NİKOTİN BAĞIMLILIĞININ PSİKOLOJİK VE DAVRANIŞ BOYUTU

Dr. Oğuz KılınçDokuz Eylül ÜniversitesiTıp FakültesiGöğüs Hastalıkları AD

oguz.kilinc@deu.edu.tr

Sunum planı

Nikotin bağımlılığının psikolojik ve davranış açısından temelleri ve nikotin bağımlılığı tedavisindeki önemi

Bağımlılık üçgeni

Nörokimyasal

Davranış

Psikolojik

Nörobiyolojik

Nikotin bağımlılığının psikolojik ve davranış boyutunu anlamak neden önemlidir?

Bu boyutları algılayarak bilişsel ve davranışcı tedavi yöntemlerini uygulamak tedavi başarısını artırmaktadır.

Yanıtı aranan sorular

Değiştirilmek istenen sorun davranışı kışkırtan faktörler nelerdir?

Davranış hangi durumlarda ortaya çıkmaktadır?

Sonuçları ne olmaktadır? Sorunun sürmesini sağlayan faktörler

nelerdir?

Sorun davranış: Sigara içmekKışkırtıcı faktörler

Durumsal faktörler Kimi işyerinde, kimi evde, kimi arabada

Davranışsal faktörler Çayla kahveyle, alkolle

Bilişsel faktörler Tetikleyici düşünceler

Çok sıkıldım sigara içersem rahatlarım. Bu yemeğin üzerine sigara iyi gider

Sorun davranış: Sigara içmekKışkırtıcı faktörler

Duygusal faktörler Öfke,sıkıntı,neşe

Kişilerarası faktörler Sigara içen kişilerle biraradayken sigara içme

Fizyolojik faktörler Yoksunluk semptomları

Sorun davranışı sürdürücü etkenler

İçtikten sonraki rahatlama duygusu uzun dönemdeki olumsuz etkilerini gözardı etmeye yolaçar.

“Yinemi içtin, zıkkım iç” söylemleri tepkisel içmeye yolaçabilir.

Sorun davranış: sigara içmek

Her sigara içende kışkırtıcı faktörler ve sürdürücü etkenler farklıdır.

Sigara bırakma tedavisi terzi işi olmalıdır.

Kişiye özgü sigara içme davranışının özellikleri saptanmalı ve hastanın düzeltme çabasına yardımcı olunmalıdır.

Sigarayı sevme ve içme isteği nasıl oluşuyor?

Sanıldığı gibi;

Kişiler

Nesneler

Olaylar

Bir duyguya yol açmaz.

KİŞİ

●

A

Ayşe

DÜŞÜNCE

●

B

İyi insan,

cana yakın

DUYGU

●

C

Severim

DAVRANIŞ

●

D

Görüşürüm

NESNE

●

ASigara

DÜŞÜNCE

●

BKeyif veriyor,

Yalnızlığımı gideriyor,

Dert ortağım

DUYGU

●

CSigara içmeye

istekli olma,

Sigarayı sevme

DAVRANIŞ

●

DSigara satın

alma,

Sigara içme,

Sigara içilen

yerlere gitme

NESNE

●

A

Sigara

DÜŞÜNCE

●

B

Hastalık yapacak

Nefesimi daraltıyor

Kanser olacağım

Pis kokutuyor

Zehirli bir ot parçası

DUYGU

●

C

Korku

Kaygı

Nefret

Tiksinme

İçtikten sonra pişmanlık,

kendini iradesiz

hissetme

DAVRANIŞ

●

D

Sigara içmekten kaçınma, bırakma

çabaları ve arayışları

Sigaraya karşı olumlu duygu oluşmasına neden olan düşünceler

Otomatiktir. Birdenbire akla gelirler (Sigara benim tek dostum)

Çarpıtılmıştır. Gerçeği yansıtmazlar

Engelleyicidir. Sigarayı bırakma çabasına engel olurlar.

Sorgulanmazlar Gerçek ve doğru gibi göründüklerinden sorgulanmazlar

Israrcılardır. Akıldan çıkarıp atmak zordur.

Hatalı düşünce- Sonucu

Hatalı düşünce Sigara tek lüksüm

Duygu İçtiği zaman ödüllendirilmiş,bıraktığı zaman

cezalandırılmış hissetme

Davranış Sigara içmeyi sürdürme

Hatalı düşünce- sonucu

Hatalı düşünce O benim parçam, onsuz yapamam

Duygu İçince tamamlanmış ve güçlü, bırakınca eksik

ve güçsüz hissetme

Davranış Sigara içmeyi sürdürür.

Bu düşünceleri farketmek ve yeni düşünceler geliştirmek

bir beceridir ve öğrenilebilir

Yeni düşünce- sonuç

Yeni düşünce Sigara içerek kendime kötülük ediyorum,

bırakırsam sağlıklı olacağım

Duygu İçtiği zaman suçluluk duygusu, içmeyince

sağlıklı hissetme kendine güvenme

Davranış Sigara içmekten kaçınma, bırakma arayışı

Sigaraya karşı olumlu düşüncesini değiştirmeyenler

Kendilerini cezalandırılmış, güçsüz duyumsama

Yoksunluk,eksiklik,kayıp duygusu Sigaraya özlem, içenlere imrenme

Sudan bir sebeble tekrar başlama

Sigaraya karşı olumsuz düşünce geliştirenler

Başarı duygusu Kendine güvenme Kendisi için iyi bir şey yapma duygusu İyimserlik Özsaygıda artma Enerjik hissetme Sigara içenlere üzülme

Nüks önlemede bilişsel davranışcı yöntemler

Bağımlılık tedavisinde yasaklanan maddenin kesinlikle kullanılmaması amaçlanmaktadır.

Bir kez kullanım bile “nüks” kabul edilir. “Hep ya da hiç” düşüncesi gerginlik

yaratır. Kesin denetim denetim yitimi

Nüks nasıl algılanmalı?

Bir iki kez sigara içme hatadır (Lapse) Sürekli içme (Relapse) Nükse insancıl ve esnek yaklaşım

yararlıdır. “Sigara içtim iradesizim” yerine “hata

yaptım hatayı tekrarlamazsam amacıma ulaşabilirim”

Sonuç

Sigara bırakma “istek”, “kararlılık” ve “çaba” gerektirir.

BAŞARI= İstemek + İnanmak+ çaba göstermek

BİLMEK YETMEZ;UYGULAMAMIZ LAZIM.

NİYETLİ OLMAK YETMEZ;YAPMAMIZ LAZIM

Johann Wolfgang von Goethe