Những bài văn mẫu dành cho học sinh lớp 10truonghocso.com

nh÷ng bµi v¨n mÉu

dµnh cho häc sinh líp 10

1

nguyÔn ph¬ng an – ng« trÝ s¬n(Biªn so¹n, tuyÓn chän vµ giíi thiÖu)


dµnh cho häc sinh líp 10

nhµ xuÊt b¶n ®¹i häc quèc gia TP. hå chÝ minh

lêi nãi ®ÇuPhÇn thùc hµnh Lµm v¨n líp 10 Trung häc phæ th«ng võa

chó träng «n tËp vµ n©ng cao kÜ n¨ng lµm c¸c bµi v¨n tù sù, biÓu c¶m, thuyÕt minh võa rÌn luyÖn kÜ n¨ng lµm v¨n nghÞ luËn, ®¸ng chó ý lµ c¸c ®Ò v¨n sau:

KÓ l¹i mét truyÖn cæ tÝch hoÆc truyÖn ng¾n mµ anh (chÞ) yªu thÝch; H·y tëng tîng m×nh lµ Xi-m«ng, kÓ l¹i c©u chuyÖn Bè cña Xi-m«ng; Sau khi tù tö ë giÕng Loa Thµnh, xuèng thñy cung, Träng Thñy ®· t×m gÆp l¹i MÞ Ch©u. Nh÷ng sù viÖc g× ®· x¶y ra? H·y kÓ l¹i c©u chuyÖn ®ã; KÓ l¹i mét kØ niÖm s©u s¾c cña anh (chÞ) vÒ t×nh c¶m gia ®×nh hoÆc t×nh b¹n, t×nh thÇy trß theo ng«i kÓ thø nhÊt; C©y lau chøng kiÕn viÖc Vò N¬ng ngåi bªn bê Hoµng Giang than thë mét m×nh råi tù vÉn. H·y kÓ l¹i c©u chuyÖn ®ã theo giäng kÓ ë ng«i thø nhÊt hoÆc ng«i thø ba

3

(më réng truyÖn ChuyÖn ngêi con g¸i Nam X¬ng); H·y hãa th©n vµo nh÷ng que diªm kÓ l¹i c©u chuyÖn theo diÔn biÕn vµ kÕt thóc cña truyÖn ng¾n "C« bÐ b¸n diªm" (hoÆc diÔn biÕn sù viÖc t¬ng tù, nhng kÕt thóc kh¸c); H·y tëng tîng m×nh lµ §¨m S¨n ®Ó kÓ l¹i trËn ®¸nh Mtao Mx©y; ViÕt bµi v¨n t¶ quang c¶nh nhµ tï trëng §¨m S¨n sau khi chiÕn th¾ng Mtao Mx©y; C¶m nghÜ cña anh (chÞ) vÒ vÎ ®Ñp mét nh©n vËt v¨n häc mµ anh (chÞ) yªu thÝch; ViÕt bµi thuyÕt minh vÒ dßng v¨n häc d©n gian ViÖt Nam víi ®oµn häc sinh níc ngoµi ®Õn th¨m trêng; Anh (chÞ) h·y gi¶i thÝch vµ lµm s¸ng tá ý nghÜa cña c©u ng¹n ng÷ Hy L¹p: "Häc vÊn cã nh÷ng chïm rÔ ®¾ng cay nhng hoa qu¶ l¹i ngät ngµo"; Sau hai tuÇn ®Çu n¨m häc, ban gi¸m hiÖu nhµ trêng muèn biÕt vÒ t×nh h×nh cña líp. Trong trêng hîp nµy cÇn ph¶i viÕt lo¹i v¨n b¶n nµo? Anh (chÞ) h·y thay mÆt líp viÕt v¨n b¶n ®ã; Lªnin nãi: "T«i kh«ng sî khã, kh«ng sî khæ, t«i chØ sî nh÷ng phót yÕu mÒm cña lßng t«i. §èi víi t«i chiÕn th¾ng b¶n th©n lµ chiÕn th¾ng vÎ vang nhÊt. B»ng vèn sèng vµ kinh nghiÖm, h·y kÓ mét c©u chuyÖn vÒ "mét häc sinh tèt, ph¹m mét sè sai lÇm nhng ®· kÞp thêi tØnh ngé, chiÕn th¾ng b¶n th©n; S¸ng t¸c mét truyÖn ng¾n (theo ®Ò tµi tù chän) mang ý nghÜa x· héi, cã t¸c dông gi¸o dôc thiÕt thùc ®èi víi tuæi trÎ hiÖn nay; Vai trß cña c©y cèi (hoÆc cña rõng, cña çc loµi ®éng vËt hoang d·, cña nhiªn liÖu s¹ch,...) trong b¶o vÖ m«i trêng sèng; H·y viÕt mét bµi v¨n thuyÕt minh vÒ: mét danh lam th¾ng c¶nh hoÆc mét lo¹i h×nh v¨n häc, mét ngµnh thñ c«ng mÜ nghÖ, hoÆc mét ®Æc s¶n, mét nÐt v¨n hãa Èm thùc, mét lÔ héi truyÒn thèng; Häc bµi th¬ "ThuËt hoµi" cña Ph¹m Ngò L·o, cã b¹n cho r»ng: Sù hæ thÑn cña t¸c gi¶ lµ qu¸ ®¸ng, kiªu k×. Ngîc l¹i, cã b¹n ngîi ca vµ cho r»ng ®ã lµ biÓu hiÖn mét hoµi b·o lín lao cña ngêi thanh niªn yªu níc. H·y cho biÕt ý kiÕn cña anh (chÞ)…

Tuy nhiªn, v× khu«n khæ nhÊt ®Þnh, cuèn s¸ch nµy chØ giíi thiÖu ®îc mét sè bµi viÕt theo cÊu tróc nh sau:

- PhÇn mét: ¤n tËp vµ n©ng cao kÜ n¨ng lµm çc bµi v¨n tù sù, biÓu c¶m,

thuyÕt minh.

- PhÇn hai: RÌn luyÖn kÜ n¨ng lµm v¨n nghÞ luËn.

§©y kh«ng ph¶i lµ cuèn v¨n mÉu ®Ó häc sinh sao chÐp. ChÝnh v× vËy, trong mçi phÇn thuéc mçi kiÓu v¨n, sau çc ®Ò bµi tiªu biÓu cho kiÓu v¨n ®ã, ngêi biªn so¹n nªu dµn ý chi tiÕt ®Ó häc sinh h×nh dung ®îc çch thøc, bíc ®i vµ híng thùc hµnh viÕt bµi v¨n. Nh vËy, kh¸i niÖm "mÉu" ë ®©y ®îc hiÓu lµ bµi v¨n do chÝnh häc sinh tù viÕt, tù lùa chän çch diÔn ®¹t phï hîp cña m×nh.

Cuèn s¸ch ch¾c sÏ cßn nh÷ng khiÕm khuyÕt. Chóng t«i rÊt mong nhËn ®îc ý kiÕn ®ãng gãp ®Ó cã thÓ n©ng cao chÊt lîng trong nh÷ng lÇn in sau.

Xin ch©n thµnh c¶m ¬n.

nhãm biªn so¹n

4

PhÇn mét«n tËp vµ n©ng cao kÜ n¨ng

lµm c¸c bµi v¨n tù sù, biÓu c¶m,A. ¤n tËp vµ n©ng cao kÜ n¨ng

lµm bµi v¨n tù sù

I. Mét sè lu ý khi viÕt bµi v¨n tù sù

1. T×m hiÓu ®Ò

- §Ò bµi yªu cÇu t¹o lËp kiÓu v¨n b¶n nµo (kÓ chuyÖn hay miªu t¶)? §Ó t¹o lËp v¨n b¶n Êy cÇn sö dông ph¬ng thøc biÓu ®¹t nµo lµ chñ yÕu?

- Néi dung cÇn biÓu ®¹t lµ g×?

- §Ó thùc hiÖn yªu cÇu cña ®Ò bµi, cÇn chuÈn bÞ nh÷ng tri thøc vµ kÜ n¨ng g×?

2. LËp dµn ý

- Më bµi:

Më bµi theo kiÓu trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp? X¸c ®Þnh nh÷ng néi dung cÇn biÓu ®¹t trong phÇn Më bµi tuú theo tõng c¸ch më bµi.

+ §èi víi ®Ò bµi kÓ chuyÖn: Giíi thiÖu c©u chuyÖn (tªn c©u chuyÖn, chñ ®Ò truyÖn,…)

+ §èi víi ®Ò bµi miªu t¶: Giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ ®èi tîng miªu t¶.

Trong trêng hîp ®Ò bµi yªu cÇu viÕt ®o¹n v¨n th× giíi thiÖu ®èi tîng miªu t¶ ë c©u më ®o¹n.

- Th©n bµi:

+ §èi víi ®Ò bµi kÓ chuyÖn: KÓ l¹i diÔn biÕn c©u chuyÖn theo tr×nh tù më ®Çu, diÔn biÕn, kÕt thóc.

Chó ý: Ph¸t huy trÝ tëng tîng ®Ó x©y dùng néi dung kÓ phong phó, sinh ®éng; Lùa chän ng«i kÓ cho hîp lÝ (khi nhËp vai nh©n vËt ®Ó tù kÓ vÒ m×nh th× ng«i kÓ ph¶i lµ “t«i”); Cã thÓ kÕt hîp gi÷a kÓ víi t¶ hoÆc biÓu c¶m ®Ó c©u chuyÖn thªm sinh ®éng, béc lé ®îc th¸i ®é, suy nghÜ cña m×nh vÒ sù viÖc, chi tiÕt.

6

+ §èi víi ®Ò bµi miªu t¶: T¶ l¹i ®èi tîng theo tr×nh tù nhÊt ®Þnh. §èi víi v¨n t¶ ngêi, chó ý t¶ tõ ®Æc ®iÓm vÒ ch©n dung, cö chØ, hµnh ®éng ®Õn tiÕng nãi; cã thÓ ®iÓm xuyÕt khung c¶nh.

Trong trêng hîp ®Ò bµi yªu cÇu viÕt ®o¹n, th× ®©y lµ phÇn th©n ®o¹n.

- KÕt bµi:

+ §èi víi ®Ò bµi kÓ chuyÖn: Cã thÓ kÕt bµi b»ng chÝnh sù kÕt thóc cña c©u chuyÖn hoÆc kÕt bµi theo kiÓu më réng. Tuy nhiªn, tèt nhÊt lµ biÕt ®a ra nh÷ng suy nghÜ, ®¸nh gi¸ cña m×nh vÒ c©u chuyÖn võa kÓ ®ång thêi cã thÓ më réng liªn t-ëng, tëng tîng.

+ §èi víi ®Ò bµi miªu t¶: Nªu c¶m nghÜ cña m×nh vÒ ®èi t-îng võa t¶.

Trong trêng hîp ®Ò bµi yªu cÇu viÕt ®o¹n v¨n, cã thÓ phÇn nµy t¬ng øng víi c©u kÕt ®o¹n.

3. Gîi ý thùc hµnh

§Ò 1: KÓ l¹i mét truyÖn cæ tÝch hoÆc mét truyÖn ng¾n mµ anh (chÞ) yªu thÝch (VÝ dô: Sä Dõa, BÕn quª, Nh÷ng ng«i sao xa x«i…).

Gîi ý: Bµi lµm ph¶i ®¶m b¶o võa ®óng võa ®ñ néi dung cèt truyÖn. KÓ l¹i c©u chuyÖn b»ng lêi v¨n cña m×nh. Tuy nhiªn, trong khi kÓ vÉn cã thÓ dÉn y nguyªn c©u v¨n hoÆc lêi ®èi tho¹i cña c¸c nh©n vËt trong t¸c phÈm. Cã thÓ tham kh¶o dµn ý díi ®©y (kÓ l¹i truyÖn cæ tÝch Sä Dõa).

(A) Më bµi

- KÓ giíi thiÖu gia c¶nh bè mÑ Sä Dõa

- Sù ra ®êi thÇn k× vµ h×nh ¶nh dÞ d¹ng cña Sä Dõa.

(B) Th©n bµi

LÇn lît kÓ c¸c sù viÖc sau:

- Sä Dõa ®i ch¨n bß cho nhµ Phó «ng nh÷ng tëng sÏ rÊt khã kh¨n nhng cËu ch¨n rÊt giái.

- Phó «ng c¾t cö ba c« con g¸i ®a c¬m cho Sä Dõa.

+ Hai c« chÞ ¸c nghiÖt, kiªu k×, thêng h¾t hñi Sä Dõa.

+ C« ót hiÒn lµnh, tÝnh hay th¬ng ngêi, ®èi ®·i víi Sä Dõa rÊt tö tÕ.

- C« ót nhiÒu lÇn b¾t gÆp Sä Dõa biÕn thµnh chµng trai tuÊn tó kh«i ng« ®em lßng yªu th¬ng chµng.

- Sä Dõa ®ßi mÑ sang hái cho m×nh con g¸i Phó «ng.

- Hai c« chÞ xÊu tÝnh nªn tõ chèi. C« ót v× biÕt ®îc th©n h×nh cña Sä Dõa nªn cói mÆt, e lÖ b»ng lßng,

- Sä Dõa ®i thi. Tríc khi ®i cßn dÆn dß vµ trao cho vî

7

nh÷ng vËt hé th©n.

- Hai c« chÞ bµy mu ¸c råi ®Èy c« em vµo bôngç.

- C« em kh«ng chÕt, gi¹t vµo sèng ë ®¶o hoang råi may m¾n nhê vµo nh÷ng vËt hé th©n mµ gÆp ®îc chång m×nh.

(C) KÕt bµi

- Hai c« chÞ thÊy c« em trë vÒ th× xÊu hæ bá ®i biÖt tÝch.

- Vî chång quan tr¹ng tõ ®Êy sèng h¹nh phóc bªn nhau.

* Lu ý : Víi kiÓu lo¹i ®Ò bµi nµy, ngêi viÕt ph¶i biÕt lùa chän nh÷ng chi tiÕt, nh÷ng sù viÖc tiªu biÓu trong t¸c phÈm råi diÔn ®¹t l¹i b»ng v¨n phong cña m×nh, tr¸nh kÓ dµi dßng, qu¸ tham chi tiÕt.

§Ò 2 : H·y tëng tîng m×nh lµ Xi-m«ng, kÓ l¹i chuyÖn Bè cña Xi-m«ng.

Gîi ý : §©y lµ kiÓu lo¹i ®Ó kÓ chuyÖn tëng tîng nhËp vai. Muèn lµm tèt cÇn ph¶i ®Æt m×nh vµo hoµn c¶nh cña Xi-m«ng, biÕn chuyÖn cña Xi-m«ng thµnh lêi tù thuËt cña m×nh. Cã thÓ x©y dùng dµn ý kÓ chuyÖn nh sau:

(A) Më bµi

- Giíi thiÖu:

+ T«i lµ Xi-m«ng, lµ con cña mÑ Bl¨ng-sèt vµ bè Phi-lÝp yªu th¬ng.

+ ThÕ nhng, çc b¹n biÕt kh«ng, tríc ®©y t«i ®· v« cïng ®au khæ v× bÞ coi lµ ®øa trÎ kh«ng cã bè.

(B) Th©n bµi

KÓ l¹i lÇn lît çc sù kiÖn trong ®o¹n trÝch “Bè cña Xi-m«ng”.

(1) H«m Êy lµ ngµy ®Çu tiªn t«i ®i häc:

- BÞ b¹n bÌ trªu nh thÕ nµo ?

- B¶n th©n ®au ®ín ra sao ? (trong suy nghÜ, hµnh ®éng,…)

- C¶m gi¸c sî h·i, muèn lÈn tr¸nh, xa l¸nh b¹n bÌ

(2) T«i ®· bá lªn bê s«ng, trong ®Çu víng vÊn ý ®Þnh tù tö ngay lóc Êy.

- KÓ l¹i t©m tr¹ng v« cïng tuyÖn väng lóc ë bê s«ng.

- C¶nh vËt lóc ®ã thÕ nµo ? Nã khiÕn “t«i” c¶m gi¸c ra sao ?

(3) §ang tuyÖt väng, bçng nhiªn cã mét bµn tay ch¾c nÞch ®Æt lªn vai t«i. §ã lµ b¸c thî rÌn Phi-lÝp.

- KÓ l¹i viÖc b¸c thî rÌn nãi chuyÖn víi m×nh ra sao.

- B¸c ®a m×nh vÒ vµ nãi chuyÖn víi mÑ thÕ nµo.

(4) V« cïng sung síng khi B¸c Phi-lÝp ®ång ý nhËn lµm cha cña m×nh.

8

- Muèn khoe víi çc b¹n vµ tù hµo v× m×nh cã bè.

(C) KÕt bµi

- §©y lµ c©u chuyÖn cã ý nghÜa nhÊt ®èi víi b¶n th©n t«i.

- KÓ tõ ngµy Êy t«i lu«n h¹nh phóc vµ tù hµo v× ®îc sèng trong t×nh th¬ng yªu cña c¶ bè mÑ t«i.

§Ò 3: Sau khi tù tö ë giÕng Loa Thµnh, xuèng thuû cung, Träng Thuû ®· t×m gÆp l¹i MÞ Ch©u. Nh÷ng sù viÖc g× ®· x¶y ra? H·y kÓ l¹i c©u chuyÖn ®ã.

Gîi ý: §©y lµ lo¹i ®Ò yªu cÇu kÓ chuyÖn tëng tîng vµ s¸ng t¹o. §Ó lµm tèt lo¹i bµi nµy cÇnn ph¸t huy kh¶ n¨ng tëng tîng liªn tëng (çc sù viÖc, çc chi tiÕt ®Ó t¹o thµnh cèt truyÖn). Yªu cÇu çc chi tiÕt, sù viÖc ph¶i ®¶m b¶o l«gic, ph¶i phï hîp víi t©m lÝ, tÝnh çch cña çc nh©n vËt. Kh«ng nh÷ng thÕ çch gi¶i quyÕt ®îc ®a ra còng ph¶i lµm hµi lßng ngêi ®äc.

Cã thÓ tham kh¶o mét dµn ý díi d©y:

(A) Më bµi

- Sau khi an t¸ng cho vî, Träng Thuû ngµy ®ªm buån rÇu khæ n·o.

- Mét h«m ®ang t¾m, Träng Thuû nh×n thÊy bãng MÞ Ch©u ë díi níc bÌn nh¶y xuèng giÕng «m nµng mµ chÕt.

(B) Th©n bµi

(1) Träng Thuû l¹c xuèng Thuû cung.

- V× trong lßng lu«n «m nçi nhí MÞ Ch©u nªn sau khi chÕt, linh hån Träng Thuû tù t×m ®Õn thuû cung.

- Miªu t¶ c¶nh c¶nh ë díi thuû cung (cung ®iÖn nguy nga léng lÉy, ngêi hÇu ®i l¹i rÊt d«ng…).

(2) Träng Thuû gÆp l¹i MÞ Ch©u.

- §ang ng¬ ng¸c th× Träng Thuû bÞ qu©n lÝnh b¾t vµo ®¹i ®iÖn.

- Träng Thuû ®îc ®a ®Õn quú tríc mÆt mét ngêi mµ lÝnh hÇu gäi lµ c«ng chóa.

- Sau mét håi lôc vÊn, Träng Thuû kÓ râ mäi sù t×nh. Lóc Êy MÞ Ch©u còng rng rng níc m¾t.

(3) MÞ Ch©u kÓ l¹i chuyÖn m×nh vµ tr¸ch Träng Thuû.

- MÞ Ch©u chÕt, ®îc vua Thuû TÒ nhËn lµm con nu«i.

- MÞ ch©u cøng r¾n nÆng lêi phª ph¸n o¸n tr¸ch Träng Thuû.

+ Tr¸ch chµng lµ ngêi ph¶n béi.

+ Tr¸ch chµng gieo bao ®ín ®au cho hai cha con nµng vµ ®Êt níc.

- MÞ Ch©u nhÊt quyÕt cù tuyÖt Träng Thuû råi c¶ cung

9

®iÖn tù nhiªn biÕn mÊt.

(4) TrängThuû cßn l¹i mét m×nh : Buån rÇu, khæ n·o, Träng Thuû mong íc níc biÓn ngµn n¨m sÏ xo¸ s¹ch lÇm lçi cña m×nh.

(C) KÕt bµi

Träng Thuû ho¸ thµnh mét bøc tîng ®¸ vÜnh viÔn n»m l¹i díi ®¸y ®¹i d¬ng.

* Lu ý: Ngêi viÕt cã thÓ vÉn dùa vµo dµn ý nªu trªn nhng cã thÓ chän néi dung c©u chuyÖn kh¸c, vÝ dô:

- Träng Thuû vµ MÞ Ch©u gÆp gì nhau. Hai ngêi tá ra ©n hËn. Nhng råi hä quyÕt ®Þnh tõ bá mäi chuyÖn ë d¬ng gian ®Ó sèng cuéc sèng vî chång h¹nh phóc n¬i ®¸y níc.

- MÞ Ch©u gÆp Träng Thuû. Nµng ph©n râ lÝ t×nh vÒ nh÷ng chuyÖn lóc hai ngêi cßn sèng. HiÓu lêi vî, Träng Thuû tá ra ©n hËn, nhËn tÊt c¶ lÇm lçi vÒ m×nh. Hai ngêi høa hÑn sÏ lµm nh÷ng ®iÒu tèt ®Ñp ®Ó bï ®¾p nh÷ng lÇm lçi tríc ®©y.

§Ò 4 : KÓ l¹i mét kØ niÖm s©u s¾c cña anh (chÞ) vÒ t×nh c¶m gia ®×nh, t×nh b¹n, t×nh thÇy trß theo ng«i kÓ thø nhÊt.

Gîi ý : KÓ niÖm ®îc chän cÇn cã chän läc (ph¶i quan träng, ph¶i giµu Ên tîng vµ giµu c¶m xóc). Khi kÓ cÇn chó ý ®¶m b¶o ®óng ng«i ngêi kÓ (ng«i thø nhÊt).

Cã thÓ tham kh¶o dµn ý nh sau:

(A) Më bµi

- Giíi thiÖu mèi quan hÖ cña b¶n th©n víi ngêi mµ m×nh ®· cã ®îc kØ niÖm giµu Ên tîng vµ s©u s¾c («ng bµ, cha mÑ, b¹n bÌ, thÇy c«…).

- KÓ l¹i hoµn c¶nh n¶y sinh kØ niÖm Êy (trong mét lÇn vÒ th¨m quª, trong mét lÇn cïng c¶ líp ®i ch¬i, ®i häc nhãm hoÆc trong mét lÇn ®îc ®iÓm tèt, hay mét lÇn m¾c lçi ®îc thÇy c« réng lîng ph©n tÝch vµ tha thø...).

(B) Th©n bµi

(1) Giíi thiÖu chung vÒ t×nh c¶m cña b¶n th©n víi ngêi mµ ta s¾p xÕp (t×nh c¶m g¾n bã l©u bÒn hay míi gÆp, míi quen, míi ®îc thÇy (c«) d¹y bé m«n hay chñ nhiÖm…).

(2) KÓ vÒ kØ niÖm.

- C©u chuyÖn diÔn ra vµo khi nµo ?

- KÓ l¹i néi dung sù viÖc.

+ Sù viÖc x¶y ra thÕ nµo ?

+ C¸ch øng xö cña mäi ngêi ra sao ?

VÝ dô : Vµo giê kiÓm tra, t«i kh«ng häc thuéc bµi nhng

10

kh«ng nãi thËt. T«i t×m ®ñ lÝ do ®Ó chèi quanh co (do mÑ t«i bÞ èm…). Nhng kh«ng ngê h«m tríc c« cã gäi ®iÖn cho mÑ trao ®æi vÒ t×nh h×nh häc tËp cña t«i. Nhng ngay lóc Êy c« kh«ng tr¸ch ph¹t. §Ó gi÷ thÓ diÖn cho t«i, c« mêi t«i cuèi giê ë l¹i ®Ó “hái th¨m” søc khoÎ cña mÑ t«i…

- KØ niÖm Êy ®· ®Ó l¹i trong b¶n th©n ®iÒu g×? (Mét bµi häc, thªm yªu quý «ng bµ, b¹n bÌ, thÇy c« h¬n…).

(C) KÕt bµi

- NhÊn m¹nh l¹i ý nghÜa cña kØ niÖm Êy.

- Tù hµo vµ h¹nh phóc v× cã ®îc ngêi «ng (bµ, cha mÑ, b¹n, thÇy c«…) nh thÕ.

II. Thùc hµnh viÕt v¨n tù sù

§Ò 1: KÓ l¹i mét truyÖn cæ tÝch hoÆc truyÖn ng¾n mµ anh (chÞ) yªu thÝch (Sä Dõa).

Bµi viÕt

Ngµy xa, cã hai vî chång mét l·o n«ng nghÌo ®i ë cho nhµ mét phó «ng. Hä hiÒn lµnh, ch¨m chØ nhng ®· ngoµi n¨m m¬i tuæi mµ cha cã lÊy mét môn con.

Mét h«m, ngêi vî vµo rõng lÊy cñi. Trêi n¾ng to, kh¸t níc qu¸, thÊy c¸i sä dõa bªn gèc c©y to ®ùng ®Çy níc ma, bµ bÌn bng lªn uèng. ThÕ råi, vÒ nhµ, bµ cã mang.

Ýt l©u sau, ngêi chång mÊt. Bµ sinh ra mét ®øa con kh«ng cã ch©n tay, m×nh mÈy, cø trßn l«ng lèc nh mét qu¶ dõa. Bµ buån, toan vøt nã ®i th× ®øa bÐ lªn tiÕng b¶o.

- MÑ ¬i! Con lµ ngêi ®Êy! MÑ ®õng vøt con mµ téi nghiÖp. Bµ l·o th¬ng t×nh ®Ó l¹i nu«i råi ®Æt tªn cho cËu lµ Sä Dõa.

Lín lªn, Sä Dõa vÉn thÕ, cø l¨n l«ng lèc ch¼ng lµm ®îc viÖc g×. Bµ mÑ lÊy lµm phiÒn lßng l¾m. Sä Dõa biÕt vËy bÌn xin mÑ ®Õn ch¨n bß cho nhµ phó «ng.

Nghe nãi ®Õn Sä Dõa, phó «ng ngÇn ng¹i. Nhng nghÜ: nu«i nã th× Ýt tèn c¬m, c«ng s¸ l¹i ch¼ng ®¸ng lµ bao, phó «ng ®ång ý. Ch¼ng ngê cËu ch¨n bß rÊt giái. Ngµy ngµy, cËu l¨n sau ®µn bß ra ®ång, tèi ®Õn l¹i l¨n sau ®µn bß vÒ nhµ. C¶ ®µn bß, con nµo con nÊy cø no c¨ng. Phó «ng lÊy lµm mõng l¾m!

Vµo ngµy mïa, t«i tí ra ®ång lµm hÕt c¶, phó «ng bÌn sai ba c« con g¸i thay phiªn nhau ®em c¬m cho Sä Dõa. Trong nh÷ng lÇn nh thÕ, hai c« chÞ kiªu k×, ¸c nghiÖt thêng h¾t hñi Sä Dõa, chØ cã c« em vèn tÝnh th¬ng ngêi lµ ®èi ®·i víi Sä Dõa tö tÕ.

Mét h«m ®Õn phiªn c« ót mang c¬m cho Sä Dõa. Míi ®Õn ch©n nói, c« bçng nghe thÊy tiÕng s¸o vÐo von. Rãn rÐn bíc lªn c« nh×n thÊy mét chµng trai kh«i ng« tuÊn tó ®ang ngåi trªn chiÕc vâng ®µo thæi s¸o cho ®µn bß gÆm cá. ThÕ nhng võa míi

11

®øng lªn, tÊt c¶ ®· biÕn mÊt t¨m, chØ thÊy Sä Dõa n»m l¨n lãc ë ®Êy. NhiÒu lÇn nh vËy, c« ót biÕt Sä Dõa kh«ng ph¶i ngêi thêng, bÌn ®em lßng yªu quý.

§Õn cuèi mïa ë thuª, Sä Dõa vÒ nhµ giôc mÑ ®Õn hái con g¸i phó «ng vÒ lµm vî. Bµ l·o thÊy vËy tá ra v« cïng söng sèt, nhng thÊy con n¨n nØ m·i, bµ còng chiÒu lßng.

ThÊy mÑ Sä Dõa mang cau ®Õn d¹m, phó «ng cêi mØa mai:

- Muèn hái con g¸i ta, h·y vÒ s¾m ®ñ mét chÜnh vµng cèm, mêi tÊm lôa ®µo, mêi con lîn bÐo, mêi vß rîu t¨m ®em sang ®©y.

Bµ l·o ®µnh ra vÒ, nghÜ lµ ph¶i th«i h¼n viÖc lÊy vî cho con. Ch¼ng ngê, ®óng ngµy hÑn, bçng dng trong nhµ cã ®Çy ®ñ mäi sÝnh lÔ, l¹i cã c¶ gia nh©n ë díi nhµ ch¹y lªn khiªng lÔ vËt sang nhµ cña phó «ng. Phó «ng hoa c¶ m¾t lóng tóng gäi ba c« con g¸i ra hái ý. Hai c« chÞ bÜu m«i chª bai Sä Dõa xÊu xÝ råi ngóng nguÈy ®i vµo, chØ cã c« ót lµ cói ®Çu e lÖ tá ý b»ng lßng.

Trong ngµy cíi, Sä Dõa cho bµy cç thËt linh ®×nh, gia nh©n ch¹y ra ch¹y vµo tÊp nËp. Lóc ríc d©u, ch¼ng ai thÊy Sä Dõa träc lèc, xÊu xÝ ®©u chØ thÊy mét chµng trai kh«i ng« tuÊn tó ®øng bªn c« ót. Mäi ngêi thÊy vËy ®Òu c¶m thÊy söng sèt vµ mõng rì, cßn hai c« chÞ th× võa tiÕc l¹i võa ghen tøc.

Tõ ngµy Êy, hai vî chång Sä Dõa sèng víi nhau rÊt h¹nh phóc. Kh«ng nh÷ng thÕ, Sä Dõa cßn tá ra rÊt th«ng minh. Chµng ngµy ®ªm miÖt mµi ®Ìn s¸ch vµ qu¶ nhiªn n¨m Êy, Sä Dõa ®ç tr¹ng nguyªn. ThÕ nhng còng l¹i ch¼ng bao l©u sau, Sä Dõa ®îc vua sai ®i sø. Tríc khi ®i, chµng ®a cho vî mét hßn ®¸ löa, mét con dao vµ hai qu¶ trøng gµ nãi lµ ®Ó hé th©n.

Ganh tÞ víi c« em, hai c« chÞ sinh lßng ghen ghÐt r¾p t©m h¹i em ®Ó thay lµm bµ tr¹ng. Nh©n quan tr¹ng ®i v¾ng, hai chÞ sang rñ c« ót chÌo thuyÒn ra biÓn råi cø thÕ lõa ®Èy c« em xuèng níc. C« ót bÞ ç k×nh nuèt chöng, nhng may cã con dao mµ tho¸t chÕt. C« d¹t vµo mét hßn ®¶o, lÊy dao khoÐt bông ç chui ra, ®¸nh ®¸ lÊy löa níng thÞt ç ¨n. Sèng ®îc Ýt ngµy trªn ®¶o, cÆp gµ còng kÞp në thµnh mét ®«i gµ ®Ñp ®Ó lµm b¹n cïng c« ót.

Mét h«m cã chiÕc thuyÒn ®i qua ®¶o, con gµ trèng nh×n thÊy bÌn g¸y to:

ß... ã... o

Ph¶i thuyÒn quan tr¹ng ríc c« t«i vÒ.

Quan cho thuyÒn vµo xem, ch¼ng ngê ®ã chÝnh lµ vî m×nh. Hai vî chång gÆp nhau, mõng mõng tñi tñi. §a vî vÒ nhµ, quan tr¹ng më tiÖc mõng mêi bµ con ®Õn chia vui, nhng l¹i giÊu vî trong nhµ kh«ng cho ai biÕt. Hai c« chÞ thÊy thÕ khÊp khëi mõng thÇm, tranh nhau kÓ chuyÖn c« em rñi ro ra chiÒu th¬ng tiÕc l¾m. Quan tr¹ng kh«ng nãi g×, tiÖc xong míi cho gäi vî ra. Hai c«

12

chÞ nh×n thÊy c« em th× xÊu hæ qu¸, lÐn bá ra vÒ råi tõ ®ã bá ®i biÖt xø.

§Ò 2: KÓ l¹i truyÖn BÕn quª cña NguyÔn Minh Ch©u.

Bµi viÕt

NhÜ võa ngåi trªn giêng bÖnh ®Ó vî bãn cho tõng th×a thøc ¨n võa nghÜ, thêi tiÕt ®· thay ®æi, ®· s¾p lËp thu råi. Çi nãng ë trong phßng cïng ¸nh s¸ng loa lãa ë mÆt s«ng Hång ®· kh«ng cßn n÷a.

Vßm trêi nh cao h¬n. Nh÷ng tia n¾ng sím ®ang tõ tõ di chuyÓn tõ mÆt níc lªn nh÷ng kho¶ng bê b·i bªn kia s«ng, n¬i mét vïng phï sa l©u ®êi cña s«ng Hång ®ang ph« ra tríc khu«n cöa sæ gian g¸c nhµ NhÜ nh÷ng mµu s¾c th©n thuéc qu¸ nh da thÞt, h¬i thë cña ®Êt mµu mì. Suèt ®êi, NhÜ ®· tõng ®i kh¾p ®ã ®©y vËy mµ çi bê bªn kia s«ng Hång tëng nh gÇn gòi nhng l¹i xa l¾c xa l¬ bëi anh cha ®Æt ch©n ®Õn ®ã bao giê.

NhÜ khã nhäc n©ng çnh tay lªn Èy çi b¸t miÕn trªn tay cña Liªn ra. Anh chµng ngöa mÆt nh mét ®øa trÎ ®Ó cho th»ng con lau mÆt. Chê khi ®øa con trai ®· bng thau níc xuèng díi nhµ, anh hái vî:

- §ªm qua lóc gÇn s¸ng em cã nghe thÊy tiÕng g× kh«ng?

Liªn gi¶ vê kh«ng nghe chång nãi. Anh l¹i tiÕp:

- H«m nay ®· lµ ngµy mÊy råi em nhØ?

Liªn vÉn kh«ng ®¸p. ChÞ biÕt chång ®ang nghÜ g×. ChÞ ®a nh÷ng ngãn tay gÇy guéc ©u yÕm vuèt ve chång, råi an ñi:

- Anh cø yªn t©m. VÊt v¶, tèn kÐm ®Õn bao nhiªu em víi çc con còng ch¨m lo cho anh ®îc.

NhÜ thÊy th¬ng Liªn. C¶ ®êi chÞ ®· v× anh mµ khæ. Anh th-¬ng chÞ l¾m nhng ch¼ng biÕt nãi sao.

Ngõng mét l¸t, Liªn l¹i ®éng viªn anh:

- Anh cø tËp tµnh vµ uèng thuèc. Sang th¸ng mêi, nhÊt ®Þnh anh sÏ ®i l¹i ®îc.

NhÜ tho¸ng chèc quªn ®i bÖnh tËt. Anh bÞ cuèn vµo nh÷ng c©u nãi b«ng ®ïa cña Liªn. Nhng råi, Liªn ®Æt bµn tay vµo sau phiÕn lng ®· cã nhiÒu m¶ng thÞt võa chai cøng võa lë loÐt cña NhÜ. ThÕ lµ çi c¶m gi¸c mÖt mái v× bÖnh tËt l¹i trë vÒ víi anh.

Liªn ®· ®i ra ngoµi vµ dän dÑp. ChÞ h·m thuèc cho chång xong råi ®i chî. Chê cho vî ®i h¼n xuèng díi nhµ råi, NhÜ míi gäi cËu con trai vµo vµ nãi:

- §· bao giê con sang bªn kia cha? NhÜ võa nãi võa ngíc nh×n ra ngoµi cöa sæ.

CËu con trai dêng nh nghe cha râ bÌn hái l¹i:

13

- Sang ®©u h¶ bè?

- Bªn kia s«ng Êy!

TuÊn ®¸p vÎ h÷ng hê:

- Cha...

NhÜ tËp trung hÕt søc cßn l¹i ®Ó nãi ra çi ®iÒu ham muèn cuèi cïng cña ®êi anh:

- B©y giê con sang bªn kia s«ng hé bè.

- §Ó lµm g× ¹?

- Ch¼ng ®Ó lµm g× c¶. NhÜ ngîng nghÞu nhËn ra sù kú quÆc trong ý nghÜ cña m×nh. Nhng anh vÉn tiÕp:

- Con h·y qua ®ß ®Æt ch©n lªn bê bªn kia, ®i loanh quanh ®©u ®ã hoÆc vµo mét hµng qu¸n nµo ®ã mua cho cha çi b¸nh råi vÒ.

CËu con trai miÔn cìng mÆc quÇn ¸o, ®éi chiÕc mò nan réng vµnh råi ra ®i.

Võa nghe TuÊn bíc xuèng thang, NhÜ ®· thu hÕt tµn lùc lÕt dÇn, lÕt dÇn trªn chiÕc ph¶n gç. NhÊc m×nh ra ®îc bªn ngoµi phiÕn nÖm n»m, anh mÖt lö vµ ®au nhøc. Anh chØ muèn cã ai ®ì cho ®Ó n»m xuèng.

Nghe tiÕng bíc ch©n ë bªn kia têng, NhÜ cói xuèng thë hæn hÓn ®Ó lÊy l¹i søc råi cÊt tiÕng gäi yÕu ít: "HuÖ ¬i!".

C« bÐ nhµ bªn ch¹y sang. Vµ dêng nh ®· rÊt quen, c« lÔ phÐp hái: "B¸c cÇn n»m xuèng ph¶i kh«ng ¹?".

- õ, õ... chµo ch¸u, NhÜ tr¶ lêi.

C« bÐ cha véi ®ì NhÜ. Nã ch¹y ra ngoµi gäi mÊy ®øa b¹n vµo vµ råi c¶ bän cïng gióp NhÜ n»m ra ngoµi tÊm nÖm. Chóng gióp anh ®Æt mét bµn tay lªn bËu cöa sæ vµ chÌn mét ®èng gèi sau lng. Anh thÊy h¹nh phóc vµ cµng yªu h¬n lò trÎ.

Ngoµi s¸t ngay sau khu«n cöa sæ, NhÜ nh×n thÊy ë bê bªn kia mét çnh buåm võa b¾t giã. S¸t bªn bê cña d¶i ®Êt lë bªn nµy, mét ®¸m ®«ng ®îi ®ß ®ang ®øng nh×n sang nhng NhÜ cø nh×n m·i mµ kh«ng thÊy bãng th»ng con trai ®©u c¶.

Th× ra th»ng con anh ®ang d¸n m¾t vµo mét bµn cê thÕ. Ngµy xa anh còng tõng mª cê thÕ. Vµ b©y giê, NhÜ nghÜ mét çch v« cïng buån b·: con ngêi ta trªn ®êng ®êi thËt khã tr¸nh ®îc nh÷ng çi vßng vÌo quanh co. NhÜ chît nhí vÒ çi ngµy anh míi cíi Liªn. Mét c« g¸i nhµ quª nay ®· trë thµnh mét ngêi ®µn bµ thµnh thÞ. Tuy vËy còng nh çnh b·i båi bªn s«ng, t©m hån Liªn vÉn gi÷ nguyªn nÐt t¶o tÇn vµ chÞu ®ùng. Vµ chÝnh nhê nh÷ng ®iÒu nµy mµ sau bao ngµy b«n tÈu, NhÜ ®· t×m thÊy mét n¬i n¬ng tùa Êy chÝnh lµ çi gia ®×nh bÐ nhá nµy.

Con ®ß ®· sang qu¸ nöa s«ng. Vµ chÝnh gi÷a lóc NhÜ ®ang tëng tîng m×nh ®éi chiÕc mò nan vµ sang s«ng nh mét nhµ

14

th¸m hiÓm th× cã tiÕng ngêi vµo. Anh quay l¹i. §ã lµ «ng cô gi¸o KhuyÕn - ngêi ngµy nµo còng ghÐ qua hái th¨m søc kháe cña anh.

Hai ngêi ®ang nãi chuyÖn th× bçng «ng hµng xãm hèt ho¶ng nhËn ra mÆt mòi NhÜ ®á rùng, hai m¾t long lanh, hai bµn tay bÊu chÆt vµo bËu cöa vµ run rÈy. Anh ®ang cè thu nhÆt hÕt chót søc lùc cuèi cïng ®Ó ®u m×nh nhß ngêi ra ngoµi, gi¬ mét çnh tay lµm ra vÎ ra hiÖu cho mét ngêi nµo ngoµi ®ã.

Ngay lóc bÊy giê, chiÕc ®ß ngang mçi ngµy mét chuyÕn chë kh¸ch qua l¹i hai bªn s«ng Hång võa ch¹m mò vµo çi bê ®Êt lë dèc ®øng phÝa bªn nµy.

§Ò 3: KÓ l¹i c©u chuyÖn Nh÷ng ng«i sao xa x«i cña Lª Minh Khuª.

Bµi viÕt

Nh÷ng ng«i sao xa x«i lµ c©u chuyÖn kÓ vÒ ba c« g¸i: Thao, Ph¬ng §Þnh vµ Nho trong cïng tæ trinh s¸t mÆt ®êng. C«ng viÖc cña hä lµ ngåi chê trªn cao ®iÓm. Khi cã bom næ th× ch¹y lªn, ®o khèi lîng ®Êt lÊp vµo hè bom, ®Õm bom cha næ vµ nÕu cÇn th× ph¸ bom. C«ng viÖc thËt ch¼ng ®¬n gi¶n chót nµo. RÊt gian khæ vµ gÇn kÒ ngay çi chÕt.

Hä ch¹y trªn cao ®iÓm c¶ ban ngµy ngay bªn c¹nh nh÷ng qu¶ bom ®ang n»m chê næ. Nhng hä anh dòng vµ vui vÎ. Hä ®· quen víi nh÷ng vÕt th¬ng, víi ®Êt bèc khãi, kh«ng khÝ bµng hoµng vµ tiÕng m¸y bay ®ang gÇm lªn Çm Ü. ThÇn kinh lóc nµo còng c¨ng lªn nh ch·o, tim ®Ëp nhanh, ch©n ch¹y mµ biÕt ch¾c r»ng xung quanh bom s¾p næ. Nhng råi khi xong viÖc, nh×n ®o¹n ®êng, hä thÊy vui, thë phµo nhÑ nhâm vµ sµ ngay vÒ çi c¨n hÇm m¸t l¹nh cña m×nh. §¸nh mét h¬i níc m¸t cho thËt ®·, xong th× tÊt c¶ n»m dµi trªn nÒn ®Êt Èm nghe ca nh¹c hay cã thÓ nghÜ lung tung.

H«m Êy vµo buæi tra, kh«ng gian im ¾ng l¹. Ph¬ng §Þnh ngåi dùa vµo thµnh ®¸ vµ khe khÏ h¸t. C« mª h¸t, cã khi bÞa ra c¶ nh÷ng lêi h¸t ngí ngÈn lung tung. §Þnh ngêi Hµ Néi vµ lµ mét c« g¸i kh¸ víi hai bÝm tãc dµy, mÒm, çi cæ cao vµ ®«i m¾t ®Ñp. NhiÒu anh l¸i xe quý mÕn thêng göi th t¸n tØnh c«.

§ang m¬ mµng suy nghÜ, §Þnh bçng giËt m×nh. Cã tiÕng giôc cña Nho vµ chÞ Thao. Hä ®· nhËn ra tiÕng m¸y bay trinh s¸t. C¶ tæ ®· rÊt quen víi viÖc: çi sù im lÆng lµ sù bÊt thêng. TiÕng m¸y bay trinh s¸t vµ tiÕng ph¶n lùc gÇm gµo theo sau.

- S¾p ®Êy! - Nho quay lng l¹i, chôp çi mò s¾t lªn ®Çu. ChÞ Thao vÉn thong th¶ nhai mÊy chiÕc b¸nh quy. ChÞ b×nh tÜnh ®Õn ph¸t bùc nhng l¹i hay sî m¸u. ChÞ hay diªm dóa nhng trong c«ng viÖc, chÞ c¬ng quyÕt vµ t¸o b¹o v« cïng.

ChÞ Thao cÇm çi thíc trªn tay §Þnh, råi nãi: "§Þnh ë nhµ. LÇn

15

nµy nã bá Ýt, hai ®øa ®i còng ®ñ", råi kÐo tay Nho, v¸c xÎng lªn vai ®i ra cöa.

§Þnh ë nhµ trùc ®iÖn tho¹i. Lßng c« nãng nh löa ®èt. Xung quanh chØ thÊy khãi bom mï mÞt vµ tiÕng cao x¹ n· nhau chan ch¸t. §Þch tÊn c«ng d÷ qu¸ nhng còng may çc anh cao x¹, th«ng tin vµ c«ng binh ®· kÞp chi viÖn cho ba c« g¸i.

Nöa tiÕng sau, chÞ Thao vÒ, b×nh th¶n mÖt l¶ vµ çu kØnh. §¹i ®éi trëng ®· cã ®îc th«ng tin. Anh tÕ nhÞ c¶m ¬n ba c« g¸i.

Nho còng vÒ, b×nh th¶n vµ ít sòng. C« võa t¾m ë díi suèi lªn, ®Ñp vµ m¸t mÎ nh mét que kem tr¾ng.

C¶ tæ nghÜ ngîi mét lóc råi tèi l¹i ra ®êng lu«n. Hä ®i ph¸ bom trong çi kh«ng khÝ v¾ng lÆng ®Õn kinh ngêi. Ba c« g¸i thao t¸c rÊt nhanh vµ thµnh thôc. Hai m¬i phót sau, mét håi cßi, råi håi cßi thø hai næi lªn. Nh÷ng tiÕng bom næ vang trêi xÐ toang kh«ng gian yªn lÆng. Mïi thuèc bom buån n«n, ®Êt ®¸ r¬i lép bép, tan ®i ©m thÇm trong nh÷ng bôi c©y.

Thao vµ §Þnh ®· ®Þnh ra vÒ. Nhng bÊt chît hä ph¸t hiÖn ra Nho ®· bÞ th¬ng. HÇm cña Nho bÞ sËp khi c¶ hai qu¶ bom cña chÞ cïng ph¸t næ.

§Þnh vµ Thao ®a Nho vÒ. VÕt th¬ng kh«ng s©u l¾m nhng bom næ gÇn nªn Nho bÞ cho¸ng. Hä tù lo ch¨m sãc cho c« g¸i v× kh«ng muèn lµm phiÒn ®¬n vÞ. L¸t sau, Nho ®· thiÕp ®i.

Hai c« g¸i ngåi yªn lÆng nh×n nhau. Hä ®ang nuèt nh÷ng giät níc m¾t vµo trong v× lóc nµy ph¶i gi÷ sao cho cøng cái. ChÞ Thao h¸t, nh÷ng giai ®iÖu sai vµ l¹c nhÞp. Nhng cÇn ph¶i h¸t. H¸t ®Ó quªn ®i vµ ®Ó v÷ng tin h¬n.

Cã mét ®¸m m©y, mét ®¸m n÷a råi thªm ®¸m n÷a kÐo ®Õn cöa hang. BÇu trêi ®en ®i vµ c¬n d«ng µo ®Õn ®ét ngét nh mét biÕn ®æi bÊt thêng trong tr¸i tim con ngêi vËy. ë rõng mïa nµy hay thÕ. Trêi ma. Nhng lµ ma ®¸. §Þnh nhËn ra vµ thÝch thó cÇm mét viªn ®¸ nhá th¶ vµo lßng bµn tay cña Nho, vui thÝch vµ cuèng cuång.

Ma t¹nh vµ t¹nh rÊt nhanh. §Þnh bçng thÉn thê vµ nuèi tiÕc. Nhng c« kh«ng tiÕc nh÷ng viªn ®¸ nhá. C« ®ang nhí vÒ mÑ, vÒ nh÷ng ng«i sao to trªn bÇu trêi thµnh phè, nhí bµ b¸n kem, nhí con ®êng nhùa... c¬n ma ®· v« t×nh ®· xo¸y m¹nh vµo nh÷ng kû niÖm trong t©m hån cña c« g¸i xa quª.

§Ò 4: H·y tëng tîng m×nh lµ nh©n vËt Xi-m«ng, kÓ l¹i c©u chuyÖn Bè cña Xi-m«ng.

Bµi viÕt

Qu¸ khø cña t«i ®· cã nh÷ng ngµy buån ®au vµ tuyÖt väng. Nhng nÕu kh«ng cã nh÷ng ngµy nh thÕ, cã lÏ t«i sÏ kh«ng c¶m thÊy h¹nh phóc tuyÖt vêi nh chÝnh lóc nµy ®©y.

16

C©u chuyÖn cña t«i x¶y ra vµo ngµy ®Çu tiªn khi t«i bíc ch©n vµo líp mét. H«m Êy t«i mõng vui l¾m vµ thËt h¸o høc v« cïng. T«i ®Õn trêng vui t¬i vµ phÊn khëi. ThÕ nhng khi t«i võa chùc bíc ch©n vµo líp th× mét ®¸m b¹n xóm ®Õn v©y quanh lÊy ch©n t«i. Mét ®øa trong ®¸m b¾t ®Çu nÐm vµo tai t«i bao lêi chua ch¸t mµ cho ®Õn b©y giê t«i vÉn ch¼ng thÓ nµo quªn. T«i bùc giËt nhng ®µnh c©m lÆng bëi ®óng lµ lóc Êy... t«i kh«ng cã bè. T«i bËt khãc, vËy mµ lò b¹n t«i vÉn cha chÞu th«i çi trß ch¬i qu¸i ¸c. Buæi häc ®Çu tiªn víi bao mong ®îi ®· kh«ng thµnh. T«i buån n¶n vµ v« cïng thÊt väng bá ra phÝa bê s«ng.

Trêi Êm ¸p vµ dÔ chÞu. ¸nh mÆt trêi ªm ®Òm sëi Êm b·i cá. Níc lÊp l¸nh nh g¬ng. T«i muèn n»m ngay ra ®ã vµ ngñ ®i mét giÊc nhng l¹i kh«ng sao ngñ ®îc. Kh«ng thÓ nµo quªn ®îc nh÷ng c©u nãi võa qua. §Çu t«i cho¸ng v¸ng, ch©n tay mÖt mái r· rêi. T«i muèn ch×m ngay xuèng díi lßng s«ng ®Ó quªn ®i tÊt c¶. Nh-ng kh«ng hiÓu sao t«i l¹i trï trõ kh«ng muèn lµm ngay. M¾t t«i rÖu r· nh×n theo nh÷ng ®¸m bät trªn s«ng.

§ang ch¸n ng¸n, t«i bçng thÊy mét chó nh¸i con mµu xanh lôc nh¶y nhãt díi ch©n. T«i vung tay tãm lÊy mµ kh«ng ®îc. T«i ®uæi theo, vå hôt ba lÇn liÒn råi míi tãm ®îc hai ch©n sau cña nã. T«i bËt cêi nh×n con vËt cè gi·y giôa ®Ó tho¸t th©n. Nã thu m×nh l¹i trªn ®«i c¼ng lín, råi bËt ph¾t lªn, ®ét ngét duçi c¼ng, ngay ®¬ nh hai thanh gç; trong lóc gi¬ng trßn con m¾t cã vµnh vµng, nã dïng hai ch©n tríc ®Ëp vµo kho¶ng kh«ng, hu¬ lªn nh hai bµn tay. Trß nghÞch víi chó nh¸i bçng gîi cho t«i nhí vÒ mét ®å ch¬i thuë nhá. Vµ thÕ lµ tù nhiªn t«i nghÜ ®Õn nhµ, ®Õn mÑ. T«i thÊy buån v« cïng vµ l¹i khãc. Ngêi t«i rung lªn, t«i sî, quú xung vµ ®äc kinh cÇu nguyÖn nh tríc khi ®i ngñ nhng kh«ng ®äc hÕt. Nçi buån cµng lóc cµng gi¨ng kÝn lßng t«i. T«i ch¼ng cßn nghÜ ®îc ®iÒu g× n÷a, ch¼ng nh×n thÊy çi g× n÷a. T«i chØ ngåi «m mÆt vµ cø nøc në m·i kh«ng th«i.

ThÕ råi, bçng nhiªn t«i giËt n¶y m×nh. Mét bµn tay ch¾c nÞch cña ai ®ã võa ®Æt lªn vai t«i vµ tai t«i nghe nh÷ng lêi nãi åm åm nhng ®Çy chia sÎ:

- Cã ®iÒu g× lµm ch¸u buån phiÒn ®Õn thÕ, ch¸u ¬i?

T«i quay l¹i. Mét b¸c c«ng nh©n cao lín, r©u tãc ®en, qu¨n, ®ang nh×n t«i b»ng ¸nh m¾t nh©n hËu v« cïng. T«i tr¶ lêi, giäng nghÑn ngµo trong khi m¾t vÉn cßn ¬n ít:

- Chóng nã ®¸nh ch¸u... v×... ch¸u... ch¸u... kh«ng cã bè... kh«ng cã bè.

- Sao thÕ - b¸c ta mØm cêi b¶o - ai mµ ch¼ng cã bè.

T«i nãi tiÕp (mét çch khã kh¨n) trong tiÕng nÊc:

- Ch¸u... ch¸u kh«ng cã bè.

T«i nhËn ra b¸c c«ng nh©n bçng nghiªm mÆt l¹i. Vµ h×nh nh b¸c ®· nhËn ra t«i. B¸c nãi:

17

- Th«i nµo, ®õng buån n÷a, ch¸u ¬i, vµ vÒ nhµ víi mÑ ch¸u, víi b¸c ®i. Ngêi ta sÏ cho ch¸u... mét «ng bè.

Ngay lóc Êy, t«i kh«ng biÕt lêi nãi kia cã thËt hay kh«ng. ThÕ nhng trªn ®êng vÒ, lßng t«i trµn ®Çy hy väng.

- Tha b¸c, ®©y råi! Nhµ ch¸u ë ®©y - t«i nãi:

MÑ t«i më cöa bíc ra khi b¸c c«ng nh©n ®ang m¶i ng¾m ng«i nhµ nhá, quÐt v«i tr¾ng vµ hÕt søc s¹ch sÏ cña mÑ con t«i. ThÊy mÑ t«i, b¸c e dÌ, cÇm mò mét bªn tay vµ nãi:

- §©y, tha chÞ, t«i d¾t vÒ tr¶ cho chÞ ch¸u bÐ bÞ l¹c ë gÇn bê s«ng.

Kh«ng ®Ó cho mÑ kÞp tr¶ lêi, t«i bçng «m chÇm lÊy mÑ råi ßa khãc:

- Kh«ng, mÑ ¬i, con ®· muèn nh¶y xuèng s«ng cho chÕt ®uèi, v× chóng nã ®¸nh con... ®¸nh con... t¹i con kh«ng cã bè.

§«i m¸ cña mÑ t«i cø thÕ ®á bõng lªn vµ ®«i m¾t gîi mét nçi buån s©u th¼m. MÑ «m t«i vµo lßng, h«n lÊy h«n ®Ó trong nghÑn ngµo níc m¾t khiÕn t«i cµng nøc në h¬n. Nhng råi nh võa chît nghÜ ®Õn mét ®iÒu g× tríc ®ã, t«i bçng ch¹y ®Õn bªn b¸c c«ng nh©n vµ nãi:

- B¸c cã muèn lµm bè ch¸u kh«ng?

T«i håi hép ®îi chê, trong khi Êy mÑ t«i ng¶ vµo têng vµ hai tay «m ngùc. Kh«ng thÊy tr¶ lêi, t«i l¹i nãi, m¹nh mÏ vµ døt kho¸t:

- NÕu b¸c kh«ng muèn, ch¸u sÏ quay trë l¹i nh¶y xuèng s«ng chÕt ®uèi.

§Õn ®©y, b¸c c«ng nh©n míi në nô cêi råi ®¸p:

- Cã chø, b¸c muèn chø.

T«i ng©y th¬ vµ sung síng v« cïng. T«i hái tiÕp ngay:

- ThÕ b¸c tªn g× ®Ó ch¸u cßn tr¶ lêi chóng nã khi chóng nã muèn biÕt tªn cña b¸c?

- Phi-lÝp - ngêi ®µn «ng ®¸p.

T«i im lÆng mét gi©y ®Ó ghi nhí c¸i tªn Êy vµo ®Çu. Råi hÕt c¶ buån, t«i v¬n hai c¸nh tay ra nãi:

- ThÕ nhÐ! B¸c Phi-lÝp, b¸c lµ bè ch¸u.

T«i sung síng qu¸! B¸c Phi-lÝp bíc ®Õn nhÊc bæng t«i lªn, h«n vµo hai m¸ t«i, råi b¸c s¶i tõng bíc dµi bá ®i véi v·.

Sau h«m Êy, t«i l¹i ®Õn trêng. Võa bíc vµo cöa líp, t«i l¹i nghe mét tiÕng cêi ¸c ý. Buæi häc h«m Êy qua nhanh, lóc tan häc, ®øa b¹n h«m tríc l¹i ®Þnh trªu chäc t«i. Nhng t«i lín tiÕng qu¸t vµo mÆt nã:

- Bè tao Êy µ, bè tao tªn lµ Phi-lÝp.

Kh¾p xung quanh t«i l¹i bËt lªn nh÷ng tiÕng la hÐt v« cïng thÝch thó:

18

- Phi-lÝp g×?... Phi-lÝp nµo?... Phi-lÝp çi g×?... Mµy lÊy ®©u ra Phi-lÝp cña mµy thÕ?

