Një vlerësim praktik i potencialeve të BRE dhe MAK për ... · burimet e ripërtërishme të...

Shtojcë

Një vlerësim praktik i potencialeve të BRE dheMAK për energji në Kosovë

Termocentralet me djegie thëngjilli absolutisht kërkohen për furnizim të sigurt dhe të

qëndrueshëm me energji elektrike në Kosovë.

HyrjeDIREKTIVA 2009/28/EC E PARLAMENTIT DHE E KËSHILLIT EVROPIAN e datës 23 prill 2009 për

promovimin e përdorimit të energjisë nga burimet e ripërtërishme të energjisë1 paraqet objektiva kombëtare të

detyrueshme që duhet të jenë në përputhje me një pjesëmarrje prej 20% të furnizimit me energji elektrike nga

burimet e ripërtërishme të energjisë dhe me një pjesëmarrje prej 10 % të energjisë nga burimet e ripërtërishme të

energjisë në transport në shpenzimin e energjisë nga komunitetit deri në vitin 20202. Si një shtet që nuk është anëtar i

BE-së, Direktiva 2009/28 ende nuk është detyruese për Kosovën. Megjithatë, Kosova është një palë kontraktuese në

Traktatin për Komunitetin e Energjisë. Në këtë kuptim, Traktati për Komunitetin e Energjisë parasheh që Direktiva e

mëhershme 2001 e BE-së mbi energjinë e ripërtërishme – e cila kërkonte vendosjen e objektivave tregues kombëtar

për prodhimin e energjisë së ripërtërishme3 - është detyrues për Kosovën. Përveç kësaj, Komuniteti i Energjisë

tashmë e ka bërë të ditur se është duke shikuar të gjitha modalitetet për miratimin e Direktivës më të re 2009/284. Së

fundi, Qeveria e Kosovës ka shprehur angazhimin e saj për plotësimin e të gjitha standardeve të BE-së, tani e tutje,

përfshirë edhe ato në sektorin energjetik. Prandaj, politika e promovimit të gjenerimit nga burimet e ripërtërishme

tashmë ka hyrë vendosmërisht në legjislacionin e Kosovës dhe kornizën rregullative për sektorin energjetik.

Kapacitetet gjeneruese ekzistuese të Kosovës nuk kanë mundësi që plotësisht të plotësojnë kërkesën për energji

elektrike në Kosovë. Dekomisionimi që pritet për njësitë e vjetra do të rrisë boshllëkun në mes të gjenerimit në

dispozicion dhe kërkesës. Sipas disa studimeve, të bëra nga organizatat të ndryshme, kjo mund të zbutet dukshëm me

anë të implementimit të menaxhimit të kërkesës për energji (MAK), programeve për efiçiencë të energjisë dhe

zvogëlimin e humbjeve, e po ashtu edhe me anë të zhvillimit të gjerë të potencialit të vendit për burime të

ripërtërishme të energjisë (BRE). Pjesa më e madhe e këtyre studimeve kanë mungesë të analizave të detajuara dhe të

plota të tjerat bazohen në të dhëna gjenerike dhe supozime joreale.

Zhvillimi i gjenerimit të energjisë elektrike të ripërtërishme dhe kostoja e ndërlidhur me të është shumë specifike për

vendin5. Prandaj, vendimi për të investuar dhe zhvilluar projekte për gjenerimin e energjisë së ripërtërishme do të

bëhet përfundimisht nga investitorët privatë, bazuar në studime të detajuara të hulumtimit të historikut dhe

1Amendamentimi dhe si rezultat shfuqizimi i Direktivave 2001/77/KE dhe 2003/30/KE

2Neni 13

3Direktiva 2001/77/KE e Parlamentit dhe Këshillit Evropian e 27 shtatorit 2001 mbi promovimin e energjisë elektrike të prodhuar nga

burimet e ripërtërishme të energjisë në tregun e brendshëm të energjisë4

REKOMANDIMI nr 2010/01/MC-EnC i Këshillit Ndërministror të Komunitetit të Energjisë për promovimin e shfrytëzimit të energjisë nga

burimet e ripërtërishme5

Kostot e parapara për Gjenerimin e Energjisë Elektrike, Edicioni 2010 nga IEA dhe NEA

fizibilitetit. Këto vendime janë përtej fushëveprimit të përgjegjësive direkte të KEK-ut. Analiza, e paraqitur

shkurtimisht në këtë dokument, është bërë nga perspektiva e furnizimit të sigurt dhe të qëndrueshëm të energjisë

elektrike, si dhe ndikimi i mundshëm i kostos (d.m.th. ndikimi tarifor për shfrytëzuesit e fundit), për çfarë KEK-u

është direkt përgjegjës.

Përderisa detyra kryesore e kësaj analize ishte hulumtimi dhe ofrimi i një analize reale të kapacitetit neto në

dispozicion dhe energjisë së BRE të njohura të Kosovës, duke ditur sezonalitetin e prodhimit të tyre dhe variacionet e

kërkesës për energji elektrike (d.m.th. dispeçimi i sistemit dhe balancimi), janë diskutuar edhe disa aspekte të

caktuara sociale dhe mjedisore deri në shkallën që i përgjigjen pyetjes për furnizim të qëndrueshëm me energji

elektrike dhe furnizim me kosto efektive.

Programet për zvogëlimin e humbjeve komerciale dhe teknike të energjisë elektrike dhe menaxhimin e kërkesës për

energji janë potenciale të tjera të njohura mirë për balancimin e kërkesës dhe furnizimit në dispozicion. Ky dokument

përshkruan statusin aktual dhe një përmbledhje të të gjeturave sa i përket këtyre programeve në Kosovë.

Përmbledhja EkzekutivePjesa më e madhe e vlerësimeve për potencialin e energjisë së ripërtërishme të Kosovës janë mbivlerësuar. Disa prej

tyre nuk marrin parasysh diferencën në mes të kapacitetit të instaluar/të paraparë dhe kapacitetit neto në dispozicion

të njësive, pastaj disponueshmërinë sezonale të kapacitetit dhe energjisë; të tjerët neglizhojnë detajet e rëndësishme

teknike ose mjedisore, si p.sh. kufijtë e dizajnit dhe operativë, karakteristikat e garantuara të turbinave të erës për

përdorim komercial në dispozicion ose kërkesat e mbetura të rrjedhës së ujit për objekte hidro-energjetike.

Përderisa aktualisht nuk është në gjendje të furnizojë plotësisht kërkesën e saj për energji elektrike pa import dhe/ose

reduktim, Kosova do të ballafaqohet në të ardhmen me një mosbalancim edhe më të madh në mes të kërkesës për

energji elektrike dhe furnizimit në dispozicion pas pritjes së dekomisionimit të njësive të vjetra termike.

Studimet e fundit të realizuara nga agjenci të ndryshme dhe ekspertë në këtë çështje ofrojnë rekomandime të

ndryshme e nganjëherë sajuese. Disa rekomandojnë zgjatjen e jetëgjatësisë së njësive ekzistuese dhe/ose ndërtimin e

kapaciteteve të reja termike me djegie thëngjilli, ndërsa të tjerët insistojnë në shtrirjen e madhe të burimeve të

ripërtërishme (kryesisht të ujit dhe erës) të energjisë.

Buxheti i limituar, disponueshmëria e mekanizmave financues dhe nevoja urgjente për marrjen e vendimeve me

kohë6 diktojnë veprime të menjëhershme. Prandaj, një vlerësim praktik dhe real i opsioneve të ndryshme ka një

rëndësi tejet të madhe në furnizimin e sigurt dhe të qëndrueshëm me energji elektrike dhe zhvillimin e ardhshëm të

ekonomisë së Kosovës. Duhet të theksohet se një krahasim gjithëpërfshirës dhe vlerësim ekonomik i opsioneve

potenciale janë subjekt i një Plani të veçantë me Kosto më të Ulët dhe nuk mund të mbulohen në kuadër të

fushëveprimit të kësaj analize. Megjithatë, rezultatet e kësaj analize mund të kontribuojnë një Plani meKosto më të

Ulët duke iu përgjigjur një prej pyetjeve më të diskutuara: “Cila pjesë e gjenerimit termik, konvencional, ekzistues

mund të zëvendësohet me burime të energjisë së ripërtërishme dhe më pak ndotëse, nëse veç ekzistojnë? “

Seksionet vijuese të këtij dokumenti paraqesin një përmbledhje të rezultateve nga analizat e realizuara, në mënyrë që

të sigurohet një përgjigje për pyetjen e mësipërme.

Seksionet 1 & 2 ofrojnë një përmbledhje të parashikimit më të fundit të kërkesës afatgjatë (2012-2030) që është

realizuar nga KEK-u në vitin 2011, dhe paraqesin opsione të ndryshme për menaxhimin e kërkesës për energji, si dhe

programet e kaluara dhe të tashme për zvogëlimin e humbjeve.

6 Qeveria e Kosovës planifikon dekomisionimin e njësive të Kosovës A deri në vitin 2017, përderisa ndërtimi i kapaciteteve tëreja gjeneruese kërkon deri në shtatë vjet kohë, varësisht nga teknologjia e preferuar, politika, interesi i investitorëve, financimidhe faktorët e tjerë.

Seksioni 3 paraqet rezultatet e analizave të potencialit për burime të ndryshme të ripërtërishme të energjisë, si dhe

mjaftueshmërinë e tyre (d.m.th. disponueshmëria gjatë sezoneve të caktuara).

Seksionet 4, 5 dhe 6 përshkruajnë bilancin e paraparë “Kërkesë-Ofertë/Furnizim”, përfitimet e mundshme rajonale të

integrimit dhe alternativat më të lira.

Seksionet 7 dhe 8 – disa aspekte mjedisore dhe sociale janë diskutuar deri në shkallën që janë relevante për këtë

analizë dhe përgjegjësi direkte e KEK-ut.

Rezultatet Kryesore

Kosova nuk ka dhe nuk ka gjasa të ketë në të ardhmen e afërt programe të suksesshme për zëvendësimin e

lëndëve djegëse .

Efiçienca e energjisë dhe programet për MAK mund të ofrojnë një dobi të rëndësishme pas privatizimit në

pritje të Kompanisë për Distribuim dhe Furnizim me Energji Elektrike, përderisa statusi aktual i tregut nuk

tregon sinjale të duhura çmimesh.

Programet për zvogëlimin e humbjeve teknike, të rekomanduara në studimet e mëparshme, nuk dëshmojnë të

jenë aq efektive sa edhe fushatat në vazhdim e sipër kundër humbjeve komerciale.

Kapaciteti neto në dispozicion i të gjitha HC-ve të vogla ekzistuese dhe të ardhshme gjatë kërkesës vjetore të

pikut do të qëndrojë në shkallën 3%-5% të kërkesës së parashikuar dhe nuk paraqet një pjesë të rëndësishme

të kapacitetit të kërkuar.

Përderisa ofron një kapacitet të dukshëm të pikut (300MW), potenciali i energjisë neto në dispozicion i HC

Zhurit është mesatar. Faktori i kapacitetit vjetor të Zhurit ndryshon në mes të 9% dhe 15% për vitet

hidrologjike “të thata” dhe “mesatare”.

Potenciali total i gjenerimit të energjisë nga të gjitha HC-të ekzistuese dhe të ardhshme në Kosovë gjatë

muajve të dimrit nuk e tejkalon 10% të kërkesës për energji për atë muaj dhe ky koeficient zbritet me rritjen e

kërkesës së pritshme.

Energjia në të cilën do të mund të mbështetemi që potencialisht mund të furnizohet nga era reale më parë se

sa ajo teorike, solare dhe projektet e tjera për gjenerimin e ripërtërishëm do të jetë edhe më e vogël se sa që

është ofruar nga burimet e ujit.

Vendet fqinje që mbështeten në (hidro) gjenerim të ripërtërishëm ballafaqohen kryesisht me mungesë të

furnizimit me energji elektrike. Prandaj, edhe pse ka përfitime potenciale nga integrimi rajonal, një kërkesë e

fortë për kapacitet bazë për furnizim të ngarkesës mund të pritet në një sistem të integruar. Për më shumë, kjo

kërkesë do të rritet në mënyrë konstante.

BRE dhe burimet e tjera mund të përbëjnë një rritje në furnizimin me energji, mirëpo jo një zëvendësim të

Termocentraleve me djegie thëngjilli në Kosovë. Një hulumtim praktik dhe i detajuar i çdo alternative të

njohur të mundshme tregon se vetëm një pjesë e vogël e kapacitetit dhe energjisë mund të zëvendësohet me

siguri dhe efikasitet në kosto.

Njësitë termike konvencionale mbeten burimi më i parashikueshëm dhe më i sigurt i energjisë për plotësimin

e kërkesës për energji nga pjesa më e madhe e vendit – sot ose në të ardhmen e afërt nuk ka alternativa reale.

Përderisa përfitimet e tjera mund të arrihen përmes zhvillimit të gjerë të BRE dhe implementimit të

programeve për MAK, Termocentralet me djegie thëngjilli kërkohen për furnizim të sigurt dhe të

qëndrueshëm me energji elektrike në Kosovë dhe rajon.

Raportet, studimet dhe dokumentet e tjera që mbrojnë zgjerimin e gjenerimit të ripërtërishëm zakonisht kanë

mungesë të vlerësimit gjithëpërfshirës për ndikimin në mjedis. Disa aspekte të rëndësishme, të cilat po

shmangen nga përkrahësit e BRE, mund të krijojnë sfida të mëdha dhe pengesa atëherë kur do të shpalosen

në fazat e mëvonshme. Mos marrja parasysh e aspektet mjedisore të BRE mund të ketë ndikim serioz në

qëndrueshmërinë dhe sigurinë e furnizimit me energji elektrike, koston totale të gjenerimit, në çmimin për

shfrytëzuesit e fundit dhe ekonominë e vendit. Rezultati mund të jetë një thirrje urgjente për projekte

alternative dhe rishikime të shpejta të strategjive kombëtare të cilat janë të shtrenjta dhe të cilat nuk do ta

zgjidhin problemin.

