ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo

universiteti

ekonomikisa da biznesis fakulteti

ekonomikuri politikis kaTedra

nino ruxaia-mosemRvdliSvili

eqsportis mastimulirebeli agraruli politika

saqarTveloSi

disertacia

ekonomikis doqtoris akademiuri xarisxis mosapoveblad

samecniero xelmZRvaneli:

ekonomikur mecnierebaTa doqtori, profesori

revaz gvelesiani

Tbilisi

2015

avtoris stili daculia

Sinaarsi

Sesavali ................................................................................................................................................................ 4

Tavi 1. racionaluri agraruli politikis formirebisa da

ganxorcielebis problemebi saqarTveloSi

1.1. agraruli politikis roli da mniSvneloba qveynis ekonomikur

ganviTarebaSi ................................................................................................................................................ 10

1.2. damoukidebeli saqarTvelos agraruli politikis wanamZRvrebi da

specifika ............................................................................................................................................................ 21

1.3 eqsportze orientirebuli efeqtiani agraruli politikis

ganxorcielebis SesaZleblobebi da problemebi ................................................... 40

Tavi 2. evrokavSiris agraruli politika, Sedegebi da winaaRmdegobebi

2.1 agraruli seqtoris ganviTarebis Tanamedrove koncefciebi ............ 77

2.2 evropis erTiani agraruli politika da misi ganviTarebis

perspeqtivebi ......................................................................................................................................... 81

2.3 saqarTvelo da evropis samezoblo politika ............................................... 103

Tavi 3. eqsportze orientirebuli agraruli politika saqarTveloSi

3.1 agraruli politikis miznebi dRevandel qarTul realobaSi ..... 124

3.2 agraruli seqtoris regulirebis Tanamedrove meqanizmebi da

politikis gamtareblebi ............................................................................................................... 147

3.3 eqsportis mastimulirebeli agraruli politikis strategia

da instrumentebi ............................................................................................................................ 161

daskvnebi da rekomendaciebi ............................................................................................................. 180

gamoyenebuli literatura ............................................................................................................... 194

gamoyenebuli Semoklebebi

dsT damoukidebel saxelmwifoTa Tanamegobroba

eeap evropis erTiani agraruli politika

pui pirdapiri ucxouri investiciebi

tnk transnacionaluri organizaciebi

fao(FAO) - გაეროს სურსათისა და სოფლის მეურნეობის საერთაშორისო ორგანიზაცია

COPA evropis fermerTa gaerTianeba

DCFTA Rrma da yovlismomcveli Tavisufali vaWrobis SeTanxmeba

ENP evropis samezoblo politika

ENP AP evropis samezoblo politikis samoqmedo gegma

ENPARD ევროპის სამეზობლო პროგრამა სოფლის მეურნეობისა და სოფლის ..........................განვითარებისთვის

ENPI evropis samezoblo da partniorobis instrumenti

GATT vaWrobis tarifebis Sesaxeb, generaluri SeTanxmeba

GSP + preferenciaTa sistemas

IDA msoflio bankis saerTaSoriso ganviTarebis asocicia

ISPA gawevrianebis wina struqturuli instrumentis

IPR inteleqtualuri sakuTrebis uflebaTa dacva

MFN upiratesi xelSewyobis reJimi

RMP importis SemoRwevadobis indeqsi

RTA vaWrobis SedarebiTi upiratesobis indeqsi

RXA eqsportis SedarebiTi upiratesobis indeqsis

SAPARD gawevrianebis wina agraruli instrumenti

SPS sanitaruli da fitosanitaruli RonisZiebebi

SIGMA mmarTvelobisa da marTvis gaumjobesebis mxardaWera

TAIEX teqnikuri daxmarebis da informaciis gacvlis instrumenti

TBT vaWrobaSi teqnikuri barierebi

UNDAF gaeros ganviTarebis daxmarebis sqema

4

Sesavali

წარმოების გაჩაღება არის ერთადერთი ჩვენი ხსნა. უნდა მოვახერხოთ

გარეთ მეტი გავიტანოთ გასაყიდი, ვიდრე უცხოელს ვთხოვთ საყიდ

საქონელს. სანამ მოსაზიდი მეტი გვექნება, ვინემ გასაზიდი, მონობას

ვერ ავცილდებით.

niko nikolaZe

Temis aqtualuroba: saqarTvelos odiTganve icnobdnen rogorc

agrarul qveyanas. TviT Cveni laTinuri saxelwodeba "georgia"-c xom

miwasTanaaa dakavSirebuli. dResac saqarTvelos statistikis erovnuli

samsaxuris oficialuri monacemebiT, saqarTvelos mosaxleobis 46% cxovrobs

soflad (ix. danarTi 1). Tumca araoficialur realobas Tu gadavxedavT,

cxadi gaxdeba rom regionuli qalaqebis mcxovrebTa didi nawilic imdenadvea

damokidebuli sasoflo-sameurneo aqtivobebze, ramdenadac soflad mcxovrebi

da Sesabamisad es maCvenebeli bevrad gascdeba 50%-s.

SedarebiTi upiratesobis mixedviT saqarTvelos SeuZlia

konkurentunariani gaxdes agrosasursaTo produqtebis warmoebis mixedviT.

konkurentunariani produqtebis warmoeba gamoiwvevs erovnuli resursebis

efeqtian gamoyenebas, Siga da saerTaSoriso bazarze wilebis mopovebas,

mosaxleobis keTildReobis efeqtebis gazrdas.

dReisaTvis agrosasursaTo seqtoris ganviTarebas nebismier

ganviTarebul qveynaSi gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba. evropul

qveynebSi, miuxedavad imisa, rom agraruli seqtoris wili mTliani Siga

produqtis struqturaSi droSi Semcirebis tendenciiT xasiaTdeba, zogadad

efeqtianobis maCveneblebi dargSi zrdadia.

agrosasursaTo seqtorSi yvelaze rTulia konkurenciis gaweva _

fermerTa 66.7%-s uWirs konkurentebTan brZola, ramdenadac importirebuli

produqtebi gamoirCevian dabali fasiT. aRniSnulis ZiriTadi mizezia agro-

5

sasursaTo produqtebisa da agraruli seqtoris konkurentunarianobis

dabali done. [68]

miuxedavad imisa, rom seqtorSi ZiriTadi konkurentebi importiorebi

arian., qarTuli agro produqtebis konkurentunarianobis gazrda unda moxdes

ara importze barierebis dawesebiT, aramed adgilobrivi warmoebis

produqtebis konkurentunarianobis da saeqsporto potencialis amaRlebiT.

eqsportis roli da mniSvneloba qveynis ekonomikis ganviTarebaSi

aravisTvis sadao ar aris, vfiqrobT nebismieri qarTveli ekonomistisaTvis

SemaSfoTebelia saerTaSoriso vaWrobaSi saqarTvelos mzardi uaryofiTi

saldo.

saqarTvelo agraruli qveyanaa, Tumca dRevandeli mdgomareobiT

saqarTvelos soflis meurneobas saamayo periodi namdvilad ar udgas.

daumuSavebeli saxnav-saTesi miwebi sakmaod did farTobs ikavebs. iseTi

geografiuli mdebareoba, rogoric saqarTvelos aqvs, memcenareoba-

mecxoveleobis ganviTarebis karg saSualebas iZleva, Tumca am SesaZleblobas

qveyana mxolod swori midgomiT Tu gamoiyenebs.

gasuli saukuneeebisgan gansxvavebiT, Tanamedrove qveynebis xelisufleba

soflis meurneobas did yuradRebas aqcevs da mTel rig SemTxvevebSi

saxelmwifos uSualo CareviT agraruli sfero mniSvnelovan warmatebebs

aRwevs. cnobilia, rom amerikis SeerTebuli Statebis mxridan soflis

meurneobis dafinansebas didi yuradReba aqvs daTmobili. igive situaciaa

evrokavSiris qveynebSi, sadac saxelmwifo politikis donezea ayvanili

rogorc sursaTis xarisxis kontroli, aseve am sferos mizanmimarTuli

daxmareba.

vfiqrobT qarTuli agraruli seqtoris iseT produqtebs, rogoricaa:

Rvino, Txili, Cai, citrusebi da zogierTi sxva xili, agreTve mefutkreobis

produqtebi da cxvari, aqvT SesaZlebloba moipovon sakuTari niSa msoflio

bazarze. magram amisaTvis saWiroa swori saxelmwifo politikis gatareba

agraruli seqtoris ganviTarebisa da msoflio bazarze qarTuli produqtis

konkurentunarianobis xelSewyobisaTvis.

6

aqve unda aRiniSnos isic, rom ukanasknel periodSi soflis meurneobis

seqtorSi sagrZnoblad gaaqtiurda saxelmwifo, rac TavisTavad

misasalmebeli faqtia, da kidev ufro zrdis am Temis aqtualurobas. qarTuli

agraruli seqtori dRes iseT mdgomareobaSia, rom misi ganviTarebis

stimulireba mxolod sworad SerCeuli da gaazrebuli, kompleqsuri

agraruli politikis gatarebiTaa SesaZlebeli. miT ufro, rom evrokavSirTan

asocirebis xelSekrulebis gaformebam da Rrma da yovlismomcveli vaWrobis

Sesaxeb SeTanxmebam warmoSva Teoriuli SesaZlebloba ekonomikis gazrdisa

da evrpul bazrebze gasvlisaTvis.

sakiTxis Seswavlis mdgomareoba: agraruli seqtoris ganviTarebis

problemebze mravali Sroma arsebobs, romlebSic gamovlenilia agraruli

seqtoris problemebi da maTi daZlevisaTvis saWiro meTodebi da

instrumentebi. am Temaze gansakuTrebiT sainteresoa akademikosebis: p.

koRuaSvilis, T. kunWulias, profesorebis- e.xaraiSvilisa da n.WiTanavas

naSromebi dargis konkurentunarianobisa da misi rolis Sesaxeb. agrarul

problemebze miZRvnili saintereso statiebis avtorebi arian: r. asaTiani, r.

gvelesiani, k. eraZe, g. erqomaiSvili, g. Todua, r. kakulia, m. kvaracxelia, z.

lipartia, i. mesxia, m. nacvalaZe, v. papava, n. teraSvili, g. uridia, o.

qeSelaSvili, n. xaduri, r. xarebava da sxvebi.

Tumca am mecnierTa naSromebSi SedarebiT naklebadaa ganxiluli

evropul bazarze qarTuli agraruli produqciis eqsportis stimulirebis

meTodebi; ra Tqma unda, arc es naSromi asaxavs srulyofilad qarTuli

agraruli seqtoris saeqsporto potencialis kvlevas da misi ganxorcielebis

yvela SesaZleblobas, Tumca vfiqrobT, sakmaod saintereso da mniSvnelovani

aspeqtebia wina planze wamoweuli saeqsporto produqciis gamovlenisa da

maTi warmoebis stimulirebisaTvis.

kvlevis mizani da amocanebi: kvlevis mizans warmoadgens qarTuli

agraruli produqciis eqsportTan dakavSirebuli problemebis analizi,

kerZod, im dargebis(produqtebis) gamovlena, romelTac yvelaze meti

saeqsporto potenciali gaaCniaT. garda amisa, mniSvnelovania agreTve

7

savaraudo saeqsporto qveynebis(bazrebis) SerCeva da ucxouri investiciebis

mozidvis politikis gansazRvra. evropuli qveynebis magaliTis Seswavla da

qarTul realobaSi maTi gamocdilebis gamoyenebis SesaZleblobis analizi.

kvlevis miznebidan gamomdinare, kvlevis ganxorcielebisaTvis davisaxeT

Semdegi amocanebi:

• damoukidebeli saqarTvelos agraruli politikis formirebis

Taviseburebebis Seswavla;

• qarTul agrarul seqtorSi mimdinare mdgomareobis analizi da

problemebis gamovlena;

• agraruli seqtoris resursuli potencialis Seswavla;

• agraruli seqtoris ganviTarebis Tanamedrove Teoriebis analizis

safuZvelze, evropis erTiani agraruli politikis ganviTarebis

perspeqtivebis prognozireba(gansazRvra);

• saqarTvelosa da evropis TanamSromlobis, kerZod,

ganxorcielebuli proeqtebis, axali valdebulebebisa da

SesaZleblobebis analizi;

• saqarTveloSi eqsportis mastimulirebeli agraruli politikis

ZiriTadi prioritetebis da misi ganxorcielebis ZiriTadi

instrumentebis gansazRvra.

kvlevis obieqti da sagani: kvlevis obieqtebia saqarTvelosa da

evrokavSiris qveynebis agraruli seqtori, agrosasursaTo bazrebi, agraruli

produqtebi, bunebrivi resursebi da maTi racionalurad gamomyenebeli

sazogadoeba. sagani ki seqtorSi arsebuli problemebis analizi, kerZod,

saeqsporto potencialis mqone dargebis gamovlena da maTi ganviTarebisaTvis

racionaluri da efeqtiani agraruli politikis formirebisa da

funqcionirebis procesi.

kvlevis Teoriuli da meTodologiuri safuZvlebi: naSromSi kvlevis

meTodad gamoyenebulia analizis, sinTezisa da Sedarebis, aseve empiriuli

socialuri kvlevis meTodebi; Catarda agraruli seqtoris sxvadasxva

warmomadgenlebis gamokiTxva interviuirebis meTodiT;

8

Seswavlilia saqarTvelos parlamentisa da mTavrobis dadgenilebebi da

sxva ekonomiur-samarTlebrivi xasiaTis normatiuli aqtebi, qarTveli mecnier-

ekonomistebis samecniero naSromebi; samTavrobo da arasamTavrobo

organizaciebis mier gamoqveynebuli statistikuri masalebi ekonomikisa da

soflis meurneobis Sesaxeb, agreTve qveyanaSi ganxorcielebuli agraruli

politikis Sesaxeb saerTaSoriso organizaciebis mier momzadebuli daskvnebi.

pirdapiri intervius gziT gamokiTxulia mcire mewarmeebi, axladSeqmnili

kooperativebis warmomadgenlebi da fizikuri pirebi, romelTa ZiriTad

Semosavlis wyaros warmoadgens sasoflo-sameurneo aqtivoba;

naSromis mecnieruli siaxle::

• naSromSi ganxilulia qarTuli agraruli seqtoris struqturis

efeqtianobis sakiTxi;

• dasabuTebulia eqsportze orientirebuli agraruli politikis

mniSvneloba;

• gamokvleulia qarTuli agraruli produqtebis evropul bazrebze

Sesvlis SesaZleblobebi;

• gamokvleulia agrarul seqtorSi axali organizaciul-

samarTlebrivi formebis danergvis meTodebi;

• Seqmnilia "regionuli klasterebis" modeli, romelTa ganviTarebac

Seamcirebs saxelmwifo xarjebis moculobas agrarul seqtorSi

iseTi RonisZiebebisaTvis, rogoricaa: axali saeqsporto bazrebis

moZieba; evropul da msoflio bazris moTxovnilebebis mixedviT

warmoebis dagegmva; fermerTa codnis donis amaRleba; dargSi

finansebis moZieba; warmoebis inovaciuri teqnologiebis Semotana

da sxva.

• Camoyalibebulia regionuli politikis marTvis sqematuri modeli.

sadac gaTvaliswinebulia centraluri mTavrobis, regionuli

mmarTvelobebisa da biznesis koordinirebuli TanamSromlobis

plaTforma.

9

• mocemulia ZiriTadi saeqsporto potencialis mqone produqtebis

SWOT analizi;

• Camoyalibebulia saqarTvelos agraruli politikis

ganxorcielebis strategiisa da instrumentebis CarCo koncefcia;

naSromis praqtikuli mniSvneloba: sadisertacio naSromis Teoriuli

daskvnebi da praqtikuli rekomendaciebi SeiZleba gamoyenebul iqnes

saxelmwifo organiebis mier, agraruli politikis SemuSavebisa da gatarebis

procesSi. amasTan, disertaciaSi mocemuli Teoriuli kvlevis Sedegebi da

praqtikuli monacemebi SeiZleba gamoviyenoT seqtorisa da misi ganviTarebis

xelSemwyobi ekonomikuri politikisadmi miZRvnil leqcia-seminarebze.

kvlevis Sedegebis aprobacia: kvlevis Sedegebi periodulad gamoqveynda

statiebis saxiT, aseve, gakeTda moxsenebebi saerTaSoriso samecniero

konferenciebze, rogorc saqarTveloSi, ise sazRvargareT.

naSromis moculoba da struqtura: sadisertacio naSromi moicavs 192

kompiuterze nabeWd gverds. igi Sedgeba Sesavlis, sami Tavis, cxra qveTavis,

daskvnebisa da winadadebebisagan. naSroms Tan axlavs gamoyenebuli

literaturis sia da danarTebi.

10

Tavi 1. racionaluri agraruli politikis formirebisa da

ganxorcielebis problemebi saqarTveloSi

1.1. agraruli politikis roli da mniSvneloba, qveynis ekonomikur

ganviTarebaSi

ekonomistebi soflis meurneobas ganixilaven, rogorc industriuli

seqtoris ganviTarebis winapirobas, ramdenadac igi aqtiurad iyenebs sxva

dargebSi warmoebul produqcias: msxvil sasoflo-sameurneo teqnikas, Sxam-

qimikatebs da sxva saWiro danadgarebs, warmoebuli agraruli produqciis

moculoba ki astimulirebs gadamamuSavebeli mrewvelobis da samacivre

meurneobebis ganviTarebas. garda amisa, es dargi aris dasaqmebis erT-erTi

udidesi sfero. soflis meurneobis ganviTareba astimulirebs, rogorc

msxvili fermeruli meurneobebisa da kartelebis, ise mcire mewarmeebis

efeqtianianobis zrdas.

swori agraruli politikis Camoyalibeba gansakuTrebiT mniSvnelovania

ganviTarebadi qveynebisaTvis, romelTa ekonomikis struqturul

transformaciaSic, soflis meurneobas gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba.

soflis meurneobis ganviTarebiT miRebuli sargebeli, Tu igi mxolod

socialur miznebze agebuli siRaribis winaaRmdeg politikis ganxorcielebis

Sedegia, soflis meurneobis pasiuri rolis aRiarebaa, xolo Tu

saxelmwifosTan erTad kerZo kapitaldabandebebisa da infrastruqturis

zrdiT soflis meurneoba komerciul mniSvnelobasac SeiZens, maSin gaizrdeba

fermerTa konkurentunarianoba da agraruli biznesgaremo.

ucxouri investiciebis stimulireba, ara mxolod gadamamuSavebeli

mrewvelobis ganviTarebas Seuwyobs xels, aramed dargSi axali, Tanamedrove

teqnikisa da teqnologiebis danergvas, axali codnis implementaciasa da

msoflio ekonomikur sivrceSi axali bazrebis diversifikaciis

Sesaxleblobas qmnis.

11

agraruli politika soflis meurneobebis qveseqtorebis ganviTarebis

prioritetebs gansazRvravs. amave dros mTavrobas SeuZlia daaCqaros

konkretuli seqtorebis ganviTarebis tempi saxelmwifo kapitaldabandebebiT,

sasurveli sainvesticio garemos SeqmniT Tu sagadasaxado SeRavaTebis

dawesebiT.

swori agraruli politikis meSveobiT SesaZlebelia soflis meurneobis

nedleulis gadamamuSavebeli da saboloo produqciis mwarmoebeli kvebis da

mrewevelobis sxva seqtorebis ganviTarebis stimulireba, rac ase did rols

TamaSobs ganviTarebadi da gardamavali ekonomikis qveynebisaTvis.

sworad warmarTuli agraruli politika axdens:

1. mosaxleobis aucilebeli sursaTiT uzrunvelyofas-sakvebi produqtebis

warmoebis usafrTxoebis xelSwyobas, fito da zoo-veterinaruli

daavadebebis winaaRmdeg brZolas; gansakuTrebuli SemTxvevebisaTvis

sakvebi produqtebiT momaragebasa da samTavrobo rezervebis Seqmnas;

soflis meurneobis ganviTarebisaTvis wyaldidobisa da eroziis

sawinaaRmdego qmedebaTa xelSewyobas.

2. garemos dacvisa da soflis meurneobis mwarmoeblurobis mdgradi

ganviTarebis xelSewyobas- bunebrivi resursebis dacvas, garemos

dabinZurebis Semcirebas, biologiuri mravalferovnebis ganviTarebas.

mavneblebis winaaRmdeg brZolas.

3. sasoflo-sameurneo arealebSi sabazro faqtoris gaZlierebas,

regionebSi cxovrebis donis amaRllebas da infrastruqturis

ganviTarebas, swavlebasa da axali sasoflo-sameurneo teqnologiebis

danergva-gavrcelebaSi soflis mosaxleobis CarTvas.

4. konkurentunariani produqciis warmoebis xelSewyobas, seqtorSi

SedarebiTi upiratesobis identificirebas da eqsportis stimulirebas.

5. produqtiulobis zrdisa da gadamamuSavebeli mrewvelobis xelSewyobas,

rac gulisxmobs teqnologiur gaumjobesebas (mosavlianobis zrdas),

aseve cvlilebebs warmoebis modelebSi, marTvaSi, maRali

12

produqtiulobis sasoflo-sameurneo kulturebis danergvasa da

efeqtiani gadamamuSavebeli warmoebis Seqmnas. [8]

dRes ekonomistebi da politikosebi agrarul politikas ganixilaven e.w.

farTo da viwro gagebiT. gulisxmoben, rom pirveli moicavs ekonomikis

gardaqmnis TiTqmis yvela mxares, romelic ama Tu im qveynis dargebis

ganviTarebas exeba (teqnikuri politika, sakuTrebiTi urTierTobani,

finansuri meurneoba, sakanonmdeblo baza, sagareo-ekonomikuri urTierTobani

da a.S.). viwro gagebiT agrarul politikas gansazRvraven, rogorc calkeuli

dargebis, sawarmoebis (an maTi jgufis) marTvis doneze struqturul

cvlilebebs, warmoebis moculobebs, dargebis (qvedargebis), sawarmoebis

funqcionirebas, resursebis gadanawilebas, specializacias da a.S.

gadauWarbeblad SeiZleba iTqvas, rom eri, romelic orientacias iRebs

marto soflis meurneobis ganviTarebaze da ugulebelyofs Tanamedrove

industrias Tavisi ekonomikuri, mecnieruli da kulturuli potencialiT,

winaswar ganwirulia CamorCenilobisa da dakninebisaTvis, magram aseve

arasworia kursi aviRoT mxolod mrewvelobis srulyofisaken, am dargebis

ganviTarebaSi saWiroa davicvaT optimaluri proporciebi.

dRes erovnuli meurneobis ganviTarebis erT-erTi ZiriTadi sakiTxia

industriisa da soflis meurneobis harmoniuli SeTanawyoba da ganviTareba,

rac, samwuxarod, reformis gatarebis periodSi dairRva saqarTveloSi. igi

ekonomikuri kriziSigan Tavis daRwevis erT-erT seriozul Semaferxebel

mizezad unda miviCnioT orive dargisaTvis.

Tanamedrove pirobebSi gvaqvs imis SesaZlebloba, rom am etapze

garkveuli upiratesoba mivaniWoT msubuqi da kvebis mrewvelobis produqciis

zrdis tempebs, rac ase saWiroa xalxis keTildReobis gaumjobesebisa da

sasursaTo programis realizaciisaTvis. magram es ar imoqmedebs warmoebis

saSualebaTa warmoebis daCqarebuli ganviTarebis saerTo kursze, radgan

Semdgom periodSi orientiri iqneba mrewvelobis dargis ufro daCqarebuli

tempiT ganviTareba, vidre agraruli seqtorisa. am etapze ki soflis

meurneobis dargis daCqarebuli ganviTareba nakarnaxebia sasursaTo

13

problemis swrafad gadaWris interesebidan gamomdinare. yovelive amis gamo,

am etapze didi mniSvneloba aqvs qveyanaSi agraruli seqtoris potencialis

amoqmedebas, e.i. orientaciis aRebas umTavresad soflis meurneobisaken, Tumca

es ar niSnavs perspeqtivaSi industriul ganviTarebaze saerTod xelis aRebas,

piriqiT, igi xels uwyobs da aCqarebs SemdgomSi qveynis industriuli kursiT

ganviTarebas. saqme isaa, rom dRes aucilebelia qveynisaTvis am ori

fundamenturi dargis ganviTarebaSi optimaluri gzebis Zieba da adre

darRveuli proporciebis aRdgena-gaumjobeseba. [4]

dReisaTvis saqarTveloSi soflis meurneoba praqtikulad ar

warmoadgens ucxouri investiciebisaTvis mimzidvel dargs erToblivi

sawarmoebisa da saerTaSoriso organizaciebis Sesaqmnelad. dazustebuli

monacemebiT, saqarTveloSi ganxorcielebuli pirdapiri ucxouri

investiciebis moculobam 2013 wels 942 mln. aSS dolari Seadgina. diagramaSi

mocemulia pirdapiri ucxouri investiciebi ekonomikis seqtorebis mixedviT

2013 wels.

diagrama 1.1

wyaro: saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri

http://www.geostat.ge/cms/site_images/_files/georgian/bop/FDI_2013-GEO.pdf

14

rogorc diagramidanac Cans 2013 wels agrarul seqtorSi ganxorcielda

mTliani ucxouri investiciebis mxolod 1%, rac daaxloebiT 11 milioni

laria. 2012 wels analogiuri maCvenebeli 16 mln. lars Seadgenda. met-

naklebad analogiuria monacemebi 2007 wlidan moyolebuli- yvelaze meti

wili mTliani sazRvargareTuli investiciebis 1,5% Semovida 2014 wels

(statistikis departamentis winaswari monaCveni), rac daaxloebiT 14, 5 mln,

aSS dolaria.[42]

Cveni azriT ki investorebis mozidva swored soflis meurneobaSi unda

iyos prioritetuli, radgan es dargis ganviTarebis yvelaze realur

perspeqtivad gvesaxeba: ucxoeli investori niSnavs TiTqmis yvela im

problemebis daZlevis SesaZleblobas, romelic dargSi gadauWrel sirTuled

rCeba:

• saerTaSoriso bazrebze wvdoma,

• iafi kapitali,

• warmoebis Tanamedrove teqnologiebis da codnis importi…

agrarul politikas uZvelesi istoria aqvs. saxelmwifos Camoyalibebis

sawyis etapebze, uZveles xelnawerebSi, samefo dekretebsa Tu kanonTa

wignebSi upirvelesi yuradReba eqceoda: miwebis ganawilebas sakuTrebaSi

gadaCvenis TvalsazrisiT, misi sargeblobis uflebebsa da wesebs, irigaciuli

sistemebis funqcionirebisa da miwis gadasaxadebis damkvidrebis sakiTxebs.

agrarul ganviTarebas da mis ganmsazRvrel politikas ekonomikuri

azrovnebis klasikosebi did yuradRebas uTmobdnen. saerTod ekonomikuri

ganviTarebisaTvis, kerZod ki soflis meurneobisaTvis isini ganviTarebis

ZiriTad faqtorad kapitalis akumulacias miiCnevdnen. maTi azriT, teqnikuri

da teqnologiuri siaxleebis danergviTa da SromiTi procesebis srulyofiT

soflis meurneobaSi nayofierebis gadideba miiRweva. [8]

soflis meurneobisadmi yvelanair- dadebiT Tu uaryofiT ganwyobebs

aqvs Tavisi Teoriuli da ideologiuri safuZvlebi, romlebic saukuneebis

ganmavlobaSi garemos struqturul cvlilebebTan erTad Zireulad

icvleboda.

15

klasikuri Teoriis warmomadgenlebi (adam smiti) ekonomikuri

ganviTarebis zrdas ganixilavdnen, rogorc process, romelic moiTxovda

warmoebis faqtorebis gadanawilebas dabali Sromis mwarmoeblurobiT

gamorCeuli tradiciuli soflis meurneobis seqtoridan maRalteqnologiur

seqtorebSi. am periodSi soflis meurneobas ekisreboda pasiuri roli da

ganixileboda, rogorc mosaxleobis sakvebiT uzrunvelyofis da dasaqmebis

dargi. garda amisa, arsebobda imis molodini, rom soflis meurneobis,

rogorc ganviTarebis tradiciuli dargis, mniSvneloba arsebiTad

Semcirdeboda imis mixedviT, Tu rogor warimarTeboda qveynis transformacia

sawyisi tradiciuli ekonomikidan Tanamedrove ekonomikaSi. [123]

soflis meurneobis roli ZiriTadad dakavSirebuli iyo im produqciis

warmoebasTan, romelic pirdapir daakmayofilebda adamianis saarsebo

moTxovnilebebs. ramdenadac soflis meurneobis produqciis warmoeba

aerTianebda adamianis Zalisxmevas bunebrivi resursebis gamoyenebisas,

miCneuli iyo, rom misi ganviTareba SesaZlebelia sxva ekonomikuri

saqmianobisgan damoukideblad.

Tumca, realurad, soflis meurneobis damokidebuleba miwis SezRudul

raodenobasTan imas niSnavda, rom misi Semdgomi gafarToeba yovelTvis

iqneboda SezRuduli. igi klebadi mwarmoeblurobis sferoa (robert

malTusi), amitom arsebobda seriozuli argumenti imisa, rom samuSao Zalis

zrdasTan erTad soflis meurneobis dargi imave proporciiT ver

gaizrdeboda. garda amisa, samuSao Zalis dasaqmebas SezRudavda am dargSi

teqnologiebis danergvac. realurad naTeli iyo, rom mosaxleobis zrdasTan

erTad gaizrdeboda moTxovna sasoflo-sameurneo produqciaze, rac, Tavis

mxriv, aucilebels gaxdida soflis meurneobis zrdas mosaxleobis zrdis

paralelurad. es garemoebebi safuZvlad daedo soflis meurneobis

winaaRmdegobrivi ganviTarebis aRiarebas. naTeli iyo, rom igi sasicocxlod

mniSvnelovani dargia, magram misi ganviTareba garkveul zRvars ver gascdeba.

me-19 saukunis dasawyisSi klasikosi Teoretikosebi amtkicebdnen, rom

Sromis nayofiereba soflis meurneobaSi mrewvelobasTan SedarebiT dabalia.

16

soflis meurneobis CamorCenas gansazRvravda ernst engelis kanoni, romlis

Tanaxmad, Semosavlebis zrdasTan erTad mcirdeba danaxarjebi kvebaze. es ki,

faqtobrivad, imis aRiarebas niSnavda, rom sasoflo- sameurneo Warbwarmoebas

adgili eqneboda im SemTxvevaSi, Tu misi mwarmoebluroba gadaaWarbebda

mosaxleobis zrdas. es faqtori iZleoda imis dasabuTebis safuZvels, rom

kapitaldabandebebi soflis meurneobidan unda gadanacvlebuliyo samrewvelo

sferoSi. es mosazreba dResac aqtualuri rCeba.

Tu davuSvebT, rom soflis meurneobis ganviTareba stagnaciuri darCeba,

moxdeba dasaqmebis zrda arasasoflo-sameurneo sferoSi, produqtebze fasebi

ki gaizrdeba, rasac mohyveba arasasoflo-sameurneo seqtorSi dasaqmebulTa

xelfasebis Semcireba da mrewvelobis dargebis ganviTarebis Seferxeba. amis

Sedegad warmoiSoba ekonomikur TeoriaSi cnobili e.w “rikardos xafangi”. am

mdgomareobidan Tavis daRwevis mizniT, 1980-ian wlebamde gavrcelebuli iyo

mosazreba imis Sesaxeb, rom soflis meurneoba mniSvnelovnad unda

dabegriliyo, Tumca ukve Semdgomi periodidan sul ufro metad dominirebda

azri imis Sesaxeb, rom soflis meurneobis da da sxva danarCeni dargebis

ganviTareba ar SeiZleba erTmaneTisgan damoukideblad warmarTuliyo.

amdenad, daviwyebas mieca mosazreba soflis meurneobis damoukidebeli

ganviTarebis Sesaxeb.

Sesabamisad, TandaTanobiT ukana planze iwevda azri soflis meurneobis

pasiuri rolis Sesaxeb da gaCnda mosazrebebi imis Taobaze, rom soflis

meurneoba mniSvnelovan rols TamaSobs mSp-s zrdaSi. erT-erTi gamokvlevis

Tanaxmad, 1960-1990 wlebSi msoflios 62 ganviTarebuli qveynis mimoxilvis

Sedegad, soflis meurneobaSi Sromis mwarmoeblurobis zrdis wilma mSp-s

zrdaSi Seadgina 54%. soflis meurneobaSi Sromis mwarmoeblurobis zrdis

Sedegad samuSao Zalam gadainacvla sxva seqtorebSi. [115]

soflis meurneobis produqtiulobis zrdisa da ganviTarebisaTvis

aucilebelia teqnologiebis danergva, rac gansazRvravs sxva dargebTan mis

urTierTqmedebas. ekonomikuri zrda soflis meurneobaSi SuZlebelia sxva

seqtorebisagan damoukideblad dafiqsirdes. Tavis mxriv ki soflis meurneoba

17

qmnis moTxovnas servisebze da mrewvelobis ganviTarebaze, misi warmoebis

zrda aisaxeba kvebis mrewvelobaze, mrewveloba ki, Tavis mxriv,

uzrunvelyofs dargs manqana-iaraRebiTa da teqnologiebiT.

realurad zemoaRwerili kavSirurTierToba sxvadasxva qveyanaSi met-

naklebi CarTulobiT iCens Tavs-ZiriTadad agraruli seqtori ufro metadaa

industriuli mrewvelobisa da mecnierebis Tanamedrove miRwevebis

momxmarebeli, vidre sasoflo-sameurneo produqciis zegavlena igrZnoba

ekonomikis sxva sferoebis ganviTarebaze.

soflad Semosavlebis zrda danazogebis wyaroa rogorc soflis

meurneobis, ise arasasoflo-sameurneo dargebisaTvis, produqtebze fasebi ki

teqnologiebis ganviTarebas emyareba, rac, Tavis mxriv, uzrunvelyofs

mrewvelobis da momsaxurebis dargebSi Sromis anazRaurebis stabilurobas

da amiT xels uwyobs investiciebis zrdas Tu struqturuli cvlilebebis

ganxorcielebas sxva dargebSi.

soflis meurneobas gacilebiT mWidro kavSiri aqvs sxva dargebTan,

vidre danarCen dargebs erTmaneTTan, rac ganpirobebulia imiT, rom soflis

meurneobis produqcia upiratesad iyideba adgilobriv bazarze, soflis

meurneobaSi gamoyenebuli Sualeduri resursebi, romelsac sxva dargebi

awarmoeben, naklebad importirebadia. am kavSirebSi soflis meurneobis

produqciis importsa da eqsports, resursebis bazris da infrastruqturis

mdgomareobas, logistikas da sxv. Seaqvs Tavisi koreqtivebi, magram es

yvelaferi mainc ver amcirebs soflis meurneobis rols da kavSirs sxva

dargebTan.

yovelive amis sawinaaRmdegod SeiZleba iTqvas, rom dRes globaluri

ganviTareba iZleva imis SesaZleblobas, rom qveyanaSi iafi soflis

meurneobis produqcia iyos importirebuli. es ki, Tavis mxriv, niSnavs imas,

rom adgilobrivi Zalisxmeva moxmardes ufro intensiur arasasoflo-

sameurneo dargebs. garda amisa, qveyanaSi soflis meurneoba SeiZleba cudad

iyos integrirebuli sxva dargebTan da misi Rirebulebis zrda ki mokle

jaWvs Seadgendes, rac kiTxvis niSnis qveS ayenebs soflis meurneobas,

18

rogorc ekonomikis ganviTarebis mamoZravebel Zalas da siRaribis daZlevis

efeqtur gzas. mas sWirdeba sakmaod didi investiciebi da saxelmwifo

finansebi, fasebis mxardaWera, irigaciuli sistemebis gayvaniloba da sxv.,

soflis meurneoba naklebad xelmisawvdomi xdeba, miT umetes, iseT qveyanaSi,

sadac miwebi danawevrebulia da daqucmacebulia ararentabelur mcire

fermebad.

Tumca ekonomikuri politikis istoria icnobs latifundiebTan brZolis

tendencias da xels uwyobs miwis danawevrebas dainteresebul pirebzec,

magram evropis umravles qveynebSi dReisaTvis dawesebulia fermeruli

meurneobis zomis qveda zRvari. es imisTvis keTdeba, rom nakveTebis

gadaWarbebuli daqucmaceba da fragmentacia Tavidan iqnes acilebuli. [8]

amis sawinaaRmdegod, mravali mecnieri Tvlis, rom soflis meurneobis

ganviTarebis umniSvnelovanesi parametria swored mcire mewarmeebis warmateba.

am skolis warmomadgenlebi sakmaod dadebiTad arian ganwyobilni agraruli

seqtoris potencialis Sesaxeb im qveynebSi, sadac maRalia umuSevroba da

araformaluri ekonomikaa gabatonebuli. Tumca, faqtia, rom vaWrobis

liberalizaciisa da globalizaciis procesSi mcire fermerebi xSirad ver

axerxeben damoukideblad koncentracias, integracias da transformacias

imisaTvis, rom gauZlon saerTaSoriso konkurencias da daakmayofilon bazari.

am pirobebSi ki investorTa interesebi sakmaod didi riskebis qveS dgeba.

Sesabamisad, fermerebs, gansakuTrebiT maT, romlebic bazrebidan Sors arian

da cudi infrastruqtura aqvT, momavali da perspeqtivebi ar gaaCniaT.

amdenad, azri imis Sesaxeb, rom sainvesticio aqcenti msxvil da komerciaze

orientirebul fermebze unda gakeTdes, romlebsac ukeT SeuZliaT

daakmayofilon bazris moTxovnebi, ar aris usafuZvlo. Sesabamisad, mravali

avtori amtkicebs: - nacvlad imisa, rom politika avagoT “mcire fermebis

gadarCenis” saWiroebebze, saWiroa mcire fermebisagan gaTavisufleba.[127]

es idea dReisaTvis metad aqtualuri da popularulia evropuli

liderebis kuluarebSi, Tumca rogorc momdevno TavebSi vnaxavT,

eleqtoratis ganawyenebis SiSiT es sakiTxi aqtualuri faqtiurad ar xdeba.

19

me-20 saukunis dasawyisSi mravali ekonomisti skeptikurad uyurebda

mcire mewarmeobis efeqtianobis amaRlebas, ramdenadac fermebi, TavianTi

bunebis gamo, cdiloben awarmoon mxolod imdeni produqti, ramdenic saWiroa

maTi arsebobisaTvis. imisaTvis, rom fermebma SeiZinon komerciuli xasiaTi,

saWiroa damatebiTi stimuli. am Teorias “moxmarebasa da Sromas Soris

balansis principi” ewodeba (a. Caianovi; v. megri) da gamoiyeneba msxvili

meurneobis upiratesobebis dasasabuTeblad.

msxvili fermebis upiratesobis tradiciuli Teoriis kritika me-20

saukunis SuaxanebSi daiwyes, xolo 90-iani wlebis bolos ki gaCnda

literatura, sadac aris imis mtkiceba, rom mcire fermebis Sromis

efeqtianoba xSirad aRemateba msxvili fermebis efeqtianobas.

mcire fermebis efeqtianobis momxre mecnierebis argumentaciiT, mcire

fermebs aqvT erT erTeul produqciaze dabali mogeba, vidre msxvil fermebs,

magram isini ufro mgrZnobiareni da moqnilni arian tranzaqciul xarjebTan

mimarTebaSi, vidre msxvili fermebi, maTi efeqtianoba ar aris msxvili

fermebis efeqtianobaze dabali im SemTxvevaSi, Tu mxedvelobaSi miviRebT

maTi samuSao Zalis dabal Rirebulebas da gare efeqtebs. miuxedavad imisa,

rom msxvili fermebi awarmeben ufro met produqcias, vidre mcire fermebi

kooperaciis SemTxvevaSi, rac gacilebiT maRalsargebliania maTTvis, iReben

met mogebas, vidre msxvili fermebi. mcire fermebis warmoeba ufro efeqtiania,

magram kvebis produqtebis usafrTxoebisa da xarisxis problemebi, rac

Zalian mtkivneulia Ria bazrisaTvis, mniSvnelovnad moqmedebs mcire fermebis

ganviTarebaze.[6]

sakamaTo ar unda iyos, rom soflis meurneobis sfero gansakuTrebiT

mniSvnelovania swored im qveynebisaTvis, saqarTvelos CaTvliT, sadac

dominirebs mcire fermebi, gaaCniaT mcire saeqsporto SesaZleblobebi da

umuSevrobis maRali done, xolo im qveynebSi ki, sadac ekonomikis zrda

emyareba kapitalintensiur dargebs, fermerebs ganviTarebisa da

diversificirebis meti SesaZleblobebi gaaCniaT.

20

rogorc qvemoT vnaxavT, qaoturad da erTjeradad gaweuli daxmarebiT ar

moxerxda qarTuli soflis meurneobisa da ekonomikis ganviTareba. swored

amitom, vfiqrobT rom mxolod kargad gaTvlili da efeqtiani agraruli

politikis SemuSaveba, romelic organulad iqneba integrirebuli erovnul

ekonomikur politikaSi, aris is erTaderTi gza, romliTac daclili

qarTuli soflebis aRdgenasa da naxevrad SimSilis zRvarze myofi

mosaxleobis problemis mogvarebas SevZlebT.

21

1.2. damoukidebeli saqarTvelos agraruli politikis wanamZRvrebi da

specifika

damoukideblobis gamocxadebis, sabazro ekonomikaze gadasvlisa da

Sinaomebis Semdeg, qveyanaSi TiTqmis mTlianad ganadgurda kolmeurneobebisa

da sabWoTa meurneobebis infrastruqtura da qoneba, romlis arseboba qmnida

SesaZleblobas, rom sabazro ekonomikaze gadasvlis pirobebSi moxdeboda

maTi TandaTan gardaqmna fermebad ise, rom ar daekargaT da piriqiT,

gaezardaT am meurneobebis sabazro potenciali da konkurentunarianoba.

samwuxarod mware realobidan gamomdinare, miviReT naxevrad naturaluri,

dabalmeqanizebuli da amitom dabalnayofierebisa da ganuviTarebeli

infrastruqturis mqone sofeli.

meore umTavresi problema iyo damoukideblad marTvis da cxovrebis

arcodna. samwuxarod Zvelis ganurCevlad ngreva da axlis gauazreblad

Seneba axalbeda qarTuli mTavrobis sabediswero Secdomad iqca.

pirveli nabiji, romelic damoukidebel saqarTveloSi soflis

meurneobis ganviTarebisaTvis gadaidga, es iyo 1992 wels- ministrTa kabinetis

18 ianvris dadgenilebis safuZvelze dawyebuli agrarul reformad wodebuli

sasoflo-sameurneo miwebis naCqarevi privatizacia. absoliturad swori

midgoma-rom miwa ekuTvnis mas, vinc daamuSavebs, reformis gauazreblad da

xarvezebiT Catarebis gamo sabediswero aRmoCnda qarTuli soflisaTvis: dRes

damuSavebaSi arsebuli miwis saerTo fondi 4 mln-mde nakveTadaa

danawevrebuli (saSualo farTi-1,5-2,5 ha), romelzec maRalproduqtiuli

sasoflo-sameurneo warmoebis mowyoba, mecnierul-teqnikuri bazis ganaxleba

an Seqmna, sasoflo-sameurneo samuSaoTa meqanizaciis, melioraciis, qimizaciis

da warmoebis intensifikaciis saWiro sxva RonisZiebebis ganxorcieleba

praqtikulad SeuZlebelia. amasTan erTad gasaTvaliswinebelia isic, rom

agraruli reformis pirvel etapze ver moxerxda miwebis privatizebis

srulad dasruleba, sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwebis mniSvnelovani

nawili, romelTa efeqtiani gamoyeneba SesaZlebelia sasoflo-sameurneo

saqmianobisaTvis, kvlavac saxelmwifos sakuTrebaSi rCeba.

22

agraruli reforma, romlis ZiriTadi mimarTuleba miwaze kerZo

sakuTrebis damkvidreba, warmoebis sxva ZiriTadi saSualebebis

gansaxelmwifoebrioba da soflad axali organizaciul-samarTlebrivi

formebis Camoyalibeba iyo, bolomde arc ganxorcielebula. arasrulyofilad

Catarda aseve sazogadoebriv meurneobaTa reorganizacia. Tavis mxriv,

arasrulyofilma reformam ver uzrunvelyo soflad axlad warmoSobili

sameurneo subieqtebis sabazro pirobebTan adaptaciisaTvis keTilsaimedo

garemos Seqmna, Sesabamisi unar-Cvevebisa da axali stereotipebis damkvidreba.

amasTan, darRveul iqna mTavari principi, rac reformebis kompleqsurad

ganxorcielebas moiTxovs. reforma Seexo saxelmwifo sakuTrebaSi arsebul

sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwebis mxolod nawils, meore

mniSvnelovani nawili ki (sul 460 aTasi ha, saidanac 90 aTasi ha intensiuri

savargulia) kvlav saxelmwifo sakuTrebaSi darCa, romelic miuxedavad imisa,

rom SemuSavebuli iqna araerTi normatiuli aqti (mag: 2005 wlis 8 ivniss

miRebuli saqarTvelos kanoni “saxelmwifo sakuTrebaSi arsebuli sasoflo-

sameurneo daniSnulebis miwis privatizaciis Sesaxeb”), maTi

gansaxelmwifoebrioba (ijariT gacemuli miwebis CaTvliT) dRemde ver

moxerxda, rac xels uSlis miwis Tavisufali bazris Seqmnas, soflad

investiciebis mozidvasa da samewarmeo aqtivobis amaRlebas. [17].

90-iani wlebis dasawyisSi, miwis reformebis paralelurad, daiwyo

soflis infrastruqturis gardaqmnac. daiSala agroserviscentrebi, romlebic

manqana-mowyobilobebis teqnikuri momsaxurebiT iyvnen dakavebulni da

“saqsofqimia”, romelic SxamqimikatebiTa da sasuqebiT amaragebda

kolmeurneobebs. isini gardaiqmna komerciul, struqturebad, magram ar iyo

orientirebuli mogebaze da inarCunebda monopolizebul mdgomareobas.

soflis meurneobis infrastruqtura sakmaod mZime mdgomareobaSi

aRmoCnda. sairigacio arxebiT wyali mosaxleobas, faqtobrivad, winandeburad

ufasod mieyideboda, xolo wylis resursebis gamoyenebisa da marTvis

organizaciebi finansdeboda saxelmwifos mier. saxelmwifos xelSi arsebuli

wylis meurneobebi ver inarCunebdnen TavianT mdgomareobas – wylis tumboebi,

23

rezervuarebi, arxebi da sxva teqnologiebi amortizebuli iyo, xolo wylis

miwodeba SeferxebebiT xorcieldeboda eleqtroenergiis deficitisa da

saTadarigo nawilebis naklebobis, Zravebis mwyobridan gamosvlisa da

danadgarebis Zarcvis gamo. infrastruqturas utardeboda mxolod mcire

zomis saremonto samuSaoebi da wyalsaqaCi sistemebi praqtikulad wyvetdnen

funqcionirebas. 90-iani wlebis pirvel naxevarSi energiis naklebobis gamo

mxolod ramdenime wyalsaqaCi sadguri funqcionirebda, umravlesoba ki

gaCerebuli iyo. [26]

msoflio bankis monacemebiT, 1992-2003 wlebSi miwebis 11% irwyveboda,

xolo 2003-2009 wlebSi ki es maCvenebeli ufro Semcirda da Seadgina 6-7%,

maSin, rodesac evrokavSiris saSualo maCvenebeli 26-29%-ia. [135]

90-ianebis pirvel naxevarSi raime sxva saxis antikrizisuli RonisZieba

konkretulad soflis meurneobis mimarTulebiT aRar ganxorcielebula.

seqtorSi dabali iyo komercializacia da dargi ZiriTadad saojaxo

meurneobebisTvis naturaluri TviTmoxmarebis funqcias asrulebda.

saxelmwifo mesveurebs ar ecalaT soflis meurneobis misaxedad da

privatizaciis procesSi, sasoflo-sameurneo miwebisa da SemorCenili qarxana-

danadgarebis gayidva Tu ijariT gacema, cxadia ar iyo sakmarisi dargis

kapitalizaciisaTvis da ver moaxdenda dargSi investiciebis stimulirebas.

droTa ganmavlobaSi, sabWoTa dros arsebulma sairigacio sistemebma,

teqnikam da sxva infrastruqturam ganicada sruli amortizacia-Sedegad

gaizarda daumuSavebeli miwebis odenoba, gaudaburda SemorCenili

plantaciebi da daiwyo agraruli seqtoris umwvavesi krizisi.

mdgomareobas arTulebda mineraluri sasuqebis arasaTanado miwodeba,

rac dabali mosavlianobis erT-erTi mizezi gaxda.

24

diagrama 1.2

wyaro: http://faostat.fao.org

diagramaSi 1.2 ganxiluli monacemebi moicavs mudmivad damuSavebuli

miwis da mravalwliani sasoflo-sameurneo nargavebiT datvirTul miwas. aq

ar Sedis saZovrebi da tyeebi, agreTve gaudaburebuli da daumuSavebeli

sasoflo-sameurneo miwebi.

amasTan, am periodisTvis saqarTvelo gamoiyenebda saWiro pesticidebis

1%-ze naklebs, ramdenadac sasuqebis fasis zrdam warmoebis fasebTan

SedarebiT, SeuZlebeli gaxada glexebs gamoeyenebinaT igi mosavlianobis

nayofierebis gasazrdelad. [26]

sakmaod did problemas warmoadgenda sasoflo-sameurneo teqnikis

gamoyeneba. 1992 wlamde saqarTvelo centralizebulad maragdeboda sasoflo-

sameurneo teqnikiT, magram, praqtikulad, 90-ian wlebSi teqnikuri parkis

ganaxleba ar momxdara da mkveTrad Semcirda muSa mdgomareobaSi myofi

manqanebis raodenobac. am periodSi ganadgurda (Tu jarTad gaiyida) fermebisa

da kompleqsebis meqanizebuli da avtomatizebuli xazebi, teqnikuri Tu

teqnologiuri warmoebis saSualebani. [38]

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

დამუშავებული სასოფლო მიწების რაოდენობა (კვ. კმ)

25

amave periodSi soflis meurneoba aRmoCnda sabanko dakreditebis miRma

da xelisufleba uZluri aRmoCnda gaetarebina raime saxis efeqtiani

RonisZiebebi soflis meurneobis finansuri saWiroebebis uzrunvelsayofad.

pirveli agraruli politikis koncefcia, anu qveyanaSi agraruli

seqtoris ganviTarebis ZiriTadi mizandasaxuloba, miRebuli iqna 1997 wels.

normatiuli aqti, romliTac damtkicebuli iqna xsenebuli koncefcia,

avalebda qveynis aRmasrulebel xelisuflebas agrosamrewvelo da sasursaTo

kompleqsis ganviTarebasTan dakavSirebiT sakanonmdeblo normatiuli aqtebis

momzadebisas, saxelmwifo biujetis Sedgenisas, sainvesticio programebis da

proeqtebis damuSavebisas, marTvis sistemis reorganizaciisas, saerTaSoriso

SeTanxmebaTa da xelSekrulebaTa momzadebisas gaTvaliswinebuli yofiliyo

agraruli politikis koncefciiT gansazRvruli orientirebi. [92]

aRniSnuli koncefciiT deklarirebuli iqna ZiriTadi miznebic, kerZod:

• qveynis sasursaTo usafrTxoebis miRweva da saxelmwifoebrivi

damoukideblobis ganmtkiceba agrosamrewvelo potencialis srulad

gamoyenebis safuZvelze.

• qveynis mosaxleobis dasaqmebis donis gazrda agrosamrewvelo

kompleqsSi damatebiT Seqmnili samuSao adgilebis xarjze, Sromis

saerTaSoriso danawilebaSi qveynis myari poziciebis mopoveba da

saeqsporto Semosavlebis zrda.

Tumca aRniSnuli miznebis miRwevas arsebiTad ar waadga saxelmwifos mier

SemuSavebuli makroekonomikuri stabilizaciisa da sistemuri cvlilebebis

antikrizisuli programa, romelic qveyanaSi 1994 wlidan xorcieldeboda,

agreTve ekonomikuri reformebis meore etapis ZiriTadi mimarTulebebi,

romlebic 2000 wlamde periods moicavda.

reformirebis wlebSi SedarebiT Sedegiani 1996-1997 wlebi gamodga, roca

qveyanaSi ekonomikuri zrdis saSualo wliurma tempma 11%-s miaRwia erovnuli

valutis (laris) kursis stabilurobisa da inflaciis dabali tempis

SenarCunebis pirobebSi. [20]

26

garda warmoebis sirTuleebisa, soflis meurneobas problema Seuqmna 1998

wlis omma galSi da kvlav garTulebulma urTierTobam ruseTTan, romelic

Tavadac ganicdida ekonomikur kriziss. 1999 wels Semcirda Rvinis, citrusisa

da mineraluri wylebis eqsporti. faqtiurad gaCerebuli iyo xorcis, rZisa da

sakonservo sawarmoTa umetesoba an muSaobda simZlavreTa minimaluri

datvirTviT. aRniSnulis gamo, soflis meurneobis produqciis absoluturi

umetesoba qarxnuli wesiT gadamuSavebis gareSe xvdeboda samomxmareblo

bazarze, ris gamoc zaraldeboda rogorc momxmarebeli, ise nedleulis

mwarmoebel-gadamamuSavebeli sawarmoebi da saxelmwifo biujeti.

periodulad saxelmwifos Semohqonda saTesle masala, Sxam-qimikatebi an

sxva damxamre saSualebebi fermerTaTvis, magram es ar iyo raime gaazrebuli

politikis nawili da impulsuri, korufciuli xasiaTi hqonda.

2000 wels qveyanaSi ganviTarebulma xangrZlivma gvalvebma, qveynis

ekonomikas 0,5 mlrd laris zarali miayena, rasac mogvianebiT Tan daerTo

globaluri krizisi, romelmac mniSvnelovani dartyma miayena erovnul

valutas - laris kursi wlis ganmavlobaSi 38%-iT daeca.

2001-2004 wlebSi saqarTveloSi amoqmedda msoflio bankis proeqti (IFAD),

romlis mier Catarebuli kvelvis safuZvelze gakeTda daskvna, rom xorbali

da sxva marcvleuli kulturebi Semosavlianobis mixedviT mniSvnelovnad

agebs bostneulTan, baRCeulTan, TxilTan da sxva kulturebTan, radgan maT

(marcvleul kulturebs) SedarebiTi upiratesoba ar gaaCniaT. Tumca Sedegi

faqtiurad ar migviRia, radgan ar gatarda araviTari qmediTi RonisZieba

araTu bazris stimulirebisaTvis mocemuli mimarTulebiT, aramed

mosaxleobis informirebisTvisac ki.

mdgomareoba kidev ufro damZimda 2004 wlidan, rodesac axali

xelisuflebis ekonomikur politikaSi Semovida ekonomikuri liberalizaciisa

da modernizaciis Temebi. am politikis sawyis etapze xelisuflebis mier

SemoTavazebuli “libertarianuli” paradigma gamoricxavda raime tipis

seqtorul politikas, ramac saxelmwifos mxridan soflis meurneobis mimarT

raime mkafio da mizanmimarTuli politikis arsebobac gamoricxa.

27

modernizaciis ideam xelisuflebis calkeuli warmomadgenlebis ritorikaSi

gaaCina mosazreba imis Sesaxeb, rom agraruli seqtoris ganviTarebaze aqcenti

qveynis CamorCenilobaze metyvelebs. agrarulma seqtorma 2004 wlidan daiwyo

dacema, rac soflad macxovrebeli saqarTvelos mosaxleobis naxevrisTvis

socialuri pirobebis gauaresebiTac aisaxa. 2005 wlidan realuri warmoeba

saqarTveloSi 20%–iT Semcirda, naTesi farTobi 43%–iT Semcirda, xolo

saSualo warmoebam erT heqtarze gaangariSebiT iklo. Tu 2003-2010 wlebSi

nominaluri mSp gaizarda 49.1%-iT, soflis meurneobaSi mSp Semcirda 20.3%-iT.

Sedegad kidev ufro daeca soflis meurneobis efeqtianoba da regionebSi

cxovrebis done. turizmis ganviTarebam agro-produqtebze moTxovna mkveTrad

gazarda da Sesabamisad gaizarda importis moculoba. Semcirda sasoflo-

sameurneo daniSnulebis miwebis moculoba, moxda maTi daniSnulebis Secvla

da infrastruqturuli proeqtebisaTvis simbolur fasad gadaecaT

investorebs.

diagrama 1.3

წყარო: http://faostat.fao.org/site/535/DesktopDefault.aspx?PageID=535#ancor

0

200000

400000

600000

800000

1000000

1200000

1400000

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

სასურსათო პროდუქტის ექსპორტ-იმპორტის დინამიკა საქართველოში

იმპორტი (1000 $) ექსპორტი (1000 $)

28

2005 wels daiwyo miwis privatizebis axali talRa. “saxelmwifo

sakuTrebaSi arsebuli sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwis privatizaciis

Sesaxeb” (2005w.) da “fizikuri da kerZo samarTlis iuridiuli pirebis

mflobelobaSi (sargeblobaSi) arsebul miwis nakveTebze sakuTrebis

aRiarebis Sesaxeb” (2007w.) kanonebis Sesabamisad, sasoflo-sameurneo

daniSnulebis miwebis privatizeba xorcieldeboda rogorc auqcioniT, ise

pirdapiri miyidvisa da konkurentuli SerCevis wesiT. am kanonebma xeli

Seuwyo fizikuri da iuridiuli pirebis mier TviTneburad dakavebul

saxelmwifo miwebze sakuTrebis uflebaTa aRiarebas da maT privatizebas.

(FAO)–is kvleviT, 2005 wels Catarebuli soflis meurneobis aRweris

Sesabamisad, saqarTveloSi 700 000 sasoflo-sameurneo miwis nakveTi iyo, maTi

99% saojaxo fermaa. 93%-s 2 ha-ze naklebi miwa aqvs. erTi fermis saSualo

farTobi 1.37 ha-s Seadgenda. daaxloebiT 16,000 fermeruli meurneoba iyo,

romelTac 4 heqtari da meti farTobi ekavaT. saerTo jamSi am meurneobebis

xelSi gaerTianebuli iyo saqarTvelos sasoflo-sameurneo savargulebis 40%-

ze meti.