Nhng t«i kh«ng tr¶ lêi. T«i mét mùc tin tëng vµ ®a con m¾t th¸ch thøc bän kia. Còng may ®óng lóc Êy thÇy gi¸o ®Õn. Bän b¹n kia nh×n thÊy thÇy bÌn gi¶i t¸n. Cßn t«i, t«i c¶m ¬n thÇy råi còng ra vÒ. Nhng kh¸c h¼n mäi h«m, h«m nay t«i h·nh diÖn vµ vui mõng l¾m.

C©u chuyÖn cña t«i lµ thÕ. B©y giê th× bè Phi-lÝp ®· vÒ ë víi mÑ con t«i vµ lò b¹n còng kh«ng cßn trªu t«i n÷a. NgÉm l¹i, nh÷ng chuyÖn ngµy xa thËt ®¸ng buån. ThÕ nhng sau tÊt c¶ t«i ph¶i c¶m ¬n, c¶m ¬n rÊt nhiÒu bè Phi-lÝp cña t«i.

§Ò 5: Sau khi tù tö ë giÕng Loa Thµnh, xuèng thñy cung, Träng Thñy ®· t×m gÆp l¹i MÞ Ch©u. Nh÷ng sù viÖc g× ®· x¶y ra? H·y kÓ l¹i c©u chuyÖn ®ã.

Bµi viÕt

Träng Thñy tØnh dËy th× bµng hoµng nhËn ra m×nh ®ang ë gi÷a mªnh m«ng biÓn níc. Nh÷ng tÇng san h« cø liªn tiÕp nèi nhau lµm che khuÊt tÇm nh×n. Xung quanh chµng lóc Êy chØ cã níc vµ nh÷ng ®µn ç tung t¨ng b¬i léi.

Träng Thñy vÉn cßn ng¬ ng¸c. Chµng dÊn bíc ®i miÔn cìng vµ kh«ng ph¬ng híng. ThÕ nhng võa ra khái ®¸m san h«, Träng Thñy ®· bÞ bèn n¨m h×nh nh©n qu¸i l¹ m×nh ngêi ®Çu t«m ç tõ ®©u kÐo ®Õn trãi chÆt ®a ®i. Träng Thñy ®îc ®a ®Õn mét cung ®iÖn nguy nga léng lÉy, çi mµ chµng cha bao giê gÆp ë trªn trÇn. Nh÷ng ng«i nhµ tr¸ng lÖ s¸ng trng mµu ngäc, cã ®Çy ®ñ lÝnh canh vµ ngêi hÇu ra vµo tÊp nËp. Qua bèn n¨m lÇn cöa canh nh thÕ, Träng Thñy bÞ b¾t vµo quú ë trong ®¹i ®iÖn. Mét tªn lÝnh trong nhãm ngêi kia còng quú xuèng vµ tha:

- Tha c«ng chóa! Bän thuéc h¹ b¾t ®îc tªn nµy ë ngoµi cæng ®iÖn. Xem chõng h¾n ®Õn ®©y cã ý gian tµ, xin c«ng chóa ®a ra xÐt téi.

Ngêi ngåi trªn kia lªn tiÕng. Träng Thñy nghe thÊy quen quen nhng mÆt ngêi kia bÞt kÝn nªn chµng kh«ng nh×n râ.

- Nµy, anh kia! Anh tõ ®©u tíi mµ l¹i l¹c ®Õn ®©y?

- D¹, bÈm! T«i ngêi trÇn, v× ngê ngêi t×nh ®ang ë trong giÕng níc nªn míi lao m×nh xuèng giÕng råi bÞ l¹c ®Õn n¬i ®©y.

- VËy anh tªn g×?

- T«i lµ Träng Thñy, lµ con trai cña TriÖu §µ V¬ng.

- Ta nghe nãi ë trªn trÇn, ng¬i g©y ra nhiÒu téi ¸c cho nh©n d©n ¢u L¹c, khiÕn hä v« cïng o¸n th¸n. §iÒu ®ã cã ®óng hay kh«ng?

19

Träng Thñy v« cïng ng¹c nhiªn. Kh«ng ngê mét ngêi hoµn toµn xa l¹ l¹i biÕt ngän ngµnh mäi chuyÖn cña m×nh. BiÕt lµ kh«ng thÓ chèi, Träng Thñy bÌn viÖn lý do:

- Thùc t×nh t«i còng lµ lµm theo ý cña vua cha.

- Nhµ ng¬i l¹i cßn ®Þnh chèi téi hay sao? Ngêi ngåi trªn ®iÖn kia næi nãng. Nhµ ng¬i gi¶ vê sang cÇu hßa ¢u L¹c, xin cíi c«ng chóa MÞ Ch©u ®Ó chê c¬ héi trém ná thÇn ®· lµ mét téi. Tµn b¹o h¬n, ng¬i l¹i cho qu©n lÝnh sang giµy xÐo bê câi níc Nam lµm cho mu«n d©n kªu gµo trong ®au khæ. Kh«ng nh÷ng thÕ, nhµ ng¬i cßn nhÉn t©m bøc chÕt vua ¢u L¹c, bøc chÕt ngêi vî thñy chung mµ ng©y th¬ d¹i dét cña m×nh. Víi b»ng Êy téi danh nhµ ng¬i cßn muèn ®æ lçi cho ai?

Träng Thñy t¸i mÆt, kh«ng biÕt ngêi ngåi trªn ®iÖn lµ ai. Nh-ng sî qu¸, chµng cói ®Çu nhËn téi:

- Tha c«ng chóa! T«i biÕt m×nh mang téi lín nhng t«i mét lßng yªu quý MÞ Ch©u, ngµy ®ªm mong ngãng ®îc gÆp nµng ®Ó tá bµy nçi lßng ©n hËn.

- B©y giê nhµ ng¬i míi hèi hËn th× cã gi¶i quyÕt ®îc g× ®©u?

- T«i biÕt vËy. Nhng ngµy xa, MÞ Ch©u v× rÊt yªu th¬ng t«i mµ nghe t«i tÊt c¶. T«i yªu th¬ng nµng thËt t«i ®· lõa dèi tr¸i tim trong tr¾ng cña nµng nªn t«i day døt l¾m. §Õn khi nµng mÊt ®i t«i míi biÕt dï cã lµ vua ¢u L¹c nhng nÕu mÊt MÞ Ch©u, cuéc sèng cña t«i còng ch¼ng cã ý nghÜa g×. T«i rÊt muèn gÆp nµng ®Ó Ýt nhÊt ®îc nãi víi nµng sù hèi hËn cña t«i.

- Träng Thñy! Chµng h·y ngÈng mÆt lªn vµ nh×n xem thiÕp lµ ai?

- Nµng lµ... MÞ Ch©u!

- V©ng thiÕp ®óng lµ MÞ Ch©u. Sau khi thiÕp chÕt ®i, vua Thñy TÒ ®· rÊt th¬ng t×nh mµ nhËn thiÕp lµm con g¸i. V× thÕ thiÕp míi ®îc ë n¬i ®©y.

- MÞ Ch©u! Ta xin lçi nµng. V× ta mµ nµng ph¶i chÞu bao ®au khæ. B©y l©u nay ta chØ íc ®îc gÆp nµng. Ta s½n sµng bá ®i tÊt c¶ ®Ó ®îc cïng nµng sèng trong h¹nh phóc. H·y tha thø cho ta.

- ThiÕp mõng v× chµng ®· nhËn ra lÇm lçi. Nhng chóng ta kh«ng thÓ sèng víi nhau. NÕu lµm nh vËy, ngêi ®êi sÏ nh¹o b¸ng chóng ta m·i m·i. Kh«ng ®îc sèng víi nhau coi nh còng lµ mét sù trõng ph¹t xøng ®¸ng víi nh÷ng lçi lÇm qu¸ lín cña chóng ta ë trªn h¹ giíi. ThiÕp ®· ®îi ngµy nµy tõ rÊt l©u råi vµ chØ ®Ó ®îc nãi víi chµng mét c©u th«i: h·y sèng sao cho tèt trong nh÷ng ngµy s¾p tíi ®Ó bï ®¾p cho nh÷ng g× mµ chóng ta ®· g©y ra.

MÞ Ch©u võa nãi døt c©u th× c¶ cung ®iÖn nguy nga bçng biÕn ngay ®©u mÊt. Xung quanh v¾ng lÆng chØ cßn tr¬ l¹i mét

20

m×nh Träng Thñy. Chµng ©n hËn mµ lÆng c©m kh«ng nãi ®îc. VÕt nh¬ mµ chµng ®· g©y ra cã lÏ chØ cã níc biÓn §«ng x« d¹t ngµn ®êi míi mong xãa ®îc.

Träng Thñy cø ngåi ®ã hµng chôc ngµy ®ªm. Vµ råi kh«ng biÕt tù bao giê. Chµng ®· hãa thµnh ngêi ®¸. Sau nµy hµng mÊy tr¨m n¨m, cã ngêi lÆn xuèng biÓn §«ng mß ngäc quý vÉn cßn nh×n thÊy mét t¶ng ®¸ h×nh ngêi ©u sÇu khæ n·o ®ang dang hai çnh tay ra nh cÇu xin ai ®ã mét ®iÒu g×.

§Ò 6: KÓ l¹i mét kû niÖm s©u s¾c cña anh (chÞ) vÒ t×nh c¶m gia ®×nh, t×nh b¹n, t×nh thÇy trß theo ng«i kÓ thø nhÊt.

Bµi viÕt

- Hïng ¬i! Sao l©u thÕ? Muén häc mÊt råi.

-...?

- Tí xin lçi v× ®· ®Ó cËu ph¶i ®îi l©u. TÆng cËu nh©n ngµy sinh nhËt.

T«i thËt bÊt ngê khi Hïng dói nhanh vµo tay t«i mét ®«i dÐp míi. NhoÎn miÖng cêi, t«i nãi:

- Sao h«m nay bµy vÏ thÕ. CËu ®Þnh chuéc l¹i lçi lÇm h«m tríc hay sao?

T«i nãi ra c©u Êy cèt lµ chØ nãi ®ïa th«i. Êy vËy mµ kh«ng ngê mÆt Hïng xÞu h¼n ®i. Tr«ng cËu, t«i hèi tiÕc vÒ nh÷ng g× mµ m×nh võa míi nãi.

C©u chuyÖn x¶y ra hai th¸ng tríc ®©y khi t«i víi Hïng tõ mét ®«i b¹n v« cïng th©n thiÕt trë nªn ®èi nghÞch.

Hïng víi t«i kh«ng cïng xãm nhng chóng t«i lµm b¹n víi nhau tõ khi bíc vµo líp mét. Tõ ®ã trë ®i n¨m nµo chóng t«i còng häc cïng líp víi nhau, ngåi cïng bµn víi nhau vµ chia sÎ víi nhau tÊt c¶.

T×nh b¹n cña chóng t«i còng bëi thÕ mµ bÒn chÆt vµ th©n thiÕt l¾m. Cuéc sèng cø thÕ tr«i ®i thËt ®Ñp nÕu kh«ng cã chuyÖn líp t«i x¶y ra liªn tiÕp nh÷ng vô mÊt tiÒn.

Trong gÇn mét th¸ng h¬n mét triÖu ®ång bçng nhiªn kh«ng çnh mµ bay. N¹n nh©n lµ gÇn chôc b¹n líp t«i, trong ®ã Hïng bÞ mÊt nhiÒu h¬n tÊt c¶.

Kh«ng khÝ ë líp tõ h«m x¶y ra chuyÖn mÊt tiÒn bçng nhiªn trë nªn c¨ng th¼ng. C« chñ nhiÖm råi c¶ ®oµn thanh niªn còng vµo cuéc mµ kh«ng thÓ nµo t×m ra thñ ph¹m. ë trêng chóng t«i còng chÞu nhiÒu ¸p lùc. Mét líp chän víi toµn nh÷ng häc sinh u tó mµ l¹i x¶y ra chuyÖn kh«ng hay nh thÕ th× tr¸nh sao khái nh÷ng çi nh×n vµ sù chª bai cña çc b¹n líp bªn. Cø thÕ néi bé líp t«i b¾t ®Çu lôc ®ôc. Mét sè mèi quan hÖ cã nguy c¬ r¹n nøt vµ ®æ vì. DÉu vÉn biÕt "mét mÊt mêi ngê" nhng râ rµng kh«ng thÓ

21

kh«ng bùc giËn khi m×nh tù nhiªn bÞ c¶ líp hoµi nghi.

GÇn mét th¸ng ®· tr«i qua vËy mµ chuyÖn ë líp vÉn kh«ng hÒ tiÕn triÓn. H«m Êy, vÉn nh thêng lÖ, t«i ®i häc vµ qua cæng nhµ Hïng. ThÕ nhng míi gÆp t«i, Hïng ®· nãi:

- Cã lÏ tõ nay tao ch¼ng nªn tin ai c¶.

T«i nghe thÊy l¹, bÌn hái l¹i:

- CËu nãi thÕ nghÜa lµ sao?

Hïng l¹nh nh¹t:

- Ch¼ng sao c¶. Cã vËy mµ cßn kh«ng hiÓu hay sao?

C©u nãi cña Hïng ®¸p h¼n vµo nh©n c¸ch cña t«i. Nhng t«i cha kÞp ph¶n øng g× th× Hïng quay ngo¾t ®Çu xe ®i th¼ng.

VËy lµ ®· râ, Hïng ®· nghi ngê c¶ b¶n th©n t«i. T«i buån l¾m, rÖu r· ®¹p xe tíi cæng trêng, c¾p cÆp vµo líp ngåi bªn ngêi b¹n th©n c¶ buæi mµ kh«ng d¸m b¾t lêi. Mçi khi t«i trém nh×n sang, vÎ mÆt Hïng l¹i ¸nh lªn sù bÊt cÇn vµ th¸ch thøc. Buæi häc h«m Êy tr«i qua c¨ng th¼ng, chËm ch¹p vµ mÖt nhäc.

Tan häc, lÇn ®Çu tiªn tõ khi bíc vµo ng«i trêng míi, t«i mét m×nh ®¹p xe véi v· vÒ nhµ. MÖt mái vµ ch¸n n¶n, t«i n»m vËt ra giêng. Ch¼ng lÏ t×nh b¹n ®Ñp ®Ï cña chóng t«i l¹i ®æ vì mét c¸ch ®¬n gi¶n thÕ ? Kh«ng thÓ ®îc! T«i ph¶i nghÜ vµ ph¶i lµm râ "vô ¸n" nµy ®Ó chøng minh cho sù trong s¹ch cña m×nh vµ quan träng h¬n lµ ®Ó cøu v·n t×nh b¹n cña chóng t«i.

Nh÷ng ngµy sau ®ã lµ nh÷ng kû niÖm rÊt buån ®èi víi t×nh b¹n cña chóng t«i. T«i kh«ng nãi vµ nh thÕ Hïng cµng cã lý ®Ó ngê vùc gian tr¸ cña t«i. Nhng t«i kh«ng chÊp nhËn, t«i cïng mét vµi b¹n nam trong líp ®· lËp thµnh mét nhãm quyÕt t©m ph¸ vô ¸n nµy. Kh«ng nghi ngê b¹n nµo trong líp, chóng t«i híng mòi ®iÒu tra vµo mét sè ngêi hay qua l¹i líp m×nh. Kh«ng ngê, chØ kh«ng ®Çy n¨m buæi häc chóng t«i ®· tãm ®îc ngay thñ ph¹m. TÊt c¶ thÕ lµ ®· râ, thñ ph¹m lÊy c¾p tiÒn kh«ng ph¶i lµ häc sinh cña líp t«i. Nh÷ng c¨ng th¼ng trong líp tù nhiªn kh«ng cßn n÷a, b¹n bÌ l¹i hßa nh· vµ vui vÎ víi nhau.

Còng sau h«m Êy, Hïng ®· ®Õn tËn nhµ t«i vµ xin lçi. T«i chØ cêi vµ n¾m chÆt hai bµn tay cña nã. T«i kh«ng bao giê ngê ®îc gi÷a t«i vµ Hïng l¹i cã nh÷ng ngµy nh thÕ. Nhng qu¶ thùc sau tÊt c¶ nh÷ng chuyÖn nµy, t«i l¹i c¶m thÊy cµng yªu quý nã h¬n...

- Tí... tí c¶m ¬n vµ xin lçi cËu. Tí chØ ®ïa th«i.

Hïng kh«ng nh×n th¼ng vµo t«i:

- Tí biÕt m×nh cã lçi vµ tí ©n hËn l¾m. Tí chØ mong tõ b©y giê cËu vÉn coi m×nh lµ b¹n.

- CËu ngèc l¾m. Tí cã suy nghÜ g× ®©u! T«i an ñi.

ThÕ ®Êy kû niÖm cña t«i vµ Hïng lµ thÕ. §óng lµ h¹nh phóc lµ mét sù ®Êu tranh. Hay nãi ®óng h¬n, sau nh÷ng gian nan ta míi

22

hiÓu hÕt ý nghÜa cña hai tõ h¹nh phóc. T«i tù hµo vÒ ngêi b¹n cña t«i. T«i yªu quý c¶ sù ng©y th¬ vµ ch©n thµnh cña nã.

§Ò 7: C©y lau chøng kiÕn viÖc Vò N¬ng ngåi bªn bê Hoµng Giang than thë mét m×nh råi tù vÉn. H·y kÓ l¹i c©u chuyÖn ®ã theo giäng kÓ ë ng«i thø nhÊt hoÆc ng«i thø ba.

Bµi viÕt

Hä nhµ lau tÝa chóng t«i ®· sèng trªn bê Hoµng Giang c¶ triÖu n¨m råi. Gia téc t«i ®· tr¶i qua bao nhiªu thÕ hÖ t«i còng kh«ng thÓ nhí. Nhng gia ®×nh t«i thêng cã thãi quen truyÒn kÓ cho nhau nghe nh÷ng "chuyÖn ®êi" x¶y ra ë trªn s«ng mµ çc thÕ hÖ cha «ng cña chóng t«i tõng chøng kiÕn. Bao nhiªu n¨m ®· tr«i qua vµ còng ®· qu¸ giµ ®Ó nhí vÒ mäi chuyÖn, thÕ nhng t«i vÉn cßn nhí nh in çi ngµy bi kÞch ®Õn víi ngêi thiÕu phô Vò N¬ng.

T«i nhí ngµy Êy t«i vÉn cßn trÎ l¾m. T«i thêng cã thãi quen thøc rÊt khuya ®Ó kháa m×nh trong níc díi nh÷ng ®ªm tr¨ng. N-íc s«ng Hoµng Giang ban ®ªm rÊt lÆng vµ dÞu m¸t. Tr¨ng s¸ng, l¹i ®îc ®ïa giìn víi mÊy chÞ ç m¬ng th× thËt lµ tháa thÝch.

H«m Êy, ®ang uèn m×nh trong níc, t«i bçng giËt m×nh khi chît nghe cã tiÕng ai ®ang nøc në. T«i nÝn lÆng, tiÕng khãc ngµy mét râ h¬n. Kh«ng nghi ngê g× n÷a (t«i nghÜ), ch¾c cã ai ®ã ®ang gÆp mét chuyÖn g× ®ã rÊt ®au th¬ng. T«i quªn ngay anh níc vµ mÊy chÞ ç m¬ng khi b¾t ®Çu nghe giäng mét ngêi ®µn bµ than thë:

- Con l¹y trêi l¹y ®Êt, l¹y hµ b¸ díi lßng s«ng! Th©n kiÕp con khæ qu¸. Nh÷ng mong ngµy chång chinh chiÕn xa vÒ lµ ngµy gia ®×nh ®oµn viªn sum häp. VËy mµ çi mong íc Êy giê tan nh m©y nh khãi. Bao n¨m qua con ®· ph¶i chÞu mu«n ngµn cay ®¾ng. Chång ®i chiÕn trËn n¬i xa, mét m×nh con tÇn t¶o ch¨m mÑ giµ nu«i con nhá. Råi ®Õn khi mÑ giµ l©m bÖnh, con l¹i ch¹y ®«n ch¹y ®¸o lo ®ñ chuyÖn thuèc thang mµ vÉn kh«ng sao cøu ®îc. MÑ mÊt ®i, con mÊt h¼n mét nguån ®éng viªn, quan t©m, chia sÎ. Ngay lóc Êy con ®· ph¶i tù nh¾n nhñ m×nh: Ph¶i nu«i hy väng. TÊt c¶ mäi ®iÒu tèt ®Ñp, con ®· dµnh cho bÐ §¶n th¬ng yªu. Bao hy väng ®îc mÑ con con nu«i lín tõng ngµy, vËy mµ giê ®©y «ng trêi l¹i hay ch¬i ¸c, l¹i g©y c¶nh trí trªu mµ cíp ®i cña con tÊt c¶. Con cßn sèng ®Ó lµm chi.

T«i nghe nh÷ng lêi than thë mµ ®au xãt cho ngêi phô n÷. Sèng ë bªn s«ng, t«i ®· chøng kiÕn bao ®iÒu nhng cha bao giê thÊy chuyÖn nµo ®au lßng nh vËy. §»ng sau nh÷ng c©u nãi sÇu n·o ®Õn n¸t lßng kia h¼n ph¶i lµ mét bi kÞch lín. T«i b¨n kho¨n l¾m nhng cha kÞp suy ®o¸n ®iÒu g× th× ngêi ®µn bµ kia l¹i khãc:

23

- BÐ §¶n, con yªu! MÑ thËt cã lçi víi con khi mÑ bá ®i gi÷a lóc nµy. Nhng mÑ ®©u cã thÓ chän ®îc mét con ®êng nµo kh¸c. Bè ®· nghi ngê sù thñy chung cña mÑ con ta. VËy lµ bao c«ng lao cña con vµ mÑ bè ®Òu ®æ ®i tÊt c¶. MÑ kh«ng thÓ sèng trong sù ngê vùc cña cha con. MÑ kh«ng thÓ cã lçi víi bµ vµ chÊp nhËn nh÷ng g× xÊu xa mµ m×nh kh«ng cã. MÑ cã danh dù cña sù thñy chung vµ trinh tiÕt. MÑ ph¶i gi÷ ®îc t©m hån mÑ trong ¸nh m¾t cña nh÷ng ngêi hµng xãm. MÑ kh«ng thÓ sèng. MÑ sÏ chÕt ®Ó thøc tØnh sù ghen tu«ng mï qu¸ng cña cha con. §¶n th¬ng yªu! MÑ xin lçi con v× tÊt c¶.

Sau c©u nãi Êy, mÆt níc b¾t ®Çu khua ®éng m¹nh. T«i giËt m×nh vµ bµng hoµng nhËn ra ngêi ®µn bµ ®ang dÊn th©n vÒ phÝa lßng s«ng. Yªu th¬ng vµ o¸n giËn. Nhng chØ lµ mét c©y lau nhá bÐ, t«i kh«ng thÓ lµm ®îc g× h¬n. Níc b¾t ®Çu d©ng lªn ®Õn ngang ngêi råi ®Õn gÇn hÕt çnh tay ngêi phô n÷. Ngêi ®µn bµ ®au khæ ®· quyÕt trÇm m×nh ®Ó gi¶i nh÷ng oan khiªn.

Bê s«ng Hoµng Giang vÉn lÆng. Giã vÉn thæi m¸t rîi nhng tr¨ng ®· khuÊt. Kh«ng gian tÜnh mÞch ®Õn ghª ngêi khiÕn t«i vÉn nghe vµ nghe rÊt râ nh÷ng lêi tr¨ng trèi cuèi cïng cña ngêi phô n÷ khèn khæ kia.

- Tr¬ng Sinh chµng hìi! Chµng ®· phô c«ng cña thiÕp. Nh mét ®øa trÎ th¬ nghÞch mét trß ch¬i mµ kh«ng cÇn suy nghÜ, chµng ®· coi thêng sù thñy chung cña thiÕp. Nay t×nh chång nghÜa vî ®· ch¼ng thÓ dµi l©u, thiÕp chØ mong sau çi chÕt nµy chµng cã thÓ thÊy nçi ®au mµ thøc tØnh. Chµng h·y ch¨m sãc cho con, h·y nu«i d¹y ®Ó cho nã ®îc nªn ngêi.

Con xin l¹y «ng hµ b¸. Con lµ Vò N¬ng. Nay v× bÞ oan mµ ph¶i chän t×m çi chÕt ®Ó gi¶i mèi oan t×nh. Th©n nµy ®· nguyÖn d©ng cho hµ b¸. Nhng con chØ mong nÕu thùc lßng thñy chung son s¾t th× xin cho ®îc gi¶i mèi oan t×nh nh÷ng mong Tr¬ng Sinh thøc tØnh. Nhîc b»ng con ®©y cã chót t t×nh th× xin hµ b¸ cø ®Çy ¶i m·i m·i díi tÇng ®Þa ngôc.

MÆt s«ng Hoµng Giang ®· lÆng thinh. T«i kh«ng cßn nghe bÊt cø mét lêi nãi hay mét ©m thanh nµo n÷a. VËy lµ hµ b¸ ®· ®ãn ngêi phô n÷ kia ®i nhÑ nhµng nhng ch¾c ch¾n kh«ng thanh th¶n.

C¶ cuéc ®êi sèng ë bªn s«ng, chøng kiÕn dßng ®êi bao thay ®æi víi c¶ nçi buån lÉn niÒm vui. Cã nh÷ng chuyÖn t«i ®· quªn, cã nh÷ng chuyÖn t«i cßn nhí nhng kh«ng cã chuyÖn nµo tª t¸i nh çi chÕt cña Vò N¬ng. Nghe hÕt c©u chuyÖn Êy, t«i võa giËn anh chång, l¹i võa th¬ng cho ngêi vî. Hä yªu th¬ng nhau råi l¹i tù g©y nh÷ng ®au ®ín cho nhau. Bao n¨m ®· tr«i qua, nçi oan cña Vò N¬ng còng ®· ®îc chÝnh ngêi chång kia gi¶i. ThÕ nhng cho ®Õn tËn h«m nay t«i vÉn kh«ng hiÓu ®îc con ngêi thËt vÜ ®¹i vµ cao c¶ biÕt bao nhng t¹i sao vÉn cã nh÷ng lóc hä Ých kû vµ

24

nhá nhen lµm vËy?

§Ò 8: Hãa th©n vµo nh÷ng que diªm kÓ l¹i c©u chuyÖn theo diÔn biÕn vµ kÕt thóc cña truyÖn C« bÐ b¸n diªm (hoÆc diÔn biÕn sù viÖc t¬ng tù, nhng kÕt thóc kh¸c).

Bµi viÕt

Trêi ®· tèi, cöa sæ mäi nhµ ®Òu s¸ng rùc ¸nh ®Ìn vµ trong phè sùc nøc mïi ngçng quay. Gi©y phót ®ãn giao thõa s¾p ®Õn. VËy mµ chóng t«i vÉn cïng c« bÐ téi nghiÖp rong ruæi qua tõng con phè. Chóng t«i tù nhñ h·y n»m yªn, n»m yªn vµ cÇu nguyÖn ®Ó tÊt c¶ chóng m×nh sÏ ®i vÒ nhµ ai ®Êy. ChØ cã vËy vµ chØ cã vËy th«i, c« chñ míi ®îc vÒ nhµ ®Ó ®ãn TÕt trong Êm cóng.

ThÕ nhng thËt o¸i o¨m thay. §ªm ba m¬i, ai cßn ®i mua diªm lµm chi n÷a. Giê nµy hä ®· yªn æn c¶ råi. Hä ®ang ngåi bªn lß s-ëi vµ chê ®Õn giê ph¸ cç. Chóng t«i biÕt vËy vµ c¶ c« chñ nhá téi nghiÖp cña chóng t«i còng thÕ. Nhng c« vÉn cø ®i, lang thang trong rÐt mít vµ hy väng. NiÒm hy väng Êy trong c¸i ®ªm nay thËt qu¸ nhá nhoi. VËy mµ nã chØ chùc chê ®Ó tan biÕn mÊt.

Trêi ®· vÒ khuya. Vµ chóng t«i c¶m thÊy ®«i bµn tay cña c« chñ ®ang cøng l¹i. C« dõng l¹i vµ ngÉm nghÜ vÒ mét ®iÒu g× ®ã. Bçng ®ét nhiªn, c« rót mét trong sè chóng t«i ra vµ quÑt s¸ng. Anh b¹n cña chóng t«i bÐn löa rÊt nhanh lo¸ng qua råi biÕn ®i trªn nÒn than hång rùc. Chóng t«i kh«ng biÕt c« bÐ nghÜ g× nhng ¸nh m¾t c« bÐ rÊt vui vµ h×nh nh miÖng c« cßn ¸nh lªn c¶ mét nô cêi th× ph¶i.

C« bÐ duçi ch©n ra nhng ®ê ®Én nh×n que diªm vôt t¾t. C« l¹i bÇn thÇn vµ suy nghÜ håi l©u. Ch¾c c« bÐ ®ang lo kh«ng b¸n ®îc diªm, vÒ nhµ sÏ bÞ cha chöi m¾ng.

ThÕ råi, m¹nh mÏ h¬n, c« l¹i quÑt löa anh b¹n thø hai. Löa l¹i ch¸y vµ s¸ng rùc. ¸nh m¾t c« bÐ l¹i vui lªn. Khu«n mÆt ®á hång r¹ng rì. Nhng kh«ng ®Çy mét phót sau, anh b¹n t«i vôt t¾t. Tríc mÆt c« bÐ chØ cßn lµ nh÷ng bøc têng l¹nh lÏo, dµy ®Æc, tèi t¨m. Phè x¸ vÉn v¾ng teo vµ l¹nh buèt. TuyÕt phñ tr¾ng xãa, giã bÊc vi vu vµ mÊy ngêi kh¸ch qua ®êng quÇn ¸o Êm ¸p véi v· ®i ®Õn n¬i hß hÑn.

C« chñ kh«ng cßn nghÜ vÒ cha. C« kh«ng cßn sî. C« quÑt thªm mét que diªm n÷a. LÇn nµy c¶m gi¸c nh anh b¹n cña chóng t«i bèc ch¸y l©u h¬n. NiÒm vui còng dõng l¹i trªn khu«n mÆt cña c« chñ t«i l©u h¬n ®«i chót. Kh«ng biÕt lóc nµy c« bÐ ®ang nghÜ ®Õn c¸i g×, ®Õn c©y th«ng N«-en hay ®Õn ngêi bµ yªu quý.

C« bÐ l¹i quÑt thªm mét que diªm n÷a. Mét ¸nh s¸ng xanh táa ra xung quanh. C« bÐ cêi vµ reo lªn h¹nh phóc:

- Bµ ¬i! Cho ch¸u ®i víi! Ch¸u biÕt r»ng diªm t¾t th× bµ còng

25

biÕn ®i mÊt nh lß sëi, ngçng quay vµ c©y th«ng N«-en ban n·y. Nhng xin bµ ®õng bá ch¸u ë n¬i ®©y. Tríc khi bµ vÒ víi Thîng ®Õ chÝ nh©n, bµ ch¸u ta ®· tõng sung síng biÕt nhêng nµo. D¹o Êy bµ tõng chñ ch¸u r»ng nÕu ch¸u ngoan ngo·n, ch¸u sÏ ®îc gÆp l¹i bµ. Bµ ¬i! Ch¸u van bµ, bµ xin víi Thîng ®Õ chÝ nh©n cho ch¸u vÒ víi bµ. Ch¾c Ngêi kh«ng tõ chèi ®©u.

Anh b¹n thø t cña chóng t«i vôt t¾t. ThÕ lµ çi ¶o ¶nh rùc s¸ng trªn khu«n mÆt c« chñ nhá còng biÕn mÊt lu«n. Nhng c« b¾t ®Çu l«i ra tÊt c¶ chóng t«i vµ quÑt s¸ng. Dêng nh c« chñ cña chóng t«i ®ang muèn nÝu kÐo mét ®iÒu g×. Chóng t«i nèi nhau chiÕu s¸ng nh gi÷a ban ngµy. Vµ chóng t«i nhËn ra trªn khu«n mÆt kia ®ang në ra mét nô cêi m·n nguyÖn. Mét xã têng bçng vôt s¸ng lªn nhng còng chØ mét phót sau nã l¹i trë vÒ víi çi tèi t¨m l¹nh lÏo. Chóng t«i ®· th¾p lªn nh÷ng tia s¸ng cuèi cïng cßn c« chñ cña chóng t«i th× bçng nhiªn gôc xuèng. Cã lÏ c« mÖt qu¸. C« ®· kh«ng ¨n vµ kh«ng nghØ suèt nh÷ng ngµy qua nªn ch¾c b©y giê ®ang ®ãi l¶. Chóng t«i th¬ng c« chñ qu¸ vµ cÇu mong sao cho ®ªm giao thõa qua thËt lµ nhanh.

S¸ng ngµy mïng mét, tuyÕt vÉn phñ kÝn mÆt ®Êt, nhng mÆt trêi lªn, trong s¸ng vµ chãi chang trªn bÇu trêi xanh nhît. Chóng t«i - nh÷ng que diªm cßn sãt l¹i trong tói cña c« chñ ®ªm qua bçng nghe thÊy tiÕng gäi cña mét ngêi phô n÷:

- Ch¸u bÐ ¬i! Ch¸u bÐ ¬i! Ch¸u lµ con çi nhµ ai mµ ra n«ng nçi thÕ nµy.

Ngêi ®i ®êng còng b¾t ®Çu xóm l¹i. Hä tß mß ®o¸n vµ ng¾m nghÝa c« g¸i cã ®«i m¸ hång vµ ®«i m«i ®ang cêi mØm n»m gi÷a nh÷ng bao diªm, trong ®ã cã mét bao ®· ®èt hÕt h¼n. Ngêi ®µn bµ khi n·y rÏ ®¸m ®«ng ra ®Ó chen vµo. Tay bµ mang theo mét cèc s÷a ®ang cßn nãng vµ mét chiÕc ¸o l«ng cõu ®ang cßn míi. Uèng mét çch khã kh¨n vµi ngôm s÷a, c« chñ ®· m¬ mµng tØnh l¹i. MÊy ngêi ®µn «ng gióp ngêi phô n÷ ®a c« chñ vÒ mét ng«i nhµ nhá råi hä t¶n m¸c ®i ch¬i. B©y giê c« chñ ®· tØnh h¼n vµ ®ang ngåi bªn lß sëi.

- Ch¸u c¶m ¬n bµ! C« chñ nãi.

Ngêi phô n÷ nhanh nh¶u ®¸p:

- Kh«ng cã g× ®©u ch¸u ¹! Nh×n ch¸u ta ®· ®o¸n ra tÊt c¶ mäi viÖc råi. Ta còng buån nh ch¸u. Tríc ®©y ta còng cã mét c« ch¸u g¸i nhng Thîng ®Õ chÝ nh©n ®· ríc nã ®i. Giê ta gÆp ch¸u ®©u ph¶i ch¨ng lµ Thîng ®Õ th¬ng ta mµ tr¶ cho ta ®øa ch¸u. Ta tuy nhá nhng rÊt réng lßng th¬ng. NÕu ch¸u muèn, ch¸u cã thÓ ë ®©y víi ta lµm b¹n.

C« bÐ kh«ng ®¸p lêi ngêi phô n÷. M¾t c« bÐ rng rng nh×n nh÷ng b«ng tuyÕt ®ang r¬i tr¾ng xãa ngoµi khung cöa. Nhng råi bçng nhiªn c« quay l¹i, sµ vµo vßng tay ©u yÕm cña ngêi thiÕu phô vµ nøc në: Bµ ¬i! Bµ ¬i! Bµ th¬ng ch¸u mµ trë vÒ víi ch¸u thËt hay sao!

26

§Ò 9: Lª-nin nãi: "T«i kh«ng sî khã, kh«ng sî khæ, t«i chØ sî nh÷ng phót yÕu mÒm cña lßng t«i. §èi víi t«i chiÕn th¾ng b¶n th©n lµ chiÕn th¾ng vÎ vang nhÊt". B»ng vèn sèng vµ kinh nghiÖm, h·y kÓ mét c©u chuyÖn "VÒ mét häc sinh tèt, ph¹m mét sè sai lÇm nhng ®· kÞp thêi tØnh ngé, chiÕn th¾ng b¶n th©n".

Bµi viÕt

Khi t«i tiÔn anh b¹n cña t«i - ngêi mµ t«i sÏ kÓ cho c¸c b¹n nghe vÒ cuéc ®êi anh Êy, ®Õn mét ng«i trêng míi, t«i ®· hái: "Anh nghÜ g× vÒ nh÷ng viÖc ®· qua". Anh ®· tr¶ lêi t«i mµ kh«ng hÒ ngîng nghÞu: "T«i xÊu hæ. Nhng ph¶i biÕt xcÊu hæ míi ®øng lªn vµ ®i ®îc". T«i nÓ phôc anh ë c©u nãi Êy sau tÊt c¶ nh÷ng g× ®· x¶y ra víi ®êi anh.

H¶i - tªn cña anh, lµ mét ®øa con ngoan thùc sù. Nhµ anh nghÌo vµ lam lò l¾m. Bè mÑ anh ®Òu vÊt v¶ nhng hä l¹i ch¼ng hîp nhau. Cßn hä kh«ng hîp v× lý do g×, t«i còng kh«ng biÕt n÷a. Gia ®×nh vèn ®· kh«ng yªn æn nªn H¶i ph¶i võa häc võa ch¨m chót cho c«ng viÖc gia ®×nh vµ lo l¾ng cho c« em g¸i cha ®Çy s¸u tuæi. C«ng viÖc bï ®Çu nh thÕ nhng H¶i lµ mét häc sinh rÊt kh¸. H¶i häc tèt tÊt c¶ c¸c m«n vµ lµ mét häc sinh cã nhiÒu triÓn väng (xin nãi thªm ë vïng quª nghÌo khæ nh quª t«i, mét häc sinh võa lam lò l¹i võa häc giái nh anh lµ rÊt hiÕm).

ChÝn n¨m häc cÊp mét vµ cÊp hai tr«i qua nhanh chãng. Vµ còng ngÇn Êy n¨m v× c«ng viÖc gia ®×nh mµ H¶i bá mÊt ®i bao nhiªu m¬ íc. §Æt ch©n vµo ®Õn cÊp ba, H¶i ®· lín nhng l¹i b¾t ®Çu kh«ng chÞu ®îc nh÷ng ¸p lùc cña xung quanh. Bè cña anh ngµy cµng qu¸ ®¸ng khiÕn anh kh«ng cßn ®ñ søc vît qua nçi khæ. H¶i b¾t ®Çu nhôt chÝ, häc hµnh sa sót vµ ch¸n n¶n. H¶i l× ra råi dÇn dÇn nÐ tr¸nh ®i nh÷ng lêi ®éng viªn an ñi cña mäi ngêi.

Nh÷ng buæi häc b¾t ®Çu ®øt qu·ng. B¹n bÌ th× kh«ng hiÓu v× sao anh quen biÕt vµ th©n thiÕt víi nh÷ng ®¸m du c«n. Giê ®©y kh«ng ph¶i lµ nh÷ng gèc c©y nhiÒu bãng m¸t - n¬i ngµy xa H¶i tranh thñ tõng phót ®Ó ra ®äc s¸ch, mµ n¬i ®Õn cña anh lµ nh÷ng qu¸n game. H¶i trèn tr¸nh vµ mÊt ®i tÊt c¶ niÒm tin (chø cßn g× lµ niÒm c¶m phôc) cña b¹n bÌ vµ cña c¶ ngêi thÇy ®¸ng mÕn lu«n hÕt lßng víi H¶i.

Mét th¸ng, hai th¸ng råi mÊy th¸ng tr«i qua, H¶i cµng ngµy cµng sa lÇy vµo lêi biÕng. M¶i ch¬i vµ rÊt cÇn tiÒn. H¶i bÞ lò du c«n bµy cho trß trém c¾p. §èi tîng mµ anh híng ®Õn Êy chÝnh lµ chiÕc xe míi nhÊt cña mét b¹n líp m×nh. H¶i ®· lªn kÕ ho¹ch vµ lµm vô Êy rÊt "ngon" khiÕn b¸c b¶o vÖ ph¶i mét phen khæ së. ThÕ nhng mÊy ngµy sau, ngêi ta thÊy tªn kÎ trém d¾t chiÕc xe kia ®i th¼ng vµo phßng thÇy HiÖu trëng. Kh«ng biÕt cËu bÐ kia ®· nãi g× nhng sau ®ã H¶i ®i vÒ líp råi h«m sau anh nghØ h¼n.

27

Còng chÝnh h«m Êy, thÇy HiÖu trëng ®Õn líp chóng t«i. ThÇy ®· kÓ l¹i toµn bé chuyÖn lÊy c¾p xe cña H¶i. Th× ra, H¶i ph¶i lÊy trém xe v× ®· nî mét mãn tiÒn kha kh¸ ë nh÷ng chç hay qua l¹i ch¬i bêi. Lý ra, lÊy xe xong, cËu ph¶i mang xe ®i b¸n. ThÕ nhng, cËu l¹i mang xe th¼ng vÒ nhµ. H¶i ®· thó thùc: khi lÊy xe xong cËu b¾t ®Çu ©n hËn. Nhng v× sÜ diÖn, cËu kh«ng quay l¹i tr¶ ngay. Mang xe vÒ nhµ bµ ngo¹i ®Ó mÊy h«m vµ ®µnh nãi dèi lµ xe mîn. ThÕ nhng ®ã còng lµ nh÷ng ngµy l¬ng t©m cña H¶i kh«ng ngít d»ng co. Anh muèn b¸n qu¸ch nã ®i ®Ó l¹i ch¬i bêi tiÕp cho quªn ®i tÊt c¶. ThÕ nhng anh l¹i nghÜ, nÕu m×nh lµm nh thÕ th× còng cã nghÜa lµ m×nh b¸n ®i nh©n çch cña m×nh, b¸n ®i tÊt c¶ nh÷ng g× mµ m×nh ®· cã. Mét mÆt anh muèn ®îc gi¶i tho¸t ngay nhng mÆt kh¸c l¹i lo, l¹i sî. Cø thÕ, suèt mÊy ngµy H¶i ®· ph¶i tù c¾n nh¸ l¬ng t©m vµ ch¾c ph¶i gian nan l¾m anh míi vît qua ®îc chÝnh m×nh. Vµ ph¶i ch¨ng còng chÝnh v× sù thµnh thËt vµ dòng c¶m cña anh nªn thÇy HiÖu trëng ®· lµ ngêi ®Çu tiªn réng lßng tha thø cho anh.

Nh÷ng ngµy sau ®ã cßn lµ mét qu·ng dµi vµ khã kh¨n tét cïng víi H¶i. Çi gi¸ ®¾t nhÊt cho nh÷ng hµnh ®éng d¹i dét cña anh (chÝnh anh nãi thÕ) lµ nh÷ng çi nh×n e ng¹i vµ xa l¸nh cña mäi ngêi. H¶i ®· ©n hËn vµ khæ t©m nhiÒu l¾m trªn con ®êng trë vÒ víi chÝnh b¶n th©n m×nh. ThÕ råi qu¸ khø mªnh mang còng cã ngµy khÐp l¹i. H¶i ®· lÊy l¹i niÒm tin b»ng søc häc vµ b»ng sù cói ®Çu thËt sù. Mäi ngêi ®Òu ®· nhËn ra vµ réng lßng tha thø cho anh.

Chóng t«i võa míi chia tay H¶i. Anh ®· vît qua nhiÒu häc sinh giái kh¸c ®Ó tù t×m cho m×nh mét t¬ng lai. Giê ®©y H¶i ®· kh«ng cßn ph¶i lo võa kiÕm tiÒn võa häc n÷a. Víi riªng t«i, t«i rÊt tin vµo nghÞ lùc vµ sù cè g¾ng cña anh. Mét con ngêi ®· dòng c¶m vît qua nh÷ng ham muèn tÇm thêng cña b¶n th©n, dòng c¶m ®èi diÖn víi lçi lÇm h¼n ph¶i lµ mét ngêi biÕt çch ®Ó vît qua nh÷ng khã kh¨n kh¸c lín h¬n. T«i tin vµo H¶i, tin vµo sù trë vÒ m·i m·i cña con ngêi ch©n thËt trong anh.

§Ò 10: "T«i tªn lµ Oanh liÖt. Çi tªn nµy cËu chñ ®Æt cho t«i nhê nh÷ng trËn ®Êu oanh liÖt cña t«i trªn çc síi chäi trong lµng. VËy mµ giê ®©y, cËu chñ l¹i bá r¬i t«i ®Ó ch¹y theo nh÷ng trß ch¬i míi".

Dùa theo nh÷ng lêi t©m sù trªn, h·y viÕt mét truyÖn ng¾n - b»ng giäng kÓ ë ng«i thø nhÊt - kÓ vÒ sè phËn vµ nçi niÒm cña mét con gµ chäi.

Bµi viÕt

T«i tªn lµ Oanh liÖt. V©ng çi tªn nµy cËu ®· ®Æt cho t«i ®óng vµo çi ngµy t«i h¹ gôc ®èi ph¬ng ®Ó v¬n lªn lµm b¸ chñ trªn síi chäi gµ. ¤i çi ngµy huy hoµng Êy ®èi víi t«i sao mµ ®¸ng

28

nhí biÕt bao. VËy mµ giê ®©y, qu¸ khø cña t«i m·i m·i chØ lµ qu¸ khø.

T«i sinh ra trong mét gia ®×nh ®«ng ®óc cã tíi trªn díi chôc anh em. MÑ t«i hiÒn lµnh vµ ch¨m chØ. Bµ thêng rong ruæi ®i rÊt nhiÒu n¬i ®Ó kiÕm vÒ cho anh em chóng t«i nh÷ng miÕng måi th¬m ngon vµ bæ. Nhê mÑ mµ anh em chóng t«i ®øa nµo ®øa nÊy ®Òu cã d¸ng vãc vµ søc kháe kh¸c thêng. Tõ khi cßn rÊt nhá, chóng t«i ®· ®îc dù b¸o sÏ trë thµnh nh÷ng chiÕn binh hïng m¹nh.

Thùc ra ngêi ®Ó l¹i cho anh em chóng t«i nhiÒu Ên tîng h¬n c¶ l¹i lµ bè cña t«i. Khi cßn trÎ bè t«i hïng tr¸ng vµ oai phong l¾m. Nghe nãi bè t«i ®· tõng qua tay nhiÒu «ng chñ vµ giµnh ®îc nhiÒu gi¶i thëng trªn kh¾p çc síi gµ. Khi bè t«i s¾p kh«ng thi ®Êu n÷a, anh em chóng t«i còng ®îc xem «ng lªn ®µi vµi trËn n÷a. Nh÷ng trËn Êy «ng ®Òu th¾ng c¶ vµ qu¶ thùc «ng ®· trë thµnh mét tÊm g¬ng lín, trë thµnh niÒm kiªu h·nh cho c¶ gia téc chóng t«i.

Anh em t«i lín lªn tÊt c¶ ®Òu ®i theo con ®êng cña bè. ¤ng còng chÝnh lµ ngêi d¹y anh em chóng t«i nh÷ng thÕ ®¸nh ®Çu tiªn. Bao giê còng vËy, ®· thµnh lÖ, cø mét anh em nµo ®ã trong gia ®×nh cña t«i s¾p ®i theo mét «ng chñ míi th× bè míi truyÒn cho nh÷ng thÕ ®¸nh tuyÖt vêi ®Ó chiÕn ®Êu vµ ®Ó hé th©n. Ngµy t«i ®i theo chñ míi, bè còng d¹y t«i ®iÒu ®ã.

¤ng chñ cña t«i nghe ®©u lµ mét ngêi ham mª gµ chäi l¾m. ¤ng ®· tõng ®i kh¾p n¬i ®Ó chän gµ vµ t«i còng cha hiÓu lý do nµo khiÕn «ng chñ l¹i chän lùa gia ®×nh cña chóng t«i. T«i cø nghÜ «ng chñ t«i giµ l¾m thÕ nhng khi gÆp t«i míi biÕt «ng cßn rÊt trÎ vµ v× thÕ, tõ ®Êy ®Ó cho th©n thiÕt t«i ®æi gäi «ng lµ cËu chñ.

Ngµy ®Çu tiªn vÒ nhµ míi, cËu chñ rÊt ch¨m chót cho t«i. CËu cho t«i ë trong mét ng«i nhµ réng r·i vµ tho¸ng m¸t. T«i nghÜ nã thËt xøng ®¸ng víi çi vãc d¸ng vµ sù oai vÖ cña t«i. §óng mét th¸ng sau ®ã, t«i bíc vµo mét síi chäi chÝnh thøc lÇn ®Çu tiªn. H«m Êy t«i gÆp mét cËu choai hung h¨ng l¾m. CËu ta to kháe vµ lùc lìng h¬n t«i nhng nh÷ng miÕng ®ßn th× xem ra dë Ñc. ChÝnh v× thÕ mµ chØ cha ®Çy ba hå ®Êu, t«i ®· h¹ gôc cËu choai kia.

H«m Êy cËu chñ hÝ höng vµ vui mõng l¾m. CËu ®· bÕ t«i ®i ®Ó khoe mÏ kh¾p víi b¹n bÌ. CËu nãi cËu tin t«i sÏ lµ mét con chäi oanh liÖt nhÊt. Nghe nh÷ng lêi nÞnh nät cña cËu chñ, t«i kiªu h·nh l¾m.

KÓ tõ ngµy Êy, tuÇn nµo t«i còng tung hoµnh trªn çc síi chäi kh¾p ®ã ®©y. CËu chñ qu¶ lµ ngêi ®i nhiÒu vµ biÕt nhiÒu n¬i thËt. Nh÷ng lÇn cïng cËu chñ ®i chu du nh thÕ, t«i ®· tha hå häc ®îc thªm nhiÒu miÕng ®¸nh kh¸c nhau. Kinh nghiÖm trËn m¹c cña t«i ngµy cµng thªm dµy d¹n. Thó thùc trong nh÷ng lÇn ra

29

qu©n Êy, cã trËn t«i h¹ gôc ®èi thñ rÊt nhanh nhng cã trËn t«i còng suýt n÷a th× toi m¹ng. Nhng trong tÊt c¶ nh÷ng lÇn nh thÕ, nhê nh÷ng miÕng ®¸nh gia truyÒn, cuèi cïng t«i ®Òu ®· ¸p ®¶o ®îc ®èi ph¬ng.

Trong ®êi chiÕn, ®· dù bao nhiªu lÇn, t«i còng kh«ng nhí. Nh-ng cã hai trËn ®Êu mµ t«i kh«ng thÓ nµo quªn. TrËn thø nhÊt lµ trËn tranh gi¶i qu¸n qu©n víi mét anh chäi næi danh ®· tõng ½m çi gi¶i Êy mét n¨m vÒ tríc. Nghe ®©u, ngêi ta gäi anh lµ Hïng x¸m. Vµ qu¶ thùc khi m¹nh, thÕ ®¸nh cña h¾n ta d÷ thËt. Mçi lÇn h¾n ta vç çnh vung ch©n lµ mét lÇn ®èi ph¬ng ph¶i tèi t¨m mÆt mòi, nhng khi yÕu h¾n ta l¹i thñ thÕ rÊt v÷ng vµng. Nghe nãi mÊy anh b¹n tríc ®©y cña t«i ®Òu bÞ nã ®¸nh cho tµn phÕ.

H«m Êy, trêi n¾ng rÊt to. T«i víi nã ®¸nh ®· hÕt bèn hå mµ kh«ng ph©n chia th¾ng b¹i. Hai bªn ®Òu mÖt lö, chØ cßn tinh thÇn lµ vÉn v÷ng vµng th«i. Sang hiÖp thø n¨m, t«i bÞ Hïng x¸m cùa cho to¸c ®Çu ch¶y m¸u. Nhng nghÜ ®Õn danh dù cña cha t«i, t«i ®· quyÕt dïng miÕng ®¸nh hiÓm cuèi cïng. Êy lµ miÕng ®¸nh mµ bè t«i ®· d¹y tríc khi t«i vÒ nhµ cËu chñ. Bè t«i dÆn kü nÕu kh«ng thùc sù r¬i vµo lóc l©m nguy, t«i kh«ng ®îc phÐp dïng thÕ ®ã. Qu¶ nhiªn thÕ ®¸nh thËt lµ hiÓm ¸c. ChØ cÇn vung ra hai cùa, t«i ®· lÊy ®i ®«i m¾t cña ®èi ph¬ng. TrËn chiÕn h«m Êy kÕt thóc, phÇn th¾ng thuéc vÒ t«i nhng t«i ch¼ng lÊy g× lµm vui mõng l¾m.

Sau lÇn Êy, t«i yÕu h¼n ®i. Hai th¸ng sau, t«i theo cËu chñ lao vµo mét cuéc th¸ch ®Êu. Nhng lÇn nµy t«i b¹i rÊt nhanh bëi mét tay mÆt mµy cßn non choÑt. TrËn ®Êu kÕt thóc nhanh vµ cËu chñ th× v« cïng thÊt väng. Sau trËn Êy, ®Õn mét th¸ng sau t«i ch¼ng thÊy cËu chñ ®Ó ý ®Õn t«i. T«i nghÜ ch¾c cËu kh«ng cßn dïng t«i n÷a. Giê ®©y ch¾c cËu l¹i ®i t×m mét chó choai kh¸c thay t«i. Nhng kh«ng, cËu chñ kh«ng ch¬i gµ chäi n÷a. Nghe nãi cËu cã nhiÒu trß ch¬i míi ham thÝch h¬n c¬. CËu thêng ®i tõ rÊt sím vµ vÒ rÊt muén. H·n h÷u l¾m cËu míi rÏ qua vøt vµi n¾m g¹o cho t«i nhng l¹i ch¼ng thÌm ngã ngµng g×.

Cuéc sèng cña t«i cø thÕ tr«i ®i buån tÎ vµ ch¸n n¶n. Giê ®©y, t«i kh«ng l©m trËn n÷a vµ còng ch¼ng ®îc sèng nh÷ng ngµy cã ý nghÜa nh cña cha t«i. T«i ®ang n»m ®©y vµ chê ®îi. T«i m¬ vÒ qu¸ khø vµ chê ®îi vÒ mét ®iÒu tåi tÖ sÏ ®Õn ë t¬ng lai. ¤i çi kÕt côc cho mét chiÕn binh oanh liÖt thËt lµ buån tÎ. T«i kh«ng tr¸ch giËn vµ ®©u cã quyÒn tr¸ch giËn cËu chñ t«i. Cuéc ®êi cña t«i dµnh cho chiÕn trËn. Vµ khi kh«ng cßn søc mµ ®¸nh nhau ®îc n÷a th× sù tån t¹i cña t«i còng ®©u cã Ých chi. Víi t«i hiÖn t¹i thËt lµ ®¸ng tiÕc nhng mét qu¸ khø oai hïng còng ®ñ ®Ó t«i c¶m thÊy tù hµo vµ kiªu h·nh víi cha t«i.

§Ò 11: S¸ng t¸c mét truyÖn ng¾n (theo ®Ò tµi tù chän)

30

mang ý nghÜa x· héi, cã t¸c dông gi¸o dôc thiÕt thùc ®èi víi tuæi trÎ hiÖn nay.

Bµi lµm

Vë cña çc con ®©u?

N¨m t«i 13 tuæi, bè gäi t«i vµ hai cËu em trai vµo phßng ®äc s¸ch. T«i rÊt lÊy lµm høng chÝ. Gäi lµ phßng ®äc s¸ch nhng chóng t«i biÕt thõa nã lµ phßng trß ch¬i, n¬i nh÷ng “ngêi ®µn «ng” thêng cïng ®ua xe, c©u ç nhùa hoÆc xem phim.

- Mçi ®øa mang mét cuèn vë vµ mét çi bót tíi ®©y! – Bè ra lÖnh ngay khi chóng t«i võa bíc tíi cöa phßng.

Chóng t«i ®øng s÷ng nh×n nhau lo l¾ng! Yªu cÇu cña bè nghe rÊt bÊt thêng vµ ®¸ng e ng¹i – cø nh lµ s¾p lµm bµi tËp Êy.

Khi ®· t×m ®îc vë vµ bót cho m×nh, quay l¹i “phßng ch¬i”, chóng t«i thÊy bè ®· bµy s½n bµn víi ba çi ghÕ nhùa, kÌm theo mét tÊm b¶ng lín treo trªn têng. Bè chØ chóng t«i ngåi vµo ghÕ nhùa, chø kh«ng ph¶i lµ çi ghÕ ®Öm b«ng ªm ¸i, dï nã chØ çch chóng t«i cã mét gang tay.

- Bè muèn çc con ph¶i tËp trung hÕt søc, bè nãi nh mét buæi kinh doanh - ®ã lµ lý do çc con cÇn ngåi ghÕ nhùa, chø kh«ng ph¶i lµ ghÕ ®Öm b«ng!

Ngay lËp tøc chóng t«i rªn lªn:

- MÑ ®©u råi ¹? Hay lµ chóng ta ®îi mÑ! – cËu em ót tÝnh kÕ ho·n binh.

- Cã l©u kh«ng ¹? – CËu em kÕ t«i thë dµi.

T«i th× chØ ngåi im lÆng trªn ghÕ nhùa cøng ®¬.

- MÑ ®i chî ph¶i vµi tiÕng n÷a míi vÒ, vµ viÖc nµy kh«ng liªn quan ®Õn mÑ, bè nãi. - Vµ viÖc nµy kÐo dµi bao l©u lµ tuú thuéc ë çc con. Çc con cµng hîp t¸c th× chóng ta cµng hoµn thµnh nhanh chãng. HiÓu kh«ng?

- Råi ¹! Chóng t«i ®¸p l¹i uÓ o¶i.