Nga një perspektivë sociale, që të dyja, si rehabilitimi dhe zgjatja e jetëgjatësisë së njësive termike, ashtu

edhe ndërtimi i një termocentrali të ri me djegie thëngjilli, do të krijojnë mundësi të reja punësimi, para dhe

pas ndërtimit, në krahasim me pjesën më të madhe të projekteve për BRE. Kualifikimet dhe përvoja e mijëra

punëtorëve të KEK-ut, që aktualisht janë të përfshirë në operim dhe mirëmbajtje të termocentraleve dhe

minierave, janë më se të përshtatshme për termocentrale të reja, gjë që do të mundësonte një tranzicion të

lehtë dhe “pa dhimbje” dhe do të lehtësonte ndikimin e mundshëm social.

Përmbajtja

Hyrje ................................................................................................................................................................................1

Përmbledhja Ekzekutive ..................................................................................................................................................2

Rezultatet Kryesore......................................................................................................................................................3

Përmbajtja ........................................................................................................................................................................5

1 Kërkesa.....................................................................................................................................................................6

1.1 Parashikimi afatgjatë........................................................................................................................................7

1.2 Sezonaliteti dhe variacionet e tjera të kërkesës................................................................................................8

2 MAK dhe Efikasiteti i Energjisë ..............................................................................................................................9

2.1 Zëvendësimi i Lëndëve Djegëse ......................................................................................................................9

2.2 Programet për Efikasitetin e Energjisë.............................................................................................................9

2.3 Humbjet e Energjisë.......................................................................................................................................10

2.3.1 Humbjet Teknike....................................................................................................................................10

2.3.2 Humbjet Komerciale ..............................................................................................................................15

3 Potenciali i Energjisë së Ripërtërishme..................................................................................................................16

3.1 Potenciali Hidro-Energjetik ...........................................................................................................................16

3.1.1 HC-të Ekzituese .....................................................................................................................................16

3.1.2 HC-të e Vogla Potenciale.......................................................................................................................19

3.1.3 HC i Zhurit .............................................................................................................................................22

3.1.4 Potenciali Total Hidro-Energjetik ..........................................................................................................24

3.2 Energjia e Erës ...............................................................................................................................................25

3.2.1 Njësitë Ekzistuese ..................................................................................................................................26

3.2.2 Potenciali i Energjisë së Erës .................................................................................................................26

3.2.3 Kërkesat për Hapësirë të Tokës për një Fermë të Erës...........................................................................31

3.3 Energjia Solare...............................................................................................................................................32

3.4 BRE të tjera....................................................................................................................................................33

4 Plotësimi i Kërkesës së Paraparë për Energji & asaj të Pikut ................................................................................33

4.1 Bilanci “Furnizim=Kërkesë” .........................................................................................................................33

5 Integrimi Rajonal ..................................................................................................................................................37

6 Alternativa më e Lirë .............................................................................................................................................38

7 Ndikimi Mjedisor...................................................................................................................................................38

8 Ndikimi Social ......................................................................................................................................................39

9 Gjetjet Kryesore dhe Konkluzionet .......................................................................................................................40

10 Referencat & Bibliografia ..................................................................................................................................41

1 Kërkesa

Parashikimet afatgjata të kërkesës për energji elektrike në Kosovë janë të pranishme në një numër studimesh dhe

publikimesh të mëparshme. Në saje të mungesës së të dhënave të sakta dhe të besueshme, parashikuesit duhet të

zhvillojnë raste të shumta për të mbuluar dhe analizuar të gjitha skenarët e mundshme të zhvillimit. Prandaj,

zakonisht shumica e parashikimeve afatgjata marrin në konsiderim dy ose tre skenarë që përshkruhen si Raste Bazë

(gjasat më të mëdha), të Larta dhe të Ulëta.

Në ndërkohë, shtrirja e normës mesatare të rritjes, të parashikuara më herët nga organizatat të ndryshme, është mjaft e

gjerë dhe ndryshon nga 1.8 % deri 5.3% në vit për kërkesën e pikut dhe nga 2.5% deri 5.6% për konsumin e

energjisë. Variacionet e tilla nuk paraqesin baza të qëndrueshme për planifikim strategjik të besueshëm dhe niveli i

pasigurisë në një horizont planifikues të gjerë e bënë diferencën mjaft të rëndësishme. Për shkak të “Pikave

Fillestare” të ndryshme dhe përqindjes së përbërë të normës së rritjes, ndryshimi në mes të rastit më të ulët dhe më të

lartë në fund të horizontit planifikues është po aq i lartë sa rreth 3,000 GWh ose 50% për Kosovë.

KEK-u realizon dhe përditëson rregullisht parashikimet afatgjata, afatmesme dhe afatshkurta të kërkesës. Përditësimi

më i fundit i parashikimit afatgjatë (20 vjet) të kërkesës është përgatitur nga KEK-u në verën e vitit 2011.

Tri rastet kryesore – Bazë (Referenca), e Ulët dhe e Lartë janë zhvilluar për Parashikimin e Kërkesës për vitin 2011.

Këto skenarë janë zhvilluar në bazë të supozimeve të ndryshme..

Rasti bazë është skenari me probabilitetin më të lartë matematikor dhe statistikor. Ai supozon një progres “mesatar”

në zvogëlimin e humbjeve. Përmirësimet e mëdha në zvogëlimin e humbjeve, që janë arritur nga KEK-u me ndihmën

e kompanisë “Tetra Tech” (ish PA) gjatë viteve të fundit nuk mund të vazhdojnë me të njëjtën normë vjetore. Pa një

tranzicion të menjëhershëm të pronësisë së KKDFE-së nga Qeveria te një entitet Privat, performanca aktuale mund

vetëm të mbahet, me gjasa të vogla për përmirësim të mëtejshëm.

Dy rastet e tjera, respektivisht rasti i Ulët dhe i Lartë, po ashtu ishin parashikuar në mënyrë që të vlerësohet

ndjeshmëria e rezultateve dhe mbulimi i luhatjeve të mundshme të kërkesës për shkak të nivelit të lartë aktual të

pasigurisë dhe gabimeve të mundshme statistikore.

Përmbledhja e parashikimit të kërkesës për Kosovën është paraqitur në Tabelën 2 dhe Fig. 1 dhe 2 në faqen vijuese.

Duhet të theksohet se parashikimi i KEK-ut është përgatitur për kërkesën bruto të pakufizuar të kërkesës për energji

elektrike (d.m.th. kërkesa totale e energjisë elektrike që furnizohet në transmision pa reduktime).

1.1 Parshikimi Afatgjatë

Tabela 1-1: Përmbledhja e Parashikimit të Kërkesës

Figura 1: Parashikimi i Kërkesës për Energji Figura 2: Parshikimi i Kërkesës gjatë Pikut (Kërkesa Maksimale)

Shënim: normat e rritjes vjetore për të gjitha rastet nuk janë konstante përgjatë horizontit planifikues.

Permbledhja e Parashikimit te Kerkeses: KosoveViti 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030

Kerkesa e Energjise [GWh]

Referenca (Baza) 5513 5590 5899 6009 6320 6397 6551 6832 6989 7146 7303 7560 7817 8074 8331 8588 8845 9002 9159 9316 9473 9630 9787

Max 5513 5590 5899 6030 6364 6465 6643 6952 7136 7321 7507 7798 8091 8385 8681 8979 9278 9475 9672 9870 10070 10270 10472

Min 5513 5590 5899 5988 6276 6330 6460 6712 6842 6971 7098 7322 7543 7763 7981 8197 8412 8529 8646 8762 8876 8990 9102

Fuqia Maksimale [MW]

Referenca (Baza) 1174 1164 1186 1221 1280 1309 1342 1405 1442 1478 1514 1570 1627 1684 1741 1799 1857 1894 1932 1968 2005 2042 2078

Max 1174 1164 1186 1224 1286 1318 1355 1422 1462 1503 1543 1604 1666 1728 1792 1855 1919 1962 2006 2049 2092 2135 2178

Min 1174 1164 1186 1218 1274 1300 1330 1388 1421 1453 1485 1537 1588 1639 1691 1743 1795 1826 1857 1888 1918 1949 1979

Faktori Kapacitetit [%]

Referenca (Baza) 53.6% 54.8% 56.8% 56.2% 56.4% 55.8% 55.7% 55.5% 55.3% 55.2% 55.1% 55.0% 54.8% 54.7% 54.6% 54.5% 54.4% 54.3% 54.1% 54.0% 53.9% 53.8% 53.8%

Max 53.6% 54.8% 56.8% 56.2% 56.5% 56.0% 56.0% 55.8% 55.7% 55.6% 55.6% 55.5% 55.4% 55.4% 55.3% 55.2% 55.2% 55.1% 55.0% 55.0% 55.0% 54.9% 54.9%

Min 53.6% 54.8% 56.8% 56.1% 56.2% 55.6% 55.5% 55.2% 55.0% 54.8% 54.6% 54.4% 54.2% 54.1% 53.9% 53.7% 53.5% 53.3% 53.1% 53.0% 52.8% 52.7% 52.5%

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

20

08

20

09

20

10

20

11

20

12

20

13

20

14

20

15

20

16

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

GW

h

Kosovë:Parashikimi Vjetor(Pakufizuar) i Kërkesës së Energjisë

Referenca (Baza) Max Min

0

500

1000

1500

2000

2500

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

2022

2023

2024

2025

2026

2027

2028

2029

2030

MW

Kosovë:Parashikimi Vjetor(Pakufizuar) i Fuqisë Maksimale

Referenca (Baza) Max Min

1.2 Sezonaliteti dhe variacionet e tjera të kërkesësProjektimi i kritereve për kapacitete të reja gjeneruese bazuar në kërkesën totale vjetore për energji

elektrike, pikun vjetor dhe faktorin e ngarkesës vjetore të sistemit nuk garanton gjithmonë se gjenerimi

do të jetë i mjaftueshëm (d.m.th. në dispozicion atëherë kur kërkohet). Parametrat e tjerë të rëndësishëm,

të cilët shpesh neglizhohen nga ekspertët pa përvojë në planifikimin operativ të sistemit janë variacionet

sezonale, javore dhe ditore të ngarkesës. Këta parametra kanë rëndësinë kryesore në planifikimin e saktë

të sistemit dhe sigurimin e mjaftueshmërisë së sistemit gjatë periudhave muajve dhe ditëve të caktuara.

Shifrat vijuese paraqesin rezultatet e shënimeve më të fundit të KEK-ut dhe analizave të këtyre

variacioneve. Të dhënat e ngjashme janë në raportet vjetore në dispozicion për publikun, të cilat janë

publikuar nga KOSTT-i dhe ZRRE-ja.

Figura 3: Fuqia Bruto Maksimale dhe Minimale për orë, për një Ditë Mesatare të muajit në vitin 2010

Figura 4: Lakoret e Ngrakesës për Ditët Maksimale të Dimrit dhe ato Minimale të Verës në vitin 2010

KEK-u supozon se modeli i konsumit, i përshkruar në Figurat 3 dhe 4 më lart, do të mbetet

relativisht stabil gjatë periudhës në fjalë, përkundër ndryshimeve në sasinë e konsumuar të

energjisë elektrike.

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

2010 Dimer Max (regjistruar)

2011 Dimer Max (me redukime teregjistruara)

2012 Vere Min (regjistruar)

2 MAK dhe Efiçienca e Energjisë

2.1 Zëvendësimi i Lëndëve DjegëseShqyrtimet e fundit kanë treguar se shumica e konsumatorëve shfrytëzojnë energjinë elektrike si burim

primar të energjisë për ngrohje dhe zierje. Burimet e tjera të energjisë, si thëngjilli ose druri përdoren kur

energjia elektrike nuk është në dispozicion.

Ngrohjet qendrore, që operojnë në komunën e Prishtinës, Gjakovës, Mitrovicës dhe Zveçanit, furnizojnë

me ngrohje zonat urbane. Njësitë funksionojnë me mazut të importuar si lëndë e parë djegëse. Sipas

vlerësimeve të ZRRE-së, sistemi aktual i ngrohjes qendrore plotëson vetëm 5% të kërkesës totale për

ngrohje. Shpenzimi dhe faturimi i ngrohjes bëhet kryesisht i pamatur dhe bazuar në sipërfaqen e ngrohur

të paravlerësuar te secili konsumator (në metra katrorë). Çdo program real për mbulimin dhe zgjerimin e

sistemeve të ngrohjes qendrore do të kërkojë vite e ndoshta edhe dekada për implementim dhe do të jetë

një investim kapital i jashtëzakonshëm. Duke ditur kapacitetin e kufizuar të shpërndarjes, çmimet e larta

të naftës (mazutit) dhe nivelin e lartë të investimit që kërkohet, zgjerimi i mëtutjeshëm i ngrohjes

qendrore nuk është marrë në konsiderim në kuadër të fushëveprimit të kësaj analize.