2006 wels ruseTis embargom, Caketa eqsportis umniSvnelovanesi, Tu

erTaderTi bazari ara da faqtiurad katastrofis winaSe daayena qarTuli

soflis meurneoba. Sedegad 2007 wels kvebis produqtebis importis

moculobam TiTqmis 4-jer gadaaWarba eqsportirebuli kvebis produqtebis

moculobas. mniSvnelovania isic, rom qveyanaSi Semodis umetesad

gadamuSavebuli produqcia, maSin rodesac, qarTul eqsportSi naturaluri,

daumuSavebeli xilis da bostneulis moculoba mkveTrad sWarbobs.

USAID-is dafinansebiT qveyanaSi 2006-2007 wlebSi damuSavda sursaTisa da

soflis meurneobis ganviTarebis erovnuli strategia 2015 wlamde

periodisaTvis, romelSic vkiTxulobT: „saqarTveloSi marcvlovanebs da

zeTovan kulturebs ar gaaCniaT arc adgilobrivi bazris dakmayofilebis

saSualeba da arc mniSvnelovani saeqsporto potenciali. samagierod,

momgebiani iqneba xilis, bostneulis, rZis, Tevzisa da xorcis produqtebis

warmoeba“. [91] aqve xazgasmulia, rom saqarTveloSi arsebobs kargi

29

SesaZleblobebi iseTi produqtebis sawarmoeblad, romelTa bazrebi izrdeba

da mowodebac deficituria, magaliTad, kenkra, eTerzeTebi, samkurnalo

mcenareebi da sunelebi, gamSrali xili da bostneuli, aseve organuli

produqtebis farTo asortimenti. amasTan, maT warmoebaSi investiciebi unda

ganxorcieldes im SemTxvevaSi, Tu qveyanas eqneba konkurentuli (SedarebiTi)

upiratesoba xangrZlivvadian periodSi. [49] Tumca kvleva kvlevad darCa da

misi Sedegebi mTavrobis agrarul politikaSi ar asaxula.

mxolod 2007 wlis Semdeg gamoikveTa xelisuflebis dRis wesrigSi

aqcentebi soflis meurneobaze, 2010-2012 wlebisTvis ki agrarulma seqtorma,

romelic xelisuflebisaTvis manamde mxolod deklaraciul doneze

arsebobda, prioritetulobis funqcia SeiZina. Tumca SeuZlebeli aRmoCnda

ganadgurebuli dargis reabilitaciisaTvis saWiro fuladi saxsrebis moZieba

da efeqtiani RonisZiebebis gatareba.

2007 wlidan mTavrobam ganaxorciela mevenaxeobis mxardaWeris

RonisZiebebi, romlebmac erTgvarad Searbila ruseTis mier dawesebuli

embargos gavlena mTlianad seqtorze. saxelmwifo daxmarebis programis

farglebSi Seiqmna specialuri komisia, mowveuli hyavdaT marketingis

specialistebi da iyo mcdeloba, moexdinaT saqarTvelos rogorc Rvinis

mwarmoebeli qveyanis brendireba. am mizniT Seiqmna specialuri asociacia,

romelic moaxdenda meRvineebis erTi qolgis qveS gaerTianebas da mis

wardgenas sazRvargareTul bazrebze.

agreTve Semoiyvanes garkveuli raodenobis sasoflo-sameurneo teqnika,

sarwyavi sistemebi da sxva. moxda sasoflo-sameurneo sainformacio centrebis

formireba. am mxardaWeris Sedegad 2007 wels yurZnis warmoeba gaizarda.

Tumca es RonisZiebebi ar warmoadgenda mdgradi politikis magaliTs

grZelvadian perspeqtivaSi. Semdgom periodSi yurZnis warmoeba kvlav

Semcirda.

am problemebs emateboda isic, rom saxelmwifo politika ar iZleoda

stimuls fermebis gamsxvilebisaTvis. sagadasaxado kodeqsis Tanaxmad, kerZo

sakuTrebaSi arsebuli 5ha-ze naklebi miwa gaTavisuflebulia miwis

30

gadasaxadisgan, rac aferxebs mcire miwebis gaerTianebas kooperativSi, radgan

am SemTxvevaSi miwa daibegreba. amavdroulad, sagadasaxado kodeqsis mixedviT,

sasoflo-sameurneo produqtebis pirveladi miwodeba Tavisufldeba

saSemosavlo da mogebis gadasaxadebisagan, Tu soflis meurneobis

produqciis pirveladi miwodebiT miRebuli Semosavali/mogeba ar aRemateba

200 000 lars. es normac ararentabelurs xdis gaerTianebas, vinaidan 200 000-

ze meti brunvis SemTxvevaSi gaerTianeba daibegreba. aseve Tavisufldeba

pirveladi warmoeba damatebuli Rirebulebis gadasaxadisgan, magram Tu

organizacia fermerebisgan sasoflo-sameurneo produqtebs SeiZens misi

Semdgomi realizaciis mizniT, maSin is avtomaturad xdeba dRg-s gadamxdeli.

aseTi praqtika aferxebs dileri organizaciebisa da sadistribucio

kompaniebis monawileobas. metic, dabali sabaJo gadasaxadebi an sulac

nulovani dabegvra iaf importirebul sasoflo-sameurneo produqtebze

safrTxes uqmnis adgilobrivi produqciis sicocxlisunarianobas da zRudavs

investiciebs am seqtorSi. [41]

2007-2009 wlebSi biujetSi gaizarda agraruli sferos dafinansebis

moculoba - ganxorcielda sasuqis da soflis meurneobis meqanizaciis

programebi. magram realurad es zrda umniSvnelo aRmoCnda mTliani

saxelmwifo biujetis gaTvaliswinebiT da mkveTri, xelSesaxebi Sedegi ver

moutana dargs. miT ufro, rom mTavrobis programebi da iniciativebi,

romelic iTvaliswinebda fermerebisaTvis sasoflo-sameurneo daniSnulebis

manqanebis, umniSvnelo raodenobiT sawvavisa da sasuqis miwodebas, ufro

moklevadiani, politikuri elferi hqonda da ar iyo dafuZnebuli

grZelvadian mecnierul gaTvlebze.

maSindeli mmarTveli partiis 2008 wlis saarCevno programaSi iyo

dapireba soflad 100 axali sawarmos amuSavebisa da 2000 soflis

gazifikaciis Sesaxeb. SemuSavda eqsportze orientirebuli iseTi saqmianobebis

dafinansebis programa, rogorebicaa: sakonservo produqciis warmoeba,

soflis meurneobaSi produqtis warmoebisaTvis aucilebeli mowyobilobebis

SeZena da sxv. am sawarmoebis gafarToebas stimuli unda mieca fermerebis

31

mier nedleulis miwodebisaTvis. Tumca agvistos omma aRniSnuli programebis

ganxorcieleba SeuZlebeli gaxada da kidev erTxel miayena seriozuli

dartyma qarTul soflis meurneobas- daikarga axali miwebi, daubinavebeli

darCa mosavali da qveyanaSi gaizarda iZulebiT gadaadgilebul pirTa

raodenoba.

2010 wels mTavrobam Semoitana hibriduli simindis Tesli, Tumca esec

qaoturad da Seuswavlelad moxda-Sesabamisad proeqti Cavarda: mosavali

imaze bevrad naklebi movida, vidre prognozirebuli iyo, garda amisa, xSir

SemTxvevaSi produqciis xarisxic Zalian dabali aRmoCnda.

2011 wlis oqtomberSi saqarTvelos mTavrobam miiRo “saqarTvelos

strategiuli ganviTarebis “aTpunqtiani gegma” modernizaciisa da

dasaqmebisaTvis”. am dokumentSi 2011-2015 wlebSi qveynis socialur-ekonomikuri

politikis mTavar mimarTulebebs da miznebs Soris aris soflis meurneobis

ganviTareba da infrastruqturis gaumjobeseba.

2012 wlis martSi Seiqmna dokumenti, romelic iTvaliswinebda aTi wlis

ganmavlobaSi soflis meurneobis upirates ganviTarebas, efeqtiani,

konkurentunariani da mdgradi agrosasursaTo seqtoris formirebis gegmas,

romelic daemyareboda sawarmoTa Rirebulebebis jaWvis ganviTarebis erTian

kompleqss. [88] Tumca gegma ar moicavda strategiuli RonisZiebebis grafiks

da im indikatorebs, romlis mixedviT Sefasdeba sainvesticio xarjebi;

amasTan, es gegma ar iyo dakavSirebuli mTavrobis sxva gegmebTan (10-punqtiani

gegma, regionuli ganviTarebis strategia, samezoblo politikis samoqmedo

gegma (ENP Action Plan) da sxv.); ganxorcielebis TvalsazrisiT gaurkveveli iyo

Tu saidan dafinansdeboda, rogor mogvardeboda Teslebis, Sxamqimikatebis da

sxva problemebi, ra RonisZiebebi iqneboda saWiro imisaTvis, rom

amuSavebuliyo soflad dazRveva an lizingi; rogor Semcirdeboda riskebi,

rogor moaxdenen im miwebis registracias, romelic konfliqturi

teritoriebis sazRvrebzea da sxv. Sesabamisad ver moxerxda gegmis realobaSi

efeqtiani ganxorcieleba da axal xelisuflebas kvlav uamravi problema

daxvda mosagvarebeli.

32

dRevandeli xelisuflebis warmomadgenlebi aqtiurad muSaoben soflis

meurneobis problemebis gadasaWrelad:

2012 wlis Semdeg soflis meurneobis ganviTarebis xelSeweyobis mizniT

aTamde proeqti ganaxorciela. warmatebiT mimdinareobs:

• „SeRavaTiani agrokreditis“,

• „gadamamuSavebeli sawarmoebis Tanadafinansebis“,

• „awarmoe saqarTveloSi“,

• „mciremiwian fermerTa sagazafxulo samuSaoebis xelSewyobis“,

• “agro dazRveva“ da

• „vaSlisa da mandarinis realizaciis xelSewyobis “ proeqtebi.

saagento fermerebs da soflis meurneobaSi CarTul mewarmeebs

saSualebas aZlevs iafi, grZelvadiani da xelmisawvdomi fuladi saxsrebiT

uzrunvelyofis gziT, gaaumjobeson soflis meurneobis pirveladi warmoebis,

gadamamuSavebeli da Senaxva-realizaciis sawarmoo procesebi. proeqtebis

farglebSi saqarTvelos sxvadasxva regionebSi aSenda axali da gadaiaraRda

arsebuli sawarmoebi, Seiqmna axali samuSao adgilebi da daiwyo adgilobrivi

produqciis gadamuSaveba.

soflis meurneobis saministros mier inicirebul grZelvadian proeqtebs

2015 wels axali programa „danerge momavali“ daemata. programa miznad

isaxavs saqarTveloSi arsebuli sasoflo-sameurneo miwebis efeqtur

gamoyenebas mravalwliani kulturebis gaSenebis gziT.

33

diagrama 1.4

2014 wlis manZilze qveyanaSi soflis meurneobis produqciis gamoSvebis

Rirebulebam Seadgina 3.4 mlrd lari, xolo soflis meurneobis produqtebis

gadamuSavebis Sedegad Seiqmna 4.5 mlrd laris Rirebulebis produqcia.

agrobiznesis seqtorSi produqciis mTliani gamoSveba 10 %-iT aRemateba 2013

wlis analogiur monacems, rac ZiriTadad gamowveulia gadamamuSavebeli

seqtoris zrdiT, sadac zrdis maCvenebeli 13.8 %-s Seadgens, pirveladi

produqciis gamoSvebis maCvenebeli ki wina welTan SedarebiT 5.2 %-iT

gaizarda.

SeRavaTiani agrokreditis proeqtis farglebSi 2013-2014 wlebSi

gacemulia 27 177 krediti, maT Soris, 2014 wels gacemulia 18 333 krediti. 2013-

2014 wlebSi gacemuli sesxis Tanxis odenoba Seadgens 722,766,960 lars, maT

Soris, 2014 wels gacemulia 480,416,394 lari. 2013-2014 wlebSi gacemuli

SeRavaTiani agrokreditis proeqtis aqtiuri portfeli 2014 wlis bolos

Seadgens 475,599,914 lars. soflis meurneobis proeqtebis marTvis saagentos

proeqtebis farglebSi dafinansebulia 105 axali sawarmo. maT Soris

SeRavaTiani agrokreditis proeqtis farglebSi gaxsnilia 89 axali sawarmo, 5

axali sawarmo gaxsnilia programa „awarmoe saqarTveloSi“ farglebSi,

34

gadamamuSavebel sawarmoTa Tanadafinansebis proeqtis farglebSi 11 sawarmo

eqsploataciaSi Seva 2015 wels.

cxrilSi asaxulia me-2 da me-3 komponentSi gacemuli sesxebi:

cxrili 1.1

რეგიონი რაოდენობა თანხა, ლარი

თბილისი 161 22,064,841

აჭარა 66 5,656,602

გურია 102 7,932,461

იმერეთი 1,138 24,459,198

კახეთი 9,646 271,062,156

მცხეთა-მთიანეთი 280 7,244,402

რაჭა-ლეჩხუმი 14 1,863,514

სამეგრელო 595 25,439,378

სამცხე-ჯავახეთი 1,448 26,062,662

ქვემო ქართლი 5,406 104,005,889

შიდა ქართლი 2,756 65,340,685

ჯამი 21,611 561,131,794

2014 wels programis „awarmoe saqarTveloSi“ farglebSi soflis

meurneobis mimarTulebiT gaformda 9 SeTanxmeba. saagentos partniori

bankebis mier damtkicebuli sesxebis jamuri odenoba Seadgens 14,670,000 aSS

dolars. damtkicebuli proeqtebis regionuli diversifikacia Semdegnairad

gamoiyureba:

• qvemo qarTli - 3 sawarmo;

• samegrelo- 3 sawarmo;

• kaxeTi - 1 sawarmo;

• guria - 1 sawarmo;

• aWara - 1 sawarmo;

damtkicebuli proeqtebis dargobrivi diversifikacia Semdgenairad

gamoiyureba:

• sasaTbure meurneoba - 2 sawarmo;

• Tevzis fqvilis da zeTis warmoeba - 2 sawarmo;

35

• saxorce qaTmis warmoeba- 1 sawarmo;

• rZis warmoeba- 1 sawarmo;

• Cais dafasoeba- 1 sawarmo;

• sokos warmoeba- 1 sawarmo;

• samacivre/sasawyobe meurneoba - 1 sawarmo;

sasoflo-sameurneo produqtebis gadamamuSavebeli sawarmoebis proeqtis

ZiriTad miznebs warmoadgens:

• sasoflo-sameurneo produqtebis gadamamuSavebeli seqtoris dargobrivi

da geografiuli diversifikacia;

• sasoflo-sameurneo seqtorSi damatebiTi Rirebulebis Seqmnis

xelSewyoba;

• soflis mosaxleobis sasoflo-sameurneo saqmianobaSi ufro aqtiurad

CarTvis Sedegad, Semosavlebis zrda;

• pirveladi sasoflo sameurneo warmoebis gafarToebis xelSewyoba;

beneficiarebis mier warmodgenili proeqtebidan damtkicebulia 16,

jamuri RirebulebiT 11,703,238 aSS dolari, saidanac saxelmwifo

Tanadafinanseba Seadgens - 4,681,295 aSS dolars; 2014 wels sul grantis saxiT

gacemulia 1,108,120 aSS dolaris ekvivalenti larSi.

damtkicebuli proeqtebis regionuli diversifikacia Semdegnairad

gamoiyureba:

• samegrelo zemo svaneTi - 8 axali sawarmo;

• mcxeTa-mTianeTi - 2 axali sawarmo;

• guria - 2 axali sawarmo;

• aWara - 1 axali sawarmo;

• imereTi - 1 axali sawarmo;

• raWa-leCxumi qvemo svaneTi - 1 axali sawarmo;

• Sida qarTli - 1 axali sawarmo;

• kombinirebuli sakvebis warmoeba - 1 axali sawarmo;

damtkicebuli proeqtebis dargobrivi diversifikacia Semdgenairad

gamoiyureba:

36

• xilis gadamuSaveba - 5 axali sawarmo;

• Txilis gadamuSaveba - 4 axali sawarmo;

• Tevzis gadamuSaveba - 2 axali sawarmo;

• dafnis gadamuSaveba - 2 axali sawarmo;

• Cais gadamuSaveba - 1 axali sawarmo;

• marcvleulis gadamuSaveba - 1 axali sawarmo;

„mciremiwian fermerTa 2014 wlis sagazafxulo samuSaoebis xelSewyobis

proeqtis“ farglebSi, 757,145 beneficiarma miiRo sasoflo–sameurneo saqonlis

saxiT 51,895,536 laris Rirebulebis sargebeli da 18,059,387 laris Rirebulebis

xvnis samuSaoebis momsaxureba. 2014 wlis proeqtis farglebSi moxnulma miwis

farTobma Seadgina 220,466 ha.

mosalodneli da arsebuli riskebis safuZvelze, xorcieldeba cxovelTa

gadamdebi daavadebebis sawinaaRmdego prevenciuli da salikvidacio

programebi. 2014 wels, wina wlebTan SedarebiT, saqarTveloSi epizootiuri

mdgomareoba sagrZnoblad Seicvala, rac ganpirobebulia cxovelTa

gansakuTrebiT saSiS daavadebaTa sawinaaRmdego profilaqtikuri vaqcinaciis

masStaburobis zrdiT.

etapobrivad inergeba msxvilfexa da wvrilfexa pirutyvis

identifikaciisa da registraciis sistemebi, rac xels Seuwyobs cxovelebisa

da mosaxleobis janmrTelobis dacvas, epidemiologiuri mdgomareobis

marTvas, momxmareblisaTvis sarwmuno informaciis miwodebas cxoveluri

produqtis warmoSobisa da uvneblobis Sesaxeb, qveynis SigniT pirutyvis

gadaadgilebasa da eqsport-importze veterinaruli kontrolis

ganxorcielebas, saqonlis xorciT vaWrobisas etiketirebis, gamWvirvalobisa

da mikvlevadobis uzrunvelyofas, aseve, sanaSene saqmianobis gaumjobeseba-

srulyofas. 2014 wels identificirebulia 266 363 suli msxvilfexa pirutyvi.

2014 wlis seqtemberSi, saqarTvelo gawevrianda evropisa da xmelTaSua

zRvis qveynebis evropis mcenareTa dacvis organizaciaSi (EPPO), rac xels

Seuwyobs qveyanaSi fitosanitariuli dacvis donis amaRlebas da eqsports.

37

2014 wlidan daiwyo venaxebis kadastris masStaburi proeqtis

ganxorcieleba, romelic qveyanaSi mevenaxeoba-meRvineobis sferos

mowesrigebas isaxavs miznad. venaxebis kadastris proeqtis farglebSi,

mimdinareobs saqarTvelos venaxebis sruli aRricxva da registracia

nakveTebis mixedviT. kadastris monacemebi ganTavsdeba specialur

kompiuterul programaSi. sakadastro azomviTi samuSaoebis pirveli etapi

ukve dasrulda raWa-leCxumis mevenaxeobis regionSi. analogiuri samuSaoebi

grZeldeba kaxeTis da saqarTvelos mevenaxeobis sxva regionebSi. venaxebis

kadastris monacemebi gamoyenebuli iqneba mevenaxeoba-meRvineobis dargis

monitoringisa da mevenaxeobis zonebisa da qvezonebis sazRvrebis

dasazusteblad.

2014 wels Catarebuli sareabilitacio samuSaoebis farglebSi,

saqarTveloSi dasrulda 34 proeqti, ris Sedegadac, sairigacio servisis

miwodeba SesaZlebeli gaxda damatebiT 23 647 heqtar miwis farTobze,

sadrenaJo momsaxureba ki, 7 033 heqtarze.

2013 wlidan, xelisuflebis xelSewyobiT, saqarTveloSi sasoflo-

sameurneo kooperaciis procesi daiwyo da warmatebiT mimdinareobs.

2014 wlis 31 dekembris monacemebiT, sasoflo-sameurneo kooperativis

statusi mieniWa 464 subieqts; sasoflo-sameurneo kooperativebSi

gaerTianebulia 3450 mepaie (aqdan 783 mdedrobiTi sqesis warmomadgeneli);

sasoflo-sameurneo kooperativebSi mobilizebuli kapitalis moculoba 7 666

559,5 lars aWarbebs; 2014 wels SemuSavda sasoflo-sameurneo kooperativis

sarekomendacio wesdeba, sasoflo-sameurneo kooperativis Seqmnis

msurvelTaTvis gamoica gzamkvlevi qarTul, azerbaijanul da somxur enebze.

2014 wlis 31 dekembris monacemebiT, sasoflo-sameurneo kooperativebis

motoblokebiT da xelis saTesebiT uzrunvelyofis programis farglebSi, 72

sasoflo-sameurneo statusis mqone kooperativze gadanawilda 207

motoblokis kompleqti da 139 xelis saTesi.

2014 wels laboratoriul qselSi ganxorcielda fundamenturi

cvlilebebi, maT Soris: Tbilisis saTavo laboratoriam miiRo saerTaSoriso

38

akreditacia (ISO 17025), dainerga ISO 9001-is Sesabamisi xarisxis marTvis

sistema. personali uflebamosili gaxda cxovelTa daavadebebis diagnostikis

biousafrTxoebis me-3 doneze samuSaod. qveyanaSi pirvelad dainerga

cxovelebSi tularemiisa da yirimul-kongouri cxelebis diagnostika.

mniSvnelovnad gafarTovda sakvebis eqspertizis ganyofilebis mier

warmoebuli sursaTisa da wylis mikrobiologiuri da bioqimiuri kvlevebis

CamonaTvali; sabWoTa standartebze dafuZnebuli kvlevis meTodebi (ГГГГ)

Canacvlda saerTaSoriso standartebze (ISO) dafuZnebuli meTodebiT.

momzadda saerTaSoriso standartebis Sesabamisi fito-sanitaruli

laboratoriis koncefcia da proeqti; daiwyo laboratoriis mSenebloba. [90]

Teoriulad saqarTveloSi yvelferia Zlieri soflis meurneobis

arsebobisTvis, istoriuladac xom agrarul qveynad viTvlebodiT mudam.

qarTuli agraruli seqtoris aqtivebia:

• sufTa ekologiuri garemo,

• "nasveni" da nayofieri miwebis didi maragi- eqspertis, აკადემიკოს paata

koRuaSvilis azriT, Tuki miwis daumuSaveblobisTvis mciremiwiani

glexebic daibegrebian, es iqneba kargi gadawyvetileba. saqarTveloSi

isedac cota saxnav-saTesi farTobia da misi mocdenis dro ar aris,

ganmartavs is. saqarTvelos soflis meurneobis saministros

monacemebiT, wels 400,000 ha damuSavda, xolo 250,000 ha-mde

daumuSavebelia. [17]

• mravalferovani klimaturi pirobebi - saqarTvelos miwis fondis

vertikaluri zonaloba Semdegi saxiT aris warmodgenili:

I zona (zRvis donidan 250 metramde) _ am miwebze upiratesad

gavrcelebulia dasavleT saqarTvelos subtropikuli kulturebi;

II zona (250-500 m) _ mebaReoba-mebostneobis, mevenaxeobis, intensiuri

memindvreobis (ZiriTadad simindi) gavrcelebis areali;

III zona (500-1000 m) _ am miwebze ZiriTadad mohyavT TavTaviani

kulturebi, bunebrivi sakvebi savargulebi, misdeven mecxoveleobas;

39

IV zona (1000-1500 m) _ aseT miwebze ZiriTadad ganlagebulia saTib-

saZovrebi, memindvreoba sustadaa ganviTarebuli;

V zona (1500-2000 m) _ ZiriTadad saTib-saZovrebis arealia;

VI zona (2000 metris zemoT) _ miwaTmoqmedeba ar arsebobs. [40].

• Tavisufali bazari, martivi sagadasaxado kodeqsi, xelsayreli garemo

biznesis ganviTarebisaTvis. 2003 wlis Semdeg saqarTvelos

xelisuflebam mkveTrad Seamcira gadasaxadebis raodenoba da

dReisaTvis saqarTvelos gaaCnia regionSi yvelaze liberaluri

sagadasaxado kodeqsi;

• iafi adgilobrivi muSaxeli;

• aziaSi kargad cnobili qarTuli cxvari da unikaluri TuSuri matyli;

• unikaluri qarTuli wylebi;

• Rvinis warmoebis saukeTeso garemo, unikaluri tradiciebi, maRali

xarisxis, xelmisawvdomi nedleuli;

• maRali xarisxis Txilis warmoebisaTvis saWiro efeqtiani garemo da

sxv.

agreTve sxva iseTi maRalxarisxovani produqtebis warmoebis potenciali,

romelzec sakmaod maRalia moTxovna sxvadasxva saerTaSoriso bazrebze.

zemoaRniSnuli faqtorebidan gamomdinare, dResdReobiT seqtori sakmaod

rTul mdgomareobaSia, magram saxelmwifo mxardaWrisa da saerTaSoriso

donori organizaciebis xelSewyobiT dargis reabilitaciis SesaZlebloba

gaCnda. axla mTavaria sworad movaxdinoT bazarze orientireba-gasaRebis

arxebis diversificireba da axali SesaZleblobebis sworad gamoyeneba.

40

1.3 eqsportze orientirebuli efeqtiani agraruli politikis

ganxorcielebis SesaZleblobebisa da problemebis mimoxilva

arsebobs sxvadasxva Sexeduleba imis Taobaze, Tu romeli dayofaa

ufro mizanSewonili da rekomendirebuli ekonomikuri politikis

sferoebSi. valter oikenis mier ekonomikuri wesrigisa da procesis

politikad dayofasTan erTad vxvdebiT ian tinbergenis dayofas

raodenobriv da Tvisebriv ekonomikur politikad.

nebismierma ekonomikurma politikam, iqneba is makroekonomikuri Tu

dargobrivi, unda gaaanalizos sakiTxebis 3 ZiriTadi tipi:

1. ra miznebs isaxavs saxelmwifo ekonomikuri politika? ra

miznebi da motivebi udevs safuZvlad ekonomikuri politikis

funqcionirebas? ra winapirobebi arsebobs sasurvli

mdgomareobis Sesaxeb? movlenebis ra ganviTarebaa sasurveli?

2. ras akeTebs saxelmwifo, rogorc ekonomikuri politikis

gamtarebeli? rogoria aqtualuri ekonomikuri mdgomareoba? ra

perspeqtivebi ikveTeba? ra gadawyvetilebebs iRebs saxelmwifo

da ratom?

3. ra saSualebebs(instrumentebs) iyenebs saxelmwifo miznis

realizaciisaTvis? ra saSualebebi arsebobs ekonomikuri

politikis gansaxorcieleblad? ra efeqti moaqvs dagegmil

RonisZiebebs da ra Sedegi miiRweva, Tu araferi moxdeba?

arsebobs optimaluri mizani da misi miRwevis saSualebebs

Soris kavSiri? romeli saSualeba rodis da ra zomiT unda

gamoviyenoT? [8]

mocemul paragrafSi ganvixilavT swored im problemebs, romelTa

gadaWrac unda gaxdes saqarTvelos agraruli politikis upirvelesi mizani.

saqarTvelo realurad mciremiwiani qveyanaa, rasac kidev ufro amZafrebs

mkveTrad danawevrebuli isedac mcire miwaTmoqmedebis fondi. miwa soflis

meurneobaSi ZiriTadi "kapitali" da xSir SemTxvevaSi warmoebis erTaderTi

41

saSualebaa. swored amitom sxvadasxva teritoriasa da bunebriv-klimatur

seqtorSi ganlagebul warmoebas gansxvavebuli struqtura da ganviTarebis

potenciali gaaCnia. garda amisa, did rols TamaSobs iseTi faqtorebis

gaTvaliswineba, rogoricaa:

• kvlavwarmoebis bunebrivi da ekonomikuri pirobebis mWidro

urTierTdamokidebuleba;

• sakuTrebisa da meurneobriobis formaTa mravalferovneba;

• saijaro urTierTobebis arseboba;

• soflis meurneobis socialur-ekonomikuri araerTgvarovneba;

• qalaqsa da sofels Soris arsebuli gansxvaveba.

zemoaRniSnulidan gamomdinare, saWiroa sasoflo-sameurneo warmoebis

marTvis gansxvavebuli midgoma gansxvavebul regionebSi, raTa moxdes

arsebuli resursis efeqtianad gamoyeneba da ukugebis amaRleba.

dasmuli amocanis miRweva ki SesaZlebelia mxolod sworad

organizebuli da soflis meurneobaSi efeqtiani organizaciul-

samarTlebrivi formebis danergviTa da maTi intensiuri warmoebis

samsaxurSi CayenebiT.

winaaRmdeg SemTxvevaSi miviRebT araefeqtian, mxolod Siga

meurneobisaTvis gankuTvnili agraruli warmoebisaTvis Tanxis xarjvas

mudmiv reJimSi, rac did tvirTad daawveba qveynis biujets da mxolod

socialuri efeqtis matarebeli iqneba. rac araefeqtiani iqneba da siRaribis

daZlevis mizansac ki ver Seasrulebs, ara Tu soflad da qalaqad

cxovrebis donis gaTanabrebas an agraruli sferos efeqtian da mogebis

momtan dargad gardaqmnis SesaZleblobas ver Seqmnis.

soflis meurneobaSi warmoSobil problemebs qarTveli ekonomistebi

ramdenime nawilad yofen:

1. kapitalis nakleboba:

• mciremiwianoba- gamoyenebis TvalsazrisiT saqarTvelos teritoria

SeiZleba sam nawilad daiyos:

1. samiwaTmoqmedo teritoria _ 15.8%;

42

2. bunebriv-sameurneo farTobi (tye, buCqnari, saTib-saZovrebi) _ 70.6%;

3. soflis meurneobaSi gamoyenebuli miwa _ 13.6%.

soflis meurneobis miwis farTobi (maT Soris saZovrebi da mdeloebi)

mTliani farTobis 44%-s Seadgens. miwis resursebis nawili _ 763.0

aTasi heqtari sasoflo-sameurneo savarguli _ dRes kerZo

sakuTrebaSia. aRniSnuli maCvenebeli regionebis mixedviT

gansxvavebulia, kerZod yvelaze maRali maCvenebeli aris kaxeTis (154.1

aTasi heqtari), qvemo qarTlis (158.7 aTasi heqtari) da samegrelo-

zemosvaneTis (106.8 aTasi heqtari) regionebSi. kaxeTSi privatizebulia

sasoflo-sameurneo savargulebis 25.6%, Siga qarTlSi _ 27.7%, qvemo

qarTlSi _ 15.6%, samcxe-javaxeTSi _ 17.6%, aWaraSi _ 21.0%, guriaSi _

51.8%, samegrelo-zemosvaneTSi _ 38.2%, imereTSi _ 51.7%, raWa-leCxumSi

_ 31.2%. miwis nakveTebis zoma saSualod 1.22 ha-ia. maTi umetesoba

warmodgenilia 0.45 ha farTobis mqone 2-3 miwis nakveTad. guriis

mxareSi da aWaraSi ki nakveTebis saSualo zoma 0.6-0.7 heqtaria,

warmoebuli produqciis umetesi nawili sakuTari moTxovnilebis

dasakmayofileblad gamoiyeneba da bazarze produqciis mxolod 30-

35% miewodeba. aseT pirobebSi, cxadia, ver ganxorcieldeba warmoebis

masStabze yuradRebis gamaxvileba, SeuZlebelia progresuli

teqnologiebis danergva, niadagebis dacvis RonisZiebebis Catareba da

sxv. yovelive es niSnavs imas, rom sakmaod garTuldeba konkurenciul

brZolaSi CarTva da upiratesobis mopoveba. miwebis sameurneo

potencialis maqsimalur gamoyenebas da saerTod sabazro

urTierTobaTa ganviTarebas Zalze zRudavs is faqti, rom ar arsebobs

miwis bazari. [49]

• glexs da mcire mewarmes ar aqvT sakmarisi fuladi saxsrebi

(sabrunavi an sawyisi kapitali), raTa uzrunvelyon miwis xarisxianad

damuSaveba, sasuqisa თუ damcavi saSualebebis SeZena; uxvi mosavlis

misaRebad da gasasaReblad saWiro სხვა aqtivobebis ganxorcieleba.

43

• qarTuli soflis meurneobis seqtori naklebad saintereso aRmoCnda

msxvili ucxoeli investorebisTvisac, am seqtorSi ganxorcielebuli

pirdapiri investiciebi ar aRemateba mTliani ucxouri investiciebis

1%-s.[43]

diagrama 1.5 pirdapiri ucxouri investiciebi, seqtorebis mixedviT

სოფლის მეურნეობა, თევზჭერა

2%

სამთომოპოვებითი მრეწველობა

0% დამამუშავებელი

მრეწველობა 18%

ენერგეტიკა 20%

მშენებლობა 5%

სასტუმროები და რესტორნები

2%

ტრანსპორტი და კავშირგაბმულობა

8%

ჯანმრთელობის დაცვა და

სოციალური დახმარება

2%

უძრავი ქონება 6%

საფინანსო სექტორი 18%

დანარჩენი სექტორები

19%

2012

44

diagrama 1.6 pirdapiri ucxouri investiciebi, seqtorebis mixedviT

diagrama 1.7 pirdapiri ucxouri investiciebi, seqtorebis mixedviT

სოფლის მეურნეობა, თევზჭერა

1%

სამთომოპოვებითი მრეწველობა

5% დამამუშავებელი მრეწველობა

10%

ენერგეტიკა 25%

მშენებლობა 5%

სასტუმროები და რესტორნები

0%

ტრანსპორტი და კავშირგაბმულობა

15%

ჯანმრთელობის დაცვა და

სოციალური დახმარება

0%

უძრავი ქონება 4%

საფინანსო სექტორი

17%

დანარჩენი სექტორები

16%

2013

სოფლის მეურნეობა, თევზჭერა

1%

სამთომოპოვებითი მრეწველობა

4%

დამამუშავებელი მრეწველობა

14%

ენერგეტიკა 8%

მშენებლობა 23%

სასტუმროები და რესტორნები

3%

ტრანსპორტი და კავშირგაბმულობა

27%

ჯანმრთელობის დაცვა და

სოციალური დახმარება

0%

უძრავი ქონება 7%

საფინანსო სექტორი

6%

დანარჩენი სექტორები

7%

2014*

45

cifrobriv maCvenebelSi ki cxrili ase gamoiyureba:

cxrili 1.2

pirdapiri ucxouri investiciebi saqarTveloSi ekonomikis seqtorebis mixedviT

aTasi aSS dolari

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014*

სოფლის მეურნეობა, თევზჭერა

15 527,9 7 844,3 22 326,9 8 631,9 14 907,6 16 119,3 11 857,4 19 090,6

სამთომოპოვებითი მრეწველობა

86 170,0 18 105,2 15 023,4 53 435,9 40 219,6 4 862,2 43 704,9 48 416,5

დამამუშავებელი მრეწველობა

312 070,9 188 287,8 124 781,7 175 334,5 120 339,7 167 906,5 99 765,1 174 046,0

ენერგეტიკა 362 581,1 294 864,8 -2 130,6 21 877,9 203 951,6 179 402,6 244 745,1 98 740,2

მშენებლობა 171 891,8 56 725,3 105 218,8 4 705,9 48 112,2 41 839,2 49 847,5 294 966,1

სასტუმროები და რესტორნები

242 075,9 181 939,2 37 542,3 17 121,8 22 705,6 17 652,3 -13 360,1 39 678,2

ტრანსპორტი და კავშირგაბმულობა

416 694,7 422 690,0 98 432,0 215 116,2 126 517,2 72 828,9 140 104,4 343 438,2

ჯანმრთელობის დაცვა და

სოციალური დახმარება

458,3 550,6 289,1 1 182,4 16 827,0 17 550,8 720,0 667,9

უძრავი ქონება 30 543,9 277 837,7 147 410,3 119 253,0 224 776,3 52 805,6 42 294,6 87 035,4

საფინანსო სექტორი

157 723,1 10 891,7 49 663,4 107 406,4 167 701,8 162 552,2 166 386,3 78 056,9

დანარჩენი სექტორები

219 104,1 104 225,8 59 843,3 90 430,7 131 185,5 178 044,8 155 837,4 88 316,2

სულ 2 014 841,6 1 563 962,4 658 400,6 814 496,6 1 117 244,1 911 564,3 941 902,6 1 272 452,0

* winaswari monaCveni

wyaro: saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri.

http://www.geostat.ge/?action=page&p_id=139&lang=geo

• rTulia agreTve miznobrivi sesxis aRebac, bankebi maqsimalurad

arideben Tavs agro –sesxis damtkicebas (maRali riskfaqtoris gamo)

da damtkicebis SemTxvevaSic sakmaod maRalia sesxis procenti.

saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociaciis mier

ganxorcielebuli biznes-garemos kvlevis mixedviT, gamokiTxuli 1000

46

sawarmodan mxolod 344-ma SeZlo damatebiTi finansuri resursebis

mozidva, maSin, rodesac Seswavlil sawarmoTa 58% gayidvebis zrdis

ZiriTad SesaZleblobad finansuri resursebis mozidvas asaxelebs.

mdgomareobas arTulebs isic, rom bolo periodSi sawarmoTa 73.2%-is

Semosavlebi Semcirebulia, maTgan 29.6%-Tvis sagrZnoblad aris

Semcirebuli. იgive Semosavlebi mxolod sawarmoTa 19.6%-s darCa.[25].

am problemis mogvarebis erT-erTi gza, iafi kreditis

xelmisawvdomobis saxiT, ganxorcielda kidec. Tumca mainc arsebobs

sirTuleebi. kerZod- bankebi iTxoven sagarantio uzrunvelyofas, miwa

da Tundac saxlebi ki regionSi arasakmarisad likviduria da maT

giraod banki ar iRebs. Tumca bevrma isargebla am SeTavazebiT da

ukve arsebul sawarmoebs ganviTrebis ukeTesi SesaZleblobebi miecaT.

• mniSvnelovani problemaa agreTve dazRvevis ar qona. 2014 wlamde

qarTul sadazRvevo sivrceSi praqtikulad ar arsebobda agro

produqti. 2014 wels daiwyo agro-dazRvevis sapilote programis

ganxorcieleba. saxelmwifosa da kerZo seqtoris TanamSromlobis

Sedegad Seiqmna da misi amoqmedeba, mxolod saxelmwifos mxridan 70-

dan 90 procentamde Tanadafinansebis Semdeg gaxda SesaZlebeli.

Tumca, rogorc yvelaferi axlis mimarT, am produqtsac sakmaod

undoblad uyureben saqarTveloSi. sapilote programaSi mxolod ori

sadazRvevo kompaniaa CarTuli da rogorc iq amboben, mcire fermerebi

da glexebi did dainteresebas aRniSnuli produqtis mimarT ar iCenen.

2. profesionali kadrebis ar arseboba:

• samwuxarod dReisaTvis agro-seqtori mniSvnelovnad ganicdis

profesionalTa naklebobas. daikarga an daZvelda (axali

teqnologiebis, axali tipis Teslis da nergebis, gansxvavebuli

sasaTbure meurneobebis Seqmnis gamo) is codna-gamocdileba, rac

dagrovili iyo istoriulad agronomiuli qveynis mosaxleobaSi.

realurad ki bazari ganicdis profesionali agronomebis,

mexileebisa da meRvineebis deficits - faqtobrivad, yvela Zveli

47

sasoflo-sameurneo profsaswavlebeli gaCerda an daixura. erovnul

sasoflo-sameurneo universitets arasakmarisi dafinanseba da

mowyobilobebi aqvs. marTalia, dawyebulia moZraoba sasoflo-

sameurneo sagnebis saSualo skolaSi swavlebis mimarTulebiT da

arsebobs profesiuli ganaTlebis da gadamzadebis skolebi, sadac

iswavleba soflis meurneoba, magram es jer kidev ar aris sakmarisi

an jer ar aris imdeni xani, rac funqciobs, rom arsebiTi sargebeli

moutanos soflis meurneobas;

• mniSvnelovania isic, rom agro-seqtorSi (nebismier sferoSi)

dasaqmebulTa xelfasi sagrZnoblad dabalia da 30-40% CamorCeba

ekonomikis sxva dargebSi dasaqmebulTa xelfasebs, rom araferi

vTqvaT, dasaqmebis sezonurobaze. am pirobebSi ki faqtiurad

SeuZlebelia kvalificiuri kadris momzadeba;

3. warmoebis(teqnikuri) problemebi:

• mniSvnelovani problemaa sarwyavi sistemebis ararseboba, rac

gamousadegarad aqcevs nayofieri miwebis did farTobebs. winaT

arsebuli qseli ukve mravali welia amortizebulia da

gamousadegaria, misi reabilitacia ki kolosalur Tanxebs

moiTxovs, rac ara Tu konkretuli glexis an TemisaTvis,

saxelmwifosTvisac ki mZime problemaa;

• sakmaod Zviri siamovnebaa miwis dasamuSaveblad saWiro teqnikis

qiraobac, amasTanave xSiria SemTxvevebi, roca glexi ver

axerxebs miwis droulad damuSavebas an mosavlis saWiro dros

aRebas sasoflo-sameurneo teqnikis arasakmarisi raodenobis

gamo;

• dReisaTvis gansakuTrebiT mwvaved dgas saZovrebis problemac,

miT ufro, rom qarTuli cxvari Zalian didi popularobiT

sargeblobs axlo aRmosavleTsa da Sua aziaSi. faqtiurad

moxsnilia yvelaze didi-gasaRebis problema, magram arasakmarisi

infrastruqturis da materialuri saxsrebis simciris gamo ver

48

xerxdeba warmoebis gazrda, bazris ganviTareba da moTxovnis

srulad dakmayofileba;

• ganuviTarebeli infrastruqturac warmoebis ganviTarebis

Semaferxebeli faqtoria. soflis gzebis 55%-s safari ar aqvs,

xolo safariani gzebis daaxloebiT 50% cud an Zalian cud

mdgomareobaSia. aRniSnulis gamo, eqspertuli SefasebiT am

gzebiT mosargeble warmoebisa da mosaxleobis danaxarjebi

mniSvnelovnad izrdeba;

4. marketinguli problemebi:

• individualurad, glexis mier mcire miwaze, araTanamedrove

meTodebiT warmoebuli produqti gacilebiT Zviri da

arakonkurentunariania iaf importul sakvebTan SedarebiT;

• mcire mewarmeebi da glexebi ver axerxeben sakuTari mosavlis

realizebas, maT ar aqvT Sesabamisi codna da gamocdileba,

agreTve ar gaaCniaT sakmarisi fuladi saxsrebi, raTa moaxdinon

bazarze maTi saqonlis (romelic isedac Zviria da naklebad

konkurentulunariani, rogorc aRvniSneTT) miwodeba;

• umetes SemTxvevaSi maT dasasawyobeblad da Sesanaxad saWiro

aRWurvilobac ki ar aqvT, amitom soflad mcxovrebTa umetesoba

mxolod mcire raodenobiT mosavals moiwevs, rac xSir

SemTxvevaSi maTi piradi moTxovnilebebis dasakmayofilebladac

araa sakmarisi;

• sabazro moTxovnebis faqtiuri ar codna da konkurentuli

produqciis realuri parametrebis ar qona:

mecnierebma konkurencia ukve ganixiles ara rogorc situacia,

aramed rogorc procesi. aRniSnulma mniSvnelovani cvlilebebi

Seitana konkurenciis arsis axsnaSi. konkurentul brZolaSi

gadamwyveti gaxda codna. erTi mxriv, adamianebi Rebuloben codnas,

meore mxriv, gadascemen da efeqtianad iyeneben `gabneul codnas~.

codnis saSualebiT mwarmoeblebi gamoavlenen axal moTxovnilebebs,

49

xolo momxmareblebi maTi dakmayofilebis saSualebebs. sazogadoebis

xelmisawvdomoba codnaze warmoebas aiZulebs siaxleebis danergvas.

konkurenciis qmediTunarianobiT izrdeba sazogadoebis

keTildReobis efeqtebi: mwarmoeblebi aRweven mogebis maqsimizacias,

xolo momxmareblebi produqtze fasebis Semcirebasa da xarisxis

gaumjobesebas. [34]

produqtis konkurentunarianoba, umetesad, samomxmareblo

Rirebulebis TvalsazrisiT aris warmodgenili. rac ufro maRalia

samomxmareblo maxasiaTeblebi da dabalia produqtis fasi, miT

maRalia konkurentunarianoba. produqtis konkurentunarianobis

gansazRvrisaTvis mkvlevarebi pirvelxarisxovan mniSvnelobas fassa

da xarisxis parametrebs miakuTvneben.

SeuZlebelia dRes firmis konkurentunarianoba romelime erTi

parametriT ganisazRvros, is mravali faqtoris urTierTzemoqmedebis

Sedegia, xolo TiToeuli maTgani konkretul situaciaSi unikaluria.

rig SemTxvevebSi ama Tu im faqtors SeiZleba gadamwyveti

mniSvneloba hhqondes, Tumca, es ar SeiZleba iyos misi

kompleqsurobis miCnevis safuZveli. dRes konkurentunarianoba

mxolod yvela faqtorisa da parametris efeqtianad Serwymis

SemTxvevaSi miiRweva.

am mosazrebis gaTvaliswinebiT saerTaSoriso

konkurentunarianobis srulyofil Teoriad aRiarebulia m. porteris

Teoria. sxva ganxilul TeoriebTan SedarebiT m. porteris

koncefciis upiratesoba ganpirobebulia imiT, rom

konkurentunarianobaSi asaxulia resursebis efeqtiani gamoyeneba. es

principi samarTliania, rogorc qveynis ekonomikis, aseve, firmis

doneze.

m. porteri, ganixilavs ra iseT faqtorebs, rogorebicaa samuSao

Zala, bunebrivi resursebi, mTavrobis proteqcionistuli politika,

gansxvavebani sawarmoTa menejmentSi da sxva, midis daskvnamde, rom

50

arcerTi maTgani, calke aRebuli, ar iZleva saSualebas

damajerebeli pasuxi miviRoT kiTxvaze: ra gansazRvravs firmis

(produqtis) konkurentunarianobas? [68]

diagrama 1.8 produqtis konkurentunarianobis ganmsazRvreli maCveneblebis

klasifikacia

51

amrigad, konkurentunarianoba Sefasebulia, rogorc firmis, aseve

seqtoris da erovnuli ekonomikis doneze.

seqtori konkurentunariania Tu mas SeuZlia SeinarCunos bazris wilebi

Siga da saerTaSoriso bazrebze~.

`erovnuli ekonomika saerTaSoriso konkurentunarianobiT xasiaTdeba, Tu

mas SeuZlia xangrZlivi drois manZilze SeinarCunos Tavisi eqportebis wili

saerTaSoriso bazrebze~[27]

mkvlevarebi d. saqsi, a. harti, s. koeni, j. hareli da sxvebi qveynis

konkurentunarianobas gansxvavebuli midgomiT ganixilaven, Tumca yvela

maTganis mier konkurentunarianobis kriteriumebi sazogadoebis

keTildReobis TvalTaxedviT aris Sefasebuli.

d. saqsi da a. harti miiCneven, rom `ekonomika msoflioSi

konkurentunariania, Tu ekonomikuri institutebi da qveynis poli- tika

uzrunvelyofs myar da swraf ekonomikur zrdas~[28]

`Tavisufali da Tanasworuflebiani bazris pirobebSi, msoflio bazrebis

moTxovnilebaTa Sesatyvisad, qveynis saqonlis warmoebisa da momsaxurebis

SesaZleblobaTa xarisxi da amavdroulad, TavianTi moqalaqeebis realuri

Semosavlebis SenarCuneba an amaRleba~ _ amgvarad aris qveynis

konkurentunarianoba gansazRvruli m. koenisa da e. zismanis mier. [29]

zogierTi mosazreba erToblivad qveynisa da regionis

konkurentunarianobis Semcvelia da Sesabamisad miCneulia, rom regionis,

qveynis an mezobeli qveynis konkurentunarianoba aris SesaZlebloba

saerTaSoriso konkurenciis pirobebSi awarmoos produqti da momsaxureba, da

amavdroulad, SeinarCunos da gaafarTovos moqalaqeTa realuri Semosavali

da dasaqmeba xangrZlivi drois manZilze.[30]

erovnuli ekonomikis konkurentuli upiratesobis gansazRvris dros

mTavari yuradReba konkurenciis kriteriumTa ganxilvaze aseve, qveynis

masStabiT sazogadoebis ganviTarebis pozitiuri Sedegebis uzrunvelyofis

mimarTulebiT aris gamaxvilebuli.

52

am hipoTezis mixedviT ekonomika konkurentunarianad iTvleba, Tu

ekonomikuri institutebi da politika uzrunvelyofen mdgrad da swraf

ekonomikur zrdas. maSasadame, qveynis konkurentunarianoba gansazRvrulia

rogorc ekonomikis perspeqtiuli ganviTareba, ekonomikuri zrdis

gaTvaliswinebiT.[32]

konkurentunarianobis formirebis stadiebs m. porteri ganixilavs

• warmoebis faqtorTa,

• investiciebis,

• inovaciisa da

• simdidris

analizis safuZvelze.

amasTan pirveli sami ekonomikur zrdas ukavSirdeba, xolo meoTxe-

dacemas. zogierTi mecnieri damatebiT infrastruqturul da informaciul

stadiebsac ganixilavs. amasTan, infrastruqturuli stadia Sefasebulia,

rogorc inovaciuris winmswrebi.

konkurentuli upiratesobis miRwevis yvelaze tipur novaciad iTvleba

axali teqnologiebi, myidvelTa axali an Secvlili moTxovna, dargis axali

segmentis gamoCena, Rirebulebebisa da warmoebis komponentTa, saxelmwifo

regulirebis cvlileba. [68]

dRes qveynis konkurentuli upiratesobis miRwevis aRiarebul

koncefciad iTvleba faqtorTa determinantebze damokidebulebis problemis

Seswavla. qveynis konkurentuli upiratesobis faqtorTa Sefaseba

(igulisxmeba ZiriTadi da ganviTarebuli faqtorebi) ufro mniSvnelovania

konkurentuli upiratesobis misaRwevad. aseTi faqtorebi yovelTvis

memkvidreobiT ar gadmodis, aramed qveyanaSi sxvadasxva procesTa

zegavleniT iqmneba.

aRniSnulidan gamomdinare, arsebiTi roli eniWeba im procesTa

stimulirebas, romlebic konkurentuli upiratesobis miRwevas faqtorTa

gamoyenebiT uzrunvelyofen. qarTul ekonomikur mecnierebaSi

konkurentunarianobis maCveneblebi, konkurentuli upiratesobis

53

determinantebi da faqtorebis formirebis problemebi sxvadasxva WrilSia

Seswavlili.

mkvlevar mecnierTa mier aRiarebulia, rom postkomunisturi ekonomika

Sedgeba nekroekonomikisa da vitaekonomikis jgufebisagan, xolo

nekroekonomika saxelmwifo seqtorSi, Tavis mxriv, moicavs gadamamuSavebeli

mrewvelobis obieqtebs, romlebic warmoebuli produqtebis mixedviT

Sefasebulia rogorc strategiuli, magram arakonkurentunariani.

konkurentunarianobisadmi miZRvnil naSromebSi konkurentunarianobis

miRweva ganixileba arsebuli resursebis optimaluri gamoyenebis,

mwarmoeblurobis amaRlebis, SedarebiTi upiratesobebis gamovlenis

umTavres pirobad, xolo realuri konkurentunarianobis Camoyalibebis

safuZvlad miCneulia Tavisufali vaWrobis principi.[83]

aseve, dasmulia sakiTxi, rom mniSvnelovani roli eniWeba saqarTvelos

calkeuli regionebis mixedviT konkurentuli maxasiaTeblebis gansazRvras,

Sefasebis meTodikis Camoyalibebas konkurentunarianobis SesaZleblobebisa

da prioritetebis ganxilvisas, keTdeba ra aqcenti faqtorul analizze,

Sromis saerTaSoriso danawilebaSi saqarTvelos ekonomikis dargobrivi

struqturis formirebisa da SedarebiTi upiratesobis mosapoveblad

yuradReba gamaxvilebulia Semdeg faqtorebsa da wyaroebze:

• ekonomikur-geografiuli da geopolitikuri mdebareoba;

• resursebis arsebuli potenciali;

• kulturuli memkvidre-oba da tradiciebi (adamianuri,

materialuri, sanedleulo da a.S.);

• Sromisadmi da biznesisadmi damokidebuleba,

• Sromis disciplina;

• saganmanaTleblo-samecniero potenciali;

• politikuri wyoba da marTvis meTodebi;

• ekonomikuri ganviTarebis done da a.S.

54

m. porterma aCvena, rom msoflios sxvadasxva qveyanaSi arseboben

konkurentunarian industriaTa iseTi jgufebi, romlebic mcire teritoriuli

ganvrcobis miuxedavad msoflio bazarze lideris poziciebs inarCuneben.

regionul klasterebze dafuZnebuli erovnuli konkurentunarianobis

strategiis Teoriis SeqmniT m. porterma daasabuTa, rom konkurentuli

upiratesoba damokidebulia klasterebze damyarebul regionul da

adgilobriv inovaciur sistemebze.[45]

profesorma eTer xaraiSvilma, Tavis naSromSi- "konkurenciisa da

konkurentunarianobis problemebi saqarTvelos agrosasursaTo seqtorSi",

ganixila saqarTveloSi popularuli ramdenime dasaxelebis bostneulisa da

xilis konkurentuli maxasiaTeblebi. igi aRniSnavs, rom konkurentunarianobis

maCveneblebi gaiangariSa Semdeg produqtebze: Rvino, alkoholuri sasmelebi,

Txili, rZe, xorbali, vaSlis wveni. dasaxelebuli produqtebis mixedviT

konkurentunarianobis indeqsebi mkveTrad diferencirebuli aRmoCnda:

xorblis bazris ganviTarebaSi gansakuTrebuli rolis Sesruleba

SeuZlia subsidirebas. saqarTveloSi mxolod am gziT SeZleben xorblis

mwarmoebeli da gadamamuSavebeli dargebi arsebobas da, maSasadame,

mosaxleobis adgilobrivi warmoebis produqtiT momaragebas. zogadad

xorblis warmoebis uflebis mosapoveblad aucilebeli moTxovnaa, rom

produqti msoflio bazarze iyos konkurentunariani. Tu xorbali

konkurentunariani ar aris, aRniSnulis miRweva SesaZlebelia xelovnurad_

subsidirebis gziT.

saqarTveloSi kartofilis warmoeba ZiriTadad maRalmTian da

mTaborcvian zonebSia SesaZlebeli. Tu dargi daeqvemdebareba gaZRolis

maRalintensiur sistemas, maSin zemoT dasaxelebul zonebSi igi

maprofilebel dargad SeiZleba Camoyalibdes.

mebostneoba saqarTvelosaTvis erT-erTi uZvelesi dargia da qveyanaSi

misi gaZRolis tradiciuli meTodebi arsebobs. Tumca, dargis gaZRola

sruliad axal midgomas moiTxovs. Tu dRes bostneulis didi nawili saSinao

bazris moTxovnilebis dakmayofilebas xmardeba, saerTaSoriso bazrebze

55

moTxovnisa da konkurentunarianobis Seswavlis safuZvelze SesaZlebelia am

produqtis saeqsportod warmoebac.

qarTuli mwvanilis ZiriTadi bazari SeiZleba iyos ukraina. dRes am

produqts ukrainis bazris 65-70% uWiravs, Tumca, bazari meti raodenobis

mwvanilis misaRebadac aris mzad. mwvanilis importis gafarToeba SeiZleba

poloneTsa da germaniaSi, uaxloes momavalSi ki holandiaSic. mosafiqrebelia

mwvanilis konebad Sekvris sakiTxi, aseve etiketis, firmis logos, sakontaqto

rekvizitebis, produqtis Strix-kodis bazris moTxovnebis Sesabamisad

mowesrigeba. amgvar WrilSi problemis gadawyveta mwvanils gacilebiT

konkurentunarians gaxdis. mxolod am gziT SeiZleba evropis maRalsegmentian

bazarze gasvla da damkvidreba, gaizrdeba dasaqmebis done da Sesabamisad

ganviTardeba momijnave seqtorebi.

Catarebuli gamoTvlebis Tanaxmad, gamovlenili SedarebiTi

upiratesobis mixedviT qveyana konkurentunariani SeiZleba gaxdes

agrosasursaTo produqtebis warmoebaSi, radgan am kulturebis

ganviTarebisaTvis xelsayreli bunebrivi da ekonomikuri SesaZleblobebi

arsebobs.[68]

saerTaSoriso bazrebze gasasvlelad agrosasursaTo produqtebi

konkurentunariani unda iyos. konkurentunarianobis Sefasebis safuZvelze

SesaZlebeli iqneba warmoebis dominanturi maxasiaTeblebisa da bazarze

gasvlis konkurentuli pirobebis gansazRvra.[71]

eqsportis SedarebiTi upiratesobis indeqsis (RXA) dadebiTi

mniSvnelobebi dafiqsirda kvlevisaTvis SerCeuli yvela produqtis mimarT.

Tumca es maCvenebeli SedarebiT maRali aRmoCnda Txilze, Rvinoze da

alkoholur sasmelebze, xolo mniSvnelovnad dabali rZeze da xorbalze.

importis SemoRwevadobis indeqsis (RMP) mniSvnelobebic

diferencirebulia da bolo wlebis manZilze SerCeul agrosasursaTo

produqtebze 0.1-dan 13.1-is farglebSi meryeobs.

produqtebis konkurentunarianobis indeqsebis dinamikaSi analizma

aCvena, rom eqsportis SedarebiTi upiratesobis indeqsi (RXA) gaizarda Rvinis,

56

alkoholuri sasmelebis, Txilis produqtebze; maTgan Sokuri zrda

damaxasiaTebelia TxilisaTvis. Tu 1992 wels dasaxelebuli indeqsi Txilze

2.5-s Seadgenda, 2005 wlisaTvis man 525.2 Seadgina. indeqsi Semcirda rZeze

(50.9_dan 0_mde), vaSlis wvenze (26.3-dan 20.3-mde), TiTqmis ucvleli darCa

xorbalze; (ix. danarTi 2)

importis SemoRwevadobis indeqsi (RMP) gaizarda alkoholur

sasmelebze (0.9-dan 2.3-mde), vaSlis wvenze (0.1-dan 0.9-mde), xolo Semcirda

rZeze (11.6-dan 2.2-mde), xorbalze (11.5-dan 9.6-mde); ucvleli darCa Rvinoze. (ix.

danarTi 2).

vaWrobis SedarebiTi upiratesobis indeqsi (RTA) 2005 wlis monacemebiT

Seadgens: Txilze 522.1-s, Rvinoze 47.2-s, vaSlis wvenze 19.4-s, alkoholur

sasmelebze 16.1-s, xorbalze _ 6.1-s, rZeze _2.2-s. (ix. danarTi 2).

amrigad, saqarTvelos agrosasursaTo produqtebidan saerTaSoriso

vaWrobaSi konkurentunarianobis SedarebiT maRali doniT gamoirCeva Txili;

aseve konkurentunariania Rvino da alkoholuri sasmelebi, xolo xorbali da

rZe arakonkurentunariania.

kvlevis Sedegebma gviCvena, rom zogadad agrosasursaTo produqtebis

umetesobisaTvis konkurentunarianobis dabali donea damaxasiaTebeli.

seqtorisaTvis TiTqmis miuRwevelia warmoebis masStabze SedarebiTi

ekonomiis miRebis SesaZlebloba. Tumca es problema zogadad aris

damaxasiaTebeli mcire zomis qveynebisaTvis.[111]

aRniSnuli monacemebi kidev erTxel adasturebs, rom eqsportis

SedarebiTi upiratesobis indeqsi gaizarda im produqtebze, romelTa

warmoeba-ganviTarebis sferoSi CarTulia ucxouri investiciebi, agreTve

qarTuli agraruli produqtisaTvis SedarebiTi upiratesobis miRweva

SesaZlebelia mxolod maRalxarisxiani da premium segmentze gaTvlili

produqciis warmoebis SemTxvevaSi.

