik eramatea den arren. Ez naiz xeheta-sunak azaldu nahian hasiko, datu eta ger-taera askok interpretazio ezberdinak izanbaititzakete. Enborra osatzen dutenideien gaineko nire pentsamenduak doaz,beraz, segidan.

Legitimitateaz“Gu gara herri honetako entziklopedigintzaaurrera eramateko legitimatuak gauden baka-rrak, guk dakigu zer den Euskal Herria etagainera urteak daramatzagu proiektu horiantolatu nahian”.

Eusenorren bultzatzaileek egindakolan guztiak ideia horren inguruan mamituziren. Egia da Eusenorren inguruan zeu-den enpresa eta elkarteek pisu handiazutela Euskal Herriko kulturgintzan.Baina egia da halaber, bertan parte har-tzen ari ginenon interesak eta indarrak ereoso ezberdinak zirela. Sentipen kontraja-rriak izaten nituen bileretan. Batzuetaneuforia gailentzen zitzaidan. Beste zen-baitetan, berriz, legitimizazio absolutua-ren aldeko ideiek hutsera eramaten nindu-ten, ezinegona sortzen zidaten.

Euskal Herrian sarritan gertatu eta ger-tatzen den bezala, gu eta gutarrak ez zire-nak ezin ikusi genituen edo etsaitzat hartugenituen. Lurrekoak ustez eurena beharzuen tarta zatia administrazioaren aurreandefenditzen hasi zirenean gerra piztu zen.Eusenorren sustatzaileek urteak zerama-tzaten administrazioarekin harremanetan,baina nahikoa izan zen Lurren abisuaadministrazioa beldurtzeko. Aurreratutazeuden negoziazioak atzera bidea egitenhasi ziren, erabat eten arte. Administra-zioko tarta osoa desagertu zen beraz, etaEusenorrek eta Lurrek ere ez zuten nahi-koa abilezia izan egoerak onera eginzezan. Industriako sektore askotan enpre-sek koopetitu egiten dute, hau da konpetitubai baina hainbat interesetan konpartitu.Gu ez ginen horretarako gai izan. Ildohorretan, esan beharra dago LurrekoekEusenorrekoen aurrean zubilana egiteaeskatu zigutela Elhuyarrekoei, bainaEusenorreko ordezkarien erantzuna tinko

eta gogorra izan zen: “Ez dugu hitz egin-go”.

Bileretako partaide izatetik kudeatzaileizatera pasa nintzenean nire barnekozalantzak areagotu egin ziren, batez ere,Eusenor osatzen genuen enpresen atzeanzegoen pertsona asko gure proiektutikurrun –eta batzuetan mesfidati– azaltzenzitzaizkigunean. Bestela esanda, Euseno-rreko bileretan parte har-tzen genuenon euforia–zazpi edo zortzi lagunena–ez zen euforia kolektibobilakatu. Saltzeko garaiaheldu zenean konturatunintzen egiazki, distantziaikaragarria zegoela guk pen-tsatzen genuenaren etagizartearen artean.

Nik dakidala ez zenEusenorreko eta Lurrekozuzendaritzen artean zubi-rik izan, baina bi entziklo-pedien produkzioan, berriz,izan zen halakorik.Batzuentzat zein besteen-tzat idatzi zuenik izan zen,eta beraz, Lurrek eta Euse-norrek ez zituzten hainentziklopedia ezberdinakatera. Internetek akabatuzituen proiektu entziklope-dikoak, eta aldi berean Wikipedia modukoproiektuek informazioa libreago izateaahalbidetzen dute.

Ez, ez ginen gure proiektuak parteka-tzeko gai izan, eta Euskal Herrian bederen,ohiz erabili izan diren adjektibo sortazmakilatu genituen gure erabakiak. Inori ezdiot entzun handikeriaz jokatu genuenik,edo nagusikeriaz. Gure erakundeetako jen-deari, ikastolei, euskaldunei, emozioz saldunahi izan genien produktua, eta ez ginenhorretarako gauza izan atez ate hasi gine-nean –besterik izan zen Egunkariarekinedo Eginekin atalka banatu genituenean–.Herrigintzaren aldeko mozorro lotsagabeajantzi genuen interes ekonomiko hutsakdefendatzearren, baina halako aitortzarikere ez diot inori aditu.

Horren guztiaren artean izan nintzenneu ere. Erantzukizunak izan nituen, etaordaindu nituen. Antzekoaegingo ahal zuten jainkotugenituen horiek ere.

Joxerra Aizpurua


ERDIKO KAIERA - LITERATURA

UFA, Oierrek hain gogor heltzen dio liburuari nonmalkoak eta amorrua nahastu baitzaizkidan odo-lean ia. Esan gabe doa lehen poema hori, kantu bat ia,sentikor eta biribila da; Benitoren antzera kokatzengaitu munduan, Otamendiren gisara definitzen dunazio bat, gure Liberia, urruntzen ari dena.

Baina bere erara hunkitu gaitu oraingoan Guilla-nek, ez inoren diskurtsoarekin. Bera izateari utzigabe eta prosaikokeriak aparte utziz aritu da buru-belarri. Entzun dut Oierren hankapean oholtzakarraska –“salbatzeko modua izan daiteke Tea-troa”– eta entzun dut musika bafleetatik –Baldinbada, Beti mugan, Silvio...– eta liburuak utzi naulehengo antzera, baina askoz hobeto: “Maitatuakizatea merezi duten gauza guztiak/ maitatu nituennik./ Desagertu egin naiz haietan./ Baina oraindikgorria da nire sudurra”.

Eskuen sustraiak (Susa, 2009) baino aberatsagoa,kontraesan handiagokoa, gordinagoa da Elkartasunbasatia. Titulutik bertatik hasita indar itsuei bideematen die idazle askoz poetago batek, azkeneanforma hartu balu legez ahalegin estetiko eta politi-koaren nahaste zail horrek. Epika fin bat eta gal-tzailearen apologia astun ez den bat erabiliz lortzendu hori. Zelanbait, berdetzen eta itzultzen ari diraabandonatu genituen ametsak, antzaldaturik eder:

“Eta onartu oraingo hauek direla garai onenak”. Opti-mismo hori da konpromisoa.

Eta denborak protagonismo itzela dauka.Batzuetan erraz ezagutu daiteke poetaren gazta-roa eta errepasatu 70eko hamarkadan jaiotakoennahi eta ezina. Beste batzuetan inspirazio eta bul-kada bat-batekoa da eta ez dauka nostalgia gramobat ere. Astiro-arin, urrun-gertu, atzo-orain kon-binatuz lortzen du argazki bat bizitzarena sanoerreala, erdi ameslaria erdi desengainatua: “Ezgara inork idatzitako/ biografia baten jabe,/ baiziketa abailaren egarri diren/ hankarte guztien adinberekoak,/ inork gutxik ulertuko dituen lanak egite-ko/ lanak hartzen ditugunean/ militantziaren zirkugorabeheratsu honetan”.

Elkartasun basatiak moralarekin du zerikusia.Antiheroiaren moralaz dihardu, demagun. Denadela, duindu egin du Guillanek etika hori, polemi-katik atera du, adjektiboak bilatu dizkio. Poesiamunduaren ikuskera baten zerbitzura jarri ordez,mundua bihurtu du poesia-zelai. Horregatik iraku-rri arren urte batzuk barru, nago jazo-eren gainetik iraungo duela bere musi-kak, danbor hotsaren durunduak. n

Igor Estankona

Elkartasun basatiaOier Guillan

Susa, 2013

Lilia Brik eta zapatistak

Helduen literatura | POESIA


MUSIKA - ERDIKO KAIERA

KONFETI koloreko hamabi abesti aurkeztu dizkiguEmon taldeak diska berri honetan. 2007ko udabe-rrian sortu zen taldeak urtaro bera aukeratu duazken lana aurkezteko, udaberriarekin berpiztendiren koloreekin bustitako kantak aireratzeko. Ber-garako taldeak zenbait estilo eta doinutan ondutakodozena bat abesti bildu ditu, zein baino zein erans-korragoa.

Ska, raggae-ska, rumba, cumbia, salsa, tex-mex,rocka, pop-rocka eta mundu latinoko musikak astin-duz, erritmo anitzetan murgildu dira abestiz abesti,estilo batetik bestera jauzteko duten erraztasuna age-rian utziz. Taldekideek jasotako eraginak –La pegati-na, Manu Chao, Joxe Ripiau, Esne Beltza– abestienestiloen aukeraketan ezagun dira.

Bigarren diska kaleratzea erronka handia izanohi da talde askorentzat eta Emon talderentzat ereegundoko apustua izan da, proiektu berri honekintaldeak 360 gradutako bira eman eta sustraiakatzean utzi nahi izan dituelako. Estilo jakin bateangeratzeko asmorik ez dutela argi utzi digute etaputzura salto eginez, erritmo latindarrekin edotarumba doinuarekin probatzera ausartu dira. Melo-dia itsaskorrak dira oso, dantzarazteko gogoz sortu-tako erritmo beroak, edozein unetan erraz entzundaitekeen musika alaia. Gazteak dira Emonekokideak eta konpas bakoitzean igarri da gaztetasunakduen berezko freskotasuna eta ilusioa.

Arreta berezia jarri dute sorkuntza lanean, abestibakoitza mimo handiz hartu baitute, detaile guztiakahalik eta hobekien zainduz. Grabaketa prozesuarieskainitako denbora ere kontuan izan dute, azkenemaitzaren eragile garrantzitsuenari ezinbestekoardura jarri zaion seinale.

Laguntzaile ugari izan ditu taldeak Konfeti Kolorediskoa garatzeko orduan, musika atalean zein hitze-tan. Esaterako, La Pegatina taldeko Adriak etaRubenek ahotsak sartu dituzte (katalanez) Kuku-tzari eskainitako Amett Fabrika abestian. Oier PonzaJoxpa pianoan izan da Larrosa gorri-gorria, Cantándole

una rumba eta Dagokizuna abestietan. Oihane Sara-solak ere egin du bere ekarpena, zenbait abestitanahotsa jarriz. Axular Arizmendik, perkusioajotzeaz gain, programazio lanak egin ditu. ItsasoPaia, Maialen Arzallus, Iratxe Ibarra, Jokin Urangaeta Iñaki Gurrutxaga bertsolariak aurkituko ditugutestuen egileen artean. Testu biziak eta konprometi-tuak dira, bizi dugun egungo egoera aintzat hartzendutenak. Egungo gazteek bizi dituzten beldurrak,desioak, ilusioak eta ametsak baikortasunez kutsatueta mezu positiboak azaleratzen saiatu dira.