- Tõ b©y giê chóng ta sÏ cã buæi häc vµo çc s¸ng thø b¶y. ChØ “nh÷ng ngêi ®µn «ng” chóng ta mµ th«i. Bè sÏ d¹y çc con nh÷ng g× bè ®· häc vÒ cuéc sèng. §ã lµ tr¸ch nhiÖm cña bè ®Ó chuÈn bÞ cho çc con thµnh nh÷ng ngêi ®µn «ng - nh÷ng ngêi sÏ ®ãng gãp cho céng ®ång vµ cho c¶ thÕ giíi. Tr¸ch nhiÖm nµy, bè thÊy rÊt quan träng vµ nghiªm tóc.

T«i ng¾t lêi:

- Bè sÏ d¹y bän con mäi ®iÒu vÒ cuéc sèng ¹?

- TÊt c¶ nh÷ng g× cã thÓ.

- Nhng nh thÕ th× m·i m·i còng kh«ng häc hÕt!

- Cã thÓ…- Bè nãi nhá, vÎ suy nghÜ, råi b¾t ®Çu viÕt lªn b¶ng - cã thÓ l¾m…

31

Trong suèt ba n¨m, dï khoÎ hay èm, bè vÉn gi÷ ®óng lÞch d¹y chóng t«i vÒ kÜ n¨ng vµ nh÷ng øng xö ®êi sèng vµo thø b¶y hµng tuÇn. Bè d¹y rÊt nhiÒu: VÖ sinh ç nh©n, tuæi dËy th×, çc nghi thøc x· giao, çch ®èi xö b×nh ®¼ng, sù kÝnh träng ngêi giµ, t«n träng nh÷ng ngêi phô n÷, ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp, qu¶n lý tiÒn nong, tr¸ch nhiÖm víi céng ®ång… Chóng t«i viÕt kÝn hÕt cuèn vë nµy ®Õn cuèn vë kh¸c.

N¨m nay, t«i ®· 16 tuæi vµ ®· trë thµnh mét häc sinh Trung häc phæ th«ng, nh÷ng bµi häc ®· bít dÇn ®i. T«i vµ çc em còng ®· lín lªn dÇn. Chóng t«i b¾t ®Çu bËn rén vµ còng b¾t ®Çu vÊp v¸p víi nh÷ng khã kh¨n. Nh÷ng lóc Êy, chóng t«i thêng ngåi l¹i, nghÜ tíi nh÷ng ®iÒu bè cho ghi trong vë ngµy xa, v× nh÷ng ®iÒu Êy tríc ®©y bè ®· tõng nh¾c tíi.

Míi ®©y, bè gäi riªng t«i ra vµ nãi:

- Bè sÏ d¹y con ®Õn khi con 18 tuæi, phÇn cßn l¹i cña “bµi häc” con b¾t ®Çu ph¶i tù gom nhÆt trong cuéc sèng mµ th«i!

T«i khoanh tay lÔ phÐp:

- Tha bè! Giê ®©y con ®· hiÓu nh÷ng viÖc lµm cña bè tõ tríc ®Õn nay. Con chØ mong sau nµy mçi khi ®i xa trë vÒ, bè l¹i ch÷a nh÷ng bµi tËp vÒ cuéc sèng hÕt søc phong phó nµy cho con.

§Ò 12: So s¸nh lêi nãi, cö chØ, hµnh ®éng cña hai nh©n vËt §am S¨n vµ Mtao Mx©y. H·y nhËn xÐt vÒ çch ®¸nh gi¸ kh¸c nhau cña t¸c gi¶ d©n gian ®èi víi hai nh©n vËt nµy.

Bµi viÕt

§am S¨n lµ bé sö thi næi tiÕng, lµ niÒm tù hµo cña nh©n d©n T©y Nguyªn. §am S¨n lµ nh©n vËt chÝnh lµ ®¹i diÖn, biÓu trng cho søc m¹nh cña çc céng ®ång ngêi T©y Nguyªn trong buæi ®Çu x©y dùng vµ b¶o vÖ bu«n lµng. V× thÕ, ngêi T©y Nguyªn dïng nh÷ng ng«n tõ, h×nh ¶nh ®Ñp nhÊt ®Ó ca ngîi sù dòng m·nh cña chµng.

Trong ®o¹n trÝch nµy, hai nh©n vËt Mtao Mx©y vµ §am s¨n ®Òu ®îc t¶ b»ng ng«n ng÷ hµo s¶ng cña sö thi song l¹i ®îc miªu t¶ víi hai c¶m høng kh¸c nhau. Víi §am S¨n, ®ã lµ c¶m høng ngîi ca. Víi Mtao Mx©y lµ c¶m høng phª ph¸n. Hai ngêi ®Òu tµi giái nhng hµnh ®éng vµ ng«n ng÷ cña hä l¹i kh¸c nhau.

Ng«n ng÷ cña §am S¨n lµ ng«n ng÷ cña ngêi anh hïng ®¹i diÖn cho chÝnh nghÜa. Mtao Mx©y cíp vî cña §am S¨n. V× danh dù cña m×nh, §am S¨n ®i ®ßi vî. Chµng ®Õn khiªu chiÕn víi Mtao Mx©y b»ng tinh thÇn thîng vâ cña ngêi anh hïng. Nhng Mtao Mx©y l¹i lµ kÎ xÊu, h¾n bu«ng lêi chäc tøc chµng "Ta kh«ng xuèng ®©u… Tay ta cßn ®ang bËn «m vî hai chóng ta ë trªn nµy c¬ mµ". H¾n còng sî §am S¨n cã hµnh ®éng ®©m lÐn. Nhng

32

§am S¨n kh«ng ph¶i lµ ngêi nh vËy. Chµng coi thêng Mtao Mx©y vµ ®ã còng lµ th¸i ®é cña ngêi £ ®ª ®èi víi Mtao Mx©y. §am S¨n coi h¾n kh«ng b»ng con lîn n¸i, con tr©u, "nh con gµ lµng míi mäc cùa… cha ai giÊm ph¶i mµ ®· g·y mÊt çnh. §Òu nh»m môc ®Ých trªu tøc ®èi ph¬ng nh÷ng hai nh©n vËt nµy cã hai çch nãi kh¸c nhau thÓ hiÖn mét nÐt b¶n chÊt quan träng ë hä. Mét ngêi ®Çy tinh thÇn thîng vâ, mét ngêi ti tiÖn.

H×nh d¸ng, vò khÝ chiÕn ®Êu cña hai ngêi ®îc miªu t¶ kh«ng gièng nhau. Víi Mtao Mx©y " khiªn h¾n trßn nh ®Çu có, g-¬m h¾n ãng ¸nh nh çi cÇu vång… d¸ng tÇn ngÇn do dù, mçi bíc mçi ®¾n ®o, gi÷a mét ®¸m ®«ng mÞt mï nh trong s¬ng sím". H¾n cã vÎ thiÕu tù tin vµ lo sî tríc §am S¨n. T¸c gi¶ cßn vÝ "khiªn h¾n l¹ch x¹ch nh qu¶ míp kh«". ThÕ nhng lêi lÏ cña h¾n l¹i rÊt huyªn hoang "Cã cËu, ta häc cËu…cã thÇn Rång ta häc rthÇn Rång". Tù h¾n còng nhËn h¾n lµ kÎ chuyªn ®i x©m lîc "lµ mét t-íng chuyªn ®i ®¸nh thiªn h¹, b¾t tï binh…". ThÕ råi, Mtao Mx©y ®· thÊt b¹i th¶m h¹i tríc §am S¨n, " Mtao Mx©y th¸o ch¹y…". Cuèi cïng h¾n ®· ph¶i hÌn nh¸t van xin díi tay §am S¨n. §am S¨n ®· chiÕn th¾ng thËt vÎ vang.

Ngîc l¹i víi Mtao Mx©y, §am S¨n l¹i ®îc miªu t¶ víi nh÷ng ng«n ng÷ kh¸c. Cö chØ, hµnh ®éng vµ ng«n ng÷ cña chµng ®Òu rÊt oai phong. Chµng hiªn ngang th¸ch ®Êu víi Mtao Mx©y b»ng mét tinh thÇn thîng vâ. Chµng cho kÎ thï móa khiªn tríc. VÎ ®Ñp cña chµng trong chiÕn ®Êu ®îc miªu t¶ "Mçi lÇn xèc tíi, chµng vît mét ®åi tranh… vun vót qua phÝa ®«ng, vun vót qua phÝa t©y".

T¸c gi¶ d©n gian ®· miªu t¶ hµnh ®éng cña §am S¨n rÊt tØ mØ. Chµng hiÖn lªn nh mét ®Êng thÇn linh, ®èi lËp hoµn toµn víi h×nh ¶nh Mtao Mx©y trong ®o¹n trÝch. Khiªn cña Mtao Mx©y "kªu l¹ch x¹ch nh qu¶ míp kh«" th× khi §am S¨n móa "Chµng móa trªn cao, giã nh b·o…"

B»ng ng«n ng÷ kÓ chuyÖn rÊt hån nhiªn vµ ng©y th¬, t¸c gi¶ d©n gian ®· t¹o dùng hai nh©n vËt anh hïng ë hai tuyÕn kh¸c nhau, qua ®ã kh¼ng ®Þnh søc m¹nh céng ®ång.

§Ò 13 : ViÕt ®o¹n v¨n miªu t¶ nhµ tï trëng §am S¨n khi chiÕn th¾ng Mtao Mx©y.

Bµi viÕt

§am S¨n lµ mét tï trëng giµu m¹nh nhÊt trong nh÷ng tï trëng giµu m¹nh. Víi søc m¹nh b¹t nói ng¨n s«ng chµng ®· chiÕn th¾ng ®îc tï trëng Mtao Mx©y. Vµ lµng cña §am S¨n ®· m¹nh l¹i cµng m¹nh h¬n. Mõng chiÕn th¾ng bu«n lµng ®· më héi, ®ã lµ mét ngµy héi thËt vui vÎ, thËt n« nøc vµ ®Çy tù hµo. C¶ bu«n lµng ©m vang tiÕng chiªng quý, tiÕng vßng nh¹c rung, cá c©y, nói rõng vµ con ngêi cïng ca khóc kh¶i hoµn. Rîu trµn ra kh¾p nhµ, g¬ng mÆt mäi ngêi ®Òu h©n hoan vµ ®Çy tù hµo.

33

Nhµ §am S¨n ®«ng nghÞt kh¸ch, t«i tí chËt nÝch nhµ, thøc ¨n ®Çy nhµ, hoa në kh¾p bu«n. Hä vui mõng trong chiÕn th¾ng, hä tù hµo v× tï trëng cña hä lµ ngêi anh hïng vµ bu«n lµng cña hä ngµy cµng giµu m¹nh.

Næi bËt trong ngµy héi mõng chiÕn th¾ng Êy lµ h×nh ¶nh oai hïng nh bËc th¸nh thÇn cña §am S¨n. Chµng lµ biÓu tîng cho søc m¹nh cña c¶ céng ®ång. §am S¨n thËt oai phong, chµng n»m trªn vâng, tãc th¶ trªn sµn, høng tãc chµng ë díi lµ mét çi nong hoa", "§am S¨n uèng kh«ng biÕt say, ¨n kh«ng biÕt no, nãi kh«ng biÕt ch¸n". NiÒm vui cña §am S¨n trµn c¶ sang c©y cá, nói rõng, tr¶i kh¾p bu«n lµng. §am S¨n ®Ñp nh mét dòng tíng "Ngùc quÊn chÐo mét mét tÊm mÒn chiÕn, m×nh kho¸c mét tÊm ¸o chiÕn… §am S¨n vèn ®· ngang tµng tõ trong bông mÑ". §am S¨n oai hïng vµ ®îc bu«n lµng tr©n träng nh mét vÞ thÇn. C¶ bu«n lµng cña §am S¨n ®· ¨n mõng chiÕn th¾ng suèt c¶ mïa kh«. Hä vui mõng vµ tù hµo vÒ vÞ tï trëng can trêng cña m×nh.

§am S¨n lµ biÓu tîng v¨n ho¸ ®Çy tù hµo cña nh©n d©n T©y Nguyªn. §ã lµ mét trong nh÷ng h×nh tîng nghÖ thuËt ®Ñp nhÊt cña v¨n häc d©n gian ViÖt Nam.

III. Tham kh¶o

Më lèi vÒ câi xa Kinh B¾c

ChØ hai tiÕng “Kinh B¾c” th«i ®· ®ñ gîi l¹i cho mçi ngêi ViÖt chóng ta mét qu¸ v·ng ®Ñp, hµo hïng cã lóc ®Õn bi tr¸ng, mét kh«ng gian xa mµ vÉn biªng biÕc gÇn gòi chan chøa yªu th¬ng cña d©n téc.

Trªn ®Çu, nghe vi vót tiÕng bay ngùa s¾t ®a Th¸nh Giãng vÒ Trêi, mét «ng Giãng ®¸nh tan giÆc x©m lîc võa xong ®· trót bá gi¸p trô mµ ®»ng v©n.

VÒ phÝa T©y, dßng Tiªu T¬ng cßn m·i m·i v¼ng lªn tiÕng h¸t Tr¬ng Chi “Ngêi th× thËm xÊu” h¼n lêi ca vÉn da diÕt yªu, ai o¸n nhí, ta vÉn nghe dßng lÖ MÞ N¬ng rµn rôa r¬i xuèng chÐn gç b¹ch ®µn nh mét ®iÖu hå cÇm tiÕc hËn ®»ng ®½ng vµ th-¬ng xãt kh«ng cïng.

H·y t¹m kÓ tõ khi cã mét «ng vua do Hoµ thîng Lý Kh¸nh V¨n chïa Tiªu S¬n “nhÆt” ®îc ë mét çi bäc ai ®Æt vµo sã cæng chïa lóc chËp tèi, nhµ s më bäc thÊy mét chó bÐ s¬ sinh cßn ®á hán, ®em vÒ nu«i ®Õn lín kh«n, d¹y chó bÐ c¶ v¨n c¶ vâ, ®Õn n¨m chó 17 tuæi, hßa thîng ®a cËu con nu«i Êy vµo Hoa L lµm lÝnh, tr¶i h¬n mêi l¨m n¨m ®¸nh ®«ng dÑp b¾c, cã ®øc ®é lín, tµi n¨ng vµ chÝ khÝ cao, ngêi dòng sÜ anh hïng Êy ®· ®îc qu©n d©n vµ çc hiÒn sÜ, çc t¨ng l÷ t«n vinh lªn ng«i nèi nghiÖp nhµ TiÒn Lª ®· suy tµn do h«n qu©n b¹o chóa Lª Ngäa triÒu coi m¸u ngêi nh níc l·.

Lý Th¸i Tæ më ®Çu mét triÒu ®¹i, mét thêi kú quèc gia ®ñ

34

m¹nh, mét chÝnh thÓ ®êng bÖ víi giêng mèi v÷ng vµng, cã nÒn v¨n hãa v¨n minh vµ nh©n v¨n cao ®Ñp r¹ng rì.

Cã thÓ nãi Lý C«ng UÈn lµ «ng vua duy nhÊt trong lÞch sö d©n téc ®îc d©n “bÇu” lªn, mét bËc minh qu©n tµi trÝ víi ®øc ®é cña PhËt ThÝch Ca, ®· x©y dùng nÒn d©n chñ ®Çu tiªn trong lÞch sö ViÖt Nam. Tõ khi vua Lý rêi ®« tõ Hoa L ra ®Õn mÐp dßng s«ng lín Hång Hµ ®Æt tªn kinh ®« lµ Th¨ng Long, v©ng, chØ t¹m kÓ tõ ®ã th«i, vïng Kinh B¾c ®· ®îc çc triÒu ®¹i kÕ tiÕp (TrÇn, Hå, HËu Lª, M¹c, Lª Trung Hng, TrÞnh) gäi lµ “phªn dËu cña Kinh kú”. ThÕ nµo lµ phªn dËu? Tre nøa thÕ th«i cho ®óng víi nÒn v¨n minh lóa níc vµ s¾c th¸i v¨n hãa Luy L©u nhng ®Ých thùc trÊn Kinh B¾c xa lµ bøc trêng thµnh v÷ng ch¾c nhÊt ®Ó gi÷ g×n ®Êt níc, chèng chäi víi bao phen b·o tè µo xuèng tõ ph¬ng b¾c. B·o thèc qua ®©y råi nh÷ng Th¸nh Giãng xua tan nã còng tõ ®©y. Còng qua ®©y nh÷ng con em cña Tæ quèc ViÖt, tõ Ch©u Hoan, Ch©u ¸i xa x«i, tõ Nam Hµ, Th¸i B×nh, Ninh B×nh bao la ruéng ®ång mµu mì, nh÷ng con em ®Êt níc cø l»ng ®½ng “®i lªn xø L¹ng cïng anh” mµ chÆn b·o, ng¨n lò lu©n phiªn theo thêi h¹n “ba n¨m trÊn thñ lu ®ån”. Bëi cã nhiÒu ngêi ®i kh«ng vÒ n÷a nªn khÝ thiªng trêi Nam ®Êt ViÖt míi phãng lªn n¬i ®Þa ®Çu Tæ quèc mét nµng T« ThÞ väng phu “®au th¬ng b»ng Th¸nh”1. GÇn ngay kinh kú, cßn rung ®éng tiÕng th¬ bi ai, sÇu t nµng c«ng chóa Ngäc H©n khãc nhí ngêi chång, ngêi anh hïng “¸o v¶i cê ®µo gióp d©n dùng níc”.

Xa chót n÷a, ®óng gi÷a lßng Kinh B¾c, hái ®· bao nhiªu ®êi huª t×nh Quan hä, Lý sang s«ng, Lý con s¸o, Lý c©y ®a ®· ph¶ h¬i thë nång nµn vµo truyÖn KiÒu, tiÕng kªu ®øt ruét cña ngêi trai, ngêi g¸i Kinh B¾c?

Còng chØ çch vµi dÆm ®êng quª, tiÕng h¸t c« g¸i h¸i chÌ ®· b¾c cÇu vµng cho mét nhan s¾c nghiªng níc s«ng §uèng, s«ng CÇu ®Ó bíc lªn ®µi vinh quang léng lÉy, ®Ó råi lµm nghiªng, lµm sôp c¬ ®å Chóa TrÞnh h¬n hai tr¨m n¨m “phi ®Õ phi b¸, quyÒn khuynh thiªn h¹”.

L¹i qua mét con s«ng s¾c níc n©u hång, hai bê çt tr¾ng, con s«ng cã lÏ tõ ngh×n n¨m vÉn “n»m nghiªng nghiªng” tr»n träc kh«ng ngñ, thao thøc, tr¨n trë suy t vÒ sè phËn quª h¬ng. Qua ®ã ®Ó thÊy ®«i m¾t cùc kú hiÒn hËu, v« cïng s¾c s¶o cña mét c« g¸i 20 tuæi ®øng tùa c©y lan bªn cæng Chïa D©u mµ quyÕn rò mét Lý Th¸nh T«ng tµi trÝ. §Ó råi ®«i m¾t kú diÖu Êy l¹i trÞ v× ®Êt níc, lµm cho thÇn d©n nhµ Lý an c l¹c nghiÖp, xanh rên h¹nh phóc tÇm tang ng« lóa trong h¬ng khãi mµu ThiÒn. Tªn ngêi con g¸i kú diÖu Êy ®· thµnh tªn §Òn Bµ TÊm, ph¶i ch¨ng c« TÊm tõ cæ tÝch bíc ra lµm thµnh d¸ng ®Ñp cao quý thiªng liªng nhÊt cña triÒu ®¹i Lý?

H¹nh phóc ngêi Kinh B¾c h¼n ®· “cao nh nói, dµi nh s«ng”2

1 Ch÷ trong th¬ cña §Æng §×nh Ph¬ng2 Th¬ Tè H÷u

35

th× nh÷ng nçi oan khiªn còng ®Õn lÖch trêi x« ®Êt. Nçi oan Mþ Ch©u, nµng c«ng chóa nöa huyÒn sö mµ cã ngêi ph¸n xÐt lµ “Tr¸i tim nhÇm chç”3 ®êi ®êi cßn lµm ®au lßng ngêi ViÖt ®Õn nçi tîng thê còng ph¶i chÐm ®Çu, liÖu cã mét nhµ th¬ nµo, mét nhµ sö häc nµo viÕt s¸ch minh oan? Kh«ng, tr¸i tim Mþ Ch©u vÉn lµ tr¸i tim trong s¸ng ®Õn nay vÉn ®Òu ®Òu nhÞp ®Ëp cña t×nh yªu cho hµng triÖu ngêi ViÖt Nam th¬ng c¶m xãt xa v× çi mÖnh trêi ®a ®oan, kh¾c nghiÖt.

H¬n ngh×n n¨m sau Mþ Ch©u oan khuÊt l¹i ®Õn nçi oan ngÊt trêi cña mét bËc ®¹i trÝ thøc Gia B×nh ®êi Lý ThÇn T«ng ®em d©ng hiÕn tÊt c¶ trÝ tuÖ, tµi n¨ng lµm cho d©n b×nh níc trÞ, gi÷ v÷ng ®îc tõng tÊc ®Êt cho xø së, kh«ng ®Ó giÆc ngo¹i x©m dßm ngã tíc ®o¹t, vÞ tr¹ng nguyªn ®Çu tiªn trong lÞch sö v¨n hãa d©n téc, mét con ngêi tËn tuþ v× d©n v× níc nh thÕ mµ bÞ vu ço ©m mu giÕt vua cíp ng«i nhµ Lý råi bÞ truÊt quyÒn, bÞ lu ®µy lªn vïng ma thiªng níc ®éc. §Õn khi giµ yÕu, muèn vÒ chÕt ë xø quª n¬i m×nh ®îc ch«n nhau c¾t rèn mµ lª lÕt vît ®Ìo léi suèi g¾ng søc hµng th¸ng trêi, ®Õn lóc chØ cßn çch ng«i nhµ tæ phô cã chÝn mêi dÆm cá th× trót h¬i thë cuèi cïng bªn bê s«ng §uèng. VËy ®Õn bao giê nçi oan Êy ®îc lµm s¸ng tá hoµn toµn ®Ó oan hån Lª V¨n ThÞnh ®îc gi¶i s¹ch ¸m khÝ cßn nhËp nhoµ ®en tr¾ng mµ bay lªn bÇu trêi Kinh B¾c, bÇu trêi ViÖt Nam s¸ng to¶ lung linh vµ mµu nhiÖm nh sao Khuª, sao §Èu? Bao giê ë Hµ Néi nµy, ë kinh thµnh Th¨ng Long bÊt tö, n¬i Lª V¨n ThÞnh ®· ®Ó l¹i mét sù nghiÖp chÝnh trÞ, v¨n hãa vÜ ®¹i, n¬i «ng ®øng ®Çu Nhµ níc h¬n chôc n¨m rßng r·, bao giê cã mét tªn phè lín Lª V¨n ThÞnh hay Ýt ra còng cã mét häc viÖn, mét nhµ trêng mang tªn Lª V¨n ThÞnh?

- Bao giê?

¬i nh÷ng con s«ng nh÷ng triÒn nói, nh÷ng gß cao, ®åi thÊp nh÷ng bÕn nh÷ng thuyÒn, nh÷ng chïa chiÒn miÕu m¹o, ®Òn ®µi, l¨ng t¹ cña ®Êt Kinh B¾c cæ kÝnh vµ thanh tao, mét d¸ng m©y vÒ sím, mét con chim lÎ b¹n sang chiÒu, ®Õn c¶ mét sîi cá may, mét bóp m¨ng tre ®Òu cßn ø ®äng tinh hoa cña nÒn v¨n hãa v¨n minh ®ång b»ng B¾c bé. KÓ tõ mét thiÒn s Ên §é ®a §¹o PhËt (nghÜa lµ ®a tõ bi hØ x¶, b¸c ¸i, c«ng b»ng vµ hßa b×nh h¹nh phóc) vµo c¾m rÔ råi ®©m chåi n¶y léc tõ Chïa D©u (ThuËn Thµnh) to¶ ra kh¾p níc §¹i ViÖt, tõ thÕ kû thø nhÊt cña c«ng nguyªn. L¹i còng n¬i Luy L©u Êy sang thÕ kû thø hai, §¹o Nho, §¹o L·o còng bíc theo §¹o PhËt vµo héi nhËp thµnh nÒn t¶ng v÷ng ch¾c, uy nghi vµ cao khiÕt cho v¨n hãa ViÖt Nam n¶y në, lan to¶ suèt ngh×n n¨m ®Õn ®êi Lý (1010) hßa hîp thµnh “tam gi¸o ®ång nguyªn” t¹o ra søc m¹nh dùng níc, gi÷ níc, yªn d©n, b¶o vÖ d©n téc ViÖt Nam ®i h¼n vµo câi xanh t¬i cña thanh b×nh vµ nh©n ¸i.

Mét m¶ng giang s¬n nh thÕ ¾t sinh ra nhiÒu nh©n tµi qua

3 Th¬ Tè H÷u

36

nhiÒu thÕ kû. KhÝ thiªng s«ng nói hun ®óc ra mét TrÇn ThÞ TÇn ë lµng Bùu Xim, Tiªn Du, Kinh B¾c. Bµ TrÇn ThÞ TÇn l¹i c¶m thô khÝ thiªng s«ng nói Hång LÜnh Lam giang do lµm vî ba tÓ tíng NguyÔn NghiÔm míi sinh ra ®îc mét ®¹i thi hµo cho giang s¬n gÊm vãc mäi miÒn. “V¨n ch¬ng nÕt ®Êt”, ®¹i thi hµo NguyÔn Du nãi thÕ, h¼n nhê quª mÑ Kinh B¾c, quª cha Hång LÜnh.

Vïng Luy L©u, tõ thÕ kû thø nhÊt ®îc coi lµ thñ ®« chÝnh trÞ v¨n hãa ®Êt Giao Ch©u, LÜnh Nam, tr¶i dµi 18 thÕ kû l¹i sinh ra mét nhµ th¬ lín n÷a, NguyÔn Gia ThiÒu khãc chµo ®êi ë ThuËn Thµnh vµ khãc cho tµi s¾c cña bao nhiªu cung phi bÞ ch«n vïi th©n thÕ n¬i ®Õ ®«.

Luy L©u, tõ l©u l¹i sinh ra mét nghÖ thuËt ®éc ®¸o, cã thÓ nãi lµ chØ cã mét, ®ã lµ nghÖ thuËt móa rèi níc mµ b©y giê, thÕ giíi ph¬ng T©y ngìng mé, coi ®ã lµ “mét lo¹i h×nh nghÖ thuËt ®éc ®¸o tuyÖt vêi cña ph¬ng §«ng huyÒn bÝ”. ChØ qua mét con s«ng, v¨n hãa Luy L©u l¹i kÕt tinh vµo d©n ca, t×nh ca vµ ban cho cuéc sèng t©m t×nh ®Çy íc m¬ khao kh¸t cña chóng ta mét chuyÖn Tõ Thøc gÆp tiªn d¹o ch¬i díi trÇn ®Ó thµnh tªn Tiªn Du qu¸ ®Ñp cho mét huyÖn nho nhá, xinh xinh, cã chïa PhËt TÝch, chïa B¸ch M«n, chïa Tiªn S¬n, ®Æc biÖt ë PhËt TÝch ®· diÔn ra cuéc h«n phèi tuyÖt vêi gi÷a nghÖ thuËt ®iªu kh¾c Ch¨mpa vµ §¹i ViÖt. Quan hä còng lµ cuéc h«n phèi mª say gi÷a d©n ca ®ång b»ng vµ trung du n»m trong vïng v¨n hãa Luy L©u, v¨n hãa S«ng Hång cña níc §¹i ViÖt víi d©n ca níc Chµm cña c¸c v-¬ng triÒu mang dßng hä ChÕ tõ thÕ kû 11, thÕ kû rùc rì nhÊt cña v¬ng triÒu Lý. Suèt chiÒu dµi lÞch sö, tiÕng h¸t quan hä sím chiÒu ®»m th¾m n©ng cho tuæi trÎ cÊt c¸nh bay lªn bÇu trêi cña yªu th¬ng vµ h¹nh phóc. Suèt chiÒu réng cña quª h¬ng, nh÷ng bøc tranh §«ng Hå t¹o thªm niÒm vui ®êi thêng cho nh÷ng ngêi ch©n lÊm tay bïn, ®Ó ®äng l¹i trong t©m hån mçi ngêi d©n Kinh B¾c, mçi con em níc ViÖt nh÷ng d¸ng vÎ, mµu s¾c, ®êng nÐt tiªu biÓu cña ®êi sèng ®¬n s¬ chÊt ph¸c mµ s©u ®Ëm qua nhiÒu thÕ hÖ.

Hoµng CÇm

(V¨n xu«i Hoµng CÇm – NXB V¨n häc, 1999)

Th¸ng hai, t¬ng t hoa ®µo

§· l©u l¾m, chóng m×nh kh«ng ®îc tin tøc cña nhau, Quú nhØ. ChiÕn tranh c¾t ®øt ©n t×nh cña hai ta, th«i ®µnh lÊy c©u vËn mÖnh ®Ó khu©y dÇn th¬ng nhí vËy.

Nhng th¬ng nhí kú l¹ l¾m. Cã nh÷ng ®ªm kh«ng ngñ, n»m nghe tiÕng ma r¬i, t«i cè nhí l¹i nÐt mÆt cña ngêi th¬ng, mµ kh«ng hiÓu t¹i sao con m¾t, miÖng cêi vµ mí tãc xo· trªn hai bê vai trßn trÜnh l¹i lu mê nh thÓ ch×m ®¾m trong khãi s«ng. Mµ tr¸i l¹i cã nh÷ng kû niÖm rÊt bÐ nhá, rÊt tÇm thêng l¹i hiÖn ra râ

37

rÖt, kh«ng suy suyÒn mét ly trong trÝ ãc cña ngêi nÆng nî lu ly, n»m buån trong g¸c nhá ng©m c©u th¬ nhí vî:

ñ ª nÐt liÔu sÇu tu«n giã

Thæn thøc t×nh t¬ lÖ ít bµo

Hoa tñi cßn ®©u duyªn t¸c hîp

M©y bay råi nöa giÊc chiªm bao!

T«i nhí nh÷ng buæi tèi ®i trªn con ®êng toµ ¸n ngan ng¸t mïi hoa s÷a, nhí nh÷ng ®ªm tr¨ng hai ®øa d¾t nhau trªn ®êng Gi¶ng Vâ xem chÌo, nh÷ng ®ªm ma ng©u, thøc dËy thæi mét nåi c¬m g¹o vµng ¨n víi thÞt con gµ m¸i Êp. Bao trïm tÊt c¶ nh÷ng niÒm th¬ng nçi nhí Êy, t«i nhí nhÊt mét ®ªm cuèi giªng, ®Çu hai n¨m Êy, hai ®øa míi quen nhau, cïng ¨n chung mét qu¶ vó s÷a cña mét ngêi b¹n ph¬ng Nam göi ra cho, råi ®¸nh tam cóc cho tíi nöa ®ªm vÒ s¸ng.

B©y giê, ngåi xem Ðn nh¹n bay, cã lóc t«i còng bæ mét qu¶ vó s÷a ra ¨n, nhng ¨n th× l¹i nhí ®Õn mét ®ªm th¸ng hai ®· mÊt “®Ó cho mïa xu©n kia cã trë l¹i còng b»ng thõa”.

Yªu çi ®ªm th¸ng hai Êy kh«ng biÕt chõng nµo, nhí nh÷ng buæi ®¸nh tam có vµ rót bÊt kh«ng biÕt thÕ nµo mµ nãi.

Lóc Êy, TÕt ®· hÕt tõ l©u, mäi ngêi trë l¹i víi c«ng viÖc thêng ngµy nh cò, nhng mïa xu©n vÉn cßn ph¬i phíi trong lßng ngêi, kh¸ch ®a c¶m nh×n vµo ®©u còng thÊy diÔm t×nh b¸t ng¸t. Võa h«m nµo ®i lÔ ë §èng §a, h«m nay ®· lµ héi chïa Vua; mêi ba lµ héi Lim; r»m th¸ng Giªng ®i çc chïa lÔ b¸i; råi lµ chïa TrÇm, råi trÈy héi Phñ GiÇy, råi xem tÕ thÇn ë L¸ng, ®i vÒ qua Gi¶ng Vâ, rÏ vµo xem ríc vÝa ë miÕu Hai C«; vµi h«m sau l¹i ®i héi Lé, trë vÒ xem ríc ë ®×nh Thiªn H¬ng, ghÐ qua ®×nh ñng xem tÕ thÇn vµ ®Õn ®ªm th× ®i xem h¸t tuång TÇu ë ®Òn B¹ch M·...

ë bÊt cø héi hÌ nµo, ®µn bµ con g¸i còng ®Ñp nân nµ. Hoa rÐt cßn ®äng ë léc c©y, ngän cá. Nh÷ng con m¾t cêi víi nh÷ng con m¾t, nh÷ng bµn tay muèn n¾m lÊy nh÷ng bµn tay. Lßng ngêi Êm ¸p muèn göi sù Êm ¸p cho nh÷ng ngêi th¬ng mÕn. Qu¸i l¹, sao cïng lµ ®Êt níc mµ ë miÒn B¾c trêi lµnh l¹nh nªn th¬ ®Õn thÕ, mµ ë nhiÒu miÒn kh¸c th× lóc Êy trêi l¹i nãng, r«m s¶y c¾n nhoi nhãi muèn lµm cho ta cµo r¸ch thÞt ra. ¡n çi g× còng kh«ng ngon v× mÖt qu¸. §ªm ngñ ch¼ng ®Éy giÊc v× cµng uèng níc ®¸ l¹i cµng h¸o ngêi. Çi m¸y l¹nh më cho hÕt cì còng ch¼ng lµm th¾m ®îc tÊm lßng yªu th¬ng mÖt nhäc. Ngêi con g¸i ®a t×nh xa n¬i phÇn tö ®ªm n»m bçng thÊy buån tª tª ë trong lßng v× chît nhí ®Õn mét c©u h¸t cò cßn nhí ®îc lóc mÑ ru, khi cßn bÐ, ë ®Êt B¾c xa x«i:

Buån v× mét nçi th¸ng hai

§ªm ng¾n ngµy dµi, thua thiÖt ngêi ta!

38

Vò B»ng

(Th¬ng nhí mêi hai)

DiÔn v¨n trong buæi tiÖc trµ chóc mõng “PhÕ ®«”

®îc gi¶i thëng v¨n häc Femina cña níc Ph¸p

C¶m ¬n nhµ doanh nghiÖp, ngµi Ch¬ng C«ng HiÕu ®· tæ chøc buæi tiÖc trµ nµy. C¶m ¬n çc b¹n ®· ®Õn ®©y häp mÆt trong lóc ®ang hÕt søc bËn rén vµ trong thêi tiÕt l¹nh gi¸.

Khi mÊy ngêi b¹n ngá ý tæ chøc buæi tiÖc trµ nµy, t«i ®· tõ chèi. T«i nghÜ, tuy nguyªn do gÆp mÆt lµ “PhÕ §«” ®îc gi¶i v¨n häc Femina cña Ph¸p, song ®èi víi t«i, ®îc nhËn gi¶i nµy kh«ng quan träng. Bëi v× s¸ch nhµ v¨n viÕt ra cßn cã ngêi ®äc, cßn cã ngêi tiÕp tôc xem lµ ®îc an ñi råi, mµ t«i th× còng dÇn dÇn ®i ra khái bãng tèi. Nhng t«i kh«ng chèi tõ ®îc lßng tèt cña çc b¹n. B»ng h×nh thøc d©n d·, mäi ngêi gÆp mÆt nhau víi t çch b¹n bÌ t¹i th«n trang Hu Nhµn, vµ t«i ®· ®Õn. ý nghÜ hiÖn giê cña t«i lµ: Gi¶i thëng nµy cña níc Ph¸p, níc Ph¸p l¹i lµ mét níc lín vÒ tiÓu thuyÕt, xÐt cho cïng nã uèn n¾n söa l¹i sù hiÓu nhÇm vÒ cuèn s¸ch nµy sÏ cã lîi, l¹i cµng cã nhiÒu ngêi t×m ®äc, ®em l¹i cho t¸c gi¶ niÒm tù tin trong s¸ng t¸c. Nhng t«i còng kh«ng cã ý ®Þnh nãi nhiÒu ®Õn chuyÖn ®îc gi¶i hay kh«ng ®îc gi¶i, mµ dµnh thêi gian ®ã bµn vÒ v¨n häc nghÖ thuËt, trao ®æi vÒ nh÷ng ®iÓm m¹nh ®iÓm yÕu trong s¸ng t¸c cña t«i thêi gian gÇn ®©y. Nh vËy cuéc häp mÆt cµng cã ý nghÜa.

T«i ®· bíc sang tuæi trung niªn, ®îc mÊt nhÊt thêi nh×n nhËn kh«ng nÆng nÒ nh tríc ®©y. ChÝnh v× vËy, t«i vÉn ®ang s¸ng t¸c, h¬n n÷a cµng cã thÓ b×nh tÜnh hßa nh·. T«i s¸ng t¸c lµ do m¹ng sèng cña t«i ®ßi hái ph¶i viÕt, t«i ®©u cã ®Þnh lµm ngêi gi÷ bÊt ®ång chÝnh kiÕn, còng kh«ng ph¶i ®Ó trót x¶ o¸n hËn g× cña ç nh©n, vµ cµng kh«ng ph¶i v× tiÒn. T«i yªu Tæ quèc m×nh, yªu d©n téc Trung Hoa, yªu chuéng vµ quan t©m theo dâi cuéc c¶i çch cña Nhµ níc, t«i viÕt vÒ thêi ®¹i nµy b»ng sù quan s¸t vµ gãc ®é c¶m thô cña m×nh. Nhng nçi lo nghÜ d»n vÆt nµy thêng bÞ mét sè ngêi hiÓu sai, hoÆc ®äc t¸c phÈm cña t«i mét çch cã ®Þnh kiÕn, ®ã lµ ®iÒu bi ai cña t«i. Nhng t«i v÷ng tin, v¨n häc lµ viÖc nãi ®¹o lý lín, cÇn ph¶i cã sù kiÓm nghiÖm cña thêi gian vµ kh«ng gian, mµ mäi chuyÖn kh«ng võa lßng x¶y ra th× t«i ph¶i kiÓm ®iÓm b¶n th©n tríc, nÕu lµ do n¨ng lùc cña t«i yÕu kÐm th× chØ cã thÓ tiÕp tôc cè g¾ng, kh«ng cã çch lùa chän nµo kh¸c.

§iÒu may m¾n lµ t«i ®îc sèng ë T©y An, sèng trong nh÷ng n¨m th¸ng Trung Quèc dang cã cuéc c¶i çch vÜ ®¹i, sèng ë thêi kú thÕ giíi thay ®æi tíi møc cµng ngµy cµng nhá. Çc vÞ tíi dù h«m nay cã çc nhµ v¨n, nhµ phª b×nh, häc gi¶, gi¸o s, nhµ biªn tËp, nhµ b¸o, çc giµ lµng ë quª h¬ng, thÇy gi¸o trêng cò vµ nh÷ng ngêi lµm çc ngµnh nghÒ kh¸c. ChÝnh çc vÞ lu«n lu«n

39

quan t©m theo dâi s¸ng t¸c cña t«i, míi cho t«i søc m¹nh sinh tån vµ s¸ng t¸c. Xu©n vÒ trong ao, vÞt biÕt Êm; c©y cá bao dung, chim míi ®Ëu. §ã lµ c©u t«i ph¶i ghi lßng t¹c d¹ suèt ®êi.

ë ®©y t«i cßn muèn bµy tá mét ý n÷a, lóc cßn trÎ t«i thêng cã nh÷ng ý nghÜ ng«ng cuång vµ c¶m gi¸c thÊt b¹i v× danh lîi. B©y giê nghÜ l¹i, c¶m thÊy buån cêi. Tr¶i qua chuyÖn ®êi, t«i kh«ng d¸m nãi m×nh ®· nhuÇn nhuyÔn chÝn ch¾n, nhng Ýt nhÊt t«i ®· biÕt th«ng c¶m vµ bao dung. T«i kh«ng ghi nhí vµ thï hËn nh÷ng ngêi nh÷ng viÖc ®· tõng g©y r¾c rèi, thËm chÝ lµm tæn th¬ng ®èi víi t«i víi bÊt cø môc ®Ých vµ ph¬ng thøc nµo. T«i hiÓu mçi ngêi cã m«i trêng sinh tån cña b¶n th©n, mçi ngêi cã ph¬ng ph¸p t duy cña m×nh, dï chÝnh diÖn hay ph¶n diÖn, bÊt luËn lµ lät tai hay tr¸i tai, ®èi víi t«i ®Òu lµ mét mãn cña c¶i; lµ mét con ngêi sèng trªn ®êi, t«i ®Òu vui vÎ chÊp nhËn. MÑ t«i ®· nãi víi t«i: Khi mang thai t«i, lóc ®Çu n»m m¬ thÊy mét con r¾n khæng lå cuèn ngang lng, sau ®ã n»m m¬ l¹c gi÷a vên ®µo h¹t, mÑ t«i cø h¸i m·i, nhÆt m·i, ®ùng ®Çy tói. NÕu nãi theo mª tÝn, th× trong m¹ng t«i cã mét phÇn lµ sè ®µo h¹t, mµ ®µo h¹t th× ®Ëp ra míi ¨n ®îc, cho nªn t«i cÇn cã sù rÌn ®Ëp tõ phÝa nµy sang phÝa kia míi thµnh c«ng cô cã Ých.

T«i kh«ng cã g× cã thÓ b¸o ®¸p l¹i çc vÞ, chØ cã tiÕp tôc viÕt t¸c phÈm, kh«ng ®Ó hy väng cña mäi ngêi hÉng hôt.

CÇu xin Trêi xanh, h·y ®Ó cho t×nh h÷u nghÞ cña chóng ta cßn m·i m·i.

S¸ng ngµy 14 th¸ng 11 n¨m 1997Gi¶ B×nh Ao

ChÊt th¬

En-ri-c«, con ®· b¾t ®Çu hiÓu chÊt th¬ cña trêng häc råi. Nhng cho ®Õn nay, con chØ míi thÊy trêng häc tõ bªn trong th«i. Nhµ trêng ®èi víi con sÏ cßn ®Ñp h¬n vµ nªn th¬ h¬n rÊt nhiÒu, ba m¬i n¨m sau n÷a, khi con dÉn çc con cña con ®Õn trêng vµ con thÊy nhµ trêng tõ bªn ngoµi nh bè thÊy hiÖn nay.

Trong khi chê tan häc, bè ®i d¹o ë çc ®êng phè v¾ng chung quanh toµ nhµ, vµ bè nh×n thÊy çc cöa sæ ë tÇng díi chØ cã çc çnh cöa chíp khÐp l¹i th«i. Tõ mét cöa sæ bè nghe tiÕng mét c« gi¸o nãi to: “¤i! NÐt sæ cña ch÷ t g× mµ khiÕp thÕ nµy! Kh«ng ph¶i nh thÕ ®©u, con ¹. Bè con mµ tr«ng thÊy thÕ th× sÏ b¶o thÕ nµo?”

ë mét cöa sæ bªn c¹nh, tiÕng mét thÇy gi¸o ®ang ®äc to chÇm chËm: “T«i mua n¨m chôc mÐt v¶i, gi¸ bèn li-ra rìi mét mÐt, t«i b¸n l¹i...”

Xa chót n÷a, tiÕng mét c« gi¸o ®äc to: “ThÕ lµ Pi-ª-t¬-ri Mic-ca, çi ngßi ®· ch©m...”

Tõ mét líp bªn c¹nh, næi lªn nh÷ng tiÕng trÎ r× rÇm chøng tá

40

r»ng thÇy gi¸o ®i ra ngoµi mét lóc. Bè ®i mÊy bíc vµ nghe tiÕng mét em bÐ ®ang khãc, tiÕng c« gi¸o rÇy la hay dç dµnh. Tõ nh÷ng cöa sæ kh¸c väng ra nh÷ng ®o¹n th¬, tªn hä cña nh÷ng ngêi næi tiÕng vµ nh©n hËu, nh÷ng ch©m ng«n vÒ ®¹o ®øc, vÒ lßng dòng c¶m, vÒ lßng yªu Tæ quèc.

Råi tiÕp ®Õn nh÷ng lóc im lÆng. BÊy giê, ngêi ta cã thÓ nghÜ lµ trêng häc bá kh«ng, h×nh nh nã kh«ng cã thÓ nµo chøa næi b¶y tr¨m häc sinh.

Bçng nh÷ng tiÕng cêi vang ph¸ tan sù im lÆng, v× mét thÇy gi¸o vui tÝnh ®· nãi mét c©u ®ïa...

Nh÷ng ngêi qua ®êng dõng ch©n l¹i nghe, vµ tÊt c¶ ®Òu nh×n víi mèi thiÖn c¶m, toµ nhµ ®ang chøa biÕt bao tuæi thanh xu©n vµ biÕt bao niÒm hy väng Êy.

Bçng nhiªn, ngêi ta nghe ån µo nh÷ng tiÕng s¸ch vë gÊp l¹i, nh÷ng tiÕng bíc ch©n th×nh thÞch, tiÕng ån µo nh ong vì tæ lan tõ tÇng díi lªn g¸c trªn, nh cã mét tin vui bÊt ngê võa truyÒn ®Õn. §ã lµ b¸c g¸c cæng ®ang ®i hÕt líp nµy ®Õn líp kh¸c, nh¾c l¹i çi ch÷ “Finis” theo lÔ thøc.

Nghe nh÷ng tiÕng ån µo Êy, mét ®¸m ®«ng ®µn bµ, ®µn «ng, thiÕu n÷, thanh niªn, chen chóc ë çc cöa ra vµo chê ®ãn con m×nh, em m×nh, ch¸u m×nh, trong khi çc em bÐ xÝu ra khái líp ®Õn t×m mò cña m×nh. Cuèi cïng th× häc trß xÕp hµng dµi ®i ra, ch©n dËm th×nh thÞch; vµ bè mÑ ®ãn con, hái dån dËp: “Con cã thuéc bµi kh«ng? – H«m nay cã nhiÒu bµi tËp kh«ng? – Ngµy mai ph¶i häc bµi g×, ph¶i lµm bµi g×?- Bao giê thi hµng th¸ng?...”

Cã nh÷ng bµ mÑ ®¸ng th¬ng, tuy kh«ng biÕt ®äc, còng gië vë cña con ra, xem çc bµi tÝnh vµ hái sè ®iÓm: “ChØ t¸m th«i µ? – Mêi vµ ®îc khen µ? - §äc bµi ®îc chÝn µ?...”

ThÕ råi hä lo ng¹i, hä vui mõng, hä hái çc thÇy gi¸o, nãi vÒ ch¬ng tr×nh, vÒ thi cö...

§Ñp ®Ï thay, cao quý thay viÖc gi¸o dôc! Vµ bao la biÕt bao ®iÒu høa hÑn cña ngµnh gi¸o dôc ®èi víi thÕ giíi nµy!

Bè cña con”.

Ðt-m«n-®« ®¬ A-mi-xi

Lµng trong hoµi väng

Mét ng«i lµng nhá bÐ, khiªm nhêng nÐp m×nh bªn nh¸nh s«ng ®µo bèn mïa ph¼ng lÆng. Hai c©y g¹o më cöa ra thÕ giíi ®Çu lµng, xï x× gèc ba bèn ®øa trÎ «m kh«ng xuÓ, t¬ng truyÒn do çc cô tõ xa trång ®Ó m¬ íc cho lµng ®ñ g¹o ngµy mÊy b÷a c¬m. Tuæi th¬ t«i ë ®ã - bÌ b¹n cïng giá cua, vã, rä, n¬m, chµi; ®ång hµnh cïng ®êng xèng tr©u, ¸o t¬i, nãn l¸...

Ch¼ng biÕt nguyªn cí g×, khi chît nghÜ ®Õn lµng, lÇn nµo

41

còng thÕ - dêng nh mïi bïn hoai h¨ng h¾c cø nghÑn d©ng ®Çy ngùc. Mçi lÇn nh thÕ t«i l¹i nhí ®Õn bµ. "Suèt ®êi bµ kh«ng ®i ®©u bëi xa lµng mét ngµy lµ kh«ng chÞu ®îc". §îc nghe bµ nãi nhiÒu lÇn nhng t«i ch¼ng hiÓu g×. Råi mét ngµy bµ t«i th¨m th¼m theo «ng, vÒ câi. T«i lÉn vµo ®¸m trÎ cïng trang løa trong lµng, cßm cäc, råi còng lín lªn nh cá nh c©y, nh khoai nh lóa. NhËn giÊy b¸o ®îc vµo ®¹i häc, t«i bïi ngïi th¾p h¬ng v¸i tríc ban thê: "Ch¸u xin phÐp tõ mai xa bµ, ch¸u sÏ ®Õn trêng ch¾c toµn ngêi l¹, nhng ch¸u l¹y bµ h·y yªn t©m". Vµ t«i h¸o høc suèt ®ªm. Mê s¸ng h«m sau, khi ngíc nh×n hai c©y g¹o ®Çu lµng, hÝt mét h¬i thë thËt s©u, xao xuyÕn mïi khãi sím th©n thuéc t«i míi bµng hoµng nhËn thÊy mét nçi buån m¬ hå dån nghÑt. Rêi lµng, lÇn ®Çu tiªn trong ®êi t«i thÊm thÝa lêi bµ néi, song kh«ng kÞp n÷a. T«i lÆng nh×n mét vµi chÊm löa bËp bïng trong bÕp nhµ hµng xãm vµ nghe rén rùc nh÷ng ©m thanh quen thuéc cña mét ngµy míi b¾t ®Çu. T«i ngo¸i nh×n ra nghÜa trang, cã c¶m gi¸c bµ t«i còng ®ang mØm cêi nh×n theo ch¸u néi.

Cã mét ®iÒu rÊt l¹: xa lµng, c¶ khi trong m¬ t«i còng thÊy lµng rÊt râ. Ng«i lµng cæ nh nhiÒu ng«i lµng t«i biÕt, nhng t«i còng biÕt: ch¼ng n¬i ®©u gièng ®îc lµng m×nh. Còng "tiÕng lµng, tiÕng níc" nhng ©m s¾c cña mçi ng«i lµng ch¼ng lÉn ®îc ®©u. Lµng, dêng nh kh«ng chØ lµ mét ®¬n vÞ hµnh chÝnh, mét quÇn thÓ tô häp d©n c mµ cßn Èn chøa bao ®iÒu thiªng liªng h¬n thÕ. Ngµy xa "phÐp vua thua lÖ lµng" - t«i nghe nãi thêi phong kiÕn lÖ lµng ngÆt l¾m. Ngêi ngoµi dÉu muèn, nÕu kh«ng cã mÊy tr¨m viªn g¹ch thÊt ®©u d¸m ríc g¸i lµng t«i? Bëi v× lµng gi÷ "lÖ". LÖ xa kh«ng ph¶i lµ luËt nhng ai d¸m kh«ng theo? Cø xem con c·i cha, xem ngêi sèng "xanh vá ®á lßng" hay gÆp khã lµm ng¬... lËp tøc "bia miÖng tiÕng ®êi", c¶ lµng tr¸nh mÆt! C¸i céng ®ång nhá bÐ dÉu chØ mÊy chôc m¸i tranh lÉn ngãi qu©y quÇn bªn nhau Êy tù h×nh thµnh chuÈn mùc - mét thø chuÈn mùc cña t×nh lµng nghÜa xãm, t¾t löa tèi ®Ìn "kh«ng ai n¾m tay th©u ngµy ®Õn tèi", mét thø chuÈn mùc lÊy thuÇn hËu bao dung lµm gèc. Kh«ng lý luËn cao siªu mµ v÷ng nh ®¸ t¶ng, nh heo may ®Çu mïa thÊu tËn t©m can. Thêi gian tr«i ®i lÆng lÏ, ®em theo c¶ tiÕng thë dµi cña nçi ngêi nh÷ng khi gi¸p h¹t, lµng khi Êy lµ "mét miÕng khi ®ãi b»ng mét gãi khi no". ChuyÖn hay, g¬ng tèt ®îc lµng truyÒn tông, cã khi theo suèt ®êi ngêi. NÐt ®Ñp tù nã cã mét gi¸ trÞ v÷ng bÒn. §iÒu chíng tai gai m¾t kh«ng qua ®îc d©n lµng. Th× ®Êy, c¶ lµng cïng ¨n níc trong mét giÕng, thøc cïng mét nçi ©u lo. C¸i giÕng ®Çu lµng x©y tù ®êi n¶o ®êi nµo, quanh n¨m trong m¸t, ai ë xa vÒ vôc lªn nãn níc, kho¶ mÆt vµo ®Êy sÏ thÊy nh ®îc trót hÕt bôi trÇn, nh l¹i b¾t ®Çu mét bÇu trong khiÕt. Ngêi lµng t«i cã giäng riªng sÒn sÖt, nh tÝn hiÖu ®Ó nhËn nhau ë mäi ph¬ng trêi. Lò trÎ con chóng t«i lín lªn tõ sau luü tre lµng, tõ thÕ giíi cña rÊt nhiÒu chuyÖn kÓ mµ sau nµy con ch¸u muèn nghe ch¾c kh«ng thÓ t×m trong th viÖn. Nhng ®õng lo, bao giê lµng còng cã ngêi cao tuæi - ®ã lµ th

42

viÖn cña mu«n ®êi. B¬n b¶ kiÕm sèng, cã ngêi m¶i mª, mô mÉm quªn lèi vÒ lµng hoÆc v× mét lý do g× kh«ng thÓ trë vÒ, nhng lµng vÉn ®Êy, tù nguyÖn mét biÓu tîng thuû chung ch¼ng kh¸c mét bÕn ®ß.

H«m nay t«i vÒ lµng, kÞp ¨n r»m th¸ng b¶y. §øng díi gèc c©y g¹o, t«i båi håi nghÜ ®Õn nh÷ng ngêi ®· qua ®©y. NiÒm m¬ íc Êm no cña lµng b©y giê vÉn sum suª to¶ bãng, mÆc dï lµng ®· hÕt nçi lo ¨n. R»m th¸ng b¶y - ngµy "xo¸ téi vong nh©n", nhµ ai còng nhén nhÞp kh¸c thêng. M©m cç dï to dï nhá, mua s¾m dï Ýt dï nhiÒu, sang hÌn bÊt luËn nhng nhµ ai còng nÊu mét nåi ch¸o hoa, móc bµy la liÖt ®Ó cóng nh÷ng h¬ng hån lang thang v« chñ. "TrÇn sao ©m vËy", tôc lµng truyÒn l¹i nh mét lêi nh¾n nhñ h·y biÕt ®éng lßng tr¾c Èn. §ªm, n»m trong ng«i nhµ ¨m ¾p tuæi th¬, t«i kh«ng sao chîp m¾t. BiÕt lµm sao, khi ®ang ë gi÷a lµng m×nh mµ nhí lµng da diÕt. Cuéc sèng n¬i phè thÞ dÉu vËt chÊt vµ tinh thÇn kh«ng qu¸ thiÕu, nhng dêng nh nçi nhí lµng lµ kh«ng g× bï ®¾p. Cã ph¶i v× m×nh lµ ngêi nhµ quª, c¸i "tiÕng lµng, tiÕng níc" ®· ¨n vµo m¸u thÞt nªn ®· nghÜ qu¸ ®i ch¨ng?

Nghe nh÷ng ®ît giã khe khÏ thæi tõ khu vên luån qua song cöa, kh«ng nh×n ra t«i còng cã thÓ h×nh dung vên tr¨ng ®ang qu¹nh quÏ. NhËp nhoµ bao g¬ng mÆt, nhËp nhoµ nh÷ng th¸ng ngµy th¬ Êu thÊm ®Ém bÇn hµn vµ ngîp trµn h¹nh phóc bªn nh÷ng ngêi th©n. TiÕng gµ g¸y sang canh rén r·. Theo quy luËt, tõng thêi kh¾c l¹i lÆng lÏ tr«i ®i, nhng nçi ®au ®¸u hoµi väng vÒ lµng th× nguyÖn ®õng phai nh¹t...

Hµ Néi 1999-2000

NguyÔn Träng Hoµn

43

B. ¤n tËp vµ n©ng cao kÜ n¨ng

lµm bµi v¨n BiÓu c¶m

I. Mét sè lu ý khi viÕt bµi v¨n biÓu c¶m

1. T×m hiÓu ®Ò

- §Ò bµi yªu cÇu t¹o lËp kiÓu v¨n b¶n nµo? §Ó t¹o lËp v¨n b¶n Êy cÇn sö dông ph¬ng thøc biÓu ®¹t nµo lµ chñ yÕu?

- Néi dung cÇn biÓu ®¹t lµ g×? Trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp bµy tá t tëng, t×nh c¶m, c¶m xóc, th¸i ®é vµ sù ®¸nh gi¸ cña ngêi viÕt ®èi víi ®èi tîng ®îc nãi tíi.


2. LËp dµn ý

a) Më bµi

Giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ ®èi tîng cÇn biÓu c¶m.

b) Th©n bµi

TriÓn khai néi dung cÇn biÓu c¶m:

- Ph¸t biÓu c¶m tëng vÒ mét t¸c phÈm v¨n häc: cÇn nªu ®îc lý do biÓu c¶m (c¸i hay, c¸i ®Ñp, Ên tîng cô thÓ) vÒ t¸c phÈm ®ã.

- Nªu suy nghÜ (hay c¶m xóc) vÒ mét sù vËt, hiÖn tîng, vÊn ®Ò: cÇn nªu ®îc bèi c¶nh n¶y sinh c¶m xóc, diÔn biÕn c¶m xóc.

c) KÕt bµi:

§a ra nhËn ®Þnh, ®¸nh gi¸ tæng qu¸t vÒ néi dung biÓu c¶m.


a) §Ò 1: Tõ mét sè bµi ca dao than th©n ®· häc hoÆc ®· ®äc, h·y ph¸t biÓu c¶m nghÜ cña anh (chÞ) vÒ sè phËn ngêi phô n÷ trong x· héi cò.