5. socialuri problemebi: CamonaTvalSi bolo adgilze socialuri problema

moxvda, Tumca vTvli, rom es sulac araa yvelaze umniSvnelo, piriqiT, erT-

erTi yvelaze aqtualuri problemaa, romlis aRiarebac ubralod bevrs

57

erideba – esaa mkveTri gansxvaveba soflad da qalaqad mcxovrebTa

sayofacxovrebo pirobebSi.

• dReisaTvis qarTuli soflebis umetesobas stabilurad ar

miewodeba wyali, ar gaaCniaT gazi da xarvezebia eleqtro-energiis

miwodebaSi... xSir SemTxvevaSi ar arsebobs kapitaluri gza,

garTulebulia pirveladi samedicino momsaxurebac ki.

• araTu soflebSi, mcire dabebsa da raionuli centrebis

umetesobaSi ar aris interneti, ar arsebobs kino, Teatri da kafe-

restorani, klubi an msgavsi gasarTobi dawesebuleba. axalgazrdebs

praqtikulad ar aqvT TviTrealizaciis saSualeba. rac ukargavs maT

ganviTarebis interess, isini eflobian loTobisa da narkomaniis

WaobSi, rac mkveTrad amcirebs maTi socializaciis da warmatebul

fermerad gaxdomis SesaZleblobas.

yvela zemoTCamoTvlil mizezTa gamo dRes qarTuli soflebis didi

nawili daclilia da mosaxleoba qalaqSi eZebs Semosavlis wyaros.

vfiqrobT saxelmwifom unda moaxdinos Semdegi sferoebis stimulireba

an subsidireba, raTa uSvelos am dargs:

1. mcire fermerebis "gamsxvileba" erTi qolgis an savaWro niSnis qveS.

kanoni "sasoflo-sameurneo kooperativebis Sesaxeb". – fermerTa

gaerTianeba ukve sakmaod Zlieri organizaciaa, maT eqnebaT saSualeba

Seisyidon specializirebuli manqana-danadgarebi, sasuqi Tu

Sxamqimikatebi, erToblivad dafaron sawarmoo xarjebi. es

RonisZiebebi Seamcirebs warmoebis danaxarjebs da daexmarebaT

fermerebs produqciis xarisxis amaRlebaSi;

2. investorebis mozidva-msxvili kooperativisaTvis gacilebiT advilia

investiciebis mozidva, vidre erTi individualuri fermerisaTvis

mkveTrad fragmentirebuli miwis nakveTiT;

3. sasursaTo produqtebis sarealizacio qselebis daintereseba

erovnuli produqciis SeZeniT (proteqcionizmi);

58

4. gadamamuSavebeli sawarmoebis an specializebuli samacivre

meurneobebis Seqmna- glexi darwmunebuli unda iyos, rom misi Sroma

wyalSi ar Caiyreba da moweuli malfuWebadi produqciis gadayra ar

mouwevs;

5. bio meurneobebis ganviTareba (bio-gazi, bio sasuqi da a.S) xels

Seuwyobs fermers, Tavad gamoimuSaos iafi energia, rac Seumcirebs

warmoebis danaxarjebs da daexmareba awarmoos konkurentunariani

produqcia;

6. mdgradi ganviTarebis xelSewyoba: mwarmoeblurobis amaRlebasTan

erTad bolo periodSi mniSvnelovnad ganviTarda xelovnuri

meTodebiT miRebuli sasursaTo produqtebis warmoeba, Tumca

agrosasursaTo produqtebis miwodebaSi garkveuli disbalansi

Seiqmna. aRniSnulis gamo mdgradi ganviTareba umTavres miznad iqna

aRiarebuli. nebismieri qveynis ekonomikis mdgradi ganviTareba

mxolod Siga resursuli potencialis gamoyenebiT miiRweva, rac,

Tavis mxriv, saeqsporto potencialis amoqmedebasac

uzrunvelyofs[109];

7. turizmis ganviTarebis xelSewyoba avtomaturad gamoiwvevs

infrastruqturul ganviTarebas, amaRldeba soflad cxovrebis done,

moxdeba macxovrebelTa socializacia da motivireba, agreTve

gaizrdeba dasaqmebis SesaZlebloba, rac daakavebs maT sofelSi da

gauCens mudmiv Semosavals;

8. internetisa da komunikaciebis sxva saSualebebis ganviTareba xels

Seuwyobs fermerebs moaxdinon sakuTari produqciis reklamireba

iafi da xelmisawvdomi onlian-marketingis saSualebiT;

socialuri(media) marketingi esaa internet-marketingis saxe, romelic

cdilobs miaRwios brendis popularizebas da marketinguli

komunikaciis sxva miznebs, socialuri qselebis saSualebiT;

ukanaskneli wlebis ganmavlobaSi, socialuri media gaxda azrTa

gacvla-gamocvlis yvelaze aqtualuri adgili. is aris cxovrebis

59

axali stili, dRevandelobis virtualuri realoba, anu internet-

cxovreba. uaxlesi statistikis mixedviT, Facebook-ze

daregistrirebulia 845 milioni momxmarebeli, YouTube-ze

ganTavsebul videoebs TveSi 90 milionze metjer aTvaliereben, Twitter-

is momxmareblebi dReSi 1.6 milion posts anu "tvits" weren da

Wikipedia 17 million statias aerTianebs;

9. specializirebuli saswavleblebis SeqmniT, an sxva meTodebiT

(agronomiuli specialobebis studentebis qiriT uzrunvelyofa da

gadasaxadisgan ganTavisufleba) agro-specialobebis stimulireba.

Tumca yvela am RonisZiebis ganxorcieleba moiTxovs Zalian did

yuradRebas, ramdenadac soflis meurneobis wamoyeneba moiTxovs sakmaod did

investirebas saxelmwifos mxridan, rac korufciis erTgvari safrTxea.

mniSvnelovania agreTve ucxoeli investorebis Semosvlis pirobebi, ar

unda moxdes qarTuli miwebisa da bunebrivi resursebis ucxoelebze gadacema.

amis naTeli magaliaTia ferero, romelsac dRemde aqvs davebi adgilobriv

mosaxleobasTan, miwis kuTvnilebasTan dakavSirebiT.

harvardis universitetis profesori r. qeivsi aRniSnavs, rom mimRebi

qveynis ekonomikisaTvis dadebiT efeqtTa Soris aRsaniSnavia mwarmoeblurobis

zrda, teqnologiebisa da nou-haus gadacema, axali teqnologiuri procesebis

danergva, dasaqmebuli personalis momzadeba da warmoebis saerTaSoriso

qselebis warmoSoba[112]. amerikeli ekonomistebis miulerisa daGgoiCis

mosazrebiT, maspinZeli qveyana pirdapiri ucxouri investiciebis (pui)

daxmarebiT zrdis Sromis mwarmoeblurobas da dasaqmebas, stimuls aZlevs

inovaciebis danergvas da xels uwyobs mdgrad ekonomikur zrdas [119].

mimarTulebis mixedviT pui-s nakadebs yofen Semaval da gamaval

nakadebad. Semavali pui-ebi gulisxmobs ucxouri kapitalis dabandebas

adgilobriv resursebSi. aseTi tipis nakadebs astimulirebs sagadamxdelo

SeRavaTebi, subsidiebi, dabali saprocento sesxebi da grantebi, Tumca am

SemTxvevaSi garkveulwilad SezRudulia ucxoeli investoris sakuTrebis

ufleba.

60

pui-ebi asocirdeba ara marto finansuri kapitalis SemodinebasTan

qveyanaSi, aramed ganixileba, rogorc instrumenti, romelsac mimReb qveyanaSi

Semoaqvs codna, marTvis Tanamedrove praqtika, produqciis dizaini, xarisxis

maxasiaTeblebi, brendi, produqciis marketingis saerTaSoriso arxebi da a.S.

Sesabamisad, xels uwyobs maspinZeli qveynis globaluri warmoebis qselSi

integracias, romelic, Tavis mxriv, warmatebuli saeqsporto strategiis

safuZvels warmoadgens. pui-ebiT sargeblobs ara marto adgilobrivi

warmoeba, aramed momxmareblebic, is maspinZel qveyanas gadascems Tanamedrove

teqnologiebs, qmnis globalur menejerul unar-Cvevebze xelmisawvdomobas,

optimalurad sargeblobs adamianuri SesaZleblobebiT da bunebrivi

resursebiT. exmareba dargebs, saerTaSoriso doneze gaxdes

konkurentunariani, afarToebs saeqsporto bazrebs, uzrunvelyofs produqciis

da momsaxurebis saerTaSoriso xarisxis xelmisawvdomobas da zrdis samuSao

adgilebs.

Tu gaviTvaliswinebT yvela aRniSnul dadebiT Tvisebas, pui-ebi

mniSvnelovan wyaros warmoadgens qveynis ekonomikuri ganviTarebisaTvis, maT

Soris, gansakuTrebiT ganviTarebadi qveynebisaTvis. garkveuli pirobebis

gaTvaliswinebiT, investorisaTvis ufro momgebiania iafi resursebis gamo

warmoeba sazRvargareT ganalagos, vidre awarmoos saqoneli da momsaxureba

bazirebis qveyanaSi da iqedan ganaxorcielos eqsporti sagareo bazrebze.

ucxouri investiciebisaTvis mimRebi qveynis mimzidveloba ganisazRvreba

bunebrivi resursebis siuxviT, garda amisa, ekonomikuri da socialuri

faqtorebiT, rogoricaa, magaliTad, bazris zoma da struqtura, bazris zrdis

perspeqtivebi da ganviTarebis xarisxi, kulturuli, samarTlebrivi,

instituciuri garemo da Siga politika. sainvesticio politikis Sefasebisas

mniSvnelovania ganisazRvros investireba motivaciis mixedviT.

motivaciis mixedviT klasifikaciisas pui-ebs safuZvlad udevs sami

ZiriTadi motivi orientirebuli:

1) bunebriv resursebze;

2) ucxour bazrebze da

61

3) efeqtianobaze orientirebuli motivi

bunebrvi resursebze orientirebul pui-ebs araerTgvarovani zegavlena

aqvs recipienti qveynebis ekonomikaze. magaliTad, navTobisa da mineralebis

mopoveba xels uwyobs mniSvnelovani saeqsporto mogebis miRebas, magram

amasTanave, gaaCnia Semdegi SezRuduloba _ seqtorebis mixedviT iZleva

minimalur damatebul Rirebulebas maspinZeli qveynis ekonomikisTvis. im

SemTxvevaSi, rodesac amgvari pui-ebi mimarTulia soflis meurneobis dargebze

an TevzWeraze, aman SeiZleba gamoiwvios vaWrobis zrda da kavSiri

mimwodeblebTan, adgilobriv da regionul supermarketebis qselebTan, rac

iwvevs teqnologiebis gadacemas. Uuamravi sawarmo ganviTarebadi qveynebidan

cdilobs moiZios bunebrivi resursebi mTeli msoflios masStabiT,

rogoricaa navTobi, mineralebi, sxva nedleuli da masalebi. bunebriv

resursebze xelmisawvdomobis garda, transnacionaluri organizaciebi (tnk)

xels uwyobs adgilobriv sawarmoebs, moaxdinon warmoebis

inernacionalizacia msoflio bazarze. magaliTad, 2008 wels braziliurma

samTo mwarmoebelma kompania “valem” SeiZina umsxvilesi nikelis mompovebeli

da gadamamuSavebeli kanaduri kompania “inko”, rac afarToebs sawarmos

saqmianobas CrdiloeT amerikaSi, xolo 2010 wels indurma

navTobgadamamuSavebelma kompania “relians industri lTd”-ma 3.5 miliard

dolarad SeiZina fiqalisgan warmoebuli bunebrivi gazis aqtivebi amerikuli

kompania “atlas enerjidan”. aRniSnuli garigebiT induri kompania

upiratesobas flobs Tanamedrove teqnologiebis aTvisebaSi, imisaTvis, rom

moipovos fiqalisgan warmoebuli gazi, romelic aris axali, ufro efeqtiani

sawvavi wiaRiseuli, sxva xelmisawvdom sawvav saSualebebTan SedarebiT. [55]

amaves adasturebs qarTuli Txilisa da "ferero roSes" istoria- 2007

wlis Semdeg, rac saerTaSoriso kompaniam daiwyo investireba Txilis

biznesSi, am produqtis eqsporti 280%iT gaizarda da dReisaTvis mTliani

qarTuli eqsportis umsxviles aTeulSi Sedis.

62

diagrama 3.1 Txilis eqsportis dinamika wlebis mixedviT

Txilis eqsportma mkveTrad gadaaWarba TviT iseTi tradiciuli dargebis

(ruseTis embargomdel) eqsportis moculobas, rogoricaa Rvino da

mineraluri wyali.

ucxour bazrebze orientirebuli pui-ebis erT-erTi mizania Tavi aaridos

saimporto barierebs, diskriminaciul samTavrobo politikas da maRal

satransporto danaxarjebs. aseTi tipis pui-ebs izidavs mimRebi qveynis

masStabi da zrdis perspeqtiva. amJamad es interesi SesaZloa gaxdes

Tavisufali vaWroba evropasTan.

XX saukunis 60-70-ian wlebSi qveynebis umetesoba axorcielebda

importSemcvlel politikas, amave periodSi ucxouri firmebisTvis upiratesi

motivi iyo, ganexorcielebinaT investicia ganviTarebadi qveynebis warmoebis

seqtorSi, ramac omis Semdgom periodSi zegavlena moaxdina da xeli Seuwyo

evropaSi amerikuli investiciebis zrdas gadamamuSavebel sferoSi.Bbolo

dros regionuli dajgufebebis integraciam stimuli misca investiciebis

mniSvnelovan zrdas, rac aZlevs maT saSualebas, moemsaxuros gadidebul

bazrebs.

ucxour bazrebze orientirebul pui-ebs gaaCnia dadebiTi Sedegi

maspinZeli qveynebis ekonomikisTvis, rac gamoixateba mowinave teqnologiebis

gadaCveniT, gansakuTrebiT momsaxurebis sferoSi (magaliTad, organizaciuli

63

da marTvis unari, gamocdileba momsaxurebis sferoSi, bazris codna).

aRniSnulis transferti SeiZleba ganxorcieldes pirdapir _ treningebis an

arapirdapir _ demonstrirebis gziT.

sawarmoebis internacionalizacia didadaa damokidebuli im qveynebisa da

regionebis biznesgaremosa da politikaze, sadac firma axorcielebs ZiriTad

saqmianobas. sawarmoebi ganviTarebadi qveynebidan mudmivad swavloben maT

SesaZleblobebs ucxour bazarze imisaTvis, rom gaafarTovon maTi saqmianob,.

rac, Tavis mxriv, exmareba kompaniebs, Seamciron riski, romelic

dakavSirebulia SezRudul bazarze saqmianobasTan. savaWro liberalizaciam

gazarda konkurencia da Seamcira mogeba Siga bazrebze, misca maT saqmianobis

saSualeba gafarToebul bazrebze. Tanamedrove periodSi.

efeqtianobaze orientirebuli pui-ebis formas ganviTarebadi

qveynebisTvis warmoadgens outsourcing(investireba teqnologiuri siaxleebis

mopovebis mizniT), romelic efuZneba codnasa da maRal mwarmoeblurobas,

vidre iaf samuSao Zalas. aseTi tipis pui-ebi ZiriTadad koncentrirebulia

industriul qveynebze. Aamerikuli tnk-ebi sargebloben aseTi tipis

investiciebiT, romelsac ZiriTadad mimarTaven iseT dargebSi rogoricaa

avtomobilebis warmoeba, eleqtronika da personaluri kompiuterebi.

outsourcing-is es forma warmoadgens originalur teqnologiur aRWurvilobas,

sadac ganviTarebadi qveynis firma amaragebs tnk-ebs saboloo produqciiT da

sargeblobs maTi brendis saxeliT. dReisaTvis arsebuli biznesgaremo

xasiTdeba gazrdili konkurenciiT, korporaciebi cdiloben, Tavisi biznesi

ufro efeqtianad marTon, gazardon mwarmoebluroba da moaxdinon saqmianobis

intergrireba vertikalurad an horizontalurad.

ganviTarebadi qveynebis firmebi cdiloben xelaxla Seafason maTi Siga

saqmianobebi da roli globaluri Rirebulebebis Seqmnis procesSi. isini

axdenen investirebas ganviTarebul bazrebze, raTa miaRwion efeqtianobas maTi

mimdinare saqmianobis integrirebis gziT, garda amisa, moaxdinon produqciis

adaptireba saerTaSoriso standartebTan.

64

efeqtianobaze orientirebuli investicia mimReb qveyanas warudgens

warmoebis axal teqnologias da amiT zrdis maspinZeli qveynis konkurentul

upiratesobas, garda amisa, menejerul gamocdilebas. uqmnis recipient qveyanas

xarisxis, saimedoobis karg reputacias. uzrunvelyofs mimRebi qveynis

konkurentunarianobis zrdas Sualeduri produqciis xarjebis SemcirebiT,

rac axalisebs produqciis eqsports, sabanko saqmes, dazRvevas, bizness,

transports, eleqtroenergias da telekomunikaciebs [55]

Cveni azriT saqarTvelos aqtivi am SemTxvevaSi unda iyos resursebze da

ucxour bazrebze orientirebuli pui-ebis stimulireba. sagadasaxado da

biznes-garemo sakmaod normaluri da mimzidvelia dReisaTvis, saWiroa

mxolod investorebis moZiebisa da informirebisaTvis aqtivobebis

ganxorcieleba. biznes-forumebSi monawileoba qveynis saxeliT, agreTve Tavad

qveyanaSi analogiuri forumebis mowyoba da a.S.

da bolos, mniSvnelovania swori paritetis dacva, raTa araswori

subsidirebiT ar miviRoT Caketili, monopolisturi da araefeqtiani bazari.

daskvnis saxiT ki vityodi, rom, dargis aRorZinebis yvelaze realuri

gzad migvaCnia vawarmooT maRalxarisxiani da premium segmentze gaTvlili

produqti, romelic konkurentunariani iqneba maRali klasis segmentze da

Tavis mcire niSas ipovis evropis bazrebze.

bevr naSromSi saqarTvelos reliefi ganxilulia rogorc uaryofiTi

motivi da agraruli seqtoris Semaferxebeli faqtori, Cven ki myarad varT

darwmunebuli, rom is bio-mravalferovneba, romelic aqvs saqarTvelos da

konkretuli regionebis klimati qmnis sworedac rom konkurentul

upiratesobas romeliRac konkretuli produqciis warmoebaSi.

vfiqrobT, saqarTveloSi verasodes moxerxdeba imdenad iafi da bevri

xil-bostneulis Tu sxva produqciis warmoeba, rom mTlianad gaajeros

qarTuli bazari da konkurencia gauwios analogiur, iaffasian importul

konkurentebs. miT ufro rom, msoflio savaWro organizaciis wevroba da

evrokavSirTan Rrma da yovlismomcveli Tavisufali vaWrobis Sesaxeb

65

xelSekrulebebi erTgavrad zRudavs saxelmwifos ekonomikur politikaSi

proteqcionistuli meTodebis gamoyenebis SesaZleblobas.

am mosazrebas adasturebs qvemoiT mocemuli eqsportis diagrama, sadac

TvalnaTliv Cans, rom met-naklebad maRali procenti da mzardi gayidvebiT

xasiaTdeba swored is produqtebi, romelTa warmoeba-realizebaSi CarTulebi

arian ucxoeli investorebi. [136]

diagrama: 1.9 agraruli produqtis eqsportis dinamika

66

diagrama: 1.10 agraruli produqtis eqsportis dinamika

wyaro: http://faostat.fao.org

rogorc vxedavT, agraruli produqciis siis saTaveSi moeqca Txili da

TviT iseTi tradiciuli dargebic ki gadafara, rogoricaa Rvinisa da

mineraluri wylebis eqsporti. amis mizezad mxolod ruseTis embargos ver

davasaxelebT: rogorc diagramidan Cans, 2011 wels Txilis eqsportma

mkveTrad gadaaWarba damoukideblobis periodSi Rvinis eqsportis maqsimums.

momdevno wlebSi es monaCveni mkveTrad gaizarda da dReisaTvis Txilis

eqsporti saqarTvelos mTliani eqsportis umsxviles xuTeulSia

warmodgenili 12%-iT. [137] es maCvenebeli didadaa damokidebuli

saqarTveloSi "ferero roSes: saqmianobaze. yovel wels "ferero" 75 qveyanaSi

180 000 tona "nutelas" yidis. "nutelaze" moTxovnis dasakmayofileblad,

"fereros" yovelwliurad 25 000 tonaze meti Txili sWirdeba. aqedan

67

saSualod 18 500 tonas is saqarTveloSi moipovebs da pirveladad

gadaamuSavebs.

am kompaniam Txilis biznesSi 2007 wels 6 milioni evros odenobis

investicia Cado da dRes mTels msoflioSi maT yvela produqtSi umetesad

qarTuli Txili da nuSi gamoiyeneba. maTi "damsaxurebaa" isic, rom 2010 wels

saqarTvelom Txilis mwarmoebelTa da eqsportiorTa aTeulSi me-6-e adgili

daikava da TurqeTsac ki gadaaswro. miuxedavad imisa, rom TurqeTSi 1 kg.

Txilis gamosavlianoba saSualod 500gramamdea, xolo saqarTveloSi

aRniSnuli maCvenebeli 400gr. ar aRemateba. amis mizezi savaraudod Txilis

movlisas daSvebuli Secdomebia da am xarvezis aRmosafxvrelad fererom

daiwyo konferenciebisa da Txilis teqnologebis gadamzadebis programebi. da

kidev erTi, fererom daiwyo qarTuli Txilisa da nuSis nergebis eqsporti.

zemoaRniSnul mosazrebas kidev ufro amyarebs iseTi warmatebuli

sainvesticio proeqti Rvinis seqtorSi, rogoricaa Rvinis mwarmoebeli

kompania "xoxbis cremlebi":

"cota Rvino da Sesabamisad, cota problema maqvs", - ambobs kompaniis

damfuZnebeli jon vurdemani - "mTavari, swori midgomaa. me bazars misTvis

egzotikuri, ucxo da saintereso produqcia SevTavaze: Rvinos yurZnis

adgilobrivi da unikaluri jiSebidan da tradiciuli kaxuri meTodiT

vayenebT. venaxi organulia, rasac ucxoeli momxmareblisTvis Zalian didi

mniSvneloba aqvs.

"xoxbis cremlebis" Rvino ar aris "Rvino yvelasTvis". es aris Rvino

gurmanebisTvis, Rvinis gurmanebisTvis – misTvis, vinc icis Rvinis fasi, misi

dayenebis da moxmarebis wesebi da unda, rom Tavisi codna da Tvalsawieri am

sferoSi kidev ufro gaamdidros. vfiqrobT, rom qarTvelma meRvineebma ucxo

bazars originaluri produqti unda SesTavazon. masobrivi da iafi Rvinis

warmoebaSi saqarTvelo Ciles da avstralias konkurencias ver gauwevs.

Zalian didi mniSvneloba aqvs produqciis swor wardgenasac. Zalian

mniSvnelovania, rom Rvino Rvinis Jurnalistebma, kritikosebma da blogerebma

Seafason".

68

es kompania eZebs da aRadgens ZirZveli qarTuli jiSis venaxebs,

romlebic konkretul sub-klimatebSi xaroben da iZlevian nayofs, amuSavebs

mas uZvelesi qarTuli, tradiciuli meTodebiT, aZvelebs qvevrSi da yidis

Sesabamis fasad...

Cven iaffasiani da genmodificirebuli simindiTa da pomidoriT ki ar

unda davabinZuroT Cveni ekologiurad sufTa garemo (maT warmoebaSi Cven ver

SevejibrebiT did qveynebs, Tundac miwis resursis simciris gamo), romelic

ukiduresi siRaribisa da teqnikuri CamorCenilobis gamo gadaurCa

dabinZurebas, aramed masze mcire raodenobiT, magram maRalxarisxiani,

biologiurad sufTa da gaTviTcnobierebul momxmarebelze orientirebuli

produqcia unda vawarmooT.

Sesaswavlia iseTi produqtebis konkurentunarianoba, rogoricaa TuSuri

matyli- unikaluri struqturis matyli mTels msoflioSi, arada amaze aravin

saubrobs.

sakmaod maRali kvebiTi Rirebuleba aqvs qarTul cxvars, magram

saZovrebis simciris da siZviris gamo, misi fasic mkveTrad izrdeba da

konkurentunarianobas kargavs es produqti.

eTerzeTebis Zalian maRali SemcvelobiT gamoirCeva saqarTveloSi

moyvanili mwvanilic. sabWoTa drosac gvqonda eTerzeTebis qarxana, sadac

mTels sabWoTa kavSirSi unikaluri eTerzeTebi mzaddeboda.

gamosakvlevia qarTuli Caisa da citrusis SesaZlo bazrebis moculoba

da SesarCevia konkurentunariani niSa maTi realizebisaTvis.

seriozuladaa gadasaxedi agraruli produqtebis warmoebis is ruka,

romelic sabWoTa dros arsebobda da inerciiT dRemde mogvyveba- Cai,

citrusebi, 2-3 saxeobis yurZeni, goris vaSli da atami...

sxvadasxva mecnierTa mier gamoiTqva mosazrebebi, rom qarTuli Cai

arakonkurentunariania sxva analogebTan SedarebiT, evropuli wesiT

dayenebuli qarTuli Rvinoc rom ver sargeblobs didi popularobiT,

gayidvebis statistikac gvaCvenebs-msoflios 40 qveyanaSi erTad ver vyidiT

imden Rvinos, ramdensac marto ruseTSi vyiddiT 2005 wels.

69

migvaCnia, rom dargis Sesabamisi eqspertebis mier unda moxdes regionebis

mixedviT konkurentunariani da rentabeluri produqciis gamovlena da

Semdgom maTi warmoebis umaRlesi standartebis danergvis xelSewyoba

saxelmwifos mxridan. vfiqrobT swored es unda iyos erT-erTi pirveli

nabiji kooperativebis stimulirebis Semdeg. winaaRmdeg SemTxvevaSi, es

iniciativac iseTive naklebefeqtiani darCeba, rogorc wina mcdelobebi.

agrarul warmoebaze moqmedi faqtorebis Seswavla Semdegi

mimarTulebebiT unda ganxorcieldes:

1. sakuTrebis formebis Tanafardobis gaanalizeba;

2. swori dargobrivi struqturis Camoyalibeba

3. agraruli produqciis gadamamuSavebeli mrewvelobis ganviTarebis

perspeqtivebi;

4. konkurentunariani dargebis da qveseqtorebis an produqtebis gamovlena;

rogor davainteresoT mwarmoebeli swored im produqtebis warmoebiT,

romelic ganviTarebis ama Tu im stadiaze esaWiroeba sazogadoebas,

ufro ekonomikuri da xelsayrelia qveynisaTvis da saboloo angariSiT

TviT mwarmoeblisaTvisac?

am problemas yvela qveyanaSi adgilobrivi specifikis gaTvaliswinebiT

wyveten, magram midgoma praqtikulad yvelgan erTia, kerZod, qveynebis

absolutur umravlesobaSi saxelmwifo atarebs mizanmimarTul

proteqcionistul politikas an mTeli agraruli seqtoris, an misi

calkeuli dargebis mimarT. amasTan, sasoflo- sameurneo warmoebisadmi

mxardamWeri proteqcionistuli politika rig qveynebSi kanonis rangSia

ayvanili da rogorc wesi, xangrZlivi periodisTvisaa gamiznuli.

Cvens qveyanaSi ki wina TavebSi aRwerili obieqturi Tu subieqturi

mizezebis gamo msgavsi politika ar SemuSavebula da bunebrivia, arc

xorcieldeba.

ekonomistebis azriT, saxelmwifos erT-erTi ZiriTadi funqcia

makroekonomikuri ganviTarebis strategiis SemuSaveba da ekonomikis

prioritetul ganviTarebasTan erTad bazarze konkurentuli garemos Seqmna

70

da misi dacva unda iyos. rac saWiroebs regulirebis sabazro meqanizmebis

formirebas da misi moqmedebisaTvis keTilsaimedo garemos Seqmnas.

mudmivad iwvevs azrTa sxvadasxvaobas is sakiTxi, Tu ra doneze da

rogor unda Caerios saxelmwifo bazris regulirebaSi, ise, rom ar

SeuSalos xeli bunebriv ekonomikur procesebs, ar SezRudos biznesis

Tavisufali ganviTareba da amavdroulad gaaZlieros misTvis

prioritetuli mimarTulebebi da daicvas momxmareblebis uflebebi.

saqarTvelos sabWoTa warsulSi garkveuli wonasworoba nawilobriv

miiRweoda saxelmwifo sagegmo komitetis, materialur-teqnikuri momaragebis

saxelmwifo komitetisa da fasebis saxelmwifo komitetebis meSveobiT.

aRniSnuli saxelmwifo institutebi, rogorc sabazro ekonomikisaTvis

Seusabamo organoebi gauqmebulia da samarTlianadac, magram sanacvlod

sabazro ekonomikisaTvis damaxasiaTebeli msgavsi wonasworobis

struqturebi: sasaqonlo birJebi, savaWro saxlebi, komerciuli centrebi

da sxva, saqarTveloSi jer ar Camoyalibebula. maT gareSe ki efeqtiani

bazris funqcionireba, safinanso, fulad-sakredito, sainvesticio da safaso

politikis SemuSaveba da gatareba praqtikulad SeuZlebelia. garda amisa,

SeuZlebelia gadamamuSavebeli mrewvelobis srulyofilad funqcionireba

da sasursaTo produqtebze moTxovna-miwodebis maRali koncentraciis

uzrunvelyofa, kargad organizebuli, srulfasovani sabiTumo bazrisa da

Semnaxavi meurneobis ganviTarebis gareSe.

sabirJo meqanizmis gamoyeneba mwarmoebels aZlevs saSualebas

TviTonve miiRos gadawyvetileba produqciis warmoebisa da realizaciis

masStabebis Sesaxeb. igi sabazro faswarmoqmnis meqanizmis gamoyenebiT

soflis meurneobisa da misi momsaxure dargebis, soflis meurneobasa da

mrewvelobas Soris saqonlis eqvivalenturi gacvlis garantias iZleva.

amasTan, rogorc sasoflo- sameurneo produqciis mwarmoeblebi, Suamavali

myidvelebi da gamyidvelebi dazRveuli xdebian fasebis meryeobiT

gamowveuli danakargebisagan, radgan fiuCersuli garigebiT praqtikulad

momavali wlis mosavlis winaswari anazRaureba xdeba. es ki saSualebas

71

aZlevs mwarmoebels SeiZinos misTvis saWiro materialur-teqnikuri

resursebi da ganaviTaros garantirebuli warmoeba sabanko kreditebis

gareSe, rac ase mtkivneuli da rTuli problemaa qarTul agrarul

seqtorSi.

swored amitom, saqarTvelos agraruli politikis erT-erTi

prioritetuli sakiTxi swored analogiuri organizaciebis, fermeruli

gaerTianebebisa da arasamTavrobo organizaciebis Seqmnis stimulireba unda

iyos.

magram am miznis miRweva SeuZlebelia sakanonmdeblo bazis

mowesrigebis gareSe, Tumca am sakiTxs mogvianebiT SevexebiT, radgan

qveyanaSi seriozuli problemaa agraruli seqtoris normaluri

funqcionirebisa da aucilebeli regulirebisaTvis saWiro normatiuli

aqtebisa da sakanonmdeblo bazis uqonloba.

nebismieri seqtoris ganviTarebisaTvis sasicocxlod aucilebelia

finansebis uzrunvelyofa. Sesabamisad, agraruli politikac unda moicavdes

RonisZiebebs dargSi investiciebis mozidvis, iafi kreditisa da saxelmwifo

subsidiebis ganxorcielebisaTvis. ra Tqma unda, kreditorebi unda iyvnen

bankebi da safinanso organizaciebi, xolo saxelmwifo dauzRvevs maT

riskebs an SesaZlebelia procentis Tanadafinansebac fermerebisaTvis.

mniSvnelovani problemaa agreTve sagarantio qonebis ar arseboba da miwis

fasi.

agraruli politika aucileblad unda moicavdes soflad mcxovrebTa

cxovrebis pirobebis gaumjobesebisa da regionebSi cxovrebis donis

asamaRlebel RonisZiebebs. am miznis misaRwevad saWiroa efeqtiani marTvis

uzrunvelyofa regionul doneze, adgilobrivi fondebis miznobrivi mimarTva

konkretuli aucileblobidan gamomdinare. adgilobrivi TviTmmarTvelobis

organoebma, unda izrunon investiciebis mosazidad konkretuli

inrastruqturuli proeqtebis ganxorcielebisaTvis. garda amisa, saxelmwifo

marTvis organoebis xelSewyobiT SesaZloa moxdes sxvadasxva tipis

waxaliseba kompaniebisaTvis, regionuli filialebis gansaviTareblad. es

72

gamoiwvevs regionebSi dasaqmebis zogadi maCveneblebis zrdas da axalgazrda

Taobis regionis cxovrebaSi integrirebas.

saqarTveloSi amJamad normatiuli aqtebis Seqmna metwilad atarebs

fragmentul, xSirad ki winaaRmdegobriv xasiaTs. seriozuli naklovanebebia

safinanso-sakredito meqanizmSi, agraruli seqtoris saqmianobis

regulirebaSi, saxelmwifo, kooperaciuli da fermeruli meurneobebis

funqcionirebaSi, kooperativebis organizaciaSi. amasTan aucilebelia

damuSavdes axali normatiuli dokumentebi, romlebic waaxaliseben

agrarul seqtorSi reformis mimdinareobas da xels Seuwyobs

reformisaTvis sasurveli iuridiuli formebis Camoyalibebas biznesSi.

agraruli politikis swori kursis gatarebiT unda avamoqmedoT

ekonomikuri zrdis iseTi berketebi, rogoricaa: miwa, kapitali, Sroma,

mewarmeoba da saxelmwifos marTva. samwuxarod Cvens qveyanaSi

agraruli politika araswori kursiT warimarTa da ar moxda zemoT

dasaxelebuli berketebis kompleqsurad amoqmedeba.

saqarTvelom agrarul seqtorSi sabazro struqturebis formireba

warmatebuli da msgavsi ekonomikuri istoriis mqone qveynebis gamocdilebis

gaziarebiT unda moaxdinos, Tumca gasaTvaliswinebelia is faqtic, rom

pirdapiri gadmoReba arasodes iZleva Sesabamis Sedegs. aucileblad unda

moxdes adgilobrivi bazris Seswavla da rekomendirebuli meTodebis

efqturobis analizi, mis danergvamde. xelisuflebam xeli unda Seuwyos

glexuri da fermeruli meurneobebis ganviTarebas iseTi ekonomikuri

berketebis gamoyenebiT, rogoricaa: gadasaxadebi, fasebi, miznobrivi

saxelmwifo subsidiebi materialur-teqnikuri bazis Sesaqmnelad da sxva.

mxari unda dauWiros soflad saqonelmwarmoeblebs, rom maT aamaRlon

mwarmoebluroba da gadaiqcnen rentabelur fermerebad, romelic realurad

qmnis dovlaTs.

saxelmwifos funqciaa agreTve, xarisxis dacva da umuSevrobis

Semcireba. did rols TamaSobs agrarul seqtorSi dasaqmebulTa codnis

donis amaRleba biznesis marTvisa da marketingis sferoebSic. Tumca es

73

funqcia savaraudod arasamTavrobo an komerciulma saganmanaTleblo

dawesebulebebma unda itvirTon da saWiroa saxelmwifos mier maTi

saqmianobis stimulireba.

mniSvnelovani problemaa agreTve Tanamedrove globaluri bazris

moTxovnebis ar codna. am problemis gadaWris ori gzaa-farTomasStabiani

kvlevis warmoeba an saerTaSoriso investiciebis mozidva an orive erTad.

sabWoTa dros tardeboda kvlevebi, Tu romeli kulturis moyvanaa ufro

efeqtiani ama Tu im regionSi. Tumca es sakmarisi araa. saWiroa Tanamedrove,

globaluri bazris moTxovnadi produqtebis gamovlena da maTi

saqarTveloSi moyvanis SesaZleblobis gansazRvra. agreTve aucilebelia

tradiciuli saxeobebis konkurentunarianobis gamovlena.

unda aRiniSnos, rom evropul, ganviTarebuli ekonomikis mqone

qveynebSic ki, sadac sabazro urTierTobebs mravalsaukunovani istoria

aqvT, agrarul seqtorSi farTod gamoiyeneba bazrisa da maT Soris,

fasebis saxelmwifoebrivi regulirebis sxvadasxva forma da meTodi.

saqarTvelosaTvis ki, aRniSnuli dargis saxelmwifoebrivi regulireba

araTu sasurveli, aramed aucilebeli elementia.

agrarul seqtorSi saxelmwifo safaso politika xorcieldeba

garantirebuli da miznobrivi fasebis gamoyenebis saSualebiT.

sasoflo-sameurneo produqciis, nedleulis da sursaTis bazarze

ekonomikuri urTierTobebis safuZvels warmoadgens sabazro

(SeTanxmebiT) fasebi, romlebic yalibdeba moTxovnisa da miwodebis

zegavleniT, magram zogierT SemTxvevaSi produqciis bazris regulirebis

da saqonelmwarmoebelTa mxardaWeris mizniT saxelmwifo iZulebulia

gamoiyenos garantirebuli da miznobrivi fasebi. sasoflo-sameurneo

produqciis garantirebuli fasebi gamoiyeneba im SemTxvevaSi, Tu saSualo

sabazro fasi dabalia garantirebulze.

garantirebulma fasma unda uzrunvelyos sasoflo-sameurneo

saqonelmwarmoeblebis mier mogebis miReba, romelic sakmarisia

gafarToebuli aRwarmoebisaTvis. unda aRiniSnos, rom garantirebuli

74

fasebi SeiZleba gamoyenebul iqnes garkveuli saxis sasoflo-sameurneo

produqciaze SezRuduli moculobiT. sasoflo-sameurneo produqciis,

nedleulis da sursaTis CamonaTvali, romelzec wesdeba garantirebuli

fasebi, garantirebuli fasebis done, misi indeqsacia da agreTve

garantirebuli fasebis gamoyenebis wesi unda dadgindes xelisuflebis

mier.

agraruli seqtoris saxelmwifo regulirebis ZiriTadi mimarTulebebi

unda gaxdes:

• sasoflo-sameurneo produqtebis realuri bazris formireba da

funqcionireba;

• gadamamuSavebeli mrewvelobisa da Semnaxveli samacivre

sistemebis Camoyalibebis xelSewyoba;

• SeRavaTiani finansebiT seqtoris uzrunvelyofa;

• saerTaSoriso bazarze qarTuli produqciis SesaZleblobebis

Sefaseba da eqsportis stimulireba;

• regionebSi socialuri sferos ganviTareba;

• sainvesticio saqmianobis mxardaWera da ucxouri investiciebis

mozidvis stimulireba;

• sasoflo-sameurneo kulturebis da pirutyvis mavneblebTan da

daavadebebTan brZola;

• fermerebisaTvis axali da Tanamedrove, efeqtiani da

maRalmosavliani, msoflio bazarze moTxovnadi saxeobebis

Sesaxeb informaciis xelmisawvdomobis uzrunvelyofa;

• tradiciuli qarTuli da endemuri jiSebis konkurentulobis

kvleva da maTi popularizacia;

• niadagis nayofierebis amaRleba, samelioracio da dasaSrobi

sistemebis Senaxva;

• garemos dacva da sxva, romelTa xarjebs, kerZo, mcire,

ojaxuri meurneoba damoukideblad ver gawvdeba;

75

Tumca, aqve unda aRiniSnos, rom Tu mxedvelobaSi miviRebT qarTul

realobas, yvela am xarjis dafarvas, verc saxelmwifo biujeti moaxerxebs

uaxloesi ramodenime wlis ganmavlobaSi, Sesabamisad saWiroa damatebiTi

resursebis moZieba dargis dafinansebisaTvis. evrokavSirTan asocirebis

xelSekrulebis gaformebis Semdeg, evrokavSiris qveynebi gamoyofen fulad

tranSebs agraruli seqtoris ganviTarebisaTvis, romelic mkacrad

gamiznulad unda daixarjos, garda amisa, unda moxdes yvela resursis

gamoyeneba ucxoeli investorebis mosazidad. saerTaSoriso korporaciebs

gaaCniaT msoflio bazris Sesaxeb gacilebiT meti informacia da floben

marketingul teqnikas am bazrebze SesaRwevad, finansebs iq dasamkvidrebad

da aq waroebis ganviTarebiT isini xdebian codnis importiorebi qveyanaSi.

sabazro urTierTobaTa maregulirebeli unda gaxdes sagadasaxado

sistemac. ZiriTadi instrumenti, romlis saSualebiTac mTavroba zemoqmedebs

qveynis ekonomikaze es aris sagadasaxado politika. sagadasaxado sistemis

roli da mniSvneloba aisaxeba TviT gadasaxadebis funqciaSi. gadasaxadebis

fiskaluri funqciis meSveobiT warmoiSoba saxelmwifos fuladi fondebi da

iqmneba misi funqcionirebisaTvis materialuri pirobebi. am funqciis

meSveobiT warmoebs erovnuli Semosavlis nawilis gansaxelmwifoebrioba

fuladi formiT, rac qmnis ekonomikaSi saxelmwifos CarevisaTvis obieqtur

winapirobebs. swored amitom gadasaxadebis fiskaluri funqcia mniSvnelovnad

ganapirobebs misi maregulirebeli funqciis ganviTarebas. misi arsi imaSi

mdgomareobs, rom gadasaxadebi aqtiurad monawileoben erovnuli

Semosavlis gadanawilebiT procesSi, astimulireben an aneleben mas,

aZliereben an asusteben kapitalis dagrovebas, afarToeben an amcireben

mosaxleobis msyidvelobiTunarianobas. [35]

sagadasaxado politikiT SesaZlebelia gadawydes ara mxolod

ekonomikuri, aramed socialuri, ekologiuri da sxva sakiTxebic, amis

magaliTebi xSirad gvxvdeba ganviTarebuli qveynebis sagadasaxado

praqtikaSi. [36]

76

Tavi 2. evrokavSiris agraruli politika: Sedegebi da

winaaRmdegobebi

rodesac vsaubrobT ekonomikur politikaze, unda ganvixiloT ara

marto ekonomikuri efeqtianobis Teoriebi, aramed unda gavTvaloT mimdinare

politikuri situciac. radgan xSirad "politikuri saxeebi cvlian ekonomikur

gadawyvetilebebs". Tumca xelisuflebaSi myofma politikosebmac SesaZloa

aramomgebian politikur svlad miiCnion sakmaod dasabuTebuli ekonomikuri

Teoria da ar Secvalon ukve arsebuli mankieri sistema, romelsac

sazogadoebrivi azri, an Tundac gavleniani lobisturi jgufi uWers mxars.

zustad analogiur SemTxvevebs moicavs evropis agraruli politika-

sxvadasxva dros miRebuli sakanonmdeblo aqtebi da SeTanxmebebi iSviaTad

emTxveoda im dros miRebul Tundac yvelaze dasabuTebul ekonomikur

Teorias an konkretuli ekonomikuri analizis Sedegebs.

mudmivad arsebobda agraruli seqtoris ganviTarebis sxvadasxva

modelebi, romlebic dafuZnebulia teritoriuli mowyobis an agraruli

sferos ganviTarebis principebze. evropis erTiani agraruli politikis (eeap)

ganviTarebis 30 wlian periodSi yvela es Teoria erTdroulad arsebobda,

Tumca araTanmimdevrulad gamoiyeneboda da xSirad miRebuli

gadawyvetilebebi urTierTsawinaaRmdego iyo. agraruli seqtoris

ganviTarebis yvela koncefcia iqmneboda da inergeboda iseTi instituciuri,

politikuri da socialuri Zalebis rTuli politikuri TamaSebis fonze,

rogoricaa - evrosabWo, evrokavSiris wevri qveynebis mTavrobebi, sxvadasxva

qveynebis regionuli warmomagdenlebi, agraruli da sasursaTo warmoebis

sferoSi dasaqmebuli fermerebi, maTi gaerTianebebi da agraruli sakiTxebiT

dainteresebuli asociaciebi da sxvebi. Tumca garda politikuri bataliebisa,

niSandoblivia isic, rom Tavad mecnierTa azri da agraruli politikaa

cvalebadi da dinamikuri. mudmivad Cndeba axali midgomebi, axali strategiebi

da axali koncefciebi, Tu rogoria gamosavali konkretul situaciaSi. [131]

77

2.1. agraruli seqtoris ganviTarebis Tanamedrove koncefciebi

ukanaskneli 30-35 wlis ganmavlobaSi, evrokavSiris ganviTarebis

erTiani agraruli politikis formirebis periodSi, "FAO"-s eqspertebi

gamoyofen agraruli seqtoris ganviTarebis 3 koncefcias:

1. dargobrivi ganviTarebis koncefcia, romlis ZiriTadi qvakuTxedia

agraruli seqtoris, rogorc dargis mudmivi ganviTareba da

winsvla, ZiriTadad agrowarmoebis konkurentunarianobis amaRleba

warmoebis moculobis gazrdis an/da misi diversifikaciis gziT.

es Teoria yvelaze popularuli iyo 1980-ian wlebSi da rogorc

ukve aRvniSneT, am modelis ZiriTadi qvakuTxedia agro-warmoebis,

rogorc biznesis ganviTareba. teqnologiuri srulyofisa da

mwarmoeblurobis amaRlebis gziT sawarmoo struqturebis

konkurentunarianobis amaRleba. am modelis miznis formulireba

mokled ase SeiZleba movaxdinoT: "profesionaluri" soflis

meurneobis ganviTareba. rac Seexeba Tavad geografiul regions,

misi ganviTareba eqvemdebareba "biznesis" ganviTrebis tempebs,

radganac Zlieri sawarmoo kompleqsebis gareSe soflad mcxovreb

adamianebs ganviTarebis sxva SesaZleblobebi naklebad aqvT.

sasoflo-sameurneo teritoriebi aRiqmeba, rogorc resursebis

erToblioba agraruli warmoebis ganviTarebisaTvis. [120]

am Teoriis erT-erTi nakli isaa, rom soflis meurneoba da

sasursaTo seqtori ganixileba mxolod makroekonomikur

konteqstSi, sabazro ekonomikaSi integraciis fonze, maTi Siga

struqturuli cvlilebebi da gadajgufebebi ki mxolod ZiriTadi

konteqstis fonze ganixileba; xolo iseTi sakiTxebi, rogoricaa -

adgilobrivi ganviTareba, soflis ganviTareba, gansxvaveba

sxvadasxva agrarul raionebs Soris da sxva msgavsi - saerTod ver

xvdeba koncefciis interesTa CarCoSi. Tumca am meTods yovelTvis

yavda lobistTa sakmaod gavleniani jgufebi, romelTa wyalobiTac

78

TiTqmis yvela gadawyvetileba da SeTanxmeba moicavda seqtoris

ganviTarebis elementebs. politikosebs xmebi sWirdebaT da es xmebi

- swored moklevadiani regionuli ganviTarebis Sedegad modis da

ara grZelvadian momavalSi investirebisagan. [131]

2. daaxloebis koncefcia gulisxmobs naklebganviTarebuli agraruli

regionebis mxardaWeris politikas, industriul regionebTan

cxovrebis donis gaTanabrebisaTvis

es modeli asabuTebs nakleb ganviTarebuli agraruli

regionebisaTvis daxmarebis gawevis aucileblobas.

evrogaerTianebis xelSekrulebis 158-e paragrafis Tanaxmad,

Tanamegobroba misdevs «ekonomikuri da socialuri TanamSromlobis

gaZlierebis politikas, evrogaerTianebis, rogorc erTi mTlianis,

harmoniuli ganviTarebis misaRwevad. misi mizania sxvadasxva

regionebis ganviTarebis donis gansxvavebaTa aRmofxvra da

depresiuli regionebis (olqebis), kunZulebis an sulac qveynebis

davalianebis Semcireba». aseTi solidarobis principis danergviT

igeben ara marto is qveynebi, romelTac exmarebian, aramed isinic,

vinc gascemen daxmarebas; winaaRmdeg SemTxvevaSi maTi ekonomikuri

situaciac SeiZleba gauaresdes.

am koncefciaSi agraruli regionebi ganixileba, rogorc

naklebganviTarebuli da amitom aqcenti keTdeba konkretuli

regionis pirdapir saWiroebebze.

ganviTarebis strategia gulisxmobs biznesis diversifikacias am

regionebSi. ra Tqma unda xdeba sasoflo-sameurneo saqmianobis

stimulirebა, magram cxadia, rom mxolod miwaTmoqmedebiT an

mecxoveleobiT SeuZlebelia miRebuli Semosavali gautoldes

ekonomikis sxva sferoebSi miRebul dones da cxovrebis xarisxi ver

iqneba industriuli regionebTan miaxloebuli. am problemis

aRmosafxvrelad xdeba ekonomikis iseTi dargebis stimulireba,

rogoricaa- agroturizmi, agraruli produqtebis gadamamuSavebeli

79

mcire mrewvelobis da momsaxurebis sferos ganviTareba Tavad

konkretul regionebSi. ufro xSirad es politika gamoiyeneba

mTiani da naklebSemosavliani regionebis gansaviTareblad da

infrastruqturis mosawyobad.

ZiriTad instrumentad gamoiyeneba pirdapiri kompensaciebi da

struqturuli mxardaWeris elementebi. magram sakmaod sainteresoa

kompensaciebis gaCveni wesi- arasaxarbielo klimaturi movlenebis

gamo mosavlis dazianebis an Semcirebis SemTxvevaSi, kompenasacias

iReben am teritoriaze mudmivad mcxovrebi fermerebi, romlebic

iReben valdebulebas, gaagrZelon miwis damuSaveba, minimum 5 weli.

[131]

3. regionuli ganviTarebis koncefcia aigivebs agraruli seqtorisa da

soflis ganviTarebas erTmaneTan. es koncefcia Tvlis, rom

adamianebi, garemo, landSafti da bunebrivi resursebi unda iqnes

ganxiluli erTian konteqstSi - esaa resursuli potenciali,

romlis ganviTarebamac unda migviyvanos warmatebamde.

es modeli ar ganixilavs agrarul seqtors, rogorc regionuli

da soflis ganviTarebis mamoZravebel da ZiriTad saSualebas.

piriqiT, is gulisxmobs soflis modernizacias struqturuli

reformirebis gziT.

am meTodis Camoyalibebas xeli Seuwyo iseTma faqtorebma,

rogoricaa:

• dargobrivi koncefciis krizisi, rodesac mxardaWeris saxsrebi

usasrulod gaizarda da warmoiqmna warmoebuli produqciis

Zalian didi maragebi.

• TviTon agrarul teritoriebs Soris mzardi diferneciacia.

ekonomikuri TanamSromlobisa da ganviTarebis organizaciis

mier Catarebulma kvlevebma aCvena, rom evropaSi mravladaa

"araqalaqis" tipis regionebi, sadac sakmaod maRalia cxovrebis

done da gamomuSavebis maCvenebeli erT sul mosaxleze. es

80

Sedegebi pirdapir ewinaaRmdegeboda agraruli seqtoris

ganviTarebis wina or koncefcias, romlebic gulisxmobdnen,

rom agraruli regionebi ekonomikis "susti rgolia" da amitom

mudmivad saWiroebs resursebiT(maT Soris adamianuri

resursebiT) uzrunvelyofas.

• kvlevebma aCvena, rom mravalfunqciuri fermebi da

Semosavlebis diversifikacia gaxda sakmarisad popularuli da

mas SeuZlia TviTganviTareba subsidirebis gareSec.

• bolo, magram ara yvelaze naklebmniSvnelovani - esaa axali

Teoriuli elementebi, romlebic amtkicebdnen, rom araa

aucilebeli agraruli seqtori ganviTardes iseTi masStabiT,

rom man Secvalos mTliani ekonomikis struqtura-es gamoiwvevs

resursebis amoqaCvas dargidan. savsebiT SesaZlebelia soflad

alternatiuli Semosavlis mobilizeba sruliad arasasoflo

da araagraruli biznesis gziT.

zemoTnaxsenebi samive koncefcia sxvadasxva dros aqtiurad iyo

asaxuli eeap-is mier dagegmil aqtivobebSi da aisaxeboda maT mier

ganxorcielebul proeqtebSi.

danarTSi 3 mocemulia am koncefciebis sakvanZo maxasiaTeblebi, da

detaluradaa ganxiluli TiToeuli maTgani.

rogorc danarTidan Cans Teoriis evolucia xdeboda individebis

pirdapiri subsidirebidan, romelic xels uwyobda "zombi" sawarmoebis

arsebobas, ekonomikis da zogadad dargis subsidirebisaken. miuxedavad imisa,

rom politikurad sakmaod rTuli iyo am gadawyvetilebis miReba.

danarTSi 4 ki mocemulia eeap-is ganviTarebis ama Tu im etapze, romeli

Teoriis elementebia gamoyenebuli da konkretulad mimRebTa ra segmentzea

igi gaTvlili. rogorc vxedavT, regionuli ganviთarebis koncefcia

aqtualuri gaxda mxolod 1985 wlis Semdeg, maSin roca dargobrivi da

daaxloebis koncefciebis mixedviT dResac xorcieldeba aqtiuri

proteqcionistuli politika.

81

2.2 evropis erTiani agraruli politika da misi ganviTarebis

perspeqtivebi

evropis erTiani agraruli politikis warmoSoba da ganviTarebis

Taviseburebebi. saerTo agraruli politika iyo Tavdapirvel oTx saerTo

politikas Soris, romlebic 50-iani wlebidan safuZvlad udevs evro

gaerTianebebis ganviTarebas. es oTxi politikaa - saqonlis, adamianebis,

momsaxurebis da kapitalis Tavisufali gadaadgileba. garda amisa,

transporti da saerTo agraruli politika aseve iyo CarTuli romis

xelSekrulebaSi moxsenebul politikur mimarTulebebs Soris.

ormocdaaTian wlebSi safrangeTs hqonda didi agraruli seqtori,

romelic mudmiv subsidirebas moiTxovda. Sesabamisad, safrangeTis interesSi

iyo daculi bazris arseboba. germaniasac gaaCnda daculi bazari, romelic

agraruli seqtoris subsidirebas axdenda, amitom es ori qveyana uproblemod

Tanxmdeboda imaze, rom Tavisufali bazris principebis Semotana agrarul

bazarSi moitanda savalalo socialur da ekonomikur Sedegebs. problema is

iyo, rom Tu agrarul seqtorSi iarsebebda Tavisufali bazari, realurad

gamovidoda konkursi: romeli mTavroba ufro mets gadaixdida Tavisi

agraruli seqtorisTvis, rac arc erT saxelmwifos ar awyobda.

meores mxriv, aucilebeli iyo agrarul produqciaze fasebis

gaTanabreba, rom momxdariyo samrewvelo produqtebSi WeSmariti konkurenciis

pirobebis Seqmna. logika Semdegi iyo: maRali fasebi ganapirobebda maRal

xelfasebs, rac Tavis mxriv ganapirobebda samrewvelo warmoebis xarjebis

zrdas. analogiuri principiT moxdeboda energiis Rirebulebis da

gadasaxadebis sistemis gaTanabrebac. germanias es awyobda, radgan

gadasaxadebi da energiis warmoebis Rirebuleba germaniaSi dabali iyo, fasebi

ki maRali, radgan fermerebs didi politikuri gavlena gaaCndaT. ase rom am

sakiTxze konsensusi germanias da safrangeTs Soris miRweul iqna.

safrangeTs surda industriuli zrdis SenarCuneba, ise rom ar

daekarga agrarul seqtorSi dasaqmebuli eleqtorati. aqedan konsensusi —

82

frangebma miiRes subsidia, rom SeenarCunebinaT soflis mosaxleoba, xolo

germaniam miiRo sakvebis fasebis ekvalizacia mTel bazarze.

germania ukmayofilo iyo eqsportis subsidirebaze, radgan ar surda

daekarga Tavisi eqsport poziciebi argentinasTan. anu, Tu ar Semoitanda

argentinul xorcs da sxva sakveb produqtebs, es cudad imoqmedebda mis

eqsportzec argentinasTan. Sesabamisad ar surda evropuli nawarmis Semosvla.

am SemTxvevaSi didi roli iTamaSa niderlandebis da safrangeTis erTobam.

germaniam daTmo, radgan ar surda gaebrazebina partniori qveynebi da

aRedgina tradiciuli SuRli evropis sxva saxelmwifoebTan.

eeap-is Tavdapirveli idea iyo fasebis SenarCuneba bazarSi CareviT, ise

rom uzrunvelyofili yofiliyo yvela fermeris da agrarul seqtorSi

dasaqmebuli piris interesebi. pirvel wlebSi yovel wels ministrebis

Sexvedraze Tanxmdeboda fasebi, anu minimaluri fasi, romlis mixedviTac

unda gayiduliyo esa Tu is produqcia. komisiis Carevis Sedegad xdeboda

fasebis regulireba, rac imas niSnavda, rom komisias SeeZlo an Seesyida an

gaeyida produqcia, imisaTvis, rom daeregulirebina fasebi. Tu fasebi Zalian

gaizrdeboda, komisia gayidda Sesyidul produqts da fasi daregulirdeboda.

amgvari politika dasawyisSi warmoadgenda udides stimuls soflis

meurneobis produqciis mwarmoeblebisTvis.

evrogaerTianebebSi amgvari politikis Sedegad gaCnda sakvebis mTebi da

Rvinis tbebi (Food Mountains and Wine Lakes), romlebsac komisia mudmivad

yidulobda, raTa fasi aewia da mwarmoeblebisaTvis zarali Seemcirebina.

sabolood, imis gamo, rom Warbi produqcia Zalian didi iyo da komisiam aRar

icoda rogor gaerTva Tavi maTi SenaxvisTvis, daiwyo eqsportis subsidireba.

eqsportis subsidirebis farglebSi, evrokomisia uxdida fermers

sxvaobas msoflio bazarze arsebul fassa da evrokavSirSi arsebul fass

Soris, riTac saSualebas aZlevda maT, gaetanaT produqtebi msoflio

bazarze SedarebiT dabal, dempingur fasebSi. aseTi politika iwvevda msxvili

eqsportiori qveynebis, gansakuTrebiT ki, amerikis SeerTebuli Statebis

gaRizianebas. [16]

83

agraruli sakiTxebis komisris siko mansholtis Sexeduleba safuZvlad

daedo soflis meurneobis reformebs, romlebic daiwyo XX saukunis 70-ian

wlebSi, magram bolomde dReisTvisac ar ganxorcielebula. mansholtis

azriT, aucilebeli iyo nel-nela gadasvla fasebis mxardaWeris sistemidan

fermebis industrializaciisa da maTi efeqtianobis gazrdisken. amis Sedegad

moxdeboda bazris stabilurobis SenarCuneba da komisiisTvis Zalian mZime

finansuri tvirTis mocileba.

fasebis mxardaWeris sistema mTavrobebs Zalian Zviri ujdebodaT,

Sesabamisad politikuri neba reformasTan dakavSirebiT praqtikulad

momwifebuli iyo. 1967 wels germaniis mTliani Siga produqti daeca 2

procentiT. 1968 wels safrangeTSi Semovida vidalis gegma, romelic aseve

iTvaliswinebda soflis meurneobis gardaqmnas.