Ongi pasatzea zuen helburu nagusia taldeak,2007an sortu zenean. Kantu propiorik gabe, ber-tsioak egiten zituzten, 2010ean abesti berriak sor-tzeari ekin zioten arte. Piztu herria lehen diskoanbildu zituzten kantuei esker ezagunak egiten hasiziren, eta zuzeneko emanaldi kopuruen igoerakhorretan lagundu zien. 2011n Londres eta Italiabisitatu ondoren, taldean bigarren diskoa kalera-tzeko ideia garatzen hasi ziren. Sasoi hartan, Oiha-ne Sarasola abeslariak taldea utzi zuen une berean,birplanteiamendurako garaia iritsi zen. Eneko Lon-garte durangarra izan da ordutik Emon taldekoahots nagusia eta Andoni Larraza tronpeta jotzai-lea. Hausnarketa garai horretan taldeak nondiknora jo nahi zuen ondo aztertu zuen eta aniztasunaeta nahasketaren alde eginez ekin zioten bideberriari.

Atsegin dut aukeratu duten ibilbidea, abestiakegiteko hartu duten jarrera irekia. Baloratzekoa daiturri ezberdinetatik jasotako zukua aurreiritzien fil-trorik gabe islatu izana eta gustukoa dut oso osagaidesberdinak nahastu ondorengo Konfeti kolore-kokoktel bitxia. Tarteka zurrupada batemango diot. Sentitzeko hobe, konfetikolore. n

Olatz Korta

Konfeti koloreEmon

Baga-biga, 2013

Kolore anitzeko festa


ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK | ANA ZAMBRANO |

2 9 7 8

5 8 4 9 6

4 1 3 7

3 6 2

5 8 6 9

4 1 7

3 2 7 6

1 5 6 8 2

6 2 8 5

Erraza

Zaila

6 4 8 3

3 1 5

8 3 7

9 4 2

7 6

2 5 7

1 9 7

9 4 1

4 8 2 5

Erraza

Zaila

1

2

3

4

5

6

7

8

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Ezker-eskuin:

1. Iritzi, aburu. Itxura, antza. 2. Argazkiko musika tresna. Zu. 3. Bilo. Artazi,guraize. 4. Laino. Nire. 5. Dezimetro. Iraupen. Alfonbra. 6. Laguntza. Menperatu.7. Akats. Eraso, oldartu. 8. Bibliaren arabera, Lurreko paradisua. Bi hizkuntza ger-tatzen diren egoera.

Goitik behera:

1. Umiltasun, apaltasun. 2. Hestebete mota. 3. Garraiabide. Haur, sein. 4. Omen. Bi aldiz. 5. Herrestan, arrastaka. 6. Abiatzea. Letra izena. 7. Joan denurtea. Apal, xume. 8. Ergel, inozo. 9. Kopuru bat banatzen den ehun zati ber-dinetako bakoitza. 10. Trikitian, adore emateko hitza. Oihu, hots. 11. Azterketamota. 12. Nekazariaren lanabesa. 13. Sagar hondakin. 14. Ikusten ez duena. 15. Baratzean zuzen ereiteko eginiko marka.

Ezker-eskuin:1. Uste, Airea. 2. Marinba, Hi. 3. Ile, Aiztur. 4. Lanbro, Ene. 5. Dm, Iraute, Tapiz.6. Aiuta, Menderatu. 7. Maspil, Esetsi. 8. Eden,Elebitasun.

Goitik behera: 1. Umildade. 2. Salami. 3. Tren,Ume. 4. Ei, Bitan. 5. Narras. 6. Abioa, Pe -. 7. Iaz,Umil. 8. Tetele. 9. Ehunen. 10. Aire, Dei. 11. Test.12. Area. 13. Pats. 14. Itsu. 15. Zuin.

11 12 13 14 15

567428193

934176582

218593647

691347825

745281936

823659471

182935764

359764218

476812359

623975814

587134926

941286375

319567248

758342691

264819537

832451769

175693482

496728153

Baxenabarreko herri hartan eza-guna zen apezak Irulegiko mamagoxoarekiko zuen zaletasuna.

Behin Baionara joan behar izanzuen bilera batera. Baina bezpera-ko afariko zurruten eraginez loakhartu eta esnatu zenerako 10ak.Eta bilera 11etan! Ziztu bateanprestatu zen, baina estu eta larrizihoan bidean, bai baitzekienberandu iritsiko zela!

Normalean, ez da erraza izatenBaionan autoa uzteko lekua aurki-tzea. Eta gainera, gure apeza ezzen oroitu egun hura Hegoaldeanjai eguna zela eta Baionara iritsi

zenean aparkaleku guztiak muku-ru beteta aurkitu zituen. Hantxezebilen aurrera eta atzera lekuriktopatu ezinik, eta etsiturik, hauxeoihukatu zuen auto barruan:

– Jauna, Jauna! Lagundu, otoi!Autoarentzat leku bat emaitenbadidazu, arnoa bazterrerat utzi-ko dut eta ura bertzerik ez dutedanen hemendik aitzina!

Esaldia amaitzera zihoala,ordea, hara non ikusi zuen aurrezaurre leku bat libre. Orduan, zeru-ra begiratu eta:

– Ez kezkatu! Aurkitu dut bat!

Gurutzegrama Sudokuak

Aparkatu ezinik

SoluzioakKike Amonarrizen umorea


ALEA - ERDIKO KAIERA

Bizkaia dantzariEKAINAREN 23RA ARTE izango daikusgai, Bilboko Euskal Museoan,Bizkaiko dantzak eta dantzariakerakusketa. Bertako DantzarienBiltzarrarekin indarrak batuta, gauregun Bizkaian bizirik irauten dutendantzen berri eman gura dutemuseoko arduradunek. Dantzahorietako bakoitzaren jatorriaz etabilakabideaz argibide interesgarriakeskaini arren, batik bat orainarilotutako erakusketa da, AmaiaMujika museoko etnografia sailekoarduradunak azpimarratu digunez.Haren berbetan, Bizkaian egin izandiren dantza guztien errepasoa“astunegia” litzateke eta.

Areto nagusi bitan banatuta aur-kituko duzu erakusketa, bata dan-tza erritualei eskainia, bestea herridantzei. Ordena aldatzeak kaltehandirik ekarriko ez badizu ere,lehenbizi herri dantzaren aretoabisitatzeko gomendioa egiten dumuseoak. Erromeria, erregelak,soka-dantza... Komunitate osoarenparte-hartzearekin egiten direndantzez zerbait ikasteko paradaeskainiko dizute azalpen-testu ez

arinegi ez sakonegiek. Eta irakur-tzeko lanik hartu nahi ez baduzu,begientzat bazka ederra eskainikodizute argazki eta bideoek. Herritarxeheak dantzari ikusiko dituzuhorietan, oholtzan aritzen direntalde handien dohainetatik urrutisamar batzuetan. Bata besteabezain tradizioaren osagarri.

Aipamen berezia merezi lukete,herri dantzen multzoan, otorduenamaieretako dantzak: Lea-ArtibaikoMahai-gainekoa –izena bada aztar-na nahikoa– eta Txakolin, lurreangurutze bat osatuz ipinitako makilabiren inguruan egiten den trebeziaerakustaldia. Bai, igarri duzu: Esko-zia eta Irlandako ezpata-dantzenoso antzekoa da. Azpimarratzekoa,bestalde, aurreskua herri dantzenmultzoan kokatu dutela erakusketa-ren sustatzaileek.

Lehenengo aretoaren moduberean dago antolatuta bigarrena,dantza erritualen gainekoa. Egiturahertsiko dantzak daude hemen, ale-gia, parte hartzaile zein koreografiaaldetik zehaztuta daudenak, etasano ezagunak denak: Elorrioko

Errebonbilloak, DurangaldekoDantzari dantza, Xemeingo Ezpatadantza –ARGIAren 2.045. zenbakia-ren azalean ageri den argazki ospe-tsua eta guzti–, Kaxarranka, Lanes-tosako Danza de Varas...

Erritu-dantzen aretoak badubereizitako gela txiki bat, Iñaki Iri-goien ikertzaileari eskainia. Izanere, haren lan eskergari zor zaioerakusketan ikus daitezkeen dan-tzetako batzuk berreskuratu izana.Horrekin konforme ez, EuskalMuseoak eta Bizkaiko DantzarienBiltzarrak omenaldia eskaini ziotenjoan den apirilaren 13an, museoanbertan. Eta ez da hori izango era-kusketarekin batera egingo den eki-taldi bakarra. Apirilaren 20anDurangaldeko dantzen erakustaldiaizan zen museo aurreko Unamunoplazan; maiatzaren 11n eta ekaina-ren 1ean, eguerdiko ordu bateanhasita, Lea-Artibairen eta Bizkaikogainerako eskualdeentxanda izango da,hurrenez hurren. n

Unai Brea

Euskal Museoko arduradunek ez digute utzierakusketa-aretoetako argazkirik egiten. Horrenordez, bertan ikusi daitezkeen irudietako batzukhelarazi dizkigute. Goian, ezkerrean, ElorriokoErrebonbilloak. Eskuinean, Dantzari dantzarenargazki zahar bat, Durangon egina. Eta lerro hauenezkerreko aldean, Lanestosako Danza de Varasdelakoa.

TX

ELU

AN

GO

ITIA

JOSE

MA

NU

EL

IRA

STO

RZ

A

GE

RM

AN

ZO

RR

AQ

UIN

Babeslea: iametza Interaktiboa

| JABIER AGIRRE | ERDIKO KAIERA - OSASUNA


OSTEOPOROSIAK 50 urtetik gorakohiru emakumetatik bati erasaten die,Osteoporosiaren eta HezurretakoGaixotasun Metabolikoen Elkartea-ren arabera. Gaitzak jota daudenemakume horien erdiak inguru,osteoporosiak dakarren hezur-masaren gehiegizko galeraren eragi-nez haustura bat jasango dute, Bar-tzelonako Itsas Ospitaleko azterketabatek dioenez. Behin hezurra ahul-du denean berriro indartzea osozaila da, baina hala ere posible daosteoporosia geraraztea, eta batezere gaitzari aurre hartzea.

Kaltzioa birjarri eta hobeto asimilatzeko neurriakPertsona helduek 1.000 mili-gramo kaltzio inguru behardute egunean, baina meno-pausian dauden edo hurbil-tzen ari diren emakumeenkasuan premia 1.400 mili-gramora iristen da. Ezbadute egunero kopuruhori ahoratzen, gorputzakkaltzioa “lapurtzen” duhezurretatik, eta haiek ahul-du egiten dira pixkanaka.Mineral horren birjarpenabehar bezala gertatzen delaeta gorputzak ondo xurga-tzen duela ziurtatzeko,emakume menopausikoakhurrengo aholkuak jarraitubeharko lituzke:l Konbinatu esnekiak

fruitu lehorrekin etazerealekin, eta eguneanbitan hartu horrelakonahasketak. Kaltzioarekinaberastutako jogurtakgomendatzen dira batez ere–jogurt normalek eta baso

bat esnek baino bi aldiz kaltziogehiago ematen dute–, eta jogurta-rekin batera arbendolak, hurrak edosesamoa har daitezke. l “Eguzki-bainua”, egunero

hamabost minutuz gutxienez. Dbitaminak –izokinean eta arrautze-tan aurkitzen da, esaterako– kaltzioahestean eta giltzurrunetan ongi asi-milatzen laguntzen du, ondorenhezurretan finka dadin. Baina azter-keta ugarik frogatzen duten bezala,emakumeen %70ek ez du beharadina kaltzio hartzen jan-neurriarenbidez. Horregatik, egunean beha-rrezkoa den D bitamina guztia (30gramo inguru) lortzeko, errazagoada eguzkiari besoak, aurpegia eta

paparra “ukitzen uztea” hamabostbat minutuz, baina babes-neurriegokiak (kremak, adibidez) erabilizbetiere. l Aztertu hartzen ari zaren

botikak hezurrentzat kaltega-rriak ote diren. Kortikoide edoantsiolitikoekin denbora luzeanegindako tratamenduek deskaltzifi-kazioa eragiten dute. Horrelakorikhartzen baduzu, galdetu zure medi-kuari.l Egin ariketa erregularki.