Kosova aktualisht nuk ka qasje në gaz natyror. Për më tepër, pas vendimit të Qeverisë Gjermane për të

përjashtuar gradualisht tërë energjinë bërthamore deri në vitin 2022 dhe iniciativave të ngjashme që janë

diskutuar nëpër vendet e Evropës Perëndimore, mund të pritet një rritje radikale e shpenzimit të gazit

natyror në Evropë. Përderisa rritet vartësia në lëndë djegëse fosile nga jashtë (kryesisht Rusia), pasiguria

dhe jostabiliteti i çmimeve aktuale të gazit natyror, mekanizmat për caktimin e çmimeve dhe kuotat e

kufizuara të furnizimit nuk paraqesin baza të qëndrueshme për planifikimin e një furnizimi të sigurt dhe të

qëndrueshëm të energjisë. Rritja e pritshme e kërkesës së tregut për gaz natyror dhe ndikimi i

mëpastajshëm në çmimet e tregut do ta rrisë edhe më shumë nivelin e lartë të pasigurisë.

Sipas disa studimeve dhe statistikave ndërkombëtare7, aktualisht njësitë gjeneruese me djegie gazi nuk

janë opsioni më kosto më të lirë për gjenerimin e ngarkesës bazë, madje edhe në shumë vende me sisteme

ekzistuese të transmisionit të gazit. Investimi i madh kapital që kërkohet për kompletimin e një sistemi të

ri për transmisionin e gazit i bën këto teknologji edhe më pak atraktive për Kosovën.

Prandaj, asnjë program real për zëvendësimin e lëndëve djegëse nuk është në të vërtetë në

dispozicion në të ardhmen e afërt.

2.2 Programet për Efiçinencën e EnergjisëNiveli i lartë i vjedhjes së energjisë elektrike dhe mospagesa e saj rezultojnë në një pjesëmarrje të madhe

të konsumatorëve që konsumojnë energjinë elektrike në mënyre të papërgjegjshme. Në anën tjetër, të

hyrat mesatare në Kosovë nuk janë të larta. Si rezultat i kësaj, analiza e kost-benefitit të investimit në

teknologjitë efiçiente të energjisë nuk është e favorshme për teknologjitë efiçiente të energjisë.

Në këtë fazë, përkundër fushatave për vetëdijesimin e publikut dhe instalimin dhe zëvendësimin e madh

të njehsorëve të energjisë elektrike dhe sistemeve të matjes, nuk ka asnjë informacion tjetër për ndonjë

plan nga KEK-u për të iniciuar ose investuar në një program të rëndësishëm për MAK. Çmimet aktuale të

konsumatorëve janë dizajnuar në blloqe dhe zona, në mënyrë që të rrafshohet modeli i konsumit.

Sidoqoftë, vjedhja e energjisë elektrike, ndërhyrjet e ndryshme në njehsorë dhe çështjet e tjera bëjnë që

programi për MAK të mos jetë efikas në këtë fazë.

7Kostot e Parapara për Gjenerimin e Energjisë, Edicioni I vitit 2010 nga Agjencia Ndërkombëtare për Energji (IEA)

dhe Agjencia për Energji Bërthamore (NEA)

Programet për efiçiencë të energjisë dhe MAK mund të ofrojnë dobi të mëdha pas privatizimit të

pritshëm të Kompanisë për Distribuim dhe Furnizim me Energji Elektrike, të mbështetura nga

sinjale të duhura çmimesh dhe një fushatë efikase kundër humbjeve komerciale.

2.3 Humbjet e EnergjisëSipas të dhënave historike në dispozicion, humbjet e energjisë në Kosovë janë rritur dukshëm që nga

shkatërrimi i ish-Jugosllavisë.

Studimet e mëparshme8 kanë vlerësuar një zvogëlim potencial të kërkesës prej 15% nëse eliminohen

vjedhja dhe mospagesa. Bazuar në rezultatet e KEK-ut, që nga viti 2007 një pjesë e këtij potenciali të

vlerësuar tashmë është realizuar.

Duhet të theksohet se disa dokumente dhe raporte të krijuara nga organizata të ndryshme nganjëherë i

keqpërdorin termet dhe nuk bëjnë dallimin ndërmjet humbjeve të rrjetit të transmisionit me humbjet e

rrjetit të shpërndarjes. Të tjerat i keqinterpretojnë dispozitat ë bëra në studimet e mëhershme. Për t’i ikur

këtyre gabimeve është qenësore që të kuptohet kufiri në mes të rrjetit të transmisionit dhe shpërndarjes.

Humbjet e energjisë në Rrjetin e Transmisionit të Kosovës nuk janë të mëdha. Sipas Raporteve të fundit

mbi Llogaritjen e Energjisë dhe Raporteve Vjetore të ZRRE-së, ato vlerësohen të jenë në nivelin 1.5%.

Edhe pse viteve të fundit është arritur progres, humbjet në Rrjetin e Shpërndarjes janë ende të larta. Me

humbje teknike në Rrjet të Shpërndarjes që variojnë nga 16.3% në 18% dhe humbje komerciale në nivelin

17%, që të dyjat humbjet teknike dhe komerciale ende janë probleme të mëdha në KEK.

Duhet të theksohet se rrjeti i shpërndarjes së Kosovës është specifik dhe shumë i pazakonshëm në

krahasim me vendet e tjera. Si ndryshim kryesor mund të vërehet furnizimi historik tre fazor te shumica e

konsumatorëve shtëpiakë, i cili rezulton në asimetri të pakontrollueshme të ngarkesës së fazave dhe rritje

të humbjeve teknike. Gjithashtu, pjesa më e madhe e konsumatorëve furnizohen në nivelin e tensionit të

ulët (0.4 kV), në të cilin nivel llogariten shumica e humbjeve, gjë që pasqyron përqindjen e lartë të

ngarkesës së amvisërive në raport me ngarkesën industriale.

2.3.1 Humbjet Teknike

Vlerësimet për zvogëlimin e humbjeve totale teknike të arritshme, fondetdhe koha e kërkuar, që janë bërë

në Projektin për Asistencë Teknike në Sektorin Energjetik (ESTAP), janë bazuar në përvojën rajonale9.

Varësisht nga rritja e pritshme e kërkesës, investimi i kërkuar që është vlerësuar nga ESTAP ndryshon

midis 444 milionë dhe 515 milionë $ amerikanë për një periudhë nga 2000 në 2015. Sipas ESTAP, një

program i tillë intensiv investues do të duhej të kishte ndihmuar në zvogëlimin e humbjeve teknike totale

në rrjetin e transmisionit dhe të shpërndarjes nga 18% për vitin 2000 në 12.4% në vitin 2015 (d.m.th.

ofron një zvogëlim prej 5.6% të humbjeve teknike).

Përkundër faktit se shumë prej projekteve të listuara në ESTAP janë implementuar që nga koha kur janë

dhënë rekomandimet, nuk është arritur asnjë efekt i madh dhe humbjet teknike në rrjetin e shpërndarjes

8Projekti për Asistencë Teknike në Sektorin Energjetik (ESTAP)/ 2001

9ESTAP: Citim “Duke pasur parasysh gjendjen e përgjithshme të sistemit elektro-energjetik të Kosovës dhe prioritet

investive ,nuk është reale të pritet që humbjet teknike totale të zvogëlohen deri në vitin 2015 për më shumë se 5.6%.

Sipas përvojës së kaluar të Sllovenisë, janë dashur më shumë se 15vjet investim intensiv në rrjetet e shpërndarjes

dhe transmisionit për të arritur zvogëlimin 5% në humbjet e përgjithshme teknike”

Mbyll thonjëzat

gjatë një viti ende janë në nivelin 16.3-18%. Në ndërkohë, rezultatet e programeve për zvogëlimin e

humbjeve komerciale janë shumë më premtuese. Tabelat 2.1 dhe 2.2 paraqesin progresin që është arritur

deri më sot në projektet për zvogëlimin e humbjeve të identifikuara në ESTAP.

Përmbledhja e projekteve të rekomanduara nga ESTAP për rrjetin e shpërndarjes, për zvogëlimin e humbjeve teknike, është paraqitur në Tabelat 2-1 dhe 2-2

më poshtë.

Tabela 2-1: Projektet për Nënstacionin e Ri dhe për Përmirësim, të Rekomanduara nga ESTAP

Rendisipas

prioritetitNënstacionet e reja

Periudha erekomanduarpër përfundim

2002-2005


2006-2010


2011-2015

ESTAPSRL*

Statusi itanishëm

Koment

1NS 220/(35)20/10kV Podujeve,2x40MVA Përfunduar

2NS 110/20(10)kV Pristina 5,2x31.5MVA Përfunduar 2X40MVA

3 NS 110/20(10)kV Berivojca, 31.5MVA Përfunduar

4 NS 110/20(10)kV Peja 2, 2x31.5MVA Përfunduar

5 NS 110/20(10)kV Rahovec, 31.5MVA Përfunduar 110/35/10(20)kV, 2x31.5MVA

6 NS 110/20(10)kV Gjilani 4, 31.5MVANuk ështëpërfunduar Nuk është përfshirë në PZhRr 2011-14

7NS 110/20(10)kV Mitrovica 2,31.5MVA

Nuk ështëpërfunduar

Është përfshirë në PZhRr 2011-14,(NS Vaganica)

8NS 110/20(10)kV Prizreni 4,2x40MVA

Nuk ështëpërfunduar Nuk është përfshirë në PZhRr 2011-14

9

Rritja e kapaciteteve në NS Pristina 4me kapacitet të ri transformues2x31.5MVA dhe pajisje 20kV Kontraktuar

NS Pristina 7 110/10(20)kV,2x40MVA

10

Rritja e kapaciteteve të NS Pristina III35/10kV në NS 110/20kV (Pristina 6SS), 2x31.5MVA

Nuk ështëpërfunduar Është përfshirë në PZhRr 2011-14

11 NS 110/20(10)kV Dragash, 2x20MVANuk ështëpërfunduar Është përfshirë në PZhRr 2011-14

12NS 110/20kV Fushe Kosova,2x31.5MVA


13Ri-ndërtimi i NS 110/35kV Pristina 1në NS 110/20(10)kV, 2x31.5MVA Përfunduar

1) Dy transformatorë 63MVA kanëzëvendësuar transformatorët ekzistues

31.5MVA; 2) Njëri ngatransformatorët me fuqi 63MVA është

me transformim 110/35/10(20)kV

14Ri-ndërtimi i NS 110/35kV Peja 1 nëNS 110/20(10)kV, 2x31.5MVA Kontraktuar

Transformatori 110/35/10(20)kV,40MVA do të zëvendësoj

transformatorin ekzistues 20MVA

Rendisipas

prioritetitNënstacionet e reja


2002-2005


2006-2010


2011-2015

ESTAPSRL*

Statusi itanishëm

Koment

15Ri-ndërtimi i NS 110/35kV Gjakova 1në NS 110/20(10)kV, 2x31.5MVA


16NS 110/20(10)kV Malisheva,2x31.5MVA


17 NS 110/20(10)kV Mazgit, 2x31.5MVANuk ështëpërfunduar Nuk është përfshirë në PZhRr 2011-14

18 NS 110/20(10)kV Gjilani 5, 31.5MVA Kontraktuar

19 NS 110/20(10)kV Shtime, 2x20MVANuk ështëpërfunduar Është përfshirë në PZhRr 2011-14

20 NS 110/20(10)kV Ferizaj, 2x40MVANuk ështëpërfunduar Nuk është përfshirë në PZhRr 2011-14

21NS 110/20(10)kV Skenderaj,2x20MVA Përfunduar Në operim NS 110/10kV, 31.5MVA

22 NS 110/20(10)kV Kacanik, 2x20MVANuk ështëpërfunduar Është përfshirë në PZhRr 2011-14

23NS 110/20(10)kV Mitrovica 1,2x31.5MVA


24 NS 110/20(10)kV Shtrpce, 2x20MVANuk ështëpërfunduar Nuk është përfshirë në PZhRr 2011-14

25NS 110/20(10)kV Novo Berda,2x31.5MVA


26NS 110/20(10)kV Drenasi,2x31.5MVA


27NS 110/20(10)kV Pristina 7,2x31.5MVA


28NS 110/20(10)kV Leposavic,2x20MVA


Tabela 2-2: Transformatori i Ri, i Rekomanduar për Instalim nga ESTAP

Rendisipas

prioritetit

Transformatorër e riPeriudha e

rekomanduarpër përfundim

2002-2005


2006-2010


2011-2015ESTAPSRL*

Statusi itanishëm Koment

1 NS Bibaj 110/20(10)kV, 60MVA KontraktuarDo të shtohet transformatori i ri

110/10(20)kV, 40MVA

2 NS Decani 110/20(10)kV, 31.5MVANuk ështëpërfunduar Është përfshirë në PZhRr 2011-14

3NS Istog (Burim) 110/20(10)kV,31.5MVA


4 NS Vushtrri 110/20(10)kV, 31.5MVA Përfunduar

Në operim prej vitit 2005, NS I riVushtrria 2 110/10(20)kV, 2x31.5

MVA

5 NS Suhareka 110/20(10)kV, 31.5MVA Përfunduar

Transformatori 110/10(20)kV,31.5MVA ka zëvendësuar atë

ekzistues 20MVA

6 NS Vitia 110/20(10)kV, 31.5MVANuk ështëpërfunduar Është përfshirë në PZhRr 2011-14

7 NS Rahovec 110/20(10)kV, 31.5MVA PërfunduarNë operim NS 110/35/10(20)kV,

2x31.5MVA

8 NS Suhareka 110/20(10)kV, 31.5MVANuk ështëpërfunduar

Nuk është përfshirë në PZhRr 2011-14

9 NS Klina 110/20(10)kV, 31.5MVANuk ështëpërfunduar Është përfshirë në PZhRr 2011-14

10 NS Gjilani 4 110/20(10)kV, 31.5MVANuk ështëpërfunduar


11 NS Prizreni 1 110/20(10)kV, 31.5MVA PërfunduarTransformatori 110/35kV, 31.5MVAka zëvendësuar atë ekzistues 20MVA

12 NS Gjilani 5 110/20(10)kV, 31.5MVANuk ështëpërfunduar


13 NS Berivojca 110/20(10)kV, 31.5MVANuk ështëpërfunduar


14 NS Prizreni 1 110/20(10)kV, 40MVA KontraktuarDo të shtohet transformatori i ri

110/35/10(20)kV, 40MVA

15 NS Vitia 110/20(10)kV, 31.5MVANuk ështëpërfunduar


16NS Pristina 5 (third transformer),31.5MVA



17NS Mitrovica 2 110/20(10)kV,31.5MVA



Rendisipas

prioritetit

Transformatorër e riPeriudha e

rekomanduarpër përfundim

2002-2005


2006-2010


2011-2015ESTAPSRL*

Statusi itanishëm Koment

18 NS Vushtrri 110/20(10)kV, 31.5MVANuk ështëpërfunduar


19 NS Suhareka 110/20(10)kV, 31.5MVANuk ështëpërfunduar


20 NS Prizreni 3 110/20(10)kV, 31.5MVANuk ështëpërfunduar


21 NS Prizreni 1 110/20(10)kV, 40MVANuk ështëpërfunduar


Shënime për tabelat e mësipërme 2-1 dhe 2-2:

1) PZhRr – Plani Zhvillimor i Rrjetit nga KEK-u i miratuar nga Zyra e Rregullatorit për Energji.