1968 wels Seiqmna mansholtis gegma, anu e.w. “soflis meurneoba 1980”,

romelic xels uwyobda mcire fermerebs, rom daetovebinaT miwebi da axdenda

didi amalgamaciebis subsidirebas. mansholtis gegma aseve iTvaliswinebda

grantebs. pensiebs da sxva saxis finansur daxmarebas maTTvis, vinc 55 welze

meti asakis iyo. gegmis mixedviT aseve unda momxdariyo axalgazrdebis

mxardaWera sxva samsaxuris mosaZebnad. amasTan, ise unda Semcirebuliyo fasi,

rom araefeqtiani fermerebi iZulebulni gamxariyvnen daetovebinaT fermebi.

evropis fermerTa gaerTianebam, msoflios erT-erTma yvelaze

gavlenianma organizaciam - COPA-m miiCnia, rom es ukanaskneli gadawyvetileba

fsiqologiri Secdoma iyo, radgan germaneli da frangi fermerebi erTmaneTs

gadaamtera. bunebrivia, rom germaneli an frangi fermerebi, romlebic

samuSaos kargavdnen, mTavar damnaSaved amaSi sxva saxelmwifos fermerebs

xedavdnen.

im dros Zalian aqtualuri da popularuli gaxda lozungi “gadaarCine

ojaxis ferma”. es iyo lozungi, romelic niSnavda, rom fermerebi iTxovdnen

damatebiTi Semosavlis SenarCunebas.

safrangeTis prezident Sarl de gols moswonda mansholtis gegma,

magram moiTxovda, rom misi Sesruleba yofiliyo mTavrobis da ara komisiis

84

xelSi. amiT de gols surda uzrunveleyo safrangeTis kontroli gegmis

ganxorcielebaze, rac SeuZlebeli iqneboda Tu gegmis ganxorcielebas

komisia Seudgeboda. es iyo naTeli gamovlineba de golis realisturi,

suverenitetis SenarCunebaze orientirebuli politikisa, romelic mimarTuli

iyo safrangeTis gaZlierebisken.

mansholtis gegmas mohyva winaaRmdegoba germaniis mxridan: germaniaSi

1969 wels arCevnebi iyo dagegmili, rac gamoricxavda mTavrobis mxridan

soflis meurneobis reformis gatarebas, radgan es aucileblad gamoiwvevda

samuSao adgilebis dakargvas, rac mTavrobas ar surda arCevnebis wina

periodSi. Sarl de gols es problema aRar hqonda, radgan safrangeTSi

arCevnebi ukve Catarebuli iyo da poziciis Secvla soflis meurneobis

reformasTan dakavSirebiT mtkivneulad ar imoqmedebda politikur

situaciaze.

germaniis mTavroba, miuxedavad imisa, rom ar surda agraruli

reformis saswrafod ganxorcieleba, mainc mosurne iyo rogorRac

moegvarebina “Rvinis mdinareebis da karaqis mTebis” problema, radgan 60-iani

wlebisTvis evrogaerTianebis biujetSi yvelaze met Tanxebs germania ixdida,

am fulis udidesi nawili ki agraruli bazris regulirebisTvis ixarjeboda.

amitom germaniam wamoayena alternatiuli varianti, sadac gaTvaliswinebuli

iyo Sesyidvis intervenciis dros kvotebis daweseba, raTa ar momxdariyo didi

raodenobiT produqciis Sesyidva da gaerTianebis finansuri saxsrebis

flangva. [16]

siko mansholts imedi hqonda, rom agraruli politikis reformirebis

sakiTxSi britanelebs miimxrobda da gafarToebis erT-erT pirobad britaneTi

eeap-is gardaqmnas daasaxelebda, magram did britaneTs ise Zalian surda

evrogaerTianebebSi Sesvla, rom es ar gaakeTa.

Sedegad 1971 wlis soflis meurneobis ministrTa sabWos, romelzec

mansholtma Tavisi gegma wamoayena, mohyva didi areulobebi da 80.000-iani

demonstracia, romelzec fermerebi maTi uflebebis dacvas iTxovdnen.

mansholtis gadawyvetilebam, mainc gaetana gansaxilvelad sakiTxi, romelic

85

aSkarad ar sargeblobda popularobiT evropul saxelmwifoebs Soris, Zalian

cudad imoqmeda mis momaval karieraze. momdevno wels igi gadadga, Tumca

Semdeg ambobda, rom misi ideebi agraruli reformis Sesaxeb iyo

“warmatebuli dasawyisi”. safrangeTma miaRwis imas, rom reforma daiwyo nela,

bevri Tanxebi ar daixarja restruqturizaciaze da reformis implementacia

aRmoCnda erovnuli mTavrobebis xelSi.

70-ian wlebSi msoflioSi agrarul produqciaze fasebi gaizarda

araxelsayreli amindebisa da cudi mosavlis, agreTve msoflio moTxovnis

zrdis Sedegad. amas daemTxva navTobis krizisi, ramac gamoiwvia umuSevrobis

zrda, amis gamo, mansholtis gegma 70-ian wlebSi daviwyebas mieca.

evrogaerTianebaSi SesvlisTanave soflis meurneobis sferoSi

reformirebis lideroba xelT igdo didma britaneTma. ramdenadac qveyanaSi

ZiriTadad agraruli produqciis importi xorcieldeboda, did britaneTs

surda agraruli politikis dafinansebis sistemis Secvla, raTa britaneli

gadasaxadebis gadamxdelebis mier evrogaerTianebis biujetSi Setanili fuli

ar daxarjuliyo iseTi iniciativebze da politikaze, romelsac didi

britaneTisTvis mogeba ar mohqonda.

1980-iani wlebis dasawyisSi eeap-is fasi Zalzed gaizarda, ramac dRis

wesrigSi kidev erTxel daayena reformirebis aucilebloba. swored amis

Sedegad, 1980-ian wlebSi evrogaerTianebebSi erTian agrarul politikaSi

ganxorcielda ori reforma. 1974-79 wlebSi eeap-is fasi (dafinanseba

gaerTianebis mxridan) gaizarda 23 procentiT, maSin rodesac Semosavlebi

igive periodis ganmavlobaSi mxolod 10 procentiT gaizarda. 1980-82 wlebSi

agrarul produqciaze fasebis met-naklebi stabilizacia moxda, rac

gamowveuli iyo dolaris didi RirebulebiT da ramac, Tavis mxriv, gamoiwvia

sakvebze msoflio fasebis gazrda, Sesabamisad Semcirda eqsportis

subsidirebis xarjebi.

1983 wels, rodesac dolaris kursi kvlav daeca eeap-is fasi isev

gaizarda, amjerad 30 procentiT da miaRwia limits, rodesac mas ukve aRar

SeeZlo daefinansebina sakuTari biujetidan agraruli politika da fasebis

86

mxardaWeris sistema. Sesabamisad, cxadi gaxda, rom konsensusi aucilebeli

iyo reformebis gasatareblad.

evrogaerTianebis saxelmwifoebi SeTanxdnen 1984 wlidan ramdenime

reformis gatarebaze: dawesda kvotebi rZis produqtebze da sabiujeto

disciplinis wesebi, rac imas niSnavda, rom biujeti unda gansazRvruliyo

winaswar da mxolod Semdeg unda gansaRvruliyo agraruli seqtoris biujeti,

rom gadaxarjva ar momxdariyo. aRsaniSnavia, rom am sistemam ar imoqmeda. 1985-

87 wlebSi 18 procentiT gaizarda eeap-is dafinanseba. am dros fasebi met-

naklebad daregulirebuli iyo rZis produqtebze, gansxvavebiT sxva agraruli

produqciisagan. amave dros gaerTianebis problemebs Tan daerTo gafarToeba

da masTan dakavSirebuli problemebi, rac saboloo jamSi gaerTianebis 1987

wlis biujetze 4-5 milioni ekius deficitiT aisaxa. [16]

1980-iani wlebidan evrogaerTianebebSi ekologiuri problemebi gaCnda.

agrarul produqtebze fasebis zrdam ganapiroba sasuqebis raodenobis zrda.

aman gamoiwvia mosaxleobaSi simpaTiis Semcireba eeap-is mimarT, ramac, Tavis

mxriv, gaaiola reformis ganxorcieleba.

1985 wels evrokomisiis iniciativiT da ZalisxmeviT gaerTianebis

saxelmwifoebi SeTanxmdnen, rom 1992 wlisTvis saerTo bazari sabolood unda

dasrulebuliyo. amavdroulad, gaerTianebis axali saxelmwifoebi - espaneTi,

saberZneTi da portugalia moiTxovdnen struqturuli fondebis gazrdas,

winaaRmdeg SemTxvevaSi isini finansurad zaraldebodnen, radgan

evrogaerTianebis biujetidan SedarebiT mcire Tanxebs iRebdnen. Sesabamisad,

xmelTaSuazRvispireTis qveynebTan miRweuli iqna SeTanxmeba, rom 1992

wlisTvis gaormagebuliyo struqturuli fondebis moculoba. am yvelafers

azri ekargeboda, agraruli politikis reformis gareSe, radgan agraruli

seqtoris dafinansebis TandaTan Semcirebis gareSe, evrogaerTianebis biujeti

ver audioda sxva programebis dafinansebas, amitom politikuri neba

agraruli seqtoris gardaqmnasTan dakavSirebiT 80-iani wlebis bolosTvis

sabolood Camoyalibda. es sakiTxi miT ufro mniSvnelovani iyo, rom

87

evrogaerTianebam seriozulad daisaxa miznad 1992 wlisTvis saerTo bazris

Seqmna. [16]

sagareo zewola: 1986 wlis urugvais raundisTvis evrogaerTianebis

saxelmwifoebma daiwyes paketis SemuSaveba, romelic xels SeuSlida

gaerTianebis agraruli produqtis dempings msoflio bazarze. am reformebma

gamoiwvia zemoT aRniSnuli 1984 wlis reformebi (rZis produqtebze kvotebis

daweseba da sabiujeto disciplinis SemoReba), Tumca amas didi gavlena ar

hqonia msoflio bazarze, radgan winadadeba SeimuSava DGVI-ma da komisiam,

xolo sabWos sxdomaze monawileobdnen ministrebi, romlebic sasoflo-

sameurneo interesTa jgufebis gavlenis qveS imyofebodnen. aqedan kidev

erTxel Cans, rom komisiis mcdeloba gadaWril iqnes esa Tu is problema

gaerTianebaSi, SeiZleba sruli warumateblobiT dasruldes, Tu ministrebze

aris komisiis ideebTan dapirispirebuli jgufebis gavlena.

1987 wels mimdinareobda molaparakebebi saerTo agraruli politikis

reformis Sesaxeb or doneze — evropul da saerTaSoriso asparezze.

saerTaSoriso masStabiT 1987 wels mimdinareobda urugvais raundis

molaparakebebi, xolo evropis masStabiT gaaqtiurda agraruli politikis

Siga reformis gatarebis sakiTxi. orive am process ganapirobebda sasoflo

sameurneo produqciis warmoebis gafarToeba da, Sesabamisad, danaxarjebis

saocari zrda, rac, Tavis mxriv, iwvevda msoflio bazarze aSS-is da

evrogaerTianebis eqspansionisturi agraruli politikebis Sejaxebas.

1986 wels arc evropas da arc aSS-s sakuTari poziciebi jer kidev ar

hqondaT Camoyalibebuli reformasTan dakavSirebiT. Tavdapirvelad GATT-is

(General Agreement on Trade and Tariffs) molaparakebebSi agraruli politika ar iyo

CarTuli, Tumca krizisamde misulma situaciam aiZula evropis qveynebi rom

gadawyvetilebisTvis gadaexedaT da agraruli politika paketSi CaerToT.

aSS-is mier SemoTavazebuli Zero-2000 programis mixedviT yvela subsidia unda

aRmofxvriliyo 2000 wlisTvis. evropis pozicia am SemTxvevaSi calsaxa iyo —

evropul saxelmwifoebs da aseve aSS-s unda gaeyinaT subsidiebi im

88

momentisaTvis arsebul doneebze, rac niSnavda msoflio bazarze status-kvos

SenarCunebas. poziciebis mkveTri gansxvavebis gamo SeTanxmeba ver moxerxda.

1988 wlisTvis eeap-is reforma aucilebeli gaxda, radgan danaxarjebi

katastrofulad gaizarda. 1986 wlisTvis biujetis xarjviTma nawilma

Seadgina 59 miliardi ekiu. 1984 wlis fontenblus SeTanxmebam Seamcira

agraruli danaxarjebis zrda 2 procentamde, Tumca zrdis parametri mainc 18

procents aRwevda yovelwliurad. es problema TiTqos mogvarda sabiujeto

wesrigis SemoRebiT, rac imas niSnavda, rom yoveli Svidi wliT isazRvreboda

evrogaerTianebis biujeti, xolo Svidwliani xarjviTi parametris SigniT

dgindeboda e.w. yovelwliuri xarjviTi gegma. 1987 wels Wkvianuri

buRaltruli aRricxvebiT mogvarda wina wlis sabiujeto deficitis

problema, Tumca naTeli gaxda, rom sabiujeto deficitis damalvas kargi

Sedegi ar moyveboda, amitom 1988 wlis biujetis gadasarCenad miiRes

gadawyvetileba, romlis erT-erTi umniSvnelovanesi komponenti saerTo

agraruli politikis reformireba da efeqtianad amoqmedeba iyo.

germaniaSi da safrangeTSi 1988 wels mimdinareobda arCvenebi,

romelSic fransua miteransac da helmut kolsac mxars uWerdnen agraruli

seqtorebis strategiis mxardamWeri interesTa jgufebi. helmut kols hqonda

naTeli magaliTi imisa, Tu rogori uaryofiTi gavlena SeiZleboda hqonoda

arCevnebze arapopularul reformebs. 1984 wlis rZis kvotebis SemoRebis

Sedegad qristian-demokratebma 700.000 xmaze meti dakarges. 1985 wlisTvis

qristian-demokratebs ukve dablokili hqondaT marcvleulis fasebis

Semcirebis Sesaxeb gadawyvetileba, rac imas niSnavda, rom kols Siga

politikuri da germaniis agraruli seqtoris interesebi ufro mniSvnelovnad

miaCnda, vidre evrogaerTianebis interesebi.

1988 wlisaTvis safrangeTSic TiTqmis analogiuri situacia iyo. 1988

wels safrangeTSi dagegmili iyo saprezidento arCevnebi da saubari imaze,

rom tradiciuli soflis meurneoba, romelic socialuri efeqtis matarebel

seqtorad iTvleboda, unda Secvliliyo - damRupveli iqneboda nebismieri

89

politikuri ZalisTvis. Sesabamisad, safrangeTic ar iyo didad mowadinebuli

radikaluri reforma gaetarebina 1988 wels.

britaneTSi SedarebiT gansxvavebuli situacia iyo. teTCerisTvis

mniSvnelovani iyo status-kvos SenarCuneba, an ukeTes SemTxvevaSi, fasebis

sistemis gardaqmna, ise rom mis mier gadaxdili fuli ar moxmareboda

britaneli fermerebis konkurentebis ganviTarebas da konkurentunarianobis

gazrdas. amasTan, soflis meurneoba ar iyo imdenad mniSvnelovani britaneTis

mTavrobisTvis, ramdenadac sabiujeto kontribuciebis sakiTxi. britaneTs

surda saswrafod moegvarebina soflis meurneobasTan da sabiujeto

sakiTxebTan dakavSirebuli dapirispireba, raTa gadasuliyo misTvis ufro

mniSvnelovan sakiTxze - saerTo bazris Camoyalibebis dasrulebaze. saerTo

bazris Seqmna saSualebas aZlevda mogeba enaxaT britanel mrewvelebs da

momsaxurebis mimwodeblebs.

didma britaneTma Semoitana winadadeba SeemcirebinaT fasebi 15 %-iT, im

SemTxvevaSi, Tu bazarze arsebuli produqcia gadaaWarbebda daSvebul zRvars

(MGQ - maqsimalurad garantirebuli raodenoba); amasTan didi britaneTi

iTxovda dawesebuliyo e.w. Tanapasuxismgeblobis gadasaxadi (coresponsibility levy),

romelic unda gadaexada fermers, Tu is dasaSvebze met raodenoba

produqcias awarmoebda. am gadasaxadis mizani iyo gaeiolebina Senaxvis da

eqsportis subsidiis xarjebi. maqsimalurad garantirebuli raodenoba

burRuleulze dawesda 155 milioni metruli tona (es raodenoba SerCeul iqna

imis gamo, rom 1987 wels swored 155 milioni tona burRuleuli iqna

nawarmoebi).

safrangeTi da germania bolomde ar eTanxmebodnen am winadadebas. maTi

azriT, misaRebi iyo fasis mxolod 3 %-iani Semcireba, xolo kvotis

gansazRvra 165 milioni metruli toniT. gadawyvetilebis swrafad miRebis

aucileblobaze metyvelebda isic, rom britaneTi da holandia uars amboben

gaegrZelebinaT evrogaerTianebis biujetis dafinanseba, Tu ar mogvardeboda

saerTo agrarul politikasTan dakavSirebuli problemebi. am ori qveynis

xisti poziciis gamo 1988 wlis biujeti ver SeTanxmda, ris gamoc komisiam

90

ministrTa sabWos winaaRmdeg sarCeli Seitana marTlmsajulebis

sasamarTloSi. ministrTa sabWom sabolood moaxerxa biujetis damtkiceba,

manam sanam marTlmsajulebis sasamarTlo mis gamamtyunebel verdiqts

gamoitanda.

sabolood miRweul iqna Semdegi SeTanxmeba: dawesda, rom fasebis 3 %-

iani Semcireba unda momxdariyo mxolod maSin, Tu warmoeba gadaaWarbebda 160

milion tonas. germaniam gadawyvita 5 miliardi ekiuTi meti gadaexada

evrogaerTianebis biujetSi raTa es gadawyvetileba finansurad gaemagrebina.

didma britaneTma miaRwia fasis Semcirebas da damatebiT gadasaxads, Tanac

ara sakuTari sabiujeto danaxarjebis, aramed germaniis fulis xarjze. rac

Seexeba xmelTaSuaRvispireTis qveynebs — portugalias, espaneTs da

saberZneTs, maT miiRes gazrdili daxmareba struqturuli fondebisgan.

momdevno reforma, romelic erT-erT yvelaze warmatebul reformad

iTvleba saerTo agraruli politikis istoriaSi, iyo 1992 wels

ganxorcielebuli makSeris reforma. am reformam saxeli miiRo deloris

komisiaSi soflis meurneobis komisris rei makSeris saxelisgan. 1992 wels

evrogaerTianebis saxelmwifoebi SeTanxmdnen, rom burRuleulze

garantirebuli fasebi SeemcirebinaT 29%-iT momdevno sam weliwadSi da aseve

moexdinaT sxva agraruli nawarmis fasebis Semcireba. amavdroulad, daiwyo

paraleluri programa, romelic iTvaliswinebda soflis meurneobis

ganviTarebas da xels uwobda adre pensiaze gasvlas, reforestacias da

fermingis ufro organuli formebis ganviTarebas.

1992 wels urugvais raundma kritikul moments miaRwia. ukve

aucilebeli iyo paketSi soflis meurneobis CarTva. Tu aqamde yvela

saxelmwifo mzad iyo ignorireba moexdina soflis meurneobis sakiTxebisTvis,

1992 wels evro-gaerTianeba ukve mzad iyo saerTod Caegdo reformebis paketi,

Tu masSi soflis meurneoba ar iqneboda Setanili;

makSeris reformebis Sedegad mniSvnelovnad Semcirda marcvleulis da

xorcis fasi da isini gauTanabrda msoflio fasebs. fermerebs aunazRaures

danakargebi, im pirobiT, Tu isini datovebdnen fermebs da sxva sferoSi

91

gaagrZelebdnen saqmianobas. SemuSavebuli iqna naadrevi pensiebis sistema,

aseve daiwyo ekologiurad sufTa fermeruli praqtikis xelSewyobis

programebi.

makSeris reformebis mTavari idea iyo zRvruli mwarmoeblebisaTvis

kompensaciis sistemis SemoReba da maTi TandaTanobiT gandevna bazridan.

garda amisa, unda gazrdiliyo agraruli seqtoris dafinanseba, rac

mimarTuli iqneboda fermebSi dasaqmebuli mosaxleobis ricxvis Semcirebisa

da sxva seqtorebSi maTi dasaqmebisken. es niSnavda, rom saerTo agraruli

politikis dafinanseba gaizrdeboda, anu gaizrdeboda sabiujeto

danaxarjebic, magram es zrda iqneboda ufro naklebi, vidre reformis

ganxorcielebis gareSe danaxarjebis zrda.

rac Seexeba fasebis Semcirebas burRulze, mas jaWvuri reaqciiT unda

gamoewvia sxva produqtebzec fasebis Semcireba.

dRis wesrigi 2000 (Agenda 2000). kidev erTi reforma saerTo agrarulma

politikam ganicada 2000 wlidan, rodesac miRebuli iqna Zalian ambiciuri

programa — “dRis wesrigi 2000”, rac iTvaliswinebda gaerTianebis momzadebas

gafarToebisadmi. gafarToebis dRis wesrigSi dadgomam 90-iani wlebis SuaSi

kidev erTxel wamowia eeap-is reforma, radgan naTeli gaxda, rom axali,

metwilad agraruli qveynebis evrokavSirSi Sesvla gamoiwvevda gadauWrel

problemebs. 1995 wels germaniam, safrangeTma da xmelTaSuazRvis qveynebma

ganacxades, rom ar dauSvebdnen axali xuTi saxelmwifos (CexeTi, poloneTi,

ungreTi, slovakeTi da bulgareTi) agraruli eqsportis yovelwliur 10-

procentian zrdas da mxolod 5%-ze iyvnen yabuls. am gancxadebis

dafiqsirebis Semdeg aSkarad gamoCnda, rom am qveynebs ar surdaT TavianTi

fermerebis gabrazeba.

1999 wels evrokavSirma miaRwia SeTanxmebas amerikasTan, rom orive

gaagrZelebda marcvleulis da mecxoveleobaze orientirebuli fermerebis

subsidirebas 2003 wlamde. es daxmareba unda yofiliyo im fermerebisTvis,

romlebic ar daarRvevdnen warmoebis da konkurenciis wesebs. aseve moqmedebas

92

iwyebda naadrevi pensiebis sistema, miwis gamosyidva da sxva RonisZiebebi,

romlebic mimarTuli iyo fermerebis raodenobis Semcirebisken.

Agenda 2000 SemuSavebuli iqna 1999 wlis 26 marts berlinis evropuli

sabWos mier. igi warmoadgens samoqmedo gegmas, romlis mTavari mizania

gaZlierdes gaerTianebis sxva da sxva politikis mimarTulebebi, Seiqmnas

axali, ufro efeqtiani finansuri instrumentebi. igi exeba evrokavSiris

politikis TiTqmis yvela mimarTulebas, soflis meurneobis TvalsazrisiT

gagrZelebuli iqna moqmedeba im principebis mixedviT, romlebic gamoiyenes

1988 da 1992 wlebSi. aseve, gansakuTrebuli yuradReba mieqca ekologiur

sakiTxebs. dRis wesrigi 2000-is mixedviT agraruli politikis reforma

Semdegi mTavari sakiTxebis garSemo aigo:

• fasebis momdevno Semcireba;

• soflis ganviTarebis da pirdapiri gadaxdebis sistemis

SenarCuneba;.

• soflis ganviTarebis gardaqmna saerTo agraruli politikis erT-

erT mniSvnelovani sayrdeni gaxda;

• struqturuli da Serwymis fondebis efeqtianobis zrda;

• gawevrianebis wina struqturuli instrumentis (ISPA - pre-accession

structural instrument) da gawevrianebis wina agraruli instrumentis

(SAPARD - pre- accession agricultural instrument) sruli amoqmedeba;

• axali finansuri instrumentis miReba 2000-2006 wlebisTvis. [16]

dReisaTvis vaWrobis damabrkolebeli yvelaze gavrcelebuli barieria

e.w. gadasaxadi importze - tarifi. “tarifebi upiratesobas aniWebs

adgilobrivad warmoebul saqonels analogiur importirebul saqonelTan

SedarebiT da Sesabamisad, warmoadgens Semosavlis zrdis wyaros

qveynebisTvis“. msoflio savaWro organizacia (mso) cdilobs, nulamde

daiyvanos aRniSnuli tarifebi. urugvais raundi gansakuTrebiT

mniSvnelovania am TvalsazrisiT, vinaidan, Sedegad, qveynebma daadastures,

rom Seamcireben tarifebs da dasweven sabaJo gadasaxadebs im niSnulamde,

romlidanac maTi kvlav gazrda rTuli iqneba. tarifebi SeiZleba dawesdes

93

aseve im konkretul raodenobebze, romlebic scdeba dadgenil qvotas (e.w.

satarifo qvotas).

mso-s principebis Tanaxmad, wevr qveynebs ekrZalebaT SerCeviTi

midgomis gamoyeneba savaWro partniorebis mimarT da romelime maTganisTvis

gansakuTrebuli upiratesobis miniWeba, am qveynidan saqonlis importze

dabali tarifebis miniWebis gziT. es principi cnobilia, rogorc upiratesi

xelSewyobis reJimi (MFN) da warmoadgens DCFTA-s ganuyofeli nawilis -

vaWrobisa da tarifebis generaluri SeTanxmebis (GATT)-is nawils. Tumca,

qveynebs Soris Tavisufali vaWrobis SeTanxmebebis dadebis SemTxvevaSi

amgvari SerCeva axsnadia. aRniSnul SeTanxmebaTa mixedviT, qveynebma, SesaZloa,

upiratesoba mianiWon konkretul qveynebs TavianT bazrebze daSvebisas, an

daaweson barierebi im produqtebis mimarT, romelTa importic konkretuli

qveynidan, savaraudod, arasamarTlianad xorcieldeba.

zemoT aRniSnuli barierebis garda, arsebobs agreTve rigi e.w.

teqnikuri savaWro barierebisa (TBT), rogoricaa teqnikuri regulaciebi,

standartebi, geografiuli aRniSvnebi da sertificirebis procedurebi. es

barierebi gansxvavdeba qveynebis mixedviT da naklebad gamWvirvale da

TvalsaCinoa satarifo barierebTan SedarebiT. es ukanaskneli gansakuTrebiT

agrosasursaTo produqtebs exeba, romlebmac unda daakmayofilon winaswar

SemuSavebuli sanitaruli da fitosanitaruli zomebi, romlebic arcTu

iSviaTad gvevlineba, rogorc dabrkoleba aRniSnuli produqtebiT vaWrobisas.

gansakuTrebiT, Tu gaviTvaliswinebT, rom evrokavSiri msoflios erT-erTi is

regionia, sadac momxmarebelTa dacvis sakiTxs gansakuTrebuli yuradReba

eqceva. [16]

rogorc vxedavT, dReisaTvisac evrokavSirSi agraruli politika

mkacrad proteqcionistulia da rogorc ganviTarebis dinamika gviCvenebs,

uaxloes momavalSi arc ikveTeba politikis mkveTrad Secvlis mzaoba.

erTiani agraruli politikis ganviTarebis instituciuri modelebi da

politikis marTva. მmarTvelobis Tema sul ufro mniSvnelovani xdeba

qveynebSi, romlebic cdiloben rac SeiZleba meti instituciuri da

94

socialuri subიeქti CarTon marTvis politikaSi. marTvis politikis

ganviTarebas aqvs Zalian didi mniSvneloba ramdenime mizezis gamo. es

mizezebi damaxasiaTebeliა yvela evropuli da rigი industriulad

ganviTarebuli qveynebisTvisაც.

1. Tavdapirvelad instituciuri sistemebi sxva da sxva evropul qveynebSi

midian decentralizaciis gziT.

2. Zlierdeba zeerovnuli institutebi (magaliTad, evropuli komisia),

romlebic ayalibeben saerTo wesebs monawile qveynebisTvis.

3. adgilobrivi TviTmmarTveloba gavlenas axdens zemdgom uwyebebze,

afarToebs gavlenas politikis Camoyalibebaსა da danergvaSi. es exeba

ara mxolod municipalitetebs, ekonomikur da SromiT organizaciebs,

aramed sxva da sxva sazogado da koleქtiur organizaciebs, romlis

gaCena ganpirobebulia iseთi faქტorebiT, rogoricაა Rirebulebebis

gaufasureba, ekonomikis globalizacia, garemos mkveTrad gauareseba da

ase Semdeg.

4. CarTulobis aucilebloba gamowveulia marTvis politikis

transformaciiT. Cndeba da viTardeba kooperaciis sxvadasxva formebi

adgilobriv subieqtebs Soris, raTa daaCqaron adgilobrivi

sazogadoebis CarTuloba politikaSi, monitoringSi da garkveulwilad

kontrolSic ki.

kooperaciis es formebi Seexo ara marto qveynebs tradiciulad Zlieri

regionuli mmarTvelobiT, aramed iseT qveynebsac, sadac is saerTod ar

arsebobda. es cvlilebebi 1996 wels korkis konferenciaze gaxda ganxilvis

sagani da „dRis wesrigi 2000“-Si cvlilebebi momzadda, Semdeg 2003 wels

zalcburgis konferenciaze dasaxuli iqna ganviTarebis strategiis ZiriTadi

mimarTuleba 2007-2013 wlebisTvis. Sedegad Seicvala saxelmwifos soflis

meurneobis ganviTarebis da regionuli politika. TamaSSi CaerTo:

• meti rgoli (erovnuli, regionuli, Sualeduri, adgilobrivi);

95

• meti subieqti (ara marto saxelmwifo marTvisa da agraruli seqtoris

warmomadgenlebi);

• axali instrumentebi da midgomebi, romlebic metia vidre wertilovani

daxmareba, ganpirobebulia SerCevis detaluri kriteriumebiT da

scildeba warmoebis erT seqtors.

marTvis politikis Tema gaxda aqtualuri saxelmwifo politikisa da

funqcionirebis warmatebis gaazrebisTvis.

am TvalsazrisiT marTva asaxavs ekonomikuri politikis ZiriTad

funqcias, romelic mdgomareobs imaSi, rom “daexmaros ekonomikas gadalaxos

koordinaciis Cavardna, misces biZgi gadavides ukeTes mdgomareobaSi

efeqtianobis TvalsazrisiT“. koordinaciis Temaze msjeloba iwyeba im

momentidan, rodesac ekonomikuri sistemebi ganixileba rogorc rთuli da

dinamiuri sistemebi romelSic ekonomikuri agentebi rTulad aRweven

koleქtiur/saxelmwifo interesebis saerTo Sedegs. ibadeba kiTxva: ra

meqanizmebi uzrunveyofs agentebis Soris koordinacias?

ganixilaven koordinaciis sam meqanizms, romlebic ar arseboben

damoukideblad magram erTmaneTs avseben:

• sabazro meqanizmi dafuZnebulia ekonomikuri agentebis individualur

reagirebaze fasebis cvlaze;

• ierarqiuli meqanizmi dafuZnebulia nebismieri Zalauflebis formaze,

romelic gansaRvravs wesebs ekonomikuri agentebisaTvis;

• qseluri meqanizmis pirobebSi ekonomikuri institutebi aregulireben

urTierTobas agentebs Soris, vinaidan SeuZliaT SemoiRon sanqciebi da

daaweson premiebi. anu SeimuSaon TamaSis saerTo wesebi, romlis dacvac

mouwevT ekonomikur agentebs. isini SeiZleba gaagivo

formaluri/araformaluri SeTanxmebis sistemasTan, romelic miRebulia

yvela agentis mier.

„dRis wesrigi- 2000“ xazs usvamda solidarobis da decentralizaciis

principebs regionuli ganviTarebis da daaxlovebis politikaSi. es

vrceldeba soflis ganviTarebazec. gamomuSavebuli modeli ganicdis

96

cvlilebebs raTa movides SesabamisobaSi iuridiul aspeqtTan, es gamoiwvia

evrokavSiris gafarToebam. modeli romelsac ganixilavs „dRis wesrigi-2000“

exeba ZiriTadi instituciuri da socialur-ekonomikuri subieqtebis

CarTulobis dones politikis formulirebaSi da mis ganxorcielebaSi.

modeli Seicavs Semdeg principebs:

• evrokomisia, erovnuli, regionuli da adgilobrivi uwyebebi

erToblivad adgenen ganviTarebis prioritetebs, miznebs da amowmeben

Sesrulebas;

• marTva srulad gadaecema monawile qveynebs da regionebs, maTve akisrebs

valdebulebas angariSi warmoadginon evrokavSiridan miRebuli

resursis xarjvaze;

• kavSiris resursebis marTvis procesis gamWirvaleobisaTvis da saerTo

wesebis velSi moqcevisaTvis aucilebelia yvela qveyana aRWurvili iyos

efeqtiani marTvis, monitoringis da kontrolis sistemebiT.

“dRis wesrigi 2000“-Si warmodgenili kavSiris decentalizaciis

principi, romelsac unda gaeadvilebina procesi, sinamdvileSi waawyda did

sirTules mTel evropaSi da iyo nawilobrivi, amavdroulad gaZlierda

centralizaciis tendencia.

marTvis centralizebuli sistema jer kidev Zalian gavrcelebulia

soflis meurneobis ganviTarebis politikaSi. regionuli ganviTareba piriqiT

decentralizaciis gziT midis.

CrdiloeT evropis iseT qveynebSi, rogorcaa SvedeTi, irlandia,

avstria, luqsemburgi, holandia da yvelaze Zlieri centralizebuli marTvis

mqone-safrangeTi, agreTve samxreT evropis qveynebidan erTad erTi -

saberZneTi, soflis ganviTareba finansdeba/imarTeba centridan. odnav

gansxvavdeba holandia, sadac provinciebs eZleva saSualeba Tavad dasaxon

daxmarebis mimarTuleba. es SeiZleba gamarTlebuli iyos iseT patara

qveynebSi, rogoricaa dania, luqsemburgi, avstria, magram ara safrangeTSi.

italia da germania is qveynebia sadac regionebi sargebloben farTo

uflebebiT. adgilobrivi xelisuflebebi adgenen ganviTarebis gegmebs

97

centralur xelisuflebasTan koordinirebulad. calke unda gamoiyos didi

britaneTi, sadac ar arsebobs ganviTarebis saerTo gegma, aq centralizebul

marTvaze laparaki zedmetia, decentralizacia exeba sam provincias-CrdiloeT

irlandia, Sotlandia, uelsi. es provinciebi wyobiT da zomiT uaxlovdeba

italiis msxvil regionebs. inglisi ki evropis msxvil qveynebs. Sereuli

modelis jgufs warmoadgens espaneTi, portugalia, fineTi da belgia.

evropaSi ikveTeba ori tendencia:

erT mxriv Zlieri erovnuli marTva, meore mxriv adgilobrivi marTvis

gavrceleba. es ori tendencia yovelTvis ar ewinaaRmdegeba erTmaneTs,

rogorc, vTqvaT did britaneTSi, sadac erovnul programebs emateba mTeli

rigi adgilobrivi programebi.

am or tendenciasTan erTad arsebobs kide erTi, metad SezRuduli-

Sualeduri done. zogierT qveyanaSi es tendenciebi iCens Tavs marTvis

modelebis arerTgvarovan sivrceSi. kerZod es xdeba qveynebSi Zlieri

decentralizaciiT, sadac regioni absoluturad damoukideblad gansazRvravs

marTvis gansxvavebul modelebs, istoriidan, tradiciebidan, politikuri

umravlesobidan gamomdinare. amitom evropaSi da kerZod italiaSi Cndeba

araerTgvari marTvis sistema romelic SeiZleba SevadaroT patara naWrebisgan

Sekeril sabans (patchwork). es amtkicebs mosazrebas rom administraciuli

marTva sul ufro da ufro rTuldeba.

evrokavSiris agraruli safaso politika: bevr qveyanaSi soflis

meurneobis produqciis bazrebi saxelmwifos safaso politikis samiznes

warmoadgens. uamrav ganviTarebad qveyanaSi ZiriTad sakveb produqtze

arsebobs maqsimaluri fasis dawesebis standarti, romelic sazogadoebis

farTo fenebis iafi sakvebi produqtebiT uzrunvelyofas isaxavs miznad.

soflis meurneobis produqtebis miwodebis Semcireba, xSirad, deficits da

saxelwifos mxridan agraruli produqtebis normirebas iwvevs. rac Seexeba

ganviTarebul qveynebs, aq piriqiT, soflis meurneobis produqtebze wesdeba

minimaluri fasis standarti, rac samrewvelo seqtorSi dasaqmebulebTan

SedarebiT, soflis meurneobis seqtorSi dasaqmebulTa Semosavlis Semcirebas

98

unda uSlides xels. evrokavSiris agraruli politika iZleva aRniSnuli

RonisZiebebis gavlenis TvalsaCino magaliTs.

jer kidev 1958 wels evropis ekonomikuri kavSiris daarsebisas, eqvsma

damfuZnebelma qveyanam (safrangeTi, italia, belgia, luqsemburgi,

niderlandebi da germania) kavSiris farglebSi samrewvelo produqtiT

vaWrobisas sabaJo mosakreblis gauqmebasTan erTad, calsaxad dasaxes erTiani

agraruli politikis gatarebac. evropis ekonomikuri kavSiris xelSekrulebis

39–e muxlis Tanaxmad, erTiani agraruli politikis miznebi Semdegnairad

ganisazRvreba:

• soflis meurneobis produqtiulobis zrda;

• soflis meurneobis seqtorSi dasaqmebuli pirebis cxovrebis

donis saTanado uzrunvelyofa erT sulze Semosavlis

raodenobis gazrdis saSualebiT;

• bazrebis stabilizeba;

• momaragebis uzrunvelyofa.

aRniSnul CamonaTvalSi Tavs iCens, rogorc evropis agraruli

politikis SemosavlebTan dakavSirebuli miznebi, aseve ekonomikuri

politikis RonisZiebebis saSualebiT araerT agrarul bazarze arsebuli

fasebis cikluri meryeobis Sesusteba.

1958 wels strezis soflis meuneobis konferenciaze daisaxa erTiani

agraruli politikis ZiriTadi mimarTulebebi. sxva danaCenTan erTad,

konferenciis rekomendaciebi iTvaliswinebda evropis ekonomikuri kavSiris

farglebSi yvela wevri qveynisaTvis soflis meurneobis produqciaze erTiani

fasebis dawesebas. fermerTa produqciisa da Semosavlebis dasacavad, soflis

meurneobis produqciaze ekonomikuri kavSiris es erTiani fasebi imavdroulad

msoflio bazarze Sesabamis produqciaze arsebul fasebze maRali unda

yofiliyo. ganviTarebadi qveynebidan agraruli produqciis iafi importis

fassa da ekonomikur kavSirSi dadgenil fass Soris gansxvavebis gaTanabrebis

mizniT, saWiro gaxda importze Sesabamisad gazrdili sabaJo ganakveTis

SemoReba. amrigad, e.w. sabazro wesrigis SemoRebiT, 60–iani wlebis bolomde,

99

ganxorcielda soflis meurneobis produqtebis umetesobis ekonomikuri

kavSiris agrarul bazarze mozidva. 1976 wlis bolosTvis, agraruli bazris

regulirebisaTvis SemuSavebuli 23 wesi moicavda ekonomikuri kavSiris wevri

qveynebis soflis meurneobis produqtebis 90%–ze mets. 70%–ze meti

produqtisaTvis, romlebsac agraruli bazris regulireba Sexeboda,

arsebobda saxelmwifos mxridan fasis gansazRvrul doneze SenarCunebis

sabazro regulirebis forma.

saxelmwifos mxridan fasis gansazRvrul doneze SenarCunebis gziT

sabazro wesrigis centralur elements warmoadgens evrokavSiris soflis

meurneobis ministrTa sabWos yovelwliuri gadawyvetileba soflis

meurneobis calkeul produqtze saorientacio fasis dawesebis Sesaxeb.

saorientacio faSigan gamoiyvaneba ganviTarebadi qveynebidan Semosuli

importis zRvruli fasi maSin, rodesac saorientacio faSigan xdeba

evrokavSiris calkeul regionebsa da evrokavSiris mTavar navsadgurs –

roterdams Soris satransporto xarjebis daqviTva. agraruli produqtebis

msoflio sabazro fasebsa da evrokavSiris zRvrul fasebs Soris sxvaobidan

gamoiTvleba e.w. sakompensacio mosakrebeli. aRniSnulma mosakrebelma,

rogorc evrokavSiris qveynebSi agraruli produqtis importis cvladi sabaJo

mosakreblis ganakveTma, unda uzrunvelyos is, rom ar moxdes evrokavSiris

bazarze msoflio bazris produqtebis saorientacio fasze dabal fasad

miwodeba.

saorientacio da zRvruli fasebisa da sakompensacio mosakreblebis

garda, soflis meurneobis ministrTa sabWo yovelwliurad aseve adgens e.w.

sainvesticio an sagarantio fasebs. rogorc tipuri minimaluri fasebis

standartebi, isini gansazRvraven evrokavSiris bazrebze misaReb agrarul

produqtze fasis minimalur zRvars. amasTan, saorientacio fassa da

sainvesticio fass Soris gansxvaveba produqtis saxis mixedviT ganisazRvreba.

Saqris SemTxvevaSi igi aRwevs 5%–s, xolo xilisa da bostneulis sxvadasxva

saxeobis SemTxvevaSi 50%–s. Tu miwodeba saorientacio fasad ar

xorcieldeba, sabazro regulireba zogierT produqtTan mimarTebaSi,

100

rogoricaa, mag., Saqari, rZe, saqonlis xorci an marcvleuli, iTvaliswinebs

saxelmwifos mxridan investirebis aucileblobas, romlis drosac, Warbi

miwodebis SemTxvevaSi, xorcieldeba evrokavSiris biujetiT produqciis

Sesyidva. sxva produqtebis SemTxvevaSi, rogoricaa, Roris xorci, sufris

Rvino, xili da bostneuli, gaTvaliswinebulia nebayoflobiTi investiciebi,

romlebic aseve, saWiroebis SemTxvevaSi, saxelmwifos mxridan iqneba

Sesyiduli.

evropis agraruli politikis Sedegebi TvalsaCinod adastureben

minimaluri fasis Sesaxeb diskusiebis Sedegad miRebul hipoTezebs. agrarul

produqtebze erTiani, stabiluri da msoflio sabazro fasze maRali fasebis

arsebobis garantia, erTi mxriv, evropis ekonomikuri kavSiris agrarul

bazrebze fasis Camoyalibebis process, xolo, meore mxriv, Warbi miwodebis

ganviTarebas uwyobda xels. Tu evrogaerTianebis qveynebis TviTmomaragebis

xarisxi 70–ian wlebSi karaqis SemTxvevaSi 95%–s, xolo xorcis SemTxvevaSi

98%–s Seadgenda, 80–iani wlebis bolomde man, agraruli produqtebis

umetesobis SemTxvevaSi, calsaxad gadaaWarba 100%–s (cxrili 2.1).

cxrili 2.1. evrokavSiris TviTmomaragebis maCvenebeli zogierTi produqtisaTvis ((წლიური საშუალო მაჩვენებელი %–ებში) aRwerilia urTierToba evrokavSiris soflis meurneobis produqtebis warmoebasa da sasoflo–sameurneo produqtebis moxmarebas Soris. 100%–ze meti miuTiTebs Warb produqtze)

1974-1975 (EU- 9)

1987–1988 (EU -12)

1999–2000 (EU -15)

2009–2010 (EU -27)

მარცვლეული (ბრინჯისგარდა)

95 111 116 107

შაქარი 87 127 128 100 ღვინო 95 107 109 100 უცხიმო რძის ფხვნილი 153 110 247 141 ხორცპროდუქტები (სრულად)

98 107 107 108

EAGFL*–ის დანახარჯები , განყოფილება“გარანტია“, მლრდ. ECU / €

4,5 (1975)

29,0 (1989)

40,5 (2000)

58,3 (2010)

ევროკავშირის ბიუჯეტის საერთო წილი %–ებში

69 60 49 47

*ევროპის სოფლის მეურნეობის განვითარების და უზრუნვეყოფის ფონდი ; 01.01 2007 წლიდან ევროპის სოფლის მეურნეობის უზრუნველყოფის ფონდი (EGFL) წყაროები: გერმანიის ფინანსთა სამინისტრო, ევროკავშირის სტატისტიკის სამსახური

101

im produqtebis bazrebze, sadac arsebobs nebayoflobiTi intervenciis

valdebuleba, magaliTisaTvis, xilisa da bostneulis saxeobebis SemTxvevaSi,

mewarmeebi kvlavindeburad iZulebuli iyvnen, gaenadgurebinaT Warbi

produqcia. Saqris bazarze ukve 1968 wlidan moqmedebs miwodebis ganawilebis

sistema, romlis drosac, yvela mwarmoebel qveyanas gansazRvruli sawarmoo

qvota eniSneba. 1981 wlamde soflis meurneobis yvela mwarmoebels mieca

garantia imis Taobaze, rom moxdeboda kontingentis raodenobis dadgenil

sainvesticio fasad Sesyidva. 1981 wlidan saxelmwifos mxridan sainvesticio

Sesyidvis SemTxvevaSi, gaTvaliswinebul unda iqnes ganawilebuli raodenobis

raRac nawilze fasdakleba. vinaidan dadgenili qvotebi aranairi formiT ar

Seesabameboda Saqarze arsebul realur moTxovnas, maT ar SeeZloT win

aRdgomodnen Warbi produqciis zrdas. rZis bazarze, sadac ekonomikuri

kavSiris TviTmomaragebis xarisxma ukve didi xania 100%–s gadaaWarba, 1984

wels fasdaklebis nacvlad, miRebul iqna gadawyvetileba miwodebis

ganawilebis Taobaze. 1988 wlidan marcvleulis bazarzec arsebobs qvotebi,

romelTa Warbi raodenobis SemTxvevaSic, saxelmwifos mxridan

garantirebulad xorcieldeba fasebis Semcireba.

gasayidi fasebis subsidireba, ramac xeli unda Seuwyos ekonomikuri

kavSiris wevr qveynebSi soflis meurneobis Warbi produqciis Semcirebas,

sabolood eqsportis xelSewyobis gansakuTrebuli politikis farglebSi

xorcieldeba. sakompensacio mosakreblebis sarkiseburi efeqtisTvis,

evrokavSiri soflis meurneobis produqtebis eqsportisTvis iZleva e.w.

eqsportis subsidias. subsidirebis raodenoba utoldeba intervenciis fassa

da msoflio sabazro fass Soris gansxvavebas konkretuli produqtisTvis.

maTi saSualebiT, soflis meurneobis mwarmoeblebs eZlevaT SesaZlebloba,

TavianTi produqcia ganviTarebad qveynebSi evrozonaSi arsebul fasze iafad

gayidon ise, rom ar mouwioT produqciis erTeulze sagarantio fasis

odenobiT misaReb mogebaze uaris Tqma. Siga sabazro intervenciebis

xarjebTan erTad, eqsportis subsidirebisTvis gamoyofili xarjebi

evrokavSiris agraruli biujetis ZiriTad nawils Seadgens, romelic Tavis

102

mxriv, ekonomikuri kavSiris saerTo biujetis calke arsebul, dominant

mimarTulebad Camoyalibda. mxolod soflis meurneobis sagarantio fondis

danaxarjebi, 80–ian wlebSi evrokavSiris saerTo biujetis 60%–s Seadgenda.

evrokavSiris biujetis mzardi safinanso valdebulebebi da masobrivi

saerTaSoriso wnexi evrokavSiris agraruli politikis safuZvliani reformis

stimuls iZleva.

aRniSnul reformas safuZveli Caeyara 1992 wels, fermerebisaTvis

marcvleulsa da saqonlis xorcze 30%–iani subsidirebisa da pirdapiri

saSemosavlo dotaciebis SemoRebis erToblivi RonisZiebebiT. 1995 wels

miRebuli gadawyvetilebiT, saeqsporto anazRaureba 2000 wlamde 36%–iT

Semcirda. 1999 wels saWiro gaxda mniSvnelovani subsidiebis Semdgomi

Semcireba, msoflio sabazro fasTan misi miaxloebis mizniT. paralelurad

gaizarda pirdapiri saSemosavlo dotaciebi. 2003 wels evrokavSiris soflis

meurneobis ministrTa sabWo SeTanxmda 2005 wlidan agraruli politikis

sferoSi erToblivi mravlismomcveli reformis gatarebis Taobaze, romlis

moqmedebis vada 2013 wlamde ganisazRvreboda. reforma, erTi mxriv,

iTvaliswinebda evrokavSiris soflis meurneobis xarjebis SezRudvas, meore

mxriv, gadawyda evrokavSiris agraruli politikis „meore svetis“ gafarToeba

soflis ganviTarebis xelSewyobis gziT, romlis dafinanseba unda moxdes

„pirveli sveditan“ – warmoebis tradiciuli waxalisebidan – gadanawilebis

gziT. amasobaSi marcvleulis fasebi imdenad miuaxlovda msoflio sabazro

fass, rom ganviTarebad qveynebSi marcvleulis eqsportirebisaTvis eqsportis

subsidireba saWiro aRar iyo. agrarul seqtorSi gatarebuli reformis

Sedegebi evrokavSiris biujets aSkarad daetyo. orive svetSi soflis

meurneobisaTvis mTlianad gaRebuli danaxarjebi – cxadia, aseve evrokavSiris

gafarToebis xarjzec – calsaxad gaizarda. Tumca, misi xvedriTi wili

evrokavSiris biujetSi mniSvnelovnad Semcirda da evrokavSiris gafarToebis

miuxedavad, 50%–ze naklebi Seadgina. [31]

103

2.3. saqarTvelo da evropis samezoblo politika

gasuli oci wlis ganmavlobaSi Cveni qveynis mTavrobebis politikaSi

soflis meurneobis seqtors umniSvnelo adgili ekava, gansakuTrebiT, 2003

wlis vardebis revoluciis Semdeg. prioriteti eniWeboda seqtorebs,

romlebic saswrafo reformebs moiTxovda, kerZod, efeqtian mmrTvelobas da

Tavisufali vaWrobis xelSewyobas. saqarTveloSi soflis meurneoba

ganviTarebis prioriteti 2010-2011 wlebSi gaxda. 2010 wels, mas Semdeg rac

sursaTze fasebis mkveTrad zrdam agro-inflacia gamoiwvia, soflis

meurneobis seqtorze gadatanili axali aqcentebis Sesaxeb mravaljer aRniSna

maSindelma prezidentma. Sedegad Seiqmna 2011-2015 wlebSi ganviTarebis 10-

punqtiani gegma, romelic biznesze orientirebuli soflis meurneobis

ganviTarebas iTvaliswinebda, tradiciul Sinameurneobaze dafuZnebul

soflis meurneobasTan erTad. am midgomas mxari dauWires biznesis seqtorma,

arasamTavrobo organizaciebma da donorebma.

2012 wlis bolodan, mas Semdeg rac axali xelisufleba movida qveynis

saTaveSi, agrarulma seqtorma pirvelad miiRo realurad aqcentirebuli

roli da daiwyo sxvadasxva tipis daxmarebis programebi.

sanam dRevandeli situaciis ganxilvaze gadavalT, mokled mimovixilav

saqarTvelo-evrokavSiris urTierTobis istorias.

evrokavSiri saqarTvelos erT-erT umsxviles partniors warmoadgens.

ukanaskneli ramdenime wlis ganmavlobaSi (diagrama 2.1), savaWro tvirTbrunva

evrokavSiris qveynebTan gaizarda;

saqarTvelos aqvs yvelaze dabali tarifi evrokavSiris produqciaze

(sasoflo-sameurneo produqciaze - 5.57%, samrewveloze - 0.45. 2013 wels

sxvaoba eqsportsa da imports Soris Semcirda importis Semcirebisa da

eqsportis zrdis Sedegad. 2012 wels sasoflo-sameurneo produqciis

eqsportis mTliani moculobidan 20% evrokavSiris qveynebiskenaa mimarTuli;

es maCvenebeli 2013 wels 23%-mde gaizarda. mTlianad, sasoflo-sameurneo

104

produqcia saqarTvelodan eqsportirebuli produqciis 26%-s Seadgens, rac

evrokavSirTan savaWro tvirTbrunvis 30%-ia.

diagrama. 2.1. saqarTvelosa da evrokavSirs Soris arsebuli savaWro

tendenciebi (aSS dolarSi).

wyaro: saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri

.http://www.geostat.ge/?action=page&p_id=136&lang=geo

saqarTvelos CarTvam evropis samezoblo politikaSi (ENP) saTave

daudo qveynis evrokavSirTan integraciis axal etaps. 2006 wels noemberSi

damtkicebuli evropis samezoblo politikis samoqmedo gegmiT (ENP AP)

TanamSromlobis erT-erT prioritetul mimarTulebad savaWro

urTierToebebis ganviTareba daisaxa.

samoqmedo gegmaSi gaiwera mTeli rigi RonisZiebebisa, romlebic miznad

isaxavda aRniSnul sferoSi qveynis maregulirebeli CarCos evrokavSiris

standartebTan daaxloebas. saqarTvelos mTavroba ENP AP-is moTxovnaTa

105

Sesrulebas 5 wliani vadis nacvlad 3 weliwadSi gegmavda. miuxedavad amisa,

evrokavSiris kanonmdeblobasTan harmonizacia da Sesabamisi praqtikis

saqarTveloSi damkvidrebis procesi gaWianurda.

vaWrobasTan dakavSirebul reformebs axali impulsi misca

evrokavSirsa da saqarTvelos Soris Rrma da yovlismomcveli Tavisufali

vaWrobis SeTanxmebis (DCFTA) dadebis perspeqtivam, romelic 2008 wlis

seqtemberSi gamoikveTa.

2009 wlis martSi evrokomisiam daasrula da qarTul mxares gadasca

DCFTA-is Sesaxeb molaparakebebisaTvis saqarTvelos mzadyofnis Sefasebis

dokumenti da prioritetul sferoebSi rekomendaciebis paketi, romelic

srul SesabamisobaSi iyo ENP AP-is moTxovnebTan.

aRniSnuli rekomendaciebis evrokomisiisaTvis damakmayofilebel

doneze Sesrulebas TiTqmis sami weli dasWirda. am periodSi qarTulma

mxarem, evrokomisiis Sesabamis samsaxurebTan sakmaod cxare diskusiebis

Semdeg, sam prioritetul sferoSi:

• vaWrobaSi teqnikuri barierebi (TBT),

• sanitaruli da fitosanitaruli RonisZiebebi (SPS) da

• konkurenciis politika

SeimuSava ”yovlismomcveli strategiebi” da daiwyo maTi

ganxorcieleba. garkveuli RonisZiebebi gatarda kidev erT prioritetul

sferoSi "inteleqtualuri sakuTrebis uflebaTa dacva" (IPR).

prioritetul sferoebSi dasaxuli miznebis miRwevis procesSi

saqarTvelos mTavrobis mier gadadgmuli calkeuli nabijebis mimarT

kritikuli damokidebulebis miuxedavad, evrokavSirma 2011 wlis dekemberSi

miiRo gadawyvetileba DCFTA-is molaparakebebis dawyebis Sesaxeb. amave

periodSi vada gauvida evropis samezoblo politikis samoqmedo gegmas, Tumca,

evrokavSiri da saqarTvelo SeTanxmdnen vadis gagrZelebaze manamde, sanam

mniSvnelovani progresi ar iqneba miRweuli evrokavSirTan asocirebis Sesaxeb

SeTanxmebaze molaparakebebSi, romlis integrirebul nawilsac warmoadgens

DCFTA.

106

soflis meurneobis strategia mniSvnelovani xarisxiTaa harmonizebuli

ENPARD -is amocanebTan, romlis miznebia:

• soflad cxovrebis pirobebis gaumjobeseba inkluziuri ekonomikuri

zrdisaTvis da soflis mdgradi ganviTarebisaTvis xelSewyobiT;

• sursaTis usafrTxoebisaTvis xelSewyoba xelmisawvdomi sursaTis ufro

mdgradi miwodebis meSveobiT da imavdroulad sursaTis uvneblobisa da

xarisxis standartebis amaRlebiT, raTa uzrunvelyofili iqnes meti

sargeblis miReba eqsportis bazridan;

• soflis meurneobis da soflis administrirebis gaumjobeseba

instituciuri da dainteresebuli mxareebis SesaZleblobebis

ganviTarebiT, agraruli strategiis Seqmnisa da marTvis CaTvliT.