Inpaktu apaleko jarduera fisikorenbat egiteak –oinez ibiltzeak, dantzanaritzeak, bizikletan ibiltzeak edopisu txikiekin astean hirutan arike-tak egiteak– hezurrak inguratu eta

babesten dituzten giharrakindartzen ditu. Horrelahezurraren biziberritzea etaberrosatzea bizkortu etaestimulatzen da.

Arrisku faktoreakKontuan hartu zure hezu-rretako dentsitate mineralaasaldatuta egon daitekeelahainbat faktore direlamedio. Batetik, genetika:hezurren sendotasuna edoahultasuna amarengandikheredatzen dute emaku-meek. Bestetik, antiazido,kafeina edota freskagarrigehiegi hartzeak ere kalteegin dezake. Antiazidoekgernuarekin batera kanpo-ratzen den kaltzio kopuruahanditzen dute; kafeinaketa freskaga-rriek, berriz,kaltzio galeraerrazten dutedosi altuetan. n

Osteoporosiari aurre egiteko aholkuak


LANDAREAK - ERDIKO KAIERA| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]

SAGARRONDOENAZ GAIN landareaskoren loreak dituen sagastia danaturalena, aberatsena, eta horieta-ko sagar eta sagarkiak ahoratzensaiatu beharko ginateke. Edertasu-nak erakusten du elikadura onera-ko eta bizitza hoberako bidezido-rra. Aberastasun horri eustennahikoa lan badugu. Aurrekoanaipatu nituen baratxurita-rretako asko, adibidez,galzorian ditugu. Ahosa-baiak gidatuta biziko bagi-na, ederki asko zaindukogenituzke. Eta buruaargiago genuke... Ez aldira bada hitzak eta jakiakgure gorputzera sartzendiren gauza bakarrak...

Sagastietan bezala edo-non. Duela ez asko, irrati-ko aholku programanongarriketaz ari ginela,ukuiluetako mindakongarri gisa erabiltzea zeriruditzen ote zitzaidanjakin nahi zuen programaegiten duten galdetzaileetakobatek. Entzuleak umeak eta gaz-teak balira ez bezala, larunbaterozer erantzun baino nola, hitzakneurtzen izaten ditut lanak.Batzuetan nekezegia ordea, etamingaina harrotu egiten da. Etaminden gaiarekin beti. Gai horriburuzkoak lasai asko bota nituen,

etorri ahala: mindak oso txarrakdira gure ingurumenerako. Kutsa-dura eta ukuiluko produktu askoeta ongarri gaindosiak zuzeneanhedatzea eta ondu gabeko “onga-rria” izatea eta zabaltzen denlurretako landare espezie aberas-tasuna murrizten du eta... Ez ditutberehalakoan ahaztuko abeltzain-

tza industriala lantzen dutenenahotik bueltan entzun behar izannituenak, epel-epelak. Gisa horre-tako nekazaritza eta abeltzaintzajarduerek gure kulturaren paisaiaktxirotzen dituzte. Minda horieneuria pairatzen duten belazeeketengabeko eskastea bizitzen dute.Belazeak, maiaztuta, kolorez jan-

tzi dira; begira iezaiezu. Hostoenberdeaz gain, ehunka landaretxogaratu eta gararen buruan zabal-duko dituzten loreetan nahi adinakolore ikusiko duzu. Mindak har-tzen dituenen bat ezagutuz geroalderatu. Berdea nagusiago, kolo-re gutxiago, loreak urriago, landa-re aukera murritzagoa. Eta? Eta

zure bizitza kalitatea mal-dan behera.

Charles Darwinek Espe-zieen jatorria-n ederki askodio: naturak eman dituengauza ederrenetakoak diraloreak; hosto berdeenaldean ikusgarriak dira,eta ederrak, intsektuekerraz ikus ditzaten. Hai-zeak ernaltzen dituenloreek ez dute inoiz koro-la ikusgarririk izaten. Lan-dareek bi eratako loreakematen dituzte: intsektuakerakartzeko irekiak etakolorez jantziak batzuk,intsektuek sekula bisitatu-

ko ez dituzten lore itxi eta ez kolo-rerik ez nektarrik ez dutenak bes-teak. Beraz loreen edertasunaintsektuei zor diegu.

Sagastiak lorategi.Beste aldean haritza,intxaurra eta abar.Azken horien loreaezagutzen al duzu? n

UWE W.-CC BY SA

Maiaztu

Kaixo Asier. Argazkiko lan-darea Euonymus japonicus da.Maiz erabiltzen da hesietara-ko. Kolore nahasketa askota-ko aldaerak ikusiko dituzulorategietan. Gehienetan

inausita eusten zaio, etahorrek loratu eta fruituaematea eragozten dio. Agian,hazi laranjak biltzen dituenarrosa koloreko fruitu bitxiadeigarri egin zaizu. n

Irakurleak galdezka

ASI

ER

OLA

GU

E

Kaixo Jakoba, aurrekoan inoiz ikusi gabeko landare bataurkitu nuen Hondarribian, Higer faroaren inguruan(argazkian ageri dena). Oso polita zegoen, fruitu gorrizbeterik. Jakin nahi nuke zer landare den, eta basatia alalorategikoa den.

Asier Olague (Oiartzun)

| NAGORE IRAZUSTABARRENA |ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA


AM

C

HANBURGO (ALEMANIA), 1939KOMAIATZAREN 13A. SS St. Louis tran-satlantikoa Hanburgoko portutikabiatu zen Kuba helburu. Ontzian937 bidaiari zeuden, horietatik 930nazien jazarpenetik ihesi zihoazenjudutar errefuxiatuak, gehienak ale-maniarrak.

Itsasoratu eta hamar egunera,ontzia Karibeko uhartetik gertuzegoela, telegrama bat jaso zutenbidaiariek, Kuban babes politikoalortzeko arazoak izango zituztela ira-garriz, aurrez errefuxiatuek KubakAlemanian zuen enbaxadan bisa ofi-zialak lortuak zituzten arren.

Urte horretan bertan FedericoLaredo Bru buru zuen gobernuakatzerritarren sarrera mugatzen zuenlege dekretua onartu zuen. Harenarabera, errefuxiatuek bisa ofizialalortu eta 500 dolarreko tasa ordaindubehar zuten Kuban sartzeko. Bainadekretuak ez zuen zehazten turisteneta errefuxiatuen arteko aldea eta,hutsunea baliatuz, sarrera baimenaksaltzen hasi zen. Iruzurra eteteko,Laredo Bruk beste lege dekretu batonarrarazi zuen berehala, aurrezemandako baimenak, besteak besteSt:Louis ontziko bidaiarienak, bertanbehera uzten zituena. Horixe azalduzieten bidaiariei, baina, zenbait iturri-ren arabera, kubatarren ezezkoarenatzean AEBetako Estatu idazkariCordel Hull zegoen, errefuxiatugehienek Kubatik AEBetara joatekoasmoa baitzuten. Negoziaketa tirabi-ratsuen ondoren, errefuxiatu gutxibatzuk, 29 besterik ez, Habananlehorreratu ziren, dekretuak ezarrita-ko 500 dolarren truke.

Ontzia Floridako kostaldera hur-bildu zen orduan. Hasieran Roose-velt presidenteak bidaiariak onartukozituztela adierazi arren, Estatu idaz-kariaren presioak atzera egiterabehartu zuen. Errefuxiatuei babesaemateko kuotak beteta zeuden etaRooseveltek ez zuen etsairik pilatunahi 1940ko hauteskundeen atarian.

Kuba eta Floridaren artean aingu-ra botata zegoen transatlantikoak

ekainaren 4an jaso zuen estatubatua-rren ezezkoa. Eta, biharamunean,Kanadan babesa lortzeko saiakerakere porrot egin zuen.

Goseak eta etsiak hartuta, suizidio-en eta mutinatzearen mehatxua gerozeta handiagoa, Gustav Schröder kapi-tainak Europara itzultzeko aginduaeman zuen. Egun gutxiren buruanitsasontzia Anberesko portuan sartuzen eta bidaiariak Belgikan, ErresumaBatuan, Frantzian eta Herbehereetanbanatu zituzten, gehienbat handikgutxira naziek okupatuko zituztenherrialdeetan, beraz. St.Louiseko bidaiari guztie-tatik, 240 besterik ezziren atera bizirik Biga-rren Mundu Gerratik. n

Siriakogatazkarenalbo kaltehistorikoakSIRIAKO GATAZKAK berriro ereherrialdearen ondare histori-koari eragin dio joan denastean. Oraingoan AlepokoMeskita Nagusia kaltetu dutebonbardaketek. Hainbat iturri-ren arabera, meskitako minare-tean erasoen arrastoak nabar-mentzen ziren lehenago ere,baina azken bonbardaketenondorioz dorrea amildu eginda. Alepoko Meskita Omeia715. urtean hasi ziren eraiki-tzen, eta desagertu berri denminaretea berriagoa zen, XI.mendekoa.

Egoitza Londresen duenSiriako Giza EskubideenBehatokiak amiltzea Alepokoalde zaharreko etengabekoguduek eragin zutela adierazidu. Sana gobernuko berriagentzia ofizialak, aldiz, oposi-zioari egotzi dio errua, minare-tea Al Nusra islamiar fronteakleherrarazi dutela adieraziz. n

Arrastoak

Goian, SS St. Louis transatlantikoaHanburgoko portuan aingura jasotzekozorian, 1939ko maiatzean. Azpian,ontziko bi errefuxiatu Habana parean,bertan lehorreratzeko itxaropenez.

Alepoko Meskita Nagusikominaretea bonbardaketarenunean eta amildu ondoren.