- Em ®· ®îc häc hoÆc ®äc nh÷ng bµi ca dao than th©n nµo? Sè phËn cña ngêi phô n÷ trong x· héi cò ®îc t¸c gi¶ d©n gian kh¾c ho¹ ra sao?

- Em ®· cã nh÷ng hiÓu biÕt g× vÒ x· héi cò (x· héi phong kiÕn)? Trong x· héi Êy, ngêi phô n÷ ph¶i chÞu nh÷ng ¸p lùc, rµng buéc g×?

- Ngêi phô n÷ trong x· héi ngµy nay ra sao?

Chó ý: CÇn tËp trung vµo chñ ®Ò nçi khèn khæ, tñi nhôc cña th©n phËn ngêi phô n÷ trong x· héi cò vµ sù bÊt c«ng, thiÕu b×nh ®¼ng, th¸i ®é xem thêng cña x· héi xa kia ®èi víi hä; më réng liªn hÖ, so s¸nh víi quan niÖm vÒ b×nh ®¼ng nam – n÷, ®Ò cao vai trß cña ngêi phô n÷ trong x· héi ngµy nay. Bµi viÕt ph¶i thÓ hiÖn ®îc th¸i ®é cña em ®èi víi quan niÖm cña x· héi tríc kia vÒ ngêi phô n÷: sù ®ång c¶m, th¬ng c¶m tríc sè phËn

44

tñi cùc cña ngêi phô n÷ ®ång thêi phª ph¸n t tëng bÊt c«ng, thiÕu b×nh ®¼ng, coi thêng ngêi phô n÷.

b) §Ò 2: C¶m nghÜ vÒ mét bµi ca dao, d©n ca mµ anh (chÞ) yªu thÝch.

- Chän mét bµi ca dao mµ em yªu thÝch nhÊt.

- Bµi ca dao ®ã nãi lªn ®iÒu g×? NghÖ thuËt cña bµi ca dao ®ã ®Æc s¾c ra sao?

- Bµi ca dao ®ã gîi cho em nh÷ng suy nghÜ, xóc c¶m g×?

c) §Ò 3: C¶m tëng cña anh (chÞ) vÒ bµi th¬ Tá lßng cña Ph¹m Ngò L·o.

- ¤n l¹i nh÷ng kiÕn thøc ®· häc vµ nh÷ng ®iÒu em ®· thu ho¹ch ®îc khi ®äc – hiÓu t¸c phÈm Tá lßng cña Ph¹m Ngò L·o.

- TËp trung ph¸t biÓu suy nghÜ riªng cña m×nh vÒ gi¸ trÞ cña bµi th¬, ®ång thêi béc lé th¸i ®é t×nh c¶m cña m×nh ®èi víi t tëng, t×nh c¶m cña t¸c gi¶ göi g¾m trong bµi th¬.

d) §Ò 4: Quan s¸t mét çnh ®ång lóa chÝn hoÆc mét khu nhµ cao tÇng ®ang x©y vµ nªu lªn nh÷ng c¶m xóc, suy nghÜ cña m×nh.

- Lùa chän ®èi tîng: çnh ®ång lóa chÝn hoÆc mét khu nhµ cao tÇng ®ang x©y.

- VËn dông quan s¸t vµ thÓ nghiÖm, ph¸t huy liªn tëng, tëng tîng ®Ó béc lé c¶m xóc, suy nghÜ cña m×nh vÒ ®èi tîng.

- Trong bµi viÕt, nªn chó ý kÕt hîp biÓu c¶m víi miªu t¶, lång nh÷ng suy nghÜ, c¶m xóc cña m×nh vµo nh÷ng h×nh ¶nh cô thÓ cña ®èi tîng.

e) §Ò 5: Nh÷ng suy nghÜ cña anh (chÞ) khi nh×n nh÷ng em bÐ kh«ng n¬i n¬ng tùa.

- Sö dông yÕu tè quan s¸t vµ thÓ nghiÖm khi nãi vÒ nh÷ng em bÐ kh«ng n¬i n¬ng tùa.

- Bµi viÕt ph¶i béc lé ®îc mét çch ch©n thùc sù ®ång c¶m, t×nh th¬ng, nh÷ng xóc ®éng ch©n thµnh cña ngêi viÕt tríc nh÷ng c¶nh ®êi Ðo le.

g) §Ò 6: Ph¸t biÓu c¶m nghÜ vÒ mét t¸c phÈm ®· häc.

Më bµi

- ViÔn Ph¬ng lµ mét nhµ th¬ tiªu biÓu cña miÒn Nam. Th¸ng 4/1976 sau 1 n¨m gi¶i phãng ®Êt níc. Khi l¨ng Chñ tÞch Hå ChÝ Minh võa kh¸nh thµnh, nhµ th¬ cïng ®oµn ®¹i biÓu miÒn Nam ra th¨m Hµ Néi vµo l¨ng viÕng B¸c.

- Bµi th¬ ViÕng l¨ng B¸c ®îc ViÔn Ph¬ng viÕt víi tÊt c¶ tÊm lßng thµnh kÝnh biÕt ¬n vµ tù hµo pha lÉn nçi xãt ®au cña mét ngêi con tõ miÒn Nam ra viÕng B¸c lÇn ®Çu.

Th©n bµi

45

1. Khæ th¬ thø nhÊt

- T¸c gi¶ ®· më ®Çu b»ng c©u th¬ tù sù: "Con ë miÒn Nam ra th¨m l¨ng B¸c".

+ "Con" vµ "B¸c" lµ c¸ch xng h« ngät ngµo th©n th¬ng rÊt Nam Bé, thÓ hiÖn sù gÇn gòi, kÝnh yªu ®èi víi B¸c.

+ "Con ë miÒn Nam" – ë mét ®Þa danh xa x«i ngh×n trïng, ra ®©y mong ®îc gÆp B¸c; ®Êt níc ®· thèng nhÊt, Nam B¾c ®· sum häp mét nhµ, vËy mµ B¸c kh«ng cßn n÷a.

+ Nhµ th¬ ®· cè t×nh thay ®i tõ viÕng b»ng tõ th¨m ®Ó gi¶m nhÑ nçi ®au th¬ng mµ vÉn kh«ng che giÊu ®îc nçi xóc ®éng cña c¶nh tö biÖt sinh ly.

+ §©y cßn lµ nçi xóc ®éng cña mét ngêi con tõ chiÕn trêng miÒn Nam sau bao n¨m mong mái b©y giê míi ®îc ra viÕng B¸c.

- H×nh ¶nh ®Çu tiªn mµ t¸c gi¶ thÊy ®îc vµ lµ mét dÊu Ên ®Ëm nÐt lµ "hµng tre" quanh l¨ng B¸c "§· thÊy trong s¬ng hµng tre b¸t ng¸t".

+ H×nh ¶nh hµng tre trong s¬ng ®· khiÕn c©u th¬ võa thùc võa ¶o. §Õn l¨ng B¸c nhµ th¬ l¹i gÆp mét h×nh ¶nh hÕt søc th©n thuéc cña lµng quª ®Êt ViÖt: lµ c©y tre. C©y tre ®· trë thµnh biÓu tîng cña d©n téc ViÖt Nam.

+ "B·o t¸p ma sa" lµ mét thµnh ng÷ mang tÝnh Èn dô ®Ó chØ sù khã kh¨n gian khæ. Nhng dï khã kh¨n gian khæ ®Õn mÊy c©y tre vÉn "®øng th¼ng hµng", "®øng th¼ng hµng" lµ mét Èn dô mang tÝnh kh¼ng ®Þnh tinh thÇn hiªn ngang bÊt khuÊt, søc sèng bÒn bØ cña d©n téc.

2. Khæ th¬ thø hai

- Hai c©u th¬ ®Çu:

Ngµy ngµy mÆt trêi ®i qua trªn l¨ng

ThÊy mét mÆt trêi trong l¨ng rÊt ®á

+ Hai c©u th¬ ®îc t¹o nªn víi nh÷ng h×nh ¶nh thùc vµ h×nh ¶nh Èn dô sãng ®«i.

C©u trªn lµ mét h×nh ¶nh thùc, c©u díi lµ h×nh ¶nh Èn dô

+ VÝ B¸c nh mÆt trêi lµ ®Ó kh¼ng ®Þnh sù trêng tån vÜnh cöu cña B¸c, gièng nh sù tån t¹i vÜnh viÔn cña mÆt trêi tù nhiªn.

+ VÝ B¸c nh mÆt trêi: nãi lªn sù vÜ ®¹i cña B¸c, ngêi ®· ®em l¹i cuéc sèng tù do cho d©n téc ViÖt Nam tho¸t khái ®ªm dµi n« lÖ.

+ NhËn thÊy B¸c lµ mét mÆt trêi trong l¨ng rÊt ®á - ®©y chÝnh lµ biÓu tîng s¸ng t¹o riªng cña ViÔn Ph¬ng, nã thÓ hiÖn ®îc sù t«n kÝnh cña t¸c gi¶, cña nh©n d©n ®èi víi B¸c.

- ë hai c©u th¬ tiÕp theo:

Ngµy ngµy dßng ngêi ®i trong th¬ng nhí

46

KÕt trµng hoa d©ng b¶y m¬i chÝn mïa xu©n

+ H×nh ¶nh dßng ngêi vµo l¨ng viÕng B¸c ®îc t¸c gi¶ vÝ nh trµng hoa, d©ng lªn B¸c. C¸ch so s¸nh nµy võa thÝch hîp vµ míi l¹, diÔn ra ®îc sù th¬ng nhí, t«n kÝnh cña nh©n d©n ®èi víi B¸c.

+ "Trµng hoa" lµ h×nh ¶nh Èn dô nh÷ng ngêi con tõ kh¾p miÒn ®Êt níc vÒ ®©y viÕng B¸c gièng nh nh÷ng b«ng hoa trong vên B¸c ®îc B¸c ¬m trång, ch¨m sãc nay në ré ng¸t h¬ng vÒ ®©y tô héi kÝnh d©ng lªn B¸c.

3. Khæ th¬ thø 3

1) T¸c gi¶ ®· diÔn t¶ c¶m xóc vµ suy nghÜ cña m×nh khi vµo trong l¨ng

- Khung c¶nh vµ kh«ng khÝ thanh tÜnh nh ngng kÕt c¶ thêi gian vµ kh«ng gian trong l¨ng:

B¸c n»m trong giÊc ngñ b×nh yªn

Gi÷a mét vÇng tr¨ng s¸ng dÞu hiÒn

+ C¶ cuéc ®êi B¸c ¨n kh«ng ngon, ngñ kh«ng yªn khi ®ång bµo miÒn Nam cßn ®ang bÞ qu©n thï giµy xÐo. Nay miÒn Nam ®· ®îc gi¶i phãng, ®Êt níc thèng nhÊt mµ B¸c ®· ®i xa. Nhµ th¬ muèn quªn ®i sù thùc ®au lßng ®ã vµ mong sao nã chØ lµ mét giÊc ngñ thËt b×nh yªn.

hån d©n téc ViÖt Nam: gi¶n dÞ, thanh cao nhng bÊt khuÊt, kiªn cêng, vît qua "b·o t¸p ma sa" ®Ó "®øng th¼ng hµng".

+ Th«ng qua h×nh ¶nh "Hµng tre xanh xanh" t¸c gi¶ nhmuèn ca ngîi søc sèng bÊt diÖt cña d©n téc ViÖt Nam tríc nh÷ng thö th¸ch kh¾c nghiÖt cña thiªn nhiªn vµ lÞch sö. Hµng tre bªn l¨ng ®· ru giÊc ngñ ngµn thu cña B¸c, g¾n bã víi Ngêi m·i m·i.

2. Nèi tiÕp víi nh÷ng c¶m nhËn lóc ban ®Çu, nhµ th¬ ®· béc lé c¶m xóc cña m×nh vÒ B¸c qua h×nh ¶nh Èn dô ®Æc s¾c "Ngµy ngµy… rÊt ®á".

+ MÆt trêi cña tù nhiªn ®em l¹i søc sèng cho mu«n loµi. MÆt trêi thËt ®á gîi lªn sù liªn tëng vµ so s¸nh.

+ B¸c Hå cña chóng ta còng lµ mét mÆt trêi. B¸c ®· dÉn lèi, soi ®êng cho nh©n d©n ta ®i lªn tõ trong ®em tèi n« lÖ ®Õn víi cuéc ®êi tù do, ®éc lËp, h¹nh phóc nh b©y giê.

Song sù ngìng mé vµ lßng thµnh kÝnh ®· ®îc t¸c gi¶ ®a ®Õn ®Ønh cao h¬n. §ã lµ sù h×nh dung vÒ dßng ngêi ®ang nèi tiÕp dµi v« t¹n hµng ngµy ®Õn viÕng l¨ng B¸c b»ng tÊt c¶ tÊm lßng thµnh kÝnh vµ th¬ng nhí, h×nh ¶nh ®ã nh nh÷ng trµng hoa kÕt l¹i d©ng ngêi "ngµy ngµy… mïa xu©n". Hai tõ ngµy ngµy ®îc lÆp l¹i trong c©u th¬ nh t¹o nªn mét c¶m xóc vÒ câi trêng sinh vÜnh cöu.

3. Tõ c¶m xóc thµnh kÝnh ngìng mé, ë khæ th¬ thø ba lµ

47

nh÷ng c¶m xóc th¬ng xãt vµ íc nguyÖn cña nhµ th¬. H×nh ¶nh B¸c nh vÇng tr¨ng s¸ng dÞu hiÒn trong giÊc ngñ b×nh yªn lµ mét h×nh ¶nh tîng trng cho vÎ ®Ñp thanh th¶n, phong th¸i ung dung vµ thanh cao cña B¸c. Ngêi vÉn ®ang sèng cïng víi nh©n d©n ®Êt níc ViÖt Nam thanh b×nh t¬i ®Ñp. M¹ch c¶m xóc cña nhµ th¬ nh trÇm l¾ng xuèng ®Ó nhêng chç cho nçi xãt xa qua hai c©u th¬ "VÉn biÕt… ë trong tim"…

+ H×nh ¶nh "trêi xanh" lµ h×nh ¶nh Èn dô nãi lªn sù trêng tån bÊt tö cña B¸c. Trêi xanh th× cßn m·i m·i trªn ®Çu, còng gièng nh B¸c vÉn cßn sèng m·i m·i víi non s«ng ®Êt níc. §ã lµ mét thùc tÕ.

+ ThÕ nhng, nh×n di hµi cña B¸c trong l¨ng, c¶m thÊy B¸c ®ang trong giÊc ngñ ngon lµnh, b×nh yªn mµ vÉn thÊy ®au ®ín xãt xa "mµ sao nghe nhãi ë trong tim". Dï r»ng Ngêi ®· ho¸ th©n vµo thiªn nhiªn, ®Êt níc, nhng sù ra ®i cña B¸c vÉn kh«ng sao xo¸ ®i ®îc nçi ®au xãt v« h¹n cña c¶ d©n téc, ý th¬ nµy diÔn t¶ rÊt ®iÓn h×nh cho t©m tr¹ng vµ c¶m xóc cña bÊt kú ai ®· tõng ®Õn viÕng l¨ng B¸c.

4. ë khæ th¬ cuèi

C¶m xóc cña nhµ th¬ khi trë l¹i miÒn Nam ®èi víi B¸c v« cïng ch©n thµnh vµ xóc ®éng "Mai vÒ miÒn Nam th¬ng trµo níc m¾t".

+ C©u th¬ nh béc lé rÊt ch©n thµnh nçi xãt th¬ng v« h¹n bÞ k×m nÐn cho tíi phót chia tay vµ tu«n thµnh dßng lÖ.

+ Trong c¶m xóc nghÑn ngµo, t©m tr¹ng lu luyÕn Êy, nhµ th¬ nh muèn ®îc ho¸ th©n ®Ó m·i m·i bªn Ngêi "Muèn lµm… chèn nµy".

§iÖp ng÷ muèn lµm ®îc nh¾c tíi ba lÇn cïng víi c¸c h×nh ¶nh liªn tiÕp con chim, ®o¸ hoa, c©y tre nh ®Ó nãi lªn íc nguyÖn tha thiÕt cña nhµ th¬ muèn lµ B¸c yªn lßng, muèn ®Òn ®¸p c«ng ¬n trêi biÓn cña Ngêi. NguyÖn íc cña nhµ th¬ võa ch©n thµnh, s©u s¾c ®ã còng chÝnh lµ nh÷ng c¶m xóc cña hµng triÖu con ngêi miÒn Nam tríc khi dêi l¨ng B¸c sau nh÷ng lÇn ®Õn th¨m ng-êi.

KÕt bµi

- Víi lêi th¬ c« ®äng, giäng th¬ trang nghiªm thµnh kÝnh, tha thiÕt vµ rÊt giµu c¶m xóc, bµi th¬ ®· ®Ó l¹i Ên tîng rÊt s©u ®Ëm trong lßng ngêi ®äc. Bëi lÏ, bµi th¬ kh«ng nh÷ng chØ béc lé t×nh c¶m s©u s¾c cña t¸c gi¶ ®èi víi B¸c Hå mµ cßn nãi lªn t×nh c¶m ch©n thµnh tha thiÕt cña hµng triÖu con ngêi ViÖt Nam ®èi víi vÞ l·nh tô kÝnh yªu cña d©n téc.

- Em rÊt c¶m ®éng mçi khi ®äc bµi th¬ nµy vµ thÇm c¶m ¬n nhµ th¬ ViÔn Ph¬ng ®· ®ãng gãp vµo th¬ ca viÕt vÒ B¸c nh÷ng vÇn th¬ xóc ®éng m¹nh mÏ.

48

II. Thùc hµnh viÕt bµi v¨n biÓu c¶m

§Ò 1. H·y ghi l¹i nh÷ng c¶m nghÜ ch©n thùc cña anh (chÞ) vÒ ngêi th©n yªu nhÊt cña anh (chÞ).

Bµi viÕt

Bè mÑ t«i c«ng t¸c xa quª, c«ng viÖc khiÕn bè mÑ t«i ph¶i th-êng xuyªn thay ®æi chç ë. V× thÕ, n¨m t«i lªn ba tuæi, bè mÑ cho t«i vÒ ë víi bµ néi.

N¨m ®ã, bµ t«i ®· gÇn b¶y m¬i tuæi. Bµ t«i lng h¬i cßng, nªn trong bµ rÊt giµ. T«i ë cïng víi anh trai vµ bµ néi. Buæi s¸ng, bµ ®a anh trai t«i ®Õn trêng råi l¹i ®a t«i ®Õn trêng MÉu gi¸o. Buæi tra, bµ ®i ®ãn c¶ hai anh em. Cßn buæi chiÒu bµ cho chóng t«i tha hå ch¬i ®ïa víi nh÷ng ®øa trÎ cïng xãm.

Bµ t«i cã khu«n mÆt rÊt hiÒn tõ vµ mét cÆp m¾t rÊt nhanh nhÑn. Bµ thuéc nhiÒu ca dao, tôc ng÷, c©u ®è, hß vÌ, nhÊt lµ tr-yÖn N«m. Bµ thuéc tõ c©u ®Çu ®Õn c©u cuèi cña cuèn TruyÖn KiÒu. Bµ ®äc KiÒu kh«ng sai mét c©u nµo, t«i mîn ®îc cña c« gi¸o d¹y V¨n t«i håi líp 9 cuèn TruyÖn KiÒu ®Ó x¸c minh ®iÒu nµy. Bµ cßn kÓ chuyÖn Hoµng Trõu, chuyÖn Ph¹m C«ng - Cóc Hoa, Ph¹m T¶i - Ngäc Hoa… Kho tµng truyÖn cæ tÝch cña th× v« cïng phong phó. §ªm nµo t«i còng ®îc nghe bµ kÓ chuyÖn. Vµ mçi ®ªm lµ mét c©u chuyÖn mãi. Khi kÓ chuyÖn bµ thêng hái ý kiÕn cña t«i vÒ çc nh©n vËt råi bµ gi¶ng gi¶i, theo çch cña bµ, nhiÒu khi kh¸c víi sù gi¶ng gi¶i cña c« gi¸o, vÒ çc c©u chuyÖn. T«i rÊt thÝch thó phÇn b×nh luËn cña bµ. H»ng ®ªm, mét bµn tay bµ phe phÈy chiÕc qu¹t lµm b»ng l¸ cä (bµ kh«ng thÝch qu¹t ®iÖn v× nã lµm bµ thÊy mÖt), mét tay bµ lïa xuèng díi mí tãc ch¸y n¾ng cña t«i g·i nhÑ. §ã lµ c¶m gi¸c mµ t«i thÝch nhÊt. Giäng kÓ chuyÖn rñ rØ cña bµ bªn tai ®a t«i vµo nh÷ng giÊc ngñ ªm ®Òm víi bao nhiªu ®iÒu tèt ®Ñp.

B×nh thêng, bµ t«i rÊt khoÎ m¹nh, bµ ch¨m sãc c¶ hai anh em t«i rÊt chu ®¸o, khiÕn chóng t«i lu«n c¶m thÊy ®Çy ®ñ, kh«ng bÞ thiÖt thßi khi bè mÑ v¾ng nhµ thêng xuyªn. Nhng nh÷ng lóc tr¸i n¾ng trë trêi, bµ rÊt hay bÞ ®au lng. Bµ thêng b¶o t«i lÊy rîu ng©m gõng råi bãp cho bµ. Nh÷ng lóc ®ã t«i thÊy th¬ng bµ v« cïng. Bè t«i b¶o, bµ ®au lng v× lóc trÎ ph¶i g¸nh nhiÒu lóa vµ lµm nhiÒu viÖc nÆng. Bµ t«i cßn biÕt c¶ ch÷ H¸n, bè t«i b¶o ®ã lµ do cô t«i d¹y bµ häc ch÷.

T«i rÊt yªu bµ vµ lu«n tù hµo vÒ bµ néi cña m×nh. Sèng bªn bµ t«i lu«n c¶m thÊy rÊt b×nh yªn. Bµ ®· cho t«i mét tuæi th¬ thËt diÖu k×. T«i rÊt yªu m«n V¨n vµ thÝch häc V¨n. Bè t«i b¶o, ®ã lµ v× t«i ®îc hëng mét chót Ýt dßng m¸u cña cô truyÒn l¹i cho bµ vµ bµ truyÒn l¹i cho t«i.

hång mai

§Ò 2. Nªu c¶m nghÜ næi bËt nhÊt vÒ mét c©u chuyÖn

49

®· häc mµ anh (chÞ) kh«ng thÓ nµo quªn.

Bµi viÕt

Trong nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc ®· ®îc häc ë cÊp hai, truyÖn ng¾n "BÕn quª" cña nhµ v¨n NguyÔn Minh Ch©u (ch¬ng tr×nh líp 9) ®Ó l¹i trong t«i mét Ên tîng rÊt m¹nh mÏ. T«i cha ®Õn tuæi cña anh NhÜ ®Ó thÊm thÝa ®ñ çi triÕt lÝ s©u s¾c mµ nhµ v¨n göi g¾m ë niÒm kao kh¸t híng ra bªn quª phÝa bªn kia s«ng, nh-ng t«i ®· phÇn nµo c¶m nhËn ®îc nçi niÒm nuèi tiÕc cña anh khi anh n»m trªn giêng bÖnh ®Õm nh÷ng ngµy cßn l¹i cña cuéc ®êi m×nh.

Thãi thêng ngêi ®êi vÉn coi thêng hiÖn t¹i, m¶i mª ®uæi theo nh÷ng h danh phÝa tríc mµ kh«ng nhËn ra nh÷ng gi¸ trÞ ®Ých thùc cña nh÷ng g× m×nh ®ang cã. Nhµ v¨n NguyÔn Minh Ch©u qua BÕn quª ®· muèn nãi víi mäi ngêi triÕt lÝ s©u xa Êy. Lµ nhµ v¨n lu«n cã nh÷ng ph¸t hiÖn míi mÎ vÒ nh÷ng ®iÒu quen thuéc vµ gi¶n dÞ cña cuéc sèng, «ng ®· ph¸t hiÖn ra nh÷ng nçi b¨n kho¨n, day døt, nuèi tiÕc cña con ngêi khi ®øng tríc nhng g× ®· qua. Anh NhÜ ®· tõng ®i rÊt nhiÒu n¬i, c¶ cuéc ®êi anh ch¹y theo danh väng mµ anh quªn mÊt çi bÕn quª tríc cöa nhµ. Anh kh«ng cã thêi gian ®Ó ý ®Õn nã. Khi n»m trªn giêng bÖnh, kh«ng cßn kh¶ n¨ng ®i l¹i, anh míi nhËn ra r»ng çi bÕn quª Êy hÊp dÉn biÕt bao nhiªu. Anh bõng ngé ra r»ng anh ®· ch¹y theo h danh mµ bá qua mÊt mét ®iÒu quan träng vµ v« cïng quý gi¸ víi m×nh. Anh ©n hËn v× c¶ cuéc ®êi anh míi chØ sang çi bÕn s«ng Êy cã hai lÇn, vµ mét lÇn lµ ngµy cíi cña anh.

Mçi con ngêi ®Òu cã mét bÕn quª trong lßng m×nh, nhng kh«ng ph¶i ai còng nhËn ra nã quý träng vµ thiªng liªng ®Ó mµ gi÷ g×n tr©n träng khi cßn ®ñ søc. NhÜ nuèi tiÕc khi ©nh nhËn ra çi bÕn quª Êy hÊp dÉn víi anh biÕt nhêng nµo vµ anh ®· göi g¾m c¶ niÒm khao kh¸t Êy vµo ®øa con trai. Anh nhê nã ®i ®ß sang s«ng ®Ó mua cho anh bÊt cø thø g× phÝa bªn s«ng Êy. Nh-ng th»ng bÐ, còng nh anh khi cßn trÎ, kh«ng thÓ nhËn ra nh÷ng t©m sù cña cha. Nã l¹i m¶i ch¬i nªn bÞ lì chuyÕn ®ß ngang cuèi cïng trong ngµy. Th»ng bÐ kh«ng véi v· bëi nã cßn qu¸ nhiÒu thêi gian ®Ó sèng, bëi víi nã çi bÕn s«ng Êy còng rÊt b×nh thêng. Th»ng bÐ sÏ l¹i gièng nh cha vµ nh tÊt c¶ mäi ngêi, kh«ng thÓ nhËn ra sù ®¸ng quý vµ ®¸ng tr©n träng cña nh÷ng g× ®ang trong tÇm tay.

Mét ngêi bÖnh nÆng, kh«ng cßn kh¶ n¨ng ®i l¹i, ng¾m çi bÕn s«ng qua khung cöa sæ, khã kh¨n nhÝch tõng tÝ mét trªn gi-êng ®Ó ®îc ng¾m çi bÕn s«ng. Vµ nuèi tiÕc v× m×nh ®· v« t×nh víi quª h¬ng, víi nh÷ng ®iÒu b×nh dÞ vµ v« cïng quý gi¸. Cèt truyÖn chØ ®¬n gi¶n vËy th«i nhng chøa ®ùng c¶ mét vÊn ®Ò nh©n sinh rÊt lín. §iÒu nhµ v¨n nãi ®Õn trong t¸c phÈm nµy còng kh«ng ph¶i lµ hoµn toµn míi: Ph¶i biÕt tr©n träng nh÷ng g× m×nh ®ang cã vµ ®· cã, kh«ng nªn qu¸ m¶i mª víi nh÷ng hdanh mµ quªn mÊt gÝ trÞ cña hiÖn t¹i. V¨n häc ®· tõng nãi vÒ

50

®iÒu nµy. Nh÷ng NguyÔn Minh Ch©u ®· cã mét çch thÓ hiÖn thËt gi¶n dÞ vµ s©u s¾c. BÕn quª lµ c©u chuyÖn vÒ sù bõng ngé cña mét con ngêi ë nh÷ng ngµy cuèi cïng cña cuéc ®êi. V× thÕ sù bõng ngé Êy ßn cã ý nghÜa nh mét sù thøc tØnh ®èi víi nh÷ng ai ®ang sèng, h¨m hë ®Ó tiÕn ®Õn t¬ng lai vµ cßn tiÕp tôc bá l¹i phÝa sau nh÷ng ®iÒu nuèi tiÕc.

Cuéc sèng kh«ng thÓ kh«ng cã nh÷ng tiÕc nuèi. Song nÕu ®Ó m×nh ph¶i nuèi tiÕc qu¸ nhiÒu hoÆc nuèi tiÕc nh÷ng ®iÒu thiªng liªng nhÊt mµ m×nh trãt ®¸nh mÊt nghÜa lµ ®· bá phÝ mét qu·ng ®êi quý gi¸.

hång mai

§Ò 3. C¶m nghÜ vÒ mét nh©n vËt v¨n häc mµ anh (chÞ) yªu thÝch.

Bµi viÕt

Thêi nay, mäi ngêi, nhÊt lµ thanh niªn häc sinh, thêng coi nhÑ lý tëng sèng, v× thÕ hä kh«ng cßn yªu thÝch nh÷ng nh©n vËt nh Paven Coocsaghin (nh©n vËt chÝnh trong tiÓu thuyÕt "ThÐp ®· t«i thÕ ®Êy" - mét cuèn s¸ch gèi ®Çu giêng cña thanh nhiªn ViÖt Nam tõ nh÷ng n¨m 60 ®Õn 80). Riªng t«i, t«i vÉn kh«ng thÓ kh«ng yªu thÝch vµ tr©n träng nh÷ng ngêi nh çc anh, nh÷ng ngêi lu«n s½n sµng hy sinh quyÒn lîi ç nh©n ®Ó sèng v× céng ®ång, x©y dùng mét cuéc sèng chung ngµy cµng tèt ®Ñp h¬n. Vµ t«i tin, trong thêi buæi nµy vÉn cßn rÊt nhiÒu b¹n trÎ cã niÒm yªu thÝch gièng nh t«i.

NguyÔn Thµnh Long lµ mét nhµ v¨n mµ tªn tuæi ®· trë thµnh quen thuéc víi b¹n ®äc yªu thÝch truyÖn ng¾n ViÖt Nam hiÖn ®¹i. T«i yªu thÝch truyÖn ng¾n cña «ng b¾t ®Çu tõ truyÖn ng¾n "LÆng lÏ Sa Pa". TruyÖn ®· ®Ó l¹i cho t«i nh÷ng Ên tîng s©u s¾c vµ gióp t«i cã nh÷ng suy nghÜ chÝn ch¾n h¬n trong cuéc sèng. Nãi ®óng h¬n, t«i yªu thÝch truyÖn ng¾n nµy chÝnh bëi t«i yªu thÝch nh©n vËt chÝnh cña truyÖn.

C©u chuyÖn cã mét çi tªn rÊt ®çi tr÷ t×nh, tr÷ t×nh nhchÝnh m¶nh ®Êt Sa Pa lu«n Èn hiÖn trong m©y mê víi nh÷ng v¹t rõng tr¾ng muèt hoa mËn, hång t¬i hoa ®µo. Nh©n vËt chÝnh cña truþen lµ anh thanh niªn tr«ng coi tr¹m khÝ tîng. Anh hai m¬i b¶y tuæi, nhËn c«ng t¸c ®îc bèn n¨m, sèng mét m×nh gi÷a nói cao heo hót, n¬i ®Ønh Yªn S¬n cao hai ngh×n s¸u tr¨m mÐt. T«i th¸n phôc anh v« cïng. Tuy sèng trong ®iÒu kiÖn thiÕu thèn c¶ vÒ vËt chÊt lÉn tinh thÇn nhng anh vÉn rÊt yªu ®êi, vÉn say mª lµm viÖc víi mét tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cao. BiÕt lµm chñ cuéc ®êi, biÕt lo toan s¾p xÕp cuéc sèng riÕng ng¨n n¾p, æn ®Þnh, anh nu«i gµ, trång hoa, ®äc s¸ch. Anh anh lµ ngêi cã nghÞ lùc phi thêng, anh ®· vît qua ®îc tÊt c¶, vît qua ®îc nçi buån cña sù nhµm chÊn vµ sù c« ®¬n. ë n¬i heo hót Êy. §iÒu ®¸ng sî nhÊt lµ nçi c« ®¬n. Anh thÌm ngêi, thÌm kh¸t mét ®iÒu ®êi thêng nhÊt,

51

nhng còng lµ quan träng nhÊt ®èi víi mçi ngêi. V× thÕ, mçi khi cã kh¸ch, anh v« cïng vui síng. Khi gÆp «ng b¸c sÜ giµ vµ c« kÜ s trÎ, niÒm vui cña anh khiÕn cho c« g¸i v« cïng xóc ®éng.

T«i yªu mÕn ngêi thanh niªn Êy kh«ng chØ bëi anh ®¸ng yªu trong çch sèng mµ cßn bëi anh c¶ sù ®¸ng yªu trong nh÷ng ®iÒu anh nghÜ. Anh c« ®¬n "thÌm tiÕng ngêi" nªn nghÜ ra çch lÊy c©y gç chÆn ®êng ®Ó ®îc nãi chuyÖn trong gi©y l¸t víi nh÷ng ngêi ®i ®êng. §iÒu Êy ch¼ng cã g× lµ xÊu, kh«ng cã nçi nhí ngêi, nhí nhµ nh vËy th× anh kh«ng cßn gÇn gòi víi chóng ta n÷a.

C«ng viÖc mµ ngêi thanh niªn Êy cïng bao nhiªu ®ång nghiÖp cña anh ®ang lµm cao c¶ xiÕt bao. Hä ®· hy sinh nh÷ng kh¸t väng, nh÷ng ham muèn ç nh©n, chÊp nhËn mäi nçi khæ cùc, mµ nçi khæ cùc khã vît qua nhÊt lµ sù c« ®¬n, ®Ó mang ®Õn nh÷ng b¶n tin dù b¸o thêi tiÕt. Sù hy sinh cña çc anh lµm nªn h¹nh phóc vµ cuéc sèng b×nh yªn cho mäi ngêi. Çc anh ®· ®¸nh ®æi h¹nh phóc cña ç nh©n m×nh ®Ó lµm gi¶m ®i nh÷ng bÊt tr¾c cho cuéc sèng cña tÊt c¶ chóng ta. Cao c¶ vËy nhng anh vÉn rÊt khiªm tèn. Khi ngêi ho¹ sÜ giµ muèn vÏ anh, anh ®· ngîng ngïng vµ anh muèn giíi thiÖu víi ho¹ sÜ nh÷ng ngêi ®¸ng ®îc vÏ h¬n anh. Bëi cßn nhiÒu ngän nói cao h¬n vµ nh÷ng ngêi thanh niªn cã lÝ tëng sèng cao ®Ñp nh anh.

Anh thanh niªn Êy ®· ®Ó l¹i trong t«i mét niÒm c¶m mÕn v« bê. T«i kh«ng thÓ kh«ng nghÜ vÒ cuéc sèng c« ®¬n mµ çc anh ph¶i chÞu ®ùng. ChÝnh t×nh yªu con ngêi, t×nh yªu cuéc sèng ®· khiÕn anh cã ®ñ can ®¶m ®Ó b¸m lÊy tr¹m khÝ tîng vµ thùc hiÖn nghiªm tóc nhiÖm vô cña m×nh víi tinh thÇn tr¸ch nhiÖm vµ niÒm say mª c«ng viÖc. Nhµ v¨n ®· x©y dùng ®îc mét nh©n vËt võa thËt ®êi thêng, võa thËt cao ®Ñp. Néi dung c©u chuþªn ®¬n gi¶n, l¹i thÓ hiÖn mét t tëng còng kh«ng mÊy hÊp dÉn, song víi nh÷ng chi tiÕt nghÖ thuËt ®Æc s¾c nhµ v¨n dïng ®Ó x©y dùng nh©n vËt ngêi thanh niªn, c©u chuyÖn ®· khiÕn ngêi ®äc thÝch thó vµ xóc ®éng.

Nh÷ng trang viÕt cña nhµ v¨n NguyÔn Thµnh Long vÒ mét trong nh÷ng ngêi lµm nhiÖm vô tr«ng coi tr¹m khÝ tîng trªn nói cao ®· ®Ó l¹i trong t«i nhng t×nh c¶m tèt ®Ñp. T«i ®· nhËn ra r»ng: yªu th¬ng con ngêi vµ sèng thËt tèt ®Ñp sÏ mang l¹i cho ta mét cuéc sèng vui vÎ vµ thËt sù cã ý nghÜa.

hång mai

§Ò 4. H·y ph¸t biÓu c¶m nghÜ vÒ mét bµi th¬ hoÆc mét nhµ th¬ mµ anh (chÞ) yªu thÝch.

Bµi viÕt

Gièng tÊt c¶ mäi ngêi d©n ViÖt Nam, t«i yªu tiÕng nãi cña d©n téc m×nh, thø tiÕng nãi lªn bæng xuèng trÇm ®Çy c¶m

52

xóc. V× thÕ t«i yªu nh÷ng c©u lôc bÊt uyÓn chuyÓn vµ ®»m th¾m chøa chan t×nh c¶m. V× lÏ ®ã, còng ch¼ng cã g× lµ l¹, lµ ®Æc biÖt khi t«i yªu v¨n häc níc m×nh, vµ t«i say mª TruyÖn KiÒu cña NguyÔ Du. T«i say mª KiÒu bëi ë KiÒu t«i thÊy NguyÔn Du, mét NguyÔn Du cña tµi vµ t×nh, mét nguyÔn Du cã t×nh yªu tha thiÕt víi d©n téc vµ tÊm lßng nh©n hËu ®Çy c¶m th«ng ®èi víi nh÷ung kiÕp ngêi bÊt h¹nh. Mµ bÊt h¹nh nhÊt trong x· héi xa lµ ngêi phô n÷ - nh÷ng con ngêi hång nhan b¹c phËn.

T«i muèn nãi vÒ sù kÝnh träng cña t«i ®èi víi ®¹i thi hµo d©n téc NguyÔn Du. C¶ d©n téc ta ®· kÝnh träng «ng nhng t«i vÉn muèn thÓ hiÖn nh÷ng t×nh c¶m cña m×nh ®èi víi ngêi thi nh©n ®a tµi mµ ®a ®oan Êy.

§iÒu ®Çu tiªn khiÕn t«i yªu quý vµ kÝnh träng NguyÔn Du chÝnh lµ t×nh c¶m cña «ng dµnh cho con ngêi. ¤ng lµ con ngêi cã tÊm lßng nh©n hËu. Cã lÏ, ®©y chÝnh lµ yÕu tè quan trong ®Ó «ng cã ®îc nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc chøa ®ùng nh÷ng gi¸ trÞ nh©n ®¹o s©u s¾c. Ngêi thi nh©n ®a ®oan, viªn quan ®¹i thÇn dßng dâi cña triÒu Lª Êy kh«ng biÕt ®· bao lÇn "KhÐo d níc m¾t khãc ngêi ®êi xa". ChÝnh «ng ®· tù nhËn ra r»ng, ngêi thi nh©n bÊt h¹nh bëi thi nh©n lu«n lµ ngêi tù vËn nçi ®au, nçi bÊt h¹nh cña ngêi kh¸c vµo m×nh (Phong vËn k× oan ng· tù c). Lßng nh©n hËu khiÕn «ng lu«n rÊt nh¹y c¶m víi nçi ®au khæ cña ngêi kh¸c, v× thÕ nh÷ng thi phÈm cña «ng lu«n ®Çm ®×a níc m¾t: níc m¾t cña nµng KiÒu, níc m¾t cña ngêi ca n÷ ®Êt Long Thµnh vµ cña nµng TiÓu Thanh. Hä ®Òu lµ nh÷ng con ngêi tµi hoa, tµi s¾c song toµn mµ mÖnh b¹c. Nhµ th¬ ®ång c¶m vµ ®au nçi ®au cña nh÷ng ngêi Êy kh«ng ®¬n gi¶n chØ lµ sù c¶m th«ng cña con ngêi ®èi víi con ngêi. Nçi ®au cña NguyÔn Du cßn lµ sù nuèi tiÕc, xãt xa tríc sù ra ®i cña nh÷ng tµi n¨ng. "Çi tèt ®Ñp th× khã bÒn", "hoa thêng hay hÐo cá thêng t¬i", ®ã lµ quy luËt cña cuéc ®êi. Sù v« t×nh cña con ngêi tríc nçi ®au, tríc gi¸ trÞ cña çi ®Ñp còng lµ lÏ thêng. BiÕt vËy NguyÔn Du vÉn lu«n tr¨n trë day døt:

BÊt tri tam b¸ch d niªn hËu

Thiªn h¹ hµ nh©n khÊp Tè Nh?

"TÊm lßng th¬ vÉn t×nh ®êi thiÕt tha" (Tè H÷u) chÝnh lµ ®iÒu khiÕn «ng lu«n ®îc ngêi ®êi tr©n träng.

§iÒu thø hai khiÕn t«i say mª NguyÔn Du chÝnh lµ bëi tµi n¨ng. NguyÔn Du yªu TiÕng ViÖt nªn «ng ®· sö dông thµnh c«ng vµ lµm TiÕng ViÖt phong phó thªm bao nhiªu. Bao nhiªu n¨m nay chóng ta ®äc vµ say mª TruyÖn KiÒu mét phÇn bëi çi giäng ®iÖu lôc b¸t dÔ ®äc, dÔ thuéc, dÔ nghe. NguyÔn Du ®· göi g¾m ë TruyÖn KiÒu mét t×nh yªu lín ®èi víi tiÕng nãi vµ thÓ th¬ d©n téc. ¤ng dïng nh÷ng tõ ng÷, nh÷ng çch diÔn ®¹t gÇn gòi víi tiÕng nãi cña nh©n d©n. D©n d· mµ vÉn thËt hay, vÉn uyªn b¸c vµ giµu chÊt nghÖ thuËt. VÝ nh nh÷ng bøc tranh bèn

53

mïa cña «ng:

Cá non xanh rîn ch©n trêi

Cµnh lª tr¾ng ®iÓm mét vµi b«ng hoa

TiÕng ViÖt ®Ñp h¬n, giµu ©m thanh, h×nh ¶nh vµ s¾c ®iÖu h¬n bëi kh¶ n¨ng s¸ng t¹o cña «ng. TruyÖn KiÒu ®· ®a thÓ hiÖn mét c¸ch phong phó nhÊt kh¶ n¨ng biÓu hiÖn cña TiÕng ViÖt vµ kh¶ n¨ng biÓu c¶m cña thÓ th¬ lôc b¸t.

Cã biÕt bao nhiªu lÝ do ®Ó ta tr©n träng ®¹i thi hµo d©n téc NguyÔn Du, vµ lÝ do lín nhÊt, chÝnh ®¸ng nhÊt chÝnh lµ nh©n c¸ch cao ®Ñp cña «ng, kÕt qu¶ cña sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a tµi vµ t×nh NguyÔn Du.

hång mai

§Ò 5. Tõ mét sè bµi ca dao than th©n ®· häc hoÆc ®· ®äc, h·y ph¸t biÓu c¶m nghÜ cña anh (chÞ) vÒ sè phËn ngêi phô n÷ trong x· héi cò.

Bµi viÕt

Ca dao lµ tiÕng h¸t cÊt lªn tõ câi lßng nh÷ng ngêi b×nh d©n. Trong ®ã, cã kh«ng Ýt nh÷ng c©u ca thÓ hiÖn nçi lßng cña nh÷ng ngêi phô n÷. Hä lµ nh÷ng ngêi bÞ coi thêng trong chÕ ®é x· héi phô quyÒn víi t tëng"träng nam khinh n÷". Qua nh÷ng bµi ca dao than th©n vÒ th©n phËn nh÷ng ngêi phô n÷ trong x· héi cò, phÇn nµo t«i hiÓu ®îc nçi ®au khæ mµ hä ph¶i chÞu ®ùng.

Trong x· héi Êy, hä bÞ tíc ®i nh÷ng quyÒn lîi c¬ b¶n cña con ngêi. Hä bÞ biÕn thµnh n« lÖ cho nh÷ng luËt lÖ, nh÷ng rµng buéc nghiªm kh¾c cña lÔ gi¸o phong kiÕn vµ nh÷ng quan niÖm cæ hñ l¹c hËu. Hä kh«ng cã quyÒn quyÕt ®Þnh sè phËn m×nh mµ hoµn toµn phô thuéc vµo ngêi kh¸c bëi quy ®Þnh "tam tßng" qu¸ nghiªm kh¾c cña Nho gi¸o "T¹i gia tßng phô, xuÊt gi¸ tßng phu, phu tö tßng tö" (ë nhµ theo bè mÑ, lÊy chång nghe lêi chång, chång chÕt phô thuéc con). §iÒu giµng buéc Êy dÉn theo bao nhiªu bÊt h¹nh cña ngêi phô n÷, v× thÕ hä cÊt lªn tiÕng h¸t th©n thë vÒ th©n phËn bÞ ®éng cña m×nh:

Th©n em nh tÊm lôa ®µo

PhÊt ph¬ gi÷a chî biÕt vµo tay ai

Th©n em nh h¹t ma sa

H¹t vµo giÕng ngäc, h¹t ra ruéng cµy

Th©n em nh giÕng gi÷a ®µng

Ngêi kh«ng röa mÆt, ngêi phµm röa ch©n

Hä so s¸nh "Th©n em…" víi rÊt nhiÒu thø, thÓ hiÖn nhiÒu

54

b×nh diÖn kh¸c nhau song vÉn cã mét ®iÓm chung lµ: kh¼ng ®Þnh gi¸ trÞ cña b¶n th©n vµ than vÒ sè phËn phô thuéc cña m×nh. Dï lµ "tÊm lôa ®µo" quý gi¸ hay"giÕng gi÷a ®µng" m¸t trong th× hä vÉn kh«ng biÕt t¬ng lai nh thÕ nµo. Nh÷ng h×nh ¶nh so s¸nh Êy lµm næi bËt th©n phËn b¬ v¬, bÊt tr¾c cña hä. Hä kh«ng thÓ tù quyÕt ®Þnh sè phËn cña m×nh. May m¾n th× ®îc chç yªn lµnh h¹nh phóc, bÊt h¹nh th× bÞ r¬i vµo chèn lao ®ao vµ dï trong hoµn c¶nh nµo hä còng ph¶i chÊp nhËn bëi th©n "c¸c chËu chim lång" :

C¸ c¾n c©u biÕt ®©u mµ gì

Chim vµo lång biÕt thña nµo ra

V× phô thuéc nªn häc ph¶i lÊy chång khi cßn Ýt tuæi, ngêi phô n÷ lµ n¹n nh©n ®au khæ nhÊt cña n¹n t¶o h«n:

Bím vµng ®Ëu ®ät mï u

LÊy chång cµng sím, lêi ru cµng buån

§ät mï u non nít ®· bÞ bím vµng ®Õn ®Ëu vµ quÊy ph¸. Còng nh ngêi phô n÷, cµng lµm vî sím th× cµng khæ nhiÒu. Hä göi nçi buån vµo lêi ru bëi kh«ng thÓ t©m sù cïng ai. Nh÷ng c« g¸i bÞ Ðp g¶ khi cßn tuæi niªn thiÕu ®· dÉn ®Õn nh÷ng bi kÞch sè phËn, ®· cã nh÷ng c©u ca dao tù trµo ®Çy cay ®¾ng xãt xa:

LÊy chång tõ thña mêi ba

§Õn nay mêi t¸m thiÕp ®µ n¨m con

hay:

Ra ®êng thiÕp h·y cßn son

VÒ nhµ thiÕp ®· n¨m con cïng chµng

V× n¹n t¶o h«n, v× nh÷ng hñ tôc l¹c hËu Êy mµ ngêi con g¸i trong x· héi xu¨ kh«ng ®îc hëng tuæi thanh xu©n. Cha kÞp lín, cha kÞp hiÓu cuéc ®êi th× hä ®· ph¶i g¾n cuéc ®êi m×nh víi con th¬, ph¶i chÞu c¶nh lµm d©u tr¨m chiÒu cay ®¾ng. Bao nhiªu g¸nh nÆng cuéc ®êi ®Ì nÆng lªn ®«i vai gÇy guéc cña ng-êi phô n÷.

Qu¸ nhiÒu bÊt tr¾c ®ãn ®îi ngêi phô n÷ trªn con ®êng ®êi, v× thÕ hä lu«n mang trong m×nh nh÷ng nçi lo ©u, kh¾c kho¶i. Sè phËn bÊp bªnh, h¹nh phóc mong manh qu¸ ®çi. Cã ®îc ngêi yªu th¬ng ch©n thµnh ®· khã, gi÷ ®îc ngêi Êy vµ ®îc sèng chung l¹i cµng khã h¬n bëi hä ®©u cã quyÒn tù lùa chän h¹nh phóc cho m×nh. Quan niÖm "cha mÑ ®Æt ®©u con ngåi ®Êy" ®· tíc ®i cña ngêi con g¸i quyÒn ®îc tù lùa chän h¹nh phóc cho m×nh. Bao nhiªu bÊt tr¾c, ©u lo vÒ sè phËn ®îc göi trong nh÷ng c©u ca dao ®Çy t©m sù:

Hßn ®¸ ®ãng rong v× hßn níc ch¶y

Hßn ®¸ b¹c ®Çu v× bëi s¬ng sa

Em th¬ng anh kh«ng d¸m nãi ra

55

Sî mÑ b»ng ®Êt, sî cha b»ng trêi

Em víi anh còng muèn kÕt ®«i

Sî vÇng m©y b¹c trªn trêi mau tan

Bao nhiªu giµng buéc, bao nhiªu bÊt tr¾c trót lªn vai c« g¸i ®Ó c« ph¶i mang trong lßng m×nh nh÷ng nçi lo ©u. Th©n phËn yÕu ®uèi cña ngêi phô n÷ trong x· héi xa ®· ®îc thÓ hiÖn trong rÊt nhiÒu c©u ca dao ca dao nh thÕ. Th©n phËn con cß, con v¹c lÇm lòi, gÇy guéc, vÊt v¶ kiÕm sèng, sè phËn lªnh ®ªnh ®· trë thµnh mét biÓu tîng quen thuéc trong d©n ca ca dao ®Ó chØ ngêi phô n÷. §iÒu ®ã cho ta thÊy, trong x· héi cò, khi con ngêi cha cã sù b×nh ®¼ng giíi th× ngêi phô n÷ ph¶i chÞu thiÖt thßi nh thÕ nµo.

Ngµy nay, x· héi ®· tiÕn bé, nam n÷ ®· b×nh quyÒn, ngêi phô n÷ ®· ®îc sèng h¹nh phóc h¬n. MÆc dï kh«ng thÓ cã sù b×nh ®¼ng tuyÖt ®èi, nhng ngêi phô n÷ ngµy nay ®· ®îc x· héi quan t©m ®óng mùc. Hä ®· ®îc ph¸t huy hÕt kh¶ n¨ng cña m×nh, ®îc chñ ®éng quyÕt ®Þnh sè phËn cña m×nh. Tuy ®©y ®ã cßn nhiÒu bÊt c«ng, ngêi phô n÷ cßn chÞu thiÖt thßi, song so víi ngêi phô n÷ thêi xa th× x· héi ®· tiÕn mét bíc rÊt dµi. Chóng ta sÏ lo¹i bá dÇn nh÷ng quan niÖm l¹c hËu, kh«ng phï hîp ®Ó ng-êi phô n÷ ®îc quyÒn sèng h¹nh phóc, ®Ó nh÷ng lêi ca dao than th©n ®îc thay thÕ b»ng nh÷ng khóc ca vui.

hång mai

§Ò 6. C¶m nghÜ vÒ mét bµi ca dao, d©n ca mµ anh (chÞ) yªu thÝch.

Bµi viÕt

Mçi chóng ta ®Òu ®îc lín lªn trong tiÕng ru ngät ngµo cña bµ, cña mÑ. Tuæi th¬ cña chóng ta lu«n ®îc ®¾m ch×m trong tiÕng s¸o diÒu vi vót trong trÎo vµ nh÷ng lêi ru, nh÷ng c©u chuyÖn cæ tÝch chøa chan nghÜa t×nh. Vµ ë n¬i ®ã chóng ta häc ®îc bao nhiªu ®iÒu hay, lÏ ph¶i. RÊt khÐo lÐo vµ tr÷ t×nh, cha «ng ta ®· göi g¾m nh÷ng lêi gi¸o dôc ®¹o ®øc trong nh÷ng c©u ca ngät ngµo. Em ®· v« cïng xóc ®éng vµ thÊm thÝa khi nghe c©u ca dao:

C«ng cha nh nói Th¸i S¬n

NghÜa mÑ nh níc trong nguån ch¶y ra

Mét lßng thê mÑ kÝnh cha

Cho trßn ch÷ hiÕu míi lµ ®¹o con

§©y lµ c©u ca dao v« cïng quen thuéc ®èi víi mçi ngêi. C©u ca ®¬n gi¶n vµ v« cïng dÔ hiÓu nhng néi dung l¹i rÊt s©u s¾c vµ thÊm thÝa. Bµi ca dao nãi ®Õn c«ng ¬n to lín cña cha mÑ vµ gi¸o dôc ®¹o lÝ lµm con. Nh©n d©n ta ®· vÝ c«ng lao cña cha mÑ víi nh÷ng h×nh ¶nh hïng vÜ, to lín. C«ng cha sõng s÷ng nh

56

Th¸i S¬n - ngän nói lín. H×nh ¶nh so s¸nh m¹nh mÏ vµ hïng vÜ, v÷ng ch·i. Tôc ng÷ ®· cã c©u: "Con kh«ng cha nh nhµ kh«ng nãc". Ngêi cha lµ chç dùa v÷ng ch¾c cho nh÷ng ®øa con. H×nh ¶nh so s¸nh mang ®Çy ý nghÜa. Ngän nói Th¸i S¬n biÓu t-îng cho sù v÷ng ch·i cña ngêi cha. Vµ cµng thó vÞ h¬n khi t×m hiÓu ý nghÜa cña cÆp "C«ng cha - nghÜa mÑ". Cha cã c«ng nu«i dìng gi¸o dôc, mÑ lµ ngêi mang nÆng ®Î ®au vµ sinh thµnh ra ta. C«ng cha lín bao nhiªu th× nghÜa mÑ v« tËn bÊy nhiªu. Bªn c¹nh ngêi cha v÷ng ch·i nh Th¸i S¬n lµ mÑ hiÒn víi bao yªu th-¬ng. "Níc trong nguån" võa trong lµnh, m¸t rîi võa kh«ng bao giê v¬i c¹n. Hai h×nh ¶nh t¹o nªn nh÷ng biÓu tîng nghÖ thuËt ®Çy ý nghÜa. So s¸nh gi¶n dÞ, ®êi thêng mµ sao s©u s¾c ®Õn vËy. Hai h×nh ¶nh so s¸nh võa cã ý nghÜa biÓu tîng, võa thÓ hiÖn ®-îc tÝnh chÊt cña "c«ng cha - nghÜa mÑ". Cha lµ nói Th¸i S¬n bëi chja lµ ngêi che chë, lµ chç dùa vµ còng lµ ®Ønh cao ®Ó con h-íng tíi. Cßn mÑ lu«n dÞu dµng, ch¨m sãc, yªu th¬ng. T×nh th¬ng cña mÑ lµ dßng s÷a ngät lµnh nu«i ta lín lªn, lµ lêi ru ngät ngµo ®a ta vµo nh÷ng giÊc ngñ ªm ®Òm, lµ nh÷ng b÷a c¬m ngon, lµn giã m¸t. T×nh th¬ng cña cha mÑ dµnh cho con lµ v« bê, chØ cã thÓ so s¸nh víi nh÷ng g× vÜ ®¹i nhÊt cña thÕ giíi nµy. Cha nÑ cho ta cuéc sèng, d¹y ta çch sèng vµ lµ chèn b×nh yªn nhÊt ®Ó ta híng ®Õn mçi khi nçi nhäc nh»n cña cuéc sèng ®Ì nÆng lªn vai. M¸i nhµ th©n yªu, n¬i cã mÑ cã cha ta chÝnh lµ bÕn ®ç b×nh yªn vµ an toµn trong cuéc ®êi mçi con ngêi. Nhµ th¬ Nga £xªnin ®· tõng viÕt vÒ mÑ nh thÕ:

ChØ mÑ lµ niÒm vui ¸nh s¸ng diÖu k×

ChØ m×nh mÑ gióp ®êi con v÷ng bíc

V× thÕ mçi chóng ta ph¶i biÕt th¬ng yªu, quý träng cha mÑ, dï cßn nhá hay ®· trëng thµnh ®Òu ph¶i biÕt nghe lêi cha mÑ, ph¶i sèng cho trän ®¹o hiÕu. Cha «ng ®· tõng nãi:

Ç kh«ng ¨n muèi ç ¬n

Con cìng cha mÑ, tr¨m ®êng con h

Bµi ca dao ®· nh¾c nhë bæn phËn lµm con cña mçi ngêi. Mçi chóng ta ®Òu c¶m nhËn ®îc t×nh yªu th¬ng mµ cha mÑ ®· dµnh cho m×nh, chóng ta tù biÕt m×nh ph¶i sèng, ph¶i lao ®éng vµ häc tËp nh thÕ nµo ®Ó kh«ng phô c«ng nu«i dìng, th-¬ng yªu cña mÑ cha. Lµm mét ngêi tèt, ®ã lµ sù tr¶ ¬n, lµ ®¹o hiÕu lín nhÊt mµ mçi ngêi con cã thÓ ®Òn ®¸p cho nh÷ng nçi nhäc nh»n cña cha mÑ.

hång mai

§Ò 7. C¶m xóc cña anh (chÞ ) khi ®øng tríc çnh ®ång lóa chÝn.