2012 wlis 28 agvistos evropis komisiam gancxadeba gaakeTa

saqarTveloSi soflis meurneobisaTvis da sursaTis uvneblobisaTvis

mxardaWeris Taobaze. aRmosavleTi partniorobis farglebSi gamoyofili

iqneba axali fondebi saqarTvelos soflis meurneobis modernizebis mizniT,

Seiqmneba institutebi, romlebic saqarTvelos moamzadebs evrokavSirTan

politikuri asocirebisa da ekonomikuri integrirebisaTvis.

programis pirveli nawilis safuZvelze daxmarebas miiRebs

saqarTvelos agraruli seqtori, sadac gansakuTrebuli yuradReba mieqceva

fermerTa asociaciebs (mwarmoebelTa organizaciebs). igi samTavrobo

institutebs daxmarebas gauwevs ufro efeqtianad upasuxon soflis

ekonomikis moTxovnebs. igi aseve daxmarebas gauwevs fermerTa asociaciebs,

ganamtkicebs TanamSromlobas fermerTa Soris da gazrdis sursaTis

uvneblobis xarisxs treningebisa da teqnikuri konsultaciebis meSveobiT.

programis meore nawili xels Seuwyobs saqarTveloSi instituciur

reformebs da ganamtkicebs saxelmwifo institutebs, romlebmac unda

moamzadon da ganaxorcielon evrokavSiri-saqarTvelos asocirebis

xelSekrulebis Rrma da yovlismomcveli Tavisufali savaWro sivrcis

(partnioroba mocemul sivrceSi vaWrobis liberalizaciisa da evrokavSiris

bazarze arsebiTad gaumjobesebuli xelmisawvdomobis mizniT, aseve,

107

gaumjobesebuli sainvesticio SesaZleblobebisTvis) SeTanxmebis momzadeba da

ganxorcieleba. es moicavs konsultaciebs da molaparakebebSi CarTuli

institutebisTvis daxmarebis gawevas, aseve institutebis aRWurvas -

magaliTad, sursaTis erovnuli saagentos aRwurvas specializebuli

laboratoriebiT, raTa uzrunvelyofili iqnes momavalSi am xelSekrulebebiT

nakisri valdebulebebis Sesruleba, gansakuTrebiT, evropuli normebisa da

standartebis dacviT.

evrokavSiris 2012 wlis samoqmedo gegmiT evropis samezoblo da

partniorobis instrumentis (ENPI) farglebSi 60 milioniani ormxrivi

dabandeba iyo gaTvaliswinebuli saqarTvelosTvis.

aRniSnuli yovelwliuri samoqmedo programa or komponents moicavs:

1) ENPARD saqarTvelo (40 milioni evro): programis mizania soflis

meurneobis produqciis gazrda da soflis ganviTareba. igi xels uwyobs

soflis meurneobis erovnuli strategiis ganxorcielebas da mcire fermerTa

asociaciebis ganmtkicebas. igi aseve xels uwyobs qveyanaSi sursaTis

uvneblobis sistemis gaumjobesebas, gansakuTrebiT Rrma da yovlismomcveli

savaWro sivrcis TvalsazrisiT.

2) evrokavSiri-saqarTvelos xelSekrulebebis mxardaWera (20 milioni

evro): teqnikuri da sakoordinacio SesaZleblobaTa ganmtkiceba ramdenime

ZiriTad institutSi, romlebic moamzadeben, xolo Semdeg ganaxorcieleben

asocirebis xelSekrulebas da Rrma da yovlismomcveli Tavisufali vaWrobis

sivrcis Sesaxeb xelSekrulebas. es aris aRmosavleTi partniorobis

yovlismomcveli instituciuri mSeneblobis nawili.

programa ganamtkicebs arsebul aqtiobebs (anu, dawyvileba, TAIEX -

teqnikuri daxmarebis da informaciis gacvlis instrumenti, SIGMA -

mmarTvelobisa da marTvis gaumjobesebis mxardaWera, aseve, teqnikuri

daxmareba). [50]

amJamad mimdinare programebi da donorebi: saqarTvelos mTavroba da

sursaTisa da soflis meurneobis organizacia Svid prioritetul sferoSi

TanamSromlobs (CPF 2010–2015):

108

1. politika da instrumentebi soflis ganviTarebisa da regionuli

ekonomikuri integraciis mxardasaWerad;

2. cxovelTa janmrTeloba da produqtiuloba;

3. sasoflo-sameurneo kulturebis warmoeba da mcenareTa dacva;

4. sursaTis uvnebloba da momxmarebelTa dacva;

5. miwis resursebis menejmenti da miwaTsargebloba;

6. metyeveoba;

7. TevzWerisa da akvakulturis ganviTareba.

evrokomisiis/sursaTisa da soflis meurneobis organizaciis

sainformacio sistemebis programa miznad isaxavs sursaTis uvneblobis

sferoSi gadawyvetilebebis miRebis procesis gaumjobesebas evropis

samezoblo politikis aRmosavleT sivrceSi - DCI FOOD 2009/233-068. soflis

meurneobis saministro aRiarebs xarisxiani informaciis mniSvnelobas

sursaTis usafrTxoebis sferoSi gadawyvetilebis miRebis procesisTvis.

programa xels uwyobs da exmareba mudmivi diskusiis warmoebas informaciis

mwarmoebel institutebTan, gansakuTrebiT jeostatTan da bazris kvlevisa da

strategiuli ganviTarebis departamentTan, raTa soflis meurneobis

saministros gadawyvetilebis mimRebi pirebi saimedo analiziT iyvnen

uzrunvelyofilni.

gaeros ganviTarebis daxmarebis sqema (UNDAF) (2011-2015) sakonsultacio

procesis Sedegad Seiqmna da igi aRwers gaerTianebuli erebis organizaciis

saqarTvelos mTavrobasTan TanamSomlobis sferoebs 2011-2015 ww. igi

SesabamisobaSia saqarTvelos mTavrobis mier gansazRvruli erovnuli

ganviTarebis prioritetebTan, romlebic dadginda programisTvis „erTiani

saqarTvelo siRaribis gareSe“, aseve aTaswleulis ganviTarebis erovnul

miznebTan (MDGs) da sxva ZiriTad dokumentebTan.

rogorc aRvniSneTT, evrokavSiri saqarTvelos erT-erTi umsxvilesi

savaWro partnioria da misi wili importis saerTo moculobaSi 30%-s, xolo

eqsportisa - 20%-s Seadgens, rac mudmivad uaryofiT savaWro balanss

ganapirobebs.

109

sxva (ZiriTadad, damoukidebel saxelmwifoTa Tanamegobrobis wevri)

qveynebisgan gansxvavebiT, vaWrobis, gansakuTrebiT ki, sasoflo-sameurneo

produqtebiT vaWrobis xelisSemSleli faqtorebia, erTi mxriv, maRali

tarifebi, xolo, meore mxriv, arasatarifo RonisZiebebiT gamowveuli

dabrkolebebi. am konteqstSi, asocirebis SeTanxmebis parafireba, rogorc

saqarTvelosa da evrokavSirs Soris SeTanxmebis ratificirebis pirveli

nabiji, xolo meore mxriv, SeTanxmeba Rrma da yovlismomcveli Tavisufali

savaWro sivrcis Sesaxeb, rogorc asocirebis SeTanxmebis nawili, savaraudod,

mniSvnelovnad Seamcirebs savaWro barierebs qarTuli produqciis gatanisas

da Seqmnis axal SesaZleblobebs, rogorc sagareo vaWrobis momdevno

diversificirebisa da ganviTarebis, aseve vaWrobis Sedegad motanili

sargeblis zrdis TvalsazrisiT. winaswari gamoTvlebiT, DCFTA-s amoqmedebis

Sedegad generirebuli ekonomikuri sargebeli mTliani Siga produqtis 6,5%-

mde gazrdas gamoiwvevs.

momdevno xuTi wlis ganmavlobaSi saqarTvelodan eqsportis moculoba

saSualod 13.5%-iT gaizrdeba. yvelaze maRali - 55%-iT - navaraudevia

safeiqro mrewvelobis (teqstilis warmoebis) zrda, xolo xilis, bostneulis,

kvebis produqtebisa da ualkoholo sasmelebis warmoebis zrda navaraudevia

4%-iT. [12]

unda aRiniSnos, rom 2014 wlis zafxulSi asocirebis SeTanxmebis

xelmoweris Semdgom aucilebelia SeTanxmebis ratificireba evropis yvela

wevri qveynis mier, rac sakmao dros moiTxovs. aRniSnul ratificirebamde

amoqmeddeba SeTanxmebis gardamavali debulebebi. DCFTA sabolood

Caanacvlebs GSP + preferenciaTa sistemas, Tumca, gardamaval periodSi,

pirveli ori wlis ganmavlobaSi, es ori reJimi erTdroulad iqneba ZalaSi.

rogorc mso-s wevrebi, saqarTvelo da evrokavSiri iyeneben upiratesi

xelSewyobis reJimiT dadgenil satarifo ganakveTs. metic, GSP+ reJimi

vrceldeba evrokavSiris sabaJo satarifo kodiT aRniSnuli produqtebis

daaxloebiT 66%-ze; Sesabamisad, aRniSnuli reJimi uzrunvelyofs

gaumjobesebul wvdomas, ZiriTadad, sabaJo gadasaxadisgan gaTavisuflebas

110

qarTuli warmoSobis daaxloebiT 7.200-ze meti saxeobis produqtisTvis.

aRniSnuli upiratesi xelSewyobis savaWro reJimis ZiriTadi mizania

ganviTarebadi qveynebis daxmareba maTi mdgradi ganviTarebis xelSewyobis

mizniT, saerTaSoriso vaWrobaSi Cabmis Sedegad generirebuli damatebiTi

Semosavlebis gziT. Tumca, unda aRiniSnos, rom is produqtebi, romelTa

moZraoba sazRvarze mxolod sabaJo gadasaxadis gamo ferxdeba, ZiriTadad

ara sasoflo-sameurneo produqtebia. ramdenime mniSvnelovani produqti,

romlebmac saqarTvelos sasoflo- sameurneo produqciis saeqsporto

maCveneblebis zrda ganapiroba, esaa - kakali, axali an xmeli, naWuWgaclili

an naWuWgaucleli, kaniT an kanis gareSe (0802 90 85), gamxmari xili (0813 40

95)8. evrokavSiris savaWro preferenciebis gamoyenebis Sefasebis mixedviT 2010

wlis mdgomarebiT, saqarTvelos preferenciebis gamoyenebis Zalian maRali

maCvenebeli hqonda (92.52%); rac niSnavs, rom evrokavSirTan savaWro

tvirTbrunvis 90%-ze meti nulovani tarifiT ganxorcielda[77]. yvela

danarCeni produqtisTvis ki ad volarem (Rirebulebis Sesabamisad) dadgenili

gadasaxadebi Semcirda 3.5%-iT.

rac Seexeba evrokavSiris qeynebSi eqsportirebul sasoflo-sameurneo

produqcias, aq erTpirovnuli lideria axali da xmeli Txili; es kategoria

Seadgens evrokavSirSi eqsportirebuli mTliani sasoflo-sameurneo

produqciis 64%-s da Tavad am konkretul kategoriaSi mTliani saeqsporto

moculobis 65%-s. 2013 wels eqsportirebuli sasoflo- sameurneo produqciis

wamyvan kategoriebs Seadgenda Txili, naturaluri yurZnis wveni da

mineraluri wylebi. (diagrama 2.2)

miuxedavad imisa, rom eqsportirebuli sasoflo-sameurneo produqciis

wamyvani kategoriebi qveynebis mixedviT didad ar icvleba, produqtebi

naklebad diversificirebulia evrokavSiris qveynebis mixedviT. es ukanaskneli

gamowveulia im faqtiT, rom evrokavSiris qveynebisken mimarTuli TiTqmis

yvela saeqsporto produqti sargeblobs prefenerciebis sistemiT GSP+.

rogorc zemoT aRvniSneT, saqarTvelo intensiurad iyenebs GSP+ reJims, aqve

unda aRiniSnos, rom am reJimiT mosargeble saeqsporto saqonlis 60% 2013

111

wels swored sasoflo-sameurneo saqonels warmoadgenda, rac 10%-iT

gazrdili maCvenebelia 2012 welTan SedarebiT.

diagrama 2.2 sasoflo-sameurneo produqciis eqsporti sul

(monetaruli maCveneblebi), 2013 w

wyaro: saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri. http://www.geostat.ge/?action=page&p_id=136&lang=geo

evrokavSirTan Rrma da yovlismomcveli Tavisufali savaWro sivrcis

Sesaxeb SeTanxmebis ratificirebis Semdgom GSP+ reJimi gauqmdeba da

Canacvldeba DCFTA-iT, romelic uzrunvelyofs bazris xelmisawvdomobis

xelisSemSleli barierebis ormxriv da etapobriv gauqmebas. saqarTvelos

Tavisufali wvdoma bazarze iqneba „yovlismomcveli“, vinaidan igi moicavs

vaWrobasTan dakavSirebul mTel rig sakiTxebs da „Rrma“, vinaidan gamiznulia

yvela savaWro barieris mosaxsnelad „sazRvris miRma“ barierebis CaTvliT.

SeTanxmeba iTvaliswinebs 95%- mde tarifis moxsnas, navaraudevia

samrewvelo saqonliT vaWrobis sruli liberalizacia. rac Seexeba sasoflo-

sameurneo produqtebiT vaWrobas, am sferos aseve Seexeba mniSvnelovani

liberalizacia, rigi gamonaklisis garda.

112

DCFTA-s mixedviT, saqarTvelodan importirebul saqonelze gauqmdeba

yvela saxis sabaJo gadasaxadi, garda SeTanxmebis meore danarTSi CamoTvlili

saqonlisa, rac SezRudavs tarifis ganakveTis kvotebs. Tumca, upiratesi

xelSewyobis reJimiT gaTvaliswinebul sabaJo gadasaxads daeqvemdebareba

yvela importirebuli saqoneli, romlebic tarifis ganakveTis zRvars

aRemateba.

gamonakliss warmoadgens importirebul saqonelze ad valorem

(Rirebulebis Sesabamisad) gadasaxadis komponenti. dokumentSi CamoTvlil

saqonelze aseve vrceldeba gayalbebis sawinaaRmdego (anti-circumvention)

meqanizmi; rac niSnavs, rom rogorc ki Sesabamisi saqonlis erTi an meti

kategoriis importi miaRwevs miTiTebuli mTliani raodenobis 70%-s,

evrokavSiri saqarTvelos gaugzavnis Setyobinebas am konkretuli produqciis

importis raodenobis Sesaxeb. aRniSnuli Setyobinebis miRebisa da produqciis

moculobis 80%-mde gazrdis Semdgom saqarTvelo valdebulia, evrokavSirs

miawodos sarwmuno dasabuTeba imisa, rom qveyanas SeuZlia daamzados

aRniSnuli saqoneli damatebiTi moculobebiT evrokavSiris qveynebSi

saeqsportod. im SemTxvevaSi, Tu saqarTvelo ver waradgens aRniSnul

dasabuTebas, evrokavSiri sargeblobs uflebiT, droebiT SeaCeros upiratesi

xelSewyobis reJimi. aRniSnuli SezRudva moqmedebs 6 Tvis ganmavlobaSi da

moixsneba im SemTxvevaSi, Tu saqarTvelo sakmaris mtkicebulebebs moiyvans

imis dasadastureblad, rom aRniSnuli produqtis moculoba gaizarda

warmoebis procesSi Setanili cvlilebebis gamo, ramac gazarda qveynis

saeqsporto SesaZleblobebi. aRniSnuli mtkicebulebis wardgenasTan erTad

SeTanxmebaS SesaZloa, Setanil iqnes Sesabamisi cvlileba.

amdenad, SeTanxmeba iTvaliswinebs Tavisufali vaWrobis sami tipis

gamonakliss:

1) Tavisufali vaWroba satarifo ganakveTebis kvotebis farglebSi. am

kategoriaSi Sedis erTaderTi produqti

- niori, axali an gacivebuli.

113

cxrili 2.2 produqtebi satarifo ganakveTebis kvotebis farglebSi

კოდი

პროდუქტის აღწერილობა

რაოდენობა

2013 წ. საქართველოს ექსპორტი ყველა ქვეყანაში (ტონა)

2013 წ. საქართველოს ექსპორტი ევროკავშირში

(ტონა)

07032000 ნიორი, ახალი ან გაცივებული

220 ტონა

400

0

2013 wels saqarTvelos zemoT aRniSnuli kategoriis arc erTi

produqti ar Seutania evrokavSirSi. Tumca, gasul wels somxeTSi

importirebul iqna 400 tona niori, rac niSnavs, rom 220 tona warmoadgens

zRvrul niSnuls, romlis SenarCuneba garTuldeba. mizezi, Tu ratom aris

dawesebuli SezRudva produqtis am kategoriaze, aris is rom CineTi

awarmoebs nioris msoflio warmoebis 80 procents. [43]

2) produqtebi, romlebzec jerac vrceldeba Setanis fasi, magram

romelTa importis gasaxadis ad valorem (Rirebulebis Sesabamisi) komponenti

gauqmebulia. es niSnavs, rom aRniSnuli gadasaxadis odenoba ar iqneba

damokidebuli eqsportirebuli saqonlis moculobaze, aramed dadgindeba

Setanis fasi. qarTveli eqsportiorebisTvis saintereso ramdenime

agrosasursaTo produqti CamoTvlilia cxrilSi qvemoT. arc erTi qvemoT

CamoTvlili produqtebisgan amJamad ar Sedis evrokavSirSi (yurZnis durdos

garda), am konkretuli kategoriis produqtis kategoriebis wili mTlian

sasoflo-sameurneo produqciaSi mniSvnelovania da saerTo eqsportis 20%-s

Seadgens.

aRsaniSnavia, rom CamonaTvalSi aseve Sesulia garkveuli dasaxelebis

produqtebi, romlebzec amJamad vrceldeba GSP +0 satarifo SeRavaTebi da

Sesabamisad, maT mimarT aseve ZalaSia Setanis fasi:

114

cxrili 2.3 produqtebi, romlebzec jerac vrceldeba Setanis fasi, magram

romelTa importis gasaxadis ad valorem (Rirebulebis Sesabamisi) komponenti

gauqmebulia.

კოდი პროდუქტი შეტანის ფასი მოცემულ მომენტში

07020000 პომიდორი, ახალი ან გაცივებული იმპორტზე გადასახადის 8.8% მაგრამ არა ნაკლებ საშუალოდ 74 ევრო 100 კგ-ზე (სეზონურობაზე დამოკიდებულებით)

07070005 კიტრი, ახალი ან გაცივებული იმპორტზე გადასახადის 12.8% მაგრამ არა ნაკლებ 67 ევრო 100 კგ-ზე (სეზონურობაზე დამოკიდებულებით)

08051020 ტკბილი ფორთოხალი, ახალი იმპორტზე გადასახადის 16.00% მაგრამ არა ნაკლებ 35.4 ევრო 100 კგ-ზე (სეზონურობაზე დამოკიდებულებით)

0808108 ვაშლი, მსხალი, ახალი იმპორტზე გადასახადის 4.00 % მაგრამ არა ნაკლებ 56.80 ევრო 100 კგ-ზე

22043092, 22043094, 22043096, 22043098

ყურძნის დურდო იმპორტზე გადასახადის 22.4% მაგრამ არა ნაკლებ დაახლოებით 126.7 ევრო ლიტრზე (სისქეზე, ალკოჰოლის შემცველობაზე დამოკიდებულებით)

cxrili 2.4 produqtebi, romlebzec amJamad vrceldeba ASA +0 satarifo

SeRavaTebi

კოდი

პროდუქტი

ევროკავშირის გადასახადის ჩვეულებრვი განაკვეთი (%)1

08061010 სუფრის ყურძენი 20

08092100 მჟავე ალუბალი, ახალი 12

08093010 ნექტარინი 17.6

08094005 ქლიავი 6.4

08091000 გარგარი, ახალი 20

2009 სხვადასხვა სახეობის ხილის წვენი 22.4

115

cxrili 2.5 produqtebi, romlebzec vrceldeba gayalbebis

sawinaaRmdego (anti-circum vention ) meqanizmi:

პროდუქტი სამიზნე მოცულობა

(ტონა)

2012 წ. საქართველოს ექსპორტი ყველა

ქვეყანაში (ტონა)

2012 წ. საქართველოს ექსპორტი

ევროკავშირში (ტონა)

2013 წ. საქართველოს ექსპორტი ყველა

ქვეყანაში (ტონა)

2013 წ. საქართველოს ექსპორტი

ევროკავშირში (ტონა)

საქონლის, ღორის და ცხვრის ხორცი

4400 366 0 273 0

ფრინველის ხორცი 550 402 0 107.3 0

რძის პროდუქტები 1650 266 0 849 0

კვერცხი ნაჭუჭში 6600 3727 (კვერცხი) 0 1190 (კვერცხი) 0

კვერცხი და ალბუმინი

330 0.2 0 0 0

სოკო 220 6.3 0 6.6 0

ბურღულეული 200,000 198,149 6.8 198,138 8.7

ალაო და ხორბლის წებოვანა

330 420 0 210 0

სახამებელი 550 10 0 0 0

შაქარი 8000 2.6 0 9.1 1.8

ქატო, წვრილი გამონაცერი და სხვა ნარჩენები

2200 1247 0 1082 0

ტკბილი სიმინდი 1500 63 1.3 92.7 13.9

გადამუშავებული შაქარი

6000 1327 4 1457 137.2

გადამუშავებული ბურღულეული

3300 7.3; 3050 ჰლ 1546 ჰლ 8.7; 4068 ჰლ 1652 ჰლ

სიგარეტი 500 1975 კოლოფი 987 კოლოფი 50435 კოლოფი2 1504 კოლოფი

zemoT moyvanili cxrili uCvenebs, rom zeda zRvari warmoebuli

produqciis moculobisa, romlis gadaWarbebis Semdeg qveyanam unda

daasabuTos aRniSnuli Warbi moculobis ganmapirobebeli warmoebis procesis

cvlilebebi, sakmaod maRalia. yvela qveyanaSi saqonlis eqsportis 2013 wels

gamovlenili tendenciebis mixedviT, zogi produqtis raodenoba axloa

samizne maCvenebelTan - es Seexeba burRuleuls, qatos, wvril gamonacers da

116

sxva narCenebs. Tumca, SeTanxmebis mixedviT, es zRvrebi SesaZloa Seicvalos,

im SemTxvevaSi, Tu qveyana daasabuTebs, rom mis saeqsporto SesaZleblobebsa

da produqciis warmoebis procesSi moxda mtkicebulebebze dafuZnebuli

cvlileba. [12]

cxrilidanac Cans, rom miuxedavad Semcirebuli tarifebisa,

saqarTvelodan evrokavSiris qveynebSi eqsportis mkveTri zrda ar

dafiqsirebula. amas aqvs 2 mizezi:

1. ZiriTadi agraruli produqciisaTvis amJamad Riaa rusuli bazari da

biznesmenebs da fermerebs urCevniaT martivad, yovelgvari zedmeti teqnikuri

regulciebis gareSe moaxdinon maTi produqciis eqsportireba mezobel

qveyanaSi

2. evropuli arasatarifo barierebi-anu is teqnikuri da xarisxis

moTxovnebi, romelic gaaCnia momxmarebelTa dacvaze orientirebul evropas,

jer-jerobiT sakmaod rTuladaa Sesasrulebeli qarTveli

eqsportiorebisaTvis.

Tumca, Tu gaviTvaliswinebT, imas, rom rusuli bazari sakmaod myifea

da ukrainaSic Zalian daiZaba situacia, vfiqrobT, rom is fermerebi mainc,

romelTac aqvT amis teqnikuri SesaZlebloba, ecdebian aiTvison rTuli

magram stabiluri evropuli bazari.

saqarTvelosTvis SemuSavda ENPARD programa; pirvelad igi

aRmosavleTis partniorobis farglebSi Seiqmna. soflis meurneobis

strategiuli samoqmedo gegmis dasrulebis Semdeg gaformdeba finansuri

xelSekruleba. xelSekrulebis ganxorcielebis periodi 84 Tvea. es aris

seqtoruli politikis mxardaWeris programa, soflis meurneobis

ganviTarebisaTvis, romlis saerTo Rirebuleba 40 milioni evroa da igi ori

elementisagan Sedgeba:

• saerTo biujetis mxardaWera (centralizebuli menejmenti): Г18

milioni

• proeqtis warmarTvis meTodika (centralizebuli/erToblivi

menejmenti): Г 22 milioni

117

mTavroba damatebiT gamoyofs biujetidan 54 milion evros soflis

meurneobis strategiis samoqmedo gegmis implementaciisTvis.

gaTvaliswinebulia sxva investiciebi 3 milioni evros odenobiT.

seqtoruli politikis mxardaWeris programis konkretuli mizania

saqarTveloSi soflis meurneobis seqtoris gaumjobeseba erovnuli

strategiuli gegmis ganxorcielebis mxardaWeriT da mcire fermeruli

organizaciebis ganmtkicebiT. mTavrobis mier SemuSavebul strategiaSi

Camoyalibebulia xuTi ZiriTadi Sedegi/prioriteti. vinaidan sxva donorebi

ukve uzrunvelyofen an gegmaven mxardaWeras strategiis prioritetul

sferoebSi (mag., aSS saerTaSoriso ganviTarebis saagento - Rirebulebis

qselis sferoSi), seqtoruli politikis mxardaWeris programa fokusirebuli

iqneba strategiis konkretul aspeqtebze, sadac

• donorebi ar arian aqtiuri da

• sadac evrokavSirs aqvs codna/gamocdileba.

zemoTqmulidan gamomdinare, seqtoruli politikis mxardaWeris

programa fokusirebuli iqneba oTx ZiriTad Sedegze, romlebic saqarTvelos

2012-2022 ww soflis meurneobis strategiis ganuyofeli nawilia:

Sedegi 1. mcire fermerTa Soris mtkice TanamSromloba;

Sedegi 2. mcire fermerebisTvis SesaZleblobaTa ganmtkicebaze

gaumjobesebuli xelmisawvdomoba;

Sedegi 3. regulirebuli da ganviTarebuli geografiuli miTiTebebi;

Sedegi 4. soflis meurneobaSi CarTuli institutebis

gaumjobesebuli efeqtianoba.

saqarTvelos ENPARD-is programis farglebSi gansakuTrebuli

mniSvneloba aqvs teqnikuri daxmarebis elements, vinaidan igi xels Seuwyobs

sakanonmdeblo da instituciuri CarCos Seqmnas, romelic qveyanas ENPARD-is

tipis midgomebis ganxorcielebisTvis sWirdeba. [11]

amavdroulad, sxva donorebma, SesabamisobaSi unda moiyvanon TavianTi

aqtiobebi, raTa kidev ufro ganamtkicon es pozitiuri SesaZlebloba da

Sesabamisi signalebi gaugzavnon axal mTavrobas. am mizniT evropis kavSiris

118

delegaciaSi (saqarTveloSi) Seiqmna donorTa koordinaciis jgufi. am jgufs

daexmareba sursaTis da soflis meurneobis organizacia, evrokavSiris mier

dafinansebuli proeqtiT „saqarTvelos soflis meurneobis saministros

SesaZleblobaTa ganmtkiceba da mxardaWera“. am koordinacias regionuli

ganzomilebac aqvs, rameTu saqarTvelo samxreT kavkasiaSi iniciativaTa

damakavSireblis rols asrulebs.

mwarmoebeli organizaciebis formirebas xels Seuwyobs saqarTvelo-

ENPARD -is sabiujeto daxmarebis programa, rac yvelaze mniSvnelovani Sedegi

iqneba, fiskalur da sakanonmdeblo cvlilebebTan da gaZlierebul soflis

meurneobis saministrosTan erTad. es aris sagulisxmo moculobisa da

Rirebulebis pirveli ENPARD-i. unda Seiqmnas 50 mwarmoebeli organizacia.

saqarTvelo-ENPARD-is farglebSi saWiroa mwarmoebel organizaciaTa

paketis gaTvaliswineba, romelmac unda moicvas mTavari Rirebulebis qseli

(romelic esoden did rols TamaSobs Sinameurneobebis SemosavlebisTvis) da

samuSao adgilebis Seqmna damatebiTi aqtiobebis meSveobiT. saqarTvelo-

ENPARD aseve kargi saSualeba iqneba informaciis gavrcelebisTvis da

ukukavSirisTvis, rac moemsaxureba mwarmoebelis organizaciebis formirebas

aRmosavleTi partniorobis farglebSi. igi unda Seesabamebodes aRmosavleTi

partniorobis egidiT Catarebuli Sefasebis Sedegad dadgenil sam

prioritets:

• soflis politikis ganviTareba;

• mwarmoebeli organizaciebis formireba;

• sawarmoebis modernizeba, maT Soris, rZisa da rZis warmoebaSi;

samomxmareblo kulturebis warmoebaSi; maRali Rirebulebis

soflis meurneobaSi (HVA) da momsaxurebis miwodebis qselSi.

daskvnebi da rekomendaciebi, romlebic programis farglebSi

SemuSavda, ase gamoiyureba:

1. saTanado politikisa da fondebis uqonlobis gamo soflis

meurneobisa da sasoflo ganviTarebis mxardaWeras umniSvnelo

yuRadReba eqceoda. garda amisa, fermerTa organizaciebis

119

stimulirebis naklebobam soflis mosaxleobis/TviTdasaqmebuli

fermerebis gadawyvetilebis miRebis proceSigan gamoricxva

gamoiwvia. aqedan gamomdinare, seqtoris mxardaWera unda moicavdes

soflis meurneobis produqciis warmoebisa da modernizaciis

RonisZiebebs, aseve, soflis ganviTarebas.

2. saWiroa mTavrobis politikis gaumjobeseba da finansebis

uzrunvelyofasoflis meurneobisa da sasoflo ganviTarebisTvis.

3. gansakuTrebiT sayuradReboa teqnikuri daxmarebis elementi, radgan

igi xels Seuwyobs ENPARD-is tipis RonisZiebebis

ganxorcielebisaTvis saWiro kanonmdeblobisa da instituciuri

CarCos Seqmnas. amis paralelurad donorebma TavianTi saqmianoba am

pozitiuri ganviTarebis Sesabamisad unda warmarTon.

4. ENPARD-is RonisZiebebisa da midgomebis testireba unda moxdes

ganmaxorcielebeli struqturebis mier, centralur da adgilobriv

organoebTan mWidro TanamSromlobiT, rac instituciuri

SesaZleblobebis gaZlierebis saSualebaa. es institutebs

saSualebas miscems ufro aqtiuri roli Seasrulon programis

Semdegi ciklis ganxorcielebaSi. [11]

dReisaTvis saqarTvelos garSemo sakmaod rTuli politikuri

situaciaa: qveyana, sadac saqarTvelo axorcielebda yvelaze met agrarul

eqsports, ruseTia, რომელიც sakmaod seriozul finansur krizis ganicdis- igi

politikuradac da ekonomikurada arasando da sarisko bazars warmoadgens.

meore umsxvilesi partniori-ukrainac omSia CarTuli da es sakmaod amcirebs

am qveyanaSi eqsportis moculobas. yvelaze stabilur da Zlier bazrebad

mTels msoflioSi gvevlinebian evrokavSiri da amerika, magram Tavad am

qveynebSi saqonlis eqsportirebaa Zalian rTulad misaRwevi realoba. garda

amisa, Tavad es qveynebi ewevian aqtiur proteqcionistul politikas agrarul

seqtorSi, Sesabamisad, Tu Cven gvsurs maT bazarze Sesvla, mogviwevs

analogiuri qmedebebis ganxorcieleba.

120

magram arsebobs rigi xelisSemSleli faqtorebi: Cven ver CavketavT

erovnul bazars da ver avwevT fasebs sursaTze. es mosaxleobis umetesi

nawilis SimSilobas niSnavs. garda amisa, Cven gaformebuli gvaqvs

Tavisufali vaWrobis Sesaxeb SeTanxmebebi msoflio savaWro organizaciis

farglebSi, ramdenadac wina xelisuflebebisaTvis liberaluri ekonomika iyo

mTavari sazrunavi.

Sedegad gvrCeba mxolod erTi alternativa - davabandoT fuli dargis

ganviTarebaSi da SevuwyoT xeli maRalxarisxiani produqciis warmoebas da

maT eqsportirebas, ramdenadac qarTuli bazari gajerebulia iaffasiani

SxamqimikatebiTa da genuri inJineriiT miRebuli produqtebiT, romlebsac

qarTveli momxmareblebis dabali msyidvelobiTunarianobis gamo, ver uwevs

konkurncias maRalfasiani, Tundac ukeTesi xarisxis analogebi.

realurad dRes qarTulma saxelmwifom unda isargeblos asocirebis

xelSekrulebiTa da Rrma da yovlismomcveli vaWrobis Sesaxeb

xelSekrulebebis farglebSi arsebuli finansuri daxmarebebiT da moaxdinos

dargis reabilitacia.

saqarTvelo vaWrobis liberalur politikas axorcielebs, ufro

maRali konkurentunarianobis xelSewyobis mizniT. soflis meurneobis

seqtori Zalze umniSnvნelodaa daculi importis dabali tarifebiT,

saSualod ufro naklebad, vidre saqarTvelos mravali savaWro partniori. es

zegavlenas axdens ganviTarebaze. am mxriv did rols TamaSobs rZis

Cambarebeli centrebis Seqmna, rac mcire mwarmoeblebs (umravlesobas)

saSualebas aZlevs moaxdinon saRi rZis miwodebis konsolidacia da

miwodebis kontraqtebi gaaformon rZis produqtebis mwarmoeblebTan.

dReisaTvis 104 aseTi centri arsebobs (Seiqmna SvedeTis saerTaSoriso

ganviTarebis saagentos proeqtis farglebSi), maTgan mxolod 20

funqcionirebs. es ZiriTadad gamowveulia mSrali rZis fxvnilis fasis

cvalebadobiT da misi pirdapiri zemoqmedebiT rZis produqtebis Siga

bazarze. rodesac mSrali rZis fxvnilis fasi dabalia, qveynis SigniT

gadaumuSavebel rZeze moTxovna klebulobs, rodesac maRalia - piriqiT.

121

aramdgradi fasebis garemoSi da rZis produqtebis mwarmoebelTa mxridan

gadaxdis aradamakmayofilebeli praqtikis gamo, rZis Cambarebelma yvela

centrma faqtobrivad funqcionireba Sewyvita. Tuki komerciuli

mesaqonleobis fermebidan gadaumuSavebeli rZe miewodeba rZis produqtebis

mwarmoeblebs, urbanul dasaxlebebsa da saeqsporto bazars, maSin menaxireebi

dakavSirebuli iqnebian sursaTis uvneblobasTan da cxovelTa

janmrTelobasTan (midevnebis unari da daavadebaTa kontroli ufro met

profesionalizms moiTxovs).

aucilebelia Seicvalos qveynis Siga dabegvris kanonebi. gadasaxadebi

da maregulirebeli sistema miwis gamoyenebisa da mciremasStabiani warmoebis

arsebuli maxasiaTeblebis SecvlisTvis raime stimulebs ar qmnis. qonebis

gadasaxadi mxolod miwis nakveTebzea dawesebuli (qonebis gadasaxadi:

regionis, miwis tipisa da xarisxis mixedviT: saZovari 2-dan 5 laramde;

sasoflo-sameurneo miwa 8-dan 57 laramde), romelTa farTobi xuT heqtars

aRemateba, miuxedavad imisa, miwas iyeneben Tu ara. garda amisa, miwis

individualuri mflobelebi, romlebic soflis meurneobaSi

TviTdasaqmebulTa kategorias miekuTvnebian, arc saSemosavlos ixdian da arc

Semosavalze deklaraciis wardgena moeTxovebaT, Tuki Semosavali weliwadSi

100 000 lars ar aRemateba (daaxloebiT 42 000 evros). aseve ar ixdian dRg-s,

Tuki brunva 200 000 larze (84000 evro) naklebia. Tu individualuri piris an

pirTa jgufis Semosavlebi am farglebs scdeba, maSin maT moeTxovebaT

fiskaluri identificireba, finansuri organoebis winaSe angariSis wardgena

da gadasaxadebis gadaxda. isini aseve eqvemdebarebian oficialur kontrolsa

da zedamxedvelobas. aseTi mdgomareoba Zalze Semaferxebeli faqtoria

sxvadasxva saxis mwarmoebelTa jgufebis CamoyalibebisTvis.

kooperativebis Sesaxeb kanoni sakmaod didi win gadadgmuli nabijia,

Tumca saWiroa kidev ufro meti popularizacia da fermerebisaTvis

sakonsultacio momsaxurebebis gaweva marketingisa da gayidvis sakiTxebSi.

sursaTis usafrTxoebis strategiis safuZvelze saqarTvelom unda

ganagrZos reformebis ganxorcieleba sanitaruli da fitosanitarul

122

sferoSi. - dReisaTvis evrokavSirSi sakmaod popularulia da gansakuTrebiT

maRali fasiT gamoirCeva bio-warmoeba, romelic aucileblad unda gaxdes

qarTuli agraruli seqtoris ganviTarebis qvakuTxedi, radgan swored esaa

sfero, sadac Cven SegviZlia movipovoT SedarebiTi upiratesoba, ramdenime

mizezis gamo:

1. mciremiwianobisa da fragmentuli fermebis gamo SeuZlebelia

raodenobaze orientirebuli da iaffasiani produqciis

warmoebaSi SevejibroT TurqeTs.

2. rodesac moxdeba miwis "dabinZureba" genmodificirebuli

produqciiT, masze bio produqciis moyvana wlebis ganmavlobaSi

SeuZlebelia. dReisaTvis es sakmaod seriozul problemad iqca

bevr qveyanaSi.

3. bio-warmoeba iZleva saSualebas, mcire fermebis farglebSic

moxdes Semosavlebis diversificireba da mudmivi Semosavlis

Seqmna agrarul seqtorSic.

4. saqarTvelos teritoriul-klimaturi pirobebi saukeTesoa

maRalxarisxiani da gamosavliani bio-produqtebis

warmoebisaTvis.

sasicocxlod aucilebelia, rom moxdes investorebis mxardaWeris

programis Seqmna, raTa ganxorcieldes sairigacio nagebobebisa da zogadad

regionebis ganviTarebis xelSewyoba.

agraruli turizmis ganviTarebisaTvis Sesabamisi sakanonmdeblo da

sagadasaxado sistemis uzrunvelyofa.

gzebis reabilitacia da regionebSi internetis uzrunvelyofa, es is

saSualebebia, romlebic waaxalisebs axalgazrdebs darCnen regionSi da iq

moipovon Semosavali. dReisaTvis ki gvaqvs suraTi, rodesac miwas amuSaveben

moxucebi. arada siaxleebis danergva da moZieba, dinamikur sabazro maraTonSi

aucileblad saWiroa Tanamedroved moazrovne, aqtiuri biznesmenebi.

123

saWiroa sapensio reformis gatareba, raTa moxdes garkveuli asakis

adamianebis uzrunvelyofa da dasaqmebis SesaZleblobas Seqmna

axalgazrdebisaTvis.

Cven ar gvaqvs saSualeba, rom satarifo gziT SevuwyoT xeli eqsportis

stimulirebas, magram gadamamuSavebeli mrewvelobis xelSewyoba mTavrobas

SeuZlia subsidirebuli fasis saSualebiT, rac ukve ganaxorciela am

xelisuflebam yurZnisa da citrusebis SemTxvevaSi. saWiroa, rom am

daxmarebas ar hqondes perioduli xasiaTi da gagrZeldes sistematurad. es

iqneba erTgvari berketic da mimaniSnebelic biznesisaTvis, Tu romel

gadamamuSavebel mrewvelobaSi Rirs fulis Cadeba. cxadia gadawyvetilebebi

subsidirebis Sesaxeb unda iqnes miRebuli seriozuli marketinguli kvlevebis

safuZvelze, saerTaSoriso bazrebidan miRebuli informaciidan gamomdinare.

124

Tavi 3. eqsportze orientirebuli agraruli politika

saqarTveloSi

3.1 agraruli politikis miznebi dRevandel qarTul realobaSi

agraruli politikis miznebi gamomdinareobs im faqtiuri realobidan,

romelSic dRes qveyana imyofeba da mWirdodaa dakavSirebuli ara mxolod

sasoflo-sameurneo warmoebasTan, aramed regionul ekonomikasa da socialur

sferosTan. socialurad daucvelTa da umweoTa bazaSi registrirebuli 141

000 ojaxidan, 120 000 regionebSi cxovroben da savaraudod maT umetesobas

gaaCnia miwis nakveTi, romelic an daumuSavebelia, an imdenad mcire mosavals

iZleva, rom ojaxis siRatakis zRvaris daZlevisTvisac ki ar aris sakmarisi.

[138]

kidev ufro mwvaved dgas sakiTxi mTiani regionebis SemTxvevaSi.

saqarTvelos sasazRvro zolis naxevarze meti mTiani da maRalmTiani

regionebia, romlebis didi nawilic daclis safrTxis winaSe dgas. meore

nawili ki eTnikurad araqarTvelebiTaa dasaxlebuli, rac aseve erTgvar

safrTxes qmnis sasazRvro zolSi.

amdenad, mniSvnelovania, rom agraruli politika moicavdes ara mxolod

sasoflo-sameurneo, fermeruli meurneobebis ganviTarebis starategias,

aramed iyos regionuli politikis ganuyofeli nawili.

Catarebuli kvlevebisa da evropuli gamocdilebis safuZvelze

movaxdineT oTxi ZiriTadi strategiuli miznis Camoyalibeba, romlebic Tavis

TavSi moicaven taqtikur miznebs.

1. miwaTmoqmedebis xelSewyoba;

2. regionuli ganviTarebis xelSewyoba;

3. agro-mrewvelobis ganviTarebis xelSewyoba;

4. eqsportis stimulireba.

Cveni azriT uaxloesi periodis ganmavlobaSi, agraruli politikis

ganxorcielebis miznebi, ise unda Camoyalibdes, rogorc es 3.1 cxrilSia

mocemuli:

125

cxrili 3.1. saqarTvelos agraruli politikis miznebi

miwaTmoqmedebis xelSewyoba

mosaxleobis cnobierebis da CarTulobis amaRleba reformis

ganxorcielebaSi

miwis resursis gamsxvileba

bio-warmoebis ganviTareba

soflad axalgazrdebis

dabruneba

fasebis stabilurobis xelSewyoba

(subsidirebuli fasi)

konkurentuli jiSebis

gamovlena/gamoyvana

seqtoris mdgradi

ganviTarebis uzrunvelyofa

agraruli infrastruqtur

is reabilitacia

agro-dazRvevis ganviTareba

regionuli ganviTarebis xelSewyoba

instituciuri mowyobis daxvewa,

ganviTareba

saganmanaTleblo da

kulturuli centebis

Camoyalibeba

turizmis ganviTareba

infrastruqturis

reabilitacia da ganviTareba

kompleqsuri meurneobebis ganviTarba

Semosavlebis diversifikacii

s uzrunvelyofa

agro-mrewvelobis ganviTareba

konkurenciis zrdis

xelSewyoba

finansebze xelmisawvdomobi

s gazrda

dargobrivi sistemis

reorganizacia-srulyofa

mewarmeTa gamsxvilebis (kooperativis

an TanamSromlobis sxva formebis) xelSewyoba

safaso xelSewyoba

sasursaTo uzrunvelyofisa da sursaTis uvneblobis

dacva

eqsportis stimulireba

biznessa da mTavrobas

Soris komunikaciis

formalizebuli sistemis Seqmna

saeqsporto produqciisaTvi

s xarisxis kontrolis meqanizmebis

Seqmna

eqsportTan dakavSirebuli sirTuleebis da

barierebis kvleva da maTi

gadaWra.

saeqsporto potencialis

kvleva

bio-standartebis danergva da

dacvis xelSewyoba

saqarTvelos pozicionireba axal bazrebze

126

mosaxleobis cnobierebis da CarTulobis amaRleba reformebis

ganxorcielebaSi. - rac ar unda bevri kanoni daiweros mTavrobaSi, rac ar

unda efeqtiani modelebi Seiqmnas ganviTarebisTvis, aucilebelia rom

arsebobdes Zala, romelsac surs am gegmaSi monawileoba da misi

ganxorcieleba. samwuxarod dRes msgavsi mzaoba ar SeiniSneba. amas

adasturebs is faqtic, rom yvela dRemde arsebuli mxardamWeri proeqtiT

sargebloben, ukve arsebuli fermerebi. anu isini, visac qonda garkveuli

beznes-saqmianoba da maTi gafarToeba surdaT. Teoriulad, es sulac araa

cudi da SesaZloa erTi mxriv kargic iyos, magram realuri Sedegis miRweva,

mxolod masStabis efeqtiT miiRweva da amisaTvis saWiroa isedac mcire

sasoflo-sameurneo miwebi srulad CaerTos warmoebaSi.

miwis resursis gamsxvileba. qarTuli agraruli seqtoris yvelaze didi

problemaa Zalian fragmentirebuli miwebi, romelzec faqtiurad SeuZlebelia

mogebis momtani ekonomikuri saqmianobis ganxorcieleba. Sesabamisad

agraruli politikis aucilebeli komponenti unda iyos fermerebis

kooperaciis sxvadasxva formebis Camoyalibeba da ganviTareba.

bio-warmoebis ganviTareba. warmoebis stimulirebisaTvis metad did rols

TamaSobs gasaRebis bazris arseboba. dReisaTvis saqarTvelos eqsportis

struqturaSi qveynebis mixedviT azerbaijani da somxeTi "lideroben",

avtomobilebis reeqsportis xarjze, romelsac samwuxarod ukve wlebia

"sapatio" pirveli adgili uWiravs qarTuli eqsportis struqturaSi. (ix.

diagrama 3.2 da 3.3) informacia realurad saqarTveloSi warmoebuli

agraruli produqciis eqsportis moculobis Sesaxeb, qveynebis mixedviT,

samwuxarod ver movipoveT. Tumca faqtia, rom dsT-s qveynebSi modis qveynis

eqsportis 50% da es bazari yvelaze metad aramyari da cvalebadia regionSi

mimdinare politikuri da konfliqturi situaciebidan gamomdinare.

Sesabamisad dgeba saWiroeba, rom moxdes stabiluri bazrebis kidev ufro

ganviTareba da gazrda. evrokavSirTan asocirebis xelSekruleba da DCFTA

reJimze gadasvla SesaZloa erT-erTi aseTi SesaZleblobaa.

127

diagrama 3.2 saqarTvelos eqsportis struqtura qveynebis mixedviT

diagrama 3.3 saqarTvelos eqsportis struqtura (damoukidebel saxelmwifoTa

Tanamgobrobis (dsT) qveynebis mixedviT

ევროკავშირის ქვეყნები

22%

დანარჩენი ქვეყნები

12%

აშშ 7%

თურქეთი 8%

დსთ-ს ქვეყნები 51%

eqsporti sul

აზერბაიჯანი 37%

ბელარუსი 2%

თურქმენეთი 1% მოლდოვა

0% რუსეთი 19%

სომხეთი 20%

ტაჯიკეთი 1%

უზბეკეთი 4%

უკრაინა 9%

ყაზახეთი 6% ყირგიზეთი

1%

dsT-s qveynebi

128

ra Tqma unda, Cven ar SegviZlia evrokavSirSi produqciis dResve

eqsportireba, amis dasturia is statistika, romelic wina TavebSi moviyvaneT

da swored amitomaa aucilebeli evropuli standartebis Sesabamisi,

momxmarebelze orientirebuli warmoebis ganviTareba. evropeli momxmarebeli

garkveulia produqciis xarisxis standartebSi da cxovrebis donis zrdasTan

erTad, sul ufro metad izrdeba ekologiurad sufTa kvebis produqtebze

moTxovna. es ki arc Tu ise swrafad aTvisebadi bazaria, radgan sufTa

produqciis moyvanis resursi SezRudulia. rac SesaZloa konkurentul

upiratesobad iqces saqarTvelosaTvis.

soflad axalgazrdebis dabruneba regionebSi cxovrebis donis gazrdiTa

da infrastruqturis mowyobis saSualebiT, is aucilebeli pirobaa, romlis

gareSec yvela sxva reforma azrs dakargavs, ramdenadac mas ubralod ar

eqneba miznobrivi segmenti. dReisaTvis SeimCneva soflebis mkveTrad

"daberebis" procesi. axalgazrdoba ver Cerdeba regionSi, sadac ar aris

sayofacxovrebo da ganviTarebisa Tu garTobisaTvis saWiro elementaruli

pirobebi da gadadis raionul centrebSi an dedaqalaqSi. Sedagad viRebT

Tbiliss, rogorc gigantur megapoliss, sadac cxovrobs saqarTvelos

mosaxleobis TiTqmis 40% da daclil regionebs.

fasebis stabilurobis xelSewyoba (subsidirebuli fasi). xilis,

bostneulisa Tu sxva nedleulis warmoeba, TavisTavad qmnis noyier niadags

agraruli mrewvelobis ganviTarebisaTvis, magram aq warmoiSoba interesTa

konfliqti nedleulis mimwodebelsa da gadamamuSavebel sawarmos Soris:

glexis interesia rac SeiZleba maRal fasad Caabaros mosavali, raTa mis

mier gaweuli Sroma dafasdes da SeZlos Rirseuli cxovreba, mis mier

gamomuSavebuli fuliT, xolo mwarmoebels surs rac SeiZleba nakleb fasad

moipovos maRalxarisxiani nedleuli, raTa saboloo produqtis fasi

konkurentunariani iyos bazarze da misces mogeba.

konkurentuli jiSebis gamovlena/gamoyvana. agraruli seqtoris analizi

mosavlianobis da regionuli specializaciebis mixedviT periodulad tardeba

agraruli universitetis bazaze. maT Soris, profesori omar qeSelaSvili

129

ganixilavs saqarTvelos soflis meurneobis sawarmoo specializaciis sqemebs

da moicavs agraruli seqtoris analizs mosavlianobis da regionuli

specializaciebis formiT. (ix. danarTi 6)

Tumca arc am da arc sxva naSromebSi araa ganxiluli Tanamedrove

bazris moTxovnebis Sesabamisi produqtebisa da jiSebis ganviTarebis

potenciuri resursebi da SesaZlo zonalobebi. maTi moyvanis maqsimaluri

SesaZlo moculoba da sxva parametrebi. swored am tipis kvlevis Catareba

unda uzrunvelyos xelisuflebam, raTa moxdes iseTi tipis moTxovnadi da

saqarTvelos klimatTan kargad adaptirebadi kulturebis gamovlena,

romelTac maRali saeqsporto potenciali gaaCniaT.

seqtoris mdgradi ganviTarebis uzrunvelyofa. miwa da bunebrivi

resursebi moiTxovs sakmaod faqiz midgomas, radgan SesaZloa maTTvis

gamousworebeli zianis miyeneba, romelic wlebis Semdeg gamousadegars

gaxdis mas.

gadaWarbebuli Zoveba, tyis safaris kargva da teritoriebis daugegmavi

aTviseba urbanuli ganviTarebis mizniT - miwis degradaciis gamomwvevi

mTavari faqtorebia. niadagis erozia, romelic rig SemTxvevebSi bunebrivi

movlenaa, mwvavdeba adamianis mier niadagis aramdgradi gamoyenebiT.

niadagis nayofiereba damokidebulia aseve damlaSebis xarisxze.

aRniSnuli procesebi gamowveulia qanebis gamofitviT, romelic yalibdeba

naklebad mineralizebuli gruntis wylis gavleniT da sxv. niadagis

nayofiereba mcirdeba niadagis Warbi mJavianobiTac, romlis gamomwvevi

mizezebia hidrolizebad da qimiurad mJave marilebis Semcveli sasuqebis

aramdgradi gamoyeneba, mJave naleqebi da sxv. garda amisa, adgili aqvs

niadagis dabinZurebas soflis meurneobaSi sasuqebis (organuli da

mineraluri) da Sxamqimikatebis aramdgradi gamoyenebiT, niadagSi mZime

metalebis moxvedriT, aseve niadagebis sayofacxovrebo da samrewvelo

narCenebiT dabinZurebisas. gansakuTrebiT, aRmosavleT saqarTvelos

landSaftebi mgrZnobiareni arian Tanamedrove klimatis cvlilebis mimarT.

130

amitom saWiroa ZiriTadi yuradReba gamaxvildes aRmosavleT saqarTveloSi

mimdinare gaudabnoebis procesebze. [73]

amasTan, sazogadoebam unda icodes da esmodes raoden mniSvnelovania im

garemos dacva, sadac cxovrobs da ra safrTxeebis winaSe SeiZleba dadges

garemos ararentabeluri gamoyenebiT.

aucilebelia kontrolis meqanizmebis-monitoringis, inspeqtirebisa da

kanonaRsrulebis sistemebis gaumjobeseba da maTTvis realuri Zalauflebis

miniWeba;

agraruli infrastruqturis reabilitacia. sawarmoo infrastruqtura

gvevlineba rogorc ekonomikuri kategoria, sawarmoo Zalebis ganuyreli

nawili, romlis gamarTul muSaobaze arsebiTadaa damokidebuli sasoflo-

sameurneo sawarmos (miuxedavad sawarmoo mimarTulebisa da sakuTrebis

formisa) normaluri funqcionireba.

soflis meurneobis sawarmoo infrastruqtura moicavs transportis

yvela saxes (saavtomobilo, sarkinigzo, sazRvao, sahaero), materialur-

teqnikur uzrunvelyofas, sasawyobo da samacivro meurneobas, samelioracio,

sagzao, agroqimiur, mcenareTa daavadebebisagan dacvis, zooveterinarul da

sxva samsaxurebs, romelTa roli produqciis danakargebis minimumamde

Semcirebasa da momxmareblamde produqciis droul mitanaSi gamoixateba.

orive faqtori arsebiTad zrdis sasoflo-sameurneo warmoebis ekonomikur

efeqtianobas.

funqcionaluri datvirTvis mixedviT soflis meurneobis sawarmoo

infrastruqtura iyofa or mTavar sferod. pirveli sfero sasoflo-sameurneo

warmoebis momsaxurebaa, xolo meore ki – soflis meurneobis

produqciisaTvis saboloo saxis micemas da momxmareblamde mitanas

emsaxureba. pirveli sfero moicavs saremonto da teqnikuri momsaxurebis

dargebsa da sawarmoebs, agreTve satransporto, samelioracio, agro,

zooveterinarul da sxva saxis samsaxurebs, xolo meoreSi gaerTianebulia

soflis meurneobis produqciis gadamuSavebis, transportirebis, Senaxvis

organizaciebi da sawarmoebi. maTve miekuTneba sasawyobo da samacivro

131

meurneobebi, marcvleulis elevatorebi, SemfuTavi, damxarisxebeli da sxva

saxis sawarmoebi da organizaciebi.

soflis meurneobis sawarmoo infrastruqturaSi erT-erTi yvelaze

mniSvnelovani roli satransporto saSualebebs ganekuTvneba. sasoflo-

sameurneo warmoebis did teritoriebze gaadgileba da produqciis gasaRebis

bazrebis daSoreba warmoebis adgilebidan ganapirobebs transportis

ganviTarebis obieqtur aucileblobas da satransporto danaxarjebis

mniSvnelovan wils warmoebis danaxarjebSi. [76]

irigacia warmoadgens niadagebis gaumjobesebis –melioraciis erT-erT

umniSvnelovanes mimarTulebas. saTanado wylis reJimis Seqmna, mowesrigeba

did gavlenas axdens niadagSi organuli nivTierebebis dagrovebisa da

daSlis procesebze. igi niadagis haeraciis, siTbur da kvebis reJimebze

aqtiuri zemoqmedebiT xels uwyobs miwis nayofierebis zrdas. wylis reJimis

regulireba xorcieldeba morwyviTi, gamwylovanebeli da daSrobiTi

reJimebiT. irigaciis mizania niadagSi mcenareTa ganviTarebisaTvis saWiro

tenianobis Seqmna, tenis aorTqlebis Semcireba, niadagis mineralizaciis

daqveiTeba. morwyvis Sedegad sasoflo-sameurneo kulturebis mosavlianoba

20-50% da metad izrdeba. mravalwliani dakvirvebebi gviCvenebs gansxvavebebs

sxvadasxva kulturebis mosavlianobaSi sarwyav da urwyav farTobebze. ase

magaliTad, gasuli saukunis 70-ian wlebSi goris raionis sof. mejvrisxevis

da gardabnis raionis sof. sarTiWalis meurneobebSi morwvis gareSe heqtarze

iRebdnen 15-20 centner simindis mosavals, morwyvis Sedegad ki maT miiRes 47-

60 centneri, anu 1,9-2,0 - jer meti; goris raionis sof. xelTubnisa da

siRnaRis raionis sof. maCxaanis meurneobebma saSemodgomo xorblis naTesis

erTi ha-dan morwyvis Sedegad miiRes 30-35 centneri, mourwyvelad unda

aRebuliyo 15-20 centneri. gardabnis raionis muxrovanis meurneobaSi

saSualod 1 ha sarwyavi farTobidan „avrora“-s jiSis xorblis mosavali 45-63

centneri miiRes. gurjaanis raionis sof. kardanaxSi, didi gvalvebis

miuxedavad, morwyvis Sedegad 74 centneri niori aiRes, rodesac mourwyvelad

gaTvaliswinebuli iyo 40 centneris miReba. dasavleT saqarTveloSi zemo

132

imereTis teritoriaze, sadac ZiriTadad simindis naTesebs rwyavdnen,

morwuli farTobidan 2-jer met mosavals iRebdnen. aranakleb mniSvnelovani

iyo Cais (dawvimebiTi xerxiT) da citrusebis rwyva, dakvirvebebi cxadyofda,

rom morwyvis Sedegad 50-75%-T izrdeboda mosavlianoba[33]. AaRsaniSnavia, rom

saqarTvelos aRmosavleT nawilSi sasoflo-sameurneo miwebis morwyva mwvave

aucileblobas warmoadgens, xolo dasavleT nawilSi, teniani klimatis

miuxedavad, garkveuli kulturebis morwyva aseve aucilebelia cxeli

zafxulis pirobebSi. irigaciaSi, mkvebavi wyaros xasiaTis mixedviT,

ganasxvaveben morwyvis saxeebs:

a) mdinareebis an mdinariseul wyalsacavebSi dagrovili wyliT rwyva;

b) mcire moculobis wyalsacavebSi dagrovili adgilobrivi Camonadeni

wyliT rwyva;

g) gazafxulis periodSi Segrovili adgilobrivi CamonadeniT, sarwyav

farTobze dabali zvinulebis an dambebis mowyobiT (limanuri morwyva);

d) miwisqveSa wylebiT, romelTa mopoveba warmoebs Webisa da

wyalSemkrebi galereebis saSualebiT. wyali mkvebavi wyarodan mihyavT

mosarwyav farTobamde da masze nawildeba sarwyavi sistemebis saSualebiT.

sarwyavi sistema warmoadgens saWiro nagebobiT, arxebiTa da

milsadenebiT aRWurvil erTobliobas. mkvebavi wyarodan ama Tu im wesiT

miRebuli wylis gasanawileblad keTdeba sarwyavi qseli _ magistraluri,

gamanawilebeli da Sigasameurneo arxebi. adgilis gawylovaneba warmoadgens

RonisZiebas, romlis mizania wyliT sasoflo-sameurneo savargulebis

uzrunvelyofa.