U.S

. HO

LOC

AU

STM

EM

OR

IAL

MU

SEU

M

Holokaustoa saihestuez zuen itsas odisea


TERMOMETROA

Aste gutxi barru hondakinak atez atebiltzeari ekingo diozue. Zein hausnar-ketatik abiatu zineten sistema horiezarri behar zela erabakitzeko?Nafarroako Hondakinak Kudeatze-ko Plan Integratuak eskatzen dumankomunitate bakoitzak zehazteanola jasoko duen organikoaren%50. Lege hori betetzeko asmozbideragarritasun plan bat egin zen,jakinik Sakanan soilik %25 birzikla-tzen dugula. Hemen egin diren iker-keta batzuen arabera, urtero300.000 euro botatzen ditugu edu-kiontzi berdera. Ikusi genuen siste-ma aproposena atez atekoa zela, ezjada birziklapenean %80ra iristendelako, hondakinen planak ezartzenduen %50 hori betetzea ziurtatzenduen bakarra delako baizik.

Gipuzkoan sustatu dituzten tamaina-ko protestarik ez da izan Sakanan,zergatik uste duzu?Arazo berdinekin abiatu ginen.Eskumena mankomunitatearena daeta gure beldurra zen udalak ez zire-la inplikatuko, baina izugarria izanda. Etxarrin 2.700 biztanle izanikhamar batzar egin dira eta informa-zioa asko landu da.

Esan liteke “kontrainformazioa” ezdela hainbeste landu?

Zenbait udaletan egon da halakoasmorik, nahasteko, baina kontraizan dugun azkeneko talde politikoaPP izan da eta euren zinegotziek ezzuten ezagutzen zein zen gureeskaintza, ez zekiten beraiek Kata-lunian honen bultzatzaile izan dire-la. Indar askorik eta argudiorik gabearitu dira.

Cementos Portland-en erraustenhasteko asmoak ere izango zuenzerikusirik…Bitxia da, Portland berehala agertuzen atez atekoaren alde. Esan zuenez zuela zerikusir ik zaborrakerraustearekin eta bateragarriakzirela. Baina orain Olatzagutianleihoetan poltsak jarri dituzten

AITOR KARASATORRE

Lau hilabatez karabana batean Europan barrena ibili zen Aitor Karasatorre (Etxarri Aranatz,1972), energia berriztagarrien inguruko proiektuak ezagutzen. Esperientzia horren ondorio da

Arbizuko Eko Kanpina. Egun, Bilduko zinegotzia da Etxarri Aranatzen eta SakanakoMankomunitateko lehendakaria. Hondakinen gaiari gogotsu eutsi diola bistan da.

| URKO APAOLAZA AVILA |

Argazkiak: Dani Blanco

«Atez atekoak jendearikonfiantza emango dio gauza

berriak egiteko»

“Guk aukera guztiak eman ditugu hasieratik organikoa biltzeko: autokonposta,auzokonposta eta atez atekoa”.


TERMOMETROA - AITOR KARASATORRE

bakarrak bertako langileak izandira.

Lehen tokia da eskualde mailan atezatekoa ezarriko dena. Hamabostudalerri zarete, zein izan da adosta-sunera iristeko gakoa?Hamabost errepublika independen-te gara. Hasieratik genekien ez zeladenontzako eredu bakarra izango,baina sistema oso moldagarria daeta horri esker herri bakoitzarentzategokitutako bilketa egingo dugu.Hasieran proba pilotuak egitea pen-tsatu genuen, baina horrek kostuakbikoiztea zekarren eta azkeneandenean batera ezartzea erabakigenuen. Apustu latza izan da, aldebatetik bestera 40 kilometro dira.

Herri handiena, Altsasu, kanpoangeratu da ordea.Altsasun gehiengoak onartu zuenkontsulta egitea eta horretarakobatzordea eratu da, baina oraindikez dira elkartu. Gerta litekeena dahondakinak biltzeko eskumenaberreskuratzea. Mankomunitateakerabaki duena da ez duela sistemahau ez den beste ezer ezarriko.Altsasu zain dago, ea beste herrie-tan atez atekoa nola doan, eta horioso lagungarria da, zeren eta mitoasko eroriko dira. Ikusiko dute egindaitekeela zerbait Altsasuren neu-rrira, 8.000 biztanle izanda ere,halako sistemak herri handiagoetanfuntzionatzen duelako.

Jarrera politikoek zer eragin izan dute?Mankomunitateko batzarrean taldepolitiko guztiak daude ordezkatutaeta 2012ko irailean kontrako boto-rik gabe onartu zen atez atekoamartxan jartzea. Handik gutxiraNaBaik prentsaurrekoa eman zuenhorren aurka; soilik Altsasun lortudute geldiaraztea. Etxarrin saiakeraizan zen, baina bertoko NaBai-koe-kin bildu ginen arazo nagusia zeinzen jakiteko, “organikoa” esan zigu-ten. Bada horren inguruan adosta-sunera iritsi ginen.

Nola?Ez dugu aukera bakarra eskainiorganikoa biltzeko. Iruñeko man-komunitateak, adibidez, bosgarrenedukiontzia inposatu die guztiei.Guk hasieratik norbanakoari aukera

guztiak eman dizkiogu: autokon-posta, auzokonposta eta atez ate-koa. Azken batean, auzokonpostabosgarren edukiontzia da. Usaina-rekin eta erosotasunarekin arazoakikusten dituenak, organikoa edo-zein momentutan bota dezake. Bes-talde, bosgarren edukiontziak bainoonura gehiago ere baditu: materiaorganikoa ez dugunez ez jaso eztratatu behar, horrek %40koaurrezpena ekar diezaioke herrita-rrari zabor tasan.

Konposta egiteko izan dituzuen eska-rien kopurua ikusgarria da. Zein por-tzentajetara iritsi nahi duzue?Sakanan, gaur egun jadanik 1.200pertsona izango dira autokonposta-gailua eskatu dutenak eta auzokon-postarako aurreikuspenak erebikoiztu egingo direla uste dugu.Zenbait herritan ez dugu organikoajaso ere egingo. Eskualdean 4.000tona organiko sortzen dira, ni osobaikorra naiz eta uste dut %50 auto-konpostatzera iritsi gaitezkeela.Beste zatia atez ate bilduko litzate-

ke. Orain, Hondakinen Partzuergo-an gaudenez, ez dakigu nora era-mango duten gainerako organikohori, Cárcarrera ala kanpora. Gureasmoa da Arbizun-edo konpostplanta bat jarri eta “Sakanako kon-post” moduan komertzializatzea.Zikloa hemen itxiko litzateke etalanpostuak sortu.

Auzokonpostarako beste diseinu batproposatu duzueBai, ARGIAn argitaraturiko erreporta-je bati esker jakin genuen FrantziakoSaint-Philibert-en bazeudela materiaorganikoa kopuru handitan konpos-tatzeko eredu batzuk. Gehien gusta-tu zitzaiguna 40-60 familiarentzakogiltzapeko egurrezko etxola izan zen(ikusi argazkian), oso toki gutxi oku-patzen du: 40 familiarentzat 4 metrokoadro baino ez. Etxarrin, adibidez,halako 12 gunerekin biztanle guz-tiengana irits gaitezke.

Sakanako atez atekoak beste herribatzuen funtzionamendu bera du,baina materiala egurrezkoa izateariindar berezia eman diozue. Irizpideestetikoetatik harago, zer garrantziadu horrek?Atez atekoarekin ekonomiarengarapena ere sustatu nahi izan dugu.Italian 200 enpresa sortu dira siste-ma honen inguruan, eta Sakanakbizi duen egoera ikusita, 2.000 lan-

“Auzokonpostabosgarren edukiontziada, organikoa edozeinunetan bota daiteke”

“Auzokonpostarako 40-60 familiarentzako egurrezko etxola aukeratu dugu. Osotoki gutxi okupatzen du eta bertan egina da”.

AITOR KARASATORRE - TERMOMETROA


gabeturekin… Iruditzen zitzaigunbertoko enpresak inplikatu beharzirela. Egurraren inguruko enpresaaskok parte hartu dute, inportanteaizan da.

Esaterako, etxolak egurrezkoakizatea aurreikusita genuen, bainakuboak zintzilikatzeko posteak ez.Bada, bertako enpresa batek landu-ta, azkenean hauek ere egurrezkoakizango dira, eta larrialdi guneak erebai. Egurra hemen oso presentedugun materiala da, berrerabilga-rria, kanpotik ekarri behar ez dena.Hain justu, Sakanako mankomuni-tateak basogintzaren ingurukoenplegu tailerra antolatu du aurtenbigarrenez; biomasan dugun poten-tziala oso handia da.

Hondakinen inguruan sor daitezkeenaukerez azterketarik egin duzue?Orain gutxi Garapen Agentziasortu dugu, baina soilik udalekegin dute horren aldeko apustua,Nafarroako Gobernuak ez diguinolako laguntzarik eman. Pertso-na bakarra daukagu lanean etalehentasuna da plan estrategikoaeta behategi sozioekonomikoa

abian jartzea. Hondakinen gaiari ezdiogu heldu. Dena den, badituguhurbileko adibide batzuk: Faltze-sen Pedro García Bodegeroa izenekobatek beirazko botilak puskatubeharrean berrerabili egiten ditu.Hori guztia ikertzen ari gara, eta ezdakigu zenbat lanpostu sor daitez-keen Sakanan; birziklapenarenarloan Europan 500.000 lanpostusor daitezkeela esan izan da.

Antonio Casado da Rocha EHUkoikerlariaren ustez atez atekoarekinetika ikuspuntu “mikro” batetik lan-tzen da; ingurumenarekiko errespe-tua gure zaborrontzitik hasten dela,alegia.Eta bestaldean erosotasuna dago.Askotan lehentasuna ematen dioguerosotasunari esfortzu txiki bat egi-teari baino.

Horrek esplika dezake batzuk inposa-ketaz hitz egitea?Guk hitzaldietan jendea aztoratzenhasten zenean, aldaketa faseenzikloa erakusten genien. Orduanohartzen ziren euren burua zeinfasetan zegoen, gorrian edo laran-jan. Ez du zerikusirik zaborrarekin,aldaketari diogun beldur kontu batda.

Kontzientziazio horretan, zein bestepauso eman daitezke? Gauza asko egin daitezke: puntuberdeak bultzatu, beira beste modubatean birziklatu, Katalunian beza-la enbaseak bueltatzeko probapilotuak egin… Atez atekoa osolagungarria izango da abiapuntugisa, jendeari beldurra kendu etagauza berriak egiteko konfiantzaemango baitio. Momentu aproposada. Adibidez, Etxarrin oso aurrera-turik dute herri baratzeen gaia.Materia organikoa, konposta, bara-tzea, beste kontsumoereduak… Horrekguztiak ibilbidea bate-ra egingo du, eta onaizango da. n

Nafarroako Gobernuarekin zein harreman duzue honda-kinen gaiaren inguruan?Roberto Jimenez Hondakinen Partzuergoko batzorde-buru zenean beste era bateko kudeaketa defendatuzuen, baina gero bera izan zen Portland-en hondakinakerraustu ahal izatearen kontua mugitu zuena. OndorenJosé Javier Esparza jarri zen kontseilari. Tarte horretanpartzuergoko teknikariekin landu genuen gaia, diruzlagunduko zigutela adostu genuen, gurekin izan zirenUsurbilen…

Kontseilariak agerraldia egin zuenean, denok esperogenuen normaltasun mezu hori helaraztea. Baina atezatekoaren kontrako argudioak zabaldu zituen, eta horokertu ziren harremanak. Gerora, UPNren aldetik“tregua” moduko bat hitzeman ziguten eta orain badi-rudi berriz ere harremanak normaltasunera itzuli etadiruz laguntzea pentsatzen ari direla.