Bµi viÕt

HÌ ®· vÒ, bè mÑ quyÕt ®Þnh cho t«i vÒ th¨m quª ngo¹i. Quª

57

ngo¹i t«i ë xa nªn ®©y lµ lÇn ®Çu tiªn t«i ®îc vÒ th¨m. Tõ trung du ®îc vÒ ®ång b»ng, t«i thÊy rÊt nhiÒu ®iÒu míi l¹, nhng ®iÒu l¹ nhÊt vµ t«i thÝch thó nhÊt chÝnh lµ nh÷ng çnh ®ång lóa tr¶i réng tÝt t¾p tíi tËn ch©n trêi. N¬i t«i ®ang sèng kh«ng cã nh÷ng çnh ®ång réng nh thÕ.

Võa bíc xuèng xe, t«i ®· cho¸ng ngîp tríc çnh ®ång. N¬i t«i ®øng nh×n th¼ng ra çnh ®ång lóa ®ang ®é chÝn. Cã lÏ ®· b¾t ®Çu vµo mïa thu ho¹ch. Çnh ®ång lóa tr¶i mét mµu vµng ãng, tr«ng nh mét tÊm th¶m khæng lå. Xa xa cã mÊy b¸c n«ng d©n ®ang hèi h¶ gÆt lóa, ngêi bã, ngêi g¸nh, ngêi «m. Cã lÏ hä ®Òu rÊt mÖt nhng niÒm vui v× cã mét vô mïa th¾ng lîi ®· biÓu hiÖn rÊt râ trªn nh÷ng g¬ng mÆt h©n hoan.

Çnh ®ång lóa tr¶i réng tríc m¨t mang ®Õn cho t«i bao nhiªu c¶m xóc. Trong lóc chê cËu t«i ra ®ãn, t«i vµo ngåi nghØ ë mét hµng níc ven ®êng, díi mét gèc c©y sÜ giµ rÊt lín. T«i th¶ hån m×nh cïng nh÷ng lµn giã nhÑ ®a trªn tÊm th¶m vµng. B«ng lóa trÜu nÆng se sÏ rung rinh n« ®ïa cïng giã. N¨m nay ®îc mïa lín. Nh×n nh÷ng h¹t lóa mÈy vµng t«i thÇm nghÜ: kh«ng biÕt cã bao nhiªu giät må héi r¬i xuèng thíc ®Êt kia, bao nhiªu trÝ tuÖ cña con ngêi dån vµo ®Ó råi ®Êt mÑ rót ruét m×nh ra t¹o nªn nh÷ng h¹t thãc mÈy vµng. T«i chît nhí ®Õn c©u ca dao:

Cµy ®ång ®ang buæi ban tra

Må h«i th¸nh thãt nh ma ruéng cµy

Ai ¬i bng b¸t c¬m ®Çy

RÎo th¬m mét h¹t, ®¾ng cay mu«n phÇn

Ngµy nay, khoa häc kÜ thuËt ph¸t triÓn, ngêi n«ng d©n phÇn nµo ®· ®îc gi¶i phãng søc lao ®éng, nhng nh÷ng giät må h«i Êy vÉn r¬i bëi thiÕu bµn tay con ngêi th× kh«ng thÓ cã ®îc bÊt cø thø g× trªn tr¸i ®Êt nµy. Çnh ®ång lóa chÝn Êy lµ sù tr¶ c«ng xøng ®¸ng cña thiªn nhiªn dµnh cho con ngêi. T«i v« cïng biÕt ¬n vµ kh©m phôc nhng kÜ s n«ng nghiÖp, nh÷ng nhµ b¸c häc ®· nghiªn cøu ra nh÷ng gièng lóa phï hîp víi ®Êt ®ai vµ khÝ hËu quª h¬ng. BiÕt ¬n nh÷ng ngêi n«ng d©n mét n¾ng hai s¬ng ®· biÕn nh÷ng c«ng tr×nh khoa häc thµnh hiÖn thùc, ®· mang ®Õn cho ®Êt níc nh÷ng mïa vµng béi thu.

N¾ng th¸ng n¨m vÉn tr¶i réng trªn çnh ®ång gay g¾t, g¬ng mÆt cña nh÷ng c« th«n n÷ thªm öng hång khoÎ m¹nh. Nô cêi t-¬i lµm g¬ng mÆt hä bõng s¸ng. Quª h¬ng ®· thËt sù vµo mïa. T«i thÊy yªu quª ngo¹i v« cïng vµ tù hµo vÒ quª h¬ng ®Êt níc m×nh. Quª h¬ng m×nh ®· thËt sù ®æi thay. Víi nh÷ng ngêi biÕt yªu ®ång ruéng nh cha «ng chóng ta, quª h¬ng m×nh sÏ ngµy cµng giµu ®Ñp.

hång mai

§Ò 8. Suy nghÜ cña anh (chÞ) khi nh×n nh÷ng em bÐ

58

kh«ng n¬i n¬ng tùa.

Bµi viÕt

Mçi lÇn ®i trªn ®êng phè, gÆp nh÷ng ®øa trÎ lang thang b¸n b¸o, ®¸nh giµy, t«i l¹i chît nhí ®Õn c©u h¸t "Må c«i téi l¾m ai ¬i, ®ãi c¬m kh¸t níc biÕt ngêi nµo lo, ®ãi c¬m kh¸t níc, biÕt ngêi nµo th¬ng". C©u h¸t Êy tõng lµm nøc në bao ngêi. ThËt téi nghiÖp nh÷ng ®øa trÎ cßn ®ang ë tuæi ®Õn trêng l¹i ph¶i nai l-ng ra kiÕm sèng. Çc em ®· ph¶i høng lÊy tÊt c¶ nh÷ng bôi bÆm cña cuéc ®êi. Hµng ngµy ph¶i ®¬ng ®Çu víi biÕt bao khã kh¨n cña cuéc sèng, ph¶i ®èi diÖn víi hÇu hÕt nh÷ng cÆn b· cña x· héi, lµm thÕ nµo ®Ó çc em cã thÓ gi÷ g×n ®îc sù trong s¸ng cho t©m hån m×nh.

Mçi em ®Òu cã nh÷ng hoµn c¶nh sèng riªng, cã nh÷ng con ®êng riªng ®Ó råi çc em sím gÆp nhau trªn ®êng ®êi. Khi nh÷ng b¹n nhá nh çc em ®îc cha mÑ n©ng niu, ch¨m b½m, lo l¾ng cho tõng b÷a ¨n giÊc ngñ, ®îc ®Õn trêng víi nh÷ng bé quÇn ¸o míi ®¾t tiÒn vµ ®îc ®a ®ãn th¬ng yªu th× çc em víi ®Çu trÇn chÊn b¬n b¶i trªn kh¾p çc con ®êng ngâ phè ®Ó kiÕm sèng. §Ó råi khi th× bÞ h¾t hñi, khi bÞ ®¸ng ®uæi vµ c¶ nh÷ng khi nhÞn ®ãi chÞu rÐt trªn hÌ phè hay ghÕ ®¸ c«ng viªn. Tríc khi ®Õn víi ®¸m b¹n n¬i ®êng phè, ch¾c r»ng nhiÒu em còng cã gia ®×nh. Nhng råi hoµn c¶nh x« ®Èy ®· cíp ®i cña çc em cha mÑ vµ gia ®×nh. Cã em mÊt cha mÊt mÑ v× thiªn tai lò lôt, cã em th× bá quª ra ®i v× nghÌo qu¸. Nhng còng cã em th× bá nhµ ®i bôi, nhng sè ®¸ng tr¸ch nµy kh«ng nhiÒu. Th¬ng t©m nhÊt lµ nh÷ng ®øa trÎ v« thõa nhËn. MÑ çc em sinh ra çc em råi ®ang t©m vøt bá. Çc em lín lªn trong nh÷ng tr¹i trÎ må c«i råi ph¶i tù ra ®êng kiÕm sèng.

Nh÷ng ®øa trÎ Êy ngay tõ nhá ®· ph¶i chÞu bao nhiªu thiÖt thßi, khæ cùc. Çc em kh«ng ®îc vui ch¬i, kh«ng ®îc ®Õn trêng. §· cã lóc t«i v« t×nh ®îc chøng kiÕn c¶nh çc em cïng nhau n« ®ïa trong c«ng viªn. Bªn c¹nh ®ã la liÖt nh÷ng nãn ¸o, hßm ®¸nh giµy, b¸o, nh÷ng tói ®ùng ni l«ng ®ång n¸t. Çc em vui ®ïa thËt v« t. Nhng nÕu cã kh¸ch gäi lµ chóng l¹i lao ra tranh nhau kh¸ch. Nhòng nô cêi hån nhiªn v« t l¹i ®îc thay thÕ b»ng vÎ mÆt thËt kh¾c nghiÖt. T«i th¬ng chóng v« cïng nhng t«i ch¼ng cã nhiÒu tiÒn ®Ó cho chóng. Mçi ngêi tù lo cho m×nh cã cuéc sèng yªn æn ®· qu¸ mÖt nhäc råi, liÖu mÊy ai cßn ®ñ thêi gian r¶nh ®Ó suy nghÜ xem sè phËn nh÷ng ®øa trÎ Êy sÏ ra sao. Hay chóng l¹i trë thµnh nh÷ng kÎ ph¹m téi, ®Ó råi khi t¹m biÖt ®êng phè chóng l¹i ®Õn víi song s¾t nhµ tï.

Nh×n nh÷ng ®øa trÎ lang thang trªn ®êng phè víi mét t¬ng lai mê mÞt, trong lßng t«i dÊy lªn bao nhiªu c¶m xóc.Gi¸ nh, nh÷ng ngêi quyÒn cao chøc träng bít ¨n ch¬i xa xØ, nh÷ng thanh niªn con nhµ giµu bít nh÷ng cuéc ¨n ch¬i th©u ®ªm suèt s¸ng th× ch¾c r»ng sÏ cã rÊt nhiÒu em nhá ®¸ng lang thang kia cã ®îc mét chèn b×nh yªn ®Ó ®i vÒ, cã ®îc mét chç Êm ¸p ®Ó

59

tró ch©n trong nh÷ng mïa ®«ng rÐt mít.

Cuéc sèng cßn bén bÒ nh÷ng lo toan vµ cßn bao nhiªu bÊt tr¾c. SÏ vÉn cßn nh÷ng ®øa trÎ lang thang, kh«ng nhµ kh«ng cöa, kh«ng ngêi che chë yªu th¬ng. ChØ mong r»ng, nh÷ng bËc cha mÑ biÕt nghÜ h¬n, sinh Ýt con ®Ó ®¶m b¶o cuéc sèng cho chóng, nh÷ng bµ mÑ h·y cã tr¸ch nhiÖm h¬n khi ®· trãt sinh ra mét ®øa trÎ. §õng v× cuéc sèng cña riªng m×nh mµ nì bá r¬i ®øa con do m×nh ®øt ruét ®Î ra. Vµ còng mong r»ng chóng ta sÏ qun t©m gióp ®ì ®Ó h¹n chÕ nh÷ng thiÖt h¹i do thiªn tai b·o lôt g©y ra, ®Ó nh÷ng ®øa trÎ kh«ng phØ rêi bá gia ®×nh, quª h¬ng b¶n qu¸n mµ ®i tha ph¬ng cÇu thùc… Cßn biÕt bao c¶nh ngé ®¸ng th¬ng t©m, nÕu mçi chóng ta ®Òu biÕt sèng nh©n hËu h¬n th× x· héi sÏ tèt ®Ñp h¬n, vµ ch¾c h¼n trªn ®êng phè sÏ bít ®i nh÷ng m¶nh ®êi c«i cót, ch¾p v¸.

Nh©n d©n ta vèn cã truyÒn thèng "L¸ lµnh ®µnh l¸ r¸ch", ®· khuyªn chóng ta:

BÇu ¬i th¬ng lÊy bÝ cïng

Tuy r»ng kh¸c gièng nhng chung mét giµn

Lêi d¹y ®Çy t×nh nghÜa Êy ch¾c r»ng sÏ lay ®éng l¬ng t©m mçi con ngêi, ®Ó tr¸i tim ta kh«ng bÞ chai s¹n tríc nh÷ng m¶nh ®êi ®¸ng th¬ng h¬n m×nh. Khi tr¸i tim con ngêi cßn biÕt rung ®éng víi niÒm vui vµ nçi buån cña ®ång lo¹i, khi Êy cuéc sèng vÉn thËt tuyÖt vêi. Nh÷ng em nhá må c«i kia råi sÏ ®îc céng ®ång yªu th¬ng, sÎ chia bÊt h¹nh vµ cuéc sèng cña c¸c em sÏ bít nhäc nh»n h¬n.

hång mai

§Ò 9. C¶m tëng cña anh (chÞ) vÒ bµi th¬ Tá lßng cña Ph¹m Ngò L·o.

Bµi viÕt

Tá lßng lµ bµi th¬ nãi vÒ chÝ lµm trai theo quan niÖm Nho gi¸o xa. Bµi th¬ ®· x©y dùng nªn mét h×nh tîng ®Ñp vÒ ngêi anh hïng thêi lo¹n: mét tr¸ng sÜ hiªn ngang tay c¾p ngang ngän gi¸o, ®¸nh ®«ng dÑp b¾c ®Ó lËp c«ng danh. Bµi th¬ khiÕn ta nhí ®Õn bµi ca dao:

Lµm trai cho ®¸ng nªn trai

Phó Xu©n ®· tr¶i, §ång Nai ®· tõng

§ã lµ tiªu chuÈn lÝ tëng cña ngêi ®µn «ng trong bÊt cø thêi ®¹i nµo. Trong thêi lo¹n, chÝ khÝ Êy l¹i cµng cÇn thiÕt. Ph¹m Ngò L·o ®· h×nh tîng ho¸ quan niÖm cña Nho gia vÒ ®¸ng nam nhi. §©y lµ mét quan niÖm dóng ®¾n vµ cao ®Ñp. Lµ con ngêi, dï lµ ®µn «ng hay ®µn bµ, dï lµ giµ hay trÎ ®Òu ph¶i cã tr¸ch nhiÖm víi ®Êt níc, víi quª h¬ng, víi céng ®ång, huèng chi lµ ngêi tr¸ng sÜ sinh ra trong thêi lo¹n. Hä ph¶i biÕt mang søc lùc, tµi trÝ cña

60

m×nh ra gióp d©n, gióp níc, b¶o vÖ sù æn ®Þnh cña x· héi. Víi nh÷ng bËc qu©n tö xa, ®Òn nî níc, b¸o ¬n vua lµ lÝ tëng vµ môc ®Ých sèng cña hä. Nh NguyÔn C«ng Trø tõng nãi:

§· sinh ra ë trong trêi ®Êt

Ph¶i cã danh g× víi nói s«ng

NÕu hä kh«ng thùc hiÖn ®îc con ®êng c«ng danh Êy, hä sÏ c¶m thÊy hæ thÑn víi mäi ngêi. C¶ cuéc ®êi ngêi qu©n tö chØ cã mét lÝ tëng duy nhÊt ®Ó theo ®uæi ®ã lµ lËp c«ng danh. Con ®êng mµ Nho gi¸o ®· v¹ch s½n cho tÊt c¶ çc ®Êng nam nhi lµ "tÒ gia, trÞ quèc, b×nh thiªn h¹". T tëng nµy ®· trë thµnh mét ®éng lùc th«i thóc çc nhµ Nho ph¸t huy tµi trÝ cña m×nh ra gióp níc. Nhµ Nho tiÕn bé cña thÕ kû XX - Phan Béi Ch©u- còng ®· tõng thÓ hiÖn mét çch hïng hån vµ ®Çy nhiÖt huyÕt çi chÝ khÝ Êy cña ngêi anh hïng thêi lo¹n:

Lµm trai ph¶i l¹ ë trªn ®êi

H¸ ®Ó cµn kh«n tù chuyÓn rêi

Trong kho¶ng tr¨m n¨m cÇn cã tí

Sau nµy mu«n thña h¸ kh«ng ai?

T tëng Êy ®· lµm nªn mét h×nh tîng ®Ñp thÓ hiÖn kh¸t väng cøu níc trong v¨n häc ViÖt Nam:

Muèn vît biÓn ®«ng theo çnh giã

Mu«n trïng sãng b¹c tiÔn ra kh¬i

Trong suèt mÊy ngµn n¨m lÞch sö, ®Êt níc ta ®· ph¶i tr¶i qua nhiÒu cuéc chiÕn tranh vÖ quèc. Mét ®Êt níc nhá bÐ lu«n ®øng tríc nguy c¬ bÞ x©m lîc nªn ý thøc gi÷ níc ®· trë thµnh ý thøc cã tÝnh chÊt b¶n n¨ng cña mçi ngêi d©n. V× thÕ mµ h×nh tîng ®Ñp nhÊt vÒ ngêi anh hïng bao giê còng lµ ngêi anh hïng thêi lo¹n. Trong ®ã h×nh tîng ngêi tr¸ng sÜ trong Tá lßng lµ mét h×nh tîng cã vÎ ®Ñp lÝ tëng, bëi thêi k× lÞch sö Êy, nhµ TrÇn víi ba lÇn chiÕn th¾ng qu©n Nguyªn M«ng ®· viÕt lªn nh÷ng trang sö v« cïng chãi läi trong thiªn sö chèng ngo¹i x©m cña d©n téc ta.. Sau ngêi tr¸ng sÜ Êy cßn biÕt bao h×nh tîng ®Ñp n÷a, trong ®ã kh«ng thÓ kh«ng kÓ ®Õn nh÷ng anh bé ®éi cô Hå, nh÷ng anh vÖ quèc qu©n trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, nh÷ng anh gi¶i phãng qu©n - chµng Th¹ch Sanh cña thÕ kØ XX - trong kh¸ng chiÕn chèng MÜ…

Ngêi anh hïng víi lÝ tëng cao ®Ñp ®· tõng ®¸nh ®«ng dÑp b¾c, tõng lµm nªn çi khÝ thÕ "nuèt sao Ngu" dòng m·nh Êy, khi nh×n l¹i sù nghiÖp cña m×nh vÉn mang nh÷ng niÒm tr¨n trë day døt:

C«ng danh nam tö cßn v¬ng nî

Luèng thÑn tai nghe chuyÖn Vò HÇu

§©y lµ çi thÑn cña mét nh©n çch cao ®Ñp. Nh thÕ vÉn cha

61

tho¶ méng c«ng danh, ngêi qu©n tö kh«ng cã ®iÓm dõng trong sù nghiÖp c«ng danh cña m×nh. Ph¹m Ngò L·o víi Tá lßng ®· thÓ hiÖn mét nh©n c¸ch cao ®Ñp cña ngêi tíng lÜnh, con ngêi suèt cuéc ®êi khao kh¸t lËp c«ng, khao kh¸t mang søc lùc vµ tµi trÝ cña m×nh ra gióp níc. Bµi th¬ lµ niÒm tù hµo cña mçi chóng ta vÒ truyÒn thèng ®¹o ®øc, truyÒn thèng yªu níc cña cha «ng ta.

§Ò 10: H·y ghi l¹i c¶m nghÜ ch©n thùc cña anh (chÞ) vÒ nh÷ng ngµy ®Çu tiªn bíc vµo trêng Trung häc phæ th«ng.

Bµi viÕt

ThÕ lµ t«i ®· vµo häc ë trêng Trung häc phæ th«ng ®îc ba tuÇn. Ba tuÇn thËt ®Çy Ên tîng, bëi mçi khi bíc ch©n ®Õn líp, t«i l¹i kh¸m ph¸ thªm ®îc nhiÒu ®iÒu bÊt ngê, thó vÞ tõ b¹n bÌ, tõ ng«i trêng míi vµ tõ cuéc sèng häc sinh Trung häc phæ th«ng cßn ®Çy míi mÎ víi t«i.

§· chÝn lÇn t«i ®îc dù lÔ khai gi¶ng n¨m häc míi, vËy mµ tríc lÔ khai gi¶ng n¨m nay - n¨m thø mêi, t«i vÉn kh«ng khái håi hép vµ lo l¾ng. Bè mÑ còng ph¶i ng¹c nhiªn vÒ sù håi hép cña t«i, vÒ mét ®øa vèn nghÞch ngîm vµ m¹nh b¹o nh t«i mµ còng bån chån nh thÕ. Kh«ng n«n nao sao ®îc khi niÒm mong íc vµ môc tiªu phÊn ®Êu cña t«i ®· trë thµnh hiÖn thùc. Víi t«i, ng«i trêng míi xa l¹ ®Êy nhng còng quen thuéc nh mét cè nh©n.

Suèt bèn n¨m häc Trung häc c¬ së, ngµy nµo ®i häc t«i còng ®i qua ng«i trêng Êy. §· nhiÒu lÇn t«i dõng l¹i ®Ó nh×n vµo, ®Ó mong íc vµ ®Ó quyÕt t©m. Tõ ngoµi cæng, t«i nhËn thÊy sù ®æi thay s¾c l¸ cña nh÷ng hµng c©y to th¼ng t¾p trong s©n trêng. Ng«i trêng còng duyªn d¸ng h¬n cïng víi sù ®æi thay cña dßng s«ng Hng Long quen thuéc, n¬i mµ tÊt c¶ lò trÎ chóng t«i ch¼ng l¹ lÉm g×. §Æc biÖt truyÒn thèng häc tËp cña nhµ trêng lµ ®iÒu cuèn hót ®èi víi chóng t«i. T«i m¬ íc, råi kiªu h·nh, tù hµo khi ®îc trë thµnh mét phÇn th©n yªu cña ng«i trêng Êy.

Lßng t«i vÉn håi hép kh«ng yªn. Nh÷ng m«n häc sÏ khã h¬n, cã nhiÒu quy ®Þnh míi cña nhµ trêng mµ t«i sÏ ph¶i nghiªm tóc thùc hiÖn. C¸c thÇy c« th× cã khi t«i ®· quen g¬ng mÆt nhng cha ®îc trùc tiÕp häc bao giê, bëi thÕ mµ ch¾c cã nhiÒu ®iÒu l¹ l¾m! Vµ l¹i thªm b¹n bÌ n÷a chø. Cã mét sè b¹n häc cïng líp 9 víi t«i nhng cßn biÕt bao nhiªu lµ b¹n míi. Cã ch¬i vui nh líp cò cña m×nh kh«ng? Cã ®oµn kÕt vµ th©n thiÖn?... L¹i n÷a, ai còng b¶o häc Trung häc phæ th«ng lµ quan träng. Nã bíc ®Öm ®Ó b¾t ®Çu ®Þnh híng cho t¬ng lai. ThÕ ®Êy, ®Çu ãc t«i cø hoa lªn bao nhiªu ý nghÜ. Nh÷ng ý nghÜ lµm t«i phÊp pháng kh«ng yªn. T«i mang theo tÊt c¶ nh÷ng c¶m xóc tù hµo, h·nh diÖn, håi hép, b¨n kho¨n Êy ®Õn trêng trong buæi lÔ khai gi¶ng ®Çu tiªn.

Buæi lÔ h«m Êy ng¾n ngän mµ s©u s¾c. T«i ®Æc biÖt Ên t-îng víi bµi diÔn v¨n cña thÇy HiÖu trëng. T«i l¾ng nghe vµ ngÊm

62

trän nh÷ng lêi cña thÇy vÒ tr¸ch nhiÖm cña mçi häc sinh khi ®îc häc tËp ë mét ng«i trêng giµu truyÒn thèng. T«i xóc ®éng vµ b©ng khu©ng man m¸c khi nghe mét häc sinh líp míi ph¸t biÓu nh÷ng c¶m xóc ®Çu tiªn.

Buæi lÔ tan, chóng t«i häc ngay nh÷ng bµi häc míi. §óng nh chóng t«i c¶m nhËn, kiÕn thøc míi, l¹ vµ kh¸ khã. ThÕ nhng sù trÇm l¾ng chØ thÊy ë líp t«i trong buæi häc ®Çu tiªn. Nh÷ng ngµy sau ®ã, quen b¹n, quen thÇy, chóng t«i tù nhiªn ®· s«i næi h¼n lªn. Líp häc h¸o høc vµ th©n thuéc ch¼ng kh¸c g× khi ®ang häc trong líp chÝn.

Cuèi tuÇn, chóng t«i b¾t ®Çu tham gia lao ®éng. Ph¶i gãp mét çi g× ®ã cho ng«i trêng míi, ta míi thªm quý thªm yªu. Ngµy lao ®éng tuÇn ®Çu tiªn thËt lµ thÝch thó. S©n trêng cã nhiÒu c©y to nªn cã bao nhiªu l¸ rông. H«m tríc trêi l¹i míi ma nªn l¸ rông cµng nhiÒu. L¸ ít lÑp chÑp. C¶ líp mang chæi ®i mµ kh«ng dïng ®îc bÌn cø thÕ thi nhau nhÆt l¸ b»ng tay! Cã cËu con trai hÝ höng mang ®Õn tÆng c« b¹n g¸i chiÕc l¸ vµng thËt ®Ñp, c« b¹n xóc ®éng c¶m ¬n, ch¼ng ngê ®»ng sau mÆt l¸ cã chó s©u ®ang ngoan ngo·n Èn m×nh. §¸m con g¸i kªu rÐ lªn sî h·i, cßn bän con trai ha h¶ cêi ®¾c chÝ, råi l¹i xin lçi, l¹i b¾t ®Òn b»ng nh÷ng chiÕc kÑo thñ s½n tõ ë nhµ ®i! Giê lao ®éng v× thÕ mµ ch¼ng thÊy mÖt nhäc, chØ thÊy vui nhén, chØ nghe thÊy tiÕng cêi. §¸m con trai míi lín thÝch “lµm anh” thiªn h¹ nªn chØ cÇn mét giäng con g¸i thá thÎ “anh ¬i” lµ c¶ ThÕ Anh, TuÊn Anh, H¶i Anh, Ngäc Anh ®Òu quay l¹i vµ xo¾n xuýt. T«i còng h©n h¹nh ®îc tÆng mét çi tªn míi “DiÖp cßi”! Nh÷ng trËn cêi gißn gi· bËt ra. C¶ líp vui vµ th©n thiÖn, g¾n bã nh mét gia ®×nh nhanh kh«ng kÓ næi.

Nh÷ng håi hép, lo l¾ng, b¨n kho¨n, l¹ lÉm nhanh chãng bÞ kho¶ lÊp ®i. Kh«ng khÝ häc tËp cña líp t«i ngµy cµng tèt. Mét çch rÊt tù nhiªn vµ rÊt ©m thÇm, t«i vµ cËu b¹n “hµng xãm” ngåi bªn b¾t ®Çu “®ua søc” trong häc tËp. §øa nµo còng cè g¾ng t×m ra lêi gi¶i nhanh nhÊt, lµm bµi tËp ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c nhÊt ®Ó ®Õn líp trao ®æi cho nhau vµ l¹i häc thªm ë b¹n mét ®iÒu míi l¹.

Tuæi mêi s¸u chãng buån vµ còng nhanh vui. Míi häc cïng nhau t«i còng cha thËt hiÓu hÕt vÒ hoµn c¶nh vµ tÝnh çch cña tõng ngêi trong líp. Nhng t«i tin, thêi gian sÏ gióp c¶ líp t«i ngµy mét g¾n bã h¬n vµ häc tËp cïng sÏ tiÕn bé h¬n. Nh÷ng ngµy ®Çu bì ngì bíc vµo Trêng trung häc phæ th«ng cña t«i lµ nh thÕ. §èi víi t«i, nã sÏ lµ nh÷ng ngµy ®¸ng nhí, lµ nh÷ng kû niÖm ngät ngµo kh«ng thÓ nµo quªn.

§Ò 11: H·y ghi l¹i nh÷ng c¶m nghÜ ch©n thùc cña anh (chÞ) vÒ thiªn nhiªn vµ ®êi sèng con ngêi trong thêi kh¾c chuyÓn mïa.

63

Bµi viÕt

Ngµy bÐ, t«i lu«n h¸o høc mçi khi n¨m míi ®Õn. Nhng bÊt chît mét h«m, t«i nhËn ra m¸i tãc cha ®· tho¸ng ®iÓm mét vµi sîi tr¾ng. Tõ ®ã, t«i hiÓu r»ng bíc ®i cña thêi gian kh«ng ph¶i chØ tÝnh b»ng n¨m. T«i b¾t ®Çu chó ý h¬n ®Õn th¸ng, ®Õn mïa. Kho¶nh kh¾c chuyÓn mïa bçng trë thµnh mét mèc thêi gian l¾ng ®äng trong t«i. T«i yªu vµ thÝch nh÷ng khi trêi ®Êt giao mïa, nhÊt lµ khi trêi chuyÓn tõ mïa h¹ sang mïa thu m¸t mÎ.

Nh÷ng h¹t ma xu©n lÊt phÊt bay, nh÷ng chåi biÕc trªn cµnh c©y ®· ®iÓm hay nh÷ng c¬n ma µo µo, xèi x¶ gäi mïa hÌ... tÊt c¶ nh÷ng ®æi thay nhiÖm mµu cña trêi ®Êt Êy ®Òu khiÕn lßng t«i xao ®éng. Vµ h¬n tÊt c¶, thêi kh¾c giao mïa gi÷a h¹ vµ thu bao giê còng lµm t«i phÊp pháng ®Õn l¹ lïng! Cã lÏ bëi t«i yªu mïa thu nhÊt trong n¨m, t«i ®îi thu vÒ nh ®îi mét ngêi b¹n ®i xa quay trë l¹i...

Thu sang thËt lµ dÞu nhÑ khi bçng mét ngµy ai ®ã nhËn ra, bÇu trêi dêng nh trong h¬n, cao vµ xanh h¬n. C¸i n¾ng r¸t báng, ®æ löa cña mïa hÌ ®· dÞu ®i nhiÒu l¾m. Bªn kia, vµi ®èm löa tho¾t Èn hiÖn gi÷a nÒn l¸ xanh sÉm cña nh÷ng b¸c phîng giµ. Cã ph¶i phîng ®· ch¾t chiu bao nhiªu giã, bao nhiªu n¾ng, bao nhiªu ma cña h¹ ®Ó chng läc nªn nh÷ng b«ng phîng rùc ®á cuèi mïa Êy mµ t¹m biÖt h¹ vµ ®Ó ®ãn thu sang? Däc theo hai d·y phè, s¾c b»ng l¨ng còng ®· nh¹t mµu. Nã kh«ng cßn ng¨n ng¾t tÝm ®Õn nao lßng n÷a. Con s«ng tríc nhµ kh«ng cßn cuén lªn ngÇu ®á. Dßng s«ng trë nªn dÞu dµng, e Êp nh c« bÐ tuæi m-êi l¨m. TÊt c¶ gi¨ng gi¨ng xung quanh ng«i nhµ quen thuéc mét kh«ng khÝ ªm ªm, dÞu m¸t, mÒm m¹i, khiÕn ta mçi khi thøc dËy ®Òu mang mét c¶m gi¸c b©ng khu©ng.

Míi mÊy h«m tríc ®©y th«i ai còng ng¹i ra ®êng v× n¾ng g¾t, v× nh÷ng c¬n ma bÊt chît Ëp xuèng kh«ng b¸o tríc bao giê, v× sÊm chíp th×nh l×nh, nhng h«m nay ta l¹i thÌm ®îc thong dong ®¹p xe díi nh÷ng hµng c©y t¸n réng. Ta b¾t gÆp nh÷ng c« bÐ, cËu bÐ ngåi sau lng mÑ xóng xÝnh, h©n hoan. Th× ra bÐ con ®ang ®îc mÑ dÉn ®i chuÈn bÞ ®å dïng cho n¨m häc míi. ¤i! C¸i ngµy ®Çu tiªn t«i ®i häc tho¸ng vËy mµ ®· ®Õn c¶ chôc n¨m. Thêi gian tr«i qua nhanh thËt! Miªn man trong dßng ký øc, t«i nghe trong h¬i giã thoang tho¶ng h¬ng hoa s÷a cha kÞp nång, míi chØ ®ñ gîi ra nh÷ng v¬ng vÊn dÞu ªm.

Thu ®Õn, dêng nh ai còng gîng nhÑ h¬n. NhÞp sèng chïng ch×nh h¬n, kh«ng cßn qu¸ ån µo, hèi h¶. Nh÷ng c«ng së, nh÷ng ng«i trêng sau lóc tan ca lÆng ng¾t, trÇm t. Nh÷ng bÕn ®ß, nh÷ng bê s«ng, buæi chiÒu còng b¾t ®Çu hoang v¾ng.Trêi chiÒu h¬i se l¹nh. Ph¶i ch¨ng v× thÕ mµ mäi ngêi chØ mong sím qu©y quÇn Êm cóng bªn b÷a c¬m chiÒu. Mét tho¸ng b©ng khu©ng, t«i nhí tíi lêi cha: thêi gian ch¶y tr«i, mäi sù còng ®æi thay, cuéc sèng sÏ cã thªm ng· rÏ, h·y tù t×m lÊy h¹nh phóc cho m×nh. T«i vÉn b¨n kho¨n “thÕ nµo lµ h¹nh phóc”. Chît t«i nh×n

64

sang bªn kia con phè, mét cô bµ dõng ®Èy xe l¨n, lÊy ra chiÕc ghÕ con, ngåi xuèng ngay bªn c¹nh. ¤ng ®ang nghiªng ®Çu vÒ phÝa bµ. Bµ gië quyÓn s¸ch kh¸ dÇy, giÊy mµu n©u xØn, chËm r·i ®äc vµ «ng lim dim m¾t l¾ng nghe. T«i bçng hiÓu thÕ nµo lµ h¹nh phóc. H¹nh phóc Êy lµ khi ta ®îc m·i b×nh yªn bªn nh÷ng ngêi yªu quý. H¹nh phóc gi¶n ®¬n vµ b×nh dÞ thÕ th«i.

Trêi ®Êt chuyÓn mïa, lßng ta còng nao nao bao nhiªu c¶m xóc. Ta nhí nhung, nuèi tiÕc, ta hÝ höng, vui t¬i... Ta thÊy m×nh mçi ngµy thªm mçi lín, thÊy m×nh ph¶i sèng sao cho cã ý nghÜ h¬n víi bíc ®i cña nhÞp thêi gian.

§Ò 12: C¶m nghÜ vÒ mét ngêi th©n yªu nhÊt cña anh (chÞ).

Bµi viÕt

Mçi lÇn trêi trë rÐt lµ néi cña t«i l¹i ®au. Nh nh÷ng lÇn cßn ë díi quª, lÇn nµy còng thÕ, t«i ngåi c¹nh võa kÓ chuyÖn võa bãp ch©n cho néi. ThØnh tho¶ng, néi më m¾t nh×n t«i cêi rÊt hiÒn tõ.

N¨m tuæi, tõ thµnh thÞ t«i vÒ quª sèng víi néi theo yªu cÇu cña bè. Bè t«i nãi, néi ë quª mét m×nh buån l¾m, kh«ng ai trß chuyÖn lóc r¶nh rçi, còng téi. ThÕ lµ t«i chuyÓn h¼n vÒ sèng ë quª. C¨n nhµ nhá tù dng cã hai bµ ch¸u. Nh÷ng lóc ®i chî xa, néi göi t«i sang bªn nhµ hµng xãm. Tuy lµ con g¸i nhng tÝnh t«i th× nghÞch hÖt con trai nªn mçi khi t«i tung t¨ng, ch¹y nh¶y cïng víi lò b¹n trong lµng vÒ lµ néi l¹i ph¶i l«i ngay t«i ®i t¾m. T«i ghÐt t¾m thÕ nªn mçi lÇn nh vËy ch¼ng kh¸c nµo t«i ®ang hµnh néi. Nh÷ng lóc r¶nh rang, néi l¹i kÓ cho t«i nghe nh÷ng c©u chuyÖn cæ tÝch. ChuyÖn c« TÊm hiÒn lµnh, Th¹ch Sanh dòng c¶m, chuyÖn th»ng Lý Th«ng ë ¸c... Sau mçi lÇn nh thÕ, néi l¹i khuyªn t«i: sau nµy lín lªn ch¸u ph¶i ch¨m chØ, hiÒn lµnh, tèt bông. Cã vËy, ch¸u míi ®îc nhiÒu ngêi yªu mÕn.

Nh÷ng ngµy th¸ng ë quª, néi thêng nhê mét anh hµng xãm sang d¹y ch÷ cho t«i. Buæi tèi, t«i thêng l¶ng sî ma, chèn kh«ng häc bµi ®i ngñ sím. Néi kiªn nhÉn th¾p ®Ìn thøc cïng t«i. Néi nãi: rÌn nÐt ch÷ còng lµ rÌn nÕt ngêi ch¸u ¹! ThÕ lµ t«i l¹i cÆm côi ngåi tËp viÕt. Nhng chÝnh v× thÕ mµ giê ®©y t«i ph¶i c¶m ¬n bµ bëi nÕu kh«ng cã nh÷ng h«m nh vËy th× ch÷ t«i ch¾c b©y giê xÊu l¾m. Vµ quan träng h¬n lµ nh©n c¸ch t«i sÏ ra sao?

N¨m Êy, mÑ t«i sinh thªm em bÐ. Khi em cøng c¸p, bè vÒ quª néi. Bè ë l¹i th¨m bµ mÊy b÷a, söa l¹i hµng rµo, lîp l¹i ngãi cho bµ. Tíi ngµy chuÈn bÞ lªn thµnh phè, bè b¶o t«i lªn trªn Êy mÊy b÷a ®Ó gióp mÑ t«i ch¨m sãc em khi bè ®i c«ng t¸c. T«i kh«ng muèn rêi xa néi, nhng néi cø dç dµnh t«i lªn trªn Êy víi mÑ Ýt ngµy råi trë l¹i. ThÕ lµ t«i l¹i vÒ thµnh phè. Lóc bè ®i c«ng t¸c võa xong còng lµ lóc t«i ®Õn tuæi ph¶i bíc ch©n ®Õn líp. ë quª néi trêng häc rÊt xa, néi l¹i giµ vµ yÕu nªn bè quyÕt ®Þnh t«i

65

kh«ng vÒ quª n÷a. T«i sÏ ë l¹i vµ häc ë ®©y. T«i ®µnh chÊp nhËn. T«i yªu néi l¾m, h×nh ¶nh néi lu«n hiÖn lªn trong t©m trÝ cña t«i - mét ngêi bµ hiÒn tõ, nh©n hËu. Suèt nh÷ng n¨m xa néi t«i lu«n tù hái: kh«ng biÕt néi cã thay ®æi nhiÒu kh«ng? T«i muèn ®Æt cho néi hµng lo¹t c©u hái ®Ó nãi lªn niÒm khao kh¸t ®îc vÒ th¨m néi cña t«i.

T«i häc ë thµnh phè ®Õn n¨m líp b¶y th× bè ®ãn h¼n néi ra sèng víi nhµ t«i. Ngµy ®ãn néi, t«i theo bè m·i ra ga. T«i vui mõng l¾m. T«i cø m¬ mµng h×nh dung vÒ néi. Nhng khi néi bíc ra khái toa tµu, t«i kh«ng thÓ cÇm ®îc hai dßng níc m¾t. Néi ®· giµ h¬n rÊt nhiÒu so víi sù tëng tîng cña t«i. Lng néi ®· cßng r¹p xuèng, da mÆt nh¨n nheo, duy chØ cã ¸nh m¾t vµ nô cêi cña néi lµ kh«ng thay ®æi. Nã vÉn gîi sù hiÒn tõ vµ nh©n hËu nh xa.

Nh÷ng ngµy sau ®ã, t«i kh«ng giÊu næi sù vui mõng v× ®îc sèng trong vßng tay th¬ng yªu cña néi. Nhng néi th× cã vÎ khã kh¨n ®Ó lµm quen víi cuéc sèng mµ t«i biÕt lµ néi kh«ng hoµn toµn mong muèn. Bè còng nh t«i rÊt hiÓu ®iÒu nµy nªn thêng xuyªn an ñi néi. L©u dÇn, néi ®· quen vµ sèng vui h¬n.

Giê ®©y, t«i thùc sù v« cïng h¹nh phóc v× kh«ng ph¶i xa néi n÷a. Néi ¬i! Giê con ®· lín, con ®· häc Trung häc phæ th«ng. Con ®· dÇn hiÓu ®îc nh÷ng lêi d¹y cña néi khi xa vÒ viÖc rÌn giòa nÕt ngêi. Con sÏ lµm cho néi vui trong suèt qu·ng ®êi tõ ®©y cña néi. Mong sao nh÷ng viÖc lµm cña con sÏ lµm v¬i ®i nh÷ng nhäc nh»n cña néi khi xa.

§Ò 13: Nªu c¶m nghÜ næi bËt nhÊt vÒ mét c©u chuyÖn ®· häc mµ anh (chÞ) kh«ng thÓ nµo quªn.

Bµi viÕt

Chóng ta ®· tõng häc qua nh÷ng truyÖn ng¾n nh L·o H¹c, T¾t ®Ìn vµ ch¾c kh«ng mÊy ai trong sè chóng ta l¹i kh«ng trÇm trå th¸n phôc tµi n¨ng nghÖ thuËt cña Nam Cao hay Ng« TÊt Tè. Víi riªng t«i, dï ®· ®äc ®i ®äc l¹i truyÖn ng¾n L·o H¹c cña Nam Cao rÊt nhiÒu lÇn nhng dêng nh lÇn nµo t«i còng l¹i t×m thÊy thªm ®îc mét vµi ®iÒu lý thó. Nã cuèn hót t«i, lay ®éng t«i, khi th× gîi trong t«i sù c¨m thï, khi l¹i gäi vÒ chan chøa nh÷ng yªu th¬ng.

L·o H¹c lµ s¶n phÈm cña mét tÊm lßng nh©n ®¹o cao c¶. Nã lµ t×nh yªu th¬ng, lµ sù ngîi ca, tr©n träng ngêi lao ®éng cña Nam Cao. Gièng nh Ng« TÊt Tè cïng nhiÒu nhµ v¨n thêi ®ã, Nam Cao ®· dùng lªn h×nh ¶nh ngêi n«ng d©n ViÖt Nam tríc Çch m¹ng víi nh÷ng phÈm chÊt ®¸ng quý, ®¸ng yªu: ch¨m chØ, cÇn cï, giµu t×nh yªu th¬ng vµ giµu ®øc hy sinh.

Tríc çch m¹ng, Nam Cao say sa kh¸m ph¸ cuéc sèng vµ tÝnh çch cña ngêi n«ng d©n. Trong çc t¸c phÈm cña «ng, m«i trêng vµ hoµn c¶nh sèng cña nh©n vËt chÝnh thêng g¾n liÒn víi çi

66

nghÌo, çi ®ãi, víi miÕng ¨n vµ víi çc ®Þnh kiÕn x· héi ®· thÊm s©u vµo nÕp c¶m, nÕp nghÜ vµo çch nh×n cña con ngêi ë n«ng th«n.

L·o H¹c còng vËy, suèt ®êi sèng trong c¶nh nghÌo vµ çi ®ãi. L·o ®· dµnh hÇu nh c¶ ®êi m×nh ®Ó nu«i con mµ cha bao giê nghÜ ®Õn m×nh. L·o th¬ng con v« bê bÕn: th¬ng khi con kh«ng lÊy ®îc vî v× nhµ ta nghÌo qu¸, th¬ng con ph¶i bá lµng, bá xø mµ ®i ®Ó «m méng lµm giµu gi÷a chèn hang hïm miÖng sãi. Vµ ®äc truyÖn ta cßn thÊy l·o ®au khæ biÕt nhêng nµo khi ph¶i b¸n ®i cËu Vµng, kû vËt duy nhÊt cña ®øa con trai. Kh«ng b¸n, l·o biÕt lÊy g× nu«i nã sèng. Cuéc sèng ngµy thªm mét khã kh¨n. Råi cuèi cïng, ®Õn çi th©n l·o, l·o còng kh«ng gi÷ ®îc. L·o ¨n cñ chuèi, ¨n sung luéc. Nhng l·o nghÜ, l·o “kh«ng nªn” sèng n÷a. Sèng thªm, nhÊt ®Þnh l·o sÏ tiªu hÕt sè tiÒn dµnh dôm cho ®øa con m×nh. VËy lµ, thËt ®ín ®au thay! L·o H¹c ®· ph¶i tù “s¾p xÕp” çi chÕt cho m×nh. Cuéc sèng cña n«ng d©n ta tríc çch m¹ng ngét ng¹t ®Õn kh«ng thë ®îc. Nh×n çi hiÖn thùc Êy, ta ®au ®ín, xãt xa. Ta còng c¨m ghÐt v« cïng bän ®Þa chñ, bän thùc d©n gian ¸c.

L·o H¹c chÕt. Çi chÕt cña l·o H¹c lµ çi chÕt cïng ®êng, tuy bi th¬ng nhng s¸ng bõng phÈm chÊt cao ®Ñp cña ngêi n«ng d©n. Nã khiÕn ta võa c¶m th¬ng võa nÓ phôc mét nh©n çch giµu tù träng. L·o chÕt nhng ®· quyÕt gi÷ cho ®îc m¶nh vên, chÕt mµ kh«ng muèn lµm luþ phiÒn hµng xãm.

§äc L·o H¹c ta thÊy ®©u ph¶i chØ m×nh l·o khæ. Nh÷ng h¹ng ngêi nh Binh T, mét kÎ do çi nghÌo mµ bÞ tha ho¸ thµnh mét tªn trém c¾p. §ã lµ «ng gi¸o, mét ngêi trÝ thøc ®Çy hiÓu biÕt nhng còng kh«ng tho¸t ra khái ¸p lùc cña c¶nh vî con r¸ch ¸o, ®ãi c¬m. Çi nghÌo khiÕn «ng gi¸o ®· ph¶i røt ruét b¸n ®i tõng cuèn s¸ch v« gi¸ cña m×nh. Nhng çi thø Êy b¸n ®i th× ®îc mÊy b÷a c¬m? VËy ra ë trong truyÖn tÊt c¶ ®· ®Òu lµ l·o H¹c. L·o H¹c ph¶i o»n m×nh mµ chÕt tríc thö hái nh÷ng ngêi kia cã thÓ cÇm cù ®îc bao l©u?

VÊn ®Ò næi bËt ®îc thÓ hiÖn trong L·o H¹c lµ niÒm tin vµ sù l¹c quan cña nhµ v¨n vµo b¶n chÊt tèt ®Ñp cña con ngêi. ThÕ nhng ®iÒu quan träng h¬n mµ nhµ v¨n muèn nh¾n göi ®ã lµ mét lêi tè ço. Nã cÊt lªn nh lµ mét tiÕng kªu ®Ó cøu lÊy con ng-êi. Tõ chiÒu s©u cña néi dung t tëng, t¸c phÈm nãi lªn tÝnh cÊp b¸ch vµ yªu cÇu khÈn thiÕt ph¶i thay ®æi toµn bé m«i trêng sèng ®Ó cøu lÊy nh÷ng gi¸ trÞ ch©n chÝnh vµ tèt ®Ñp cña con ngêi.

L·o H¹c cho ta mét çi nh×n vÒ qu¸ khø ®Ó mµ tr©n träng nhiÒu h¬n cuéc sèng h«m nay. Nã còng d¹y ta, cuéc sèng lµ mét cuéc ®Êu tranh kh«ng ph¶i chØ ®¬n gi¶n lµ ®Ó sinh tån mµ cßn lµ mét cuéc ®Êu tranh ®Ó b¶o toµn nh©n çch.

67

§Ò 14: H·y ph¸t biÓu c¶m nghÜ cña anh (chÞ) vÒ mét bµi th¬ hoÆc mét nhµ th¬ mµ anh chÞ yªu thÝch.

Bµi viÕt

Mïa xu©n nho nhá cña Thanh H¶i lµ mét bµi th¬ trong trÎo, thiÕt tha. Nã lµ phÇn tinh tuý nhÊt cña mét con ngêi lu«n kh¸t khao cèng hiÕn, kh¸t khao sèng cã ý nghÜa. Nã lµ tiÕng lßng cña nhµ th¬ vµ còng lµ cña tÊt c¶ nh÷ng ai ham mª çi cuéc sèng trÇn gian rÊt ®Ñp ®Ï nµy.

Mïa xu©n nho nhá ra ®êi khi nhµ th¬ ®ang n»m trªn giêng bÖnh. Ch¾c h¼n, vµo nh÷ng ngµy cuèi cïng Êy, sau nh÷ng chiªm nghiÖm vÒ cuéc sèng víi tÊt c¶ t×nh yªu, Thanh H¶i muèn tiÕp tôc cÊt lªn tiÕng hãt cña “con chim chiÒn chiÖn” ®Ó gãp nªn mét “mïa xu©n nho nhá” cho cuéc ®êi, cho con ngêi vµ cho ®Êt níc yªu th¬ng.

Víi thÓ th¬ 5 ch÷, víi çch ng¾t nhÞp nhanh, gän mµ vÉn cã ®é d ba, bµi th¬ ®· d©ng lªn trong lßng t«i c¶m gi¸c rén rµng, n¸o nøc. Nh÷ng gam mµu trong trÎo, nh÷ng h×nh ¶nh ®Ñp, t¬i s¸ng vµ ®Çy søc sèng trong mçi c©u th¬ cø thÊm dÇn vµo tr¸i tim tuæi trÎ cña t«i.

Mïa xu©n cña thiªn nhiªn, cña ®Êt níc ®îc nhµ th¬ c¶m nhËn trong sù c¨ng ®Çy cña nhùa sèng, trong nhÞp sèng ®ang hèi h¶ vµ trong sù t¬i non m¬n mën cña nh÷ng hi väng vµo t¬ng lai. Gi÷a mµu xanh yªn b×nh cña dßng s«ng xu©n, s¾c tÝm biÕc cu¶ b«ng hoa kh«ng hÒ l¹c lâng, ch«ng chªnh. Nã b¸m ch¾c vµo lßng s«ng nh mét sîi d©y v« h×nh lµm nªn søc sèng. Trªn çi nÒn mµu dÞu ªm cña “s«ng xanh” vµ “hoa tÝm biÕc”, tiÕng hãt trong v¾t cña con chim chiÒn chiÖn vót cao, ng©n vang ®Õn bÊt tËn ®Õn trêi xanh. Tõng tiÕng, tõng tiÕng chim trong veo hay tiÕng nhÞp thë cña khÝ xu©n hoµ vµo trêi ®Êt, vang väng vµo trong lßng ngêi nh nh÷ng “giät t©m hån” s¸ng long lanh. TiÕng hãt Êy khiÕn ta kh«ng thÓ döng dng mµ khiÕn ta ph¶i thèt lªn tiÕng gäi rñ vÒ çi kh¸t khao muèn n¾m b¾t, muèn “®a tay høng”.

Kh«ng t¸ch m×nh khái khÝ xu©n cña thiªn nhiªn, ®Êt níc trong c«ng cuéc chuyÓn m×nh ®i lªn còng rén rµng, hèi h¶. Søc sèng cña ®Êt níc kh«ng chung chung, trõu tîng mµ nã biÓu hiÖn ra ë “søc xu©n” cña mçi con ngêi. Mïa xu©n trªn lng lÝnh, léc xu©n trong tay ngêi n«ng d©n. Mçi bíc ®i cña ngêi gieo thªm mét chåi biÕc, mét mÇm non. Vµ cø thÕ, søc xu©n cña ®Êt níc l¹i d©ng lªn nh nh÷ng líp sãng x«n xao. §Êt níc phÊn chÊn, høng khëi trong mét nhÞp thë míi, hèi h¶ khÈn tr¬ng. NiÒm tin míi cña d©n téc ®îc ch¾p çnh tõ truyÒn thèng bèn ngh×n n¨m dùng n-íc. ThÕ nªn, dÉu biÕt cã nh÷ng vÊt v¶ vµ gian lao nhng c¶ níc “vÉn ®i lªn phÝa tríc” víi mét quyÕt t©m kh«ng mÖt mái.

Nh÷ng c©u th¬ cña Thanh H¶i ®Çy ¾p h×nh ¶nh, mµu s¾c vµ ©m thanh. Nã t¹o nªn mét kh«ng khÝ s«i næi, h¸o høc, ph¬i

68

phíi vui t¬i. Nã lµ mét bøc tranh t¬i s¸ng s¾c mµu, lµ mét b¶n nh¹c rén rµng tiÕt tÊu trong trÎo, ng©n nga vµ gîi c¶m. §iÒu ®Æc biÖt lµ: bøc tranh thiªn nhiªn, bøc tranh ®Êt níc ®Çy søc sèng Êy ®· ®îc nhµ th¬ c¶m nhËn khi «ng ®ang ë vµo çi gi©y kh¾c s¾p l×a ®êi. Trªn giêng bÖnh, nhµ th¬ vÉn më réng hån m×nh, l¾ng nghe vµ ®ãn nhËn tÊt c¶ nh÷ng thanh ©m xao ®éng cña cuéc sèng ngoµi kia. ¤ng vÉn l¾ng nghe tõng bíc ®i rÊt khÏ cña ®êi. Bèn bøc têng cña phßng bÖnh kh«ng thÓ ng¨n çch cuéc ®êi víi nhµ th¬, nh÷ng c¬n ®au cña bÖnh tËt kh«ng lµm gi¶m ý chÝ, bÇu nhiÖt huyÕt vµ niÒm tha thiÕt yªu ®êi trong tr¸i tim cña ngêi nghÖ sÜ. Çi nghÞ lùc phi thêng Êy ®¸ng ®Ó ta ph¶i n©ng niu vµ tr©n träng xiÕt bao.

Bµi th¬ khÐp l¹i trän vÑn trong t©m hån vµ sù say sa cña ngêi ®äc b»ng mét íc nguyÖn thËt ch©n thµnh vµ m·nh liÖt biÕt bao. Nã thùc lµ mét kh¸t khao ®ang bïng ch¸y: muèn ®îc lµm mét nhµnh hoa nh b«ng hoa tÝm biÕc kia, muèn lµm con chim hãt vang trêi nh÷ng giät long lanh nh con chim chiÒn chiÖn. Çi kh¸t khao kh«ng hÒ gîi mét chót g× vÒ h×nh ¶nh khæ ®au cña mét con ngêi ®ang chÕt. Nã gièng çi m·nh liÖt vµ r¹o rùc cña mét søc thanh xu©n ®ang trµn trÒ nhùa sèng vµ kh¸t khao cèng hiÕn cho ®êi.

NhiÒu ngêi ®· tõng ®ång ý víi t«i r»ng: nh÷ng ngêi trÎ tuæi ®äc Mïa xu©n nho nhá cã thÓ t×m ra lý tëng sèng cho m×nh, cßn víi nh÷ng ngêi ®· d©ng c¶ tuæi thanh xu©n cho ®Êt níc th× vÉn thÊy m×nh cßn cã thÓ lµm ®îc nhiÒu h¬n. Mïa xu©n nho nhá qu¶ ®· kh«ng chØ lµ niÒm say mª cña riªng t«i. Nã xøng ®¸ng lµ mét bµi th¬ hay trong tñ s¸ch quý cña mu«n ngêi.

§Ò 15: C¶m nghÜ vÒ mét nhµ th¬, mét bµi th¬ mµ anh (chÞ) yªu thÝch.

Bµi viÕt

Ch¼ng hiÓu sao, mçi lÇn nh¾c tíi NguyÔn §×nh ChiÓu, lµ mçi lÇn xuÊt hiÖn trong t«i nh÷ng c¶m xóc rÊt ®Æc biÖt, ph¶i ch¨ng v× «ng lµ mét trong nh÷ng nhµ v¨n ®Æc biÖt nhÊt trong lÞch sö v¨n häc ViÖt Nam? §Æc biÖt tõ cuéc ®êi riªng ®Õn c¶ sù nghiÖp v¨n ch¬ng. T«i quý träng «ng kh«ng chØ bëi nh÷ng ¸ng v¨n hay, nh÷ng vÇn th¬ kiÖt xuÊt, mµ t«i quý «ng tríc hÕt ë chÝnh cuéc ®êi, chÝnh con ngêi «ng.

XuÊt hiÖn vµo nöa cuèi thÕ kû XIX, nh mét "ng«i sao s¸ng trªn bÇu trêi v¨n häc ViÖt Nam", NguyÔn §×nh ChiÓu ®· ®Ó l¹i cho d©n téc mét di s¶n v¨n hãa lín lao vµ mét tÊm g¬ng cao khiÕt vÒ nh©n çch, ®¹o ®øc. Sèng gi÷a thêi k× can qua bÊn lo¹n cña ®Êt níc, cuéc ®êi cña NguyÔn §×nh ChiÓu lµ cuéc ®êi thÊm ®Çy bÊt h¹nh, khæ ®au. Nçi bÊt h¹nh ç nh©n: m¾t mï, quyÖn vµo nçi bÊt h¹nh chung: níc mÊt nhµ tan, rªn xiÕt trong t©m hån nh©n ®¹o cña ngêi. Song, cha mét phót gi©y nµo bi

69

lôy, khuÊt phôc, NguyÔn §×nh ChiÓu lµ tÊm g¬ng anh dòng, kiªn cêng trong cuéc ®Êu tranh b¶o vÖ ®Êt níc. Ngêi b¶o vÖ ®Êt níc kh«ng ph¶i b»ng ngän gi¸o, mòi tªn, mµ b»ng th¬ v¨n - nã chÝnh lµ vò khÝ s¾c nhän ®Ó NguyÔn §×nh ChiÓu trë thµnh mét ngêi chiÕn sÜ ®øng b¶o vÖ cho v¨n hãa, cho ®éc lËp mu«n ®êi trªn xø së. Trë l¹i dßng lÞch sö h¬n tr¨m n¨m qua, nhiÒu ngêi kh«ng khái ngì ngµng ®Æt mét c©u hái lín: v× sao th¬ v¨n NguyÔn §×nh ChiÓu cã søc m¹nh, cã søc ¸m ¶nh cao ®Õn vËy? Vµ tõ bÊy ®Õn nay, mçi lÇn ta th¾c m¾c, ta l¹i t×m ®Õn cuéc ®êi ngêi, cuéc ®êi Êy sÏ tr¶ lêi cho ta tÊt c¶. NguyÔn §×nh ChiÓu ®· sèng víi lßng yªu níc th¬ng d©n ®Õn tét cïng, nã thÊm thÝa vµo hån ngêi ®Ó råi uÊt ®äng, d ba, ng©n vang m·i trong mçi vÇn v¨n, c©u th¬ thuë Êy. Cuéc ®êi cña NguyÔn §×nh ChiÓu chÝnh lµ mét bµi th¬ ®Ñp cña d©n téc nhiÖm vô, lµ mét tÊm g¬ng trong s¹ch, thanh khiÕt ®Ó bao thÕ hÖ ®êi sau soi bãng. Ngêi ®· sèng vËy, vµ ®· s¸ng t¸c v¨n ch¬ng. V¨n ch¬ng §å ChiÓu lµ t©m hån ngêi, lµ chÝnh cuéc ®êi ngêi vËy.