Tanamedrove etapze, irigaciis sainJinro-teqnikuri da ekonomikuri

TvalsazrisiT ganxilvisas, ganasxvaveben wylis miwodebas TviTdinebiT da

meqanikuri danadgarebis meSveobiT. am ukanasknelze saubrisas ganixilaven

wylis satumbi sadguris simZlavres, wylis awevis simaRles, eleqtroenergiis

danaxarjs da sxv. aRsaniSnavia, rom meqanikuri (satumbi) saSualebebiT wylis

miwodeba, TviTdinebiT wylis miwodebasTan SedarebiT, ufro maRali

saoperacio danaxarjebiT xasiaTdeba.

133

garda zemoaRniSnuli, cnobili meTodebisa, dReisaTvis msoflio praqtika

icnobs dawvimebiT morwyvis specialur danadgarebs, romlebic minimum 3-jer

amcireben saWiro wylis raodenobas da amcireben niadagebis damlaSebis

albaTobas, rac sakmaod maRalia wylis TviTdinebiT miwodebisas, radganac

xdeba niadagis araTanabrad gajereba wyliT.

sarwyavi sistemis marTva gulisxmobs niadagis tenianobis dinamikis

safuZvelze, mosarwyav farTobze arsebul mcenareTa wylis saWiroebis

reJimis dadgenas, mkvebavi wyaros resursis (debetis) gansazRvras da sarwyavi

sistemis ZiriTadi sqemis SemuSavebas, romelmac wylis miwodeba unda

uzrunvelyos gansazRvrul vadebSi, saTanado normebiT. sairigacio seqtoris

ganviTarebis dagegmvas, prioritetebis gansazRvras, efeqtianobis gadidebis

gzebis Ziebas gansakuTrebuli adgili ukavia agrarul politikaSi.

qveynis sairigacio politika, irigaciis ganviTareba, obieqturi Tu

subieqturi mizezebis gamo, SeiZleba garkveuli xniT Seferxdes an SeCerdes,

magram agraruli ganviTarebis aucilebloba ganapirobebs irigaciis

aRorZinebisa Tu daCqarebuli ganviTarebis saWiroebas.

irigaciis politikaze saubrisas upirvelesad gamoyofen sam mizans:

efeqtianobas, samarTlianobas da mdgradobas [72].

irigaciis efeqtianobaze saubrisas, farTo gagebiT, aqcenti keTdeba

wylis resursebis maqsimalurad ekonomiurad gamoyenebaze soflis

meurneobaSi da misi miwodebis gadidebaze sxva seqtorebisaTvis, sadac igi

monawileobs ufro maRali (meti) Rirebulebis SeqmnaSi. uSualod irigaciis

seqtoris efeqtianobis gadideba damokidebulia wylis resursebis saTanado

marTvaze, mis optimalur dagrovebas, ganawilebasa da droul miwodebaze,

aseve danakargebis Semcirebaze da a.S.

soflis meurneobis irigaciis efeqtianobis gadidebis farTo mizani unda

daiyos irigaciis seqtoris operaciul qvemiznebad, sadac gaTvaliswinebuli

iqneba rogorc irigaciis momxmarebelTa interesebi, ise finansuri da

instituciuri xasiaTis sakiTxebi. aRniSnulma qvemiznebma unda moicvas:

• irigaciis gansazRvruli gegmis efeqtianobis amaRleba;

134

• irigaciiT meti produqtiulobis (nayofierebis) miRweva, e.i.

gamoyenebuli wylis erTeulidan miRebuli ekonomikuri Sedegebis

gaumjobeseba;

• Raribi SinameurneebisaTvis, gansakuTrebiT qalebisaTvis, irigaciis

xelmisawvdomobis gaumjobeseba;

• warmoebuli produqciis erTeulze faqtobrivi wylis moxmarebis

Semcireba;

• irigaciis mTliani danaxarjebis Semcirebis uzrunvelyofa;

• erovnul biujetSi irigaciis fiskaluri xarjebis Semcireba;

• garemosdacviTi mdgradobis gaumjobeseba;

• sairigacio sistemebis mdgradobis instituciuri gaumjobeseba;

sarwyavi wylis samarTliani ganawileba irigaciis sistemis farglebSi,

mcire meurneobebsa da Rarib fermerebze (glexebze) wylis Tanabrad

(samarTlianad) miwodeba aris irigaciis ganviTarebisa da marTvis

mniSvnelovani prioriteti. sarwyavi wylis ganawilebis samarTlianobis

moTxovna saWiroebs sagangebo aRniSvnas, radgan praqtikaSi xSirad amaze ar

keTdeba aqcenti. glexebi Tu mcire da saSualo zomis saojaxo meurneobebi

ar unda iyvnen moklebulni am aucilebel, sasicocxlo resurss.

irigaciis mdgrad funqcionirebaSi igulisxmeba misi fiskaluri,

instituciuri da garemosdacviTi mniSvnelobebi. qveynebis mraval sairigacio

gamocdilebebSi instituciuri aspeqtebis monacemebi ar aris warmodgenili

saTanadod, es exeba rogorc wylis mimwodebelTa saxelmwifo dawesebulebebs,

ise wylis momxmarebelTa gaerTianebebs Tu organizaciebs. irigaciis

garemosdacviTi mdgradi mniSvneloba moixsenieba upirvelesad, wylis

resursebis swori balansis misaRwevad da marilis saTanado SemcvelobiT

uzrunvelsayofad[15].

1988 wlis monacemebiT, saqarTveloSi meliorirebuli farTobi mTlianad

Seadgenda 989,5 aTas ha-s. maT Soris sawryavi farTobi Seadgenda 469,3 AaTas

ha-s, aqedan 328,6 aTasi ha(70%) irwyveboda TviTdinebiT, xolo 14,7 aTasi ha

meqanikuri morwyviT (satumbi sadgurebis meSveobiT). 357,9 aTasi ha Seadgenda

135

gawylovanebuli saZovrebi; aqedan 240 aTasi ha(67%) iyo meqanikuri

gawylovanebiT. 162 aTasi ha daSrobili farTobidan 31,1 aTasi ha(20%) Sreboda

meqanikuri wesiT (gadatumbviT).

1992 wlis monacemebiT saqarTveloSi irwyveboda 422 aTasi ha, xolo

daSroba xorcieldeboda 130 aTas ha-ze. am miwebze modioda bostneulis 75%,

kartofilis 70%, marcvlis 45%, yurZnis 65%, xilis 85%, da a.S. aRniSnuli

farTobebis morwyvas emsaxureboda 153 didi Tu mcire sarwyavi sistema, maT

Soris 19 magistraluri arxi, 35 satumbi sadguri, 134 lokaluri arxi da

irigaciuli daniSnulebis 34 wyalsacavi. kolxeTis dablobze funqcionirebda

10-mde magistraluri damSrobi arxi da mravali satumbi sadguri [33].

2001 wels saqarTvelos mTavrobam TxovniT mimarTa msoflio bankis

saerTaSoriso ganviTarebis asocicias (IDA) irigaciisa da drenaJis sistemebis

reabilitaciis programis ganxorcielebis Taobaze. Pprogramis ganxorcieleba

ganisazRvra sam fazad 12 wliani periodiT, romlis gansaxorcieleblad

gamoiyo daaxloebiT 110 mln aSS dolari. aqedan, IDA-s adaptirebadi

saprogramo kreditis, 90 mln aSS dolaris odenobis gamoyofa moxdeboda sam

tranSad(fazebis Sesabamisad). programis ZiriTad mizans Seadgenda irigaciisa

da drenaJis infrastruqturis reabiltacia da soflis meurneobis

grZelvadiani ganviTarebisaTvis instituciuri safuZvlis momzadeba. proeqti

mTlianad iTvaliswinebda Tanamedrove tipis samelioracio organizaciebis

Camoyalibebas 255 aTas haze, aqedan 125 aTas ha-ze gaTvaliswinebuli iyo

samelioracio sistemaTa sruli, xolo 130 aTas ha-ze mxolod Sigasameurneo

qselis reabilitacia.Pamave wels saqarTvelos mTavrobisa da IDA-s mier

gaformda „irigaciisa da drenaJis momxmarebelTa organizaciebis

ganviTarebis proeqti“ (programis I faza) da xeli moewera sakredito

xelSekrulebas. IDA-s mier gamoiyo 27 mln aSS dolari SeRavaTiani krediti

(gadaxdis vada 40 weli, 0,75 saprocento ganakveTiT, kreditis grant elementia

75,7%; saqarTvelos Tanamonawileoba Seadgenda 5,5 mln aSS dolaris

ekvivalents (mTliani Rirebulebis 17%-s). xelSekrulebis Tanaxmad,

samelioracio asociaciebisaTvis uzurfruqtis wesiT gadacemuli

136

samelioracio infrastruqturis qoneba unda gaTavisuflebuliyo qonebis

gadasaxadisagan, aseve unda Setaniliyo cvlilebebi da damatebebi „wylis

Sesaxeb“ saqarTvelos kanonSi. aRniSnuli programis I faza, romelic

iTvaliswinebda fasiani wyalmomsaxurebis danergvas da saxelmwifo biujetis

TandaTanobiT gaTavisuflebas saeqspluatacio xarjebisagan, ganxorcielda

2002-2006 wlebSi.

programis I faziT gaTvaliswinebuli iyo wyalmomxmarebelTa

asociaciebis Camoyalibeba da sairigacio sistemebis ZiriTadi da

Sigasameurneo qselebis reabiltacia 16 aTas ha-ze, drenaJis momxmarebelTa

Camoyalibeba, sadrenaJo sistemebis ZiriTadi da Sigasameurneo qselebis

reabilitacia 4 aTas ha-ze, samelioracio asociaciebis Camoyalibeba da Siga

sameurneo qselis reabiltacia 40 aTas ha-ze da samelioracio asociaciebis

Camoyalibeba 50 aTas ha-ze.

aRsaniSnavia, rom samelioracio asociaciebi valdebulni iyvnen

sammarTvelosTvis gadaexadaT miRebuli wylis raodenobis Sesabamisi Tanxa

da amdenad TviT asociaciebi iqnebodnen dainteresebulni miRebuli wylis

raodenobis sworad dadgenaSi. aRniSnuli programis I fazis dasrulebis

Semdgom, saqarTvelos imdroindelma mTavrobam, yovelgvari argumentaciis

gareSe, SeaCera programis ganxorcieleba da igi mxolod 2013 wlidan

ganaxlda. 2013 wlidan dRemde gawmendili da SekeTebulia sarwyavi sistemebis

1291.5 km magistraluri arxi da pirveli rigis gamanawilebeli. samuSaoebi ra

Tqma unda gagrZeldes. [96]

agro-dazRvevis sistemis Camoyalibeba. sadazRvevo sistema metad

mniSvnelovania agrarul seqtorSi, ramdenadac Zalian didia arasasurveli

klimatis an sxva bunebrivi pirobebis gamo mosavlis dakargvisa da dazianebis

saSiSroeba. es ki aferxebs sferos dakreditebas, agreTve uqrobs motivacias

mcire fermerebs, romelTaTvisac erTi setyva SesaZloa mTeli wlis Sromis

fasad daujdeT. Sesabamisad dazRvevis ganviTareba SesaZloa seqtoris

dakreditebis, franCaizuli xelSekrulebebisa da dargSi resursebis

mozidvis motivatori gaxdes.

137

instituciuri mowyobis daxvewa, ganviTareba. - dReisaTvis agrarul

politikas axorcielebs saqarTvelos soflis meurneobis saministro da masSi

Semavali ssip-ebi:

• sursaTis erovnuli saagento;

• Rvinis erovnuli saagento;

• sasoflo-sameurneo kooperativebis ganviTarebis saagento;

• soflis meurneobis proeqtebis marTvis saagento;

• saqarTvelos gaerTianebuli samelioracio sistemebis kompania;

• Sps "meqanizatori";

romlebic axdenen saministros an saerTaSoriso organizaciebis mier

inicirebuli proeqtebis ganxorcielebis uzrunvelyofasa da monitorings.

infrastruqturul proeqtebs ki axorcieleben regionuli TviTmmarTvelobebi.

aucilebelia am organizaciebis efeqtianobis gazrda. proeqtis

ganxorcielebis kontrolis meqanizmebis gaumjobeseba da TanamSromelTa

kvalifikaciis amaRleba.

garda amisa, saWiroa makoordinirebel doneze kerZo seqtoris

(arasamTavrobo, arakomerciuli an komerciuli organizaciebi) ganviTarebis

xelSewyoba. es saSualebas miscems saministros, naklebi resursiT moaxdinos

individualuri fermerebis saWiroebebis gansazRvra da miznobrivi

ganviTarebis xelSewyoba.

saganmanaTleblo da kulturuli centebis Camoyalibeba.

gamokiTxvisas miRebuli monacemebiT, yvela dargis fermerebi aRniSnaven,

rom maT ar gaaCniaT misawvdomoba Tanamedrove teqnologiebze, axal codnasa

da warmoebis meTodebze, rac mkveTrad amcirebs maTi Semosavlis odenobas da

uzrdis xarjebs. amitom aucilebelia regionebSi teqnikuri saswavleblebis

da gadamzadebis centrebis ganviTareba.

turizmis ganviTareba gamoiwvevs regionebSi Semosavlebis

diversifikacias da momsaxurebis sferos gafarToebas. es ukanaskneli ki,

Tavis mxriv astimulirebs mcire biznesisa da saojaxo meurneobebis

138

ganiTarebas. Sedegad miiReba axali samuSao adgilebi da damatebiTi

Semosavali soflad mcxovrebTaTvis.

akademikosi lado papava miiCnevs, rom turizmis adgilobriv warmoebasTan

SedarebiT swrafi tempiT ganviTareba, qmnis safrTxes, rom gaRrmavdes

disbalansi eqsport-imports Soris da qvveynis momxmarebluri ekonomikis

uaryofiTi marJa kidev ufro gaizardos. swored amitom aucilebelia

paralelur reJimSi moxdes regionuli ganviTarebisa da turizmis waxaliseba.

winaaRmdeg SemTxvevaSi uaryofiT efeqts miviRebT.

infrastruqturis reabilitacia da kompleqsuri meurneobebis

ganviTareba.

rogorc ukve aRvniSneTT, evropaSi Zalian popularulia regionis

kompleqsurad ganviTarebis modelebi, romlebic gulisxmobs ara mxolod

agraruli warmoebis ganviTarebas, aramed moicavs soflad cxovrebis donis

amaRlebas, agro-turizmis ganviTarebis xelSewyobas da saojaxo

meurneobebisaTvis Semosavlebis diversificirebis SesaZleblobas gazrdas.

vfiqrobT Cvens SemTxvevaSi pirdapir aucilebelia msgavsi modelis

gamoyeneba, ramdenime mizezis gamo:

1. dRes soflad ubralod aRar darCa adamiani, romelic minimum

ganaviTarebs soflis meurneobas. axalgazrdobis udidesi nawili

cdilobs qalaqSi cxovrebas. gansakuTrebiT es exeba maRalmTian da

"cxovrebisaTvis nakleb saxarbielo teritoriebis" (gaeros sursaTisa

da soflis meurneobis organizaciis termini) mcxovreblebs.

Sesabamisad saWiroa aseTi regionebis gansakuTrebuli mxardaWera,

kerZod, alternatiuli Semosavlis, cxovrebis donis gazrdis da

infrastruqturis ganviTarebisaTvis damatebiTi xarjebis gamoyofa.

2. dabalzonian da SedarebiT ganviTarebuli infrastruqturis mqone

soflebSic sakmaod seriozuli problemebia gazificirebisa da wylis

miwodebis kuTxiT. aRarafers vambobT internetze da soflis iseTi

tipis infrastruqturaze, rogoricaa gzebi, samedicino momsaxureba,

gasarTobi saSualebebi(kino, Teatri) da sxva. (ix. danarTi 5)

139

am sakiTxebis mogvareba erTi SexedviT scdeba viwrod agraruli

politikis farglebs da ufro regionuli politikis WrilSi moiTxovs

ganxilvas, Tumca am problemebis gverdis avlis gareSe agraruli politikis

realuri ganmaxorcieleblebis problema dadgeba.

Semosavlebis diversifikaciis uzrunvelyofa. agrarul seqtorSi

dasaqmebulTa Semosavlebi dReisaTvis Zalian mcirea da sezonurobiT

xasiaTdeba, imis miuxedavad, agraruli seqtoris romel dargSia piri

dasaqmebuli, Tavad amuSavebs miwas, Tu kerZo kompaniaSia rogorc

daqiravebuli muSaxeli.

met-naklebi stabilurobiT gamoirCeva Rvinis da wvenebis

gadamamuSavebeli qarxnebis TanamSromlebis Semosavlebi, Tumca SekveTebis

raodenobis mixedviT SesaZloa isic mkveTrad Seicvalos. magaliTad,

gamokiTxvisas iyo SemTxvevebi, rodesac glexebi ambobdnen, rom xSirad maT

mier gamomuSavebuli Tviuri xelfasi 50-60 lars ar scdeba.

SedarebiT meti aqvT Semosavali mexileobis seqtorSi dasaqmebul

fermerebs, romelTa baRebis farTobi 1ha an metia, Tumca Tu

gaviTvaliswinebT, rom es maTi erTaderTi Semosavalia mTeli wlis

ganmavlobaSi, moyvanis xarjebis gamoklebiT, mTel welze gadanawilebisas,

Tviuri Semosavali saSualod 500-800 lars gautoldeba. esec im SemTxvevaSi,

Tu maT srulad moaxdines TavianTi mosavlis realizacia da es ki yovelTvis

ar xerxdeba.

SedarebiT ukeTesi situaciaa dasavleT saqarTveloSi, sadac citrusebis

da Txilis SedarebiT ganviTarebuli bazaria da miuxedavad rusuli

embargosi, legaluri Tu aralegaluri gzebiT(afxazeTis gavliT), qarTuli

mandarini mainc xvdeba ruseTis bazarze. Tumca 2006 wels iyo precendenti,

rodesac, fermerebs tonobiT mandarinis gadayra mouwiaT.

problemas amwvavebs isic, rom saqarTveloSi TiTqmis araa samacivre da

gadamamuSavebeli meurneobebi, Sesabamisad fermerma drois mcire monakveTSi

unda moaswros xilis realizeba, winaaRmdeg SemTxvevaSi misi Rirebuleba

Zalian mcirdeba da xSirad mosavali ufuWdebaT kidec mis realizebamde.

140

aq Tavs iCens meore problema-aRebul Tanxas fermerebi ar abruneben

kvlavwarmoebis procesSi Sromis mwarmoeblurobis an Semosavlis

gazrdisaTvis Tanamedrove teqnikisa da teqnologiebis ganviTarebisaTvis.

Tanxa mTlianad ixarjeba ojaxis saWiroebebisaTvis.

warmoebis intensifikaciisa da fermeruli meurneobebis gamsxvilebis

xelSewyoba iseTi mniSvnelovani aqtivis, rogoric miwaa, mcire fragmentaciis

uaryofiT Sedegebs Seamcirebs da daexmareba fermerebs investiciebis

mozidvasa Tu maTi Sromis komercializaciaSi. fermerebs aRar unda qondeT

gancda, rom isini ar arian dasaqmebulebi. maTi Sromis Sedegi unda

uzrunvelyofdes maT Rirseul cxovrebas.

gadamamuSavebeli mrewvelobis ganviTareba xels Seuwyobs regionebSi

mcxovrebTa dasaqmebas da mudmiv Semosavals, agreTve uzrunvelyofs moweuli

produqciis realizacias. Tumca Tavis mxriv mxolod da mxolod Sesabamisi

raodenobis mosavlis moyvana da Warbwarmoeba SeiZleba gaxdes

gadamamuSavebeli warmoebis Camoyalibebis stimuli. dReisaTvis ramdenime

gadamamuSavebel sawarmoSi (mag. unigreini) axdenen nedleulis TiTqmis 80%

importirebas, radgan qarTveli glexebisagan Cabarebuli produqtis

moculoba ver uzrunvelyofs warmoebis 20%-sac ki.

did rols TamaSobs agreTve mTiani da gansakuTrebuli saWiroebebis

mqone regionebis xelSewyoba da specialuri subsidireba, romelsac SesaZloa

wminda socialuri mniSvneloba hqondes, magram winaaRmdeg SemTxvevaSi

miviRebT daclil sasazRvro zols da gaudaburebul teriotoriebs.

da bolos, arasasoflo mimarTulebebis xelSewyoba regionebSi. es

SesaZloa erTi SexedviT scildeba kidec agraruli politikis sferos, magram

es mxolod im SemTxvevaSi, Tu regionebs ganvixilavT, rogorc resursebis

nakrebs (maT Soris adamianuri resursebis) agrarul seqtorSi. magram Tu

realurad gaviTvaliswinebT, rom es filosofia ukve aRar sargeblobs

popularobiT ganviTarebul qveynebSi, gamoCndeba, rom umjobesia

integrirebuli politikis warmoeba. risi naTeli dadasturebacaa proeqtebis

141

seria "lideri", romelic evrosabWos da erTiani agraruli politikis

farglebSi xorcieldeba.

evrokavSirSi 2006 wlidan moyolebuli, calkeuli iniciativebis

mxardaWerasTan erTad, sul ufro popularuli da gamoyenebadi xdeba

integrirebuli programebi, romlebic ukve Camoyalibda, rogorc

Tanamegobrobis politikis mniSvnelovani mimarTuleba. warmatebuli

integrirebuli RonisZiebebis magaliTebia "integreri", "lideri", "urban" da

sxva. es magaliTebi gviCveneben ganviTarebis politikis gamoyenebis axal

Tvisebas konkretul teritoriebze, romelic organizebulia monawileobis da

partniorobis formiT. [131]

integrirebuli politikis programebis Sedegebi regionisaTvis Sefasda 2

kategoriis mixedviT:

1. adgilobriv ekonomikaze zemoqmedeba. es cvladi moicavs efeqtebs

Semosavlebze, dasaqmebaze, kerZo investiciebis aqtivaciaze.

programebSi dasaqmebis efeqti gaTvlili iyo rogorc samuSao

adgilebis raodenobaze, aseve maT SenarCunebasa da mudmivobaze.

lideri dargTaSorisi programaa, Sesabamisad es samuSao adgilebi

ar Seqmnila mxolod agrarul an momijnave seqtorebSi. proeqtis

mizani iyo ZiriTadad axali, Tanamedrove, mikro da saSualo

sawarmoebis Seqmna iseT dargebSi, rogoricaa agro turizmi an

agrosamrewvelo produqtebis gadamuSaveba da gasaReba, agreTve

naklebtradiciuli socialuri momsaxurebis da kulturuli

memkvidreobisa Tu landSapturi teritoriebis movla-Senaxva-

ganviTareba.

rac Seexeba kerZo investiciebs, aq moxda iribi efeqtis

stimulireba da saxelmwifo seqtoris grantebma Seqmna dadebiTi

molodinebi da iTamaSa katalizatoris roli kerZo investiciebis

realizaciisaTvis.

142

2. Sedegebi, romlebic miiRes instituciuri inovaciebiTa da

socialuri daaxloebiT. magaliTad, italiaSi regionuli

politikis ganviTareba efuZneba Semdeg postulatebs:

• teritoriuli politikis azri ar mdgomareobs mxolod

resursebis ganawilebasa da sawarmoo simdidreSi, aramed

ufro xSirad, igi warmoadgens dafaruli adgilobrivi

ekonomikuri da kulturuli resursebis mobilizaciasa da

popularizacias. es xdeba instituciuri gadawyvetilebebisa

da decentralizebuli subieqtebis agregirebis meSveobiT.

• ganviTareba xorcieldeba saxelmwifo da kerZo proeqtebis

erToblivi koordinirebuli da koaliciuri proeqtebiT,

romlebic uzrunvelyofen dargSi siaxleebis

implementacias.[131]

vfiqrobT, es meTodi sakmaod sainterso da sayuradReboa da erTaderTi

realurad muSa modelia qarTuli realobisaTvis. rogorc zemoTac

aRvniSneTT, regionebSi sxvadasxva dargebis asimetriuli da araTanabari

ganviTareba ufro aRrmavebs problemas momijnave dargebSi da Sesabamisad

Tavad im konkretuli dargis ganviTarebasac amuxruWebs grZelvadian

perspeqtivaSi.

konkurenciis zrdis xelSewyoba. saxelmwifos winaSe mdgari

mniSvnelovani gamowvevaa, erTi mxriv, ar dauSvas bazarze konkurenciis

SemzRudveli praqtika da qmedebebi, meore mxriv, ki zedmeti regulaciebiTada

biurokratiiT xeli ar SeuSalos biznesis ganviTarebas, xelovnurad ar

Seaferxos kompaniebis zrda.

aRniSnul gamowvevasTan gasamklaveblad aucilebelia konkurenciis

xelSewyobis politikis imgvarad formireba, rom kanonis aRmasrulebels

saSualeba mieces, erTi mxriv, efeqturad ebrZolos konkurenciis SemzRudvel

iseT qmedebebs, rogoricaa, monopoliebi, da meore mxriv, ar SeuSalos xeli

bazridan susti konkurentebis gaqrobas an gandevnas, rodesac es procesi

mimdinareobs jansaRi konkurenciis pirobebSi. Tavad politikis realizaciis

143

farglebSic ar unda moxdes bazris Zlieri moTamaSeebis winaaRmdeg raime

tipis qmedebebis ganxorcieleba mxolod imis gamo, rom maT ukaviaT

dominirebuli mdgomareoba.

amasTanave, ekonomikuri da socialuri faqtorebis gaTvaliswinebiT,

konkurenciis maregulirebeli politikis CarCo sakanonmdeblo baza unda iyos

maqsimalurad moqnili, rac saSualebas miscems saxelmwifos, Tavidan

aicilos formaluri regulaciebis mizeziT mniSvnelovani efeqtis mqone

biznes iniciativebis blokireba.

finansebze xelmisawvdomobis gazrda. nebismieri seqtoris

ganviTarebisaTvis sasicocxlod aucilebelia finansebis uzrunvelyofa.

Sesabamisad, agraruli politikac unda moicavdes RonisZiebebs dargSi

investiciebis mozidvis, iafi kreditisa da saxelmwifo subsidiebis

ganxorcielebisaTvis. dargSi finansebis mozidvis uzrunvelyofisaTvis unda

SemuSavdes konkretuli, miznobrivi proeqtebi, romelSic saxelmwifo gamodis

garantis an sesxis procentis Tanagadamxdelis rolSi, raTa mcire da

saSualo biznesisaTvis xelmisawvdomi gaxados ganviTarebisaTvis aucilebeli

finansuri resursi.

dargobrivi sistemis reorganizacia-srulyofa. saWiroa saqarTvelos

soflis meurneobis dargobrivi struqturis analizi da misi Sesabamisobis

gansazRvra Tanamedrove miznebTan da strategiebTan. unda ganisazRvros

dargis efeqtianobis maCveneblebi TiToeuli am dargis mimarT unda

ganxorcieldes ganviTarebis Sesabamisi RonisZiebebi.

mewarmeTa gamsxvilebis (kooperativis an TanamSromlobis sxva formebis)

xelSewyoba. unda gagrZeldes kooperativebis efeqtianobis gazrda da maT

mier warmoebuli produqciis xarisxis kontrolis sitemaSi moxvedris

stimulireba, agreTve maTi saeqsporto potencialis gamovlena. am mizniT unda

moxdes "regionuli gaerTianebis" tipis urTierTanamSromlobis stimulireba,

mmarTveli da makoordinirebeli organizaciebis Seqmnis stimulireba. es

SesaZloa iyos grantis damtkiceba kvleviTi organizaciisaTvis bazrebis

144

mosaZieblad da sxva. agreTve gerTianebisaTvis standartizaciis da sxva tipis

grantebis mopovebis SesaZlebloba.

safaso xelSewyoba eqsportisaTvis prioritetul dargebSi da

gadasamuSavebel produqtebze fasis mxardaWeris strategiis ganxorcieleba,

iseve, rogorc es moxda wels yurZnis Cabarebis SemTxvevaSi, SesaZlebelia

zogierT strategiul saeqsporto produqtebze fasis subsidireba

ganxorcieldes mxolod im SemTxvevaSi, Tu maT mwarmoeblebi Caibareben. es

erTgvarad gazrdis gadamuSavebuli produqciis eqsports da xels Seuwyobs

qveynis Siga produqtis zrdas.

sasursaTo uzrunvelyofisa da sursaTis uvneblobis dacva. nebismier

adamians aqvs ufleba, uzrunvelyofili iyos da hqondes xelmisawvdomi,

jansaRi sakvebi. garda amisa, nebismieri qveynisaTvis aucilebelia.

evropeli momxmarebeli garkveulia produqciis xarisxis standartebSi

da cxovrebis donis zrdasTan erTad, sul ufro metad izrdeba ekologiurad

sufTa kvebis produqtebze moTxovna. es ki arc Tu ise swrafad aTvisebadi

bazaria, radgan sufTa produqciis moyvanis resursi SezRudulia. rac

SesaZloa konkurentul upiratesobad iqces saqarTvelosaTvis.

am miznis misaRwevad mniSvnelovania saqarTvelos kanonmdebloba

maqsimalurad miuaxlovdes evropuls da dainergos Sesabamisi xarisxis

marTvis sistema, raTa moxdes produqtebis sertificireba evropeli

momxmareblisaTvis misaReb doneze. sawyis etapze es unda iyos

arasavaldebulo. winaaRmdeg SemTxvevaSi, SesaZloa gamoiwvios qarTuli

warmoebis Semcireba. ramdenadac xarisxis miRweva rTulia, is SesaZloa

mxolod maTTvis iyos aucilebeli, visac surs saqonlis eqsportireba.

biznessa da mTavrobas Soris komunikaciis formalizebuli sistemis

Seqmna. biznessa da mTavrobas Soris aucilebelia, arsebobdes sistemaSi

moyvanili, formalizebuli komunikacia. meqanizmma unda uzrunvelyos

ekonomikur sakiTxebze binzes seqtorisgan ukukavSiris miReba da misi CarTva

ekonomikuri gadawyvetilebebis miRebaSi.

145

saeqsporto produqciisaTvis xarisxis kontrolis meqanizmebis Seqmna.

aucilebeli moTxovna, evropul bazarze gasasvlelad, esaa sursaTis

uvnebloba da garkveuli standartebis aucilebeli dakmayofileba. garda

xarisxis moTxovnebis Sesrulebisa, Tavad xarisxis niSnis mopovebac sakmaod

rTuli da metad Zviri proceduraa mcire fermerebisaTvis. amitom saWiroa

saxelmwifos mxridan garkveuli mxardaWeris ganxorcieleba aRniSnuli

mimarTulebiT.

dReisaTvis evropuli standartebidan saqarTveloSi cnobilia Global Gap

da HACCP, es ukanaskneli savaldebuloa im kompaniebisaTvis, romelTa wliuri

brunvac 200 000 lars aRemateba. TumcaRa am sertifikatebis gareSe

produqciis eqsportireba evropis qveynebSi, faqtiurad SeuZlebelia. maTi

mopoveba ki individualuri fermerisa da mcire kooperativebisaTvisac ki

sakmaod did finansur danaxarjebs moiTxovs. Cvens mier inicirebuli

gaerTianeba am SemTxvevaSic efeqtiani iqneba- gaerTianebis farglebSi

dainteresebuli fermerebi moaxdenen koordinacias, rac mkveTrad Seamcirebs

inspeqtirebisas gaweul danaxarjebs TiToeuli maTganisaTvis.

aucilebelia aseve, rom soflis meurneobis laboratoria aRiWurvos

sursaTis uvneblobis kvlevis Tanamedrove teqnologiebiT, eqsportisaTvis

prioritetul sferoebSi. mag: (Taflis uvnebloba, antibiotikebis Semcveloba

da sxva;)

aucilebelia sakarantino wesebis SemoReba mecxoveleobaSic, raTa ar

moxdes daavadebuli saqonlis gayvana qveynidan da misi keTilsaimedo imijis

Selaxva.

eqsportTan dakavSirebuli sirTuleebis da Siga barierebis kvleva da

maTi gadaWra. arasrulyofili sakanonmdeblo regulaciebi, xelovnuri

dabrkolebebi da sxvadasxva barierebi amcirebs kompaniebis saeqsporto

potencials. aucilebelia saxelmwifo organoebi mWirdod TanamSromlobdnen

biznesTan, raTa moxdes msgavsi dabrkolebebis aRmofxvra da Siga

saSualebebiT eqsportis stimulireba.

146

saeqsporto potencialis kvleva. eqsportis stimulirebisaTvis

aucilebelia axali bazrebis moZieba, an arsebuli bazris gafarToeba.

rogorc wina TavebSi aRvniSneTT, saqarTvelos yvelaze msxvili saeqsporto

bazrebia dsT-s qveynebi, Tumca dReisaTvis arsebuli politikuri situaciidan

gamomdinare, es bazrebi metad myife da sariskoa. miT ufro naklebia maTi

gazrdis da ganviTarebis SesaZlebloba.

evrokavSiris qveynebTan Rrma da yovlismomcveli Tavisufali vaWrobis

Sesaxeb SeTanxmeba is saSualebaa, romelic aucileblad unda gamoiyenos

saqarTvelom ekonomikis masStabis gasafarToeblad. miT ufro, rom

evrokavSirSi agraruli seqtori yvelaze metad regulirebuli da

finansirebadi seqtoria da asocirebis SeTanxmebis gaformebis Semdeg,

saqarTveloc moxvdeba eeap-is dafinansebis sferoSi. garda amisa, vfiqrobT

Rrma da yovlismomcveli vaWrobis Sesaxeb SeTanxmeba damatebiTi stimuli

iqneba dargSi investiciebis mozidvis kuTxiT.

aucielebelia rom, saxelmwifom moaxdinos kvleviTi saqmianobis

dafinanseba, bazarze moTxovnadi da efeqtiani produqtebis gamosavlenad da

qveyanaSi maTi warmoebis stimulirebisaTvis.

bio-standartebis danergva da dacvis xelSewyoba. warmoebis bio

standartebis danergva moiTxovs sakmaod seriozul investiciebs, romlis

ganxorcielebis SesaZlebloba qarTvel mcire fermerebs da kooperativebsac

ki, namdvilad ar aqvT. aq aucilebeli da saWiro gaxdeba saxelmwifos

mxridan mxardaWeris RonisZiebebis ganxorcieleba.

ramdenadac miwis efeqtiani marTvis sakiTxebi mWirdodaa dakavSirebuli

garemos marTvasTan da bunebrivi resursebis mdgrad gamoyenebasTan,

aucilebelia am fondebidan moxdes sainformacio seminarebis mowyoba,

fermerebis informireba da maTi cnobierebis amaRleba garemos dacviT

sakiTxebSi. agreTve mdgradi ganviTarebis msurveli fermerebisaTvis

proeqtebis dafinanseba da wamaxalisebeli subsidiebis gacemac ki, rogorc es

aprobirebuli praqtikaa evropis qveynebSi.

147

saqarTvelos pozicionireba axal bazrebze. qveynis saeqsporto

potencialis aTviseba saWiroebs Zlier marketingul mxardaWeras. kerZod,

saqarTvelos brendis Seqmnas da am brendis popularizebas qveynis farglebs

gareT. saxelmwifo aparatSi unda Seiqmnas am miznebze momuSave jgufi,

rogoricaa magaliTad Rvinis saagento.

148

3.2 agraruli seqtoris regulirebis Tanamedrove meqanizmebi da politikis

gamtareblebi.

rogorc wina TavebSi aRvniSneTT damoukideblobis periodSi agrarul

sferoSi zogadad Zalian bevrma problemam iCina Tavi. zogierTi maTganis

gadaWris mcdeloba aqvs xelisuflebas, Tumca am gegmebis efeqtianobis

Sefaseba garkveuli drois Semdeg gaxdeba SesaZlebeli. amjerad umTavresi

nabijebi gadadgmulia.

ukanasknel periodSi Cvens qveyanaSi ganxorcielda fermerTa

kooperirebisaTvis aucilebeli rigi RonisZiebebi: Seiqmna kanoni sasoflo-

sameurneo kooperativebis Sesaxeb da Camoyalibda kooperativebis marTvis da

ganviTarebis xelSemwyobi saagento- ssip "sasoflo-sameurneo kooperativebis

ganviTarebis saagento", romelic aregistrirebs da akontrolebs

kooperativebis saqmianobas. saagentos funqciebia:

a) sasoflo-sameurneo kooperativebis mimarT saxelmwifo xelSemwyobi

RonisZiebebis ganxorcieleba;

b) sasoflo-sameurneo kooperativebis xelSewyobisa da ganviTarebis

mizniT winadadebebisa da rekomendaciebis SemuSaveba;

g) sakuTari kompetenciis farglebSi sasoflo-sameurneo

kooperativebisaTvis konsultaciebis gaweva;

d) sasoflo-sameurneo kooperativebis saqmianobasTan dakavSirebuli

monacemebis bazis Seqmna, romelSic aisaxeba informacia sasoflo-sameurneo

kooperativebis mier ganxorcielebuli, mimdinare an/da gansaxorcielebeli

sasoflo-sameurneo saqmianobis, agreTve moyvanili da realizebuli mosavlis,

gaweuli momsaxurebis saxeobis, raodenobis Sesaxeb da sxva monacemebi;

e) sasoflo-sameurneo kooperativis statusis miniWeba da Sewyveta;

v) kooperativebis saerTaSoriso aliansTan, saerTaSoriso

organizaciebTan da sxva qveynebis kooperaciul gaerTianebebTan

TanamSromloba;

149

z) sasoflo-sameurneo kooperativebisaTvis kadrebis momzadebisa da

gadamzadebis, agreTve sasoflo-sameurneo kooperativebis xelmZRvaneli

pirebis kvalifikaciis amaRlebis xelSewyoba;

T) sasoflo-sameurneo kooperaciis sferoSi gamocdilebisa da

informaciis gacvlis mizniT samecniero-praqtikuli konferenciebis,

gamofenebis, seminarebisa da Sexvedrebis organizeba;

i) sasoflo-sameurneo kooperativebis saqmianobis monitoringis

ganxorcieleba. am mizniT saagento uflebamosilia:

i.a) sasoflo-sameurneo kooperativebisagan moiTxovos da miiRos saWiro

informacia maT mier ganxorcielebuli an/da gansaxorcielebeli sasoflo-

sameurneo saqmianobis Taobaze;

i.b) saWiroebis SemTxvevaSi sasoflo-sameurneo kooperativebis

saqmianobis monitoringis ganxorcielebis uzrunvelsayofad miavlinos

uflebamosili pirebi sasoflo-sameurneo kooperativebis saqmianobis adgilze

gasacnobad;

i.g) ganaxorcielos saqarTvelos kanonmdeblobiT da sakuTari debulebiT

gansazRvruli sxva uflebamosilebebi.[80]

sasoflo-sameurneo kooperativis wevrTa raodenoba im soflebSi, Temebsa

da dabebSi, romlebzedac vrceldeba „maRalmTiani regionebis socialur-

ekonomikuri da kulturuli ganviTarebis Sesaxeb“ saqarTvelos kanonis

moqmedeba, ar unda iyos 3-ze naklebi, xolo saqarTvelos danarCen

teritoriaze – 5-ze naklebi. 2015 wlis ianvris monacemebiT, ukve

daregistrirebulia 580 sasoflo-sameurneo kooperativi. [101]

sasoflo-sameurneo kooperativs aqvs ufleba miiRos granti da

saxelmwifos mier gansazRvruli xelSemwyobi programebiT isargeblos.

gansazRvrulia sasoflo-sameurneo kooperativebSi dasaqmebulebis ufaso

swavleba-gadamzadeba da kvalifikaciis asamaRlebeli programebi;

mogebis gadasaxadiT ar ibegreba sasoflo-sameurneo saqmianobiT

miRebuli Semosavali (pirveladi warmoeba) da granti;

150

qonebis gadasaxadiT ar ibegreba kooperativis qoneba, romelic

gamoiyeneba sasoflo-sameurneo saqmianobisTvis;

saSemosavlo gadasaxadiT ar ibegreba kooperativis saqmianobis

farglebSi, kooperativis wevrebis mier miRebuli dividendi;

sasoflo-sameurneo kooperativTan dakavSirebiT, ar aris dawesebuli

mogebis gadasaxadis zRvari wliuri brunvis mixedviT, romelic magaliTad

Sps-s SemTxvevaSi, 200 000 lars Seadgens;

sasoflo sameurneo saqmianobisTvis lizingiT gaicema moZravi qoneba;

sasoflo-sameurneo kooperativebi aseve sargebloben sxva sagadasaxado

SeRavaTebiT, romlebic soflis meurneobasTan mimarTebaSi moqmedebs. [100]

ra Tqma unda am proeqtsac, iseve rogorc yovelive axals, Tan axlavs

undobloba, eWvebi da ganxorcielebis xarvezebic, romlebic ZiriTadad

motivirebulia fermerebisa da monawile pirebis gadametebuli molodinebiT.

kvlevisas kooperativis erT-erTi wevri marwmunebda, rom kooperativis

daregistrirebisas TiTqos maT Sepirdnen, rom Seqmnil produqcias mTlianad

Seisyidida kooperativebis ganviTarebis saagento...

am da msgavsi problemebis Tavidan asacileblad, vfiqrobT

mniSvnelovania, rom moxdes ufro meti sainformacio kampaniis warmoeba da

adamianebis ufro metad informireba Tanamedrove bazris saWiroebebis da

moTxovnebis Sesaxeb.

masStabis efeqtis miRwevis kidev erTi regulirebis efeqtiani meqanizmia

regionuli gaerTianebebis Camoyalibebis stimulireba, romelic xels

Seuwyobs agraruli seqtoris konkurentunariani dargebis ganviTarebas.

vfiqrobT saxelmwifom unda Seuwyos xeli koorepatiuli da fermeruli

araformaluri gaerTianebebis Camoyalibebas, romlebic aiReben Tavis Tavze

regionuli klasteris funqciebs. [113]

qarTveli da evropeli mecnierebis naSromebis analizis, qarTuli

realobis ganxilvisa da logikuri analizis safuZvelze SevecadeT Segveqmna

"regionuli klasteris" modeli, romelTa ganviTarebac Seamcirebs

151

saxelmwifo xarjebis moculobas agrarul seqtorSi iseTi

RonisZiebebisaTvis, rogoricaa:

• axali saeqsporto bazrebis moZieba;

• evropul da msoflio bazris moTxovnilebebis mixedviT warmoebis

dagegmva;

• fermerTa codnis donis amaRleba;

• dargSi finansebis moZieba*;

• warmoebis inovaciuri teqnologiebis Semotana*.

* -niSniT aRniSnul punqtebis ufro efeqtianad ganxorcieleba

SesaZlebelia, Tu regionuli gaerTianebis centrSi asociaciis an

arasamTavrobo organizaciis nacvlad warmodgenili iqneba saerTaSoriso

organizacia, romelic ganaxorcielebs investicias konkretuli produqciis

warmoebaSi. (ix. diagrama 3.4.)

fermerTa asociaciebi unda Seiqmnas fermerTa da kooperativTa

nebayoflobiTi gaerTianebiT, sawevro Senatanebis safuZvelze, Tumca es

Sesatanebi ar unda iyos asociaciis ZiriTadi dafinansebis wyaro. es

Senatanebi gankuTvnili iqneba asociaciis ZiriTadi ramdenime TanamSromlis

xelfasis xarjebis dasafarad.

asociaciebis ZiriTadi miznebi unda iyos:

• wevrTa raodenobis zrda;

• gasaRebis potenciuri bazrebis moZieba;

• wevrebisaTvis rekomendaciebis gaweva bazris moTxovnilebaTa

cvlilebis Sesaxeb;

• dargSi siaxleebisa da Tanamedrove tendenciebis kvlevisaTvis

proeqtebis momzadeba da grantebis mozidva;

• asociaciaSi gawevrianebul fermerTa saerTo an/da individualuri

problemebis gadaWrisaTvis proeqtebis momzadeba da dafinansebis

moZieba;

• saerTaSoriso standartebis danergvisaTvis aucilebeli

RonisZiebebis ganxorcieleba;

152

• saerTaSoriso partniorebis da investorebis moZieba;

• produqciis msxvili saeqsporto partiebis konsolidireba, bazarze

stabiluri miwodebis uzrunvelyofisaTvis;

saxelmwifos mxridan aRniSnuli asociaciebis waxaliseba gamoxatuli

iqneba sagadasaxado SeRavaTebiT da maT mier warmodgenili proeqtebis

upiratesi xelSewyobis reJimiT. magaliTad, sxva Tanabar pirobebSi,

Cveulebriv sakonsultacio Sps-sa da biznes-asociacias Soris, upiratesoba

mieniWeba asociacias. agreTve regionuli xarjebis gegmaSi SesaZloa

prioritetad ganisazRvros is proeqti, romelsac waradgens konkretuli

asociacia.

rac Seexeba saerTaSoriso standartebTan urTierTkavSirs aq igulisxmeba

saxelmwifos mier zogierTi standartis erovnuli kanonis doneze ayvana, an

qveyanaSi Sesabamisi laboratoriis Seqmna, rac saSualebas miscems fermerebs,

naklebi danaxarjebiT moipovon eqsportirebisaTvis aucilebeli

dokumentacia.

asociaciaSi gawevrianebul fermerebs damatebiTi xelSekrulebis

gaformebis gareSe, raime urTierTvaldebuleba ar warmoeSobaT. Tumca

asociacia SesaZloa iqces fermerTa saerTo interesebis gamovlenis da

urTierTTanamSromlobis platformad iseT sferoebSi, rogoricaa

• produqciis msxvili saeqsporto partiebis formireba;

• xarisxis sertifikatis mopoveba;

• dargis eqspertebis mowveva;

• inovaciuri teqnologiebis Sesaxeb ucxoeli an adgilobrivi

trenerebis mowveva da sxva

Tumca xazgasmiT minda avRniSno, rom sawyis etapze saxelmwifo

mxardaWerisa da stimulirebis gareSe, aRniSnuli tipis asociaciebs efeqtiani

ganviTarebis naklebi SesaZlebloba aqvT.

153

diagrama 3.4. regionuli klasteris sqema

154

nebismieri ekonomikisaTvis agro-warmoebis ganviTareba udavod Zalian

mniSvnelovania, magram eqsportis stimulirebisaTvis da uaryofiTi

saerTaSoriso savaWro balansis daZlevisaTvis, vfiqrobT aucilebelia, rom

moxdes ara nedleulis, aramed ukve gadamuSavebuli produqciis eqsportireba.

xilis, bostneulisa Tu sxva nedleulis warmoeba, TavisTavad qmnis noyier

niadags agraruli mrewvelobis ganviTarebisaTvis, magram aq warmoiSoba

ramdenime problema:

1. produqciis miwodebis sezonuroba. saqarTveloSi jer kidev

arasakmarisadaa ganviTarebuli sasaTbure meurneoba, Sesabamisad

nedleulis miwodebasac mkacrad sezonuri xasiaTi eqneba. rac

mkveTarad zrdis warmoebis Senaxvis xarjebs da xSir SemTxvevaSi,

SesaZloa ararentabeluric gaxados is.

2. warmoiSoba interesTa konfliqti nedleulis mimwodebelsa da

gadamamuSavebel sawarmos Soris: glexis interesia rac SeiZleba

maRal fasad Caabaros Mmosavali, raTa mis mier gaweuli Sroma

dafasdes da SeZlos Rirseuli cxovreba, mis mier gamomuSavebuli

fuliT, xolo mwarmoebels surs rac SeiZleba nakleb fasad

moipovos maRalxarisxiani nedleuli, raTa saboloo produqtis

fasi konkurentunariani iyos bazarze da misces mogeba.

3. qveyanaSi Tanamedrove teqnologiebisa da kvalificiuri kadrebis

deficiti.

imisaTvis, rom es problemebi met-naklebad daiZlios da warmoeba

rentabeluri gaxdes, saWiroa saxelmwifos mxridan mxardaWeris RonisZiebebis

ganxorcieleba:

safaso mxardaWeris strategiis ganxorcieleba, eqsportisaTvis

prioritetul dargebSi da produqtebze, iseve, rogorc es gakeTda wels

yurZnis Cabarebis SemTxvevaSi. mxardaWeris farglebSi sabazro da

glexebisaTvis rentabelur fass Soris sxvaoba saxelmwifom dafara. am

RonisZiebam moaxdina warmoebis stimulireba, rogorc agrarul, ise

gadamamuSavebel doneze.

155

agraruli politika unda ganxorcieldes sabazro, ierarqiuli da

qseluri agentebis urTierTTanamSromlobis Sedegad: samTavrobo

regulaciebma unda waaxalisos biznesi, agrarul seqtorSi investirebisaTvis,

sakanonmdeblo, dabegvrisa da subsidirebis politikiT mianiSnos eqsportis

moculobis zrdisken. sabazro koordinaciis xelSewyoba da ucxoel

investorebTan Tu partniorebTan urTierTobis uzrunvelsayofad ki unda

Camoyalibdes "qseluri ekonomikuri agentebi"-sasaqonlo birJebi,

sakonsultacio da marketinguli organziaciebi, romlebic moaxdenen biznes-

reestrebis warmoebas, erTgvarovani da Semavsebeli produqtebis

mwarmoebelTa saxelSekrulebo gaerTianebas da moculobis efeqtis Seqmnas

eqsportis xelSewyobisaTvis. mag: sofelSi, sadac yvelas yavs rqosani

pirutyvi, SesaZloa Camoyalibdes saTburi, romelic ibarebs mosaxleobisgan

nakels, iyenebs mas bio-gaziT gaTbobisa da ekologiurad sufTa sasuqis

damzadebisaTvis, anu awarmoebs bio-produqts. es mniSvnelovnad amcirebs

warmoebis danaxarjebs da zrdis soflis mosaxleobis Semosavlebis wyaros.

Tanamedrove msoflios realobaSi sul ufro izrdeba saerTaSoriso

organizaciebze damokidebulebis xarisxi da xSir SemTxvevaSi, zogierT

saxelmwifo kanonze maRla dgeba saerTaSoriso kanonebi.

Sesabamisad qarTul agrarul seqtorSic, samarTliani iqneba Tu vityviT,

rom moqmedeben rogorc saerTaSoriso, ise erovnuli ekonomikuri politikis

gamtareblebi. (ix. danarTi 7)

saerTaSoriso organizaciebidan, qarTuli agraruli politikis

formirebis Taviseburebebze gavlenas axdens evrosabWo, romelTanac

asocirebis xelSekrulebis farglebSi saqarTvelom aiRo sakanonmdeblo

bazis daaxloebis valdebuleba. saxelmwifosTan erTad gasatarebeli

RonisZiebebis Tanadafinansebas axorcieleben sxvadasxva donori

organizaciebi.

dReisaTvis agrarul politikas axorcielebs saqarTvelos soflis

meurneobis saministro da masSi Semavali ssip-ebi: sursaTis erovnuli

saagento; Rvinis erovnuli saagento; sasoflo-sameurneo kooperativebis

156

ganviTarebis saagento; soflis meurneobis proeqtebis marTvis saagento;

saqarTvelos gaerTianebuli samelioracio sistemebis kompania; Sps

"meqanizatori";

romlebic axdenen saministros an saerTaSoriso organizaciebis mier

inicirebuli proeqtebis ganxorcielebis uzrunvelyofasa da monitorings.

infrastruqturul proeqtebs ki axorcieleben regionuli TviTmmarTvelobebi.

kerZo seqtori araefeqtianadaa CarTuli agraruli seqtoris da

agraruli politikis formirebis etapebSi. maTi azris gaTvaliswineba da maTi

SeniSvnebisa Tu winadadebebis ganxilva mxolod da mxolod Cinovnikebis

keTil nebazea damokidebuli.

vfiqrobT, ganviTarebis swored am modelis "damsaxurebaa" is

Seusabamobebi da araTanmimdevruli aqtivobebi, romlebic amcirebs

ganxorcielebuli proeqtebis efeqtianobas. magaliTad, maSin rodesac

glexebs vauCerebi daurigdaT sasoflo-sameurneo aqtivobebisaTvis, aRmoCnda,

rom arasakmarisi iyo meqanizacia, ramac gamoiwvia rigebi, fasis zrda miwis

farTobis damuSavebaze da sxva. kidev erTi Seusabamoba gamoiwvia miwis

gayidvaze moratoriumis gamocxadebam (politikuri gadawyvetileba). maSin,

roca qveyanaSi prioritetad deklarirebuli iyo agraruli seqtori da

ekonomikis saministro muSaobda dargSi investiciebis mosazidad, qveyanaSi

agraruli miwis yidva da xangrZlivi ijariT aReba SeuZlebeli iyo. es faqti

ra Tqma unda mkveTrad amcirebda investiciebis ganxorcielebis motivacias.

zemoTqmulidan gamomdinare, vfiqrobT aucilebelia moxdes sxvadasxva

samTavrobo da regionul struqturebs Soris koordinacia da erToblivi

proeqebis ganxorcielebis moculoba gaizardos. garda amisa, aucilebelia

moxdes mewarmeTa da mTavrobas Soris TanamSromlobis koordinirebuli

sistemis Seqmna. es erTi mxriv, xels Seuwyobs samTavrobo proeqtebis da

biujetis SezRuduli resursebis fermerebisaTvis prioritetuli

mimarTulebebiT daxarjvas. moaxdens Tavad fermeruli da biznes

gaerTianebebis Camoyalibebis stimulirebas da gazrdis dargSi efeqtiani

gadawyvetilebebis miRebis albaTobas.

157

qarTveli biznesmenebTan konsultaciisa da evropuli gamocdilebis

Seswavlis safuZvelze CamovayalibeT regionuli politikis marTvis sqematuri

modeli. sadac vecadeT maqsimalurad mogvexdina dainteresebuli mxareebis

integrirebuli muSaobisaTvis saWiro sistemis Seqmna. (ix. diagrama 3.4)

amJamad ekonomikisa da soflis meurneobis saministroebSi cal-calke

funqcionirebs "eqsportis saagento" da "Rvinis erovnuli saagento".

realurad am ori organizaciis funqcia-movaleobebi urTierTgadamfarvelia

da sabolood arcerTi maTgani ar muSaobs eqsportisaTvis arsebuli Siga

barierebis gadalaxvaze, sakanonmdeblo da standartizaciis samuSaoebis

Sesrulebaze.

Cvens mier SemoTavazebul modelSi es ssip formalurad gamosulia

romelime konkretuli saministros daqvemdebarebidan, eqvemdebareba

saqarTvelos mTavrobis meTaurs da misi funqciaa eqsportis sakiTxebis

kvleva rogorc makroekonomikul, ise marketingul doneze.

saagentos egidiT garkveuli periodulobiT (weliwadSi ramdenjerme) da

riggareSed- specialuri saWiroebisas an biznes-asociaciis moTxovniT. unda

moewyos konferenciebi, Sexvedrebi da diskusiebi, raTa moxdes konkretuli

problemebis, SesaZleblobebis da safrTxeebis gamovlena, gaanalizeba. amave

saagentos funqcia iqneba biznes-asociaciebTan da samTavrobo uwyebebTan,

aseve parlamentis Sesabamis komitetebTan mWidro urTierTTanamSromloba

axali sakanonmdeblo iniciativebis SemuSaveba-wardgenisaTvis.

am organizaciaSi agraruli sferos warmomadgenlebi unda iyvnen

fermerTa gaerTianebebi da asociaciebi, rac kidev erTi damatebiTi stimuli

iqneba msgavsi gaerTianebebis Camoyalibeba, gamsxvileba da gaZlierebisaTvis.

saagentos dafinansebis wyaro iqneba saxelmwifo biujeti da donori

organizaciebisagan miRebuli grantebi.