Hondakinen planean atez atekoa aurreikusten da, bainaplan hori atzera bota du auzitegiak.Planak ez du zehazten errauskailua non joango den,eta Sustrai Erakuntza elkartearekin helegitea jarrigenion, bagenekielako azkenean Sakanara etorrikozela. Bitxia da, guk atez atekoa defendatzeko beti esan

izan baitugu legeak babesten gintuela. Dena den, Nafa-rroako Gobernuak auzitegiaren erabakia errekurritu dueta planak indarrean segitzen du.

Nafarroako Gobernuak errausteko baimena eman dioPortland-i, badirudi hasieratik zuela asmoa errauskailuaSakanan ezartzeko…Biomasa erretzeko baimena eskatu zutenean esangenuen trikimailu bat zela, hondakinak erretzekoaurre-pausoa. Guk Sakanan dagoen biomasa eskainigenien, 20.000 tona inguru, baina uko egin zioten.Udal guztiak kontra agertu zirenean, udal gaineko legebat asmatu zuten.

Paradoxikoa da, gehien birziklatuko duen eskualdeanerraustuko dituzte hondakinak. Arlo judizialetik eta alter-natiba bat eskaintzetik harago, zer egin liteke?AHTarekin gertatu den bezala, azkenean zentzuzkoalternatibak egingo du aurrera. Tren horrek txikiziohandia zekarren Sakanatik pasatzean, baina orain hiru-garren erraila jartzearekin nahikoa dela uste dute.Oraingo Nafarroako Gobernuak edo etorriko denak,errauskailuarekin halako mugimenduren bat egitealortu behar dugu.

«UPNtik tregua moduko bat hitzeman digute»

“Egurraren ingurukoenpresa askok parte

hartu dute, inportanteaizan da”


TERMOMETROA

2012KO URRIAREN 16AN AntoineSollacaro abokatu eta korsikarnazionalista beteranoa tirokatuzuten Ajaccio inguruko gasolinde-gi batean. 1998an Claude Erignacprefeta hil izanaz akusatuta biziar-teko kartzela-zigorra ezarri zioten

Yvan Colonna militante indepen-dentistaren abokatua izan zenSollacaro. Bertsio ofizialen arabe-ra, baina, haren hilketak ez du zeri-kusirik horrekin. Hedabideekzabaldu zituzten datu hotzenartean, hau: “2008tik 101 hilketa

izan dira 300.000 biztanleko uhar-tean. Siziliakoa baino larriagoa daKorsikak bizi duen egoera”. Etaerantzunik gabeko galdera batairean: “Nork hil zuen Sollacaro?”.Nork hil zuen iazko azaroan Jac-ques Nacer, Korsika hegoaldeko

KORSIKAKO FUTBOLA

Hamarkada ia oso batean aurrenekoz, Korsikako bi futbol talde ari dira lehiatzen Frantziakolehenengo mailan: Ajaccio eta Bastia. Nortasun berezia dute, diskriminazio sentipen, gerra

zikin eta kontu-garbitzeek idatzitako historiaren lekuko.

| JON TORNER ZABALA |

Nazionalismoarensuspertzeari helduta

CD

N S

POR

TS


KORSIKAKO FUTBOLA - TERMOMETROA

Merkataritza Ganberako presiden-te eta lider independentista ezagu-na? Nork hil du apirilaren 25eanJean-Luc Chiappini, KorsikakoNatur Parkeko presidentea?Herrialdea zeharkatzen duenGR20 mendi ibilbidearen diseina-tzailea izan zen Chiappini. Ezkereskuin, uharteko lur ren %40babesten du legeak, negozio-gizonespekulatzaileek desio dituztenkostaldeko zenbait gune tartean.Izan dezake Chiappiniren hilketakzerikusirik horrekin? Baliteke,baina poliziak erantzun zehatzik ezdu eman oraindik. Hamar hilketa-tik zazpi argitu gabe geratzen diraKorsikan.

Sollacaro akabatu zuten 2012koasteburu horretan, Ligue1 mailan2005etik lehenengoz, elkarrenartean jokatu zuten Ajacciok etaBastiak, tradizionalki mugimendunazionalistetatik hurbil egon dire-nak, herrialdeko gainerako futboltaldeak bezala. Derbia hasi aurretikbi afizioek Dio vi Salvi Regina kor-sikar ereserkia abestu zuten hildakoabokatuaren omenez. Futbol parti-da hori du abiapuntutzat AitorLagunas kazetariak Panenka aldizka-riaren 17. zenbakian plazaratutakoLa batalla de Córcega (Korsikakogudua) erreportajeak.

Tragediak batuta1992ko maiatzaren 5ean, Bastia etaMarseillako Olympique taldeenarteko Kopako finalerdia hasi bainolehen, Furianiko estadioko harmailagehigarriak erori eta 18 lagun hilziren. “Hemen orori buruz hitzegin daiteke: independentziaz,mafiez... baina Furianin gertatuta-koaz ez; gurea herrialde txikia da etaguztiok ezagutzen dugu han zegoennorbait”, dio Thomas Andrei kaze-tariak.

François Mitter randek beregaraian eta duela gutxi FrançoisHollande frantziar presidenteekhitz eman zuten Gobernuak doluaerrespetatu eta ez dela futbol parti-da gehiagorik jokatuko maiatzaren5ean. Urratsik ez du eman, ordea.“Data hura oraindik sakratua ezizatea errespetu falta handia da”,kexu da Jean-Paul Cappuri, Furia-nin zegoen Corse Matin egunkarikokazetaria: “Badirudi soilik korsika-

rrei dagokien drama dela, bainaFrantziako futbolak sekula jasanduen tragediarik handiena da.‘Gera zaitezte zuen doluarekin,zuen oroitzapenekin, eta ez zaitez-te irlatik atera’ esango baligutebezala da”.

1970eko eta 80ko hamarkadetan“lurraren kriminalen” aurkakoeraso ugari burutu zuen KorsikakoAskapen Nazionalerako Fronteak(FLNC), 1990ean bitan zatitu zenarte: Canal Historique batetik etaCanal Habituel bestetik. Elkarrenarteko kontu-garbitzeek hamabihildako eragin zituzten eta mugi-mendu independentista izugarriahuldu zen. Furianikoaren ostekoelkar tasun uholdeak zatiketahorren zauriak sendatzen lagunduzuen, baina injustizia eta diskrimi-nazio sentipenak bizi-bizi dirauuhartean. 1972an Bastiak Kopakofinala galdu zuen Marseil lakoOlympique-ren aurka. Garaikurraematean irabazleen kapitainarizuzendu zitzaion Georges Pampi-dou presidentea: “Kopa hau fran-tziar lurretan geratzeak poztu egi-ten nau”. Korsikarrek ez duteahaztu.

1990eko hamarkadan, askapenmugimenduan zatiketa emanzenean, eta ziurrenik horren ondo-rioz, Korsikako futbol taldeek txa-kal-aldi luzea sufritu zuten, 2009anBastia amateur mailara jaistear egonzen arte. Bederatzi bazkidek –itur-gin bat, mekanikari bat eta elektri-zista bat zeuden haien artean– tal-dea erosi zuten, eta ordutik elkarrenartean kudeatzen dute.

Garai ankerrenak gaindituta, sus-pertzen ari da nazionalismo korsi-karra. Irlako ekonomia turismoansoilik oinarritzerik nahi ez duenmugimendu independentistak igoe-ra handia izan zuen 2010eko eskual-de hauteskundeetan, nazionalismo-aren adar desberdinek %35ekobabesa jaso zutenean. Garai ber-tsuan hasi zen irlako futbol taldeensuspertzea eta, era berean, selekzio-aren berpiztea.

Korsikako hamaika jokalarikjokatu zuten azken derbian, Sollaca-ro abokatuaren omenezko isilunea-rekin hasi zen hartan. Alain Orsonilider nazionalista ohi eta Ajacciokogaur egungo presidenteak tristurazoroitzen du bere adiskidearenheriotza.

Kanpoko jokalariak Korsikakotalderen batera heltzean, bertakohistoriari buruzko eta hizkuntzaklaseak jasotzen dituzte. 2010ekodatuen arabera, 302.000 biztan-leetatik 165.000 lagunek uler-tzen dute korsikar hizkuntza,baina %20ak besterik ez du era-biltzen. Kopurua beherantzdoa, gainera, eta UNESCOkdesagertzeko arriskuan daudenhizkuntzen artean sailkatu du.Apirilaren 24an eta 25ean koo-fizialtasunari buruzko eztabai-da eta bozketa ziren egitekoakirlako Lurralde Asanbladan,baina Jean-Luc Chiappinirenhilketa medio, hilabete atzera-tu dute sesioa. Corse Matinagerkariak argitaratu dueninkestaren arabera, herrita-rren %90 legoke koofizialta-sunaren alde.

Korsikera, desagertzeko arriskuan

TERMOMETROA - KORSIKAKO FUTBOLA


ALAIN ORSONI eskuin muturrekomilitantea izan zen 1970ekohamarkadan, “neskak txunditze-ko”, Joachin Barbier eta RomainCanutti So Foot aldizkariko kazeta-ri eta Panenkako kolaboratzaileeiazaldu dien moduan. Ekintzaileindependentista izan zen gero, eta1990eko hamarkadan Nikaraguaraegin zuen ihes. Duela bost denbo-raldi hartu zuen Ajaccio taldekopresidente kargua. Panenkak pla-zaratutako elkarrizketako pasartebatzuk euskaratuta jaso ditigu.

Kanpotik begiratuta, ez dago uler-tzerik 1980ko hamarkadarenamaieran korsikar nazionalismoa-ren barruan gertatu zen gerra zibila.1989an Korsikako boterea har-tzear zen nazionalismoa. Orduan,Frantziak erabaki zuen ezkutuanmugimendu separatistak manipu-latzea, barne enfrentamenduakpizteko. Korsikara heltzean poli-zia-komisario batek hauxe esanzuen: “Nazionalismoa gangsteri-zatu egin beharra dago”. Nik dio-dana zera da: Nola izango dugugeure buruak gobernatzea helbu-ru, elkar hiltzen ari bagara?

Harrigarria bada ere, ez dirudiFLNC futbolaz gehiegi baliatu zenik.

Aurkakoa. Hain justu mugimenduhura apurtzean (1990ean) hasiginen elkarteen sarera hurbiltzekoahaleginetan, besteren artean fut-bolera. Hala hasi nintzen kolabo-ratzen Ajaccioko lehengo presi-dentearekin, Michel Morettirekin.