2) SRL* (High Growth Scenario*) nga ESTAP-i - në rast të SRL-së (Skenari i rritjes së lartë të kërkesës nga ESTAP-i) projektet që duhet të zbatohen deri në

vitin 2015.

3) Tabela më sipër nuk përfshin projektet e rekomanduara nga ESTAP për Rrjetin e Transmisionit të përfunduara nga KOSTT-i.

4) Tabela e mësipërme nuk përfshin investime të tjera në rrjet të rekomanduara nga ESTAP dhe që në mënyrë të vazhdueshme janë duke u zbatuar nga KEK-

u të tilla si:

o Linjat dhe daljet e reja të tensionit të mesëm (TM) dhe të ulët (TU)

o Rritja e kapaciteteve dhe përforcimi i linjave ekzistuese të tensionit të mesëm (TM) dhe të ulët (TU)

o Njehsorët e ri;

o Stacionet transformatorike të reja TM/TU;

o transferimi i operimit të NS 10kV në NS 10(20)kV

Duke u ballafaquar me fonde të kufizuara në dispozicion, duket që është shumë më e arsyeshme të përqëndrohen ato fonde në programet e reduktimit të

humbjeve komerciale dhe eliminimin e vjedhjes së energjisë elektrike.

2.3.2 Humbjet Komerciale

Siç është theksuar më sipër, KEK-u ka arritur një progres të madh viteve të fundit. KEK-u në mënyrë të

vazhdueshme implementon programet për zvogëlimin e humbjeve komerciale, përfshirë investimin në

matje të reja dhe pllombim të njehsorëve etj.

Sidoqoftë, për shkak të kapaciteteve gjeneruese të pamjaftueshme dhe humbjeve teknike e komerciale,

KEK-u duhet ende të zbatojë reduktime, edhe pse shkalle reduktimeve është zvogëluar në dy vitet e

fundit. Përmirësime të mëtejshme në zvogëlimin e humbjeve komerciale priten pas privatizimit të

afarizmit të Shpërndarjes dhe Furnizimit.

Zvogëlimi dhe eliminimi i humbjeve komerciale të energjisë nuk kthehet plotësisht në zvogëlim të

kërkesës. Bazuar në përvojën ndërkombëtare në dispozicion, një pjesë e saj shëndrrohet në shitje të

paguara të energjisë elektrike, me pjesën tjetër që shëndrrohet në zvogëlim të kërkesës – ndarja e

përqindjes varijonë nga vendi në vend. Meqenëse nuk ka të dhëna të besueshme aktualisht në Kosovë,

supozimet e bëra nga KEK-u në parashikimet e tij për kërkesë llogarisin 50/50 shpërndarjen e humbjeve

të zvogëluara komerciale. Megjithatë, ky supozim duhet të rishikohet në parashikimet e ardhshme sapo të

ketë më shumë të dhëna dhe informacione në dispozicion.

3 Potenciali i Energjisë së Ripërtërishme

3.1 Potenciali Hidro-energjetik

3.1.1 HC-të ekzistuese

Gjenerimi hidro-energjetik ekzistues i Kosovës është mesatar. Ai përfshin HC Ujmani dhe disa HC të

rinovuara më të vogla.

Hidrocentrali i Ujmanit ndodhet në Veri-perënbdim të qytetit të Mitrovicës. Hidrocentrali është

komisionuar në vitin 1981. Centrali elektrik nuk i përket KEK-ut (i përket Ibër Lepencit – një Ndërmarrje

tjetër Publike të Kosovës).

Qëllimi kryesor i objektit është ofrimi i ujit të pijshëm dhe industrial për Prishtinën dhe Mitrovicën. HC

Ujmani ka rezervuarin e ujit me rregullim vjetor, i cili e arrin kapacitetin e tij maksimal në sezonin e

pranverës dhe i cili përdoret gjatë pjesës së mbetur të vitit. Gjenerimi vjetor total varet shumë nga kushtet

hidrologjike të vitit, të cilat ndryshojnë dukshëm. Vëllimi i përdorshëm i rezervuarit është 350 milion

metra kub, ose ekuivalent me 75 GWh energji. Për shkak të kësaj, mënyra e operimit të hidrocentralit

mund të jetë shumë fleksibile, mirëpo ajo drejtohet kah prioriteti për ujë të pijshëm dhe industrial.

Përderisa kapaciteti neto në dispozicion i HC Ujmani mbetet relativisht konstant gjatë një viti (≈32MW)

faktorët e kapacitetit mujor dhe energjia neto në dispozicion variojnë. Gjenerimi mesatar i energjisë

mujore nga HC Ujmani është paraqitur në Fig. 5 në vijim.

Figura 5: HC Ujmani – Energjia neto në Dispozicion

Vetëm katër HC të vogla janë aktualisht në operim. Të gjitha prej tyre janë projekte të vjetra të rinovuara

bazuar nërrjedhjen e lumenjve. Përmbledhja e të dhënave për HC-të e vogla është paraqitur në Tabelën 3-

1.

Tabela 3-1: HC-të e Vogla Ekzistuese - Përmbledhje

Emri i

LokacionitPërshkrimi

Kapaciteti

(MW)

Prodhimi i pritshëm

Vjetor i Energjisë

(GWh)

Lumbardhi

Hidrocentral i tipit të

rrjedhës së lumit – i

ndërtuar në vitin 19578.3 32.6

Dikance



ndërtuar në vitin 1957 me

një kapacitet fillestar prej

1.9MW

1.016 5.48

Radavc





0.35MW

0.8 5.6

Burim





0.56MW

0.8 3.5

Energjia Mujore dhe Kapaciteti në dispozicion varen shumë nga uji në dispozicion dhe hidrologjia e një

viti të caktuar. Vlerat për një vit mesatar hidrologjik janë paraqitur në Tabelën 3-2 dhe Fig 6 dhe 7 në

vijim.

0.0

2.0

4.0

6.0

8.0

10.0

12.0

14.0

16.0

18.0

Jan Shku Mar Pri Maj Qer Korr Gush Shtat Tet Nen Dhje

Total Energjia Neto në Dispozicion(GWh/muaj)

Tabela 3-2: HC-të e vogla – Kapaciteti Neto në Dispozicion dhe Energjia

HC-të e Vogla Ekzistuese Jan Shku. Mars Prill Maj Qersh. Korr. Gush. Shtat. Tet. Nen. Dhjet.

Lumbardhi

Kapaciteti nëdispozicion

(MW)3.8 3.9 4.8 8.0 8.3 7.1 3.1 1.7 1.9 2.8 4.1 3.9

Energjia netomujore në

dispozicion(GWh)

2.36 2.20 2.99 4.80 5.15 4.28 1.94 1.07 1.17 1.75 2.44 2.45

Dikanci


(MW)0.5 0.5 0.6 1.0 1.0 0.9 0.4 0.2 0.2 0.3 0.5 0.5


dispozicion(GWh)

0.40 0.37 0.50 0.81 0.87 0.72 0.33 0.18 0.20 0.29 0.41 0.41

Radavc


(MW)0.4 0.4 0.5 0.9 0.9 0.8 0.3 0.2 0.2 0.3 0.4 0.4


dispozicion(GWh)

0.40 0.38 0.51 0.82 0.88 0.74 0.33 0.18 0.20 0.30 0.42 0.42

Burimi /istog


(MW)0.4 0.4 0.5 0.8 0.9 0.7 0.3 0.2 0.2 0.3 0.4 0.4


dispozicion(GWh)

0.25 0.24 0.32 0.51 0.55 0.46 0.21 0.11 0.13 0.19 0.26 0.26

Total


(MW)5.1 5.2 6.4 10.6 11.1 9.5 4.2 2.3 2.6 3.8 5.4 5.3


dispozicion(GWh)

3.4 3.2 4.3 6.9 7.5 6.2 2.8 1.5 1.7 2.5 3.5 3.5

Duhet të theksohet se duke pasur parasysh natyrën e këtyre hidro-projekteve dhe rrjedhat mujore të ujit në

dispozicion, kapaciteti më i lartë në dispozicion dhe prodhimi i energjisë së këtyre centraleve paraqitet

gjatë sezonit të pranverës dhe nuk përkon me kërkesën vjetore gjatë pikut të sistemit.

Figura 6: HC-të e Vogla Ekzistuese – Kapaciteti Total Mujor në Dispozicion

Figura 7: HC-të e Vogla Ekzistuese – Energjia Totale Mujore në Dispozicion

3.1.2 HC-të e Vogla Potenciale

Vlerësimi më gjithëpërfshirës i potencialit të hidrocentraleve të vogla në Kosovë është bërë nga AAEESD

në vitin 200610. Studimi analizon dhe ofron vlerësim të fizibilitetit për të gjitha vendet potenciale të

njohura me ujë në Kosovë. Sipas këtij studimi, shumica e këtyre vendeve potenciale mund të zhvillohen si

projekte bazuar “në rrjedhje të lumenjve”, që do të thotë se kapaciteti dhe prodhimi energjetik në rrjet do

të varen nga hidrologjia e caktuar e një periudhe (mujore). Tabela 3-3 në faqen e ardhshme i përmbledh të

dhënat kryesore dhe informacionet nga ai studim.

10Studimi i fizibilitetit për identifikimin e burimeve të ujit përmes Hidrocentraleve të Vogla në Kosovë i përgatitur

nga AAEESD/2006

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

5.0

6.0

7.0

8.0



0.0

2.0

4.0

6.0

8.0

10.0

12.0


Total Kapaciteti në Dispozicion (MW)

Tabela 3-3: Projektet për HC-të e Vogla Potenciale – Përmbledhja e të Dhënave

#HC eVogla

Ndryshimbruto ndërmjet

rezervuarit tësipërm dhe

atij të poshtëm[m]

Rrjedha eProjektuar [m3/s]

Kapaciteti i

instaluar[kW]

GjenerimiMesatarVjetor[mln

kWh/year]

Shpërndarja mujore e rrjedhës së ujit [Q m3/s]

Jan Shku Mars Prill Maj Qersh Korr Gush Shtat Tet NenDhje

tMesatarja Vjetore

1 Kuqishta 80 6 3900 17 2.54 2.31 3.65 9.10 12.30 4.93 1.72 1.07 1.31 2.17 3.74 3.13 4.00

2 Drelaj 120 6.5 6200 27 2.66 2.43 3.84 9.55 12.92 5.18 1.81 1.12 1.38 2.28 3.93 3.28 4.20

3 Shtupeqi 120 8 7600 35 3.36 3.06 4.84 12.06 16.30 6.54 2.28 1.41 1.74 2.87 4.96 4.15 5.30

4 Bellaje 130 5 5200 25 1.85 1.93 2.48 5.53 9.76 6.41 2.65 1.47 1.62 2.32 2.85 2.22 3.42

5 Decani 160 6.5 8300 39 2.31 2.42 3.10 6.91 12.20 8.01 3.31 1.84 2.03 2.90 3.56 2.78 4.28

6 Llocan 250 1.5 3100 14 0.52 0.54 0.69 1.54 2.73 1.79 0.74 0.41 0.45 0.65 0.80 0.62 0.96

7 Mal 200 2.4 4000 18 0.84 0.88 1.13 2.52 4.45 2.92 1.21 0.67 0.74 1.06 1.30 1.01 1.56

8 Erenik 100 2.4 2000 9 0.84 0.88 1.13 2.52 4.45 2.92 1.21 0.67 0.74 1.06 1.30 1.01 1.56

9 Jasiq 90 2.6 1900 9.7 1.00 1.05 1.35 3.01 5.31 3.49 1.44 0.80 0.88 1.26 1.55 1.21 1.86

10 Dragash 55 5 2200 10 2.98 3.39 3.74 6.25 8.71 5.27 2.18 1.03 1.07 1.49 2.06 2.64 3.40

11 Orcush 100 6.7 5600 25.6 4.15 4.73 5.22 8.72 12.15 7.34 3.04 1.44 1.49 2.07 2.88 3.69 4.74

12 Recani 70 2.6 1500 6.7 2.54 1.52 2.20 2.40 3.24 2.27 1.19 0.79 0.77 0.86 1.83 1.37 1.75

13Brezovica 60 4.5 2100 10 3.91 3.45 4.15 4.30 4.98 4.49 2.60 1.23 1.10 1.38 1.95 3.04 3.05

14 Lepenci 60 7.6 3500 16 6.54 5.77 6.94 7.19 8.33 7.51 4.35 2.05 1.84 2.31 3.26 5.09 5.10

15 Bajska 85 0.5 300 1.4 0.37 0.56 0.73 0.42 0.55 0.16 0.09 0.06 0.05 0.06 0.14 0.40 0.30

16Batare(Bistrica) 60 2.3 1100 5.8 1.86 2.78 3.67 2.10 2.74 0.79 0.47 0.29 0.27 0.31 0.69 2.01 1.50

17 Majanci 50 1.5 600 2.9 1.24 1.85 2.45 1.40 1.85 0.53 0.31 0.19 0.18 0.21 0.46 1.34 1.00

18 Mirusha 15 45 4600 22 33.344.0

037.6

0 51.10 59.20 31.50 12.60 6.2011.7

016.5

0 24.8031.5

0 30.00

Kapacitetet mujore në dispozicion dhe energjia për hidro-projektet e vogla individuale dhe potenciali total i HC-ve të vogla për këtë analizë janë llogaritur në

bazë të të dhënave të mësipërme. Rezultatet përmbledhëse janë paraqitur në Fig 8 dhe 9 në vijim.