158

ministrTa kabinetis

dakavSirebuli frTa

soflis meurneobis saministro

garemos dacvis da bunebrivi rsursebis saministro

regionuli ganviTarebisa da infrastruqturis

saministro

ekonomikis saministro

finansTa saministro

energetikis saministro

kulturisa da ZeglTa dacvis saministro

ganaTlebis saministro

jandacvisa da socialuri

uzrunvelyofis saministro

saqarTvelos

parlamenti

saerTaSoriso organizaciebi

biznes- seqtoris

warmomadgenelTa sabWo

samecniero sazogadoeba

strategiis ganxorcielebis departamenti

samTavrobo struqturebi

erovnuli banki

donori organizaciebi

eqsportis xelSewyobis erovnuli samsaxuri

regionuli

TviTmmarTvelo

bebi

diagrama 3.5. agraruli politikis marTvis sqematuri modeli

159

saagentos funqciebi Cveni azriT, unda moicavdes da SesaZloa ar

Semoifarglebodes SemdegiT:

1. arsebuli saeqsporto bazrebis ekonomikuri da politikuri

analizi, maTi gafarToebis SesaZleblobebis Seswavla;

2. arsebul bazrebze produqciis diversifikaciis SesaZleblobebis da

problemebis gamovlena;

3. biznesTan TanamSromlobiT axali, potenciuri bazrebis gamovlena

da Sesabamisi standartebis da sakanonmdeblo uzrunvelyofis CarCo

koncefciebis momzadeba;

4. qveynis imijis dacva arakeTilsindisieri eqsportiorebisagan,

romlebic Seusabamo produqciis eqsportirebiT, bazris dakargvis

safrTxes qmnian;

5. produqciis xarisxTan da xarisxis kontrolTan dakavSirebuli

gadawyvetilebebis miReba;

6. biznesis warmomadgenlebTan konsultaciebis safuZvelze,

saeqsporto produqtis Seqmnisa da mewarmeobis ganviTarebis

xelSemwyobi samarTlebrivi bazis Camoyalibebis mizniT

winadadebebis momzadeba;

7. sakonsultacio-sarekomendacio momsaxurebis gaweva

eqsportiorebisaTvis;

8. ganaTlebis saministrosTan koordinaciiT, moaxdinos Tanamedrove

teqnikisa da teqnoogiebis, agreTve msoflio bazris moTxovnis

struqturis Sesaxeb eqspertTa mowveva da treiningebis organizeba;

9. saerTaSoriso xarisxis Sesabamisi sertificirebis organizaciebis

Camoyalibebis stimulireba;

10. samecniero sazogadoebasTan da biznesTan aqtiuri TanamSromloba

qveynis saeqsporto potencialis gamovlenisa da gafarToebisaTvis;

11. specialuri proeqtebis momzadeba da inicireba, msoflio bazarze

moTxovnadi produqtebis warmoebis stimulirebisaTvis;

160

12. regionuli ganviTarebisa da infrastruqturis saministrosTan da

regionul TviTmmarTvelobebTan konsultaciebis gamarTva, raTa

SeZlebisdagvarad prioriteti mieniWos im tipis infrastruqturis

aRdgenas, romliTac dainteresebuli arian eqsportiorebi da

fermerTa asociaciebi;

13. regionuli klasterebisa da msxvili eqsportiorebis kontroli,

raTa maT ar isargeblon mTlianad an nawilobriv

monopolizirebuli mdgomareobiT da misaReb fasad moaxdinon

mosaxleobisagan nedleulis SeZena. (saWiroebis SemTxvevaSi

SesaZlebelia Suamdgomloba fasis nawilis saxelmwifos mier

anazRaurebisaTvis);

eqsportis erovnuli samsaxuris daqvemdebarebaSi calke departamentad

gamovyaviT proeqtebis Sesrulebis departamenti, ramdenadac proeqtebis

ganxorcieleba yvelaze xSirad xdeba korufciis wyaro. miT ufro, iseT

SemTxvevebSi, rodesac proeqts "mravali makontrolebeli" yavs. yvela

proeqti, romelic ganxorcieldeba eqsportis stimulirebis kuTxiT da

saministroebis iniciativiT, moxvdeba erTi struqturis xelSi da Sesabamisad

pasuxismgeblobis gadanawilebac ar moxdeba, rac gaamkacrebs da gamWvirvales

gaxdis proeqtis mimdinareobis kontrols. amave saagentos daeqvemdebareba

iseTi "Semsrulebeli" ssip-ebi, rogoricaa "meqanizatori"; "proeqtebis marTvis

saagento" da sxva.

garda amisa, agraruli politikis gamtareblebad SeiZleba CaiTvalon

regionuli klasterebi, romelTa modelic zemoT SemogTavazeT, ramdenadac

isinic iqnebian dargSi investiciebis, kvlevebis da saerTaSoriso

gamocdilebis importiorebi. swored maT mier miRweuli Sedegebis da

gamovlenili problemebis mTavrobamde mitana unda daevalos eqsportis

stimulirebis asociacias. garda amisa, saagentos saqmianoba mimarTuli unda

iyos regionuli klasterebis maqsimalurad gaZlierebisaken. Sedegad iseTi

kapital-tevadi funqciebi, rogoricaa: saeqsporto bazrebis kvleva,

inovaciebis moZieba, axali saeqsporto produqtebis gamovlena da sxva,

161

etapobrivad unda gadavides am regionuli gaerTianebebis funqciebSi. es

Seamcirebs saxelmwifos xarjebs da gamoanTavisuflebs damatebiT saxsrebs

depresiuli da arakomerciuli regionebis ganviTarebisaTvis, romelTa

SenarCunebac sasicocxlod aucilebelia qveynisaTvis. (mag: sasazRvro zolis

soflebi, maRalmTiani regionebi da sxva).

162

3.3 agraruli politikis strategia da insrumentebi

dargSi arsebuli problemebis, Cvens mier Camoyalibebuli miznebis da

sxvadasxva qveynebis magaliTebis Seswavlis safuZvelze CamovayalibeT

saqarTvelos agraruli politikis ganxorcielebis strategia da

instrumentebi.

pirveli da aucilebelia nabijia mosaxleobis cnobierebis da

reformebis ganxorcielebaSi CarTulobis amaRlebisaTvis specialuri

kampaniis warmoeba, romelic moicavs Semdeg RonisZiebebs:

• sazogadoebasTan urTierTobis aqtiuri kampaniis ganxorcieleba

mosalodneli reformebis rolis da misi gavlenis Sesaxeb, raTa moxdes

sainformacio treiningebsa da kvalifikaciis amaRlebis leqciebze

fermerTa maqsimaluri daswrebisa da CarTulobis uzrunvelyofa.

• treiningebis da seminarebis mowyoba reformis mosalodnel Sedegebze,

fermerebis rolze am procesSi da im mosalodnel sargebelze,

romelsac isini miiReben sxvadasxva proeqtebSi CarTulobiT. es

gansakuTrebiT gazrdis SemdgomSi gansaxorcielebli proeqtis

gamWvirvalobis xarisxs da sazogadoebriv kontrols.

• saswavlo kursebze mivlineba:

a) codnis miRebisaTvis Tanadafinansebisa da sruli dafinansebis

proeqtebis Sedgena.

b) dainteresebuli adamianebis SerCeva safuZvliani codnis miRebisa

da gadamzadebis kursebze Tu umaRles saswavlo dawesebulebaSi

mivlinebisaTvis. SesarCevi konkursis arseboba erTis mxriv gamoavlens

dainteresebuli adamianebis potnciur SesaZleblobebs, agreTve

gamoiwvevs proeqtisadmi metad seriozul midgomas da monawileTa

pasuxismgeblobis amaRlebas. realurad xom es adamianebi unda gaxdnen

is mamoZravebeli rgolebi, romlebic uzrunveyofen regionSi

saxelmwifo politikis Sesrulebas, iqneba es kooperatiuli

163

urTierTobebis stimulireba, gaerTianebebis Camoyalibeba Tu sursaTis

uvneblobisa da bio-standartebis danergvis xelSewyoba.

miwis resursebis gamsxvilebisaTvis da rentabeluri fermebis

CamoyalibebisaTvis pirveli nabijebi, rogorc aRvniSneTT, ukve gadadgmulia.

kooperativebi Camoyalibebulia da maTi Seqmna isev grZeldeba. meore nabiji

unda iyos kooperativebis efeqtianobis gazrda maTi

urTierTTanamSromlobis gaRrmavebis gziT.

aucilebelia agreTve dargobrivi an regionuli asociaciebisa da

"regionuli klasterebis" ganviTarebisaTvis Semdegi RonisZiebebis gatareba:

• unda Seiqmnas asociaciebis wesdebis nimuSi da daiwyos proeqtebis

dafinanseba sakonsultacio da treining centrebis Sesaqmnelad

iseT sferoebSi, rogoricaa- evrokavSiris bazris moTxovnebi;

standartebis danergvis da maTi miRebis wesi; saeqsporto

potencialis gamovlena da sxva.

• asociaciebze grantebi unda gaices agreTve mewarmeTa reestrebis

Sesaqmnelad da sabirJo sistemebis Camosayalibeblad. dResdReobiT

es funqcia davalebuli aqvs kooperativebis ganviTarebis saagentos.

Cveni azriT ki es komerciuli proeqti unda gaxdes da funqcia

gadaeces komerciul organizaciebs an gaerTianebebs. sworad

warmarTvis SemTxvevaSi, kargi baza Seiqmneba droTa ganmavlobaSi

sasaqonlo birJis CamoyalibebisaTvis.

• aucilebelia Sesabamisi droebiTi (mag. pirveli 3 an 5 weli)

sagadasaxado SeRavaTebis daweseba asociaciebisaTvis.

• kidev erTi- asociaciebis, iseve rogorc kooperativebis SemTxvevaSi

ar unda iyos dawesebuli mogebis gadasaxadis zRvari wliuri

brunvis mixedviT, romelic magaliTad Sps-s SemTxvevaSi, 200 000

lars Seadgens;

• regionuli klasterebis da fermerTa asociaciebis mier

inicirebuli proeqtebi unda sargeblobdnen garkveuli

164

upiratesobiT regionuli ganviTarebis gegmis Sedgenisas da

biujetis formirebisas.

agraruli beznesis gamsxvilebis xelSewyobisaTvis aucilebelia

Seicvalos qveynis Siga dabegvris kanonebi. gadasaxadebi da maregulirebeli

sistema miwis gamoyenebisa da mciremasStabiani warmoebis arsebuli

maxasiaTeblebis SecvlisaTvis raime stimulebs ar qmnis.

sursaTis usafrTxoebis strategiis safuZvelze saqarTvelom unda

ganagrZos reformebis ganxorcieleba sanitaruli da fitosanitarul

sferoSi. evrokavSirSi sakmaod popularulia da gansakuTrebiT maRali fasiT

gamoirCeva bio-warmoeba, romelic aucileblad unda gaxdes qarTuli

agraruli seqtoris ganviTarebis qvakuTxedi. am tipis warmoeba xels uwyobs

garemos mdgrad gamoyenebas da SesaZloa Tanxebi misi stimulirebisaTvis

moZiebul iqnes garemos dacvis saministros proeqtebis farglebSi.

bio-warmoebis ganviTarebis xelSewyoba unda ganxorcieldes garemos

dacvisa da mdgradi ganviTarebisaTvis ganxorcielebuli aqtivobebisaTvis

fermeris fuladi kompensaciiT, pesticidebisa da qimiuri sasuqebis

gamouyeneblobisaTvis premiebis dawesebiTa da rac mTavaria, moweul

nedleulze maRali subsidirebuli fasis dawesebiT. subsidirebuli fasi

unda dawesdes im produqtebze, romlebsac gaaqniaT saeqsporto potenciali.

gadawyvetileba fasis dawesebis Sesaxeb miRebul unda iqnes specialuri

kvlevebis da asociaciebis moTxovnis safuZvelze. garda amisa, fasis

anazRaureba unda moxdes mxolod da mxolod gadamamuSavebel sawarmoSi

nedleulis Cabarebisas. bazarze gasayidi fasis formireba unda moxdes

sabazro kanonebis Sesabamisad.

agraruli da regionuli infrastruqturis rebilitirebisas aucilebelia

prioritetebis sworad dasaxva. aucilebelia im regionebisa Tu soflebis

waxaliseba, sadac daregistrirebulia kooperativebi da sadac sWirdebaT

xelSewyoba asociaciebsa Tu kartelebs. proritetebis gamovlena bevrad

gamartivdeba Cvens mier zemoT SemoTavazebuli marTvis modelis

ganxorcielebis SemTxvevaSi.

165

dReisaTvis regionebSi mcxovrebi mosaxleobis 100% maragdeba eleqtro

energiiT, Tumca aucilebelia gagrZeldes gazificirebisa da wylis miwodebis

proeqtebi, sadac momaragebis maCvenebli daaxloebiT 50% farglebSi meryeobs.

gzebis reabilitacia da regionebSi internetis uzrunvelyofa is

saSualebebia, romlebic waaxalisebs axalgazrdebs darCnen regionSi da iq

miiRon Semosavali. dReisaTvis ki gvaqvs suraTi, rodesac miwas amuSaveben

moxucebi. arada siaxleebis danergva da moZieba, dinamikur sabazro maraTonSi

warmatebulad CabmisaTvis aucileblad saWiroa Tanamedroved moazrovne,

aqtiuri biznesmenebi.

misaRebia agreTve sakanonmdeblo regulaciebi cxovrebisaTvis naklebad

saxarbielo teritoriebis Sesaxeb, da maTi xelSewyobis strategia, rogorc

amas evrokavSirTan asocirebis xelSekruleba iTxovs.

sawarmoo infrastruqturis ganviTareba ukve dawyebulia qveyanaSi da

sakmaod kargi mdgomareobaa iseTi maCveneblebiT, rogoricaa transporti,

kavSirgabmuloba da komunikaciis saSualebebi.

sakmaod moculobiTi samuSaoebi Catarda, Tumca kvlav sirTuled rCeba

da ganviTarebas moiTxovs:

• samelioracio sistemebis dasruleba;

• morwyvis Tanamedrove sistemebis danergva. es gansakuTrebiT

mniSvnelovania 2 mimarTulebiT: jer erTi amcirebs wylis xarjvas

da meorec, amcirebs niadagis dazianebis, damlaSebisa da

gamofitvis risks. swored amitom, es RonisZieba SesaZloa

ganxorcieldes mdgradi ganviTarebis xelSewyobis programis

farglebSi.

• jer kidev problemad rCeba arasakmarisi agraruli teqnika da

manqana-danadgarebi. am problemis mosagvareblad, vfiqrobT

efeqtiani iqneba kooperativebisa da kartelebisaTvis specialuri

proeqtis ganxorcieleba, romelic daexmareba maT SeRavaTiani

pirobebiT an salizingo wesiT teqnikis SeZenaSi.

166

regionuli infrastruqturis ganviTarebisaTvis Tanxebis mozidvis,

agreTve soflad mcxovrebTa Semosavlis amaRlebis da dargTaSorisi

kavSirebis ganviTarebis Zalian did potencials moicavs agro-turizmis

ganviTarebis xelSewyoba.

msoflio turistuli organizaciis SefasebiT uaxloesi 10 wlis

manZilze turistebis mxridan moTxovna agroturistul produqtebze aTeulSi

me-7 pozicias ikavebs.[132]

saqarTveloSi agroturistuli produqtebis mdidari resursuli

potencialia da maT gonivrul gamoyenebas pozitiuri rolis Sesruleba

SeuZlia qveynis ekonomikur ganviTarebaSi. agroturizmi kulturul

turizmTan erTad turistuli produqtebis mravalferovnebis Seqmnisa da

efeqtiani gamoyenebis safuZvelia.

agroturizmis sferoSi saqarTvelos SedarebiTi upiratesobebia:

• uZvelesi civilizacia,

• arsebuli legendebi,

• tradiciebi,

• geografiuli mdebareoba,

• strategiuli savaWro gzebi,

• mdidari flora da fauna,

• gansakuTrebuli stumarTmoyvareoba da sxva.

biznesis aRniSnuli saxeoba tradiciuli qarTuli soflebisaTvis raime

gansakuTrebul danaxarjebTan ar aris dakavSirebuli, rac iafi produqtebisa

da momsaxurebis miwodebis saSualebas iZleva. agroturistul produqtebze

SedarebiT dabali fasebi xelmisawvdomi iqneba centraluri da aRmosavleT

evropis qveynebis turistebisaTvis.

Tu gaviTvaliswinebT, rom dRes saqarTveloSi soflad mosaxleobis 47.3%

cxovrobs, naTeli gaxdeba, rom iafi da soflis cxovrebis wes-Cveulebebis

mcodne SromiTi resursebis efeqtiani gamoyenebiT qveyanaSi agroturizmis

ganviTarebis mniSvnelovani rezervebi arsebobs.

167

mxedvelobaSia misaRebi erTi mniSvnelovani garemoebac; saqarTvelos

ტeritoriis 54.4% zRvis donidan 1000 metr simaRleze mdebareobs. am

teritoriebis umetes nawilze intensiuri agraruli produqtebis warmoebis

SesaZleblobebi SezRudulia. mTisa da maRalmTiani zonis ekonomikur

aRmavlobaSi adgilobrivi araintensiuri, ekologiurad sufTa produqtebis

warmoebas da tradiciebs, florasa da faunas, lamaz bunebriv sacxovrebel

garemos agroturizmis ganviTarebaSi gadamwyveti rolis Sesruleba SeuZlia.

saqarTvelos mTianeTis sam regions _ aRmosavleT, CrdiloeT da samxreT

mTianeTs gansxvavebuli tradiciebiT, resursuli potencialiT, socialur-

ekonomikuri pirobebiT, diferencirebuli agroturistuli produqtebis

SeTavazebac SeuZliaT momxmareblisaTvis. amasTan, mTis regionebisaTvis

damaxasiaTebeli saerTo niSan-Tvisebebis orientaciiT konkurentuli

agroturistuli produqtebis miwodeba ukve SesaZlebelia Tanamedrove

teqnikuri saSualebebis gamoyenebiT.

gaeros garemos dacvisa da ganviTarebis msoflio komisiis masalebis

mixedviT msoflios mosaxleobis 10% uSualod aris damokidebuli mTis

resursebze [133]. bolo 50 wlis manZilze teqnikurma progresma mniSvnelovnad

gazarda barsa da mTaSi cxovrebis pirobebs Soris gansxvaveba. mTis

mosaxleobis Semosavlebi mkveTrad CamorCeba baris mosaxleobis analogiur

maCvenebels. aRniSnulis gamo SeiniSneba barisaken mimarTuli migraciuli

procesebis mkveTrad gaZliereba. es tendencia saqarTvelosTvisac aris

damaxasiaTebeli. agroturizmis ganviTareba xels Seuwyobs Semdegi

problemebis mogvarebas:

• gamoiwvevs araefeqtiani migraciuli procesebis SeCerebas;

• uzrunvelyofs Semosavlebis SedarebiT Tanabarzomier

ganawilebas barisa da mTis mosaxleobas Soris;

• aamaRlebs agrarul seqtorSi momuSaveTa kvalifikacias;

• xels Seuwyobs mTian regionebSi arsebuli genderuli

problemebis mowesrigebas;

168

• uzrunvelyofs inovaciuri teqnologiebis SeRwevas maRalmTian

regionebSi da mis optimalur SeTanawyobas velur bunebasTan;

• ganaviTarebs infrastruqturas da sxva.

porteris almasis meTodiT faqtorebis pirobebis mixedviT dadginda, rom

saqarTvelos potenciuri upiratesoba gaaCnia agraruli produqtebis

warmoebis tradiciebis mixedviT, aseve, SenarCunebuli aqvs warmoebis

tradiciuli teqnologiebi da produqtebis Senaxvis uZvelesi wesebi;

muSaxelis tradiciuli gamocdilebidan gamomdinare, SesaZlebelia

turistuli marSrutebis SeTavazebac (gaseirneba axlomdebare bunebrivi da

kulturul-istoriuli Zeglebis mosanaxuleblad, Tevzaoba, nadiroba,

cxenebiT momsaxureba da sxva). aRniSnuls emateba iafi samuSao Zalis

gamoyenebis SesaZleblobebi, rac adgilobrivi SromiTi, bunebrivi,

kulturul-istoriuli da sxva saxis resursebis kompleqsuri gamoyenebis

gziT agroturistuli produqtebis miwodebis gazrdis saSualebas iZleva.

agroturistuli produqtebis konkurentunarianobas amcirebs komunaluri

momsaxurebis dabali done (nagvis gatana-gadamuSaveba, kanalizaciis sistemis

Seqmna), Tanamedrove komunikaciuri saSualebebis mimwodeblebis ararseboba

da sxva.

konkurentunariani agroturistuli produqtebis miwodebis

stimulirebaSi gadamwyvetia saxelmwifos roli. maRalmTiani regionebis

ekonomikuri ganviTarebis problemaTa Soris unda ganvixiloT ekonomikuri

garemos aramdgradoba da mkacri bunebriv-ekonomikuri pirobebi, rasac emateba

sasazRvro mTiani masivebis problemac. aqedan gamomdinare, regionebis

socialur-ekonomikuri ganviTarebis perspeqtiuli mimarTulebebis, kerZod

turizmis ganviTarebaSi, gadamwyveti mniSvneloba aqvs qveyanaSi moqmed

ekonomikur politikas, kerZod mTiani regionebis ganviTarebis xelSemwyobi

kanonebis pakets.

dasaxelebuli regionebis mdgradi ganviTarebis xelSemwyobi politikis

gatareba dafuZnebuli unda iyos garemos da landSaftebis SenarCunebaze.

xelSewyoba aseve unda gamoixatebodes miznobriv finansur daxmarebaSi, miwisa

169

da sxva saxis gadasaxadebisagan ganTavisuflebaSi, sesxebis procentis

SemcirebaSi, am regionebisaTvis damaxasiaTebeli maRalxarisxovani

produqtebisa da momsaxurebis gayidvebis xelSewyobaSi (svanuri qudebi,

xevsuruli tansacmeli, Teqis nawarmi, windebi, dazgur-samxatvro da Weduri

nawarmi, turistuli momsaxureba da sxva).

turistuli bilikebis mowyobisa da turistuli kempingebis

formirebisaTvis kreditebis an subsidiebis gacema erTi-orad gazrdis

turistul marSutebs da Sesabamisad turistebis raodenobasac. mag: kldekari-

rkonis 20 km bilikis mowyoba da masze miniSnebebis gakeTeba sul raRac 2500

aSS. dolari dajda, im fonze, rom es iyo sainiciativo jgufis mier Setanili

proeqti da igi ar moicavda monawileTa xelfasebs. es xarji faravs mxolod

teqnikuri samuSaoebisa da jgufis transportirebis xarjebs. vfiqrobT

msgavsi iniciativebis waxaliseba, Tundac mcire finansuri dainteresebiT,

mkveTrad gazrdis qveynis Siga turistul potencials.

aucileblad unda gagrZeldes finansebis xelmisawvdomobis kuTxiT

ganxorcielebuli saxelmwifo Tanadafinansebis programebi.

Cveni azriT, dargis ganviTarebis stimulirebisaTvis, efeqtiani iqneba

konkurenciis zrdis xelSemwyobi iseTi aqtivobebi, rogoricaa saxelmwifo

Sesyidvebis sistemis daxvewa da SeZlebisdagvarad erovnuli produqciis

Sesyidvis stimulireba; konkurenciis regulirebis efeqtiani politikis

Camoyalibeba, romelic xels Seuwyobs agraruli sawarmoebis gamsxvilebas,

magram ar dauSvebs dargSi monopoliebis ganviTarebas da moaxdens

momxmarebelTa interesebis maqsimalur lobirebas.

dargobrivi sistemis reorganizaciisa da agrarul seqtorSi

mwarmoeblurobis amaRlebisaTvis aucilebelia Catardes dargobrivi

struqturis analizi da misi Sesabamisobis gansazRvra Tanamedrove miznebTan

da strategiebTan. unda gamoiyos:

a) sabazro dargebi, romlebic adgilobrivi pirobebis

gaTvaliswinebiT da mcire xelSewyobiT TviTon Seqmnian sainvesticio

resursebs;

170

b) perspeqtiuli dargebi, romlebic sainvesticio resursebs

Seqmnian maTi restruqturizaciis Semdeg. aseTi dargebi bazrebTan

mimarTebaSi warmoqmnian aRwarmoebis aucilebel pirobebs;

g) struqturulad depresiuli dargebi, romlebic mTlianad an

nawilobriv daeqvemdebarebian likvidacias[68]. es gadawyvetileba

damokidebuli iqneba saxelmwifo strategiis iseT elementebze,

rogoricaa sasursaTo uzrunvelyofa da depresiuli regionebis

ganviTarebis programa.

Cveni TvalTaxedviT dReisaTvis qarTul agrarul seqtorSi sabazro

dargebia:

• Txilis warmoeba;

• meRvineoba da alkoholuri sasmelebis warmoeba;

• mefutkreoba;

• nawilobriv citrusebi;

• mecxoveleobidan- mecxvareoba;

qarTveli eqsportiorebis, evrokavSiris eqspertebis da faos monacemebis

analizis safuZvelze gavakeTeT ZiriTadi saeqsporto potencialis mqone

produqtebis SWOT analizi.

Txilis warmoeba:

qarTuli Txilis bazari erT-erTi yvelaze ganviTarebuli segmentia

qarTul agrarul seqtorSi. Txilis eqsportis wili mTlian qarTul

eqsportSi 6 procentia da misi moculoba yovelwliurad izrdeba.

Zlieri mxareebi:

1. warmoebisaTvis saxarbielo klimaturi pirobebi;

2. dargSi ucxouri investiciebis raodenoba da interesi maRalia;

3. msoflio Txilis bazari mzardia;

susti mxareebi:

1. moculobis simcire Turqul TxilTan SedarebiT;

2. wvril fermerebSi warmoebis, Senaxvis da gaSrobis teqnologiebis

arcodna;

171

3. bazrisaTvis saqonlis mcire partiebad miwodeba.

4. gadamamuSavebeli sawarmoebis da sertificirebis sistemebis ar

qona.

SesaZleblobebi:

1. gadamamuSavebeli mrewvelobis ganviTareba. dRes evropaSi sul

ufro izrdeba moTxovna gadamuSavebul produqtze da ara iseT

nedleulze, rogoricaa gatexili an mTliani Txili.

2. fermerTa gaerTianeba msxvili saeqsporto partiebis

formirebisaTvis.

3. warmoebis moculobis zrda, dargSi axali investiciebis da

fermerTa gaerTianebebis Camoyalibebis gziT.

safrTxeebi:

1. arasaxarbielo bunebriv-klimaturi pirobebi;

2. aramdgradi politikuri garemo;

dReisaTvis erTaderTi xelSewyoba, romelsac dargi saWiroebs, esaa

sakanonmdeblo da sasertifikacio bazis Seqmna, gadamuSavebuli Txilis

produqtebis eqsportis stimulirebisaTvis. Sesaswavlia agreTve msgavsi

produqtebis-nuSisa da kaklis konkurentunarianobis da warmoebis

rentabelobis sakiTxi.

meRvineoba da alkoholuri sasmelebis warmoeba.

qarTuli Rvino didi popularobiT sargeblobs rusul da dsT-s wevr

qveynebSi. Tumca misi yvelaze didi bazari 2006 wlis embargomde mainc

ruseTis federacia iyo. evropul bazarze qarTuli Rvino nel-nela

imkvidrebs Tavs. saxelmwifo aqtiurad exmareba mwarmoeblebs qarTuli

produqciis reklamirebaSi. specialurad am mizniT Seqmnilia Rvinis saagento.

magram statistikuri monacemebi adasturebs, rom embargomdel moculobas

jer kidev ver mivaRwieT, miuxedavad imisa, rom saeqsporto bazari mkveTrad

diversificirebulia da qarTuli Rvino 40-mde qveyanaSi iyideba.

172

es dargi jer kidev saWiroebs saxelmwifos mxridan aqtiur daxmarebas,

ramdenadac qarTuuli Rvinis cnobadoba msoflio bazarze jer kidev dabalia,

fasi ki konkurentebTan SedarebiT, 1-1,5$-iT meti.

Cven veTanxmebiT mosazrebas, rom gacilebiT ukeTesi potenciali da

sakuTari niSis mopovebis saSualeba msoflio bazarze aqvs tradiciul,

qarTul qvevris Rvinos, romelic moyvanili iqneba bio-standartebis dacviT

da daikavebs premium brendis niSas evropul bazrebze. msgavsi tipis

produqciis warmatebis magaliTebi ukve aqvT erTeul kompaniebs. vfiqrobT,

xelisuflebis amocanaa qarTuli saeqsporto Rvinis tradiciuli wesiT

dayenebis popularizacia-xelSewyoba.

Zlieri mxareebi:

1. Rvinis dayenebis da vazis movlis saukunovani istoria;

2. unikaluri qarTuli jiSebi, romlebic gansxvavebuli gemuri niSan-

TvisebebiT gamoirCevian;

3. qvevrSi Rvinis dayenebis tradicia;

4. Rvinis turizmis ganviTareba;

susti mxareebi:

1. arasaTanadod ganviTarebuli bio-warmoebis kultura;

2. evropuli wesiT dayenebuli Rvinis maRali TviTRirebuleba;

3. qarTuli Rvinis dabali cnobadoba msoflio bazrebze;

4. falsificirebis saSiSroeba;

SesaZleblobebi:

1. saqarTvelos, rogorc Rvinis mwarmoebeli qveynis pozicionireba

msoflio bazarze;

2. adgilwarmoSobis Rvinoebis dasaxelebebis dapatenteba da premium

niSis mopoveba msoflio bazarze;

3. Rvinis turizmis gafarToeba;

4. yurZnis sxva produqtebis popularizacia. (mag: CurCxela, TaTara,

badagi da sxva)

173

safrTxeebi:

1. politikuri da ekonomikuri ryevebis gamo tradiciul bazrebze

gayidvebis Semcireba;

2. arasaxarbielo klimaturi pirobebi;

3. falsificirebis maRali riski;

mefutkreoba:

mefutkreoba da Taflis warmoeba esaa is erT-erTi saeqsporto

potencialis mqone produqti, romelic Tavad evrokavSiris eqspertebma

gamoavlines saqarTveloSi.

marTalia qarTuli Taflis TviTRirebuleba maRalia, magram mas gaaCnia

unikaluri bio-qimiuri Semadgenloba, rac gamowveulia qarTuli nacrisferi

futkris fizikuri gansxvavebulobiT-mas msoflioSi yvelaze didi xorTumi

aqvs da neqtars yvavilis iseTi siRrmidan iRebs, romelsac sxva futkrebi ver

swvdebian.

evrokavSirTan asocirebis xelSekruleba da Rrma da yovlismomcveli

Tavisufali savaWro sivrcis Sesaxeb SeTanxmeba (DCFTA) saqarTvelos

evrokavSiris bazarze weliwadSi 1500 tona Taflis gatanis SesaZleblobas

aZlevs. [78] magram evrokavSiris bazarze moxvedramde Taflma garkveuli

standarti unda daakmayofilos: Tafli unda iyos monofloruli, garda amisa,

mkacrad aris gawerili TaflSi zogierTi nivTierebis dasaSvebi raodenobebi

da saerTod akrZaluli nivTierebebi. am etapze Taflis Semowmeba

antiobiotikebis da pesticidebis narCenebze saqarTveloSi arcerT

laboratorias ar SeuZlia.

Zlieri mxareebi:

1. sami oqros medlis mflobeli unikaluri jiSis futkari;

2. gansakuTrebuli bunebrivi garemo, romelic xels uwyobs Taflis

maRali gemuri Tvisebebis Camoyalibebas;

3. unikaluri qimiuri Semadgenlobis produqti;

174

susti mxareebi:

1. arasaTanadod ganviTarebuli bio-warmoebis kultura - qarTuli

warmoebis Taflis did nawilSi gamovlinda antibiotikebis

Semcveloba, rac araswori movlis Sedegia da kategoriuladaa

akrZaluli evrokavSirSi;

2. mcire fermeruli meurneobebi ver awarmoeben msxvili saeqsporto

moculobisaTvis saWiro raodenobis Tafls, rac aferxebs

saeqsporto potencialis gamovlenas;

3. arasaTanado infrastruqtura;

4. saqarTveloSi Taflis xarisxis Semowmebisa da sertificirebis

saSualebis ar qona;

SesaZleblobebi:

1. qarTuli Taflis unikalurobis Sesaxeb evropeli momxmareblebis

informireba;

2. fermerTa gaerTianebebis Seqmna saeqsporto potencialis

gazrdisaTvis;

3. futkris movlis Tanamedrove teqnologiebis danergva;

4. mefutkreobis sxva produqtebis: futkris rZis, Sxamis, yvavilis

mtveris, dindgelis, cvilisa da Weos eqsportireba, rac aseve

moTxovnadia evropul bazarze;

safrTxeebi:

1. miuxedavad imisa, rom saqarTvelo gamocxadebulia nakrZalad,

statistikis erovnuli monacemebis mixedviT, 2014 wels dafiqsirda

cocxali futkris importi, rac zrdis qarTuli futris genis

siwmindis darRvevis safrTxes;

2. daavadebebis gavrcelebis riski- sxvadasxva pesticidebiTa da

sasuqebiT, samrewvelo mtvriTa da gamonabolqviT garemos

dabinZureba mkveTrad zrdis yvavilebSi arasasurveli nivTierebebis

koncentracias, rac uaryofiTad moqmedebs futkris

sicocxlisunarianobasa da Taflis xarisxze;

175

3. falsificirebis maRali riski;

citrusebi:

citrusebis warmoeba dasavleT saqarTvelos mosaxleobisaTvis

tradiciuli dargia. dReisaTvis citrusebis bazars dsT-s qveynebi

warmoadgenen. evropul bazrebze gasvlis SesaZlebloba da potenciali

gamosakvlevia. arsebobs mosazreba, rom qarTuli citrusi ver gauwevs

konkurencias evropul analogebs. vfiqrobT gamosavalia gadamamuSavebeli

warmoebis ganviTareba, amisaTvis saxelmwifos mouwevs daexmaros glexebs

subsidirebuli fasiT.

mecxvareoba:

saqarTveloSi saerTaSoriso standartebTan Seusabamoba yvelaze maRalia

rZisa da cxoveluri produqtebis warmoebaSi. gamonaklisia mxolod qarTuli

cxvari da TuSuri matyli. aqve unda aRiniSnos, rom termini “qarTuli

cxvari”, romliTac arian dainterebuli saerTaSoriso bazrebi, gulisxmobs

dumian cxvars, rogoricaa e.w. “TuSuri cxvari”. romelic Zalian gavs siriaSi

da zogadad axlo aRmosavleTSi gavrcelebul metad popularul da

ZviradRirebul cxvris jiSs, avass (AWASSI).

qarTuli cxvris miznobrivi bazari ZiriTadad musulmanuri qveynebia:

libia, libani, siria, iordania, irani, saudis arbeTi, egvipte, azerbaijani, yatari,

kuveiTi, erayi, arabTa gaerTianebuli saemiroebi, omani da israeli. magram Tu

gaviTvaliswinebT, rom saqarTveloSi cxvris gamozrdisa da moSenebis

pirobebi, Zalian axlo aris ekologiurad sufTa/organuli produqtebis

warmoebasTan, sakmaod seriozuli SesaZleblobaa evropuli bazris aTvisebac.

miT ufro, rom aziis qveynebs produqtis xarisxis kontrolis mimarT

aranakleb mkacri moTxovnebi gaaCniaT.

Zlieri mxareebi:

1. cxvris unikaluri sajiSe maxasiaTeblebi;

2. unikaluri struqturis matyli;

3. kargi bunebrivi pirobebi dargis ganviTarebisaTvis;

susti mxareebi:

1. arasaTanadod mowyobili infrastruqtura;

176

2. erovnuli jiSebis gadaSenebis safrTxe (seleqciis ar arseboba)

3. matylis parsvis, gaSrobisa da SefuTvisaTvis saerTaSoriso

standartebisa da teqnologiebis ar qona; rac mkveTrad amcirebs

mis fass.

4. dargis arakomercializacia. mecxvare fermerebis umetesoba ar

axdens suladobis aRricxvas, ar gaaCniaT buRalteria da ar ixdian

gadasaxadebs.

SesaZleblobebi:

1. cxvris yvelis qarxnuli warmoebis ganviTareba; amJamad gudis yveli

imdenad arahigienur pirobebSi iwarmoeba, rom masze moTxovna

Zalian dabalia, maRali gemovnuri Tvisebebis miuxedavad.

2. warmoebis resursis gazrda;

3. matylis realizaciis gafarToeba da fasis zrda;

safrTxeebi:

1. qveyanaSi falsifikaciis maRali maCvenebeli. (mag. 2012 wels iranis

bazarze, qarTuli cxvris saxeliT Sevida somxeTidan Semoyvanili,

daavadebuli saqoneli, ramac gamoiwvia aRniSnuli bazris

saqarTvelosTvis daxurva);

2. arasaTanado sabaJo regulirebis gamo, maRalia qveyanaSi

daavadebuli saqonlis moxvedris da adgilobriv cxovelebSi

daavadebebis gavrcelebis safrTxe.

3. gadasareki trasebi amortizirebuli da dangreulia, ris gamoc,

zamTris da zafxulis saZovrebze gadaadgilebisas mecxvareebi

iZulebuli arian fara soflebze da magistralebze gaataron.

garda imisa, rom es Zalian usiamovno procesia adgilobrivi

mosaxleobisaTvis, Seicavs daavadebebis epidemiurad gavrcelebis

safrTxes, ramdenadac cxvari cxovelTa daavadebebis yvelaze

"kargi" gadamtania.

177

esaa is produqtebi, romlebmac ukve miaRwies met-nakleb warmatebas

evropul da aziur bazrebze, Tumca masStabis gafarToebisaTvis kvlav

saWiroeben mTavrobis daxmarebas iseT sakiTxebSi, rogoricaa:

• xarisxis standartebis danergva;

• adgilwarmoSobis saxelebis dacva-dapatenteba;

• sareklamo da marketingul saqmianobaSi mxardaWera;

• falsifikaciisagan dacva

rac Seexeba perspeqtiul dargebs, aseTi dargebis gamosavlenad saWiroa

kvlevebis Catareba, bazris Tanamedrove moTxovnebis gaTvaliswinebiT da

saqarTvelos SedarebiTi upiratesobis gamovlena Tanamedrove xilis Tu sxva

agraruli produqtebisaTvis, romlebzec dReisaTvis maRali da mzardi

moTxovna fiqsirdeba msoflioSi.

erT-erTi aseTi sacdeli proeqti, romelic warmatebiT daiwyo, aris

lurji mocvis warmoeba. amerikuli lurji mocvi, romelic guriisa da aWaris

maRalmTianeTis klimatur pirobebs kargad Seegua, unikaluri Tvisebebis gamo

msoflio bazarze didi moTxovniT sargeblobs. saqarTveloSi moyvanili 12

tona lurji mocvi didi britaneTis bazarze wels pirvelad Sevida. amJamad

misi eqsporti ruseTSic xorcieldeba. Tu ruseTSi 1 kg lurji mocvi 3,5 evro

Rirs, evrokavSiris bazarze misi fasi 4-dan 10 evromde meryeobs.

kompania "Vanrik Agro Group"-ma lurji mocvis gaSeneba ozurgeTis raionis

sofel laiTurSi 2012 wlis bolos daiwyo. proeqtSi 5 mln dolaris

investicia Caido. lurji mocvis plantacia amJamad 50 heqtarzea gaSenebuli.

kompaniis menejmenti uaxloes momavalSi meurneobis 400 ha-mde gafarToebas

apirebs.

evrokavSirs ruseTTan SedarebiT ufro mkacri moTxovnebi aqvs. evropis

bazari lurji mocvis romelime konkretuli jiSis, magaliTad "mistis" erTi

zomisa da kalibris mosavlis miwodebas iTxovs. momavalSi, roca Cveni

plantaciis mosavlianoba gaizrdeba, am moTxovnas uproblemod

davakmayofilebT. ruseTSi ki produqciis "miqsi" gavgzavneT: saeqsporto

partiaSi sxvadasxva jiSis da sxvadasxva zomis mocvi iyo Sereuli. aseT

178

partias evropis bazari ar miiRebs. lurj mocvs cudi fasi arc ruseTSi aqvs.

iq 1 kg mocvi 3,5 evro Rirs. Tumca, am kenkris gayidva evrokavSiris bazarze

ufro xelsayrelia: maisSi, roca evropaSi mocvi jer kidev ar aris Semosuli,

CvenTan ki mosavlis pirveli partia ikrifeba, 1kg lurji mocvi 10 evroc

Rirs. roca mosavali kargad Semodis, misi fasi 4-6 evromde Camodis".

"Cven didxans vswavlobdiT am sakiTxs. gvindoda mogveZebna soflis

meurneobis iseTi kultura, romelic tradiciul, magram dabalSemosavlian

kulturebTan SedarebiT mciremiwian fermerebs seriozul ekonomikur efeqts

moutanda. mocvi swored aseTi mcenarea", - ambobs gaeros ganviTarebis fondis

warmomadgeneli aWaraSi laSa komaxiZe, - "misi warmoebis Rirebulebis jaWvi,

moyvanidan dawyebuli produqciis realizaciiT damTavrebuli, amis

saSualebas iZleva. aWarel fermers SeuZlia, rom cudi geografiuli

mdebareobiT gamorCeul da mZime teqnikisTvis miudgomel 2000-2200 kv.m miwis

nakveTze (swored aseTi farTobis nakveTebi aqvs aWarel fermerTa 90%-s),

sagrZnobi ekonomikuri efeqti naxos da iq, sadac adre 200 laris

Rirebulebis simindis mosavals iRebda, minimum 7 000 laris Rirebulebis

lurji mocvis produqcia moiyvanos. bazarze mis realizacias problema ar

eqmneba. amJamad lurji mocvis miwodeba moTxovnas ver akmayofilebs. mocvze

maRali moTxovnaa adgilobriv bazarzec". [139]

am kenkris plantaciis gaSeneba iafi saqme ar aris. lurji mocvis 1ha–ze

gaSenebas daaxloebiT 17 000 lari sWirdeba. morwyvisTvis aucilebelia

wveTovani sistemis gakeTeba, rac damatebiTi finansuri investiciis

ganxorcielebas moiTxovs. samagierod, saqmianobis sworad dagegmvisa da kargi

menejmentis pirobebSi lurji mocvis plantacia Zalian momgebiania da mas

mciremiwiani fermerebisTvis seriozuli ekonomikuri efeqtis motanac

SeuZlia.

evropel myidvels sWirdeba produqciis msxvili raodenobebi. 2-3 fermers

ar aqvs mosavlis is raodenoba, romelsac evropuli marketebi iTxoven. Cvens

sademonstracio nakveTSi 5 tona mocvi modis. es Zalian mcire raodenobaa.

imisTvis, rom qarTulma lurjma mocvma evrokavSiris bazarze adgili

179

daimkvidros, fermerebma aucileblad unda gazardon mocvis plantaciebis

farTobi, am mosavlis gasayidi partiebis moculoba», [140]

swored aseTi kulturebis gamovlena-danergvisaTvisaa aucilebeli

saxelmwifos mxardaWeriT farTomaStabiani kvlevis Catareba, saqarTvelos

yvela regionSi.

depresiuli dargebis gamosavlenad ki saWiroa evropul standartebTan

Sesabamisi sakanonmdeblo bazis Seqmna mTiani da naklebmosavliani

regionebisaTvis, romlebic saWiroeben specialur daxmarebas. mxolod am

analizis da sakanonmdeblo bazis Semdeg iqneba SesaZlebeli maTi

ganviTarebis gegmis Sedgena.

yovelive zemoT CamoTvlilis ganxorcieleba uaxloesi ramdenime wlis

ganmavlobaSi, gamoiwvevs dargSi konkurentunariani produqciis warmoebis

mkveTr intensifikacias. eqsportis stimulirebisaTvis aucilebelia

saxelmwifo daexmaros kerZo seqtors wminda marketinguli kuTxiTac da mis

xelT arsebuli yvela arxis da resursis gamoyenebiT moaxdinos saqarTvelos,

rogorc maRalxarisxiani agraruli produqtis mwarmoebeli qveynis

pozicionireba msoflio bazarze. am miznis misaRwevad aucilebeli iqneba

saeqsporto produqciis xarisxis mkacri kontroli da adgilwarmoSobis

falsifikaciisagan kompaniebis dacva.

garda zemoaRniSnuli saerTo RonisZiebebisa, konkretul saeqsporto

dargebSi aucilebelia Semdegi RonisZiebebis gatareba:

Rvino da alkoholuri sasmelebi saWiroebs saxelmwifos mxridan

marketingul RonisZiebebSi mxardaWeras. aucielbelia saqarTvelos, rogorc

vazis uZvelesi da mravalferovani jiSebis mqone qveynis pozicionireba.

amisaTvis mxolod gamofenebSi monawileoba arasakmarisia. vfiqrob

eqsportiorebTan koordinaciiT, unda moxdes saqarTvelos Sesaxeb legendis

Seqmna da misi reklamireba.

aucilebelia agreTve adgilwarmoSobis dasaxelebebis dapatenteba, raTa

eqskluziuri produqti davicvaT gayalbebisagan.

180

Taflis eqsportirebisaTvis dReisaTvis umniSvnelovanesi problemaa

Sesabamisi, akreditebuli laboratoriis arseboba, xarisxis Sesafaseblad.

bazarze Sesvlis Semdeg ki aucilebeli iqneba agreTve marketinguli

daxmareba. unda warmoCindes qarTuli futkris unikaluroba da Taflis

gansxvavebuli xarisxi.

mecxvareobaSi: cxvris eqsportis gansaxorcieleblad erT-erTi yvelaze

mTavari dokumenti procedurebis dasawyebad, aris importior qveyanaSi

Seyvanis nebarTva. Zalian didi mniSvneloba eniWeba CamoTvlili moTxovnebis

zust da ganuxrel dacvas, raTa gacemuli dokumentis sandooba eWv-qveS ar

dadges. arakeTilsindisierad gacemuli sertifikatis Sedegad, rogorc

aRvniSneTT, iranis bazari droebiT daixura Cveni qveynisTvis. aRniSnuli

safrTxe dResac arsebobs. rogorc mecxvareTa asociaciis prezidentma,

batonma beqa gonaSvilis monacemebiT yovelgvari aucilebeli pirobebis

dacvis gareSe, amJamadac gadis saqarTvelodan qarTuli saxeliT,

Seumowmebeli somxuri cxvari. cnobisTvis, zemoT CamoTvlili qveynebis

absolitur umravlesobaSi somxuri cxvrisaTvis bazari didi xania daketilia

da qarTveli mecxvareebi SiSoben, rom Tu es problema ar moagvara

saxelmwifom, male qarTuli cxvaric dakargavs gasaRebis bazrebs.

181

daskvnebi da rekomendaciebi

Cvens mier Catarebulma kvlevam cxadhyo, rom dReisaTvis qarTuli

agraruli sivrce moiTxovs mTliani struqturis cvlilebas, raTa igi gaxdes

ufro efeqtiani da mogebaze orientirebuli fermerebis erToblioba.

vfiqrobT, qarTuli ekonomikisaTvis yvelaze misaRebi da optimaluri modelia

kvebis mrewvelobis produqtebis eqsportze orientirebuli soflis

meurneoba.

zogadad agraruli sferos problemebi met-nklebad Seswavlili sferoa,

magram qarTveli mecnierebis umetesoba aqcents TviTuzrunvelyofis miRwevis

saSualebebze akeTebda. Cven ki miviCenevT, rom saqarTvelos ar gaaCnia

resursi, konkurencia gauwios TurqeTs iafi da bevri bostneulis warmoebaSi.

kvlevebma daadastura, rom ucxoeli investorebisaTvis gansakuTrebiT

sainteresoa pesticidebiT naklebad dabinZurebuli da sufTa agraruli

garemo. Sesabamisad saqarTvelos Zlieri mxare unda gaxdes maRalxarisxiani,

ekologiurad sufTa agraruli produqciis warmoeba, premium segmentis

myidvelisaTvis, romelic garkveulia produqciis xarisxSi.

damoukideblobis dabrunebis dRidan agraruli seqtori ganicdida

recesias. Zvelis ganurCevlad ngrevis da axlis gauazreblad Senebis

tendenciam, iseve rogorc ekonomikis sxva dargebSi, agrarul seqtorSic

gamoiwvia warmoebis efeqtianobis Semcireba, dargis dekapitalizacia da

mosaxleobis gaRaribeba.

statistikuri monacemebi adasturebs, rom saqarTvelos mosaxleobis

naxevarze meti damokidebulia miwaTmoqmedebidan miRebul Semosavalze. amitom

es sfero xSirad xvdeboda politikosebis interesis sagani. saxelmwifo

mesveurni sxvadasxva dros sxvadasxva saxis daxmarebebs sTavazobdnen glexur

meurneobebs. magram ra Tqma unda, qaoturad da erTjeradad gaweuli

daxmarebebiT ar moxerxda qarTuli soflis meurneobis ganviTareba. swored

amitom, vfiqrobT rom mxolod kargad gaTvlili da efeqtiani agraruli

politikis SemuSaveba, romelic organulad iqneba integrirebuli erovnul

182

ekonomikur politikaSi, aris is erTaderTi gza, romliTac daclili

qarTuli soflebis aRdgenasa da naxevrad SimSilis zRvarze myofi

mosaxleobis problemis mogvarebas SeZlebs qveyana.

zemoaRniSnulidan gamomdinare, disertaciis miznad davisaxeT eqsportze

orientirebuli agraruli politkis ZiriTadi principebis Camoyalibeba da

qarTuli agraruli politikis Cveneuli CarCos Sedgena.

eqsportze orientirebuli warmoebis ganviTarebisaTvis aucilebelia

gasaRebis bazris arseboba. saqarTvelos agrarul prduqts kargad icnoben da

Tavisi momxmarebeli yavs damoukidebel saxelmwifoTa Tanamegobrobis wevr

qveynebSi. es is inerciuli bazrebia, romlebic sabWoTa kavSiris daSlis

Semdeg SevinarCuneT. Tumca amJamindeli politikuri situaciidan gamomdinare,

es bazrebi sakmaod arastabiluria. Sesabamisad dgeba ekonomikis gafarToebis

aucileblobis sakiTxi. vfiqrobT, aseTi SesaZleblobaa evrokavSirTan

gaformebuli asocirebis xelSekruleba da evropasTan Rrma da

yovlismomcveli Tavisufali vaWrobis Sesaxeb SeTanxmebebi, romelic ara

marto axali bazrebis aTvisebis SesaZleblobas aZlevs qveyanas, aramed

axdens dargis ganviTarebisaTvis finansuri daxmarebis uzrunvelyofasac.

aucilebelia, rom moxdes miRebuli Tanxebis swori mimarTulebiT da

koordinirebuli politikis CarCoebSi daxarjva, raTa Sedegad miviRoT

dargis realuri ganviTareba da ara droebiTi efeqtis miRweva.

ra Tqma unda, Sors varT im azrisgan, rom Cven dResve SegviZlia

produqciis eqsportireba evropaSi, magram swori agraruli da saeqsporto

politkis gatarebis SemTxvevaSi, es savsebiT realuri, stabiluri da

momgebiani niSa iqneba qarTuli produqtisaTvis.

Cvens mier Camoyalibebuli agraruli politikis miznebi gamomdinareobs

im faqtiuri realobidan, romelSic dRes qveyana imyofeba da mWirdodaa

dakavSirebuli ara mxolod sasoflo-sameurneo warmoebasTan, aramed

regionul ekonomikasa da socialur sferosTan. amdenad, mniSvnelovania, rom

agraruli politika moicavdes ara mxolod sasoflo-sameurneo, fermeruli

183

meurneobebis ganviTarebis starategias, aramed iyos regionuli politikis

ganuyofeli nawili.

Catarebuli kvlevebisa da evropuli gamocdilebis Seswavlis safuZvelze

movaxdineT oTxi ZiriTadi strategiuli miznis Camoyalibeba, romlebic Tavis

TavSi moicaven taqtikur miznebs.

5. miwaTmoqmedebis xelSewyoba;

6. regionuli ganviTarebis xelSewyoba;

7. agro-mrewvelobis ganviTarebis xelSewyoba;

8. eqsportis stimulireba.

dargSi arsebuli problemebis, Cvens mier Camoyalibebuli miznebis da

sxvadasxva qveynebis ganviTarebis magaliTebis Seswavlis Sedegad,

CamovayalibeT saqarTvelos agraruli politikis ganxorcielebis strategiisa

da instrumentebis CarCo koncefcia:

pirvel rigSi aucilebelia mosaxleobis cnobierebis da CarTulobis

amaRleba reformebis ganxorcielebis procesSi. XXI saukuneSi movlenebs

qmnis sazogadoeba, saxelisuflo struqturebs ki SeuZliaT mxolod

stimulebi Seqmnan adamianebis moqmedebisaTvis. samwuxarod dRes arsebuli

realoba cxadhyofs, rom saqarTveloSi mosaxleobis mzaoba CaerTon

saxelmwifos inicirebul proeqtebSi, Zalian dabalia. amas adasturebs is

faqtic, rom yvela dRemde arsebuli mxardamWeri proeqtiT sargebloben, ukve

arsebuli fermerebi. anu isini, visac qonda garkveuli beznes-saqmianoba da

maTi gafarToeba surdaT. Teoriulad, es sulac araa cudi da SesaZloa erTi

mxriv kargic iyos, magram realuri Sedegis miRweva, mxolod masStabis

efeqtiT miiRweva da amisaTvis saWiroa isedac mcire sasoflo-sameurneo

miwebi srulad CaerTos warmoebaSi. garda sainformacio Sexvedrebisa da

marketinguli kampaniisa, efeqtiani iqneba gadamzadebisaTvis kadrebis SerCeva.

SesarCevi konkursis arseboba erTis mxriv gamoavlens dainteresebuli

adamianebis potnciur SesaZleblobebs, agreTve gamoiwvevs proeqtisadmi metad

seriozul midgomas da monawileTa pasuxismgeblobis amaRlebas. realurad

xom es adamianebi unda gaxdnen is mamoZravebeli rgolebi, romlebic

184

uzrunveyofen regionSi saxelmwifo politikis Sesrulebas, iqneba es

kooperatiuli urTierTobebis stimulireba, gaerTianebebis Camoyalibeba Tu

sursaTis uvneblobisa da bio-standartebis danergvis xelSewyoba.

qarTuli agraruli seqtoris yvelaze cnobili da didi problemaa

Zlier fragmentirebuli miwebi, romlebzec faqtiurad SeuZlebelia

rentabeluri warmoebis ganviTareba. amitom agraruli politikis ZiriTadi

mizani unda iyos, fermerebis motivireba sawarmoo resursebis

gaerTianebisaTvis. amJamad saxelmwifo axorcielebs kooperativebis

stimulirebis strategias: Seiqmna sakanonmdeblo paketi sasoflo-sameurneo

kooperativebis Sesaxeb, romelic moicavs garkveul SeRavaTebs

kooperativebisaTvis da Camoyalibda kooperativebis marTvis da ganviTarebis

xelSemwyobi saagento, romelsac daevala ideis ganxorcieleba. jer-jerobiT

saboloo Sedegebze saubari naadrevia, magram proeqti met-naklebi warmatebiT

mimdinareobs. ra Tqma unda am ideasac, iseve rogorc yovelive axals, Tan

axlavs undobloba, eWvebi da ganxorcielebis xarvezebic, romlebic

ZiriTadad motivirebulia fermerebisa da monawile pirebis gadametebuli

molodinebiT. msgavsi problemebis Tavidan asacileblad, vfiqrobT

mniSvnelovania, rom moxdes ufro Rrma sainformacio kampaniis warmoeba da

adamianebis ufro metad informireba Tanamedrove bazris saWiroebebis da

moTxovnebis Sesaxeb.

magram garda miwis erToblivad damuSavebisa, aucilebelia miRebuli

produqciis pozicionireba bazarze, Sesabamisobis sertifikatebis mopoveba da

sxva. am yvelafris misaRwevad rigiT fermers ar yofnis codna da ganaTleba,

arc finansebi, rom profesionalebi daiqiravos msgavs SemTxvevebSi. garda

amisa, dargSi bevri problemaa, romelic kompleqsur gadawyvetas moiTxovs,

amas emateba is faqtic, rom eqsportis dagegmvisaTvis aucilebelia saqonlis

msxvili partiebis formireba, rac gacilebiT ufro meti Zalebis

konsolidirebas moiTxovs, vidre 10 an Tundac 20 fermeris SesaZleblobebia.

masStabis efeqtis miRwevisaTvis qarTveli da evropeli mecnierebis

naSromebis analizis, qarTuli realobis ganxilvisa da logikuri analizis

185

safuZvelze SevecadeT Segveqmna "regionuli klasteris" modeli, romelTa

ganviTarebac Seamcirebs saxelmwifo xarjebis moculobas agrarul seqtorSi

iseTi RonisZiebebisaTvis, rogoricaa: axali saeqsporto bazrebis moZieba;

evropul da msoflio bazris moTxovnilebebis mixedviT warmoebis dagegmva;

fermerTa codnis donis amaRleba; dargSi finansebis moZieba; warmoebis

inovaciuri teqnologiebis Semotana da sxva. (ix. diagrama 3.4.)

fermerTa asociaciebi unda Seiqmnas fermerTa da kooperativTa

nebayoflobiTi gaerTianebiT, sawevro Senatanebis safuZvelze, Tumca es

Sesatanebi ar unda iyos asociaciis ZiriTadi dafinansebis wyaro. es

Senatanebi gankuTvnili iqneba asociaciis ZiriTadi ramdenime TanamSromlis

xelfasis xarjebis dasafarad.

asociaciaSi gawevrianebul fermerebs damatebiTi xelSekrulebis

gaformebis gareSe, raime urTierTvaldebuleba ar warmoeSobaT. Tumca

asociacia SesaZloa iqces fermerTa saerTo interesebis gamovlenis da

urTierTTanamSromlobis platformad iseT sferoebSi, rogoricaa:

produqciis msxvili saeqsporto partiebis formireba; xarisxis sertifikatis

mopoveba; dargis eqspertebis mowveva; inovaciuri teqnologiebis Sesaxeb

ucxoeli an adgilobrivi trenerebis mowveva da sxva.

asociaciebis ZiriTadi miznebi unda iyos: wevrTa raodenobis zrda;

gasaRebis potenciuri bazrebis moZieba; wevrebisaTvis rekomendaciebis gaweva

bazris moTxovnilebaTa cvlilebis Sesaxeb; dargSi siaxleebisa da

Tanamedrove tendenciebis kvlevisaTvis proeqtebis momzadeba da grantebis

mozidva; asociaciaSi gawevrianebul fermerTa saerTo an/da individualuri

problemebis gadaWrisaTvis proeqtebis momzadeba da dafinansebis moZieba;

saerTaSoriso standartebis danergvisaTvis aucilebeli RonisZiebebis

ganxorcieleba; saerTaSoriso partniorebis da investorebis moZieba;

produqciis msxvili saeqsporto partiebis konsolidireba, bazarze

stabiluri miwodebis uzrunvelyofisaTvis;

saxelmwifos mxridan aRniSnuli asociaciebis waxaliseba gamoxatuli

iqneba sagadasaxado SeRavaTebiT da maT mier warmodgenili proeqtebis

186

upiratesi xelSewyobis reJimiT. magaliTad, sxva Tanabar pirobebSi,

Cveulebriv sakonsultacio Sps-sa da biznes-asociacias Soris, upiratesoba

mieniWeba asociacias. agreTve regionuli xarjebis gegmaSi SesaZloa

prioritetad ganisazRvros is proeqti, romelsac waradgens konkretuli

asociacia.

rac Seexeba saerTaSoriso standartebTan urTierTkavSirs aq igulisxmeba

saxelmwifos mier zogierTi standartis erovnuli kanonis doneze ayvana, an

qveyanaSi Sesabamisi laboratoriis Seqmna, rac saSualebas miscems fermerebs,

naklebi danaxarjebiT moipovon eqsportirebisaTvis aucilebeli

dokumentacia.

xazgasmiT unda avRniSnoT, rom garkveuli periodis ganmavlobaSi

saxelmwifos mxridan mxardaWeris gareSe, aRniSnuli tipis organizaciebs

efeqtiani ganviTarebis naklebi SesaZlebloba aqvT. aucilebelia Semdegi

RonisZiebebis gatareba:

• unda Seiqmnas asociaciebis wesdebis nimuSi da daiwyos proeqtebis

dafinanseba sakonsultacio da treining centrebis Sesaqmnelad iseT

sferoebSi, rogoricaa: evrokavSiris bazris moTxovnebi; standartebis

danergvis da maTi miRebis wesi; saeqsporto potencialis gamovlena da

sxva.