Presidente kargua hartu zenuenetikzure kolaboratzaile ugari erail dituz-te. Ez zara sikarioen beldur?Futbol taldearen buru naiz etaerantzukizuna onartzen dut. Bainazer egin behar dut nire iraganaridagokionez? Ezkutatu? Ez, nor-mal bizitzea erabaki dut. Inorkaspaldiko zorrak kitatu nahi iza-nez gero, erraz izango luke. Egu-nero ordu berean ateratzen naizetxetik eta kale beretik heltzennaiz futbol zelaira.

Korsikako futbola mitoak dioenbezain borrokalaria al da?

Egia da harmailetan pasioz bizidela, baina Ajaccion sekula ez daistilurik izan. Zaila da irlako tal-deen aurka jokatzea, jokalari etazaleak izugarri konprometiturikdaudelako. Ez gara desberdinak,baina desberdin ikusten gaituzte.Horretaz balia gaitezke, gure kul-tura eta identitatean oinarrituta.Jokalariek Korsikaren eta harenbaloreen defentsa eurena egitenbadute, ahuldadeei aurre egitekokemena emango die.

Nire helburua da Errealarenantzeko taldea osatzea, nortasunindartsu eta familiaritate handi-koa. Antzekotasun ugari dago bitaldeen artean, haiek hobeak direnarren.

Irlara iristean, jokalari batek noraheldu den ikasi behar du…Bihotzetik hitz egin eta arauetatikkanpo dagoen taldea garela azal-

tzen diet, aurrekonturik txi-kienetakoa eta, agian, presi-dente arraroa duena. Bestetaldeetakoak enpresariakdira, industria jabeak... Bainani iraultzailea naiz. Borrokaegin nuen nire irlako hon-dartzak hormigoizko paretabilakatu ez zitezen, KostaUrdinean gertatutakoa erre-pika ez zedin. Kartzelan

sartu ninduten horregatik. Eznaiz lotsatzen, eta ez dut barka-menik eskatuko.

Ba al du zentzurik Korsikako selek-zioak?Korsika estaturik gabeko nazioada, Euskadi bezala. Ez dakit zer-gatik den arraroa selekzio propioaosatu nahi izatea.

Alain Orsoni / Ajaccio taldeko presidentea

«Hil nahi banaute, erraz daukate,egunero ordu berean ateratzen naiz etxetik»

“Nire helburua daErrealaren antzekotaldea osatzea, nortasunindartsu etafamiliaritate handikoa”

Slump dokto-rearenm zaintiratua blo-gean elkarrizketa osoaduzue irakurgai. Hainbatesteka ere bildu ditugu.

CO

RSI

CA

CO

NN

EC

TIO

N

TERMOMETROA


UDALETAKO euskara teknikarientza-ko bete-beteko egitaraua izan daaurtengoa. Udalera doan herritarrakedo udalarekin hartu-emanak izan-go dituen herritarrak euskara erabildezan egindako hainbat kanpaina,proba eta esperientzia kontatu zituz-ten bi eguneko jardunaldietan. Egu-nerokotik urrundu eta hausnar oro-korragoa egin zuen EduardoApodakak. Maite Barreñak berriz,berdintasun teknikariaren lana azal-du zuen.

Kafetegiaren garrantziaIaz, Mari Luz Esteban antropologofeminista gonbidatu zuten Udalto-pera. Pentsa genezake baliagarrisuertatu zela mugimendu feministaeta euskalgintza elkarrengana hur-biltzeko ahalegina. Izan ere, aurtenMaite Barreña berdintasun teknika-riak bere bizipenak kontatu zituen,udaletako euskara teknikariek haienlanerako probetxuzko zerbait atera-ko zutelakoan.

Ezertan hasi aurretik, Barreñakargi utzi zuen feminista militanteadela. Bere ustez, mugimendu femi-nistan ibilitakoaren jarduera bestela-koa izango da administrazioan, ale-gia, Berdintasun Sailean lanean aridena feminista izatea ala ez izatea,ez da gauza bera.

Sarri, administrazioko berdinta-sun politikek eta mugimendu femi-

nisten ildoek talka egin dute. Gauregun gauzak bestela dira, feministekmuturra sartu dute administrazioan,eta esate baterako, hainbat militantefeminista berdintasun teknikari da.

Arrasateko Udalak BerdintasunKontseilua zeukan osatuta Udalaeta herritarrak batzeko. Barreñarenarabera, ez zuten lortu etekinik ate-ratzea, eta proiektuka lan egiteaerabaki zuten. Udalak berak edoherriko talderen batek gai bat,ekintza bat, proposatzen du. Taldetxiki bat osatu eta elkarrekin ados-ten dute zer egin nahi duten. Egi-

tasmo hori bukatzen denean sortu-tako taldea desegiten da, hurrengoproiektura arte. Udaletik apaltasu-nez eta malgutasunez lan egiteaaldarrikatu zuen Barreñak, etaherritarrengana gerturatu beharraazpimarratu zuen. Kafetegiarigarrantzi handia eman zion, etaesan zuenez, makina bat kafe har-tzen dituzte Berdintasun Sailekokideek herriko militante feministe-kin eta emakume taldeekin.

Euskara teknikariei Arrasatekobizipenek balio ote diete? Barreñakadierazi zuenez, euskara zein ber-

UDALTOP

Udaltop udaletako euskara zerbitzuen V. topaketetan Nola aktibatu herritarrak udalarekineuskaraz jarduteko? Zer eta nola egin, euskaraz ikus gaitzaten leloari segika ibili zirenapiril bukaeran, Lasarte-Orian. Orduko bi hitzaldiren arrastoa jaso dugu, Maite BarreñaArrasateko Udaleko berdintasun teknikariarena eta Eduardo Apodaka soziologoarena.

Maite Barreñak Berdintasun Sailean, herritarrekin batera proiektuka nola lanegiten duten azaldu zuen.

| ONINTZA IRURETA AZKUNE|

Argazkiak: Udaltop

Feminismo eta psikologia sozial pixka bat

UDALTOP - TERMOMETROA


dintasun teknikariak “mosketero”bakarrak dira udalean, sarri sail baz-terrekoak. Entzule batek bainogehiagok arrazoia eman zion.Barreñak, konparazioak egiten hasi-ta, aitortu zuen udalean euskarakontuak hirugarren mailan egondaitezkeela, eta feminismoa berriz,17.ean. Babes gabezia konpartituta,eta elkarrengandik ikasteko aukerakmedio, euskara eta berdintasun tek-nikarien bideak gurutzatuko ote dirasarriago.

Eduardo Apodaka: Ideia zenbaitpsikologia sozialetikEHUko soziologo eta filosofoakjendearen –kasu honetan udal langi-learen– portaera linguistikoa alda-tzeko gizarte psikologiak eskainditzakeen hainbat ideia azalduzituen hitzaldian. Hona hark esanaklaburbilduta:

Hizkuntza batetik bestera jauziegitea buruhausterik gabekoa izandaiteke, baldin eta, adibidez, ikuspe-gi instrumentaletik egiten bada. Ale-gia, negozio kontuak tarteko ingele-sa erabil dezakegu eta gero lasai-lasaigure hizkuntzara itzuli. Hizkuntzaaldaketa horrekin ez dugu ezer jar-tzen jokoan. Baina ez gara hortazari, hemen jorratzen ari garen hiz-kuntza aldaketak askoz gehiagodauka jokoan eragiten dien protago-nistentzat: zer diren, nor izan nahiduten, besteen aurrean zer izan nahiduten. Kode aldaketak (gaztelaniatikeuskarara egiteak) hainbat gauzagalarazten dizkie hiztunei (udal lan-gileei): segurtasuna, komunikagarri-tasuna eta autoestimua, besteakbeste.

Zeren ondorio dira hizkuntzaportaera aldaketak? Bi eremu aipaditzakegu: barne disposizioaren etakanpo dispositiboen ondorio. Lehe-nengoan, gure hizkuntza portaerakbaldintzatzen dituzten barne eragi-leez ari gara, hala nola, sinesmen,balio… norberaren baitakoez. Biga-

rrengoan berriz, eragileak arausozialak dira, protokoloak, erakun-deen jarduna… jendartean sortu etaegituratzen direnak. Batzuetan dis-posizioa eta dispositiboak norabideberean doaz, beste batzuetan bienarteko enkontrua dago.

Portaera denak ez dira berdinaketa bi maila bereiz daitezke: batetik,azturak edo ohiturak, barne disposi-zioetan muina dutenak, eta bestetik,ekintzak. Bietan eragin daiteke.Aldaketa eragiteko jokoan zer dago-en azaleratu behar da. Hau da, nolaazaltzen diozu udal langilearihemendik aurrera euskaraz egin

behar duela? Euskaraz egiteko esku-bidea duelako, bere betebeharradelako… Hizkuntza kodea aldatze-ko esango diogu, eta kito? Aldaketahorrek zein zentzu duen azaldubeharko zaio, alegia, zentzugintzalandu beharko dugu: Zertarako

aldatu kodea? Zergatik? Jendearisarri anormal jokatzeko eskatzendiogu –beti gaztelaniaz aritu dena-ri euskaraz egiteko–, bere ohiturakapurtzen ari gara, zentzua aurkitubehar diogu (arrazoi on bat),eskaera horri. Bestalde, jakin behar dugu aztu-

retan ala ekintzetan eragiten arigaren. Esate baterako, lor dezake-gu halako langilek gure aurrean

hizkuntza aldatzea, baina bueltaeman orduko gaztelaniara itzuli da;ekintzan eragin dugu, baina ez langi-le horren azturetan. Beraz, dispositi-boak kentzen baditugulehenera itzultzen dahiztuna, ez da haren dis-posizioan eragiteriklortu. n

Eduardo Apodakak hizkuntza aldatzea eskatzeko arrazoi on bat eman behar dela dio.

Babeslea: Hernaniko Udala

Barreñak, konparazioakegiten hasita, aitortu zuenudalean euskara kontuakhirugarren mailan egondaitezkeela, etafeminismoa berriz, 17.ean.


TERMOMETROA

5 MILIOI EUROREN TRUKE saldudu Gipuzkoako Kofradien Elkar-teak 450.000 kiloko hegalaburra-ren edo atungorriaren kuota,errentagarriago zaiolako saltzeaarrantzatzea baino. Iaz kuotaren%70 saldu zuten, aurten osoa.Hala, Eusko Label markako hega-laburrik ez da izango aurtenarrandegietan. Europar Batasu-nak ikusten badu operazioagehiagotan errepikatuko dutela,bertoko kofradiak kuotarik gabegeratzeko arriskuan izango dira.Eguzki Talde Ekologistak erabakihorrek dakartzan beste ondoriobatzuez ohartarazi du.