Figura 8: Projektet për HC të Vogla Potenciale – Kapaciteti i Paraparë Total në Dispozicion

Figura 9: Projektet për HC-të e Vogla Potenciale – Prodhimi i Paraparë Energjetik Neto

Duhet të theksohet se jo të gjitha këto projekte janë në mënyrë të pakushtëzueshme kost-efektive dhe atraktive për

investitorët potencialë. Përkundër një norme shumë të favorshme interesi (7% në krahasim me 13.1% që është aprovuar

aktualisht nga ZRrE-ja në llogaritjet tarifore) që është supozuar nga studimi i AAEESD, Norma e Kthimit (NK) e llogaritur

për projektet e caktuara është jashtëzakonisht e ulët (nganjëherë edhe negative).

Informacionet për vlerësimin e ndikimit mjedisor janë më tepër të kufizuara për projekte jorelevante me rezervuar të

mëdhenj, përderisa shumë çështje që lidhen me projektet me rrjedhë të vogël të lumit neglizhohen. Kërkesat për rrjedhën e

0.00

10.00

20.00

30.00

40.00

50.00



0.00

10.00

20.00

30.00

40.00

50.00

60.00

70.00


Total Kapaciteti në Dispozicion (MW)

mbetur (sanitare) dhe nevoja për të ndërtuar kalime/shkallë për largim të peshqve janë vetëm disa prej tyre, të cilat mund të

ndikojnë rëndë në gjenerimin në dispozicion11 dhe në koston e përgjithshme të projektit12.

3.1.3 HC i Zhurit

Ndoshta një prej projekteve më të diskutuara hidro-energjetike në Kosovë është ndërtimi i HC të Zhurit. Projekti është

përshkruar mirë në shumë raporte, dokumente dhe burime të tjera në dispozicion për publikun.

Studimi i Fizibilitetit më gjithëpërfshirës fillestar ishte bërë nga “Electroprojekt Consulting Engineers” në vitin 2001. Disapërshtatje të vogla dhe rishikimi i përgjithshëm i këtij studimi ishte bërë që nga viti 2001. Megjithatë, shumica e dispozitavenuk ishin rishikuar në detaje. Një rishikim i detajuar, rivlerësim dhe përditësim i projektit duket të jetë i nevojshëm dhe do tëmundësonte shfaqjen e një numri problemesh esenciale. Projekti supozon dy hidrocentrale me rrjedhë (Zhuri 1 dhe Zhuri 2).Ndryshimi bruto ndërmjet rezervuarit të sipërm dhe atij të poshtëm të lokacionit të centralit elektrik të Zhur 1, me rreth 580metra, dhe me rreth 4,500 metra kapacitet bartës të ujit të kanalit të derivimit, është një mundësi e shkëlqyeshme përhidrocentral. Lokacioni i centralit elektrik të Zhur 2 zhvillon një ndryshim shtesë prej 95 metrash ndërmjet rezervuarit tësipërm dhe atij të poshtëm me rreth 2,000 metra derivimi të kanalit dhe gypit të presionit.

Rezervuari për akumulimin e rrjedhës gjeneruese është Rezervuari i Breznës, që është sasia më e madhe ujë mbledhëse e

projektit, me një akumulim prej 11.2 millonë metra kub. Me një rrjedhje gjeneruese prej 50 m³/s, rezervuari do të kishte 62

orë akumulim të energjisë potenciale.

Dobësia e lokacionit të HC Zhur është që sipërfaqja e drenimit është shumë e vogël dhe punët përpunim të devijimit,

kanaleve, tuneleve, portave të ujit dhe sifoneve janë të nevojshme për devijimin e ujit për në Rezervuarin e Plavës.

Rezervuari i Plavës është një kolektor/pellg ujmbajtëse për Rezervuarin e Breznës.

Kufizimet e lokacionit të HC Zhur janë fizike – madhësia e rezervuarit, rrjedha dhe distanca e lartësisë. Megjithatë,

kapaciteti i instaluar për projekt mund të jetë i çfarëdo shkalle për të gjeneruar 400 GWh. Për më tej, me vetëm rreth 62 orë

akumulim në dispozicion për projektin, nuk është e qartë se sa është shpërndarje sezonale e 400 GWh dhe se sa e vlefshme

mund të jetë kjo energji e pikut. Nëse është në dispozicion veçanërisht gjatë dimrit, kjo është mëse e vlefshme. Megjithatë,

mbështetja në rrjedhën e lumenjve të vegjël mund të nënkuptojë që energjia është në dispozicion gjatë periudhave shumë më

pak të vlefshme të vitit, veçanërisht në pranverë dhe në verën e hershme.

Gjatë një viti mesatar, projekti në total planifikon të gjenerojë rreth 400 GWh për një faktor të kapacitetit të centralit prej

vetëm 15%. Gjatë një viti të thatë, gjenerimi bie në rreth 233 GWh për një faktor të kapacitetit të centralit prej më pak se

9%. Edhe pse me akumulim, fuqia e projektuar është kryesisht e pikut, mirëpo sidoqoftë ajo është mjaft e kufizuar.

11Nuk ekziston asnjë kërkesë e unifikuar dhe e aprovuar e rrjedhës. Megjithatë, në disa vende, ajo arrin 30% të rrjedhës në dispozicion.

Prandaj, prodhimi efikas i energjisë elektrike i projektit me rrjedhë të vogël të lumit mund të zvogëlohet për një të tretën ose edhe mëshumë.12

Strukturat e përforcuara të betonit të shtigjeve/shkallëve për lëvizjen e peshqeve i shtojnë në masë të konsiderueshme punimetcivile & materialet, si dhe koston e përgjithshme të projektit.

Figura 10: HC i Zhurit – Energjia Neto Mujore në Dispozicion

0.00

5.00

10.00

15.00

20.00

25.00

30.00

35.00

40.00

45.00

50.00


Energjia Neto Mujore në Dispozicion [GWh]

Viti mesatar Viti i thate

3.1.4 Totali i Potencialit Hidro-energjetik

Kapaciteti total mujor dhe energjia potenciale e të gjitha hidro-projekteve ekzistuese dhe të propozuara është përmbledhur

bazuar në si më lart. Fig 11 në vijim paraqet kapacitetin neto, mujor, total në dispozicion për hidrocentralet e Kosovës.

Figura 11: Hidro-kapaciteti Neto Mujor në Dispozicion

Fig. 12 në vijim paraqet prodhimin energjetik, mujor total, të projektuar tëhidrocentraleve të Kosovës.

0.0

50.0

100.0

150.0

200.0

250.0

300.0

350.0

400.0

450.0


Kapaciteti Potencial Neto në Disponim i HC-ve [MW](viti mesatar hidrologjik)

Ujmani HPP Lumbardhi Dikanci Radavc Burimi / istog Potenciali Total i HC-ve te Vogla Zhur HPP

Figura 12: Hidro-energjia Neto Mujore në Dispozicion

3.2 Energjia e ErësEnergjia e erës premton një burim të pastër dhe pa lëndë djegëse të energjisë elektrike. Në disa vende ajo

zvogëlon varësinë në lëndë djegëse fosile të importuara dhe lirimin e Gazërave Serë dhe ndotësve të tjerë.

Prandaj, shumë qeveri, përveç energjisë aktuale, promovojnë ndërtimin e “mullinjëve” (centraleve) të erës të përmasave të

gjëra, inkurajojnë kompanitë private me subvencione zemërgjera dhe mbështetje rregullative, kërkojnë që kompanitë të

blejnë energjinë prej tyre, dhe krijojnë tregje për tregtim të “fondit për energjinë e ripërtërishme” përveç energjisë aktuale.

Kompanitë e energjisë dhe investitorët privatë po investojnë me padurim në energjinë e erës, duke parë që ky angazhim

është mjaft fitimprurës. Megjithatë, me vetëm pak hulumtim do të shihet se në të vërtetë energjia e erës nuk është dëshmuar

të jetë ë njëjtë sikur pohimet e përkrahësve të saj, dhe se me një regjistrim dhe perspektivë të dobët, paratë e shpenzuara për

të do të mund të drejtoheshin në mënyrë shumë më efikase.

0.00

10.00

20.00

30.00

40.00

50.00

60.00

70.00

80.00

90.00

100.00


Prodhimi Potencial Mujor i Energjisë nga HC-të [GWh](viti mesatar hidrologjik)

Ujmani HPP Lumbardhi Dikanci Radavc Burimi / istog Potenciali Total i HC-ve te Vogla Zhur HPP

3.2.1 Njësitë Ekzistuese

Në Kosovë ekziston vetëm një fermë e mullinjëve të erës e shkallës së impianteve të zhvilluara. Me kapacitet të

instaluar/paraparë prej 1.35MW dhe prodhim energjetik të pritshëm vjetor prej 3.3GWh, kjo fermë e mullinjëve është

aktualisht jashtë operimit për shkak të mosmarrëveshjeve në mes të sipërmarrësit dhe ZRRE-së sa i përket aplikimit tarifor.

Korniza rregullative aktuale ofron një tarifë ushqyese për gjenerimin e energjisë nga era. Tarifa aktuale për energjinë

elektrike që gjenerohet në centralet me erë, duke përdorur pajisje të reja, është vendosur në nivelin 84€/MWh, e cila është

edhe më e lartë se çmimi mesatar aktual i tregut për energjinë elektrike të importuar. Kjo dhe përfitimet e mundshme nga

tregtimi i lejimit të emetimit mund ta bënte zhvillimin e centraleve të erës më atraktiv për investitorët potencialë.

Sipas Raporteve Vjetore të ZRRE-së dhe KOSTT-it, në fillim të vitit 2009, disa investitorë të huaj kanë aplikuar për leje në

ZRRE dhe për kyçje në KOSTT me një kapacitet të planifikuar total prej rreth 150 MW (sipas parashikimit të prodhuesit).

Sidoqoftë, studimet e fizibilitetit, vlerësimi i potencialit për energji të erës ose të dhënat e tjera për këto projekte nuk janë në

dispozicion publik dhe asnjë objekt për momentin nuk është në ndërtim e sipër.

3.2.2 Potenciali i Energjisë nga Era

Dihet se energjia nga era është proporcionale me kubikun e shpejtësisë së erës. Përderisa energjia maksimale e erës e cila

teorikisht mund të kapet13 nga një turbinë e erës është rreth 59%, në fakt realizimet më të mira janë shumë më të ulëta.

Shpejtësia e erës, kohëzgjatja dhe karakteristikat e tjera janë shumë specifike për lokacionin. Prandaj, peformanca e një

turbine të caktuar të erës (mullinjë ere) dhe prodhimi i energjisë dhe kapaciteti në dispozicion nuk mund të vlerësohen

bazuar në shifrat mesatare të disa studimeve si 25-30% e faktorit të kapacitetit vjetor. Vlerësimi real dhe i saktë i burimeve

të erës është një parametër kryesor në çdo projekt për energjie të erës – qoftë i madh ose i vogël.

Sipas disa burimeve, si rregull e përgjithshme, gjeneratorët ekonomikë të erës kërkojnë shpejtësi ere prej 16 km/h ose më e

madhe. Një lokacion ideal do të kishte një rrjedhë të konstantës së përafërt të erës jo të trazuar përgjatë vitit, me shanse

minimale për shpërthimin e papritur të fuqishëm të erës.

Qasja për në kërkesën lokale dhe kapacitetin e transmisionit është një faktor tjetër i rëndësishëm për pozicionimin e turbinës

së erës.

Vlerësimi real, analizat inxhinierike dhe ekonomike janë shumë më të ndërlikuara.

Ish-Jugosllavia nuk është mbuluar nga Atlasi Evropian i Erës14 (shih Fig 13 në vijim). Prandaj, shumica e hartave të erës në

dispozicion dhe vlerësimet për potencialin e energjisë së erës në Kosovë bazohen në supozime dhe ekstrapolime. Statistikat

në dispozicion nga institutet meteorologjike të ish-Bashkimit Sovjetik janë të papërfunduara dhe të pasigurta.

Studimi më i fundit dhe ndoshta i vetmi studim që është bazuar në matjet lokale është VLERËSIMI I BURIMEVE TË

ERËS NË KOSOVË i përgatitur nga NEK UMWELTTECHNIK AG në vitin 2010. Erëmatësit dhe sistemet e të dhënave

ishin instaluar në lokacione të ndryshme duke përdorur strukturat në dispozicion (si shtyllat e operatorëve mobilë).