Khi ®Êt níc cßn cha cã bíc ch©n cña ngo¹i x©m, NguyÔn §×nh ChiÓu - mét nhµ nho tµi n¨ng ®· sím ph¶i chÞu mét sè phËn bÊt h¹nh, nhiÒu ®¾ng cay vµ còng ®Çy ngang tr¸i. Cha cã dÞp lôc t×m tiÓu sö cña ngêi, ta h·y ®äc Lôc V©n Tiªn, chiªm ngìng nh©n vËt Lôc V©n Tiªn ®Ó thÊy Èn khuÊt sau h×nh tîng Êy mét NguyÔn §×nh ChiÓu. Ta thÊy râ ®îc chÝnh c¶m xóc s©u xa, chÝnh nh÷ng suy nghÜ ch©n thùc, nh÷ng t×nh c¶m n«ng ch¸y tríc cuéc ®êi cña ngêi lµ c¶m høng cho nhµ th¬ viÕt Lôc V©n Tiªn.

Con ngêi cô cµng ®¸ng kÝnh träng h¬n trong buæi "tang th-¬ng" cña ®Êt níc, quª h¬ng. Giê ®©y trong con ngêi NguyÔn §×nh ChiÓu nçi ®au riªng ch×m xuèng ®¸y t©m t, ®Ó hiÖn lªn tha thiÕt mét nçi ®au d©n téc, mét nçi th¬ng ngêi ch¸y báng kh«ng ngu«i. NguyÔn §×nh ChiÓu ®· s¸ng t¸c thËt nhiÒu t¸c phÈm cã gi¸ trÞ. Kh«ng thÓ cÇm g¬m trùc tiÕp ®¸nh giÆc nh bao ngêi cã ®«i m¾t s¸ng th× ngêi viÕt th¬ ®Ó kªu gäi, ®Ó cuèn theo tiÕng gäi giang s¬n nång ch¸y, th¾p lªn niÒm tin, lßng yªu níc ë mçi con ngêi:

Chë bao nhiªu ®¹o thuyÒn kh«ng kh¼m

§©m mÊy th»ng gian bót ch¼ng tµ.

Ngêi ®· sèng mét cuéc ®êi kh«ng mÖt mái ®Ó ®Êu tranh cho chÝnh nghÜa. Cuéc ®êi ngêi lµ mét bã hoa th¬m ngät ngµo nhÊt d©ng lªn cho ®Êt mÑ ViÖt Nam. Ngêi ®am nçi ®¸u cho nh÷ng ®øa trÎ sèng trong c¶nh lo¹n li.

Bá nhµ lò trÎ l¬ x¬ ch¹y

MÊt æ ®µn chim d¸o d¸c bay

Ph¶i lµ mét ngêi cã tr¸i tim lín míi nghe, míi c¶m nhËn chÝnh x¸c ®îc h×nh tîng Êy. Ngêi ®· sèng gi÷a lßng d©n, gÇn gòi víi nh©n d©n ®Ó hiÓu ®îc nh÷ng g× th©n quen. §Ó råi tõ ®ã ngêi

70

tá bµy lßng c¨m phÉn víi qu©n thï, ngêi ®· cã th¸i ®é bÊt hîp t¸c bëi "®Êt chung ®· mÊt, ®Êt riªng cßn s¸ g×" khi bän thùc d©n muèn mua chuéc cô.

Tuy bÞ mï nhng víi cô:

Thµ cho tríc m¾t nh mï

Ch¼ng thµ ngåi ngã kÎ thï qu©n th©n

Hay:

Thµ ®ui mµ gi÷ ®¹o nhµ

Cßn h¬n cã m¾t «ng cha kh«ng thê.

§äc nh÷ng c©u th¬ Êy, trong t«i chît hiÖn lªn mét c©u hái: r»ng nÕu kh«ng ph¶i lµ cô §å ChiÓu th× mét ngêi gÆp hoµn c¶nh nh cô th× cã lµm ®îc nh thÕ hay kh«ng? Mï nhng ngêi vÉn sèng tèt, sèng ®Ñp ®Ó gãp phÇn chèng l¹i éi ¸c tµy trêi mµ thùc d©n Ph¸p ®· giµy xÐo trªn ®Êt níc ta. Vµ ngêi ®· sèng cao h¬n chóng ta, cô §å ChiÓu ®· sèng vµ s¸ng t¹o v× nh©n d©n, ®Êt n-íc. Ngêi lµ mét nhµ gi¸o, mét thÇy thuèc, mét nghÖ sÜ vÜ ®¹i cña chóng ta.

Cuéc ®êi cña NguyÔn §×nh ChiÓu lµ mét ch©n lÝ, mét lÏ sèng ®Ó híng v¨n ch¬ng tíi gi¸ trÞ ch©n - thiÖn - mÜ. Ngêi ®· viÕt ®óng t©m hån m×nh, cuéc ®êi m×nh ®Ó mu«n ®êi sau, chóng ta th¸n phôc vµ biÕt ¬n. Vµ ch¾c h¼n lßng ta bçng nh®Ñp h¬n khi ®îc ®äc nh÷ng s¸ng t¸c cña ngêi - c¸i thÕ giíi cña cuéc ®êi t©m hån cao khiÕt Êy.

§Æng ThÞ Thu Trang

§Ò 16: Nªu c¶m nghÜ næi bËt nhÊt vÒ c©u chuyÖn ®· häc mµ anh (chÞ) kh«ng thÓ nµo quªn.

Bµi viÕt

Trong cuéc sèng cã nhiÒu sù viÖc ®i qua mµ kh«ng bao giê trë l¹i. Tuy nhiªn chÝnh b¶n th©n sù viÖc ®ã l¹i ®Ó l¹i trong ta nh÷ng kØ niÖm khã phai nhßa. §äc mét t¸c phÈm còng vËy, cã nh÷ng c©u chuyÖn ta chØ ®äc mét lÇn nhng nã l¹i kh¾c s©u vµo t©m trÝ mçi chóng ta m·i m·i, riªng víi b¶n th©n t«i, truyÖn ng¾n ChiÕc lîc ngµ cña nhµ v¨n NguyÔn Quang S¸ng ®· ®Ó l¹i trong t«i nh÷ng d ba, Ên tîng mµ cã thÓ nãi, ®Õn b©y giê t«i vÉn kh«ng bao giê quªn. §Æc biÖt lµ qua ®o¹n trÝch cïng tªn, víi nh©n vËt bÐ Thu vµ «ng S¸u víi nh÷ng t×nh c¶m cha con ®Çy tha thiÕt vµ xóc ®éng.

¤ng S¸u khi ®i kh¸ng chiÕn, cã mét ®øa con g¸i ®Çu lßng cha ®Çy mét tuæi. Trong nh÷ng n¨m th¸ng kh¸ng chiÕn vî cña «ng còng ®Õn th¨m «ng vµi lÇn vµ lÇn nµo «ng S¸u còng b¶o mang con ®Õn. Tuy nhiªn v× chiÕn trêng miÒn §«ng ®Çy ¸c liÖt nªn vî cña «ng kh«ng d¸m ®a Thu - tªn con g¸i hä ®i. Vµ «ng chØ ®îc nh×n con qua nh÷ng tÊm ¶nh nhá mµ th«i. Vµ giê

71

®©y, khi trë vÒ th× t×nh cha con Êy l¹i trçi dËy trong lßng «ng, «ng c¶m thÊy n«n nao. Ngay lËp tøc, khi xuèng thuyÒn, «ng thÊy mét ®øa bÐ chõng b¶y, t¸m tuæi, tãc ngang vai th× «ng S¸u biÕt ngay ®ã lµ con m×nh råi cha chê xuång cËp bÕn, «ng ®· nhón ch©n nh¶y thãt lªn bê, véi vµng bíc nh÷ng bíc dµi råi kªu: "Thu! con". §iÒu ®ã thÓ hiÖn mét t×nh c¶m cña ngêi cha mét çch tù nhiªn, qu¸ xóc ®éng. ChÝnh ®iÒu nµy ®· lµm cho t«i c¶m thÊy dêng nh chÝnh lóc nµy ®©y tr¸i tim cña ngêi cha téi nghiÖp reo lªn ®Çy sung síng khi sau t¸m n¨m trêi míi ®îc nh×n thÊy mÆt con vµ dêng nh «ng còng mong sù ®¸p l¹i t×nh c¶m cña con. Nhng con bÐ l¹i ®Çy ng¬ ng¸c, l¹ lïng, kh«ng biÕt ®ã lµ ai. Cßn «ng S¸u th× vÉn ®Çy xóc ®éng miÖng nãi kh«ng thµnh lîi, giäng lÆp bÆp: "Ba ®©y con"! Lóc ®ã chÝnh lµ lóc t×nh c¶m cña ngêi cha trµo lªn ®Õn ®Ønh ®iÓm vµ kh«ng thÓ to¸t ra b»ng lêi v× «ng ®· qu¸ xóc ®éng. Sau ®ã ngay lËp tøc Thu ®· ch¹y vµo nhµ cßn «ng S¸u th× ®øng s÷ng l¹i ®ã cã lÏ do qu¸ bÊt ngê tríc hµnh ®éng cña con. Tuy nhiªn theo t«i thÊy, th¸i ®é, çch c xö cña Thu lµ hoµn toµn hîp lý v× Thu lµ mét ®øa trÎ vµ Thu còng cha bao giê gÆp ngêi ®ã. Cßn «ng S¸u th× ®Çy thÊt väng, ngì ngµng tríc çch c xö cña con.

Sau ®ã, «ng S¸u vÉn cè g¾ng ®Ó con nhËn ra m×nh lµ cha. C¶ ngµy «ng ch¼ng ®i ®©u xa, suèt ngµy ë bªn con, s¨n sãc, vç vÒ con. Tuy nhiªn cµng gÇn gòi ®Ó kÐo gÇn kho¶ng çch cha con bao nhiªu th× con bÐ l¹i cµng ®Èy ra bÊy nhiªu. ¤ng chØ mong cã mét ®iÒu lµ ®îc gäi m×nh mét tiÕng "ba". ChØ mét tiÕng "ba" mµ th«i! §ã lµ mét mong muèn mµ víi ngêi kh¸c cã thÓ lµ ®iÒu hoµn toµn b×nh thêng, nhng víi «ng S¸u ®iÒu ®ã thËt khã kh¨n. Nh÷ng hµnh ®éng cña «ng S¸u gióp ®ì con hay vç vÒ nã ®Òu bÞ con bÐ ph¶n øng l¹i. Nhng chÝnh çi t×nh cha ®ã ®· gióp «ng kiªn tr× vît qua. §Õn mét b÷a c¬m, khi «ng g¾p trøng ç to, vµng bá vµo b¸t nã th× bÊt thÇn con bÐ hÊt ra, c¬m v¨ng tung toÐ vµ kh«ng kÞp suy nghÜ g× «ng ®· ®¸nh mét çi vµo m«ng nã. ChÝnh ®iÒu nµy ®· lµm «ng hèi hËn vµ theo t«i th× dêng nh lóc ®ã «ng muèn l¹i nãi víi nã: "Ba xin lçi con, thùc t×nh ba kh«ng muèn ®¸nh con". Cßn Thu th× cã lÏ h¬i hèi hËn v× viÖc lµm cña m×nh.

Trong ba ngµy nghØ ng¾n ngñi, «ng ®· ë bªn con nhng con kh«ng nhËn. Giê ®©y ngµy chia tay bµ con lµng xãm «ng ®Þnh mang theo nçi buån ®ã. Nhng trong lóc kh«ng ai ngê ®Õn ®ã, mét tiÕng kªu ®· xÐ lßng «ng: "Ba... a...a... ba". §ã lµ tiÕng "ba" ®Çy xãt xa nghe sao mµ xÐ lßng ta ®Õn thÕ! TiÕng "Ba" ®ã lµ sù dån nÐn trong Thu t¸m n¨m nay vµ b©y giê nã vì tung ra tõ ngay trong s©u th¼m ®¸y lßng con bÐ. TiÕng "ba" víi nã lµ ®iÒu kh¸t khao h¬n mäi ®øa trÎ kh¸c v× ngay tõ nhá nã ®· kh«ng cã t×nh yªu th¬ng cña cha. Giê ®©y tiÕng "ba" vang lªn ®Çy tù nhiªn, ngì ngµng trong gi©y phót cuèi cha con chia tay. Vµ b©y giê nã muèn cã ba, nã bËt khãc v× h¹nh phóc, nã h«n tãc, h«n cæ vµ h«n víi vÕt theo dµi trªn m¸ cña ba nã n÷a.

72

Thµnh ra lÝ do nã kh«ng nhËn ba lµ do vÕt thÑo ®ã, nã thÊy ra lÝ do nã kh«ng nhËn ba lµ do vÕt thÑo ®ã, nã thÊy trong ¶nh ba nã khi ®¸nh T©y th× nã míi hiÓu ra. Nhng võa nhËn ra th× còng lµ lóc ph¶i chia tay. Sung síng vµ cã lÉn sù xóc ®éng «ng «m con vµ t¹m biÖt nhng con bÐ kh«ng muèn ba ph¶i ®i. Cho ®Õn khi «ng høa mua cho nã mét chiÕc lîc th× nã míi ®Ó cho ba nã ®i.

ë chiÕn trêng tuy chiÕn tranh ®Çy ¸c liÖt nhng anh vÉn cè c«ng lµm b»ng ®îc chiÕc lîc ngµ.

Trong khi lµm, anh c¶m thÊy vui vui nh ®øa trÎ nhËn ®îc quµ. Anh cè g¾ng lµm tØ mØ, thËn träng cè c«ng nh ngêi thî b¹c. Khi chiÕc lîc ®îc lµm xong anh c¶m thÊy sung síng v× m×nh nh ®· thùc hiÖn ®îc phÇn nµo lêi høa. Sau ®ã anh l¹i kh¾c trªn sèng l-ng chiÕc lîc "Yªu nhí tÆng Thu con cña ba". Hµng ®ªm nhí con anh l¹i ®em lîc ra ng¾m ch¶i lªn ®Çu cho lîc thªm bãng, mît. §iÒu ®ã ®· lµm cho t«i xóc ®éng vÒ t×nh c¶m ®Çy thiªng liªng cña ngêi cha dµnh cho con. Råi mét chuyÖn kh«ng may x¶y ra, ®ã lµ anh S¸u hi sinh. Trong giê phót cuèi cïng, tuy kh«ng ®ñ søc tr¨ng trèi, nhng ph¶i ch¨ng t×nh cha con vÉn sèng vµ trçi dËy trong con ngêi anh. Anh ®a chiÕc lîc cho Ba - mét ngêi ®ång ®éi th©n thiÕt vµ nh×n Ba håi l©u nh tr¨ng trèi r»ng: "H·y ®a chiÕc lîc nµy ®Õn cho Thu". Çi nh×n ®ã cã thÓ nãi r»ng ®ã lµ çi nh×n cña sù nhê cËy, tin cËy, göi g¾m c¶ t©m hån anh qua ®ã. §äc ®Õn ®©y, t«i c¶m thÊy nh m×nh ®ang sèng cïng nh©n vËt, trong cïng mét hoµn c¶nh vµ t«i c¶m thÊy cã mét çi g× ®ã bøc bèi, ngét ng¹t trong t«i. Ph¶i ch¨ng t«i qu¸ xóc ®éng? §ã lµ sù xóc ®éng tríc t×nh cha con ®Çy thiªng liªng, cao quý, nã cã thÓ trçi dËy ngay c¶ khi con ngêi ta ®ang ®èi mÆt gi÷a sù sèng vµ çi chÕt. Khi nh©n vËt Ba nhËn lêi th× anh míi nh¾m m¾t tøc íc nguyÖn xem nh ®îc chÊp nhËn.

Sau nµy, b¸c Ba ®· gÆp Thu - giê ®©y lµ c« g¸i giao liªn ®Çy dòng c¶m vµ b¸c ®· trao l¹i kØ vËt ®ã cho Thu.

Qua t¸c phÈm chóng ta cã thÓ thÊy v× h¹nh phóc cña con ng-êi cha s½n sµng lµm tÊt c¶ vµ ngay khi chóng ta s¾p chÕt th× t×nh phô tö nã lu«n trçi dËy. Nã gióp cho t«i nhËn thÊy t×nh phô tö lµ mét t×nh c¶m ®Çy thiªng liªng vµ ®¸ng tr©n träng. §ång thêi qua ®©y t«i còng muèn göi g¾m mét bøc th«ng ®iÖp: Chóng ta cÇn ph¶i gi÷ g×n vµ quý träng t×nh phô tö v× ®ã lµ t×nh c¶m ®Çy thiªng liªng.

TrÞnh ThÞ Thu Trang

III. Tham kh¶o

KÝnh B¸c yªn giÊc ngh×n thu

trong c¶nh thanh b×nh vµ t¬i s¸ng cña Tæ quèc

... H«m nay chóng ta häp cuéc mÝt tinh träng thÓ nµy ®Ó kû niÖm lÇn thø 85 ngµy sinh cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vÜ ®¹i

73

trong niÒm vui chiÕn th¾ng cña c¶ níc.

H«m nay, víi niÒm xóc ®éng v« h¹n, mäi ngêi chóng ta ®Òu muèn b¸o ço víi B¸c vÒ ®iÒu mµ B¸c c¨n dÆn nhiÒu lÇn trong b¶n Di chóc. “Cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü cã thÓ cßn kÐo dµi. §ång bµo ta cã thÓ ph¶i hy sinh nhiÒu cña, nhiÒu ngêi. Dï sao, chóng ta ph¶i quyÕt t©m ®¸nh giÆc Mü ®Õn th¾ng lîi hoµn toµn”.

Tha B¸c, ®iÒu c¨n dÆn khÈn thiÕt ®ã, nh©n d©n ViÖt Nam ta ®· hoµn thµnh mét çch rÊt tèt ®Ñp, vµ h«m nay chóng t«i kÝnh d©ng lªn B¸c b«ng hoa cña chiÕn th¾ng, b«ng hoa cña nh÷ng h¹t gièng mµ B¸c ®· gieo, b«ng hoa t¬i th¾m cña mïa xu©n ngh×n n¨m cã mét.

Lµm xong mét viÖc lín, giê ®©y chóng t«i suy tÝnh ®Õn mét viÖc lín kh¸c mµ B¸c ®· c¨n dÆn trong ®o¹n cuèi cïng cña b¶n Di chóc:

“§iÒu mong muèn cuèi cïng cña t«i lµ: Toµn §¶ng, toµn d©n ta ®oµn kÕt phÊn ®Êu, x©y dùng mét níc ViÖt Nam hoµ b×nh, thèng nhÊt, ®éc lËp, d©n chñ vµ giµu m¹nh, vµ gãp phÇn xøng ®¸ng vµo sù nghiÖp çch m¹ng thÕ giíi”.

Còng trong b¶n Di chóc, phÇn trªn cã hai vÇn th¬:

Cßn non, cßn níc, cßn ngêi

Th¾ng giÆc Mü, ta sÏ x©y dùng h¬n mêi ngµy nay

Nh÷ng vÇn th¬ nÆng trÜu t×nh non níc vµ ph¶ng phÊt khÝ ph¸ch anh hïng cña nh÷ng ngêi ph¶i chiÕn th¾ng, sÏ chiÕn th¾ng vµ h«m nay, tha B¸c, ®· chiÕn th¾ng!

Cã bao giê non s«ng ®Êt níc ta t¬i ®Ñp vµ hïng vÜ nh h«m nay lóc khãi löa ®· tan vµ ®Ønh nói Trêng S¬n cïng dßng s«ng Cöu Long mét mµu xanh biÕc díi bÇu trêi trong s¸ng v« cïng!

Con ngêi ViÖt Nam ta, nh©n d©n ViÖt Nam ta, th× nh B¸c ®· biÕt, ®ã lµ nh÷ng ngêi giµu nhiÖt t×nh çch m¹ng, giµu lßng dòng c¶m vµ trÝ th«ng minh, giµu søc lao ®éng vµ tµi n¨ng s¸ng t¹o, giµu lßng yªu níc vµ tinh thÇn quèc tÕ v« s¶n. Vµ h«m nay sau chiÕn th¾ng, cµng v¬n lªn phÝa tríc, ®Èy m¹nh cuéc ®Êu tranh çch m¹ng ®Ó giµnh th¾ng lîi to lín h¬n n÷a.

Nh vËy, tha B¸c, viÖc lín nµy nh©n d©n ViÖt Nam, díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng, nhÊt ®Þnh sÏ lµm. Vµ trong t¬ng lai kh«ng xa, còng trong mét buæi häp th©n t×nh nh h«m nay, chóng t«i sÏ b¸o ço tin mõng víi B¸c vµ sÏ kÝnh d©ng lªn B¸c b«ng hoa cña th¾ng lîi!

KÝnh B¸c yªn giÊc ngh×n thu trong c¶nh thanh b×nh vµ t¬i s¸ng cña Tæ quèc mu«n vµn th©n yªu.

Ph¹m V¨n §ång

(Lêi khai m¹c t¹i cuéc mÝt tinh kû niÖm lÇn thø 85 ngµy sinh

74

cña Hå ChÝ Minh, ngµy 19 th¸ng 5 n¨m 1975)

75

C. ¤n tËp vµ n©ng cao kÜ n¨nglµm bµi v¨n thuyÕt minh

I. Mét sè lu ý khi viÕt bµi v¨n thuyÕt minh

1. T×m hiÓu ®Ò

- §Ò bµi yªu cÇu t¹o lËp kiÓu v¨n b¶n thuyÕt minh. §Ó t¹o lËp v¨n b¶n thuyÕt minh, cÇn sö dông ph¬ng thøc biÓu ®¹t nh thÕ nµo?

- Néi dung cÇn biÓu ®¹t lµ g×? Tr×nh bµy, giíi thiÖu, gi¶i thÝch,… nh»m lµm râ ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña mét ®èi tîng, cung cÊp tri thøc vÒ çc hiÖn tîng vµ sù vËt trong tù nhiªn vµ x· héi.


2. LËp dµn ý

a) Më bµi

Nªu ®èi tîng cÇn thuyÕt minh.

b) Th©n bµi

Nªu cô thÓ vÊn ®Ò, néi dung thuyÕt minh theo mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh. VÝ dô: thuyÕt minh vÒ mét ®Æc s¶n cña quª h¬ng, cÇn nªu giíi thiÖu tØ mØ vÒ ®Æc s¶n ®ã. (NÕu lµ mét s¶n phÈm, cÇn nªu çch chÕ biÕn hoÆc çch lµm).

c) KÕt bµi

Nªu vai trß, ý nghÜa, gi¸ trÞ cña vÊn ®Ò ®îc thuyÕt minh.


§Ò 1: Vai trß cña c©y cèi (hoÆc cña rõng, cña çc loµi ®éng vËt hoang d·, cña nhiªn liÖu s¹ch,…) trong viÖc b¶o vÖ m«i trêng sèng.

Gîi ý:

- C©y cèi, rõng, ®éng vËt hoang d·, nhiªn liÖu s¹ch,… cã vai trß g× ®èi víi cuéc sèng cña chóng ta? Nªu dÉn chøng? (VÝ dô: chøc n¨ng ®iÒu hoµ kh«ng khÝ, duy tr× sù c©n b»ng sinh th¸i, ng¨n chÆn lò lôt, lë ®Êt, lµm ph× nhiªu cho ®Êt, lµm gi¶m sù « nhiÔm m«i trêng,…).

- ThÕ nhng, hiÖn nay, ë nhiÒu n¬i, loµi ngêi chóng ta vÉn ®ang lµm nh÷ng viÖc cã h¹i ®èi víi m«i trêng. Nh÷ng viÖc ®ã lµ g×? (chÆt ph¸ rõng bõa b·i, s¨n b¾t çc loµi thó hoang d·, quý hiÕm v« téi v¹…).

- Chóng ta ph¶i lµm g× ®Ó ph¸t huy vai trß cña rõng, cña c©y cèi…trong viÖc b¶o vÖ m«i trêng sèng? (tuyªn truyÒn tÝch cùc vÒ vai trß quan träng cña rõng, cña c©y xanh, xö lý nghiªm minh nh÷ng ngêi vi ph¹m luËt b¶o vÖ rõng, ®ång thêi tÝch cùc nghiªn cøu ®Ó t×m ra nh÷ng nguån n¨ng lîng míi, nh÷ng nguån nhiªn liÖu s¹ch).

76

Chó ý: PhÇn quan träng nhÊt cÇn tËp trung lµm râ vÉn lµ vai trß cña c©y cèi, cña rõng,…®èi víi m«i trêng sèng. Cã thÓ thuyÕt minh b»ng lý lÏ nhng còng cã thÓ ®a vµo bµi viÕt nh÷ng sè liÖu tin cËy mµ em ®äc ®îc trªn s¸ch b¸o hoÆc nghe trªn ®µi, ti vi…

§Ò 2: T¸c h¹i cña ma tuý (hoÆc cña rîu, thuèc l¸,…) ®èi víi ®êi sèng cña con ngêi.

Gîi ý:

- T¸c h¹i cña ma tuý, rîu, thuèc l¸…®èi víi cuéc sèng cña chóng ta nh thÕ nµo?

+ §èi víi mçi ç nh©n: Ma tuý, rîu, thuèc l¸… lµm tæn h¹i søc khoÎ, gi¶m sù minh mÉn vµ n¨ng xuÊt trong lao ®éng, gi¶m trÝ nhí vµ tuæi thä…

+ §èi víi gia ®×nh vµ x· héi: ngêi nghiÖn trë thµnh g¸nh nÆng cho gia ®×nh vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn. Hä cßn g©y nh÷ng ¶nh hëng xÊu tíi xung quanh: g©y ån µo; g©y mÊt trËn tù x· héi; lµm n¶y sinh çc tÖ n¹n kh¸c mét çch nhanh chãng; lµm tæn h¹i søc khoÎ cña nh÷ng ngêi cïng sèng trong gia ®×nh hay lµm viÖc trong cïng c¬ quan; vÒ l©u dµi, con çi cña nh÷ng ngêi m¾c nghiÖn nÕu ®îc sinh ra ch¾c ch¾n còng ë trong t×nh tr¹ng suy nhîc,…

- NhËn thøc cña con ngêi vÒ t¸c h¹i cña nh÷ng chÊt g©y nghiÖn nµy ra sao? (con ngêi biÕt kh¸ râ vÒ t¸c h¹i cña nh÷ng chÊt nµy nhng v× mét sè kÎ tham lîi mµ nh÷ng chÊt g©y h¹i nªu trªn vÉn cßn tån t¹i kh¸ phæ biÕn ë kh¾p n¬i trªn thÕ giíi).

- T×nh tr¹ng nghiÖn ngËp trong giíi häc sinh, sinh viªn hiÖn nay ra sao? (kh¸ phæ biÕn, chñ yÕu lµ ®ua ®ßi häc theo ngêi lín).

- Chóng ta ph¶i lµm g× ®Ó ng¨n chÆn nh÷ng tÖ n¹n nªu trªn? (tuyªn truyÒn, ®éng viªn tÝch cùc ngêi th©n, b¹n bÌ ®Ó mäi ngêi hiÓu râ t¸c h¹i cña chóng vµ t×m çch l¸nh xa çc chÊt g©y h¹i ®ã. Thªm n÷a, nhµ níc cÇn cã biÖn ph¸p h¹n chÕ kh©u s¶n xuÊt. Còng cÇn xö lý thËt nghiªm minh nh÷ng ngêi sö dông chÊt g©y nghiÖn tr¸i phÐp, hoÆc sö dông t¹i nh÷ng n¬i c«ng céng g©y ¶nh hëng lín tíi søc khoÎ cña nhiÒu ngêi…).

§Ò 3: Mét kinh nghiÖm häc v¨n hoÆc lµm v¨n.

Gîi ý:

- Kinh nghiÖm häc v¨n hoÆc lµm v¨n ®ã lµ g×? (kinh nghiÖm häc thuéc th¬, kinh nghiÖm tãm t¾t truyÖn, kinh nghiÖm x©y dùng dµn ý, kinh nghiÖm më bµi, kÕt bµi, ®a dÉn chøng,…).

- M« t¶ l¹i qu¸ tr×nh tr¶i nghiÖm cña b¶n th©n ®Ó cã ®îc kinh nghiÖm Êy? (B¹n häc ®îc ®iÒu ®ã ë ®©u? tõ s¸ch vë, tõ thµy c« hay do b¶n th©n tù nghÜ ra vµ ®· thùc hiÖn thµnh thôc nhiÒu lÇn? Kinh nghiÖm cña b¹n ®· ®îc kiÓm chøng hay cha? Nã

77

®¹t hiÖu qu¶ thÕ nµo? Thµy c« vµ b¹n bÌ ®· ®¸nh gi¸ vÒ ®iÒu ®ã ra sao? B¶n th©n b¹n tù thÊy kinh nghiÖm ®ã nÕu ®îc phæ biÕn cho ngêi kh¸c th× cã gÆp khã kh¨n trong viÖc ¸p dông hay kh«ng? HiÖu qu¶ sÏ thÕ nµo?).

- Phæ biÕn l¹i kinh nghiÖm ®ã (tr×nh bµy râ rµng, dÔ hiÓu, sö dông çc côm tõ nh: Tríc hÕt, bíc thø hai lµ, cuèi cïng,…)

Lu ý: Bµi viÕt tr×nh bµy kinh nghiÖm tríc hÕt ph¶i ®óng, ph¶i khoa häc vµ Ýt nhiÒu ph¶i mang tÝnh kh¶ thi. Tuy nhiªn, lêi v¨n trong bµi kh«ng v× thÕ mµ thiÕu ®i c¶m xóc. Mét kinh nghiÖm hay ®îc truyÒn ®¹t l¹i b»ng nh÷ng c©u v¨n truyÒn c¶m, ch©n thùc vµ nhiÖt huyÕt th× cµng thu hót vµ thuyÕt phôc ngêi nghe.

II. Thùc hµnh viÕt bµi v¨n thuyÕt minh

§Ò 1: ViÕt bµi thuyÕt minh vÒ bé phËn v¨n häc d©n gian víi mét ®oµn häc sinh níc ngoµi ®Õn th¨m trêng.

Bµi viÕt

§Êt níc chóng t«i tuy v« cïng nhá bÐ song d©n téc chóng t«i rÊt tù hµo víi truyÒn thèng v¨n ho¸ mµ cha «ng bao thÕ hÖ ®· tÝch tô vµ truyÒn l¹i cho chóng t«i. Trong nÒn v¨n ho¸ d©n gian ®ã cã mét bé phËn rÊt quan träng ®ã lµ v¨n häc d©n gian. Nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc d©n gian Êy lµ n¬i "Cho t«i nhËn mÆt «ng cha cña m×nh". Do ®iÒu kiÖn lÞch sö x· héi, do quan niÖm thÈm mÜ vµ ®Æc ®iÓm v¨n ho¸ riªng chóng t«i kh«ng cã ®îc nh÷ng bé sö thi ®å sé nh Ramayana, ¤®ixª… song chóng t«i còng rÊt ®çi tù hµo víi kho b¸u v¨n häc d©n gian v« cïng ®a d¹ng, phong phó vµ v« cïng quý gi¸ cña chóng t«i.

V¨n häc d©n gian cho chóng t«i nh÷ng lêi ru ngät ngµo tõ thña cßn n»m n«i. §ã lµ ca dao, mét bé phËn quan träng lµm nªn nÒn v¨n häc vµ v¨n ho¸ d©n gian cña d©n téc. Ca dao kh«ng chØ lµ khóc h¸t du d¬ng ®a em th¬ vµ giÊc ngñ mµ ®ã cßn lµ nh÷ng c©u nãi hµm sóc chøa ®ùng bao lêi khuyªn d¹y vÒ ®¹o lÝ lµm ngêi, nh÷ng bµi häc nh©n sinh. VÝ dô:

C«ng cha nh nói Th¸i S¬n

NghÜa mÑ nh níc trong nguån ch¶y ra.

RÊt nhiÒu nÐt v¨n ho¸ cña d©n téc cã lóc cã n¬i bÞ ai ®ã coi lµ xa l¹, th× chóng t«i l¹i t×m thÊy trong truyÖn d©n gian ViÖt Nam. TruyÖn d©n gian lµ n¬i thÓ hiÖn vµ lu gi÷ nh÷ng t tëng nh©n sinh cao c¶ cña ngêi xa nh "ë hiÒn gÆp lµnh", "ngêi ngay th× ®îc PhËt Tiªn ®é tr×", lµ n¬i göi g¾m mét niÒm tin bÊt diÖt "çi ThiÖn lu«n chiÕn th¾ng çi ¸c".

Tôc ng÷ l¹i lµ n¬i chøa ®ùng nh÷ng ®óc kÕt kinh nghiÖm s¶n xuÊt, nh÷ng triÕt lÝ vÒ cuéc sèng, nh÷ng th¸i ®é øng xö, quan niÖm vÒ cuéc sèng… Mçi thÕ hÖ gãp thªm mét phÇn vµ

78

cho ®Õn nay, d©n téc t«i ®· cã mét kho tµng tôc ng÷ rÊt ®¸ng tù hµo. Çc b¹n cã thÓ t×m thÊy rÊt nhiÒu ®iÒu hay trong nh÷ng c©u nãi rÊt ng¾n gän, méc m¹c, gÇn gôi mµ cã nh÷ng ý nghÜa rÊt s©u xa cña cha «ng chóng t«i. §ã lµ "Kh«ng ThÇy ®è mµy lµm nªn", "Mét giät m¸u ®µo h¬n ao níc l·", "ThuËn vî thuËn chång t¸t bÓ ®«ng còng c¹n"…

TruyÖn cêi d©n gian sÏ mang ®Õn cho çc b¹n nh÷ng phót gi©y th gi·n v« cïng bæ Ých. B»ng nh÷ng c©u chuyÖn vui kÓ vÒ nh÷ng t×nh huèng rÊt ®êi thêng, truyÖn cêi kh«ng chØ cã t¸c dông gi¶i trÝ mµ ý nghÜa s©u xa h¬n cßn lµ nh÷ng lêi khuyªn r¨n, nh÷ng bµi häc lµm ngêi, ch©m biÕm thãi h tËt xÊu trong x· héi, nh÷ng tÝnh xÊu cña con ngêi. TruyÖn cêi phÇn lín híng ®Õn môc ®Ých phª ph¸n vµ ch©m biÕm çi xÊu…

Çc d©n téc thiÓu sè ë miÒn nói th× cã truyÖn th¬, ngêi T©y Nguyªn th× cã çc pho sö thi kÓ mét çch ®Çy tù hµo vÒ çc anh hïng d©n téc vµ ca ngîi søc m¹nh céng ®ång…

Chóng t«i rÊt tù hµo vÒ kho tµng v¨n häc ®©n gian cña d©n téc m×nh. Bëi v¨n häc d©n gian gióp cho chóng t«i hiÓu d©n téc m×nh h¬n vµ tù hµo víi nh÷ng g× cha «ng ®· ®Ó l¹i cho chóng t«i.

§Ò 2: ThuyÕt minh vÒ mét danh lam, th¾ng c¶nh hoÆc mét di tÝch ë ®Þa ph¬ng.

Bµi viÕt

Cã ý kiÕn cho r»ng: Trong nÒn v¨n hãa cæ níc ta cã rÊt nhiÒu viªn ngäc bÞ che lÊp bëi líp bôi thêi gian mµ nhiÖm vô cña chóng ta lµ ph¶i t×m tßi, b¶o vÖ cho nã s¸ng m·i. Khu di tÝch lÞch sö v¨n hãa chïa D©u lµ mét viªn ngäc nh thÕ. X©y dùng tõ nh÷ng n¨m ®Çu C«ng nguyªn, chïa D©u l¹i mang mét gi¸ trÞ ®Æc biÖt cña trung t©m truyÒn gi¸o ®¹o PhËt ®Çu tiªn ë níc ta.

Chïa D©u nay thuéc x· Thanh Kh¬ng, huyÖn ThuËn Thµnh, tØnh B¾c Ninh xa thuéc Tèng Kh¬ng, huyÖn Luy L©u, quËn Giao ChØ.

Tõ xa xa ngêi d©n n¬i ®©y thêng sèng b»ng nghÒ trång d©u nu«i t»m, d©n gian vÉn thêng gäi lµ vïng d©u hoÆc kÎ d©u. ChÊt méc m¹c th«n d· vµ gi¶n dÞ n¬i ®©y ®· gãp phÇn kh«ng nhá t¹o lªn nÐt ®Ñp d©n gian tù nhiªn cña chïa.

Kho¶ng ®Çu C«ng nguyªn mét sè nhµ s tõ Ên §é ®i theo ®-êng biÓn vµo Luy l©u ®Ó truyÒn ®¹o. Nhanh chãng chïa ®· trë thµnh mét trung t©m truyÒn gi¸o ®¹o PhËt ®Çu tiªn ®Ó tõ ®©y lan réng sang L¹c D¬ng (Trung Quèc) vµ mét sè n¬i kh¸c. BÊy nhiªu th«i còng ®· ®ñ lµm cho chóng ta tù hµo vµ tr©n träng bëi ý nghÜa cña gi¸ trÞ v¨n hãa n¬i ®©y. Nhng kh«ng dõng l¹i ë ®ã, chïa cßn ®µo t¹o ®îc 500 vÞ t¨ng ni, dÞch ®îc 15 bé kinh, lµm ®îc hµng chôc b¶o th¸p cã çc vÞ cao t¨ng næi tiÕng ®· ®Õn

79

®©y trô tr× nh M©u B¸t, Ph¸p HiÒn, Chi Y C¬ng N¬ng, Kh©u §µ La...

Ban ®Çu chïa D©u chØ lµ mét çi am nhá, sau ph¸t triÓn lªn thµnh mét ng«i chïa víi tªn gäi ®Çu tiªn lµ Cæ Ch©u tù (nghÜa lµ mét viªn ngäc quý).

§Õn thÕ kû thø II sau C«ng nguyªn (kho¶ng 187-226, thêi Sü NhiÕp) hÖ t ph¸p ®îc ra ®êi chïa D©u thêi bµ Ph¸p V©n nªn gäi lµ Ph¸p V©n tù. Vµo thÕ kû XIV (1313), cã thÓ nãi ®©y lµ ®ît h-ng c«ng lín nhÊt. Díi ®êi vua TrÇn Nh©n T«ng, Tr¹ng nguyªn M¹c §Ünh Chi ®· cho x©y lªn chïa to lín nh ngµy nay: Chïa cã hµng tr¨m gian, th¸p chÝn tÇng, cÇu chÝn nhÞp mµ bao ®êi nay kh¸ch tõ mu«n ph¬ng vÉn vÒ ®©y chiªm ngìng. Hµnh ®éng Êy, viÖc lµm Êy cña «ng cha ta thêi xa ®· thÓ hiÖn ý thøc d©n téc, sù t«n träng, ®Ò cao v¨n hãa, b¶n s¾c d©n téc. Chïa D©u ®îc coi lµ n¬i rÊt thiªng liªng nªn ®· cã lÇn chïa ®îc gäi lµ Diªn øng tù (tøc cÇu g× ®îc nÊy). §iÒu ®ã ®· ®îc minh chøng qua çc ®êi vua cña triÒu ®¹i xa xa còng tõng vÒ chïa D©u nh vua Lý Th¸nh T«ng cÇu tù (tøc cÇu con) vµ gÆp ®îc nguyªn phi û Lan khi ®i thuyÒn trªn s«ng D©u. N¨m §inh TÞ 1737 cã rÊt nhiÒu vua chóa cung tÇn mÜ n÷ qua l¹i lÔ PhËt cÇu ®¶o th¨m chïa, v·n c¶nh,...

Víi diÖn tÝch kho¶ng 1730m2 trªn khu ®Êt réng b»ng ph¼ng n»m c¹nh s«ng D©u, chïa ®îc x©y dùng mang ®Ëm phong çch nghÖ thuËt, kiÕn tróc cña thêi Lý, TrÇn do ®îc tu söa vµo thêi kú nµy. Quan träng nhÊt lµ th¸p Hßa Phong, th¸p cã chÝn tÇng song tr¶i qua thêi gian lÞch sö l©u dµi nay chØ cßn ba tÇng cã chiÒu cao kho¶ng 15m. Ch©n th¸p h×nh vu«ng, trong lßng th¸p cã bèn bÖ g¹ch bèn bªn, trªn mçi bÖ lµ mét tîng hé ph¸p b»ng gç cao 1,6m. ë tÇng hai cña th¸p cã biÓn ®¸ kh¾c ch÷ "Hßa Phong th¸p". §Æc biÖt h¬n n÷a th¸p dïng ®Ó ®Æt çc x¸ lÞ, bªn trªn lµ mét chiÕc kh¸nh ®ång vµ mét chiÕc chu«ng ®ång lín cã niªn ®¹i tõ 1893. Mµu thêi gian ®· bao phñ lªn th¸p nh÷ng líp rong rªu xanh mµu cæ kÝnh. Song cã thÓ nãi gi¸ trÞ cña th¸p Hßa Phong trong quÇn thÓ di tÝch chïa D©u lµ kh«ng nhá bëi ®· g©y sù chó ý ®Æc biÖt cña kh¸ch du lÞch th¨m quan tõ bèn ph¬ng vÒ ®©y.

§Õn víi chïa D©u ngoµi c¶nh quan ®å sé, chóng ta cßn ®îc chiªm ngìng nh÷ng pho tîng quý gi¸ nh Ph¸p V©n, Kim §ång, Ngäc N÷, nh÷ng bøc phï ®iªu ch¹m kh¾c trªn nh÷ng bøc trèng, cèn, gi¸ chiªng mµ ngµy nay Ýt khi cã ®îc. TÊt c¶ ®Òu ®îc t¹c vµ rÌn ®óc rÊt tinh x¶o trong bµn tay çc nghÖ nh©n ®êi xa. Tiªu biÓu ®ã lµ tîng Ph¸p V©n cao 1m85cm t¹o trong thÕ ngåi ë tßa sen toµn th©n s¬n mµu çnh d¸n. Víi ch©n dung tai to, l«ng mµy cong l¸ liÔu, cæ cao ba ngÊn tay ph¶i d¬ 5 ngãn lªn trêi, trong lßng bµn tay cã mét viªn ngäc s¸ng. NÐt thanh tho¸t, mÒm m¹i cña bøc tîng ®· to¸t lªn vÎ nh©n tõ, ®é lîng cña nhµ PhËt thiªng liªng, cao quý.

Ta cßn nhËn thÊy r»ng tÝn ngìng phËt gi¸o Ên §é ®an xen

80

trong tÝn ngìng d©n gian ë ViÖt Nam nh thê çc vÞ thÇn: Ph¸p V©n, Ph¸p Vò, Ph¸p L«i, Ph¸p §iÖn. Göi g¾m vµo ®ã lµ nh÷ng mong íc cho mïa mµng béi thu, c¬m no ¸o Êm cho mäi chóng sinh cña nh©n d©n khi trêi ®Êt ®îc ma thuËn, giã hßa.

Mét ®iÓm ®¸ng nãi n÷a trong c«ng tr×nh kiÕn tróc cña chïa D©u lµ h×nh tr¹m træ trªn ®¸. §ã lµ phong c¶nh thiªn nhiªn chim mu«ng, hoa l¸, ®Æc biÖt lµ rång. Theo mét sè nhµ nghiªn cøu th× mét sè hiÖn vËt b»ng ®¸, g¹ch ®Êt nung trang trÝ cã h×nh vÏ rång phÇn lín lµ kiÕn tróc nghÖ thuËt rång cã niªn ®¹i vµo thêi Lý TrÇn. Con rång kh«ng chØ lµ biÓu tîng v¨n hãa quý trong di s¶n v¨n hãa vËt thÓ mµ cßn hiÖn diÖn rÊt phong phó trong di s¶n v¨n hãa phi vËt thÓ. Nã ®i vµo ®êi sèng h«m nay nh mét nhu cÇu v¨n hãa kh«ng thÓ thiÕu trong çc lÔ héi.

Ngµy nay kiÕn tróc cña chïa D©u vÉn gi÷ nguyªn nh cò: Nhµ tiÒn thÊt, th¸p Hßa Phong, TiÒn §êng, tßa Tam B¶o, Thîng §iÖn, H¹ §iÖn, HËu §êng, hai d·y hµnh lang,... Tuy nhiªn th× cÇu chÝn nhÞp vµ §iÖn Tam quan ®· kh«ng cßn.

H»ng n¨m cø vµo ngµy 8 th¸ng 4 ©m lÞch, kh«ng ai b¶o ai ngêi d©n tõ thËp ph¬ng ®Òu kÐo vÒ n¬i ®©y lÔ PhËt cÇu may. §ã còng lµ ngµy héi chÝnh cña chïa D©u, ngµy mµ bµ Man N¬ng sinh h¹.

Héi D©u më trong 3 ngµy: mång 7, mång 8, mång 9 ©m lÞch víi mét quy chÕ rÊt chÆt chÏ. 11 kiÖu PhËt ®îc ríc ra ngoµi trêi, ®i kh¾p 12 lµng x· trong Tæng Kh¬ng. Çc kiÖu PhËt ®îc phong ¸o rÊt léng lÉy uy nghi.

G¾n víi lÔ héi cßn cã çc trß ch¬i d©n gian nh thi cíp níc, móa trèng, móa gËy, móa s tö. Ban ®ªm cã h¸t chÇu v¨n, h¸t chÌo, h¸t trèng qu©n,... §i theo çc pho tîng ríc cßn cã çc t¸n, long, tï vµ, trèng chiªng... tÊt c¶ ®· t¹o nªn cho ngµy héi thªm ®«ng vui, n¸o nhiÖt.

VÒ víi chïa D©u ta cßn ®îc nghe kÓ rÊt nhiÒu chuyÖn, truyÒn thuyÕt d©n gian vÒ Tr¹ng nguyªn M¹c §Ünh Chi, vÒ cuéc khëi nghÜa Hai Bµ Trng, vÒ sù tÝch gi÷a «ng Kh©u §µ La vµ bµ Man N¬ng ®Çy ly kú, hÊp dÉn.

Trong hiÖn t¹i vµ t¬ng lai chïa D©u m·i lµ mét n¬i mang ®Ëm mµu s¾c d©n téc ViÖt Nam, lµ mét n¬i mang nhiÒu ý nghÜa lÞch sö s©u s¾c.

Kh«ng biÕt tù bao giê, héi D©u ®· thµnh lÞch trong d©n gian víi nh÷ng c©u ca quen thuéc:

Mång b¶y héi Kh¸m

Mång t¸m héi D©u

Mång chÝn ®©u ®©u

Còng vÒ héi Giãng.

§ång thêi chïa D©u - héi D©u ®· trë thµnh tiÕng gäi t©m

81

linh ®èi víi tÊt c¶ mäi ngêi:

Dï ai ®i ®©u, vÒ ®©u

HÔ tr«ng thÊy th¸p chïa D©u th× vÒ

Dï ai bu«n b¸n tr¨m nghÒ

Th¸ng t, ngµy t¸m, nhí vÒ héi D©u.

Ngîc dßng lÞch sö, bãc trÇn tõng líp bôi thêi gian ta míi thÊy hÕt ®îc ý nghÜa vµ vÎ ®Ñp truyÒn thèng cña khu di tÝch v¨n hãa chïa D©u. T«i tin r»ng c¶ ngµy h«m nay vµ mai sau viªn ngäc quý ®ã sÏ m·i ®îc trêng tån vµ b¶o vÖ bëi nh÷ng líp ngêi tiÕn bé cña x· héi chñ nghÜa. §Ó chïa D©u xøng ®¸ng víi tªn gäi lµ mét trung t©m phËt gi¸o ®Çu tiªn cña níc ta. NiÒm tù hµo Êy kh«ng chØ cña nh÷ng ngêi d©n Kinh B¾c mµ cña c¶ d©n téc, cña c¶ trang sö vÎ vang trong nÐt ®Ëm ®µ b¶n s¾c quª h¬ng.

V¬ng ThÞ Nhung

§Ò 3: Giíi thiÖu mét di tÝch, th¾ng c¶nh cña quª h¬ng.

Bµi viÕt

Ai ®· tõng ®Õn ThuËn Thµnh - miÒn quª bªn kia s«ng §uèng - mét vïng ®Êt vèn cã lÞch sö l©u ®êi vµ héi ®ñ nh÷ng truyÒn thèng, b¶n s¾c v¨n hãa cña nÒn v¨n hiÕn Kinh B¾c. §Õn ThuËn Thµnh du kh¸ch sÏ ®îc thëng thøc nh÷ng lµn ®iÖu quan hä mît mµ, ®»m th¾m, nh÷ng ®iÖu chÌo ªm ¶ trªn s«ng, ®¾m say cïng víi nghÖ thuËt móa rèi níc ë §ång Ng. Dßng tranh d©n gian §«ng Hå næi tiÕng cßn m·i víi thêi gian... Trong mu«n vµn di tÝch lÞch sö chóng ta kh«ng thÓ nh¾c ®Õn mét nghÖ thuËt kiÕn tróc ®å sé, cã gi¸ trÞ tinh thÇn vÒ ®êi sèng t©m linh cña con ngêi. Chïa Bót Th¸p lµ mét ®¹i diÖn tiªu biÓu cho ý nghÜa Êy.

C¸ch Hµ Néi kho¶ng 30km chóng ta ®ang ®i trªn lé tr×nh ®Õn x· §×nh Tæ. K×a ng· t D©u kia råi, phÝa tríc lµ chïa D©u, nhng theo ý kiÕn ®«ng cña du kh¸ch chóng ta sÏ ®i th¨m chïa Bót Th¸p tríc. Xe ®· ®ç tríc cæng chïa, xin mêi tÊt c¶ du kh¸ch xuèng xe råi chóng ta cïng vµo v·n c¶nh. å, mét cæng chïa ®îc træ kh¾c rÊt tinh x¶o hiÖn ra tríc m¾t du kh¸ch vµ t«i - mét híng dÉn viªn du lÞch. Víi nhiÖm vô cña m×nh, t«i tù hµo giíi thiÖu cho du kh¸ch biÕt: "Chóng ta ®ang ®øng t¹i lµng Bót Th¸p, x· §×nh Tæ, huyÖn ThuËn Thµnh vµ tríc mÆt quý kh¸ch ®©y chÝnh lµ ng«i chïa cã tªn trïng víi tªn lµng tøc "Chïa Bót Th¸p". Nã cßn cã tªn ch÷ H¸n lµ "Ninh Phóc tù" ®îc kh¾c trªn cæng chïa". Vµo s©u trong khu«n viªn chïa du kh¸ch ai nÊy ®Òu nh¹c nhiªn bëi c¶nh s¾c ®Ñp l¹ thêng nh chèn "bång lai tiªn c¶nh". PhÝa tr-íc tiÒn ®êng lµ mét ao sen táa h¬ng th¬m, dÞu m¸t, thanh tho¸t cña nhµ PhËt. C©y cèi xung quanh chïa uy nghiªm l¹ thêng. "Chïa Bót Th¸p lµ mét ng«i chïa cæ n»m ven bê nam s«ng §uèng, t¬ng truyÒn, chïa ®îc khëi dùng vµo ®êi TrÇn Nh©n T«ng (1258 - 1278). Lóc ®Çu, chØ lµ mét ng«i chïa nhá, ®Õn thÕ kû XVII chïa

82

®· trë nªn næi tiÕng do nhµ sù Hßa thîng ChuyÕt ChuyÕt trô tr×". Nh quý kh¸ch ®· biÕt t«i võa giíi thiÖu vÒ nguån gèc cña chïa. "T¹i sao Hßa thîng ChuyÕt ChuyÕt trô tr× mµ chïa l¹i trë nªn næi tiÕng; c« cã thÓ gi¶i thÝch cho t«i ®îc kh«ng?". §ã lµ c©u hái cña mét vÞ kh¸ch níc ngoµi nãi tiÕng ViÖt vÉn cßn sâi. "Tha «ng, c©u hái cña «ng thËt lµ thó vÞ, cã thÓ mäi ngêi ë ®©y còng cha biÕt hÕt, t«i xin nãi ®Ó mäi ngêi cïng nghe: Tríc ®©y, ®êi sèng nh©n d©n rÊt khæ cùc, c¬m ¨n kh«ng no, ¸o mÆc kh«ng ®ñ, chÝnh Hßa thîng ChuyÕt ChuyÕt ®· thÊu hiÓu nçi khæ cña nh©n d©n, «ng ®· quyªn gãp, gióp ®ì nh÷ng ngêi d©n nghÌo. V× vËy ®øc h¹nh cña Hßa thîng ®· ®îc nhiÒu ngêi biÕt ®Õn. Vµ tÊt c¶ nh©n d©n ®Òu rÊt kÝnh träng Hßa thîng. Bëi vËy n¨m 1644, Hßa thîng mÊt ®i - ®ã lµ mét sù mÊt m¸t lín ®èi víi nh©n d©n, tuy nhiªn «ng lµ ngêi cã ®øc h¹nh cao nªn ®îc vua Lª phong lµ: "Minh ViÖt Phæ Gi¸c Qu¶ng TÕ §¹i §øc ThiÒn S". TiÕp ®Êy ngêi trô tr× chïa nµy lµ thiÒn s Minh H¹nh, mét häc trß xuÊt s¾c cña Hßa thîng ChuyÕt ChuyÕt". Mêi quý kh¸ch vµo tiÕp trong nµy chóng ta cïng th¨m quan. "N¨m 1646, Hoµng th¸i hËu DiÖu Viªn (TrÞnh ThÞ Ngäc Chóc) ®· rêi bá cung thÊt vÒ ®©y tu hµnh. ThÊy chïa bÞ h n¸t nhiÒu bµ cïng con g¸i lµ c«ng chóa Lª ThÞ Ngäc Duyªn xin phÐp chóa TrÞnh Tr¸ng, råi bá tiÒn cña, ruéng léc ra c«ng ®øc, cïng víi nhµ s trô tr× lµ Minh H¹nh trïng tu l¹i. §Õn n¨m 1647 chïa míi ®îc trïng tu xong víi quy m« to lín nh ngµy nay". Bíc vµo gian chÝnh, tÊt c¶ quý kh¸ch ai nÊy ®Òu ng¹c nhiªn bëi kiÕn tróc ch¹m kh¾c tinh x¶o tõ nh÷ng çi nhá nhÊt ®Õn nh÷ng bøc tîng PhËt to lín. "Chïa Bót Th¸p ®îc kiÕn tróc theo kiÓu néi c«ng ngo¹i quèc, bao gåm 10 ng«i nhµ víi 162 gian, n»m trªn mét trôc dµi h¬n 100 mÐt. Côm kiÕn tróc chÝnh lÇn lît tõ phÝa ngoµi vµo lµ çc c«ng tr×nh: Tam Quan G¸c Chu«ng, nhµ TiÒn §êng, Thiªn H¬ng, Thîng §iÖn, CÇu §¸, TÝch ThiÖn Am (tßa cöu phÈm Liªn Hoa), Nhµ Trung, Phñ Thê vµ HËu Dêng. N¬i chóng ta ®ang ®øng ®©y lµ nhµ TiÒn §êng phÝa tríc - n¬i du kh¸ch võa ®i qua lµ Tam Quan vµ G¸c Chu«ng. Ngoµi ra cßn cã hai d·y hµnh lang, mçi d·y 26 gian ch¹y däc tõ håi nhµ TiÒn §êng ra phÝa sau nh «m gän lÊy côm kiÕn tróc trªn. Bªn ph¶i chïa, phÝa sau lµ nhµ Tæ cã ngän th¸p ®· næi tiÕng. §ã lµ Th¸p B¸o Nghiªm, cao trªn 13m h×nh c©y bót (Th¸p Bót). §»ng sau chïa (phÝa B¾c) lµ ngän th¸p ®¸ T«n §øc cao trªn 10 mÐt. C¹nh chïa phÝa §«ng, tríc nhµ Tæ lµ giÕng Tiªn, miÖng giÕng b»ng ®¸ ch¹m h×nh çc çnh hoa sen. Dõng l¹i bªn c¹nh giÕng Tiªn, nh×n xuèng giÕng ai còng thÊy râ khu«n mÆt m×nh ph¶n l¹i. T«i kh«ng gi¶i thÝch g× mµ h×nh nh mäi ngêi còng hiÓu ®îc ý nghÜa cña tªn gäi giÕng nµy nªn kh«ng ai móc níc giÕng c¶. PhÝa bªn kia du kh¸ch chôp ¶nh kû niÖm, quay l¹i toµn bé c¶nh m×nh võa ®i qua... ThÊy mäi ngêi bít mÖt, chóng t«i l¹i tiÕp tôc ®i. Ra khái TiÒn §êng, ®i däc d·y hµnh lang, du kh¸ch cã thÓ nh×n bao qu¸t c¶nh chïa. "Chïa Bót Th¸p lµ mét c«ng tr×nh kiÕn tróc cæ cßn kh¸ hoµn chØnh, ng«i chïa lµ c¶ mét c«ng tr×nh

83

®iªu kh¾c ®å sé trªn hai chÊt liÖu ®¸ vµ gç". Quý kh¸ch h·y ®Ó ý mµ xem ®a sè nh÷ng pho tîng ë ®©y ®Òu lµ nh÷ng bøc ch¹m gç tinh x¶o, ®Æc biÖt lµ tríc cöa Tam B¶o vµ tßa §¹i Hïng B¶o §iÖn ë ngay tríc m¾t quý kh¸ch. Çc kh¶m thê ë nhµ Thiªn H¬ng, Thîng §iÖn, nh÷ng bøc ch¹m kh¾c ®¸ trªn çc c©y th¸p ®¸, cÇu ®¸ vµ lan can ®¸ ch¹y xung quanh nhµ Thîng §iÖn... TÊt c¶ nh÷ng c«ng tr×nh ®ã ®Òu ph¶n ¸nh thÕ giíi tù nhiªn nh chim mu«ng, hoa l¸ rÊt ®éc ®¸o vµ sinh ®éng, lµ nh÷ng t¸c phÈm tiªu biÓu cña nghÖ thuËt ®iªu kh¾c ViÖt Nam thÕ kû XVII.