Euskal arrantzaleek kanaberazeta antzinako moduan harrapa-tzen dituzte atungorriak, eta aldiz,enpresa multinazionalek teknikasuntsitzaileak erabiltzen dituzte,eta atungorria desagertzekobidean ipini dute. Espezie horrenbizirautea bermatzeko, kuoten

politika aldatu behar dela diotalde ekologistak, euskal arrantza-leen kuota oso txikia baita etekinnahikoa lortzeko.

Arrantzaleek sufritzen dituz-ten arazoen sustraira ere jo duEguzkik: “Gasolioaren kostualtua, lonjan ordaintzen den dirukopuru baxua, arrantzuan dagoenkontrol gabezia...”.

Arazoari behingoz heltzekoeskatu dio Eguzkik administra-zioari, eta ez ditzala “txaplatak”jarri, horrek ez baitio “mesederikegiten elikadura-subiranotasuna-ri”. Bide horretan, etorkizunera-ko alternatibak sustatu behardirela uste dute ekologistek, etaadibide moduan jarri dute Onda-rroa 12 Mila deialdia. Euskal kos-tan artisau arrantzamantentzeko 12 mila-ko babes eremuazabaltzea eskatu duteekimen horrekin. n

ARRANTZA

Gipuzkoako arrantzaleek hegalaburraren kuota saldudiote Espainiako multinazional bati. Eguzki taldeekologistak ohartarazi du horrek ez diola batere

mesederik ekartzen arrantza jasangarriari.

Atungorriak geroa beltza

Atungorria teknika suntsitzailez arrantzatzen Barbaten, Espainian.

| URKO APAOLAZA AVILA |

EC

OE

STR

EC

HO

| ONINTZA IRURETA AZKUNE | EUSKARA ALBISTEAK - TERMOMETROA


EUSKAL HERRIAN 237.243 langabetu dago, biztanleriaaktiboaren %16,4. Espainiako Estatuan langabetuak6,2 milioi baino gehiago dira eta %27,2ko langabeziatasa dute. Frantziako Estatuan tasa %10,8koa da.Hori da gure errealitatearen argazki berriena. Bitar-tean, badaude pertsonak, gobernuak eta erakundeak,enplegu suntsiketan kolaboratzeaz gain, langabetuezbarre egin eta lizunkeriaz aritzen direnak.

Langabetuez barre egiten dute Eusko Jaurlaritzak,Bizkaiko Aldundiak eta Bilboko Udalak, San Mamesberriari egindako diru ekarpenak medio. Langabetueibarre egiten diete foru aldundiek jokalari profesiona-lei egindako fabore fiskalekin. Barre egiten die Bizkai-ko Aldundiak, saskibaloi klub bati 5 milioi euro emaneta Ogasunari zor diona barkatuz. Bilboko alkatetzaere langabetuez barrez ari da Iberdrola multinaziona-lari 20 milioi euro barkatzean. Espainiako, EAEko etaNFEko gobernuek lanik gabe dagoenari burla egitendiote milioika euro kostako duen AHTaren alde hitzegitean, tren antisozial horren etorkizuna zalantzandagoen arren. Kutxabankeko presidentea barrez has-

ten da soldata milioiduna (463.500 euro) jasotzenduenero. Bankuetako presidente eta exekutiboek eregauza bera egiten dute euren soldata eta pentsioekin:barre. Langabetuez barrez ari da onartzen duenakSantanderreko kontseilari delegatua –Neguriko herri-tarra– 88 milioi euroko pentsioarekin erretiratzea, etaSareb edo “banku txarraren” presidenteak lehenhilean 32.916 euro irabaztea. PPren Gobernua barrezlehertzen ari da bere gainsoldata milioidunekin, etaCANeko historia tranpatian inplikaturik daudenUPNkoak ere beste hainbeste, eta Espainiako ErregeEtxean hesteak botatzeko zorian dira, barrez, eurenaurrekontu milioidun eta ustelkeriekin.

EAEko lehendakariak ere langabetuei barre egitendie, krisitik ateratzeko oinarrizkoa den nazio subira-notasuna ahaztu eta subiranotasun horren etsai dire-nekin paktatu nahi izan baitu. Barre etalizunkeria krudel gehiegi dago hemen.

Juan Mari Arregi

Langabetuei barre egiten diete

EKONOMIAREN TALAIAN - TERMOMETROA

Bahea

“Jardunaldietako zenbait ponentziatanlau zutabe (protagonista) aipatu dituzteudaletako euskara planetan: arduradunpolitikoak, udal langileak, euskarazerbitzua eta herritarrak.Jardunaldietan entzundakoetatik biarrisku baieztapen horretatik tiratuz: 1) herritarrak hartzaile (bezero) hutsmodura ikustekoa, eta 2) herritarraknorbanako modura bakarrik kontuanhartzekoa. (...) ematen duhainbatentzat herritar antolatuakarrisku, mehatxu edo traba direla(auditore, fiskalizatzaile edokontrolatzaile). Akatsa! Gizartemugimenduak bete ditzakeen funtzioguztiak ez ulertzea da hori. Akuilu bai,akuilu izan behar dira gizartemugimenduak eta, hori, teknikarientzatpizgarri behar luke; baina gainera, aliatuere izan daitezke herritarrak. Gizarteanaurkitu dezakete batzuetan etxeanaurkitzen ez duten laguntza”.

ESPAINIAKO ARAGOIKO PPK hiz-kuntzen lege berria proposatu du,eta ezusterik ez bada, PARen (Par-tido Aragonés) laguntzari esker,aurreko hizkuntzen legea bertanbehera utziko dute ostegunean,maiatzaren 9an. Lege berriarenarabera, Aragoiko administrazioakpraktikan ez ditu batere babestukokatalana eta aragoiera. Bi hizkun-tzekiko jarrera mespretxugarriarenadierazgarri da hizkuntzei izenaaldatzea. Ostegunean, parlamen-tuan PPk eta PARek bat egitenbadute, ordutik aurrera katalanaLAPAO (Lengua Aragonesa Pro-pia del Area Oriental) izango da,alegia, ekialdeko aragoiera. Ara-goiera berriz, LAPAPYP (LenguaAragonesa Propia de las ÁreasPirenaica y Prepirenaica) izangoda, hau da, Pirinio eta Pirinioaurreko aragoiera.

Asapala.org webgunean Udaltopjardunaldietan entzundakoezesanak:

Katalana etaaragoiera babesik

gabe Aragoin

IÑIG

OA

ZK

ON

A

KARMELE ROTAETXE AMUSATEGIhizkuntzalari bilbotarra hil da, 81urte zituela. 1979ko abenduan eus-kaltzain urgazle izendatu zuen Eus-kaltzaindiak, eta 2004ko azaroanohorezko euskaltzain.

Filologia Modernoan lizentzia-tua, Rotaetxek Deustuko Uniber-tsitatean eta EHUn eman zitueneskolak, eta New York Academy ofSciences erakundeko kide izan zen.1977an, Ondarroko euskarariburuzko tesia egin zuen, KoldoMitxelena zuzendari zuela.

Karmele Rotaetxehil da


TERMOMETROA - NET HURBIL

“Zeinek nahi du papaia?” oihuka doa MoaBora Papaiaren ministroa Phnom Penhgokarriketan barrena, Bophana ikus-entzunez-koen zentroak ekoiztutako filmean. Gidoi-nean, plastikozko lore sorta. Bera merkebaina dotore jantzita, aurpegia makilaturik,ileak apainduta. Atzean jarririk darama Seng,baserritik lan bila hiriburura iritsi berria denlehengusua. Moak agertzen du baserrikokomunitate txiroan hazi denaren solidaritateafamiliarteko eta lagunekiko, pobreen artekoelkartasuna. Baina baita noizbait aberats iza-teko ametsa ere, soldatapeko langile etaguzti, ostatu frantsesetako turistekin nego-zioa eginez, agian kaleetan aparkaturik ikus-ten dituen 4x4etakoren baten jabe... Baserri-tar seme baten metaforak darabiltzan Maoekonomia globalaren katean harrapaturik bizida, bere estetikatik hasi eta papaia hartzi-tuak saltzeko darabiltzan plastikozko zorroe-tara. Dolar bakar bat irabaziz.

PHNOM PENHGO KARRIKETANtraje eta krabataz jantzitako gizongaztea dabil lorez apaindutakomoto ttikian batera eta bestera.Papaiaren ministroa deitzen dio bereburuari Moa Borak. Munduan egu-neroko dolar bakarra irabazi nahianaztarrika dabiltzan milioika herrita-rretako bat da, One Dollar proiek-tuaren barruan Ministre of papayadokumentalean Roeun Narith zine-gile gazteak aurkeztuko diguna.

Moari Kanbodiako hiriburukotxabolategira bisitan datorkio sorte-rritik Seng iloba. Phnom Penheradator lan bila. Osabak eskainiko diolau metro koadroko bere gelan ego-tea, “arazorik gabe, pobreak garabiok”.

Hurrengo eszenan Moa presta-tzen ari da salmentarako. Alkondarazuri brodatua, lepotik ttattarra, ileatindatu eta lakaz gogortua, makillajeaurpegian... “Batzuek diote erotutanagoela, zozoa naizela, ergela...Niregatik barre egin bai baina geroez didate xentimorik emango, eztaarroz ale bat ere. Baina ni ahalegin-tzen ez banaiz, nork elikatuko dunire familia?”.

Txaketa jantzi du harro: “Honahemen Papaien ministroa!”. Trajeamerke-zuhurrekoa duela aitortukodu. Motoa kolore deigarriz tinda-tua, irudiz eta lorez apaindua. Ilobaharturik atzean, papaiaz betetako

zakua hankartean, badoaz karrike-tan barrena. “Hemen naiz berriro!”.“Nork erosiko dit papaia?”. Dendatxiroz betetako kaleetatik eta 4x4handi garestiak aparkatutako atariederren aurretik.

Egunaren akaberan kontuak egi-ten ariko da Moa Bora. Batetik,hornidurak. 20 kilo papaiak 7.000riel (Kanbodiako moneta) egitendute. Bi kilo saltsak 12.000 riel. Kilobat piperrek, 4.000. Kilo bat arrozerrek, 3.500. Kilo bat rizomak,2.000. Denetara 43.000 riel.

Bestetik gero sarrerak. Gaur80.000 riel bildu ditu. Kendu 43.000horniduretarako. 5.000 Seyharen-tzako. Beste 5.000 Toumentzako.Ura, komuna eta alogeratarako10.000. Eskola ordaintzeko 2.000.Gasolinatarako 5.000. Ez zaio gera-tu 5.000 riel besterik.

“Egunerokoari begira bizi naiz,ahoratzeko zerbait doi-doi aurki-tzen duen oilaskoa bezala. Honela10 urtez lan egingo banu ere, nekezpilatuko nuke 4x4 baten gurpilbakar bat erosteko adina”.