Sidoqoftë, një numër i madh i të dhënave nuk ishin grumbulluar dhe kishin humbur si pasojë e ngrirjes së disa erëmatësve

dhe në këtë mënyrë janë ekstrpoluar mëtej. Përveç kësaj, disa lokacione dhe rajone nuk sihin mbuluar nga matjet. Sipas

NEK UMWELTTECHNIK AG: “Pjesa më veriore, rreth Mitrovicës, dhe pjesa më perëndimore, rreth Pejës, si dhe rajoni

malor jugor në jug të Prizrenit nuk janë mbuluar me matjet tona. Shumica e këtyre rajoneve nuk janë të përshtatshme për

zhvillime për shkak të kushteve topografike (tatëpjetave, qasjes së vështirë dhe mungesës së kyçjes në rrjet, etj.).”

13Limiti Betz

14European Wind Atlas by Risø National Laboratory, Roskilde, Denmark

Figura 13: Ekstrakt nga Atlasi Evropian i Erës

Burimi: Atlasi Evropian i Erës. E drejta autoriale © 1989 nga Laboratori Kombëtar Risø, Roskilde, Danimarkë.

Një konkluzion tjetër i rëndësishmë i bërë nga ky studim është: Citim “Në përgjithësi, mund të thuhet se shpejtësitë

mesatare të erës brenda vendit janë mjaft të ulëta, për shkak të lokacionit topografik të vendit. Sidoqoftë, në lartësi më të

mëdha, janë identifikuar disa vende me shpejtësi të mjaftueshme të erës për projektet e energjisë së erës.” (Mbyll thonjëzat)

Megjithatë, për shkak të arsyeve të ndryshme Këshilltarët kanë rekomanduar që të mbështeten zhvillimet e mëtutjeshme në

vend, përderisa të vihet re se investimet mund të ballafaqohen me probleme. Si pjesë e projektit, Këshilltarët kanë

rekomanduar implementimin e një pilot projekti të mullinjëve të erës prej 20 MW, lokacioni për zhvillimin e planifikuar i

përket komunës së Rahovecit, në pjesën perëndimore të vendit, pëgjatë vargmalit të fshatit Zatriq.

Për shkak të interesimit dhe diskutimeve të vazhdueshme për potencialin e energjisë së erës në Kosovë, hulumtimi i

lokacioneve të tjera dhe i potencialit total të erës në vend është i rëndësishëm. Një pyetje tjetër e rëndësishme është se cila

pjesë e gjenerimit konvencional ekzistues dhe/ose të parparë me djegie thëngjilli mund të zëvendësohet në mënyrë të

qëndrueshme nga turbinat e erës. Pjesa vijuese e këtij seksioni përshkruan aktivitetet dhe rezultatet e analizave të bëra nga

KEK-u, në mënyrë që të adresohen pyetjet e mësipërme.

Hartat e erës dhe të dhënat e tjera relevante janë mbledhur nga disa burime në dispozicion publik dhe komerciale. Fig. 14

dhe 15 në vijim paraqesin shembuj të mbledhur nga hartat e erës, si dhe vlerat e shpejtësisë së erës në lartësi të ndryshme.

Figura 14: Harta e Erës së Ballkanit nga “Truewind”

Burimi “AWS Truepower”

Figura 15: Harta e Erës së Kosovës nga “windNAVIGATOR”

Burimi: https://www.windnavigator.com/

Shpërndarjet mujore janë marrë po ashtu për lokacione me shpejtësinë më të madhe vjetore të erës.

https://www.windnavigator.com/

Figura 16: Një shembull i shpërndarjes mujore për koordinatat e caktuara

Burimi: Meteorologjia e Sipërfaqes dhe Qendra e Energjisë Solare të NASA

Përderisa variacionet e përvitshme në shpejtësitë mesatare vjetore të erës mbeten të vështira për t’u paraparë, ndryshimet e

shpejtësisë së erës gjatë vitit mund të karakterizohen mirë sa i përket shpërndarjes së mundshme. Shpërndarje e “Weibull”

është parë se jep një përfaqësim të mirë të ndryshimit në shpejtësi mesatare të erës për orë gjatë një viti në shumë lokacione

tipike15. Një rast tjetër i veçantë i shpërndarjes “Weibull”, e cila është mjaft tipike për shumë lokacione, është e

ashtuquajtura shpërndarja “Rayleigh”.

Kapaciteti potencial në dispozicion dhe enegjia e një turbine të vetme është vlerësuar në bazë të të dhënave të mësipërme

dhe të lakoreve të energjisë së turbinës së erës16. Përderisa nuk ka pasur në dispozicion matje të sakta për lokacione dhe

regjistrime të të dhënave, janë analizuar disa skenarë në mënyrë që të identifikohen rastet ekstreme (“Më të Mira”, “Më të

15Doracaku për Energji të Erës (Wind Energy Handbook) nga T. Burton, D. Sharpe, N. Jenkins, E. Bossanyi/John Wiley & Sons/2001

16Në dispozicion nga furnizuesit

Këqija”) dhe ato reale. Lakoret e shpërndarjes “Weibull” janë kontrolluar kundrejt madhësive të turbinave nga prodhues të

ndryshëm. Një shembull i vlerësimit të tillë është paraqitur në Fig. 17 në vijim.

Figura 17: Shembull i Vlerësimit të Potencialit të Enegjisë së Erës

Vijat e kuqe në grafikun e mësipërm paraqesin lakoret e kapacitetit të garantuar nga prodhuesi për një turbinë të veçantë,

ndërsa vijat e kaltra janë variacionet e shpërndarjes “Weibull”. Siç mund të vihet re nga grafiku i mësipërm, kapaciteti

maksimal që mund të arrihet nga këto Turbina në këtë lokacion të caktuar (pikat ndër-seksione në mes të një vije të kuqe

dhe një vije të kaltër) ndryshojnë midis 220kW dhe rreth 800kW. Duhet të theksohet se një prej karakteristikave më të

rëndësishme të një turbine të erës është shpejtësia e erës në të cilën turbina e nis operimin, e cila shpesh referohet si

shpejtësia “prerëse” e turbinës. Për shumicën e turbinave konvencionale të erës që janë hulumtuar, shpejtësia “prerëse”

është në mes 3.5 dhe 4 m/s.

Prodhimi vjetor i energjisë mund të vlerësohet si sipërfaqja nën kryqëzimin e lakoreve të kapacitetit te garantuar dhe

probabilitetit të shpejtësis së erëstë shkallëzuar për një periudhë kohore. Prodhimi i llogaritur vjetor i energjisë për të gjitha

lokacionet e hulumtuara dhe turbinat është në mes të 0.28 dhe 3.53GWh/vit.

Duke pasur parasysh këto që u thanë më sipër, duhet të rikonfirmohet se potenciali për energji të erës në Kosovë në

rastin më të mirë është modest. Për më tepër, në shumicën e kohës turbinat do të funksionojnë në mënyrë joefiçiente,

nën kapacitetin e tyre të paraparë/klasifikuar. Prandaj, për qëllime të krahasimit më të lirë të teknologjive të

ndryshme dhe optimizmit të sistemit, kostoja kapitale e mullinjëve të erës (Euro/kW e kapacitetit të instaluar) duhet

të nivelizohet në përputhje me këtë, d.m.th. me kapacitetin e vlerësuar në dispozicion.

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

0.00%

5.00%

10.00%

15.00%

20.00%

25.00%

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

MW

Lakoret e Energjisë dhe Shpejtësia e Erës

Rayleigh "Worst" "Best" Repower 48/600 Repower MM82

3.2.3 Kërkesat për Hapësirë të Tokës për një Mulli të Erës

Një numër aspektesh të tjera, komplikimet në projektim dhe shkëmbimet në aspektin tregtar do të paraqiten sapo që të

merret një vendim për zhvillimin e mullinjëve me erë. Përveç kësaj, kyçja në rrjet dhe çështjet mjedisore17, hapësira e tokës

që kërkohet për një mulli ere mbetet një prej shqetësimeve më të mëdha.

Ekzistojnë shumë pako komerciale në dispozicion të cilat japin një pozicionim të saktë dhe efikas të turbinave individuale

dhe caktimin e dimensioneve të një fermë të caktuar të mullinjëve të erës në kohën e studimit të fizibilitetit dhe dizajnimit.

Megjithatë, në këtë fazë mund të bëhet një analizë e thjeshtësuar dhe caktimi paraprake dimensionesh të përafërta, pa

softuerë të sofistikuar.

NREL18 në bashkëpunim me Aleancën për Energji të Qëndrueshme sh.p.k. (Alliance for Sustainable Energy, LLC) ka një

kalkulator që është në dispozicion online. Ky kalkulator vlerëson kërkesat e hapësirës së tokës për sistemet e energjisë nga

era. Rezultatet tregojnë një “gjurmë” të hapësirës së tokës, e cila nuk është hequr nga prodhimi, për të ofruar hapësirë për

mullinj nga era, rrugët dhe strukturat mbështetëse. Kjo llogaritje supozon që një turbinë tipike prej 1000 kW kërkon një

hapësirë prej 0.25 arësh (≈1012 m2). Sipas NREL, “gjurma” e llogaritur nuk përfshin diametrat e 5 -10 turbinave në

hapësirën që kërkohet në mes të turbinave të erës. Është vënë re që për shkak të hapësirës, zona që përfshihet në perimetër të

fermës së mullinjëve të erës duhet të jetë më e madhe19.

Tom Gray nga Shoqata Amerikane për Energji të Erës (American Wind Energy Association) ka shkruar: "Rregulla ime e

përafërt praktike është 60 ari për megavatë për fermat e mullinjëve të erës në hapësirë toke." Kjo prapë mund të mos jetë e

mjaftueshme për efikasitet maksimal.

Sipas "Lejimi i distancës minimale në mes të turbinave të erës dhe habitatit dhe rreziku nga hedhja e lopatave ” nga Scott

Larwood, prezantuar në Forumin Bashkëpunues të Energjisë 2004, në Universitetin e Kalifornisë, Davis, distanca që

turbinat duhet ta kenë mes njëra tjetrës në mënyrë që të ketë hyrje minimale të erës është diametrat e 3 rotorëve kur

rreshtohen në pozicion pingul në erë dhe diametrat e 10 rotorëve kur janë në pozicion paralel me erën. Kjo është hapësira që

është përshkruar nga Autoriteti për Zhvillimin dhe Hulumtimin e Energjisë së re të Nju Jorkut (New York State Energy

Research and Development Authority) dhe të tjerët.

Sipërfaqja minimale që kërkohet për rreth një turbine në një vijë të vetme ku era përgjithësisht është nga njëra anë, do të

ishte 10d × 3d (ku d-është diametri i rotorit). Zona minimale në një rreshtim do të ishte 10d × 10d për një turbinë që

qëndron e vetme, zona që kërkohet do të ishte 13d × 6d ovale në lokacionin ku era përgjithësisht është nga një drejtim dhe

deri në 20d-rrotullim të gjerë për të përdorur erën nga secili drejtim. Varëisisht nga tiparet e rrethinës, shtyllat shumë të larta

mund të lejojnë zvogëlimin e asaj zone deri në një shkallë.

Hulumtimi më i fundit i Universitetit të Johns Hopkins nga Charles Meneveau20 sugjeron që turbinat e mëdha në një rresht

duhet të jenë larg njëra tjetrës me diametra prej 15 rotorësh, duke i rritur shembujt e mësipërm në 185-250 ari (0.75-1 km

katrorë) që kërkohen për megavatët e instaluar.

Bazuar në si më sipër, prodhimi i vlerësuar i energjisë dhe kapacitetit real dhe madhësitë tipike të turbinave të erës nuk janë

vështirë për t’u llogaritur sa i pëkret hapësirës për një fermë me mulli ere me një prodhim neto prej vertëm 20MW (në

kushtet më të mira të erës që kemi në dispozicion). Disa shembuj të llogaritjeve të tilla janë paraqitur në Tabelën e

mëposhtme 3-4.

17Është diskutuar në Seksionin 7 në vijim

18NREL është një laborator kombëtar i Departamentit të Shtetit për Energji, Zyra e Efikasitetit të Enerjisë dhe Energjisë së Ripërtërishme

19Për një analizë më të detajuar të shfrytëzimit të tokës nga fermat e erës, ju lutem shihni Kërkesat për Shfrytëzim Toke të Centraleve Moderne të

Erës në Shtetet e Bashkuara të Amerikës20

http://gazette.jhu.edu/2011/01/18/new-study-yields-better-turbine-spacing-for-large-wind-farms/

Tabela 3-4: Kërkesat për Hapësirë Toke për një Fermë Ere 20MW

Modeli i Turbinës Fuqia RE 48/600 Fuqia RE MM 82 GE 1.5-MW / Vestas V90

Diametri i Rotorit (m) 48 82 92

Kapaciteti Maksimal ne Dispozicion (MW) 0.5 0.7 0.6

Kapaciteti Total ne Dispozicion i Fermes se Eres (MW) 20 20 20

Numri i Turbinave 40 29 34Hapësira per nje Turbine (km. katr) /ferma ne vije:d.m.th. 3dx10d/ 0.07 0.20 0.25Hapësira per nje Turbine (km.katr) /ferma ne rresht:d.m.th. 10dx10d/ 0.23 0.67 0.85Hapesira e tokes totale e kërkuar per Ferme te Eres(km. katr) /ferma ne vije/ 2.76 5.85 8.63Hapesira e tokes totale e kërkuar per Ferme te Eres(km. katr) /ferme ne rresht/ 9.22 19.50 28.78

Prandaj, së paku pyetjet vijuese duhet të adresohen nga investitorët potencialë dhe autoritetet rregullative:

A ka “vend të erës”, i cili është mjaft i madh sa për të zënë këtë fermë

A janë të njëjta karakteristikat e erës gjatë gjithë vendit/lokacionit në dispozicion

Cili do të ishte ndikimi potencial i asaj ferme të erës në mjedis

A do të ishin investimet për kyçje në rrjetin transmisionit me kosto efektive

A ia vlen ky investim për 20MW të kapacitetit të sigurt dhe të paqëndrueshëm

Sa do të ishte ndikimi potencial i kostos te shfrytëzuesit e fundit të energjisë elektrike

A është e mundshme që investimet të drejtohen në mënyrë më efikase

Pyetja tjetër për politik-bërësit dhe planifikuesit e sistemeve:

Sa e madhe duhet të jetë hapësira që mbulohet nga një fermë me mulli e ere, në mënyrë që të zëvendësohen njësitë e

dekomisionuara të Kosova A me kapacitetin e tyre aktual në dispozicion prej 300MW?