§Æc biÖt h¬n, chïa Bót Th¸p cµng næi tiÕng gÇn xa bëi hÖ thèng çc t¸c phÈm ®iªu kh¾c tîng phËt cæ tiªu biÓu nh tîng ThuyÕt S¬n, hai tßa Tam Thanh - Tam ThÕ, tîng V¨n Thï vµ Phæ HiÒn bå t¸t... Çc vÞ thÊy thÕ nµo? Qu¶ lµ nh÷ng kiÖt t¸c ®óng kh«ng? TuyÖt vêi - mét du kh¸ch nãi. C« cã thÓ dÉn chóng t«i ®i xem nèt pho tîng næi tiÕng nhÊt ë chïa ®îc kh«ng?". Xin quý kh¸ch ®õng véi, chØ l¸t n÷a th«i chóng ta sÏ tr«ng thÊy. Nhng tr-íc hÕt mêi quý kh¸ch h·y chiªm ngìng thªm vÎ ®Ñp cña çc pho t-îng ch©n dung vÒ nh÷ng ngêi cã c«ng x©y dùng chïa Bót Th¸p ®îc ®Ñp nh ngµy nay, bao gåm tîng Tæ chïa vµ tîng hËu PhËt nh tîng: C«ng chóa Lª ThÞ Ngäc Duyªn, QuËn chóa TrÞnh ThÞ Ngäc C¬, tîng Minh H¹nh thiÒn s... còng lµ nh÷ng t¸c phÈm nghÖ thuËt ®Æc s¾c nhÊt cña lo¹i h×nh tîng hËu PhËt ë thÕ kû XVII.

Mêi quý kh¸ch sang bªn nµy, ®©y chÝnh lµ pho tîng mµ çc vÞ muèn xem. Nã cã tªn lµ PhËt Bµ Quan ¢m ngh×n m¾t ngh×n tay hay tªn ch÷ H¸n lµ "Thiªn thñ thiªn nhìn". Pho tîng chÝnh lµ hiÖn th©n cña thÕ giíi nhµ PhËt, ®ång thêi thÓ hiÖn thÕ giíi t©m linh cña con ngêi chóng ta thêi xa còng nh ngµy nay ph¶i kh«ng çc b¹n? "VËy, c« ¬i cho t«i hái pho tîng nµy do ai kh¾c mµ khÐo lÐo tµi t×nh thÕ, tríc ®©y t«i ®· tõng ®îc xem rÊt nhiÒu pho tîng nhng cha çi nµo ®éc ®¸o gièng çi nµy". "Quý kh¸ch thËt cã con m¾t thÈm mÜ biÕt nh×n nhËn nghÖ thuËt ®Êy. Pho tîng nµy do nghÖ nh©n Tr¬ng Tiªn Sinh Phông - mét ngêi cã tay nghÒ cao trong lµng nghÒ tr¹m kh¾c thêi bÊy giê tøc n¨m BÝnh Th©n (1656), lµ mét kiÖt t¸c vµo lo¹i ®éc nhÊt v« nhÞ trong çc di s¶n v¨n hãa ®iªu kh¾c cæ xa ë ®Êt níc ViÖt Nam chóng t«i.

T«i còng giíi thiÖu thªm ®Ó quý kh¸ch cïng biÕt vÒ ®êi sèng t©m linh cña ngêi d©n ®Êt níc t«i thêi Êy: Nh©n d©n ViÖt Nam rÊt coi träng ®«i bµn tay vµ ®«i con m¾t vµ cã quan niÖm r»ng: "Giµu hai con m¾t, quý hai bµn tay". §«i m¾t lµ cöa sæ cña t©m hån, lµ çnh cöa quan träng nhÊt ®Ó ®ãn nhËn tri thøc, cßn ®«i bµn tay lµ c«ng cô lao ®éng gióp con ngêi sèng tèt h¬n. V× vËy nghÖ nh©n Tr¬ng Tiªn Sinh ®· rÊt khÐo lÐo vµ s¸ng t¹o khi kh¾c pho tîng nµy. Chç ®éc ®¸o, s¸ng t¹o ë ®©y chÝnh lµ ngh×n m¾t kÕt hîp víi ngh×n tay. "Xin hái cã quý kh¸ch nµo ë ®©y biÕt ngh×n m¾t ë ®©u kh«ng ¹?". "T«i m¹n phÐp xin nãi - Mét bµ níc ngoµi tr«ng cã vÎ

84

rÊt quý ph¸i - T«i ®· tõng ®îc nh×n thÊy pho tîng nµy trªn tivi, nÕu t«i nhí kh«ng nhÇm th× trªn mçi ®Çu ngãn tay lµ mét con m¾t cã ph¶i kh«ng c«?". Xin c¶m ¬n bµ, rÊt chÝnh x¸c ®Êy ¹! Çc vÞ h·y ®Ó ý mµ xem, võa nãi t«i võa chØ vµo ®Çu ngãn tay cña pho tîng. "§©y chÝnh lµ con m¾t, v× nã rÊt nhá nªn quý kh¸ch kh«ng nh×n thÊy, vµ tÊt c¶ çc ngãn tay cña PhËt ®Òu cã mét con m¾t". Theo quan niÖm cña nhµ PhËt trÝ tuÖ vµ c«ng cô kÕt hîp víi nhau sÏ lµm nªn tÊt c¶. §iÒu ®ã lµ mét triÕt lý ®óng ®¾n vµ x¸c thùc cña nhµ PhËt vÒ cuéc sèng thêi bÊy giê.

Ngoµi ra, trong chïa cßn nhiÒu ®å thê tù kh¸c ®îc ch¹m kh¾c trang trÝ hoa v¨n s¬n son, thÕp vµng léng lÉy ®· thÓ hiÖn t tëng t×nh c¶m vµ ãc thÈm mÜ, bµn tay tµi khÐo s¸ng t¹o cña nh÷ng ngêi thî nghÖ sÜ d©n gian xa.

Tr¶i qua nhiÒu thÕ kû, ng«i chïa ®· ®îc trïng tu, t«n t¹o nhiÒu lÇn, lÇn gÇn ®©y nhÊt vµo n¨m 1993 víi sù gióp ®ì tµi trî cña Nhµ níc Céng hßa Liªn bang §øc, toµn bé chïa Bót Th¸p ®· ®-îc trïng tu ®Ñp ®Ï vµ hoµn thµnh vµo n¨m 1995. Di tÝch chïa Bót Th¸p ®îc Nhµ níc c«ng nhËn vµ xÕp h¹ng di tÝch lÞch sö v¨n hãa vµ kiÕn tróc nghÖ thuËt n¨m 1962.

Nh vËy, t«i võa giíi thiÖu vµ cïng du kh¸ch th¨m quan v·n c¶nh chïa Bót Th¸p, b©y giê xin mäi ngêi cho biÕt c¶m xóc cña m×nh vÒ c¶nh chïa Bót Th¸p. Xin mêi bµ: "T«i rÊt thÝch phong c¶nh ë chïa Bót Th¸p, nã rÊt ®Ñp vµ lµm cho t«i c¶m thÊy tho¶i m¸i h¬n". RÊt çm ¬n bµ, thÕ cßn «ng th× sao, ngµi Jack: "å v©ng, t«i còng rÊt thÝch phong c¶nh ë ®©y, t«i rÊt Ên tîng vÒ nghÖ t¹c tîng, ®iªu kh¾c ë ®©y, ®Æc biÖt lµ pho tîng "PhËt Bµ Quan ¢m ngh×n m¾t ngh×n tay". T«i nghÜ sau chuyÕn ®i nµy t«i sÏ ë l¹i ViÖt Nam mét thêi gian dµi"... Çm ¬n tÊt c¶ mäi ngêi, cßn ®èi víi t«i - mét ngêi con cña ®Êt ThuËn Thµnh, t«i rÊt tù hµo vÒ quª h¬ng n¬i m×nh sinh ra vµ lín lªn cã nhiÒu di tÝch lÞch sö, danh lam th¾ng c¶nh ®Ñp, cã truyÒn thèng, tinh thÇn ham häc s¶n sinh ra bao vÞ tr¹ng nguyªn, tiÕn sÜ. ChÝnh v× vËy, chïa Bót Th¸p ®· lµm t¨ng thªm vÎ ®Ñp cña quª h¬ng, ®êi sèng tinh thÇn cña ngêi d©n, ®ång thêi nh¾c nhë con ch¸u chóng t«i ®êi sau ph¶i biÕt tù hµo truyÒn thèng quý b¸u cña cha «ng m×nh, vÒ sù s¸ng t¹o nghÖ thuËt ®éc ®¸o, t¹c tîng, ®óc chu«ng, tr¹m kh¾c... tÊt c¶ ®Òu b¾t nguån tõ ®êi sèng cña nh©n d©n.

Héi chïa Bót Th¸p më hµng n¨m vµo ngµy 24 th¸ng 3 ©m lÞch, thu hót hµng tr¨m phËt tö, kh¸ch thËp ph¬ng gÇn xa vÒ trÈy héi tham quan du lÞch. Víi nh÷ng gi¸ trÞ ®Æc s¾c vµ næi bËt cña m×nh, chïa Bót Th¸p kh«ng nh÷ng lµ mét di tÝch PhËt gi¸o ®éc ®¸o nhÊt cña vïng ®ång b»ng B¾c bé, mµ cßn xøng ®¸ng lµ mét ®iÓm du lÞch v¨n hãa ®Çy hÊp dÉn bæ Ých, mét ®Þa chØ hµnh h¬ng cña ®ång bµo c¶ níc vµ du kh¸ch níc ngoµi.

NguyÔn ThÞ Ph¬ng

85

§Ò 4: ThuyÕt minh vÒ mét t¸c gi¶ v¨n häc.

Bµi viÕt

NguyÔn Tu©n (1910-1987) lµ nhµ v¨n l·ng m¹n xuÊt s¾c nhÊt cña v¨n häc ViÖt Nam, mét c©y bót tiªn phong cña nÒn v¨n häc míi. Con ngêi vµ sù nghiÖp v¨n häc NguyÔn Tu©n víi nh÷ng nÐt phong çch næi bËt tµi hoa, uyªn b¸c ®· ®Ó l¹i Ên tîng s©u ®Ëm trong lßng ®éc gi¶.

NguyÔn Tu©n quª ë Nh©n Môc, th«n Thîng §×nh, nay lµ ph-êng Nh©n ChÝnh, quËn Thanh Xu©n - Hµ Néi. ¤ng sinh ra trong mét gia ®×nh nhµ nho khi H¸n häc ®· tµn. Th©n sinh cña NguyÔn Tu©n lµ cô NguyÔn An Lan, tó tµi khoa thi H¸n häc cuèi cïng. Mét nhµ nho tµi hoa bÊt ®¾c chÝ cã ¶nh hëng rÊt lín ®Õn t tëng vµ phong çch NguyÔn Tu©n.

¤ng häc ®Õn cuèi bËc thµnh chung th× bÞ ®uæi v× tham gia cuéc b·i kho¸ ph¶n ®èi mÊy gi¸o viªn ngêi Ph¸p nãi xÊu ngêi ViÖt Nam. N¨m 1930, do "xª dÞch" kh«ng cã giÊy phÐp qua Lµo sang Th¸i Lan, «ng bÞ tï. Ra tï, «ng b¾t ®Çu nghiÖp cÇm bót b»ng viÖc viÕt b¸o, viÕt v¨n. Nhng «ng chØ thùc sù næi tiÕng tõ n¨m 1938 víi çc t¸c phÈm Mét chuyÕn ®i, Vang bãng mét thêi... N¨m 1941, «ng l¹i bÞ b¾t giam v× giao du víi nh÷ng ngêi ho¹t ®éng chÝnh trÞ. Sau Çch m¹ng th¸ng T¸m, NguyÔn Tu©n trë thµnh mét c©y bót tiªu biÓu hÕt lßng phôc vô nh©n d©n, phôc vô kh¸ng chiÕn, gi÷ chøc Tæng th kÝ Héi V¨n nghÖ ViÖt Nam tõ 1948-1958. ¤ng mÊt ngµy 28/7/1987 t¹i Hµ Néi. Víi nh÷ng ®ãng gãp to lín vµ cã gi¸ trÞ cho nÒn v¨n häc níc nhµ, n¨m 1996, «ng ®îc Nhµ níc phong tÆng gi¶i thëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc, nghÖ thuËt.

Con ngêi NguyÔn Tu©n lµ mét trÝ thøc giµu lßng yªu níc vµ tinh thÇn d©n téc. ¤ng yªu tiÕng mÑ ®Î, tr©n träng nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa cæ truyÒn cña d©n téc, nh÷ng kiÖt t¸c v¨n ch¬ng trung ®¹i, nh÷ng lêi ca tiÕng h¸t cña mçi miÒn quª, çc mãn ¨n truyÒn thèng, d©n d·... ë NguyÔn Tu©n, ý thøc ç nh©n ph¸t triÓn rÊt cao. Víi «ng, viÕt v¨n lµ ®Ó thÓ hiÖn çi t«i mét çch k× cïng. Con ngêi «ng rÊt mùc tµi hoa, uyªn b¸c, th«ng hiÓu s©u s¾c nhiÒu ngµnh khoa häc vµ nghÖ thuËt. ¤ng còng lµ mét nhµ v¨n biÕt quý träng thËt sù nghÒ nghiÖp cña m×nh, coi nghÖ thuËt lµ mét h×nh th¸i lao ®éng cùc k× nghiªm tóc, thËm chÝ nghÖ thuËt lµ mét sù khæ h¹nh (nh÷ng ®øa con hoang). Nh÷ng ®Æc ®iÓm Êy vÒ con ngêi NguyÔn Tu©n cã ¶nh hëng lín ®Õn phong çch nghÖ thuËt cña «ng.

NguyÔn Tu©n thö bót ë nhiÒu thÓ lo¹i truyÖn ng¾n hiÖn thùc trµo phóng, th¬, nhng m·i ®Õn ®Çu n¨m 1938 míi nhËn ra së trêng cña m×nh vµ thµnh c«ng víi: Mét chuyÕn ®i (1938); ThiÕu quª h¬ng (1940), ChiÕc l ®ång m¾t cua (1941). Sù nghiÖp cña «ng cã thÓ chia lµm hai chÆng kh¸ râ rÖt tríc vµ sau

86

Çch m¹ng th¸ng T¸m tõ mét nhµ v¨n l·ng m¹n chuyÓn thµnh nhµ v¨n çch m¹ng.

Tríc Çch m¹ng, NguyÔn Tu©n s¸ng t¸c xung quanh ba ®Ò tµi chÝnh.

"Chñ nghÜa xª dÞch" thÓ hiÖn çi t«i l·ng tö cña nhµ v¨n theo bíc ch©n qua nh÷ng miÒn quª ®Ó ®i t×m c¶m gi¸c míi l¹, "thay thùc ®¬n cho çc gi¸c quan". Tuy NguyÔn Tu©n t×m ®Õn víi chñ nghÜa xª dÞch "nh mét ph¶n øng bÊt lùc tríc thêi cuéc nhng víi ®Ò tµi nµy, «ng ®· thÓ hiÖn ®îc nh÷ng c¶nh s¾c vµ phong vÞ quª h¬ng ®Êt níc b»ng mét ngßi bót ®Çy tr×u mÕn vµ tµi hoa, qua ®ã nhµ v¨n bµy tá ®îc tÊm lßng yªu níc thiÕt tha trong t¸c phÈm cña m×nh: Mét chuyÕn ®i, "ThiÕu quª h¬ng...".

ë ®Ò tµi "vang bãng mét thêi", nhµ v¨n ®i t×m vµ lµm sèng l¹i vÎ ®Ñp riªng cña mét thêi xa cò víi nh÷ng phong tôc v¨n hãa, nh÷ng thó tiªu dao lµnh m¹nh, tao nh·, g¾n víi nh÷ng con ngêi thuéc líp nhµ nho tµi hoa bÊt ®¾c chÝ. Nh÷ng s¸ng t¸c nµy thÓ hiÖn mét çch kÝn ®¸o vµ ý nhÞ tÊm lßng yªu mÕn, tr©n träng nh÷ng nÐt ®Ñp v¨n hãa truyÒn thèng cña d©n téc. T¸c phÈm chÝnh lµ tËp truyÖn ng¾n Vang bãng mét thêi.

§Ò tµi ®êi sèng t©m tr¹ng bi quan cña mét çi t«i hoang mang, bÕ t¾c, t×m çch tho¸t li trong ®µn h¸t, trong rîu vµ thuèc phiÖn, qua ®ã ta thÊy ®îc t©m tr¹ng khñng ho¶ng cña líp thanh niªn ®¬ng thêi. Nhng ®«i khi ë ®ã vÉn vót lªn "niÒm khao kh¸t mét thÕ giíi tinh khiÕt, thanh cao, ®îc n©ng ®ì trªn ®«i çnh cña nghÖ thuËt". T¸c phÈm chÝnh lµ ChiÕc l ®ång m¾t cua, Tµn ®Ìn dÇu l¹c...

Sau Çch m¹ng, lßng yªu níc vµ sù bÊt m·n víi chÕ ®é thùc d©n ®· ®a NguyÔn Tu©n ®Õn víi Çch m¹ng vµ kh¸ng chiÕn. S¸ng t¸c cña «ng trong thêi kú nµy tËp trung ph¶n ¸nh hai cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ chèng MÜ, ca ngîi quª h¬ng ®Êt níc, ca ngîi nh©n d©n anh hïng, tµi hoa trong chiÕn ®Êu vµ s¶n xuÊt. T¸c phÈm §êng vui (1949), T×nh chiÕn dÞch (1950), Hµ Néi ta ®¸nh MÜ giái (1972), S«ng §µ (1960).

Dï ë giai ®o¹n nµo, NguyÔn Tu©n còng cã mét phong çch nghÖ thuËt ®éc ®¸o mµ biÓu hiÖn chÝnh lµ sù tµi hoa, uyªn b¸c.

Tríc Çch m¹ng, NguyÔn Tu©n ®îc biÕt ®Õn nh lµ mét nhµ v¨n duy mÜ. ¤ng tr©n träng vµ ®Ò cao çi ®Ñp. Víi «ng, çi ®Ñp chØ tån t¹i trong mét thêi xa cò, do vËy, «ng ®i t×m vµ lµm sèng dËy çi ®Ñp cña thêi xa vµ phª ph¸n, chèi bá x· héi trªn ph¬ng diÖn v¨n hãa. NguyÔn Tu©n quan niÖm x· héi ®¬ng thêi lµ "x· héi c¬ khÝ giÕt chÕt çi ®Ñp". ¤ng còng nh×n con ngêi ë ph¬ng diÖn tµi hoa, nghÖ sÜ, tËp trung miªu t¶ nh÷ng nhµ nho tµi hoa bÊt ®¾c chÝ, ®øng cao h¬n hoµn c¶nh. Nh©n vËt cña «ng trong giai ®o¹n nµy mang d¸ng dÊp cña nh÷ng con ngêi "®Æc tuyÓn". NguyÔn Tu©n ®i t×m c¶m gi¸c míi l¹, "çi nguån sèng bång bét t¾c lèi tho¸t (Tãc chÞ Hoµi) trong "xª dÞch" vµ trôy l¹c.

87

¤ng cã mét lèi viÕt tù do, phãng tóng, võa ®Ünh ®¹c, cæ kÝnh l¹i võa trÎ trung, hiÖn ®¹i kh«ng chØ dïng vèn ng«n ng÷ v¨n häc phong phó, «ng cßn sö dông hiÓu biÕt vÒ nhiÒu ngµnh nghÖ thuËt, khoa häc kh¸c nh héi häa, ®iÖn ¶nh, ©m nh¹c, qu©n sù, vâ thuËt... ®Ó gîi dùng h×nh tîng, ®em ®Õn ngêi ®äc nhiÒu liªn tëng thó vÞ.

Sau Çch m¹ng «ng vÉn tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh nÐt tµi hoa, uyªn b¸c nh÷ng còng cã nh÷ng thay ®æi râ rÖt. Còng nh×n con ngêi trªn ph¬ng diÖn v¨n hãa nhng NguyÔn Tu©n kh«ng cßn ®èi lËp xa vµ nay mµ t×m ®îc sù Êm ¸p cña cuéc ®êi. Çi ®Ñp kh«ng chØ cã trong thêi xa cò mµ cßn cã trong thiªn nhiªn, ®êi sèng lao ®éng s¶n xuÊt vµ chiÕn ®Êu. ChÊt tµi hoa nghÖ sÜ kh«ng chØ cã ë nh÷ng con ngêi ®Æc tuyÓn mµ cßn cã ë ®¹i chóng nh©n d©n, ngay trong nghÒ nghiÖp cña hä nh anh bé ®éi, chÞ d©n qu©n, ngêi l¸i ®ß s«ng §µ. ¤ng còng kh«ng cßn ®èi lËp çi phi thêng víi çi b×nh thêng. NÐt tµi hoa hßa lÉn víi nh÷ng t©m t rÊt b×nh dÞ, rÊt ngêi. Giäng v¨n kh«ng cßn khinh b¹c, mµ cã th× chØ ®Ó nÐm vµo mÆt kÎ thï cíp níc, b¸n níc vµ çc mÆt tiªu cùc cña x· héi.

Víi nh÷ng nÐt ®éc ®¸o vµ riªng biÖt nãi trªn, NguyÔn Tu©n t×m ®Õn víi thÓ lo¹i tuú bót nh mét tÊt yÕu vµ cã c«ng n©ng tuú bót lªn ®Ønh cao. Do ®ã, «ng ®îc mÖnh danh lµ "«ng hoµng" cña thÓ lo¹i tuú bót. Tuú bót NguyÔn Tu©n còng ®· thÓ hiÖn râ phong çch phãng tóng cña «ng. Çc s¸ng t¸c nµy giµu cã th«ng tin vµ tÝnh thêi sù cao, cã nhiÒu yÕu tè truyÖn. Nhµ v¨n ®· x©y dùng ®îc mét lâi sù viÖc, çc nh©n vËt ®îc miªu t¶ mét çch kÜ lìng, cã tÝnh çch riªng, ®i s©u vµo t©m lÝ. Lêi v¨n kÕt hîp triÕt luËn, tr÷ t×nh bµn b¹c mét çch tho¶i m¸i. Qua ®ã ta thÊy ®îc t©m hån phãng tóng, søc liªn tëng tëng tîng bÊt ngê, t¸o b¹o cña nhµ v¨n, kh«ng tån t¹i ë thÓ tÜnh t¹i mµ nh×n trong chiÒu s©u thêi gian vµ chiÒu réng kh«ng gian. Ng«n ng÷ nghÖ thuËt cña NguyÔn Tu©n giµu cã, ®a d¹ng, mét mÆt thÓ hiÖn c¶m xóc tr÷ t×nh cña mét çi t«i uyªn b¸c mµ trÎ trung, hiÖn ®¹i; mÆt kh¸c thÓ hiÖn sù tinh tÕ, giµu c¶m xóc thÈm mÜ, ®Çy chÊt th¬ vµ kh¶ n¨ng t¹o h×nh. C©u v¨n co duçi nhÞp nhµng.

NguyÔn Tu©n lµ nhµ v¨n suèt ®êi t×m kiÕm vµ kh¼ng ®Þnh çi ®Ñp, mét ®Þnh nghÜa vÒ ngêi nghÖ sÜ. ¤ng cã ®ãng gãp to lín cho qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i hãa v¨n xu«i tiÕng ViÖt, ®Æc biÖt lµ thÓ lo¹i tuú bót. ¤ng xøng ®¸ng lµ mét nghÖ sÜ lín mét nhµ v¨n hãa lín cña d©n téc.

NguyÔn ThÞ H¶i

§Ò 5: ThuyÕt minh vÒ mét t¸c gi¶ v¨n häc.

Bµi viÕt

Ngµy 6-6-1799 ®· trë thµnh ngµy ®¸ng nhí kh«ng chØ cña nh÷ng ngêi trong dßng hä Puskin mµ cßn lµ cña níc Nga vµ cña

88

c¶ nh©n lo¹i – Ngµy thiªn tµi th¬ Alªchxan Xecghªªvits Puskin ra ®êi. Ngêi ®· dïng “phÐp nhiÖm mµu thi ca” mang l¹i niÒm vinh quang kiªu h·nh cho níc Nga vµ t¹o ra nh÷ng biÕn ®æi to lín trong thÕ giíi v¨n ho¸ tinh thÇn trong ®Êt níc.

XuÊt th©n tõ dßng hä quý téc l©u ®êi vµ quyÒn quý vµo lo¹i bËc nhÊt níc Nga thêi bÊy giê, Puskin ®îc d¹y dç mét c¸ch chu ®¸o. MÆc dï ®Õn ®êi «ng Xecg©y Liv«vits – cha cña Puskin, kinh tÕ gia ®×nh cã phÇn sa sót song XÐcg©y Liv«vits rÊt coi träng viÖc d¹y dç häc hµnh cho con c¸i, duy tr× nÕp sèng v¨n ho¸ trong gia ®×nh bëi thÕ «ng ®· mêi rÊt nhiÒu gia s giái vÒ nhµ d¹y häc. Puskin yªu thÝch th¬ v¨n mét phÇn do thiªn tÝnh, mét phÇn thõa hëng tõ mét sè ngêi trong gia ®×nh, ®Æc biÖt lµ «ng chó – nhµ th¬ Vaxili Liv«vits. Tõ nh÷ng buæi b×nh th¬ ®äc v¨n diÔn kÞch t¹i nhµ do chó tæ chøc, hån th¬ Puskin ®îc nu«i d-ìng tõ ®ã.

Ngoµi nh÷ng yÕu tè Êy, Puskin cßn ®îc tiÕp xóc c¶m nhËn vèn th¬ ca d©n gian tõ bµ ngo¹i, l·o béc Nikita C«d¬l«p, vµ nhò mÉu Aria R«®i«nn«pna. Hä ®· gieo vµo t©m hån cña cËu bÐ Puskin nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn quý b¸u cña con ngêi Nga, ®Êt níc Nga. Bµ ngo¹i thêng d¹y ch¸u tiÕng Nga, bëi mÆc dï bµ rÊt tù hµo v× cËu ch¸u yªu quý th«ng minh häc giái, nãi tiÕng Ph¸p nhngêi Ph¸p nhng bµ còng kh«ng hÒ muèn ch¸u bµ, mét ngêi Nga mµ l¹i nãi tiÕng Nga nh mét ngêi níc ngoµi. Cßn l·o béc Nikita qu¶ lµ mét kho truyÒn thuyÕt can trêng hµo hiÖp, th¬ng ngêi s½n sµng ra tay gióp kÎ yÕu. Nhng Puskin thÝch nhÊt vÉn lµ ®îc nghe nhò mÉu Aria h¸t nh÷ng ca khóc d©n gian Nga vµ nghe bµ kÓ chuyÖn cæ tÝch, mÆc dï bµ kh«ng biÕt ch÷ nhng l¹i cã mét trÝ nhí tuyÖt vêi. Nh÷ng bµi h¸t, nh÷ng c©u chuyÖn cã mét søc hót kú diÖu trong t©m hån «ng vµ trë nªn thËt gÇn gòi, tÊt c¶ ®· in vµo t©m trÝ «ng suèt cuéc ®êi. Cho ®Õn m·i sau nµy h×nh ¶nh nhò mÉu vÉn thêng xuÊt hiÖn trong th¬ Puskin víi nh÷ng t×nh c¶m ®»m th¾m:

B¹n th©n thiÕt trong nh÷ng ngµy c¬ cùc

Nguån mÕn th¬ng n©ng bíc cuéc ®êi con.

Sau nµy, qu·ng thêi gian häc tËp ë trêng Lixª ®· ®Ó l¹i nhiÒu kØ niÖm ®Ñp trong lßng Puskin. Trong kú thi th¬ 1815 do trêng tæ chøc, «ng ®· viÕt bµi Nh÷ng kØ niÖm hoµng th«n ghi nhí l¹i thêi kú cuéc chiÕn tranh vÖ quèc n¨m 1912 cña nh©n d©n Nga ®¸nh l¹i ®éi qu©n x©m lîc cña Nap«lª«ng. Bµi th¬ ®îc ®ãn nhËn nhiÖt liÖt vµ nhµ th¬ Giuc«pxki kh«ng ngÇn ng¹i tiªn ®o¸n vÒ Puskin lµ Ngêi khæng lå t¬ng lai. Cïng qu·ng thêi gian s¸u n¨m häc tËp ë trêng, Puskin ®· cho ra ®êi nh÷ng bµi th¬ hay trÎ trung trong s¸ng…

Sau khi tèt nghiÖp trêng Lixª, Puskin ®øng gi÷a hai sù lùa chän. NhËn sù bæ nhiÖm lµm th ký bé ngo¹i giao ë PªtÐcbua hay tiÕp tôc niÒm ®am mª v¨n ch¬ng, d©ng hiÕn ®êi m×nh cho

89

nh÷ng lý tíng cao c¶. Cã sù lùa chän Êy lµ bëi ®êi sèng chÝnh trÞ ë níc Nga ®ang trë nªn gay g¾t, chÝnh phñ Nga Hoµng ngµy cµng ph¶n ®éng. Tríc t×nh h×nh ®ã, nhiÒu trÝ thøc tiÕn bé ®· tËp hîp nhau l¹i lËp ra nh÷ng tæ chøc bÝ mËt chèng Nga Hoµng. Puskin còng hoµ m×nh vµo kh«ng khÝ çch m¹ng ®ã. Vµ nh÷ng bµi th¬ cã néi dung chãng Nga Hoµng mét çch gay g¾t ra ®êi: Tù do (1817), Nh÷ng c©u chuyÖn thÇn tho¹i N«en (1818), Göi Sa®aep (1818)… TÊt nhiªn nh÷ng vÇn th¬ ®ã kh«ng ®îc in nh-ng l¹i ®îc r©t nhiÒu ngêi chÐp tay vµ thuéc lßng. §iÒu ®ã ®· khiÕn Nga Hoµng Alªchxan I næi giËn vµ lo sî tríc nh÷ng vÇn th¬ “ g©y n¸o lo¹n” vµ ®ßi “ph¶i tèng cæ Puskin ®i Xibia”- còng cã nghÜa lµ bÞ tèng vµo câi chÕt.

Nhng ®îc sù gióp ®ì cña b¹n bÌ, Puskin chØ bÞ ®µy ®i ph¬ng Nam bèn n¨m (1820-1824) sau ®ã bÞ qu¶n thóc t¹i tr¹i Êp quª nhµ Mikhail«p xc«ie hai n¨m (1824-1826). ë ®ã «ng tiÕp xóc víi nh÷ng ngêi chiÕn sÜ th¸ng ch¹p vµ cµng ý thøc mét çch s©u s¾c vÒ gi¸ trÞ, b¶n chÊt ®Ých thùc cña tù do. Bëi thÕ c¶m gi¸c vÒ tù do thêng trùc trong con ngêi nhµ th¬, chØ cÇn cã mét cí nhng còng ®ñ bËt lªn c©u ch÷. Puskin ®· viÕt hµng lo¹t bµi th¬ ca ngîi tù do: ¸nh mÆt trêi cña ban ngµy ®· t¾t (1820), Ngêi tï (1822), Con chim nhá (1823), Ngêi gieo gièng tù do trªn ®ång v¾ng (1823)…

Ngoµi ra nhµ th¬ cßn muèn thö th¸ch m×nh ë mét thÓ lo¹i lín h¬n: Trêng ca, vµ ë mét ph¬ng ph¸p míi: l·ng m¹n. ¤ng ®· thµnh c«ng víi b¶n trêng ca Rutxlan vµ Lutmila (1820) – t¸c phÈm ®· ®a «ng lªn ngang hµng víi nhiÒu nhµ th¬ Nga næi tiÕng ®¬ng thêi. §Æc biÖt nhµ th¬ Giuc«pxki, ngêi tõng mÖnh danh lµ “®· ph¸t hiÖn ra chñ nghÜa l·ng m¹n cho v¨n häc Nga” ®· tÆng Puskin mét bøc ch©n dung cña chÝnh «ng víi lêi ®Ò tÆng: "ThÇy chiÕn b¹i tÆng häc trß chiÕn th¾ng". §èi víi nhµ th¬ trÎ tuæi, ®©y qu¶ lµ mét phÇn thëng to lín quý gi¸. B¶n trêng ca kh«ng hÒ b¾t chíc m« pháng nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc d©n gian mµ nã ®îc hoµn thiÖn nh mét t¸c phÈm ®éc lËp, in ®Ëm dÊu Ên ç tÝnh s¸ng t¹o, tù do nång nhiÖt cña t¸c gi¶. Kh«ng dõng l¹i ë ®ã, Puskin ®· s¸ng t¹o thªm hµng lo¹t nh÷ng b¶n trêng ca xuÊt s¾c kh¸c nh: Ngêi tï Kapka (1820-1821), Anh em kÎ cíp (1821-1822), §oµn ngêi Sgan (1824) ph¶n ¸nh sù bÊt m·n kh«ng tho¶ hiÖp cña thanh niªn tiÕn bé ®¬ng thêi víi trËt tù x· héi hiÖn hµnh. Víi nh÷ng t¸c phÈm nµy, Puskin ®îc coi lµ nhµ th¬ hµng ®Çu cña khuynh híng l·ng m¹n tÝch cùc trong v¨n häc Nga ®Çu thÕ kû XIX.

BÞ ®µy sang ph¬ng B¾c, tù lßng Mikhailèpxc«ie Puskin tiÕp tôc s¸ng t¸c vë bi kÞch lÞch sö B«rit G«®un«p vµ viÕt tiÕp tiÓu thuyÕt th¬ Epghªnhi ¤nªghin cßn dang dë, thÓ hiÖn nh÷ng tr¨n trë vÒ lÏ sèng vµ h¹nh phóc ç nh©n cña tÇng líp thanh niªn quý téc.

Trë vÒ PªtÐcbua sau 6 n¨m lu ®µy, Puskin tiÕp tôc lµm th¬,

90

viÕt kÞch b»ng th¬, viÕt truyÖn ng¾n, viÕt b¸o. §Æc biÖt «ng cíi Natalia G«nsar«va – c« g¸i xinh ®Ñp nhÊt Matxc¬va n¨m 1831. Trong kho¶ng thêi gian nµy tuy h¹nh phóc trong cuéc sèng gia ®×nh nhng Puskin lu«n c¶m thÊy ngét ng¹t nÆng nÒ bëi mèi bÊt hoµ cña nhµ th¬ víi Nga hoµng. Nhng cµng buån ®au, «ng vÉn t×m thÊy niÒm vui trong thi ca. Trong hoµn c¶nh xãt xa tét ®é Êy, Puskin cho ra ®êi nh÷ng t¸c phÈm bÊt hñ. TiÓu thuyÕt th¬ Epghªni ¤nªghin ®îc hoµn thµnh trong thêi ®iÓm ®ã vµ ®îc xem lµ cuèn “B¸ch khoa toµn th cña ®êi sèng Nga”, trë thµnh kiÖt t¸c cña v¨n häc thÕ giíi. TiÕp theo lµ chïm truyÖn ng¾n næi tiÕng: Ngêi trëng tr¹m, Ph¸t sóng, B·o tuyÕt, C« tiÓu th n«ng d©n, Con ®Çm pic, Con g¸i viªn ®¹i uý… víi nh÷ng t tëng míi mÎ, víi nh÷ng bµi häc cã gi¸ trÞ víi con ngêi..

H¬n hÕt, nhµ th¬ vÉn gi÷ ®îc hån th¬ trong trÎo ®»m th¾m thiÕt tha mÆc dï ®ang sèng trong nh÷ng ngµy buån ®au ¶m ®¹m gi÷a mét triÒu ®×nh ®Çy nhá nhen xÊu xa. Bëi vËy mét chót rung ®éng nhá nhoi còng gîi nªn nh÷ng vµn th¬ “xao xuyÕn t©m hån” nh “b«ng hoa nhá”, “ngo¹i vµ anh”, “ c« vµ em”…

Sau khi viÕt bµi §µi kû niÖm, Puskin linh c¶m thÊy mét tai ho¹ nµo ®ã ®ang ®Õn gÇn. Vµ qu¶ nh vËy, tªn Ph¸p lu vong §¨ngtex ®· quÊy rèi h¹nh phóc gia ®×nh, b«i nhä thanh danh Puskin. §Ó gi÷ g×n danh dù, Puskin buéc ph¶i quyÕt ®Êu. ¤ng bÞ §¨ngtex s¸t h¹i vµo th¸ng 1 n¨m 1837.

Lo sî b¹o lo¹n tríc çi chÕt cña Puskin, chÝnh quyÒn Nga Hoµng cè ý tæ chøc mai t¸ng Puskin mét çch lÆng lÏ. Mét tê b¸o ®Þa ph¬ng chØ kÞp ®a tin: "MÆt trêi cña thi ca Nga lÆn mÊt råi. Puskin ®· t¹ thÕ, t¹ thÕ gi÷a ®é tuæi trµn trÒ sung søc bá dì sù nghiÖp lín lao! Chóng t«i kh«ng ®ñ søc nãi nhiÒu vÒ «ng vµ còng ch¼ng cÇn thiÕt. BÊt k× mét tr¸i tim Nga nµo còng ®Òu biÕt çi gi¸ cña sù tæn thÊt kh«ng thÓ bï ®¾p ®îc nµy. Vµ bÊt cø tr¸i tim Nga nµo còng sÏ quÆn ®au". V©ng! ChÝnh çi tin ®ã ®· kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ to lín cña nhµ th¬ lçi l¹c trong tr¸i tim con ngêi níc Nga.

Kh«ng chØ ®ãng gãp vµo kho tµng v¨n häc Nga nh÷ng t¸c phÈm cã gi¸ trÞ mµ Puskin cßn ®ãng gãp vµo phong çch nghÖ thuËt thªm phong phó. Do ¶nh hëng tõ gia ®×nh mµ t¸c phÈm cña «ng ®Ëm ®µ tÝnh d©n téc, phong vÞ Nga, sö dông thi liÖu h×nh ¶nh tõ v¨n häc d©n gian Nga. Ngoµi ra, Puskin cßn cã c«ng lín trong viÖc ®a trêng ca, kÞch cã gi¸ trÞ trong nÒn v¨n häc Nga. §ång thêi gãp phÇn n©ng ng«n ng÷ ®êi sèng trë thµnh ng«n ng÷ v¨n häc giµu gi¸ trÞ. Nh vËy, tªn tuæi Puskin ®· trë thµnh biÓu tîng cña v¨n häc Nga, th¬ «ng gÇn gòi mäi t©m hån Nga. Gorki coi Puskin lµ "khëi ®Çu cña mäi khëi ®Çu".

T×m hiÓu cuéc ®êi, sù nghiÖp v¨n häc vµ phong çch nghÖ thuËt cña Puskin ta cµng kh¼ng ®Þnh vai trß to lín cña nhµ th¬ trong nÒn v¨n häc Nga vµ cña c¶ thÕ giíi. Nh÷ng s¸ng t¸c cña

91

Puskin ®· båi ®¾p cho v¨n häc Nga qua hai thÕ kØ vµ cho tíi b©y giê chóng ta còng cã thÓ kh¼ng ®Þnh nh thÕ.

NguyÔn ThÞ Hång Th¾m

§Ò 6: ThuyÕt minh vÒ t¸c gia v¨n häc Xu©n DiÖu.

Bµi viÕt

Xu©n DiÖu lµ mét t¸c gia lín cña nÒn v¨n häc ViÖt Nam, mét nhµ th¬ xuÊt s¾c cã ®ãng gãp lín vµo qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i hãa th¬ ca ViÖt Nam. ¤ng lµ con ngêi toµn t©m, toµn trÝ, toµn hån, nhiÖt thµnh cèng hiÕn sù sèng cho th¬ ca, ch¹y ®ua víi thêi gian ®Ó giµnh giËt lÊy tõng phót gi©y cña cuéc ®êi.

Nãi ®Õn Xu©n DiÖu (1916-1985), tríc hÕt ph¶i nãi ®Õn cuéc ®êi cña nhµ th¬. Xu©n DiÖu lµ bót danh, tªn thËt lµ Ng« Xu©n DiÖu. Cha «ng lµ Ng« Xu©n Thä, vèn quª ë x· Tr¶o Nha, nay lµ thÞ trÊn NghÌn, huyÖn Can Léc, tØnh Hµ TÜnh, ®ç tó tµi kÐp H¸n häc, vµo B×nh §Þnh d¹y häc, lÊy vî lµ NguyÔn ThÞ HiÖp, sinh ra Xu©n DiÖu t¹i Gß Båi, huyÖn Tuy Phíc, tØnh B×nh §Þnh. Xu©n DiÖu thuë nhá sèng ë quª mÑ, ®Õn n¨m mêi tuæi sèng víi cha.

Xu©n DiÖu tr¶i qua qu¸ tr×nh ®µo t¹o quy cñ. Thuë nhá häc ch÷ Nho vµ ch÷ Quèc ng÷ víi cha, sau ®ã häc ë trêng Bëi (Hµ Néi) vµ trêng Kh¶i §Þnh (HuÕ).

N¨m 1940, Xu©n DiÖu ®ç tham t¸ nha Th¬ng chÝnh vµo lµm ë ti Th¬ng chÝnh Mü Tho (nay thuéc tØnh TiÒn Giang). Sau 4 n¨m lµm c«ng chøc, «ng th«i viÖc, ra Hµ Néi sèng b»ng nghÒ viÕt v¨n. Xu©n DiÖu lµ ngêi thø hai sau T¶n §µ, mét con ngêi d¸m sèng hÕt m×nh víi nghiÖp v¨n ch¬ng cao ®Ñp.

Ngµy 19 th¸ng 8 n¨m 1945, C¸ch m¹ng th¸ng T¸m thµnh c«ng, Xu©n DiÖu h¨ng h¸i ho¹t ®éng v¨n nghÖ phôc vô hai cuéc kh¸ng chiÕn. N¨m 1948, Xu©n DiÖu ®îc bÇu lµm ñy viªn Ban ChÊp hµnh Héi V¨n nghÖ ViÖt Nam. Sau ®ã, «ng lµ ñy viªn Ban ChÊp hµnh Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam c¸c khãa 1, 2, 3 (1957-1985). ¤ng ®îc ViÖn Hµn l©m nghÖ thuËt níc Céng hßa d©n chñ §øc bÇu lµm ViÖn sÜ th«ng tÊn (1983).

Xu©n DiÖu ®· ®îc Nhµ níc tÆng gi¶i thëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt (®ît I - n¨m 1996).

Sù thµnh c«ng cña Xu©n DiÖu ®îc quyÕt ®Þnh bëi nhiÒu yÕu tè nhng kh«ng thÓ kh«ng kÓ ®Õn ¶nh hëng to lín cña con ngêi nhµ th¬ ®èi víi sù nghiÖp v¨n häc cña «ng.

Xu©n DiÖu lµ mét con ngêi cã tinh thÇn lao ®éng nghÖ thuËt ®Çy ®am mª vµ bÒn bØ ngay tõ thuë nhá "cha ®µng ngoµi, mÑ ë ®µng trong - ¤ng ®å NghÖ ®eo kh¨n gãi ®á". Xu©n DiÖu tríc hÕt häc ®îc ë cha - «ng ®å NghÖ ®øc tÝnh cÇn cï, kiªn nhÉn trong häc tËp, rÌn luyÖn tµi n¨ng vµ lao ®éng nghÖ thuËt. ë Xu©n DiÖu, häc tËp, rÌn luyÖn vµ lao ®éng s¸ng t¹o võa

92

lµ mét quyÕt t©m kh¾c khæ, võa lµ mét lÏ sèng, mét niÒm say mª lín.

ThÕ L÷ ®· tõng nhËn xÐt vÒ Xu©n DiÖu: "Mét t©m hån ®»m th¾m vµ rÊt dÔ c¶m xóc". Sinh ra vµ lín lªn ë quª mÑ, sèng gi÷a thiªn nhiªn phãng kho¸ng víi nh÷ng ngän giã nåm vµ nh÷ng con sãng biÓn ®· t¸c ®éng ®Õn hån th¬ nång nµn, s«i næi cña «ng. Ph¶i sèng trong hoµn c¶nh Ðo le, «ng lµ con vî lÏ, ph¶i xa mÑ tõ nhá vµ thêng bÞ h¾t hñi. V× thÕ, th¬ «ng lu«n thÓ hiÖn t©m hån khao kh¸t tri ©m, khao kh¸t giao c¶m víi ®êi mét çch m·nh liÖt vµ da diÕt. §óng nh ý kiÕn cña mét nhµ phª b×nh ®· ®¸nh gi¸: "Xu©n DiÖu lµ nhµ th¬ cña niÒm kh¸t khao giao c¶m víi ®êi".

VÒ qu¸ tr×nh ®µo t¹o: Mét mÆt, «ng tiÕp thu, häc hái v¨n hãa ph¬ng §«ng tõ ngêi cha lµ mét nhµ nho, t×m vÒ vèn tri thøc cæ, v¨n hãa truyÒn thèng mét çch tÝch cùc. MÆt kh¸c, Xu©n DiÖu lµ mét trÝ thøc T©y häc, ®· hÊp thô ¶nh hëng cña v¨n hãa ph¬ng T©y, ®Æc biÖt lµ Ph¸p vµ çc nhµ v¨n thuéc tr-êng ph¸i tîng trng mét çch cã hÖ thèng. V× thÕ cã thÓ t×m thÊy ë nhµ th¬ sù kÕt hîp hai yÕu tè cæ ®iÓn vµ hiÖn ®¹i, §«ng vµ T©y trong t tëng vµ t×nh c¶m thÈm mü. Trong ®ã yÕu tè T©y häc, hiÖn t¹i ¶nh hëng s©u ®Ëm h¬n.

Xu©n DiÖu lµ mét tµi n¨ng nhiÒu mÆt: lµm th¬, viÕt v¨n, nghiªn cøu phª b×nh v¨n häc, dÞch thuËt. §Æc biÖt, «ng næi tiÕng lµ mét nhµ th¬ xuÊt s¾c víi mêi l¨m tËp th¬. §èi víi Xu©n DiÖu, lµm th¬, v¨n kh«ng chØ ®Ó kh¼ng ®Þnh tµi n¨ng mµ cßn lµ mét çch giao c¶m víi ®êi, kh¼ng ®Þnh sù hiÖn h÷u cña m×nh trong cuéc ®êi.

Lao ®éng nghÖ thuËt suèt h¬n mét nöa thÕ kû, Xu©n DiÖu ®· ®Ó l¹i cho ®êi mét sù nghiÖp v¨n häc xuÊt s¾c. Lµ mét con ngêi tµi n¨ng nhiÒu mÆt, ë lÜnh vùc nµo Xu©n DiÖu còng cã nh÷ng ®ãng gãp lín nhng nãi ®Õn Xu©n DiÖu tríc hÕt ph¶i nãi ®Õn mét nhµ th¬, mét c©y ®¹i thô cña th¬ ca hiÖn ®¹i ViÖt Nam. Sù nghiÖp s¸ng t¸c th¬ cña Xu©n DiÖu cã thÓ chia lµm hai giai ®o¹n: Tríc vµ sau Çch m¹ng th¸ng T¸m 1945.

Tríc Çch m¹ng th¸ng T¸m 1945, Xu©n DiÖu ®îc xem lµ nhµ th¬ l·ng m¹n tiªu biÓu cña phong trµo. Th¬ míi víi hai tËp th¬ xuÊt s¾c Th¬ th¬ (1938) vµ Göi h¬ng cho giã (1945). Xu©n DiÖu ®· ®em ®Õn Th¬ míi nguån c¶m høng míi l¹ cña mét hån th¬ s«i næi, thiÕt tha yªu ®êi, thÓ hiÖn niÒm kh¸t khao giao c¶m tËn ®é víi cuéc ®êi b»ng mét çi t«i ç thÓ ý thøc thËt râ gi¸ trÞ cña b¶n th©n tríc thÕ giíi.

Nhµ th¬ béc lé niÒm kh¸t khao giao c¶m nång ch¸y, cuång say tríc cuéc ®êi, b¾t nguån tõ quan niÖm sèng tÝch cùc cña çi t«i ç nh©n ç thÓ ý thøc sù hiÖn h÷u cña b¶n th©n trong cuéc ®êi vµ kh¸t khao sèng ch¸y s¸ng.

Xu©n DiÖu kh«ng muèn hßa lÉn çi t«i cña m×nh vµo biÓn

93

®êi mê mê nh©n ¶nh mµ kh¼ng ®Þnh m×nh lµ ®Ønh Hi M· L¹p s¬n, "lµ mét, lµ riªng, lµ thø nhÊt":

Thµ mét phót huy hoµng råi chît t¾t

Cßn h¬n buån le lãi suèt tr¨m n¨m

Trong khi çc nhµ th¬ míi kh¸c ®èi lËp çi t«i cña m×nh víi cuéc ®êi nh t×m ®Õn chèn bång lai tiªn c¶nh nh ThÕ L÷, t×m vÒ chèn quª nh §oµn V¨n Cõ th× Xu©n DiÖu hßa lÉn çi t«i cña m×nh vµo cuéc ®êi trÇn thÕ, yªu ®êi tËn tëng ®¾m say cuéc ®êi.

Xu©n DiÖu lµ nhµ th¬ cña mïa xu©n, t×nh yªu vµ tuæi trÎ. Th¬ Xu©n DiÖu lu«n thÓ hiÖn lßng yªu ®êi, ham sèng ®Õn cuång nhiÖt, niÒm kh¸t khao chiÕm lÜnh vµ hëng thô nh÷ng gi¸ trÞ t¬i ®Ñp cña cuéc sèng. Çi t«i Xu©n DiÖu ®îc gi¶i phãng khái íc lÖ phi ng· cæ ®iÓn, nh×n ®êi b»ng çi nh×n xanh non, biÕc trêi, ®Çy trÎ trung. Thiªn nhiªn vµ con ngêi mang søc trÎ t×nh tø s©u s¾c, mét thÕ giíi xu©n ®êi ngån ngét h¬ng s¾c, tinh vi huyÒn diÖu:

Cña ong bím nµy ®©y tuÇn th¸ng mËt

Nµy ®©y hoa cña ®ång néi xanh r×

Nµy ®©y l¸ cña cµnh t¬ ph¬ phÊt

Cña yÕn anh nµy ®©y khóc t×nh si.

(Véi vµng)

Th¬ ca trung ®¹i, t×nh g¾n víi nghÜa. Mét sè nhµ th¬ nh NguyÔn Du, Hå Xu©n H¬ng nãi ®îc t×nh yªu c¶ vÒ tinh thÇn vµ thÓ x¸c nhng chØ ®Õn Xu©n DiÖu, kh¸t väng vÒ t×nh yªu míi ®îc thÓ hiÖn thµnh thôc vµ m·nh liÖt nhÊt, ®em ®Õn ®¬ng thêi nh÷ng ý tëng míi mÎ vµ t¸o b¹o.

Trong th¬ Xu©n DiÖu, c¶m thøc thêi gian ®îc b¾t nguån tõ quan ®iÓm nh©n sinh míi mÎ. Xu©n DiÖu víi t©m hån nh¹y bÐn ý thøc ®îc sù ch¶y tr«i cña thêi gian mét ®i kh«ng trë l¹i nªn lu«n mang trong m×nh nçi ¸m ¶nh, lo sî. Nhµ th¬ muèn ch¹y ®ua víi thêi gian ®Ó giµnh giËt sù sèng, tËn hëng tõng phót gi©y cña cuéc ®êi, thÓ hiÖn niÒm ham sèng lµnh m¹nh.

Bªn c¹nh niÒm yªu say cuéc ®êi, th¬ Xu©n DiÖu còng thÓ hiÖn nçi buån ch¸n, hoµi nghi, c« ®¬n. Do Xu©n DiÖu lµ mét nhµ th¬, mét nghÖ sÜ theo khuynh híng l·ng m¹n, ®ßi hái çi hoµn mÜ, tù nu«i m×nh b»ng nh÷ng ¶o méng cuéc ®êi, lu«n thÌm muèn giao c¶m v« biªn tuyÖt ®Ønh víi cuéc ®êi, nªn khi gÆp ph¶i hoµn c¶nh x· héi tÇm thêng gi¶ dèi, sèng trong ®Êt níc mÊt chñ quyÒn, b¶n th©n lµ ngêi d©n mÊt níc, chÞu vßng n« lÖ khao kh¸t d©ng hiÕn nhng gÆp ph¶i x· héi kim tiÒn, Xu©n DiÖu r¬i vµo ch¸n n¶n, hoµi nghi, c« ®¬n, "buån tÞch mÞch ngay trong c¶ nh÷ng ®iÒu Êm nãng t¬i vui":

T«i lµ con nai bÞ chiÒu ®¸nh líi

94

Kh«ng biÕt ®i ®©u gi÷a sÇu bãng tèi.

Yªu ®êi, thiÕt tha víi cuéc sèng nhng mang trong m×nh nçi ch¸n n¶n, hoµi nghi, c« ®¬n. Hai tr¹ng th¸i c¶m xóc nµy tëng nh ®èi lËp nhng l¹i rÊt thèng nhÊt cña mét hån th¬ kh¸t khao giao c¶m m·nh liÖt víi cuéc ®êi, cña mét çi t«i cã thÓ ý thøc ®Çy ®ñ vÒ sù hiÖn h÷u vµ gi¸ trÞ cña b¶n th©n tríc thÕ giíi.

Th¬ Xu©n DiÖu tríc Çch m¹ng th¸ng T¸m 1945 còng thÓ hiÖn sù çch t©n vÒ nghÖ thuËt ®Çy míi mÎ vµ t¸o b¹o Xu©n DiÖu ®em ®Õn nguån thi tø míi mÎ: Th¬ xa khi viÕt vÒ nçi c« ®¬n thêng t¹o ra kh«ng gian trèng tr¶i, thiÕu v¾ng con ngêi, cßn ®èi víi Xu©n DiÖu, ngay c¶ khi con ngêi vµ c¶nh vËt ë bªn m×nh, nhµ th¬ vÉn c¶m thÊy c« ®¬n:

Dï tin tëng chung mét ®êi mét mét

Em lµ em, anh vÉn cø lµ anh

(Xa çch)

T×nh yªu trong th¬ Xu©n DiÖu kh«ng diÔn t¶ bãng giã, íc lÖ nh th¬ xa mµ hiÖn lªn víi ý nghÜa ®Çy ®ñ nhÊt, trän vÑn nhÊt, lµ sù hßa hîp vÒ linh hån vµ thÓ x¸c.

H×nh ¶nh th¬ míi mÎ, t¸o b¹o, mang ®Ëm c¶m gi¸c phån thùc:

Tr¨ng ¸c méng ®· mu«n ®êi thi sÜ

Gi¬ hai tay m¬n trín vÎ trµn ®Çy.

Th¬ Xu©n DiÖu víi nh÷ng h×nh ¶nh ®Çy rÉy tÝnh c¶m gi¸c, ®îc c¶m nhËn b»ng tÊt c¶ çc gi¸c quan:

Con giã xinh th× thµo trong l¸ biÕc

hay:

H¬ng hiu hiu, nªn giã còng ngät ngµo

Tõ ng÷ sö dông míi l¹, t¸o b¹o, rÊt T©y:

H¬n mét loµi hoa ®· rông cµnh

hay:

Lßng anh th«i ®· cíi lßng em

Çch ng¾t nhÞp míi, l¹ (4 / 2 / 1):

§µn ghª nh níc l¹nh trêi ¬i

C©u th¬ cña Xu©n DiÖu mang ®Ëm yÕu tè khÈu ng÷, cã tÝnh chÊt ®èi tho¹i, mang mµu s¾c lu©n lÝ:

Yªu lµ chÕt ë trong lßng mét Ýt

V× mÊy khi yªu mµ ch¾c ®îc yªu.

Cã nhiÒu khã tõ, c©u hái, c¶m th¸n. Giäng ®iÖu s«i næi, cuång nhiÖt, ®¾m say.

Sau Çch m¹ng th¸ng T¸m 1945, Xu©n DiÖu trë thµnh nhµ th¬ çch m¹ng, hßa m×nh vµo cuéc sèng míi, nhiÖt thµnh phôc

95

vô çch m¹ng. Th¬ në ré víi nhiÒu tËp th¬ lín: Riªng chung (1960), Mòi Cµ Mau - CÇm tay (1962), Mét khèi hång (1964), T«i giµu ®«i m¾t (1970), Thanh ca (1982).