• asociaciebze grantebi unda gaices agreTve mewarmeTa reestrebis

Sesaqmnelad da sabirJo sistemebis Camosayalibeblad. dResdReobiT es

funqcia davalebuli aqvs kooperativebis ganviTarebis saagentos. Cveni

azriT ki es komerciuli proeqti unda gaxdes da funqcia gadaeces

komerciul organizaciebs an gaerTianebebs. sworad warmarTvis

SemTxvevaSi, droTa ganmavlobaSi sasaqonlo birJis CamoyalibebisaTvis

Sesabamisi safuZveli Seiqmneba.

• gaerTianebebs unda mieceT komerciuli saqmianobis ganxorcielebis

SesaZlebloba.

• aucilebelia Sesabamisi droebiTi (mag. pirveli 3 an 5 weli)

sagadasaxado SeRavaTebis daweseba asociaciebisaTvis.

187

• kidev erTi- asociaciebis, iseve rogorc kooperativebis SemTxvevaSi ar

unda iyos dawesebuli mogebis gadasaxadis zRvari wliuri brunvis

mixedviT, romelic magaliTad Sps-s SemTxvevaSi, 200 000 lars Seadgens;

• regionuli klasterebis da fermerTa asociaciebis mier inicirebuli

proeqtebi unda sargeblobdnen garkveuli upiratesobiT regionuli

ganviTarebis gegmis Sedgenisas da biujetis formirebisas.

rogorc zemoT aRvniSneTT, aucilebelia regionis ganviTarebis erTiani

politikis gatareba, ramdenadac sworad formirebulma regionuma politikam

unda moaxdinos agraruli seqtoris iseTi resursebiT momarageba, rogoricaa:

axalgazrda da novatori samuSao Zala; sawarmoo infrastruqtura; energo-

resursebi da sxva.

dReisaTvis agrarul politikas axorcielebs soflis meurneobis

saministro, regionuli politkis gamtarebelia regionuli ganviTarebis da

infrastruqturis saministro, garda amisa, sawarmoo resursebis nawili

gadanawilebulia garemos dacvis saministrosa da ekonomiskis saministros

mflobelobaSi, romlebic daqvemdebarebuli ssip-ebis saSualebiT

axorcieleben ganviTarebis strategiebs. am uwyebebs Soris koordinacia

Zalian dabalia. TiTqmis ar arsebobs agreTve raime tipis formalizebuli

urTierT-kavSiri biznesis warmomadgenlebTan, rac kidev ufro nakleb-

efeqtians xdis mTavrobis muSaobas. am problemis gadasaWrelad qarTvel

biznesmenebTan konsultaciisa da evropuli gamocdilebis Seswavlis

safuZvelze CamovayalibeT regionuli politikis marTvis sqematuri modeli.

sadac vecadeT maqsimalurad mogvexdina dainteresebuli mxareebis

integrirebuli muSaobisaTvis saWiro sistemis Seqmna. (ix. diagrama 3.5)

dReisaTvis ekonomikisa da soflis meurneobis saministroebSi cal-calke

funqcionirebs "eqsportis saagento" da "Rvinis erovnuli saagento".

realurad am ori organizaciis funqcia-movaleobebi urTierTgadamfarvelia

da sabolood arcerTi maTgani ar muSaobs eqsportisaTvis arsebuli Sida

barierebis gadalaxvaze, sakanonmdeblo da standartizaciis samuSaoebis

Sesrulebaze.

188

Cvens mier SemoTavazebul modelSi es ssip formalurad gamosulia

romelime konkretuli saministros daqvemdebarebidan, eqvemdebareba

saqarTvelos mTavrobis meTaurs da misi funqciaa eqsportis sakiTxebis

kvleva rogorc makroekonomikul da iuridiul, ise marketingul doneze.

saagentos egidiT garkveuli periodulobiT (weliwadSi ramdenjerme) da

riggareSed - specialuri saWiroebisas an biznes-asociaciis moTxovniT, unda

moewyos konferenciebi, Sexvedrebi da diskusiebi, raTa moxdes konkretuli

problemebis, SesaZleblobebis da safrTxeebis gamovlena, gaanalizeba. amave

saagentos funqcia iqneba biznes-asociaciebTan da samTavrobo uwyebebTan,

aseve parlamentis Sesabamis komitetebTan mWidro urTierTTanamSromloba

axali sakanonmdeblo iniciativebis SemuSaveba-wardgenisaTvis

am organizaciaSi agraruli sferos warmomadgenlebi unda iyvnen

fermerTa gaerTianebebi da asociaciebi, rac kidev erTi damatebiTi stimuli

iqneba msgavsi gaerTianebebis Camoyalibeba, gamsxvileba da gaZlierebisaTvis.

saagentos dafinansebis wyaro iqneba saxelmwifo biujeti da donori

organizaciebisagan miRebuli grantebi.

eqsportis erovnuli samsaxuris daqvemdebarebaSi calke departamentad

gamovyaviT proeqtebis Sesrulebis departamenti, ramdenadac proeqtebis

ganxorcieleba yvelaze xSirad xdeba korufciis wyaro. miT ufro, iseT

SemTxvevebSi, rodesac proeqts "mravali makontrolebeli" hyavs. yvela

proeqti, romelic ganxorcieldeba eqsportis stimulirebis kuTxiT da

saministroebis iniciativiT, moxvdeba erTi struqturis xelSi da Sesabamisad

pasuxismgeblobis gadanawilebac ar moxdeba, rac gaamkacrebs da gamWvirvales

gaxdis proeqtis mimdinareobis kontrols. amave saagentos daeqvemdebareba

iseTi "Semsrulebeli" ssip-ebi, rogoricaa "meqanizatori"; "proeqtebis marTvis

saagento" da sxva.

garda amisa, agraruli politikis gamtareblebad SeiZleba CaiTvalon

regionuli klasterebi, romelTa modelic zemoT SemogTavazeT, ramdenadac

isinic iqnebian dargSi investiciebis, kvlevebis da saerTaSoriso

gamocdilebis importiorebi. swored maT mier miRweuli Sedegebis da

189

gamovlenili problemebis mTavrobamde mitana unda daevalos eqsportis

stimulirebis asociacias. saagentos saqmianoba mimarTuli unda iyos

regionuli klasterebis maqsimalurad gaZlierebisaken. Sedegad iseTi

kapital-tevadi funqciebi, rogoricaa: saeqsporto bazrebis kvleva,

inovaciebis moZieba, axali saeqsporto produqtebis gamovlena da sxva,

etapobrivad unda gadavides am regionuli gaerTianebebis funqciebSi. es

Seamcirebs saxelmwifos xarjebs da gamoanTavisuflebs damatebiT saxsrebs

depresiuli da arakomerciuli regionebis ganviTarebisaTvis, romelTa

SenarCunebac sasicocxlod aucilebelia qveynisaTvis. (mag: sasazRvro zolis

soflebi, maRalmTiani regionebi da sxva).

nebismieri ekonomikisaTvis agro-warmoebis ganviTareba udavod Zalian

mniSvnelovania, magram eqsportis stimulirebisaTvis da uaryofiTi

saerTaSoriso savaWro balansis daZlevisaTvis, vfiqrobT aucilebelia, rom

moxdes ara mxolod nedleulis, aramed ukve gadamuSavebuli produqciis

eqsportireba. nedleulis arseboba Tavis Tavad qmnis gadamamuSavebeli

mrewvelobis ganviTarebisaTvis saWiro niadags, magram sawyis etapze

aucilebelia saxelmwifos mxridan mxardaWera iseT sakiTxebSi, rogoricaa

nedleulis fasi: mwarmoebels surs iafi nedleulis mopoveba, fermers ki

iseTi Semosavlis miReba, rom Rirseulad cxovreba SeZlos... swored am

SemTxvevaSia aucilebelia saxelmwifo subsidireba. gonivrul minimumamde

Tanxis Sevseba. es erTi mxriv gamoiwvevs warmoebis moculobis gazrdas da

meore mxriv fermerebis stimulirebas warmoebis gafarToebisa da

TviTRirebulebis Semcirebisaken.

bio-warmoebis ganviTarebis xelSewyoba unda ganxorcieldes garemos

dacvisa da mdgradi ganviTarebisaTvis ganxorcielebuli aqtivobebisaTvis

fermeris fuladi kompensaciiT, pesticidebisa da qimiuri sasuqebis

gamouyeneblobisaTvis premiebis dawesebiTa da rac mTavaria, moweul

nedleulze maRali subsidirebuli fasis dawesebiT. subsidirebuli fasi

unda dawesdes im produqtebze, romlebsac gaaCniaT saeqsporto potenciali.

gadawyvetileba fasis dawesebis Sesaxeb miRebul unda iqnes specialuri

190

kvlevebis da asociaciebis moTxovnis safuZvelze. garda amisa, fasis

anazRaureba unda moxdes mxolod da mxolod gadamamuSavebel sawarmoSi

nedleulis Cabarebisas. bazarze gasayidi fasis formireba unda moxdes

sabazro kanonebis Sesabamisad.

agraruli da regionuli infrastruqturis reabilitirebisas

aucilebelia prioritetebis sworad dasaxva. aucilebelia im regionebisa Tu

soflebis waxaliseba, sadac daregistrirebulia kooperativebi da sadac

sWirdebaT xelSewyoba asociaciebsa Tu kartelebs. proritetebis gamovlena

bevrad gamartivdeba Cvens mier zemoT SemoTavazebuli marTvis modelis

ganxorcielebis SemTxvevaSi.

Cveni azriT, dargis ganviTarebis stimulirebisaTvis, efeqtiani iqneba

konkurenciis zrdis xelSemwyobi iseTi aqtivobebi, rogoricaa saxelmwifo

Sesyidvebis sistemis daxvewa da SeZlebisdagvarad erovnuli produqciis

Sesyidvis stimulireba; konkurenciis regulirebis efeqtiani politikis

Camoyalibeba, romelic xels Seuwyobs agraruli sawarmoebis gamsxvilebas,

magram ar dauSvebs dargSi monopoliebis ganviTarebas da moaxdens

momxmarebelTa interesebis maqsimalur lobirebas.

dargobrivi sistemis reorganizaciisa da agrarul seqtorSi

mwarmoeblurobis amaRlebisaTvis aucilebelia Catardes dargobrivi

struqturis analizi da misi Sesabamisobis gansazRvra Tanamedrove bazris

moTxovnebTan.

qarTveli eqsportiorebis, evrokavSiris eqspertebis da faos monacemebis

analizis safuZvelze gavakeTeT ZiriTadi saeqsporto potencialis mqone

produqtebis SWOT analizi.

Cveni TvalTaxedviT dReisaTvis qarTul agrarul seqtorSi sabazro

dargebi, romlebic adgilobrivi pirobebis gaTvaliswinebiT da mcire

xelSewyobiT TviTon Seqmnian sainvesticio resursebs, aris:

(1) Txilis warmoeba. qarTuli Txilis bazari erT-erTi yvelaze

ganviTarebuli segmentia qarTul agrarul seqtorSi. Txilis eqsportis wili

mTlian qarTul eqsportSi 6 procentia da misi moculoba yovelwliurad

191

izrdeba. dReisaTvis erTaderTi xelSewyoba, romelsac dargi saWiroebs, esaa

sakanonmdeblo da sasertifikacio bazis Seqmna, gadamuSavebuli Txilis

produqtebis eqsportis stimulirebisaTvis. Sesaswavlia agreTve msgavsi

produqtebis-nuSisa da kaklis konkurentunarianobis da warmoebis

rentabelobis sakiTxi.

(2) meRvineoba da alkoholuri sasmelebis warmoeba. qarTuli Rvino didi

popularobiT sargeblobs ruseTsa da dsT-s wevr qveynebSi. Tumca misi

yvelaze didi bazari 2006 wlis embargomde mainc ruseTis federacia iyo.

evropul bazarze qarTuli Rvino nel-nela imkvidrebs Tavs. saxelmwifo

aqtiurad exmareba mwarmoeblebs qarTuli produqciis reklamirebaSi.

specialurad am mizniT Seqmnilia Rvinis saagento. magram statistikuri

monacemebi adasturebs, rom embargomdel moculobas jer kidev ver mivaRwieT,

miuxedavad imisa, rom saeqsporto bazari mkveTrad diversificirebulia da

qarTuli Rvino 40-mde qveyanaSi iyideba.

es dargi jer kidev saWiroebs saxelmwifos mxridan aqtiur daxmarebas,

ramdenadac qarTuli Rvinis cnobadoba msoflio bazarze jer kidev dabalia,

fasi ki konkurentebTan SedarebiT, 1-1,5$-iT meti.

Cven veTanxmebiT mosazrebas, rom gacilebiT ukeTesi potenciali da

sakuTari niSis mopovebis saSualeba msoflio bazarze aqvs tradiciul,

qarTul qvevris Rvinos, romelic moyvanili iqneba bio-standartebis dacviT

da daikavebs premium brendis niSas evropul bazrebze. msgavsi tipis

produqciis warmatebis magaliTebi ukve aqvT erTeul kompaniebs. vfiqrobT,

xelisuflebis amocanaa qarTuli saeqsporto Rvinis tradiciuli wesiT

dayenebis popularizacia-xelSewyoba.

(3) mefutkreoba. mefutkreoba da Taflis warmoeba esaa is erT-erTi

saeqsporto potencialis mqone produqti, romelic Tavad evrokavSiris

eqspertebma gamoavlines saqarTveloSi.

marTalia qarTuli Taflis TviTRirebuleba maRalia, magram mas gaaCnia

unikaluri bio-qimiuri Semadgenloba, rac gamowveulia qarTuli nacrisferi

futkris fizikuri gansxvavebulobiT-mas msoflioSi yvelaze didi xorTumi

192

aqvs da neqtars yvavilis iseTi siRrmidan iRebs, romelsac sxva futkrebi ver

swvdebian.

magram evrokavSiris bazarze moxvedramde Taflma garkveuli standarti

unda daakmayofilos: Tafli unda iyos monofloruli, garda amisa, mkacrad

aris gawerili TaflSi zogierTi nivTierebis dasaSvebi raodenobebi da

saerTod akrZaluli nivTierebebi. am etapze Taflis Semowmeba

antiobiotikebis da pesticidebis narCenebze saqarTveloSi arcerT

laboratorias ar SeuZlia.

(4) saqarTveloSi saerTaSoriso standartebTan Seusabamoba yvelaze

maRalia rZisa da cxoveluri produqtebis warmoebaSi. gamonaklisia mxolod

qarTuli cxvari da TuSuri matyli. aqve unda aRiniSnos, rom termini

“qarTuli cxvari”, romliTac arian dainterebuli saerTaSoriso bazrebi,

gulisxmobs dumian cxvars, rogoricaa e.w. “TuSuri cxvari”. romelic Zalian

gavs siriaSi da zogadad axlo aRmosavleTSi gavrcelebul metad

popularul da ZviradRirebul cxvris jiSs, avass (AWASSI).

qarTuli cxvris miznobrivi bazari ZiriTadad musulmanuri qveynebia.

magram Tu gaviTvaliswinebT, rom saqarTveloSi cxvris gamozrdisa da

moSenebis pirobebi, Zalian axlo aris ekologiurad sufTa/organuli

produqtebis warmoebasTan, sakmaod seriozuli SesaZleblobaa evropuli

bazris aTvisebac.

esaa is produqtebi, romlebmac ukve miaRwies met-nakleb warmatebas

evropul da aziur bazrebze, Tumca masStabis gafarToebisaTvis kvlav

saWiroeben mTavrobis daxmarebas iseT sakiTxebSi, rogoricaa: xarisxis

standartebis danergva; adgilwarmoSobis saxelebis dacva-dapatenteba;

sareklamo da marketingul saqmianobaSi mxardaWera; falsifikaciisagan dacva;

rac Seexeba perspeqtiul dargebs, aseTi dargebis gamosavlenad saWiroa

kvlevebis Catareba, bazris Tanamedrove moTxovnebis gaTvaliswinebiT da

saqarTvelos SedarebiTi upiratesobis gamovlena Tanamedrove xilis Tu sxva

agraruli produqtebisaTvis, romlebzec dReisaTvis maRali da mzardi

moTxovna fiqsirdeba msoflioSi.

193

depresiuli da subsidirebis saWiroebis mqone dargebis gamosavlenad ki

saWiroa evropul standartebTan Sesabamisi sakanonmdeblo bazis Seqmna mTiani

da naklebmosavliani regionebisaTvis, romlebic saWiroeben specialur

daxmarebas. mxolod am analizis da sakanonmdeblo bazis Semdeg iqneba

SesaZlebeli maTi ganviTarebis gegmis Sedgena.

yovelive zemoT CamoTvlilis ganxorcieleba uaxloesi ramdenime wlis

ganmavlobaSi, gamoiwvevs dargSi konkurentunariani produqciis warmoebis

mkveTr intensifikacias. eqsportis stimulirebisaTvis aucilebelia

saxelmwifo daexmaros kerZo seqtors wminda marketinguli kuTxiTac da mis

xelT arsebuli yvela arxis da resursis gamoyenebiT moaxdinos saqarTvelos,

rogorc maRalxarisxiani agraruli produqtis mwarmoebeli qveynis

pozicionireba msoflio bazarze. am miznis misaRwevad aucilebeli iqneba

saeqsporto produqciis xarisxis mkacri kontroli da adgilwarmoSobis

falsifikaciisagan kompaniebis dacva.

194

gamoyenebuli literatura:

1. asaTiani r., saiT midis saqarTvelo; Tbilisi, 2014.

2. asaTiani r., saqarTvelos ekonomika, axali epoqa; Tbilisi, 2009.

3. asaTiani r., giorgaZe h., benia S., soflis meurneobis ekonomika

da mikroagroekonomikuri analizi; Tbilisi, 1998.

4. baidauri d., saxelmwifo mxardaWeris ZiriTadi prioritetebi

saqarTvelos agrarul seqtorSi; (disertacia) Tbilisi, 2006.

5. beriZe z., ekonomikuri resursebis gamoyenebis efeqtianobis

amaRlebis gzebi saqarTvelos agrarul seqtorSi; disertacia;

Tbilisi 2011

6. gegeSiZe e., mTliani Sida produqti da ekonomikuri zrda;

ekonomikis doqtoris akademiuri xarisxis mosapoveblad

warmodgenili sadisertacio naSromi; mecnier- xelmZRavneli

ekonomikis mecnierebaTa doqtori, profesori nodar xaduri;

Tbilisi 2010.

7. gvelesiani r., gogoriSvili i., ekonomikuri politika; wigni I.

Tbilisi, 2012

8. gvelesiani r., gogoriSvili i. ekonomikuri politika; wigni II.

Tbilisi, 2012

9. gogoxia r., sasursaTo seqtoris prioritetuli ganviTareba

saqarTveloSi, sistemuri ekonomikuri krizisis daZlevis

sawindari. soflis meurneobis mdgradi ganviTarebis

prioritetebi, Sromebis krebuli, Tsu, 2012.

10. gurova i.p., msoflio ekonomika, mTargmneli S. veSapiZe; Tbilisi,

2014.

11. eberlini r., heranzi m., m. l. sileri, a. nili, s. ogradi, d.

angelovski, z. CekuraSvili; soflis meurneobisa da soflis

ganviTarebis seqtorebis Sefaseba aRmosavleTi partniorobis

qveynebSi saqarTvelo" - FAO-s regionuli ofisi evropisa da

centraluri aziisTvis; 2012w.

195

12. evrokavSiris SeTanxmeba Rrma da yovlismomcevli Tavisufali

savaWro sivrcis Sesaxeb da saqarTvelo- ekonomikuri politikis

kvlevis centri, 2014w.

13. evrointegracia-viSegradis qveynebi da samxreT kavkasia;

kavkasiis ekonomikuri da socialuri kvleviTi instituti,

Tbilisi 2013

14. erqomaiSvili g., erovnuli konkurentunarianobis

ganmsazRvreli ekonomikuri politika, samecniero Sromebis

krebuli. Tbilisi, 2010.

15. varTanovi m., saqarTvelos wylis resursebis gamoyenebis

ekonomikuri efeqtianoba. saerTaSoriso samarTlisa da marTvis

qarTul-britanuli universiteti, Tb., 2009.

16. kapanaZe s, "evrokavSiris politika", saleqcio kursi

socialuri mecnierebebis magistraturisaTvis Tbilisi 2006w

17. koRuaSvili p. agraruli reforma: Sedegebi da perspeqtivebi. Tb.,

1998; gv. 25-28, 42-45

18. koRuaSvili p. "miwa da saxelmwifo"; Jurn. ekonomika da biznesi

#2; Tbilisi 2012w.

19. koRuaSvili p. kunWulia T. "ras unda iTvaliswinebdes

saqarTvelos agraruli politikis strategia". Jurn. ekonomika

da biznesi #1; Tbilisi 2011w.

20. kunWulia T. agrosamrewvelo kompleqsis krizisidan gamoyvanis

pirveli rigis RonisZiebebis Sesaxeb. Tb., “reforma”, 1999; gv. 8

21. lemonjava p.- "bunebis gamoyenebis ekonomika"

22. linderti piter. h.; Tbilisi 2011

23. meqvabiSvili e. arCvaZe i. "saqarTvelos soflis meurneobis

Tanamedrove mdgomareoba da ganviTarebis perspeqtivebi". Jurn.

ekonomika da biznesi #1; Tbilisi 2010w.

24. mewarmeobis mxardaWeris saerTaSoriso centri, biznesgaremos

gaumjobeseba saqarTveloSi, kvlevis masalebi 2008.

25. mewarmeobis mxardaWeris saerTaSoriso centri, biznesgaremos

gaumjobeseba saqarTveloSi, kvlevis masalebi 2008. gv. 23

196

26. msoflio bankis analizi, 1996-saqarTvelo. reformebi kvebis

mrewvelobis da soflis meurneobis dargSi. msoflio banki,

vaSingtoni; gv. 88; gv.104;

27. papava vladimer, postkomunisturi kapitalizmis politikuri

ekonomia da saqarTvelos ekonomika, Tbilisi, 2002.

28. papava vladimer, postkomunisturi gardamavli periodis

makroekonomika, Tbilisi, 2005.

29. papava vladimer, nekroekonomikis zombireba, Tbilisi, 2010.

30. JRenti m., ZiriTadi kurkovani kulturebis warmoebisa da

Senaxvisunarianobis gaumjobesebis agroteqnologiuri

safuZvlebi. disertacia, Tbilisi, saqarTvelos mecnierebaTa

akademiis mebaReobis, mevenaxeobis da meRvineobis saamecniero-

kvleviTi instituti, 2007.

31. rainer klumpi "ekonomikuri politika" miznebi, instrumentebi

da instituciebi, mesame ganaxlebuli gamocema

32. xaraiSvili e., CavleiSvili m., meqvabiSvili e., lazariaSvili T.,

da sxv. regionuli ekonomika, Tbilisi, 2004

33. reviSvili z. saqarTvelos soflis meurneobis irigaciis

politikis aqtualuri sakiTxebi; Tsu paata guguSvilis

ekonomikis institutis samecniero Sromebis krebuli VI

34. rikardo d., politikuri ekonomiis da dabegvris safuZvlebi,

tfilisi, 1937.

35. sabazro ekonomikis formirebisa da funqcionirebis problemebi

saqarTveloSi, saqarTvelos ekonomikis saministrosTan

arsebuli ekonomikuri da socialuri problemebis samecniero-

kvleviTi institutis Sromebis krebuli, t. II, Tbilisi, 1997.

36. sabazro ekonomikis formirebisa da funqcionirebis problemebi

saqarTveloSi, saqarTvelos ekonomikis saministrosTan

arsebuli ekonomikuri da socialuri problemebis samecniero-

kvleviTი institutis Sromebis krebuli, t. III, Tbilisi, 1998.

37. saqarTvelos grZelvadiani ganviTarebis koncefcia;

saqarTvelos biznesis asociacia 2013

38. "saqarTvelos soflis meurneoba 1998 w.", statistikuri krebuli,

statistikis departamenti, Tbilisi, 1999 w; gv. 26

197

39. saqarTvelos soflis meurneoba. statistikuri krebuli, ssd.

Tb., 1998-2002

40. saqarTvelos soflis meurneoba 2009 wels, Tbilisi, 2009

saqarTvelos soflis meurneobis sferos transformacia:

damoukideblobis 20 weli; “evropuli iniciativa – liberaluri

akademia Tbilisi” 2012w.

41. saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri (statistikuri

gamokvleva „ pirdapiri ucxouri investiciebi 2013 weli

(dazustebuli) Tblisi, 2014;

42. saqarTvlos statistikis erovnuli samsaxuri

http://www.geostat.ge/print.php?p_id=139&lang=geo

43. saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri. mosaxleobis

ricxovnoba http://www.geostat.ge/?action=page&p_id=151&lang=geo

44. m. xurcilava, n. xaraiSvili, l. gegenava, e. meqvabiSvili, e.

xaraiSvili, soflis meurneobis ekonomika (mikro, mezo da

makroekonomikuri analizi), damxmare saxelmZRvanelo, Tbilisi,

2009.

45. soflis meurneobis strategia: saerTaSoriso gamocdileba da

saqarTvelo; ekonomikuri politikis kvlevis centri, 2014

46. tabataZe m. "ekonomikuri riskebi da sadazRvevo politikis

prioritetebi saqarTvelos agrosasursaTo seqtorSi". Jurn.

"ekonomika da biznesi" #3, Tbilisi 2012.

47. qarqaSaZe n., sarjvelaZe b., kakaSvili a.; sazRvargareTis

qveynebis soflis meurneobis ekonomika da organizacia :

amerikis SeerTebuli Statebis sasursaTo kompleqsi, misi

ekonomikuri efeqtianoba da ganviTarebis tendenciebi : red.: h.

giorgaZe. - Tb., 1992

48. SavguliZe r., soflis meurneobis seqtoris ganviTareba, USAID-

is kvlevis masala, Tbilisi, 2010 gv.14

49. Rrma da yovlismomcveli Tavisufali savaWro sivrce

evrokavSirsa da saqarTvelos Soris (sakiTxavi instruqcia)

50. CavleiSvili m, saqarTvelos sasursaTo usafrTxoebisa da

uzrunvelyofis sakiTxebi. Jurn. "ekonomika da biznesi" #3 2013w.

198

51. Carkviani d., WinWarauli T., SatberaSvili e., “sasoflo-

sameurneo kreditebisa da dazRvevis kvlevis Sedegebi.

saqarTveloSi arsebuli mdgomareoba da samomavlo

perspeqtivebi”. elkana, OXFAM, Tbilisi, 2010.

52. Ciqava l., inovaciuri ekonomika, Tbilisi, 2006.

53. xaduri n., saqarTvelos ekonomikis konkurentunarianobis

analizi da perspeqtivebi, USAID-is kvlevis masalebi, 2010.

54. xaraiSvili e. saqarTvelos agrosamrewvelo kompleqsis

ekonomikur-organizaciuli meqanizmi da misi srulyofis

miarTulebebi, Tsu gamomcemloba, Tbilisi, 2004.

55. xaraiSvili e., meqvabiSvili e., CavleiSvili m., nacvalaZe m.,

lazariaSvili T. da sxv., regionuli ekonomika, Tbilisi, 2004.

56. xaraiSvili e., CavleSvili n., `kaklovani kulturebis bazris

ganviTarebis mdgomareoba da perspeqtivebi~, saqarTvelos

soflis meurneobis mecnierebaTa akademiis moambe, Tb., 2006.

57. xaraiSvili e., gagniZe i., CavleiSvili m., nacvliSvili i.,

nacvalaZe m., mikroekonomika, Tbilisi, 2009.

58. xaraiSvili e., mamardaSvili f., qarTuli Rvinis

konkurentunarianoba da bazris diversifikaciis strategiebi,

sauniversitetTaSoriso samecniero-praqtikuli konferenciis

masalebi, Tbilisi, 2009.

59. xaraiSvili e., mamardaSvili f., saqarTvelos agraruli

produqtebis konkurentunarianobis Sefaseba, I

sauniversitetTaSoriso samecniero-praqtikuli konferencia:

`saqarTvelos ekonomika msoflio konkurentunarianobis

maCveneblebSi: problemebi, perspeqtivebi“, Tbilisi, 2009.

60. xaraiSvili e., agraruli seqtoris ganiTarebis retrospeqtuli

analizi,akademikos sergi jiqias dabadebis 110 wlisTavisadmi

miZRvnili samecniero konferencia, axalcixe, 2009.

61. xaraiSvili e., Rvinis seqtoris ganviTarebis perspeqtivebi

saqarTveloSi, p. guguSvilis saxelobis ekonomikis institutis

daarsebidan 65-e wlisTavisadmi miZRvnili saqarTvelos

ekonomistTa samecniero-praqtikuli konferenciis masalebis

krebuli, Tbilisi, 2009.

199

62. xaraiSvili e., lokaluri sasursaTo bazrebis konkurentuli

upiratesobebi, saqarTvelos institutTaSorisi samecniero-

praqtikuli konferencia `agraruli seqtoris ekonomikuri

zrdis prioritetebi da riskis marTva~, Tbilisi, 2009.

63. xaraiSvili e., Rvinis bazris konkurentunarianobis analizi da

firmebis qcevis strategia, Jurnali `ekonomika“, #6, 2009.

64. xaraiSvili e., f. mamardaSvili, saqarTvelos agraruli

produqtebis konkurentunarianobis Sefaseba, Jurnali

`ekonomika“, maisi, 2009.

65. xaraiSvili e., nacvalaZe m., moTxovna-miwodebis Tanafardoba

qarTuli bioproduqtebis bazarze, Jurnali `axali ekonomisti~,

# 4, 2009.

66. xaraiSvili e., saqarTvelos agroturistuli produqtebis

konkurentunarianoba, I saerTaSoriso samecnierodpraqtikuli

konferencia `turizmi: ekonomika da biznesi“, SoTa rusTavelis

saxelmwifo universiteti, aWaris turizmisa da kurortebis

departamenti, Savi zRvis teqnikuri universiteti (TurqeTi),

baTumi-trapizoni, 2010.

67. xaraiSvili e; konkurenciisa da konkurentunarianobis

problemebi saqarTvelos agrosasursaTo seqtorSi; Tbilisi

2011; gamomcemloba universali

68. jibuti a. "saqarTvelos agraruli politikis safuZvlebi" 2014

69. jRanjRava q. ucxouri pirdapiri investiciebis zegavlena

recipienti qveynis ekonomikur zrdaze (saqarTvelos

magaliTze); disertacia; 2012w.

70. haieki f., sabediswero Tavdajerebuloba, socializmis

Secdomebi, Tbilisi, 2000.

71. evropis samezoblo politikis samoqmedo gegmis Sesruleba

saqarTveloSi 2012 wels vaWrobasa da masTan dakavSirebul

zogierT sferoSi. angariSi momzadebulia evraziis

TanamSromlobis fondis evrointegraciis programis farglebSi

http://www.epfound.ge/files/report_final_geo_1.pdf

200

72. saqarTvelos garemos dacvis moqmedebaTa meore erovnuli

programa (2012-2016)

http://moe.gov.ge/files/Saministros%20Prioritetebi/NEAP_geo_2012.pdf

73. saqarTvelos mTavroba, qveynis ZiriTadi monacemebi da

mimarTulebebi 2014-2017 wlebisaTvis (saboloo varianti)

www.mof.ge/common/get_doc.aspx?doc_id=10722

74. saqarTvelos mTavroba; qveynisQZiriTadi monacemebi da

mimarTulebebi 2014-2017 wlebisaTvis; Tbilisi; 2014

75. saqarTvelos mTavroba. qveynis ZiriTadi monacemebi da

mimarTulebebi 2012-2015 wlebisaTvis (saboloo varianti),

Tbilisi, 2012

76. evrokavSiris generalizebul preferenciaTa sistemis

Sualeduri Sefaseba, 2010 w.

http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2010/may/tradoc_146195.pdf

77. evrokavSirTan Rrma da yovlismomcveli Tavisufali savaWro

sivrcis Sesaxeb SeTanxmeba (DCFTA) http://www.economy.ge/ge/dcfta

78. evropis kavSiris samezoblo programa, soflis meurneobisa da

soflis ganviTarebis seqtorebis Sefaseba aRmosavleT

partniorobis qveynebSi, saqarTvelo. 2012,

79. saqarTvelos kanoni sasoflo-sameurneo kooperativis Sesaxeb

80. saqarTvelos kanoni saxelmwifo sakuTrebaSi arsebuli

sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwis privatizaciis Sesaxeb”

(2005w.)saqarTvelos kanoni “fizikuri da kerZo samarTlis

iuridiuli pirebis mflobelobaSi (sargeblobaSi) arsebul

miwis nakveTebze sakuTrebis aRiarebis Sesaxeb” (2007w.)

81. saqarTvelos kanoni `turizmisa da kurortebis Sesaxeb,Tbilisi,

1997.

82. saqarTvelos mTavrobis gankarguleba №566 "saqarTvelos

soflis meurneobis ganviTarebis 2012-2022 wlebis strategiis

damtkicebis Sesaxeb" 2012 wlis 28 marti q. Tbilisi

83. saqarTvelos mTavrobis dadgenileba №485 saqarTvelos soflis

meurneobis saministros debulebis damtkicebis Sesaxeb 2012

wlis 28 dekemberi q. Tbilisi;

201

84. saqarTvelos mTavrobis dadgenileba №485 saqarTvelos soflis

meurneobis saministros debulebis damtkicebis Sesaxeb. 2012

wlis 28 dekemberi, q. Tbilisi.

http://moa.gov.ge/contentimage/saministros_debuleba.pdf

85. saqarTvelos soflis meurneobis ganviTarebis strategia (2012-

2022), soflis meurneobis saministro, 2012.

86. saqarTvelos soflis meurneobis ganviTarebis strategia (2012-

2022), soflis meurneobis saministro, 2012.

87. saqarTvelos soflis meurneobis ganviTarebis strategia (2012-

2022), soflis meurneobis saministro, 2012.

88. saqarTvelos soflis meurneobis saministros 2014 wlis wliuri

angariSi http://moa.gov.ge/fileman/Uploads/geo_small.pdf

89. sursaTisa da soflis meurneobis ganviTarebis erovnuli

strategia 2015 wlamde periodisaTvis 2007w.

90. saqarTvelos prezidentis brZanebuleba №171; 1997w. 7 aprili; q.

Tbilisi

https://matsne.gov.ge/index.php?option=com_ldmssearch&view=docView&id=1096

84

91. evrokavSiris samezoblo sainformacio centris axali ambebi:

ENPARD www.enpi-info.eu/maineast.php?id_type=1&id=32372

92. evrokavSiris samezoblo sainformacio centris vebgverdi -

saqarTvelo http://enpi-info.eu/countryeast.php?country=59&lang_id=450

93. evrokavSiris warmomadgenloba saqarTveloSi: vegverdi

http://eeas.europa.eu/delegations/georgia/index_en.htm

94. saqarTvelos soflis meurneobis saministro:

http://moa.gov.ge/?lang=1&menuid=17&id=94

95. saqarTvelos soflis meurneobis saministro:

96. saqarTvelos ekonomikisa da mdgradi ganviTarebis saministro

http://www.economy.ge/ge/projects

97. saqarTvelos regionuli ganviTarebisa da infrastruqturis

saministro http://www.mrdi.gov.ge/ge/main

98. sasoflo-sameurneo kooperativebis ganviTarebis saagento.

http://acda.gov.ge/index.php/geo/static/118

202

99. sasoflo-sameurneo kooperativebis ganviTarebis saagento

http://acda.gov.ge/

100. sursaTis erovnuli saagento http://nfa.gov.ge/

101. Rvinis erovnuli saagento http://georgianwine.gov.ge/geo/text/113/

102. soflis meurneobis proeqtebis marTvis saagento

http://apma.ge/ge/index.apma#

103. saqarTvelos gaerTianebuli samelioracio sistemebis kompania

http://melioracia.ge/

104. Sps "meqanizatori" http://mechanization.ge/

105. agrobiznesis inovaciuri centri

http://agrokavkaz.ge/dargebi/megvineoba/ghvinis-satsarmoebidan-gamotsnekhili-

tchatchis-gatana-ikrdzaleba.html

106. kavkasserti-sertificirebis qarTuli organo

http://www.caucascert.ge/index.php?lang=ge

107. A Sustainable Agricultural Policy for Europe, Position paper on CAP review and

reform, IFOAM EU Regional Group, April 2002. გვ.6

108. A Sustainable Agricultural Policy for Europe, Position paper on CAP review and

reform, IFOAM EU Regional Group, April 2002.

109. A Sustainable Agricultural Policy for Europe, Position paper on CAP review and

reform, IFOAM EU Regional Group April 2002.

110. Caves,R.E., Multinational Enterprise and Economic Analysis, third edition,

Cambriage Surveys of economic literature, 2007

111. "Cluster Coordination Guidance Guidance for FAO staff working at country level in

humanitarian and early recovery operations". Food and Agriculture Organization of

the United Nations, Rome, 2010

http://www.fao.org/fileadmin/user_upload/emergencies/docs/FAO_Cluster_Coordina

tion_Guidance.pdf

112. EVALUATION OF THE STRUCTURAL EFFECTS OF DIRECT SUPPORT;

European Commission-2013

113. Gollin, Parente, and Rogerson. 2002. Gollin, D., S. Parente, and R. Rogerson. 2002.

The role of agriculture in development. American Economic Review 92 (2) gv. 160-

164

114. Gollin, Parente, and Rogerson. 2002. Gollin, D., S. Parente, and R. Rogerson. 2002.

The role of agriculture in development. American Economic Review 92 (2)

203

115. Frank Ellis & Stephen Biggs. 2001. Evolving Themes in Rural Development 1950s-

2000s. Development Policy Review. 2001, 19 (4)

http://www.geo.unizh.ch/~backhaus/asien_texte/8_Ellis-etal-2001.pdf

116. Frank Ellis & Stephen Biggs. 2001. Evolving Themes in Rural Development 1950s-

2000s. Development Policy Review. 2001, 19 (4)

http://www.geo.unizh.ch/~backhaus/asien_texte/8_Ellis-etal-2001.pdf

117. Krugman P.(ed) Geography and Trade. Cambridge University, Cambridge(Mass),

1990.

118. Murdoch J Pratt A.C."Rural Studies, Modernism, Postmodernism and the "Post-

Rural", Journal of Rural Studies, vol.9 n 4;

http://www.sciencedirect.com/science/journal/07430167/9

119. Murdoch J Pratt A.C."Rural Studies, Modernism, Postmodernism and the "Post-

Rural", Journal of Rural Studies, vol.9 n 4;

http://www.sciencedirect.com/science/journal/07430167/9

120. Profitability and Efficiency of Indian Dairy Farms.

www.fao.org/WAIRDOCS/LEAD/X6170E/x6170e36.html

121. Schiff, M., and A. Valdez. 1992. The plundering of agriculture in developing

countries. World Bank, Washington, D.C. gv 1-36

122. Schiff, M., and A. Valdez. 1992. The plundering of agriculture in developing

countries. World Bank, Washington, D.C.

123. The Common Agricultural Policy; A partnership between Europe and Farmers;

European Commission-2013

124. Trade Sustainability Impact Assessment in support of negotiations of a DCFTA

between the EU and Georgia and the Republic of Moldova Final report; Rotterdam,

27 October2012;

125. Tsegaye Tegenu. Miss Conceptualizing Growth Role of Small Farms.

www.fao.org/WAIRDOCS/LEAD/X6170E/x6170e36.html

126. Tsegaye Tegenu. Miss Conceptualizing Growth Role of Small Farms.

www.fao.org/WAIRDOCS/LEAD/X6170E/x6170e36.html

127. Dokumente der Europäischen Union. Vertrag zur Gründung der Europäischen

Gemeinschaft. http://eurlex.europa.eu/de/treaties/index.htm

128. Семейные фермерские хозяйства; Накормить мир – сберечь планету; FAO

2014;

129. Франческо Мартино "Сельское развитие в Европе", изд: ФАО и Business Media

of the sole 24 ore.

204

130. Харитонов В.К. Государство и проблемы конкуренции в современной

экономике \\ Вопросы экономики №2. 2002.

131. Хайек Ф. А. Пагубная самонодеянность, М. 1992.

132. Экономика Европейского союза. ред. Щенина М 2012;

133. www.data.worldbank.org

134. http://faostat.fao.org

135. http://www.geostat.ge/?action=page&p_id=136&lang=geo

136. http://ssa.gov.ge/index.php?lang_id=&sec_id=769

137. http://eugeorgia.info/ka/article/110/qartuli-lurji-mocvi-did-britanetshi-iyideba/

138. http://agrokavkaz.ge/eu_geo/qarthuli-lurji-motsvi-did-britanethshi-iqhideba.html

139. http://www.agrocartu.com.ge/

140. http://www.enpard.ge/

141. http://faostat3.fao.org/home/E

142. www.oxfam.org.uk

143. http://www.elkana.org.ge/

144. http://www.rcda.ge

145. http://www.ge.undp.org/

146. http://faostat.fao.org

147. http://www.bfm.ge/villige/6763-miwa.html

148. http://www.bfm.ge/villige/6206-agrokredit.html

149. http://www.bfm.ge/villige/5989-kooperativi.html

150. http://eeas.europa.eu/delegations/georgia/documents/virtual_library/cooperation_sect

ors/georgia_assesment_final_ka.pdf

151. http://eeas.europa.eu/delegations/georgia/index_en.htm - Delegation of European

Union to Georgia

152. http://foodsecuritycluster.net/

153. http://www.foodprotection.org/

154. http://www.fsis.usda.gov/wps/portal/fsis/topics/food-safety-education/teach-others

155. http://www.oecd.org/countries/georgia/

156. http://e4oncompetitiveness.com/?p=82

157. http://www.woolnews.net/

158. http://european-studies.blogspot.com/p/blog-page.html

159. http://en.wikipedia.org/wiki/Maastricht_Treaty

160. http://en.wikipedia.org/wiki/Common_Agricultural_Policy

danarTi 1. saqarTvelos ZiriTadi demografiuli maCveneblebi

wyaro: saqarTvelos statitstikis erovnuli samsaxuri

http://www.geostat.ge/?action=page&p_id=151&lang=geo

danarTi 2. produqtebis konkurentunarianobis indeqsebi dinamikaSi

danarTi 2. produqtebis konkurentunarianobis indeqsebi dinamikaSi

danarTi 2. produqtebis konkurentunarianobis indeqsebi dinamikaSi

danarTi 3. agraruli seqtoris ganviTarebis modelebis SedarebiTi analizi

agraruli seqtoris

ganviTarebis koncefcia

daaxloebis koncefcia regionuli ganviTarebis

koncefcia

• agrarul seqtorSi

Semosavlebis gaTanabreba

ufro industriul

dargebTan.

• sawarmoebSi warmoebis

moculobis gazrda

• warmoeis intensifikacia

warmoebis ganviTarebisaTvis

investiciebis mxardaWera

mwarmoeblebis Semosavlebis

pirdapiri zrda subsidirebis

saSualebiT

"resursebis konteineri" /agraruli

warmoebis aqtivi

terminSi "sofeli" igulisx-meba

agraruli warmoebisavis saWiro da

aucilebeli sivrce

dualizmi-sasoflo/saqalaqo

umniSvnelo adgilobrivi

konteqsti

politikis

miznebi

politikis

privilegire

buli

komponentebi

teritoriis

roli

klimaturi da socialur-

ekonomikuri uaryofiTi

aspeqtebis gadafarva finansuri

kompensaciiT

soflad da qalaqad cxovrebis

donis uTanabrobis Semcireba

agrosasursaTo sferoSi

Semosavlebis diversifikacia

maRalmTiani da depresiuli

raionebisaTvis sakompensacio

daxmareba.

sasoflo-sameurneo warmoebis

ganviTarebisaTvis investiciebis

mxardaWera

agraruli sawarmoebisaTvis

Semosavlis wyaroebis

diversifikacia

ZiriTadi aqcenti keTdeba

"sust" miwebze (maRalmTiani,

mewyruli, gaudabnoebuli da

sxva msgavsi teritoriebi).

"susti miwebis" gansazRvris

kriteriumebis SemuSaveba.

teritoriis Sida resursebis

gamoyeneba

agraruli sawarmoebisaTvis Semo-

savlis wyaroebis diversifikacia

xarjebis Semcirebis axali

meTodebis gamoyeneba

saqmianobis arasasoflo

mimarTulebebis xelSewyoba

Semosavlebis diversificirebis

mxardaWera

adgilobrivi ekonomikuri

ganviTarebis xelSewyoba

infrastruqturuli da

momsaxurbis sferoebis

ganviTareba

investiciebis xelSewyoba

gansakuTrebulad yuradRebiani

damokidebuleba yvelaferi

sasoflosadmi.

regionebis araerTgvarvnebis

xazgas-ma qveynis Sida-regionul da

evropul doneze.

termin "sasoflos" mravalferovani

gageba. "moZravi" sazRvrebi

cxovrebis donis gaTanabreba

danarTi 3. agraruli seqtoris ganviTarebis modelebis SedarebiTi analizi

• sasoflo-sameurneo

sawarmoebis da

gadamamuSavebeli

mrewvelobis obieqtebis

centraluri adgili

• agraruli warmoebis da

agro-biznesis integracia

globalur konteqstSi

profesionaluri

organizaciebsa da

mwarmoebelTa gaerTianebebs

eniWebaT gadamwyveti roli

agraruli politikis marTvis

da ganxorcielebis ufleba

koncentrirebulia

regonaluri an/da

nacionaluri

xelisuflebebis xelSi

seqtoris

roli

socialuri

struqturebi

s roli

instituci

onaluri

struqture

bis roli

centraluri adgili

uWiravs sasoflo-sameurneo

warmoebas-mosavlis moyvanas

yvela sxva danarCeni

seqtori ganixileba,

rogorc Semosavlis

diversificirebis wyaroebi

dominanti organizaciebia

mwarmoeblebis gaerTianebebi

TumcaRa didi yuradReba

eTmoba arasasoflo-

sameurneo seqtorebis

warmomadgenlebsac.

dominantia regionis

adinistraciis Sesabamisi

mimarTulebis xelmZRvaneli

gavrcelebuli formaa sxva

seqtorebis

administrattorebTan

kooperacia an integracia

soflis ganviTarebis

mamoZravebeli Zalaa soflis

meurneoba. (pirveli modeli)

aqcentirebulia sxva

seqtorebi, rogorc

adgilobrivi ekonomikis

diversificirebis saSualeba.

(meore modeli)

agraruli seqtori moiTxovs bevr

monawiles:

konfliqtebis marTvisaTvis

saWiro formebi da meqanizmebi

partniorobebi da gavrcelebis

qselebi sargebloben

upiratesobiT

iqmneba adgilobrivi,

decentralizebuli

mmarTvelobis forma

agraruli politikisa da

ganviTarebis mimarTulebis

mravaldoniani marTva

danarTi 4. eeap instrumentebis gamoyeneba, ganviTarebis sxvadasxva etapze

1. wyaro: Франческо Мартино "Сельское развитие в Европе", изд: ФАО и Business Media of the sole 24 ore.

1972-1984ww.

• dotaciebi fermerebs.

• dotaciebi

agrowarmoebis(gadamamu

Savbeli) mrewvelobis

ganviTarebisaTvis;

• mwarmoeblebis

asociaciebis daxmareba

• "xmelTaSua zRvis

paketi"

Semosavlebis

mxardaWera

ararentabelur da

ekologiurad

aramimzidvel

regionebSi

dargobrivi

koncefcia

daaxloebis

koncefcia

regionuli

koncefcia

1985-1991ww.

• operatiuli

programa mizani 1

• mizani 5a-s

programebi

mizani 5a-s programebi

(depresiuli regionebi)

Semosavlebis

mxardaWera

ararentabelur

regionebSi

xmelTaSua zRvis

integrirebuli

programebi

programa "lideri"

1992-1999ww

• operatiuli programa

mizani 1

• mizani 5a-s programebi

• agroekologiuri

programebi

• tyis dargvis da

ganviTarebis

programebi

warmoebis

ganviTarebisaTvis

investiciebis

mxardaWera

mwarmoeblebis

Semosavlebis

pirdapiri zrda

subsidirebis

saSualebiT

integrirebuli

programebi miznisTvis

5b

programa "lideri I"

programa "lideri II"

2000-2006ww

• operatiuli programa

mizani 1

• soflis ganviTarebis

regionaluri programa

-mizani 1

• soflis ganviTarebis

regionaluri programa

-ara mizani 1

•

warmoebis

ganviTarebisaTvis

investiciebis

mxardaWera

mwarmoeblebis

Semosavlebis

pirdapiri zrda

subsidirebis

saSualebiT

integrirebuli

operatiuli programa

mizani 1

"lideris" tipis

proeqtebi

danarTi 5. regionuli infrastruqturis ganviTarebis monacemebi

sაერთო სარგებლობის საავტომობილო გზების სიგრძე რეგიონების მიხედვით (წლის ბოლოსათვის, კმ)

2011 2012 2013

სულ

აქედან:

სულ

აქედან:

სულ

აქედან:

საერთაშორისო

მნიშვნელობის

შიდასახელმწი-

ფოებრივი

მნიშვნელობის

საერთაშორისო

მნიშვნელობის

შიდასახელმწი-

ფოებრივი

მნიშვნელობის

საერთაშორ

ისო

მნიშვნელო

ბის

შიდასახელ

მწი-

ფოებრივი

მნიშვნელო

ბის

საქართველო-სულ 18854,

2 1528,0 5306,8

1893

3,7 1603,0 5308,3

1900

0,1 1603,0 5308,3

ქ. თბილისი _ _ _ 52.0* 52.0* _ 52.0* 52.0* _

აჭარის არ 1593,3 48,0 152,7 1556,

3 56,5 152,7

1556,

3 56,5 152,7

აფხაზეთის არ 594,6 193,0 401,6 594,6 204,0 401,6 594,6 204,0 401,6

გურია 881,0 61,8 219,2 881,0 61,8 219,2 881,0 61,8 219,2

რაჭა-ლეჩხუმი და

ქვემო სვანეთი 1276,3 _ 388,3

1282,

3 _ 388,3

1276,

7 _ 388,3

სამეგრელო-ზემო

სვანეთი 2789,2 116,1 744,4

2742,

4 116,1 744,4

2742,

4 116,1 744,4

იმერეთი 2647,0 140,9 795,0 2647,

0 140,9 795,0

2656,

0 140,9 795,0

კახეთი 2523,3 125,0 730,1 2580,

3 125,0 730,1

2625,

3 125,0 730,1

მცხეთა-მთიანეთი 1476,6 172,3 460,3 1476,

6 172,3 460,3

1476,

6 172,3 460,3

სამცხე-ჯავახეთი 1508,8 236,5 286,1 1514,

8 236,5 286,1

1514,

8 236,5 286,1

ქვემო ქართლი 1980,5 229,2 657,2 2023,

6 229,2 657,2

2028,

1 229,2 657,2

შიდა ქართლი 1583,6 205,2 471,9 1582,

8 208,7 473,4

1596,

3 208,7 473,4

danarTi 5. regionuli infrastruqturis ganviTarebis monacemebi

შინამეურნეობების განაწილება სასმელი წყლის ძირითადი წყაროების მიხედვით (%)

კახეთი თბილის

ი

ქვემო

ქართლი

სამეგრე

ლო

იმერე

თი

დანარჩე

ნი

რეგიონე

ბი*

საქართვე

ლო

2011

ბინაში შეყვანილი წყალსადენის

სისტემა 16,6 95,9 37,1 21,8 31,8 45,4 50,6

წყალსადენის ონკანი ეზოში ან

უბანში 66,6 3,3 42,9 9,0 19,8 32,8 24,4

ჭა ეზოში ან უბანში 6,5 0,1 14,1 66,7 34,6 13,9 18,4

ბუნებრივი წყარო ეზოში ან უბანში 9,7 0,4 4,5 2,5 13,7 7,3 6,1

სხვა 0,5 0,3 1,4 0,0 0,0 0,6 0,4

2012

ბინაში შეყვანილი წყალსადენის

სისტემა 21,8 96,0 41,4 19,5 31,9 45,2 51,0

წყალსადენის ონკანი ეზოში ან

უბანში 60,6 3,5 45,5 14,8 18,7 29,1 23,6

ჭა ეზოში ან უბანში 9,2 0,0 7,7 61,9 35,7 16,0 18,5

ბუნებრივი წყარო ეზოში ან უბანში 8,4 0,4 5,4 3,9 13,7 9,3 6,7

სხვა 0,0 0,1 0,0 0,0 0,0 0,5 0,1

2013

ბინაში შეყვანილი წყალსადენის

სისტემა 27,5 97,6 47,0 20,8 32,3 43,8 52,4

წყალსადენის ონკანი ეზოში ან

უბანში 55,3 2,4 48,6 17,9 21,2 24,0 22,5

ჭა ეზოში ან უბანში 7,9 0,0 4,2 58,0 36,1 15,6 17,7

ბუნებრივი წყარო ეზოში ან უბანში 9,3 0,0 0,3 3,3 10,4 16,0 7,2

სხვა 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 0,2

* მოიცავს შიდა ქართლის, სამცხე-ჯავახეთის, აჭარის, გურიისა და მცხეთა-

მთიანეთის რეგიონებს.

danarTi 5. regionuli infrastruqturis ganviTarebis monacemebi

ბუნებრივი აირით უზრუნველყოფილი შინამეურნეობების

რაოდენობა (%)

2011 2012 2013

კახეთი 37,5 37,2 43,0

თბილისი 91,5 93,1 96,0

შიდა ქართლი 24,7 31,8 38,7

ქვემო ქართლი 46,0 50,8 58,3

აჭარა 12,1 17,7 24,8

სამეგრელო 3,1 2,9 5,1

იმერეთი 31,3 34,5 41,2

დანარჩენი რეგიონები* 19,2 19,4 34,4

საქართველო 43,8 45,8 51,9

* მოიცავს სამცხე-ჯავახეთის, გურიისა და მცხეთა-მთიანეთის რეგიონებს.

wyaro: saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri http://www.geostat.ge/?action=page&p_id=1213&lang=geo

danarTi 6. saqarTvelos soflis meurneobis sawarmoo specializaciis ganaxlebuli zonaluri sqema

zonis dasaxeleba qve-zonis dasaxeleba administraciuli raioni

I meRvineobis zona Siga kaxeTi

meRvineobis qve-zona

axmeta

Telavi

gurjaani

yvareli

meRvineobisa da saadreo

mebostneobis qve-zona lagodexis

II memarcvleoba-mecxoveleobisa da meRvineobis zona-gare kaxeTi

siRnaRi

dedofliswyaro

sagarejo

III saagarake(sagareubno) sasoflo-sameurneo zona

mcxeTa

gardabani

marneuli

TeTriwyaro

bolnisi

IV aRmosavleT kavkasionis mecxoeleobis mTiani zona

duSeTi

TianeTi

yazbegi

axalgori

java

V sagareubno da mexileobis zona kaspi

danarTi 6. saqarTvelos soflis meurneobis sawarmoo specializaciis ganaxlebuli zonaluri sqema

gori

qareli

xaSuri

cxinvali

kornisi

VI mTiani mecxoveleobisa da mekartofileobis zona

walka

dmanisi

ninowminda

axalqalaqi

axalcixe

aspinZa

adigeni

borjomi

VII imereTis meRvineobisa da mecxoveleobis zona

Terjola

zestafoni

WiaTura

saCxere

xaragauli

baRdadi

vani

VIII raWa-leCxumis meRvineobisa da meRvineobisa da mecxoveleobis cageri

danarTi 6. saqarTvelos soflis meurneobis sawarmoo specializaciis ganaxlebuli zonaluri sqema

mecxoveleobis zona sub-zona ambrolauri

mecxoveleobis sub-zona oni

IX dasavleT kavkasionis mTiani mecxoveleobis zona lentexi

mestia

X quTaisis sagareubno sasoflo-sameurneo zona

samtredia

wyaltubo

tyibuli

xoni

XI kolxeTis dablobis subtropikuli sasoflo-sameurneo da

mecxoveleobis zona

abaSa

xobi

senaki

zugdidi

walenjixa

Cxorowyu

martvili

ozurgeTi

lanCxuTi

Coxatauri

XII afxazeTis subtropikuli da

turistul-sagareubno sasoflo-

sameurneo warmoebis zona

meTambaqoeobis sub-zona

gagra

gudauTa

soxumi

danarTi 6. saqarTvelos soflis meurneobis sawarmoo specializaciis ganaxlebuli zonaluri sqema

gulrifSi

gviani meCaieobis da

mecitruseobis sub zona

oCamCire

gali

XIII aWaris subtropikuli soflis

meurneobisa da samTo

mecxoveleobis zona

subtropikuli soflis

meurneobis qve-zona

qobuleTi

xelvaCauri

meTambaqoeobisa da samTo

mecxoveleobis qve zona

qeda

Suaxevi

xulo

danarTi 7. ekonomikuri politikis gamtareblebi saqarTveloSi

evrokavSiri sakanonmdeblo evrosabWo, evropis erTiani agraruli politika

aRmasrulebeli ENPARD- evropis samezoblo politika agraruli da mdgradi ganviTarebis sferoebSi

გაეროს სურსათისა და სოფლის მეურნეობის

ორგანიზაცია (ფაო) sasamarTlo evrosasamarTlo avtonomiuri gamtareblebi

OXFAM; CARE International;

Mercy Corps; People in Need;

Action Against Hunger (ACF)

(UNDP) in Georgia saxelmwifo seqtori

sakanonmdeblo saqarTvelos parlamenti aRmasrulebeli saqarTvelos soflis meurneobis saministro sasamarTlo saqarTveos saerTo sasamarTlo, regionuli

da saapelacio sasamarTloebi. saqarTvelos uzenaesi sasamarTlo.

avtonomiuri gamtareblebi

სსიპ. სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების

განვითარების სააგენტო kerZo seqtori

fermerTa gaerTianebebi

saqarTvelos fermerTa asociacia saqarTvelo mecxvareTa asociacia

arasamTavrobo seqtori

ბიოლოგიურ მეურნეობათა ასოციაცია „ელკანა“;

სოფლად თემთა განვითარების სააგენტო

რეგიონული განვითარების ასოციაცია (RDA)

biznesi ISET (ეკონომიკის საერთაშორისო სკოლა,თსუ)