3.3 Energjia SolarePanelët tipikë solarë kanë një efikasitet mesatar prej 12%, me panelë më të mirë që janë në dispozicion për nevojha

komerciale prej 20%. Gjurmuesit dhe sensorët mund të optimizojnë performancën dhe shpesh instalohen për të rritur

prodhimin, mirëpo ata e rrisin dukshëm koston kapitale të projektit. Rreshtimet e paneleve PV (fotovoltaik) që i qasen ose e

tejkalojnë një megavat shpesh përdorin gjurmues solar.

Një panel tipik solar "150 vat" është rreth një metër katror madhësi. Një panel i tillë mund të pritet për të prodhuar

mesatarisht 1 kWh për çdo ditë, pasi të merret parasysh moti dhe gjerësia. Prodhimi elektrik i qelizës fotovoltaike është

jashtëzakonisht i ndjeshëm ndaj hijes. Edhe kur një pjesë e vogël e një qelize, moduli ose rreshti bie nën hije, përderisa pjesa

tjetër është në rreze drite, prodhimi bie në mënyrë dramatike për shkak të “lidhjes së shkurtë” nga brenda. Drita e diellit

mund të absorbohet nga pluhuri, bora, ose papastërtitë e tjera në sipërfaqe të modulit. Kjo mund të zvogëlojnë përgjysmë

sasinë e dritës që godet qelizat. Mbajtja e një sipërfaqeje të pastër të modulit do të rrisë performancën e prodhimit gjatë

gjithë jetëgjatësisë së modulit.

Sipas “Kostove të Parapara për Gjenerimin e Energjisë Elektrike, Edicioni 2010” (Projected Costs of Generating Electricity

2010 Edition), kostot kapitale të ndërtimit pa normë të inetersit gjatë ndërtimit për gjenerimin solar shfaqen nga më e ulëta

3,067 US$/kWe për një fermë FV solare (Kanada) në 7,381 US$/kWe (Republika Çeke). Një kosto e tillë e lartë kapitale

dhe me efiçiencëtë ulët aktualisht i vënë burimet solare të energjisë jashtë çdo “konkurrence” të arsyeshme të burimeve të

gjenerimit të energjisë elektrike në Kosovë. Sapo të merren parasysh aspektet e tjera inxhinierike dhe kërkesat për hapësirë

toke, analiza e mëtejshme për energji solare bëhet më e paarsyeshme. Megjithatë, konvertorërt dhe panelët më të vegjël të

energjisë solare ende mund të jenë fitimprurës për shfrytëzuesit e fundit si burim rezervë i energjisë ose si ngrohës të ujit.

3.4 BRE të tjeraGjenerimi me lëndë djegëse bio, biomasë dhe gjeotermik nuk janë marrë në konsiderim në kuadër të shtrirjes së kësaj

analize për shkak të mungesës së informacioneve të besueshme për këto burime të energjisë dhe për shkak të kostos së tyre

relativisht të lartë të zhvillimit.

4 Plotësimi i Kërkesës së Parashikuar për Energji dhe asaj të Pikut

4.1 Bilanci “Furnizim=Kërkesë”Meqë energjia elektrike nuk mund të akumulohet, gjenerimi i menjëhershëm duhet t’i përshtatet kërkesës që mirret nga

sistemi. Kërkesa për energji elektrike nuk është konstante. Ajo ndryshon në moment, gjatë një dite, gjatë sezonës dhe gjatë

viteve. Sistemi elektroenergjetikë duhet të projektohet për të mirëmbajtur një bilanc dinamik në mes të kërkesës për energji

elektrike dhe sasisë që furnizohet nga gjeneratorët (d.m.th. gjenerimi në dispozicion do të jetë “i mjaftueshëm” për

plotësimin e të gjitha llojeve të ndryshimeve të kërkesës dhe variacioneve).

Analiza vijuese është bërë në mënyrë që të identifikojë kërkesat për kapacitet dhe energji, për plotësimin e kërkesës së

projektuar në vitin 2017, 2020 dhe 2025 në tri Skenarë të ndryshëm. Përzgjedhja e skenarëve është bërë në një mënyrë që t’i

përgjigjet pyetjes kryesore të këtij studimi: “Cila pjesë e gjenerimit termik, konvencional, ekzistues mund të zëvendësohet

me anë të burimeve më pak ndotëse dhe burimeve të energjisë së ripërtërishme, nëse ka?”

Skenari i parë supozon komisionimin e të gjitha BRE të njohura, përveç HC Zhurit, përderisa të gjitha njësitë e Kosovës A

do të dekomisionohen deri në vitin 2017. Kapacitetet neto mujore në dispozicion dhe prodhimi neto i energjisë nga

hidrocentralet, dhe një farme me mulli ere me kapacitet të instaluar prej 150MW, janë përshtatur në përputhshëmri me

rezultatet e Seksionit 3 më sipër. Kapaciteti i instaluar dhe prodhimi neto i energjisë së njësive ekzistuese janë supozuar

bazuar në karakteristikat e tyre aktuale të paraqitura në Tabelën 5-1 më poshtë.

Skenari i dytë supozon komisionimin e të gjitha BRE të njohura, përfshirë HC Zhurin, përderisa të gjitha njësitë e Kosovës

A do të dekomnisionohen deri në vitin 2017. Të gjitha supozimet e tjera janë të njëjta sikur për Skenarin e parë.

Skenari i fundit (i tretë) supozon zgjatjen e jetëgjatësisë të njësive të Kosovës A. Të gjitha supozimet e tjera janë të njëjta si

për Skenarin e dytë.

Tabela 4-1: Njësitë Ekzstuese të Gjenerimit

Kapacitetii paraparesipasprodhuesit[MW]

Njësia Kapaciteti Neto në Dispozicion[MW]

Jan Shku. Mars Prill Maj Qersh. Korr. Gusht Shtat. Tet. Nen. Dhjet

200 Kosova A 3 113 113 113 113 113 113 113 113 113 113 113 113

200 Kosova A 4 114 114 114 114 114 114 114 114 114 114 114 114

210 Kosova A 5 125 125 125 125 125 125 125 125 125 125 125 125

339 Kosova B1 270 270 270 270 270 270 270 270 270 270 270 270

339 Kosova B2 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300

35 HC Ujmani 32 32 32 32 32 32 32 32 32 32 32 32

8HC-të e Voglaekzist/te bashk..

5 5 6 11 11 9 4 2 3 4 5 5

Shënim: Kapaciteti neto aktual mujor në dispozicion është ndryshe prej vlerës së paraparë sipas prodhimit.

Njësia A1 & A2 janë jashtë operimit. Tabela e mësipërme nuk pasqyron ndërprerjet vjetore për mirëmbajtje.

Tabela 4-2: Matrica e Mosbalancimit Vjetor të Energjisë

Skenari

EnergjiaVjetore në

Dispozicion[GWh/Vjet]

Kërkesa Vjetore përEnergji 2017[GWh/Vjet]



7146 7817 9002Dekomisionimi iKosovës A;Pa HC e Zhurit 5835 Mungesa e 1,311 Mungesa e 1,982 Mungesa e 3,167

Dekomisionimi iKosovës A dheKomisionimi i Zhurit 6233 Mungesa e 913 Mungesa e ,1584 Mungesa e 2,769Zgjatja e Jetëgjatësisësë Kosovës A 9317 Teprica e 2,171 Teprica e 1,500 Teprica e 315

Matrica e paraqitue në Tabelën 4-2 më sipër tregon mosbalancimin e energjisë së veçantë neto në dispozicion për vitet e

përzgjedhura sipas kushteve të Skenarit të caktuar.

Rezultate më të detajuara mund të merren nga krahasimi mujor i energjisë neto në dispozicion dhe kërkesës së parashikuar,

të paraqitur në Fig. 18 në vijim.

Figura 18: Krahasimi i gjenerimit neto mujor në dispozicion dhe kërkesës së parashikuar për energji [GWh]

Mungesa e konsiderueshme e energjisë në dispozicion gjatë kërkesave të pikut në dimër (janar) mund të vërehet nga tabela e

mësipërme. Përderisa zgjatja e jetëgjatësisë së njësive të Kosovës A zvogëlon mungesën në vitin 2017, ende ekziston një

mungesë e konsiderueshme e energjisë gjatë muajve të dimrit deri në 200GWh/muaj në janar të vitit 2025. Ndërtimi i HC

Zhurit nuk ndihmon shumë në tejkalimin e kësaj mungese.

Krahasimi i ngjashëm i kapacitetit neto të projektuar në dispozicion dhe kërkesës së parashikuar të pikut është paraqitur në

Fig. 19 me poshtë.

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

Jan

Shku

Mar

Pri

Maj

Qer

Korr

Gush

Shtat

Tet

Nen

Dhje

Dekomisionimi Kosoves A;pa Zhur-in

Dekomisionimi Kosoves A

Zgjatja e Jetegjatesise

Kosoves A

Kerkesa Mujore eEnergjise/2017

Kerkesa Mujore eEnergjise/2020

Kerkesa Mujore e

Energjise/2025

Figura 19: Krahasimi i kapacitetit neto mujor në dispozicion dhe kërkesës së parashikuar të pikut [MW]

Siç mund të vihet re, mungesat e konsiderueshme të kapacitetit në dispozicion në periudhat prej Tetorit në Maj mund të

priten në të gjithë Skenarët. Mungesa më e madhe e kapacitetit mund të pritet në Skenarin e parë dhe do të tejkalojë

1,000MW në Janar të vitit 2025.

Një analizë e kombinuar e grafikëve të paraqitur në Fig. 18 dhe 19 më sipër tregon se përkundër një komisionimi të të gjitha

BRE të njohura, Kosova do të ketë nevojë për një sasi të madhe të kapacitetit neto në dispozicion dhe energjisë. Përveç

Skenarit të tretë, i cili supozon zgjatjen e jetëgjatësisë së njësive të Kosovës A, që të dyja, si kapaciteti ashtu edhe energjia,

janë ato që kërkohen më së shumti gjatë vitit. Kjo e fundit është indikatori i qartë i kërkesës në një kapacitet të qëndrueshëm

dhe të besueshëm me ngarkesë bazë, siç është termocentrali konvencional.

Investimi dhe zhvillimi i BRE nuk e eliminon nevojën e Kosovës për Kapacitet shtesë (Termik) tëe Ngarkesës Bazë.

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

2000

Jan

Shku

Mar

Pri

Maj

Qer

Korr

Gush

Shtat

Tet

Nen

Dhje

Dekomisionimi KosovesA; pa Zhur-in

Dekomisionimi KosovesA

Zgjatja e JetegjatesiseKosoves A

Piqet Mujore/2017

Piqet Mujore/2020

Piqet Mujore/2025

5 Integrimi RajonalPërderisa merren në konsiderim bilanci kërkesë/furnizim, integrimi rajonal ofron dobi për të dyja anët e saj. Një integrim më

i afërt me Shqipërinë, Maqedoninë dhe Malin e Zi21 do të mund të siguronte dobi në përmirësimin e dispeçimit të

kapacitetit, sigurimit të sistemit, besueshmërisë dhe aspekteve të tjera operative.

Në ndërkohë, sipas Raporteve Vjetore të publikuara nga kompanitë dhe autoritetet rregullative të këtyre vendeve, të gjitha

prej tyre po ballafaqohen me mungesë furnizimi dhe varen nga importet e energjisë elektrike. Përderisa kërkesa po rritet,

Maqedonia dhe Mali i Zi tani importojnë nga 20 deri 30% të kërkesës së tyre bruto totale, varësisht nga kushtet hidrologjike

dhe gjenerimi i HC-ve lokale. Kushtet e favorshme hidrologjike dhe gjenerimi i jashtëzakonshëm si pasojë i HC-ve, në vitin

2010 ia lejoi Shqipërisë eksportimin e një sasie më të madhe të energjisë elektrike në krahasim me sasinë totale të

importeve, për herë të parë që nga viti 1997 (shih Fig 20 në vijim). Pjesa e energjisë elektrike të importuar po rritet në

mënyrë konstante.

Figura 20: Shqipëria: Të dhënat historike për shkëmbimet e energjisë elektrike

BILANCI EKSPORT/IMPORT [GWh]

Burimet e të dhënave: Raportet Vjetore nga Autoriteti Rregullativ i Shqiperisë

Shqipëria, Maqedonia dhe Mali i Zi kanë potencial të madh për hidro dhe programe të mëdha për zhvillimin e tyre tëmëtutjeshëm. Megjithatë, disa prej hidro-kapaciteteve ekzistuese dhe të reja do të mbeten për pik, ndërsa të tjerat, si HC-të evogla, do të funksionojnë me mënyrën e rrjedhës së lumit, pa një furnizim të qëndrueshëm të kapacitetit të ngarkesës bazë.