Zenbat lan, bitartean, txaboladitxiroan. Azokara joan eta papaiakerosi. Zatitu, salda prestatu, maneia-tu, zorroetan sartu... Baina baserri-tik datorren iloba ez dabil hobeto.Sengek berekin ekarri ditu ikaske-ten diplomen kopiak, txukun plasti-fikatuta, lana lortzeko esperantzan.

“Nik ez daukat hainbeste diplo-ma emazteari eta semeari erakuste-ko. Hiru urte besterik ez nuen eginlehen mailan. Horregatik ez dutulertzen nola zuk ezin duzun lanikaurkitu. Behar bada bilatzen dituztejende ezjakinak, galderarik egingabe obedituko dutenak...”

Moak, aldiz, amesten du igelerreak eta papaia moto leihodunbatean salduko dituen egunarekin,5-6 mutiko enplegatu eta saltzenjarri Kanbodia Frantziaren koloniazen garaiko janzkiekin, kapelu lotsa-garriak buruan. “Baina badakitametsa baizik ez dela. Pobrea naiz”.

Txiroen hitza zabaldu sarean 2014ko urtarrilean One Dollar izengenerikoarekin eta mundu osokohedabideen babesarekin plazaratukodituzten film labur sorta zabalarenaitzindaria izan nahi du Papaiarenministroak. Rithy Panh zinegile kanbo-diarrak antolatu du One Dollar asmoa.

Proiektuaren zabalkundean partehartzen duen Courrier Internationalfrantsesari azaldu dio Rithy Panhek:“Jakin nahiko nuke zer den dolarbat irabaztea Kanbodian alderatutadolar horrek berak Afrikan esannahi duenarekin, edo Frantzian,Txinan, AEBetan... Azken fineanerakutsi behar dugu nola antolatzenden bizimodua dolar baten balioa-ren inguruan”.

Film dokumentalen egile ezaguna den Rithy Panhek munduosotik bidalitako bideo laburretan bildu nahi ditu egunean

dolar bakar bat irabaziz bizi diren milioika jendeetakobatzuen bizimoduak. Zinegile gazte eta ikasleei egiten diedei beren obrak egin eta One Dollar proiektuan biltzera,

plataforma irekietan sarean partekatzeko.

Dolar bakarrarekinbizi diren milioika

jendeetako bat

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |


- TERMOMETROA

One Dollar proiektuan parte har-tzeko deia martxo honetan zabaldudute, zinegile bai hasiberri edo baibeteranoei interesatuko zaielakoan,baina baita gaiaz interesa dutenGobernuz Kanpoko Erakundeeieta herritarrei ere. Proposatzen zaiezazpi minutu laburretan kontatzeaegunean dolar batekin bizi direnpertsonen bizimodua. KanbodiatikBophana ikus-entzunezkoen insti-tutuak koordinatuko du laburme-traiok sareratzea, munduaren mapairudikatuko duen plataforma inte-raktiboan.

Antolatzaileek dokumentu horie-kin piztu nahiko lituzkete gogoetaeta eztabaidak mundu osoko ikerla-ri, ekonomialari, artista eta oro harherritarren artean. Rithy Panhek

idatzi du aurkezpenean: “Mundubirtuala eta erreala berriro lotunahiko genituzke zubi honekin.Gizon eta emakumeak ez baitiranazioarteko erakundeen txostene-tan idatzitako zifra edo estatistikak:errealitatera jaitsi arazten gaituztenahotsak, begiradak eta gorputzakdira”.

Urtean zehar osatuko diren filmlaburretatik haratago doaz Panhenasmoak. Sarean eraikiko duten pla-taforma hori aurrerantzean mundu-ko beste askok beren smartphone etatabletekin bideoak egin ahal ditza-ten matriza bihurtu nahi du, egileeskubiderik ordaindu gabe libre era-biltzekoa.

1964an sortua, 14 filmeren egi-lea da Rithy Panh. Osperik handie-

na S21, la machine de mort Khmèrer ouge dokumental txit sarituakeman dio, gurasoez gain senideasko ere khemerren presondegie-tan galdu zituen zuzendari honi.Zortzi milioi biztanletara iristen ezden Kanbodian 740.000 eta2.200.000 arteko heriotza kopu-rua eragin zuen masakre ikaraga-rriak markatu du Panhen zinema-gintza.

One Dollar proiektua, ordea, bes-telako zanpaketak eta erreakzioekasmarazi zioten: Boeung Kak ain-tzirako borrokek. Phnom Penhhirian dagoen laku hori ehun urte-rako Shukaku Inc. korporazioariemanda, bertan bizi ziren 4.000familiak kanporatu nahi izan dituUdalak. Herritarrak beren lurrenjabegoa defenditzeko borroketantabletak ere usatu dituzte, doku-mentazio tresnatzat.

One Dollar-en produkzio ardura-duna den Damien Sueurrek dio:“Guk orain sortu nahi dugu tresnabat menderatzen lagunduko duenaprodukzio kate osoa, hasi erroda-tzetik eta sarean jartzeraino, mun-taia barne. Tresna erabilgarria izan-go zaie sortzaileei, militanteei,kazetari berriei”.

Estatistikek diote Kanbodiakojendeen laurdena gaur ere bizi deladolar ingururekin. Munduko Ban-kuaren arabera, 1.400 milioi daudehorrela planetan, 2.700 bi dolarbaino gutxiagorekin. Zorte pittinbatekin, horietako asko nola molda-tzen diren erakutsikodigute bertatik 2014tikaurrera, bertako jen-deek filmatu eta zabal-durik. n

YOM KIPURREKO gerran, 1973an,Egipto eta Siriak pentsatu bainoestuago hartu zuten Israel, etaAEBek beren laguntza maila han-dian eman izan ez baliote, batekdaki zer gertatuko zen. Edo bai,dauzkagun datu guztiekin, oso pen-tsatzekoa da Israel nagusituko zela,baina akaso beste baldintza batzue-tan. Kontua da Israelek lehen lauegunetan 500 lurreko eraso-ibilgailueta 80 hegazkin galdu zituela. Etalarritasunaren aurrean, 13 lehergailunuklear garraiatu zituen tunel bate-ra egoera asko okertzen bazen era-biltzeko prest izateko.

Ez zuen behar izan, ohi legez,Richard Nixon, orduko AEBetakolehendakariak, hegazkinez eta tan-kez hornitu zuen berehala etaIsraelek laster eman zion bueltaegoerari. Etxe Zuriko guztiak, ala-baina, ez ziren iritzi berekoak izanbeharreko jokaeraz, bereziki JamesSchlesinger defentsa idazkaria etaHenry Kissinger estatu idazkaria.Nixon bera Kissingerren eskutikibili zen bere lehen legealdian etaoraingoan ere idazkari gertukoe-naren ikuspegia gailendu zen.

Orduko hartan NBEk lortuzuen su-etena indarrean jartzea,baina Israelek jarraitzen zuen era-soan, batez ere Egiptoren aurka,AEBetako erabateko sostenguare-kin gainera. 1973ko urriaren20an Kissinger Moskurantzzihoan su-etenaren kontuaknegoziatzera, eta Tel Avive-tik pasatu zenean, berakxaxatu zituen israeldarrakesanez gau horretan –nahizsu-etenean egon– jarrai zezaketelaEgipto erasotzen, berak ez zuelaezer esango eta. Egunetan tentsiohandiko egoera sortu zen SESBeta AEBen artean, Moskuk jakina-razi zuelako ez zuela onartukoIsraelen jarrera hori eta neurriak

hartuko zituela. KissingerrekDEFCON III egoera jarri zuenindarrean AEBetan –bake egoe-ran gerrarako prestutasun gorene-ko egoera–, eta urriaren 24tik25era gerra hotzaren garaikogatazka nuklear arrisku handiene-takoa bizi izan zen ((Josep Fonta-na historialariak Por el bien del impe-rio liburuan bikain kontatutakoehunka istorio adierazgarri horie-tako bat da hau).

Arrisku nuklearraren osagaiahan izan zen, baina petrolioarenaere bai, besteak beste hori zenSchlesinger eta Kissingerren arte-ko desadostasunen iturrietako bat.Siriaren defentsan abiatu beharzuen Saudi Arabiak, eta honekgerra galtzeak egoneza handia sor-tzen zuen AEBetako sektore asko-tan, saudiarren petrolioarekin zergertatuko zen beldur handia zego-elako.

PETROLIOA, arma nuklearrak,Israel, herrialde arabiarrak etaAEB dira orain ere Ekialde Hurbi-leko eta Erdiko osagai nagusiak.SESB falta da, AEBen etsai nagu-sia, eta horregatik, unean unekobere etsaia sortu behar dute

AEBek, lehenago Irak, edo geroa-go Iran eta Ipar Korea. Bitartean,une motzean, Israelek Siriarenaurka egindako erasoak Bashar al-Assaden erregimenari baino gehia-go Irani begira daudela dirudi.

Une honetan ez dago garbi Ira-neko programa nuklearra zeinfasetan den arma nuklearraren lor-penarekiko, baina Israelen Siriakoeraso hauek, badirudi lotura han-diagoa dutela lasterketa nuklearhorrekin eta bere petrolioarekinHezbolarekin baino, eta hau,behar den aitzakia besterik ez dela.1991n ere Irakeko lehen gerra hasizenean, Sadam Huseinek koskegin zuen Kuwaiteko inbasioaneta NBEk Irak erasotzea baimen-du zuen. AEBen arabera, Irakekopetrolioa ez zegoen erasoen arra-zoien artean, baina oraintsu publi-ko egin diren dokumentuek( w w w. m o n d e - d i p l o m a t i -que.fr/48797) oso bestelako ikus-pegia erakusten dute.

Pertsiar Golkoan dago mundu-ko petrolio erreserben %60, etaSaudi Arabiak, Irakek eta Iranekdituzte kopuru handienak. BehinSaudi Arabiako eta Irakeko petro-lioa kontrolatuta, Iranekoa faltada. Baina ez hori bakarrik, Iranekarma atomikoa lortzeak Israelennagusitasun militar erabatekoa

apur dezake eta, ahal denneurrian, hori ere saihestubehar da. Historian ez dagobetirako inperiorik eta lehe-nago edo geroago apurtukoda Israel eta AEBen nagusi-tasun hori, edo bestelako

orekekin egituratuko dira, poten-tzia eta aliantza berriak sortuz.Bitartean, nagusitasu-na mantendu nahiduenak eraso eginbehar du, eta horretanari da Israel. n

DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona� AR G I A KO Z U Z E N DA R I A

Kissingerren itzala

TERMOMETROA - MALTZAGATIK


Petrolioa, arma nuklearrak, Israel,arabiarrak eta AEB dira EkialdeHurbileko osagai nagusiak

2012KO IRAILAREN 2A�52

NON ZER...Ezin da esan Neolitiko aurreko gizaki bil-tzaile-ehiztarien antzeratsu elikatzeko...

Documents

Transcript of NON ZER...Ezin da esan Neolitiko aurreko gizaki bil-tzaile-ehiztarien antzeratsu elikatzeko...