21Serbia nuk është marrë në konsiderim në kuadër të kësaj analize për shkak të pasigurive politike aktuale.

Në ndërkohë, si Maqedonia ashtu edhe Mali i Zi, kanë rezerva lokale të linjitit dhe termocentrale. Kostoja e minierave tëlinjitit në Kosovë mbetet më e ulëta në krahasim me vendet e tjera. Faktorët e mësipërm ofrojnë mundësi për optimizmin eburimeve rajonale. Koordinimi efikas dhe zhvillimi i përbashkët i sistemeve energjetike rajonale mund të sigurojë përfitimetë dyanshme në një të ardhme afatgjatë (siç është planifikimi më i mirë operativ afatshkurta, ndarja e rezervave tëkapacitetit, shumëllojshmëria e ngarkesës dhe mekanizmat e veçantë financues për projektet e mëdha).

6 Alternativa më e Lirë

Sipas shumicës së studimeve të kryera nga ekspert vendorë dhe ndërkombëtarë, gjenerimi i linjitit është opsioni më i lirë për

Kosovë. Rezultatet e ngjashme janë paraqitur në Kostot e Parapara të Gjenerimit të Energjisë Elektrike, Edicioni 2010, nga

Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë (IEA) dhe Agjencia e Energjisë Bërthamore (NEA), të cilat po ashtu i referohen

gjenerimit të thëngjillit dhe atij bërthamor, si alternativat më të lira të prodhimit bazuar në analizën e të dhënave nga më

shumë se 20 vende.

Qeveria e Gjermanisë ka vendosur që të largojë centralet bërthamore të vendit pas aksidentit të madh të centralit bërthamor

në Fokushima të Japonisë. Kancelarja gjermane ka mbrojtur vendimin e qeverisë së saj për të larguar energjinë bërthamore

deri në vitin 2022 dhe ta zëvendësojë atë me burime të energjisë së ripërtërishme. Iniciativa të ngjashme po diskutohen edhe

në vende të tjera të zhvilluara evropiane. Kjo do të ndryshojë shembullin e përgjithshëm të kapacitetit në dispozicion dhe

gjenerimit, do të rrisë kërkesën e Evropës për gaz natyror të huaj (kryesisht në Rusi) dhe si pasojë do të ketë ndikim të madh

në tregjet evropiane të energjisë.

Neglizhimi i mundësisë për të përdorur linjitin vendor në dispozicion dhe relativisht të lirë, duke krijuar pengesa artificiale

dhe potencialisht cenuese për sigurinë e furnizimit të qëndrueshëm energjetik, është e papranueshme dhe mund të bëhet një

“luks i pamundshëm” për ekonominë në zhvillim të Kosovës dhe për shfrytëzuesit e saj të fundit.

Përderisa përfitimet e tjera mund të arrihen me anë të zhvillimit të gjerë të BRE dhe implementimit të programeve

për MAK, Termocentralet me djegie thëngjilli kërkohen në mënyrë absolute për furnizim të sigurt dhe të

qëndrueshëm të energjisë elektrike të Kosovës dhe rajonit.

7 Ndikimi MjedisorZakonisht, shumica e studimeve që rekomandojnë zhvillimin e madh të gjenerimit të ripërtërishëm nuk ofrojnë vlerësim

gjithëpërfshirës dhe të detajuar për ndikimin në mjedis. Duke u përqendruar në ndikimin negativ mirë të njohur të njesive

termike konvencionale dhe lehtësimin e tyre nga BRE, këto studime shmangin aspektet e caktuara të përmendura dhe

ndikimin negativ në mjedis të krijuar nga vetë BRE-të. Si rezultat, në fzat e mëvonshme, pas adaptimit të Strategjive

Kombëtare, “qindra, nëse jo mijëra, kërkesa për autorizim presin aprovimin, vonesa e të cilave shkaktohet kryesisht nga

konflikti i perceptuar për mjedisin”22.

Vlerësimi i detajuar i ndikimit në mjedis të projekteve potenciale të BRE-së është përtej shtrirjes së kësaj analize.

Megjithatë, siç mund të ndikojë më vonë në qëndrueshmërinë dhe koston e furnizimit me energji elektrike, së paku disa

aspekte të caktuara do të përmenden për vëmendjen e partnerëve.

Fotografitë e kompanive të energjisë tregojnë shtylla të holla, të pastërta, që dalin nga një peisazh i bukur, ose që rrinë

pezull në një qiell të kaltër rrethuar me gjelbrim përreth, me disa re të vogla të hijshme prapa tyre. Një shtyllë 60-90

metërshe që mbështet një turbinë, që është sa madhësia e një autobusi23 dhe tri lopata të rotorit 30-45 metërshe që

22Udhëyues për mënyrën e zhvillimit të hidrocentraleve të vogla nga Asociacioni Evropian për Hidrocentrale të Vogla (ESHA)/2004

23Në një shtyllë të GE 1.5-MW, shtëpiza e e turbinës peshon mbi 56 tonë, lopatat e montuara peshojn mbi 36 tonë, dhe shtylla

komplet e montuar peshon mbi 163 tonë.

përmbledhin një ari të ajrit në më shumë se 30-50 km/h kërkon, për fillim, një bazament të madh dhe të fortë çeliku dhe

betoni. A nuk janë prodhimet e çelikut dhe betonit burime të mëdha të CO2?

Si Kujdestar Vendi, një grup mbrojtës i Britanisë së Madhe, thotë për të: “fermat e mullinujve të erës përbëjnë një rritje

në furnizimin me energji, dhe jo një zëvendësim” d.m.th. ato nuk e zvogëlojnë koston – mjedisore, ekonomike dhe

politike – të mënyrave të tjera të prodhimit të energjisë. Nëse fermat e ereës nuk e zvogëlojnë shfrytëzimin e energjisë

konvencionale, atëherë krijimi i tyre, transportimi dhe ndërtimi vetëm e rritë shfrytëzimin e energjisë “së ndotur”.

Deklarata dhe shqetësime të njëjta mund të ngriten sa i përket prodhimit, operimit dhe dekomisonimit të baterive

rimbushëse dhe komponentëve të tjerë të parqeve solare.

Ndikimi mjesor i secilës HC të vogël, si gjatë ndërtimit ashtu edhe operimit, do të shikohet për së afërmi në fazën e

studimeve të para-fizibilitetit. Shpyllëzimi i kërkuar, ndërtimi i rrugëve me qasje dhe linjave të transmisionit, erozionet e

tokës, ndikimi te banorët lokalë dhe shumë çështje të tjera24 janë vetëm një listë e shkurtër e atyre që duhet të adresohen, të

cilat janë përmendur në këtë analizë.

Përveç kësaj, duke ditur vlerësimet gjenerike dhe nganjëherë të pasakta për potencialin e energjisë dhe “shkëmbimet me

kompromis” si pasojë, kapaciteti aktual dhe disponueshmëria e energjisë së BRE shpesh janë më të ulëta në krahasim me

vlerësimet e studimit të para-fizibilitetit dhe me specifikat e paraparë/të klasifikuara të turbinave.

Të gjitha këto më sipër kanë një ndikim serioz në qëndrueshmërinë dhe sigurinë e furnizimit me energji elektrike, në

koston e përgjithshme të gjenerimit, çmimin për shfrytëzuesit e fundit dhe ekonominë e gjithë vendit. Projektet e BRE

të cilat braktisen si projekte rezultojnë në thirrje urgjente për projekte alternative që do të kushtojë shtrenjtë më vonë .

Rishikimet reaguese dhe të shpejta të strategjive kombëtare nuk janë të paprecedent.

8 Ndikimi SocialAktualisht 600 punëtorë janë të përfshirë në operimin dhe mirëmbajtjen e TC Kosova B, 800 janë të punësuar nga KEK-u në

Kosovën A dhe rreth 3,400 janë të punësuar në minierat sipërfaqësore të KEK-ut. Këto shifra janë shumë më të larta në

krahasim me centralet e ngjashme dhe operimet në SHBA dhe BE. Modernizimi i njësive termike dhe operimeve të

minierave mund të zvogëlojë kërkesën për fuqi punëtore. Megjithatë, numri total i personelit të përfshirë në operim dhe

mirëmbajtje do të mbetet ende relativisht i lartë.

Sipas vlerësimeve preliminare, operimi i një HC-je te vogël kërkon jo më shumë se 10 njerëz (përfshirë këtu drejtorin,

inxhinierin, personelin për mirëmbajtje dhe operim etj.) dhe jo më shumë se 20 njerëz do të duhen për të operuar HC Zhuri.

Operimi dhe mirëmbajtja e impianteve të erës dhe atyre solare me teknologji të sofistikuar kërkon edhe më pak njerëz.

Prandaj, jo më shumë se 300 vende pune të përhershme do të krijohen si rezultat i komisionimit të të gjitha njësive për

gjenerimin e ripërtërishëm. Në ndërkohë, si rehabilitimi ashtu edhe zgjerimi i kohëzgjatjes së njësive termike, si dhe

ndërtimi i një centrali me djegie thëngjilli do të krijojnë më shumë vende të reja pune si para ashtu edhe pas ndërtimit.

Risistemimi i banorëve, që është i nevojshëm për zhvillimin e HC Zhuri, është një tjetër çështje e rëndësishme që duhet të

adresohet.

24Për më shumë informacione, kontrolloni rregulloret vendore dhe publikimet nga Asociacioni Evropian për Hidrocentrale të Vogla

(European Small Hydropoëer Association).

9 Gjetjet Kryesore dhe Konkluzionet

Në mungesë të alternativave të zbatueshme, termocentralet konvencionale do të mbeten burimi më i

parashikueshëm dhe më i sigurt i energjisë në Kosovë, dhe do të vazhdojnë të plotësojnë shumicën e kërkesës

së Kosovës për energji.

Një hulumtim praktik dhe i detajuar i çdo alternative të mundshme të njohur tregon se vetëm një pjesë e

vogël e kapacitetit dhe energjisë mund të zëvendësohet sigurt dhe me kosto efikase.

BRE dhe burimet e tjera mund të përbëjnë një rritje në furnizimin me energji, mirëpo jo një zëvendësim të

Termocentraleve me Djegie Thëngjilli në Kosovë.

Rezultatet e tjera janë përmbledhur në Seksionin e Përmbledhjes Ekzekutive.

10 Referencat & BibliografiaDIREKTIVA 2009/28/KE E PARLAMENTIT DHE KËSHILLIT EVROPIAN e datës 23 prill 2009

TRAKTATI I KOMUNITETIT TË ENERGJISË 2006

Projekti për Asistencë Teknike në Sektorin Energjetik (ESTAP) nga një Ekip këshilltarësh ndërkombëtarë25 dhe

financuar nga Banka Botërore/2001

Studime në mbështetje të zhvillimit të kapaciteteve të reja të gjenerimit dhe transmisionit të ndërlidhur, përfshirë një

rishikim dhe përditësim të ESTAP nga një Konzorcium i PÖYRY, CESI, TERNA dhe DECON/2005

Raportet Vjetore 2007; 2008; 2009 dhe 2010 të ZRRE

Plani për Zhvillimin e Transmisionit 2010 – 2019 nga KOSTT/2009

Studimi i Para-fizibilitetit për identifikimin e burimeve të ujit dhe shfrytëzimin e tyre për Hidrocentrale të Vogla në

Kosovë nga AAEESD/2006

Studimi i Fizibilitetit për HC Zhuri nga Electroprojekt Consulting Engineers në vitin 2001 dhe rishikimet e dokumentet

strategjike nga autorë të ndryshëm.

Kostot e parapara të Gjenerimit të Energjisë Elektrike, Edicioni 2010 Edition nga Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë

(IEA) dhe Agjencia për Energji Bërthamore (NEA)

Raporti për Tregun e Kosovës nën Evropën Jug-Lindore: Studimi i Gasifikimit Rajonal nga Economic Consulting

Associates (ECA) 2007

Udhëzues për mënyrën e zhvillimit të hidrocentraleve të vogla nga Aspciacioni Evropian i Hidrocentraleve të Vogla

(ESHA)/2004

DORACAKU I LAYMAN PËR MËNYRËN E ZHVILLIMIT TË HIDROCENTRALEVE TË VOGLA (Edicioni i

dytë) nga Asociacioni Evropian për Hidrocentrale të Vogla (ESHA)/1998

Udhëzues për Mikro-Hidrocentrale nga Allen R. Inversin/ Fondacioni Ndërkombëtar NRECA/1986

Doracaku për Energji të Erës nga T. Burton, D. Sharpe, N. Jenkins, E. Bossanyi/John Wiley & Sons/2001

VLERËSIMI PËR BURIME TË ERËS NË KOSOVË nga NEK UMWELTTECHNIK AG/2010

Doracaku për Energji Elektrike Solare nga Michael Boxwell, Greenstream Publishing/2011

Studimi i Fizibilitetit për HC Zhuri nga Electroprojekt Consulting Engineers/2001.

Interneti dhe burime të tjera informatash në dispozicion publik

25CESI, Centro Elettrotecnico Sperimentale Italiano G. Motta, Italy (kontraktues plumbi);

ELEKTRO INSTITUTE MILAN VIDMAR (EIMV), Slloveni (partner);

RAMBOLL OIL AND GAS, Danimarkë (partner), dhe

RHEINBRAUN ENGINEERING UND ËASSER GMBH (RE), Gjermani (partner)

Një vlerësim praktik i potencialeve të BRE dhe MAK për ... · burimet e ripërtërishme të...

Documents

Transcript of Një vlerësim praktik i potencialeve të BRE dhe MAK për ... · burimet e ripërtërishme të...