NÕu tríc ®©y, Xu©n DiÖu mang trong m×nh nçi c« ®¬n hoµi nghi tríc cuéc ®êi th× sau çch m¹ng, nhµ th¬ ®· nhanh chãng hßa nhËp, t×m ®îc sù tri ©m. C¶m høng th¬ v× thÕ t¬i vui vµ Êm ¸p.

Tríc lÖ sa ta o¸n hËn ®Êt trêi

Nay lÖ hßa ta l¹i thÊy ®êi vui

T×nh yªu cã sù chung thñy, sum vÇy, yªu th¬ng, Êm ¸p.

§Ò tµi phong phó h¬n, më réng h¬n. Ngßi bót híng ®Õn §¶ng, nh©n d©n, cuéc sèng lao ®éng míi.

C¶m høng míi, ®Ò tµi míi, néi dung míi ®ßi hái çch thÓ hiÖn míi. Ngßi bót cña Xu©n DiÖu kh«ng thÓ ®i theo lèi cò ®êng quen. Xu©n DiÖu häc tËp lêi ¨n tiÕng nãi cña nh©n d©n, ng«n ng÷ gi¶n dÞ, gÇn víi ®êi sèng, tuy cã lóc cßn vông vÒ, dÔ d·i.

Anh kh«ng xøng lµ biÓn xanh

Nhng anh muèn em lµ bê çt tr¾ng.

Giäng ®iÖu th¬ phong phó, kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ giäng tr÷ t×nh mµ cßn mang giäng trÇm hïng cæ kÝnh cña sö ca nh trong trãng ca Ngän quèc kú hay mang h¬i thë triÕt lý nh trong LÖ:

M¸u cña linh hån lµ níc m¾t

Cßn r¬i biÕt ®Õn thuë nµo th«i

Giäng ®èi ®¸p giao duyªn nh trong bµi Hái:

Ai lµm çch trë ®«i ta

V× anh vông ngîng hay lµ v× em?

Tr¨ng cßn ®îi giã cha lªn

Hay lµ tr¨ng ®· trßn trªn m¸i råi?

Ta cßn gÆp ë th¬ Xu©n DiÖu sau Çch m¹ng giäng th¬ chÝnh luËn, tù sù tr÷ t×nh, trµo phóng ®¶ kÝch.

Bªn c¹nh s¸ng t¸c th¬, Xu©n DiÖu cßn viÕt v¨n xu«i, nghiªn cøu phª b×nh v¨n häc vµ dÞch thuËt. PhÊn th«ng vµng (1939) vµ Trêng ca (1945) lµ hai tËp v¨n xu«i ®Æc s¾c cña «ng. Xu©n DiÖu cßn ®Ó l¹i nh÷ng tËp tiÓu luËn, phª b×nh cã gi¸ trÞ: TiÕng th¬, Phª b×nh giíi thiÖu th¬, Dao cã mµi míi s¾c...

Xu©n DiÖu lµ nhµ th¬ lín trong v¨n häc hiÖn ®¹i, nhµ th¬ lín cña d©n téc. Bµi häc Xu©n DiÖu ®Ó l¹i cho ®êi lµ tinh thÇn lao ®éng nghÖ thuËt cÇn cï, lµ niÒm tin yªu tha thiÕt ®èi víi con ng-êi, lµ ý thøc ch©n thµnh ®èi víi v¨n ch¬ng. Dï ®· qua h¬n nöa thÕ kû nhng th¬ Xu©n DiÖu vÉn ®Çy søc hÊp dÉn vµ l«i cuèn çc thÕ hÖ ®éc gi¶.

96

Ng« Thïy Dung

III. Tham kh¶o

Nhµ v¨n Ng« Ngäc Béi vµ thÓ kÝ

Cã thÓ nãi: Ng« Ngäc Béi lµ nhµ v¨n cã së trêng viÕt vÒ n«ng th«n. NÕu chØ nh×n vµo nh÷ng Ên phÈm cña «ng, trõ nh÷ng bµi kÝ viÕt vÒ ®Ò tµi chiÕn ®Êu thêi chèng MÜ, cßn l¹i tÊt th¶y - kÓ c¶ truyÖn ng¾n, tiÓu thuyÕt ®Ò viÕt vÒ n«ng th«n (hay nãi réng ra lµ ®Ì tµi n«ng nghiÖp) vÉn cha ®ñ c¨n cø. Cã kh«ng Ýt nhµ v¨n sinh ra ë n«ng th«n, sèng ë n«ng th«n nhiÒu n¨m mµ viÕt vÒ n«ng th«n kh«ng ®îc, hoÆc chËt vËt l¾m mµ thµnh c«ng kh«ng nhiÒu. Tuy cã th©m niªn c«ng t¸c ë Hµ Néi, nhng nh÷ng trang viÕt vÒ n«ng th«n cña Ng« Ngäc Béi vÉn lu«n t¬i míi, hÊp dÉn, cã nhiÒu trang ®Æc s¾c. ¤ng tõng quan niÖm: trong çc thÓ lo¹i v¨n ch¬ng, thÓ kÝ lµ mét thø ®o¶n ®ao. Nã cã kh¶ n¨ng ®¸p øng tøc thêi, t¶ xung h÷u ®ét, s¾c nhän, quyÕt liÖt, còng ch¼ng kÐm phÇn v¨n ch¬ng. KÝ võa cã kh¶ n¨ng th«ng tin tin tøc võa giµu tÝnh mÜ c¶m.

Tõ nh÷ng bµi kÝ ®Çu tay in trªn b¸o V¨n häc, Ng« Ngäc Béi ®· sím béc lé mét çch viÕt kh¸ riªng. B¶n tÝnh n¨ng ®éng, ch©n t×nh, cëi më vµ nh¹y c¶m ®· t¹o ra lîi thÓ vÒ ph¬ng ph¸p tiÕp cËn vµ thÓ hiÖn vÊn ®Ò trªn trang kÝ. ChØ nh×n ®Çu ®Ò nh÷ng bµi kÝ cña «ng, còng ®ñ hiÓu nh÷ng miÒn ®Êt «ng qua, nh÷ng con ngêi «ng gÆp vµ thêi sù cuéc sèng mµ kÝ cña «ng chuyÓn t¶i mÊy chôc n¨m rßng. ¤ng cã mÆt ë hÇu kh¾p nh÷ng ®iÓm nãng, nh÷ng phong trµo, khi th× vËn ®éng khai hoang, lóc ®¾p ®ª chèng lôt, khi ë mÆt trËn, lóc ë c«ng trêng... vµ ngßi bót võa x«ng x¸o, tr÷ t×nh võa suy t, dÝ dám t¹o nªn trang viÕt võa ®¸p øng ®îc nhu cÇu chiÕn lîc võa v¨n ch¬ng. Ngay trong nh÷ng bµi kÝ mang tÝnh chÊt “phong trµo”, Ng« Ngäc Béi còng thiªn vÒ c¶m høng tr÷ t×nh, vµ dêng nh «ng sö dông tr÷ t×nh thµnh mét thñ ph¸p nghÖ thuËt ®Æc dông trong kÝ. ë ®ã t¸c gi¶ võa cã ®iÒu kiÖn béc lé hÕt m×nh, võa cã ®iÒu kiÖn lµm cho ®èi tîng sèng ®éng trªn trang viÕt.

Ng« Ngäc Béi kh«ng lÖ thuéc vµo nh÷ng sè liÖu - çi mµ nhiÒu ngêi thêng cho cho lµ linh hån cña bµi kÝ. ¤ng dïng sè liÖu nh mét thø yÕu, cïng l¾m míi ph¶i cho vµo bµi viÕt víi ®iÒu kiÖn sè liÖu ®ã ph¶i cã søc gîi. Çi quan träng trong bµi kÝ ngoµi tÝnh thêi sù nãng báng cßn ë phÈm chÊt v¨n ch¬ng, ë h×nh tîng ®êi sèng. Th«ng thêng, muèn viÕt kÝ ngêi ta ph¶i th©m nhËp thùc tÕ. Ng« Ngäc Béi còng vËy, nhng «ng kh«ng lÊy çc b¸o ço cña c¬ së lµm “bµ ®ì” cho nh÷ng trang kÝ cña m×nh, mµ ph¶i nghe, ph¶i thÊy vµ ph¶i nghÜ. ¤ng kh«ng a çch nh×n mét chiÒu, kÓ c¶ n¬i cã thµnh tÝch mµ c¶m høng chung lµ ca ngîi. Ngay tõ phãng sù §ång Lùc, mét ®iÓn h×nh tiªn tiÕn cña VÜnh Phó nh÷ng n¨m 1960, mÆc dï ®· dù §¹i héi chiÕn sÜ thi ®ua, nghe b¸o ço vµ

97

nghe mäi ngêi t¸n d¬ng, Ng« Ngäc Béi vÉn ph¶i t×m vÒ tËn c¬ së ®Ó t×m hiÓu ngän ngµnh råi sau ®ã míi lªn bµi kÝ.

ViÖc tiÕp xóc víi sè liÖu, sù kiÖn míi chØ lµ bíc mét cña bµi kÝ. Ng« Ngäc Béi thêng t©m sù: “Khèn khæ cho t«i, khi cha cã c¶m xóc th× viÕt mét dßng, thËm chÝ mét ch÷ còng kh«ng viÕt næi”. C¶m xóc thêng xuÊt hiÖn tríc t×nh huèng, vËy viÕt nh thÕ nµo ®Ó cã t×nh huèng - ®ã lµ vÊn ®Ò mÊu chèt ®Ó n¶y sinh c¶m xóc. Ng« Ngäc Béi khi viÕt thêng ph¶i b¸m lÊy thùc tÕ, chø kh«ng ph¶i b¸m s¸t thùc tÕ. §Õn c¬ së, khi ®· t×m ®îc vÊn ®Ò, «ng th-êng b¾t ®Çu lµm viÖc kÞch liÖt “s¸ng, tra, chiÒu, tèi, tø chi vµ n¨m gi¸c quan ph¶i c¨ng ra mµ l¨n lén, th¨m thó, t×m tßi, gi¶ ®Þnh, gi¶ thuyÕt, lËt ngîc lËt xu«i” chø kh«ng chØ ghi chÐp mét çch thô ®éng. «ng hay t×m vµo nh÷ng t×nh tiÕt, chi tiÕt cã søc næ, søc ch¸y - nhÊt lµ t©m lÝ t×nh c¶m con ngêi. Nh÷ng “h¹t nh©n” ®ã ®a ®îc vµo ®óng chç, nã chãi ngêi lµm thµnh Ên tîng cho ngêi nghe, ngêi ®äc. C©u chuyÖn con ç mÌ chÕt mµ ®em b¸n bá quü (§ång Lùc), chuyÖn híng dÉn bµ con n«ng d©n cÇm cµy (Trë l¹i mét vïng sau lò lôt), chuyÖn con gµ mÑ bÞ rò con ë l¹i ®em b¸n (Nçi riªng khÐp më) hay c¶nh tîng tËp tÝnh cña çc loµi sinh vËt trªn b·i biÓn, ph¶n øng cña loµi chim trong rõng só (Rõng cña biÓn)... ai ®· nghe, ®· ®äc mét lÇn th× cã thÓ nhí m·i ®îc.

Khi viÕt kÝ, Ng« Ngäc Béi thêng tham gia trong cuéc víi ®èi t-îng. «ng hoµ vµo nhÞp sèng cña ®èi tîng mµ chiªm nghiÖm, mµ nghÜ suy. Th viÕt tõ qu¸n Hµu kÓ chuyÖn bé ®éi trong tuyÕn löa Qu¶ng B×nh. §ªm Trêng S¬n, Hßn Cãc cô kÓ vÒ ®êi sèng bé ®éi Trêng S¬n hay kÓ chuyÖn Rõng cña biÓn... lu«n cã sù tham gia cña t¸c gi¶. «ng l¨n lén cïng vui buån, gian khæ cña thùc tÕ mµ viÕt. Trong bót kÝ Trë l¹i mét vïng sau lò lôt cã ®o¹n: “Chóng t«i quý mÕn nhau tõ nh÷ng buæi “®µo s«ng kª ruéng”, nh÷ng tèi sinh ho¹t ®éi, nh÷ng buæi gÆt lóa thi. Vµ c¶ lóc çc c« d¹y t«i xÐn lóa. T«i lu«n uèn n¾n cho çc c« çch cÇm cµy: “Ai l¹i cÇm cµy nh cÇm chµy gi· cua thÕ, tr«ng th« l¾m. ChØ cÇn ba ®Çu ngãn tay cÇm trªn ®èc cµy th«i. CÇm cµy còng nhÑ nhµng nh ng-êi cÇm bót". T×nh ®êi, t×nh ngêi lµm cho nh÷ng trang kÝ cña Ng« Ngäc Béi sinh ®éng, t¬i t¾n lµ v× vËy. Ngßi bót viÕt kÝ cña «ng thËt ®a d¹ng: khi hån nhiªn µo ¹t, lóc trÇm tÜnh l¾ng s©u, lóc l¹i khoan thai tØ mØ... nhng xuyªn suèt lµ çi nh×n Êm ¸p, nh©n hËu tõ b¶n chÊt cña vÊn ®Ò. Tuy ë nh÷ng trang kÝ ®ã kh«ng nhiÒu nh÷ng xung ®ét gay g¾t nh trong tiÓu thuyÕt hay truyÖn ng¾n cña «ng, nhng thñ ph¸p “tia lade” cña «ng l¹i tá ra ®¾c dông trong nh÷ng ®o¹n, nh÷ng pha «ng chñ ®Þnh chÜa th¼ng, xo¸y s©u vµo vÊn ®Ò, lµm cho chóng bïng ch¸y lªn khiÕn ngêi ®äc bÞ l«i cuèn, say mª. Ng« Ngäc Béi kh¸ linh ho¹t trong viÖc ®iÒu khiÓn “Tia lade” trong bµi kÝ - khi th× luËn gi¶i khóc chiÕt, khi liÖt kª næi bËt, lóc tr÷ t×nh gîi c¶m... vµ g©y ®îc bÊt ngê thó vÞ. Ch¼ng h¹n, khi viÕt vÒ c©y cèi «ng kÕt thóc thÕ nµy: “T«i chît cao høng ng©m mét c©u ca dao nãi vÒ chiÕu "Ch¼ng ham b«ng cóc b«ng hång - Ham c« b¸n chiÕu qua s«ng nÆng

98

®ß". ChÞ Kh¶i còng lµ c« hµng chiÕu ®Êy nhØ? ChÞ Kh¶i nh×n t«i mñm mØm cêi, råi hái mét c©u thËt hãm: “ThÕ håi anh cíi chÞ Êy «ng chñ h«n cã tr¶i cho anh mét cÆp chiÕu lång hay kh«ng? - Cã chø (Ng« Ngäc Béi tr¶ lêi - N.T.H). Ngµy Êy mÑ t«i mua cho t«i mét ®«i chiÕu míi tinh mµu tr¾ng nh ngµ. §ªm h«m Êy t«i cßn nhí nguyªn çi mïi cãi ph¬i ®îc n¾ng ®îm c¶ h¬ng vÞ mÆn cña vïng biÓn, vÞ nång cña må h«i ngêi dÖt chiÕu vµ mïi bå kÕt. Ch¼ng biÕt nh÷ng çi buång t©n h«n ë bªn ch©u ¢u hä cã trang trÝ nh÷ng th¶m cãi bµ con ta dÖt kh«ng nhØ, chÞ Kh¶i thu mua cã thÊy çi mïi th¬m cña cãi hay kh«ng?” (Mïi th¬m cña c©y cãi). ChÊt tr÷ t×nh, dÝ dám quÊn quyÖn Êy kh«ng ph¶i lµ gia vÞ, dÊm ít trong b÷a ¨n mµ cã t¸c dông n©ng gi¸ trÞ bµi kÝ lªn râ rÖt. Trang kÝ cña «ng cã lÏ v× thÕ mµ sèng ®éng, cã khi ®äc lªn, ngêi ta giËt m×nh nhËn ra çi ®Ñp, çi giµu hoÆc vÊn ®Ò mµ m×nh tõng b¨n kho¨n, tr¨n trë. Trong Mïa ng« ë Nµ S¶n «ng viÕt: “N¨m giê chiÒu h«m sau chuyÕn xe ngîc T©y B¾c. Qua ngµy thø hai xe vît khái dèc ChiÒng §«ng. Råi ng· ba Cß Nßi hiÖn ra, “Kh«ng khÝ ng«” b¾t ®Çu: Ng« v¬n qua ®åi thÊp, ng« len lái vµo çc thung lòng. Ng« ch¹y sang ®êng sè 6, tõ c©y sè 257 ®Õn c©y sè 283. Ng« quÆt sang ®êng 17 vÒ phÝa T©y Nam, ng« thÊp tho¸ng sau nh÷ng rÆng c©y hoa ban. Mµu ng« chÝn vµng nh¹t, lµm biÕn ®æi çi mµu xanh bao la cña rõng”... Bøc tranh cuéc sèng ®Ñp ®îc t¸i hiÖn b»ng ®o¹n v¨n võa gîi h×nh, gîi c¶m võa giµu tÝnh héi ho¹ vµ ®iÖn ¶nh. Tèc ®é miªu t¶ nhanh, m¹nh, t¹o c¶m gi¸c cho¸ng ngîp, l«i cuèn. Cã khi, nhµ v¨n dõng l¹i ®Æc t¶ bøc tranh hiÖn thùc mét çch trùc diÖn vµ võa t¶, võa b×nh: “Lo¹i t¸m c¼ng hai cµng ®Ñp nhÊt, rùc rì nhÊt vµ còng dÞ d¹ng nhÊt, lµ con cßng kª. Khi tÊt c¶ çc con cßng kª bß lªn mÆt bïn díi ¸nh n¾ng ban mai, nã gièng nh ai võa míi bng ræ ít phËt thñ chÝn mäng tung ra ph¬i, hay lµ mét vïng trång l¹c, khi mÇm l¹c ®éi ®Êt gi¬ng hai çi tai mÇm cßn víng mµu cïi h¹t ®á au lªn nh×n bÇu trêi. Con cßng kª ®ùc to nhÊt còng chØ b»ng ngãn tay, nhng çi cµng phÝa tr¸i còng to b»ng çi th©n cña nã, l¹i dµi gÊp ®«i th©n. Cµng ch¶ t-¬ng xøng víi th©n tÝ nµo mµ l¹i rÊt hµi hoµ, ngé nghÜnh. Gièng nh nh÷ng t¸c phÈm cña nhµ ®¹i danh ho¹ çch ®iÖu lªn vËy. Cµng vµ ch©n cßng kª ®á rùc rì. Mai mµu rªu xanh bãng läng, cã hoa v¨n nh hoa ®¸. Cµng to h×nh nh lµ mét thø vò khÝ tù vÖ, v× khi cã ®éng thÊy nã gi¬ lªn che chë cho toµn th©n, kÒnh cµng, d÷ tîn vµ nh¹y bÐn. Nã ®¸nh bËt c¶ bé lìi c©u chïm khi cã ngêi ®Þnh bu«ng c©u ra ngoÆc nã vµo giá, vµ ch¹y tho¸t. Tr¸i l¹i, chiÕc cµng bªn ph¶i l¹i chØ nhá xÝu, b»ng nöa çi ch©n thêng, çi cµng nµy còng rÊt linh ho¹t liªn l¸u, gièng nh çi th×a con xóc thøc ¨n vµo miÖng. §«i m¾t con cßng kª míi thËt lµ k× l¹. Cäc m¾t cao tíi mét ph©n rìi, dµi h¬n c¶ chiÒu ngang cña th©n nã; khi gi¬ng m¾t lªn nã nghªnh ngang nh çi cäc ®Ìn biÓn tù hµnh d¬ng d¬ng tù ®¾c, chËm ch¹p quay ®¶o tø phÝa, gièng nh çi vØ s¾t cña tr¹m ra®a. §«i m¾t nghiªng ngã mét phót, chõng mái, chóng l¹i tù h¹ hai cäc m¾t xuèng hè m¾t, n»m dÑp xuèng hai bªn mÐp mai.

99

LËp tøc tõ díi miÖng bËt ra hai çi thanh vÉn gÊp s½n thµnh ba gÊp, dÊu kÝn miÖng v¬n dµi lªn vuèt m¾t. Tuång nh nã dÊp níc cho m¾t khái bÞ kh«, ®Ó lu«n lu«n tØnh t¸o. Thiªn nhiªn thËt k× l¹! Trong khi ®ã con cßng çi l¹i kh«ng cã cµng to, chØ cã hai cµng rÊt nhá duyªn d¸ng, lon ton vun vÐn lu«n tay... (Rõng cña biÓn). §äc ®o¹n v¨n lªn võa cã kho¸i c¶m ®îc chiªm ngìng mét c¶nh tîng b·i biÓn k× thó, võa ®îc båi dìng nh÷ng tri thøc ®êi sèng bæ Ých. Trang kÝ cña Ng« Ngäc Béi cã kh«ng Ýt nh÷ng ®o¹n v¨n nh thÕ. Mét ®åi chÌ, mét ®ång cãi, ®ång muèi, ®åi s¬n... ®îc miªu t¶ trong tr¹ng th¸i ho¹t ®éng bao giê còng lÊp l¸nh ®©u ®ã ¸nh m¾t say mª vµ nhÞp ®Ëp tinh tÕ nh¹y c¶m cña tr¸i tim ngêi viÕt. Cã lÏ çi t©m khi trë thµnh linh hån cho çc con sè, sù kiÖn, chi tiÕt, th× con sè, sù kiÖn... míi dåi dµo søc sèng vµ lay ®éng.

Víi kÝ, Ng« Ngäc Béi kh«ng c©u nÖ ®Ò tµi. «ng ®Õn víi biÓn, víi rõng, víi ®åi, víi ®ång ruéng, víi Trêng S¬n, nhiÒu khi viÕt ®i viÕt l¹i mµ lÇn nµo còng h¸o høc, míi l¹. T×nh çt sái lµ bµi kÝ võa sinh ®éng, hÊp dÉn, võa Êm ¸p t×nh ngêi, t×nh ®êi, ®· ®îc trao gi¶i A cuéc thi viÕt kÝ cña §µi tiÕng nãi ViÖt Nam tæ chøc n¨m 1982-1984. ë bµi kÝ nµy, c«ng viÖc “bßn tro ®·i s¹n” - ®Ò tµi xa nay rÊt Ýt ngêi viÕt quan t©m, ngßi bót cña Ng« Ngäc Béi béc lé râ kh¶ n¨ng quan s¸t nh¹y c¶m ®Æc biÖt kÕt hîp víi së trêng ph©n tÝch t©m lÝ, do ®ã nh÷ng gian khæ, vui buån ©m thÇm trªn s«ng níc cña nh÷ng ngêi khai th¸c çt ®îc ph¶n ¸nh næi bËt cïng víi nh÷ng suy nghÜ, trë tr¨n cña hä.

Cã mét vÊn ®Ò Ng« Ngäc Béi ®Æt ra nh mét nguyªn t¾c kh¾t khe cho m×nh, ®ã lµ: nÕu c¶m xóc cha chÝn, nÕu viÕt ng¾c ngø th× coi nh vøt bá, gièng nh b«ng hoa ®· thô phÊn nh-ng kh«ng ®Ëu qu¶. ChÝnh v× thÕ, kÝ cña «ng tuy kh«ng khái cã ®o¹n th« th¸p, dµn tr¶i nhng ®ã kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ®o¹n “chÝn Ðp”. Bót ph¸p tr÷ t×nh lµ chÊt men lµm cho kÝ lÊp l¸nh ©m vang xa réng nªn cã ®o¹n «ng kh«ng dõng l¹i ®îc.

NguyÔn Träng Hoµn

Cã mét Hoµng CÇm v¨n xu«i

VËy lµ bµi th¬ Bªn kia S«ng §uèng ®· qua tuæi n¨m m¬i, vµ t¸c gi¶ cña nã - nhµ th¬ Hoµng CÇm còng ®· vît xa ngìng cöa "xa nay hiÕm". TÊt nhiªn, Hoµng CÇm kh«ng chØ cã Bªn kia S«ng §uèng, cã Héi yÕm bay hay Cá Bång thi, Chïa H¬ng, Ma ThuËn Thµnh... (th¬) mµ Hoµng CÇm cßn cã KiÒu Loan, HËn Nam Quan, Lªn ®êng (kÞch). Vµ, nÕu th¬ cña Hoµng CÇm ®· tõng lµm rung ®éng hµng ngh×n, hµng v¹n con tim suèt h¬n nöa thÕ kØ qua; nÕu kÞch cña «ng tõng "lµm nªn b·o t¸p trªn sµn diÔn vµ trong lßng kh¸n gi¶" mét thêi... th× v¨n xu«i cña «ng (tËp V¨n xu«i Hoµng CÇm, do NXB V¨n häc vµ Trung t©m V¨n ho¸ Ng«n ng÷ §«ng T©y Ên hµnh cuèi n¨m 1999) dêng nh cßn cã søc hÊp dÉn "céng hëng" tõ ®êi sèng t©m lÝ s¸ng t¹o cña mét ngêi lµm th¬

100

vµ viÕt kÞch.

Cuèn s¸ch dµy 320 trang, tËp hîp 25 bµi viÕt cña t¸c gi¶ trong kho¶ng tõ 1973 ®Õn 1997. Cã thÓ t¹m chia "V¨n xu«i Hoµng CÇm" bao gåm çc tiÓu thÓ lo¹i: truyÖn, tù truyÖn, håi øc, phª b×nh, ghi chÐp, th tõ. §iÒu ®¸ng nãi lµ: ë tõng tiÓu thÓ lo¹i Êy, Hoµng CÇm ®Òu thÓ hiÖn ®îc Ên tîng kh¸ râ nÐt vÒ nh÷ng ph-¬ng diÖn ®a d¹ng cña mét bót lùc tµi hoa.

Men ®¸ vµng lµ mét truyÖn (nÕu cã thÓ ®îc gäi nh vËy) kh¸ l¹ - nhÊt lµ vµo thêi ®iÓm ra ®êi cña nã (1973). C©u chuyÖn ®îc viÕt theo mét "kÕt cÊu láng", kÓ vÒ hµnh tr×nh cña mét ngêi trai trÎ kh¸m ph¸ nghÖ thuËt gèm B¸t Trµng; kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ph©n tÝch ®Æc tÝnh lÝ ho¸ vËt liÖu mµ qua thñ ph¸p hiÖn thùc - huyÒn ¶o, t¸c gi¶ l«i cuèn ngêi ®äc vµo thêi gian mê nhoÌ "kh«ng n¨m th¸ng" víi hµnh tung cña mét sè phËn vµ t×nh ngêi - c« Phong KiÒu ®i t×m chång lµ Phï Du. Sù biÕn ¶o mang tÝnh huyÒn tho¹i cña c©u chuyÖn ngÇm chøa trong çi lâi cña nã lµ ca ngîi khæ c«ng lùa chän vµ chÕ t¸c, còng nh nghÖ thuËt tinh diÖu cña ngêi d©n xø gèm næi tiÕng d©n gian. H¬i v¨n Hoµng CÇm ®Ëm ®Æc chÊt th¬, men ®¸ vµng cña gèm lÊp l¸nh trong men ®¸ vµng cña v¨n; vµ dêng nh n¨ng lîng thÈm mÜ cïng yÕu tè t©m linh ®· t¹o nªn "dßng ch¶y c¶m xóc" thùc sù quÊn quyÖn vµ t¬i xanh ë "Më lèi xa vÒ Kinh B¾c", khi «ng ®Æt bót kh¬i nguån vµo m¹ch v¨n ho¸ Luy L©u, víi nh÷ng chÊm ph¸ ®Æc s¾c vÒ huyÒn tho¹i tiÕng h¸t Tr¬ng Chi, Tõ Thøc gÆp Tiªn, søc quyÕn rò mª hån cña lêi ca quan hä hay nh÷ng ®iÖu lý huª t×nh... th× n¨ng lîng ®ã nh bçng trµo lªn ngän bót, kh«ng cìng ®îc: "¥i nh÷ng con s«ng nh÷ng triÒn nói, nh÷ng gß cao, ®åi thÊp nh÷ng bÕn nh÷ng thuyÒn, nh÷ng chïa chiÒn miÕu m¹o, ®Òn ®µi, l¨ng t¹ cña ®Êt Kinh B¾c cæ kÝnh vµ thanh tao, mét d¸ng m©y vÒ sím, mét con chim lÎ b¹n sang chiÒu, ®Õn c¶ mét sîi cá may, mét bóp m¨ng tre ®Òu cßn ø ®äng tinh hoa cña nÒn v¨n ho¸ v¨n minh ®ång b»ng B¾c bé" (tr. 33). Cã lÏ Hoµng CÇm ®· lµm th¬ vµ còng viÕt v¨n xu«i b»ng c¶m høng chñ ®¹o Êy xuyªn suèt nh÷ng "S«ng §uèng b¾t nguån tõ ®©u", "T¸m nhÞp tuÇn du", "Nhí lan man vÒ çi ®×nh". Mét ®ªm, gi÷a toµ so¹n b¸o Qu©n ViÖt B¾c (do Nguyªn Hång chñ biªn), bÊt thÇn ®îc nghe tin quª m×nh "n¬i nµo d©n bÞ tµn s¸t nhiÒu Ýt, ng«i chïa nµo bÞ ®¹i b¸c ph¸ sËp, ng«i ®×nh nµo chóng lËp së chØ huy, lµng nµo ®· lËp tÒ, trêng häc nµo bÞ ®èt trôi" - nhÊt lµ c¶nh tîng lµng Hå (L¹c Thæ) cña «ng trong nh÷ng ngµy chiÕn ®Êu ¸c liÖt... th× Hoµng CÇm kh«ng ngñ ®îc, "lßng ngæn ngang nh b·i cá rèi lót ngêi... çc ©m thanh chÌn lÊn rèi bèn bÒ, vµ trªn bøc v¸ch, çc h×nh thï ng¶ nghiªng theo ¸nh ®Ìn së l¾t lay. Mét lóc l©u th× nh÷ng h×nh ¶nh râ nÐt nhÊt hiÖn lªn bøc v¸ch, cø nh quay vßng nhêng chç lÉn cho nhau. Quanh khu«n mÆt dÇu d·i cña mÑ t«i, cã çc bé mÆt kh¸c nh ®Ëu chªnh vªnh vµo ®Êy: vî t«i, çc con t«i... råi thêi gian nh ®Èy lïi çc h×nh ¶nh ©m thanh vÒ mét qu¸ khø xa... rÊt xa, cã lÏ vÒ thêi Luy L©u, vÒ thêi Lý, TrÇn" (tr. 169-170).

101

§Êy lµ khëi nguån tõ ý thøc ®Õn v« thøc cña lÝ do ra ®êi "Bªn kia s«ng §uèng" håi th¸ng 4/1948, mµ kÕt qu¶ cña nã lµ mét thi phÈm ®îc lu truyÒn qua nhiÒu thÕ hÖ. Còng dêng nh lu«n ¸m ¶nh vµ ®îc tiÕp søc bëi m¹ch nguån truyÒn thèng, khi viÕt nh÷ng bµi th¬ (®îc tËp hîp trong VÒ Kinh B¾c), «ng ®·: "ch×m vÒ mét quª h¬ng xa, cã thùc mµ nh ¶o ¶nh, lµ ¶o ¶nh mµ tëng nh gÇn gòi ®©u ®©y, cø chËp chên n¨m th¸ng vµ b¶ng l¶ng trêi m©y, xanh m¬ mong manh mµu kØ niÖm..." (tr. 189). NÕu nh trong S«ng §uèng b¾t ®Çu tõ ®©u, v« thøc chØ lµ yÕu tè ban ®Çu gîi ra nh÷ng c©u th¬ (giäng nh h¸t, nh than thë, nh ru em) trong trÎo vang väng trong ®ªm:

"Em ¬i! Buån lµm chi

Anh ®a em vÒ s«ng §uèng

Ngµy xa... çt tr¾ng ph¼ng l×"

hoÆc dÉn d¾t toµn bé cuéc tri ngé ©m d¬ng b»ng lêi v¨ng v¼ng nh tõ thêi nµo xa xa mµ t¸c gi¶ ghi lia lÞa trong bãng tèi mê ë T¸m nhÞp tuÇn du: "V¸y ®×nh B¶ng bu«ng chïng cöa vâng..."; th× trong Nhí lan man vÒ çi ®×nh, ý thøc vµ v« thøc Êy l¹i hoµ nhuyÔn thµnh ph¬ng tiÖn ®Æc thï nh»m t¸i hiÖn mét kÝ øc phong tôc vµ sinh ho¹t v¨n ho¸ ®ång b»ng s«ng Hång xa.

Cã c¶m gi¸c Hoµng CÇm kh«ng ph¶i viÕt v¨n mµ ®iÒu khiÓn dßng t©m thøc cña m×nh ch¶y xo¾n xuýt trªn nh÷ng trang ch÷ nghÜa. ¤ng håi øc nhiÒu sù kiÖn quan träng cña ®êi sèng v¨n nghÖ ViÖt Nam nh÷ng n¨m tríc çch m¹ng th¸ng T¸m 1945, trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ thêi k× míi hoµ b×nh trªn miÒn B¾c. "Sau giê viÔn kh¸ch ®i" lµ nh÷ng nÐt ph¸c ho¹ kh¸ Ên tîng cña t¸c gi¶ vÒ ®êi sèng "mét thËp kØ khãi löa, m¸u vµ níc m¾t", "trong ¸nh s¸ng mê tá cña s©n khÊu" cã nçi niÒm ®au ®¸u cña nhiÒu kÞch t¸c gia muèn nãi lªn nh÷ng t©m t nguyÖn väng cña m×nh víi ®Êt níc, víi d©n téc, nhng "chØ cÇn ph× phµo mét h¬i thë yªu níc, hoÆc loÐ lªn mét ý chÝ ph¶n kh¸ng b»ng mòi kim th«i lµ bÞ c¾t xÐn, thËm chÝ bÞ xo¸ s¹ch" (nh çc vë: "KiÒu Loan", "HËn Nam Quan", "Lªn ®êng" cña Hoµng CÇm), v× thÕ hä ®µnh ph¶i mîn nh÷ng ®Ò tµi lÞch sö, d· sö, "cã khi tËn ®Èu tËn ®©u Êy" råi s¸ng t¸c vµ cho ra m¾t nh»m göi g¾m chót Ýt tÊm lßng mét ngêi d©n níc ViÖt (vë "C« Son" cña NguyÔn BÝnh, "Bãng giai nh©n" cña YÕn Lan, "D¬ng Quý Phi" cña ThÕ L÷...). Còng lµ håi øc, "ThÐp gang hoµ quyÖn t×nh ca" vµ "Ngµy trë vÒ Hµ Néi" lµ hai bµi viÕt xóc ®éng. Trong "ThÐp gang hoµ quyÖn t×nh ca", t¸c gi¶ kÓ l¹i chuyÖn §¹i tíng NguyÔn ChÝ Thanh víi mµn quan hä trong ®ªm mõng c«ng chiÕn th¾ng §iÖn Biªn Phñ (th¸ng 5-1954) víi nhiÒu chi tiÕt c¶m ®éng, cung cÊp cho ngêi ®äc nh÷ng t liÖu quÝ hiÕm vµ bæ Ých kh«ng chØ vÒ kiÕn thøc d©n ca quan hä mµ cßn thÓ hiÖn vÎ ®Ñp gi¶n dÞ vµ b¶n lÜnh anh hïng cña mét vÞ tíng trong ®êi th-êng, cïng víi çch nh×n nhËn, ®Þnh híng cho mét nÒn nghÖ thuËt çch m¹ng. Cïng víi "ThÐp gang hoµ quyÖn t×nh ca", "Ngµy trë vÒ Hµ Néi" ghi l¹i kh«ng khÝ lÞch sö n¸o nøc cña qu©n vµ d©n ta

102

trong nh÷ng ngµy hoµ b×nh ®Çu tiªn vµ cuéc diÔu hµnh hoµnh tr¸ng tiÕp qu¶n Thñ ®«.

Bªn c¹nh nh÷ng trang håi øc lÊp l¸nh vÒ qu¸ tr×nh s¸ng t¹o mét sè t¸c phÈm cña m×nh, Hoµng CÇm cßn viÕt Móa s¹p thÊu lßng Tö Ph¸c, Çi g× thóc ®Èy th¬, TrÇm t tríc linh c÷u TrÇn DÇn - ®ã lµ nh÷ng bµi viÕt vÒ ch©n dung v¨n nghÖ sÜ b»ng h÷u víi lßng tr©n träng vµ c¶ sù tri ©m s©u s¾c. §Æc biÖt, khi giíi thiÖu t¸c phÈm cña çc nhµ th¬ kh¸c, Hoµng CÇm viÕt cÈn thËn vµ kÜ lìng, dêng nh bao giê «ng còng chØ ®a ra nhËn ®Þnh sau khi ®· ®äc vµ lÝ gi¶i, c¾t nghÜa mét çch kh¸ch quan. Ch¼ng h¹n, trong bµi NghÜ t¶n m¹n trong Bãng ch÷ Lª §¹t, tríc hÕt «ng tù nhËn: "T«i chØ cã chót Ýt kinh nghiÖm, vµ kh«ng cã kh¶ n¨ng phª b×nh, ph©n tÝch thËt r¹ch rßi" vµ sau ®ã «ng chia bµi viÕt cña m×nh thµnh çc phÇn: "Kho¸i c¶m", "Ph©n v©n" vµ "Thö ®i s©u vµo mét bµi th¬ xuÊt s¾c nhÊt trong Bãng ch÷" råi míi kÕt luËn: "TËp th¬ Bãng ch÷ lµ mét cét mèc, cã thÓ nãi lµ míi, mét dÊu son trªn ®êng th¬ ®Çy khã kh¨n, gian khæ cña Lª §¹t vµ cã lÏ còng lµ con ®êng gian tru©n cña mét sè thi sÜ". HoÆc trong bµi Nói xanh biÓn v¾ng (nh©n ®äc bµi th¬ BiÓn v¾ng cña TrÞnh Thanh S¬n), sau khi t©m ®¾c tõng c©u mét víi t¸c gi¶ bµi th¬, «ng viÕt: "§äc kÜ bµi th¬, riªng t«i l¹i thÊy cßn nhiÒu ch÷ thõa". ¤ng chØ ra tõng ch÷, råi ë c©u cuèi bµi th¬ «ng gi÷ nguyªn vµ b×nh: "Anh / ngåi / rãt / biÓn / vµo / chai. Rãt thÕ th× rãt ®Õn bao giê míi hÕt hìi thi nh©n m¾c nî? Mét nhÞp suy t s©u l¾ng b»ng s¸u tõ, s¸u ©m ®Òu ®Òu mµ bÊt tËn. C©u kÕt thóc bÊt ngê, s¾c nh níc, nÆng nh tõng khèi ®¸ r¬i, c¶ mét trêi biÓn c« ®¬n rãt vµo mét chai lång léng cã thÓ chØ b»ng çi chai rîu Lóa Míi lµ cïng nhng thùc sù lµ çi chai cao réng chøa c¶ mét thÕ giíi nhí nhung, qu¹nh quÏ cña anh, lóc chiÒu ®· t¾t, t¾t lu«n c¶ hi väng vµ íc m¬" (tr. 216). Dông c«ng, träng thÞ vµ träng sù tr×nh bµy ý kiÕn mét çch thÊu t×nh ®¹t lÝ, khen hay chª ®Òu râ rµng, céng víi sù nh¹y c¶m vµ rung ®éng tinh tÕ, nh÷ng bµi phª b×nh (vÒ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm) cña Hoµng CÇm v× thÕ ®¹t tíi mét chÊt lîng cao.

Cïng víi th¬, v¨n xu«i cña Hoµng CÇm còng hµm chøa tiÒm n¨ng nghÖ thuËt. Sinh ®éng vµ riªng giäng ®iÖu, khi ®äc xong tËp s¸ch - xin phÐp dïng l¹i ch÷ cña nhµ th¬ - ®óng lµ thÊy thùc sù ®îc "kho¸i c¶m"! Vµ cßn mét "kho¸i c¶m" n÷a, Êy lµ khi ®äc ®Õn "Ba l¸ th gÇy" vµ "Th cuèi n¨m göi con g¸i ë Mü" - Hoµng CÇm viÕt víi th¸i ®é thiÕt tha "ph¶n tØnh", thÓ hiÖn nh÷ng t©m tr¹ng gi»ng co day døt, lùa chän lèi sèng ®Ó kh¼ng ®Þnh nh©n çch cña mét nghÖ sÜ ®a tµi ®a ®oan - ®ã còng lµ nh÷ng "b¶o hiÓm" ®¸ng kÝnh träng cho nh÷ng trang viÕt cña «ng.

nguyÔn träng hoµn

103

PhÇn hairÌn luyÖn kÜ n¨ng lµm v¨n nghÞ luËn

104

I. Mét sè lu ý khi viÕt bµi v¨n nghÞ luËn

1. T×m hiÓu ®Ò

Lµm bµi v¨n nghÞ luËn cÇn lu ý:

- X¸c ®Þnh râ ®èi tîng hay vÊn ®Ò ®a ra ®Ó nghÞ luËn.

- Chän ph¬ng thøc thÓ hiÖn phï hîp: b×nh luËn, gi¶i thÝch hay chøng minh?

- Bµi viÕt cÇn dïng lËp luËn diÔn gi¶i hay qui n¹p?

- X¸c ®Þnh luËn ®iÓm, nªu luËn cø vµ luËn chøng.

2. LËp dµn ý

a) Më bµi

- Nªu vÊn ®Ò cÇn nghÞ luËn.

b) Th©n bµi

TriÓn khai vÊn ®Ò nghÞ luËn:

- LuËn ®iÓm

- LuËn cø

- LuËn chøng

c) KÕt bµi

Nªu ý nghÜa hoÆc tÇm quan träng cña vÊn ®Ò nghÞ luËn.

3. Gîi ý thùc hµnh§Ò 1. Vai trß cña s¸ch ®èi víi ®êi sèng nh©n lo¹i.

Gîi ý: CÇn sö dông çc thao t¸c gi¶i thÝch, ph©n tÝch, b×nh luËn ®Ó triÓn khai çc ý c¬ b¶n sau:

- S¸ch lµ g×? Ngêi ta dïng s¸ch ®Ó lµm g×?

- Kh«ng cã s¸ch, cuéc sèng con ngêi sÏ thÕ nµo?

- S¸ch cã vai trß nh thÕ nµo ®èi víi ®êi sèng x· héi?

- CÇn lµm g× tríc t×nh tr¹ng xem nhÑ vai trß cña s¸ch trong x· héi c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i, khi c«ng nghÖ th«ng tin, nghe nh×n ph¸t triÓn å ¹t?

§Ó cã t liÖu cho viÖc t¹o lËp çc ý theo ®Þnh híng trªn, h·y ®äc l¹i bµi Bµn vÒ ®äc s¸ch cña Chu Quang TiÒm trong Ng÷ v¨n 9, tËp hai.

§Ò 2. Anh (chÞ) h·y tr×nh bµy nh÷ng suy nghÜ cña m×nh vÒ lßng dòng c¶m.

Gîi ý: VËn dông çc thao t¸c gi¶i thÝch, b×nh luËn, chøng minh ®Ó thÓ hiÖn nh÷ng suy nghÜ riªng cña m×nh vÒ lßng dòng c¶m. CÇn huy ®éng nh÷ng hiÓu biÕt vÒ lÞch sö, v¨n häc hoÆc nh÷ng chuyÖn cã thËt trong cuéc sèng mµ em ®· ®îc nghe, ®îc chøng kiÕn lµm dÉn chøng cho nh÷ng bµn luËn cña m×nh.

- Ngêi nh thÕ nµo lµ ngêi dòng c¶m?

106

- Lßng dòng c¶m cã nh÷ng biÓu hiÖn nµo?

- Lßng dòng c¶m cã ý nghÜa quan träng nh thÕ nµo trong cuéc sèng cña mçi ngêi vµ cña céng ®ång?

§Ò 3. Quan niÖm cña anh (chÞ) vÒ mét bµi th¬ hay.

Gîi ý: CÇn vËn dông çc thao t¸c b×nh luËn, ph©n tÝch, chøng minh ®Ó thÓ hiÖn suy nghÜ cña m×nh vÒ tiªu chuÈn ®Ó ®¸nh gi¸ mét bµi th¬ hay. CÇn kÕt hîp gi÷a viÖc tr×nh bµy lÝ thuyÕt víi viÖc liªn hÖ, ph©n tÝch, nªu c¶m nghÜ cña m×nh ®èi víi nh÷ng vÝ dô cô thÓ, nhÊt lµ çc bµi th¬ ®· ®îc ®äc – hiÓu trong ch¬ng tr×nh Trung häc c¬ së hoÆc Trung häc phæ th«ng.

- Th¬ hay th× néi dung ph¶i nh thÕ nµo? (C¶m xóc ch©n thùc; Néi dung cã sù thèng nhÊt cao gi÷a çi riªng vµ çi chung, gi÷a c¶m xóc cña mét ngêi víi c¶m xóc cña nhiÒu ngêi,…)

- Th¬ hay th× h×nh thøc biÓu ®¹t ph¶i nh thÕ nµo? (kÕt cÊu, nh¹c tÝnh, tõ ng÷, h×nh ¶nh, çc biÖn ph¸p tu tõ,…)

- Néi dung vµ h×nh thøc cña mét bµi th¬ hay ph¶i kÕt hîp víi nhau ra sao?

§Ò 4. Bi kÞch cña ngêi phô n÷ trong x· héi cò qua mét sè t¸c phÈm v¨n häc trung ®¹i ®· häc: §äc “TiÓu Thanh kÝ” (NguyÔn Du), Chinh phô ng©m (§Æng TrÇn C«n - §oµn ThÞ §iÓm), Cung o¸n ng©m (NguyÔn Gia ThiÒu).

Gîi ý: §Ò bµi ®a ra ba t¸c phÈm vµ mét vÊn ®Ò cã tÝnh kh¸i qu¸t. CÇn vËn dông thao t¸c ph©n tÝch, b×nh luËn song còng ph¶i cã kÜ n¨ng tæng hîp khi thùc hiÖn yªu cÇu cña ®Ò nµy. Néi dung ph¶n ¸nh vµ h×nh tîng trung t©m cña ba t¸c phÈm lµ nh÷ng luËn cø mµ ngêi viÕt cÇn ph©n tÝch ®Ó lµm næi râ luËn ®iÓm vÒ bi kÞch cña ngêi phô n÷ trong x· héi phong kiÕn. Cã thÓ tham kh¶o sù lËp ý vµ çch triÓn khai ý díi ®©y:

- Ba t¸c phÈm (§äc “TiÓu Thanh kÝ” cña NguyÔn Du, Chinh phô ng©m cña §Æng TrÇn C«n - §oµn ThÞ §iÓm vµ Cung o¸n ng©m cña NguyÔn Gia ThiÒu) cã ®iÓm g× chung? (§Òu ph¶n ¸nh bi kÞch cña ngêi phô n÷ trong x· héi cò)

- Th©n phËn, t×nh c¶nh, nçi bÊt h¹nh cña ba ngêi phô n÷ trong ba t¸c phÈm cã g× kh¸c nhau? (nµng TiÓu Thanh, ngêi chinh phô, ngêi cung n÷)

- Mçi nh©n vËt mang mét nçi khæ riªng, song nh÷ng nçi niÒm riªng Êy cho ta thÊy tÊn bi kÞch chung cña ngêi phô n÷ trong x· héi cò nh thÕ nµo?

- Cã thÓ liªn hÖ so s¸nh nh thÕ nµo víi ngêi phô n÷ hiÖn nay?

- Em cã suy nghÜ g× vÒ gi¸ trÞ nh©n ®¹o cña çc t¸c phÈm thÓ hiÖn bi kÞch cña ngêi phô n÷?

§Ò 5. Bµi häc vÒ nh©n çch mµ anh (chÞ) rót ra tõ çc c©u chuyÖn vÒ Th¸i phã T« HiÕn Thµnh vµ Th¸i s TrÇn Thñ §é.

107

Gîi ý: §Ò bµi yªu cÇu tõ nh÷ng c©u chuyÖn vÒ çc nh©n vËt lÞch sö ngêi viÕt tù nªu lªn nh÷ng suy nghÜ vÒ bµi häc nh©n çch. §Ó thùc hiÖn tèt yªu cÇu cña ®Ò bµi nµy, cÇn tËp trung vËn dông thao t¸c b×nh luËn, gi¶i thÝch. Cã thÓ tham kh¶o sù lËp ý vµ çch triÓn khai ý díi ®©y:

- Th¸i phã T« HiÕn Thµnh vµ Th¸i s TrÇn Thñ §é ®îc kh¾c häa næi bËt ë ®iÓm nµo trong çc c©u chuyÖn lÞch sö? T¹i sao cã thÓ coi hai «ng lµ tÊm g¬ng s¸ng vÒ ®øc ®é, nh©n çch?

- Em rót ra bµi häc g× vÒ nh©n çch tõ nh÷ng c©u chuyÖn vÒ hai nh©n vËt lÞch sö? ý nghÜa cña bµi häc Êy lµ g×? (Bµi häc vÒ ®øc tÝnh chÝnh trùc, th¼ng th¾n, chÝ c«ng v« t, lßng qu¶ c¶m, trung thùc, tinh thÇn yªu níc,…)

- Cã thÓ liªn hÖ ®îc kh«ng gi÷a nh÷ng g× diÔn ra trong c©u chuyÖn lÞch sö ngîi ca nh©n çch cña T« HiÕn Thµnh vµ TrÇn Thñ §é víi ®êi sèng x· héi hiÖn nay?

- Em cã thÓ ¸p dông bµi häc Êy vµo cuéc sèng, c«ng viÖc häc tËp,… cña m×nh nh thÕ nµo?

§Ò 6. Ng¹n ng÷ Hi L¹p cã c©u: "Häc vÊn cã chïm rÔ ®¾ng ng¾t nhng hoa qu¶ l¹i rÊt ngät ngµo".

Anh (chÞ) hiÓu nh thÕ nµo vÒ ý kiÕn trªn?

Dµn ý:

I- Më bµi

- Nªu tÇm quan träng cña häc vÊn ®èi víi con ngêi (lÊy mét sè tÊm g¬ng häc tËp, rÌn luyÖn cña çc nhµ khoa häc, nhµ v¨n ho¸, nhµ v¨n næi tiÕng ®Ó lµm lêi vµo bµi cho sinh ®éng)

- Nªu c©u ng¹n ng÷.

II. Th©n bµi

1. Gi¶i thÝch ng¾n gän ý nghÜa c©u ng¹n ng÷.

Tõ "chïm rÔ ®¾ng ng¾t" ®Õn "hoa qu¶ ngät ngµo" lµ con ®êng gian nan. Häc vÊn cã vai trß hÕt søc quan träng ®èi víi mçi con ngêi vµ x· héi.

2. §¸nh gi¸ vÊn ®Ò:

- Con ®êng häc vÊn rÊt khã kh¨n, nhiÒu ch«ng gai, lµ "chïm rÔ ®¾ng ng¾t". Bëi:

+ Tri thøc nh©n lo¹i th× réng v« cïng, kh¶ n¨ng cña con ngêi th× cã h¹n, liÖu con ngêi cã ®ñ kiªn nhÉn ®Ó chiÕm lÜnh nã?

+ Trªn con ®êng häc vÊn cã nhiÒu thö th¸ch, con ngêi cã vît qua trë ng¹i vµ vît qua chÝnh m×nh?

- Muèn cã häc vÊn, con ngêi kh«ng chØ vît qua khã kh¨n cßn ph¶i:

+ CÇn cï, nhÉn n¹i,

+ BiÕt çch tÝch luü kiÕn thøc.

108

+ Cã thÓ ph¶i häc c¶ ®êi.

- Cã häc vÊn – cã çi gèc – tøc lµ cã thµnh qu¶ - 'hoa qu¶ ngät ngµo"

+ KiÕn thøc ta thu ®îc sau bao n¨m häc tËp, dï chØ lµ h¹t çt trong sa m¹c, giät níc gi÷a ®¹i d¬ng nhng gióp ta ®¶m b¶o cuéc sèng cña m×nh vµ gãp phÇn x©y dùng x· héi.

+ V× thÕ con ngêi ph¶i ra søc häc tËp, tôc ng÷ ViÖt Nam cã c©u: "Kh«ng thÇy ®è mµy lµm nªn".

3. Më réng vÊn ®Ò:

- HiÓu s©u s¾c vÞ ®¾ng cña "chïm rÔ ®¾ng ng¾t" Êy ®Ó mçi ngêi cè g¾ng h¬n vµ tù hµo vÒ häc vÊn cña m×nh.

- Nh÷ng nhµ b¸c häc lçi l¹c, nh÷ng danh nh©n næi tiÕng ®Òu lµ nh÷ng ngêi giµu nghÞ lùc vît qua bao khã kh¨n, thiÕu thèn ®Ó häc tËp vµ gÆt h¸i vinh quang.

- Trong cuéc sèng hiÖn ®¹i, quan niÖm vÒ häc vÊn ®îc më réng. Mçi ngêi ph¶i lu«n lu«n tù häc ®Ó lµm giµu vèn hiÓu biÕt cña m×nh.

III. KÕt bµi

Kh¼ng ®Þnh ý nghÜa vÊn ®Ò, rót ra bµi häc ®èi víi b¶n

th©n:

- X¸c ®Þnh quan niÖm häc tËp ®óng ®¾n;

- Kh«ng ngõng båi dìng nghÞ lùc vµ rÌn luyÖn quyÕt t©m ®i

tiÕp con ®êng häc vÊn.

II. Thùc hµnh viÕt bµi v¨n nghÞ luËn

§Ò 1: T¸c h¹i cña thuèc l¸.

Bµi viÕt

DÞch h¹ch, thæ t¶, hµng v¹n hµng triÖu ngêi chÕt, nhê tiÕn bé y häc, loµi ngêi hÇu nh ®· diÖt trõ ®îc. C¶ thÕ giíi ®ang lo ©u vÒ n¹n AIDS, cha t×m ra gi¶i ph¸p th× l¹i xuÊt hiÖn n¹n thuèc l¸. Cã thÓ nã r»ng bªn c¹nh çc tÖ n¹n kh¸c, thuèc l¸ ®· g©y ra t¸c h¹i rÊt lín ®èi víi ®êi sèng con ngêi.

Hót thuèc l¸ ¶nh hëng rÊt lín ®Õn søc kháe con ngêi. Hót thuèc l¸ cã thÓ g©y ra bÖnh vÒ phæi, gan, tim, khoa häc vµ thùc tÕ ®· chøng minh r»ng nÕu mét ngêi hót thuèc l¸ thêng xuyªn trong vßng nhiÒu n¨m th× tuæi thä sÏ gi¶m ®i rÊt nhiÒu so víi nh÷ng ngêi kh«ng hót thuèc l¸. V× sao vËy. Trong thuèc l¸ cã c«cain dÔ g©y nghiÖn, khu hót cã thÓ nã kÝch thÝch sù hng phÊn cho ngêi hót nhng nã l¹i g©y ra t¸c h¹i rÊt lín. Nã lµm thµnh mµng ®en bao lÊy phæi, hót cµng nhiÒu th× diÖn tÝch mµng ®en cµng lín g©y bÖnh cho ngêi hót. Kh«ng chØ ç nh©n ngêi hót mµ hót thuèc th× ngêi gÇn anh còng hÝt ph¶i khãi ®éc. Vî

109

con, nh÷ng ngêi xung quanh... còng bÞ nhiÔm ®éc, còng ®au tim m¹ch, viªm phÕ qu¶n, ung th... ®Æc biÖt ngêi hÝt ph¶i khãi thuèc cßn cã kh¶ n¨ng bÞ bÖnh cao gÊp mêi lÇn ngêi hót thuèc. Hót thuèc c¹nh mét ngêi ®µn bµ cã thai qu¶ lµ mét téi ¸c.

N¹n hót thuèc ¶nh hëng kh«ng nhá ®Õn kinh tÕ mçi ngêi vµ nÒn kinh tÕ x· héi. Mét ngêi míi b¾t ®Çu lµm quen víi thuèc l¸ cã thÓ hót rÊt Ýt kh«ng tèn lµ bao nhng thuèc l¸ rÊt dÔ g©y nghiÖn nªn sè lîng vµ sè lÇn hót sÏ t¨ng lªn mét çch nhanh chãng. V× vËy, sè tiÒn ®¸ng lÏ mét ngêi chång cha mÉu mùc ph¶i lo cho gia ®×nh, mét cËu thanh niªn dµnh quyªn gãp ®ång bµo lò lôt... th× l¹i níng vµo hót thuèc l¸. ThËt tai h¹i! §Æc biÖt trªn phong b× ngoµi bao thuèc nµo còng cã ghi "hót thuèc l¸ cã h¹i cho søc khoÎ" nªn viÖc nhËp khÈu thuèc l¸ víi thuÕ quan rÊt ®¾t ¶nh hëng ®Õn nÒn kinh tÕ c¶ níc. Do vËy cã thÓ nãi thuèc l¸ lµm nÒn kinh tÕ ç nh©n, c¶ níc vµ c¶ thÕ giíi thiÖt h¹i.

NhiÒu thanh niªn (trong ®ã cã c¶ n÷) ngµy nay muèn tá vÎ ta ®©y lµ ngêi lín, lªn mÆt ®µn anh ®µn chÞ bÌn t×m ®Õn thuèc l¸. Hä coi lóc nµo còng ph× phÌo ®iÕu thuèc l¸ trªn tay míi lµ d©n sµnh ®iÖu. Suy nghÜ vËy thùc lµ nguy hiÓm! Qu¶ thuèc l¸ ®· ¶nh hëng kh«ng nhá ®Õn nh©n çch con ngêi. Bè vµ anh hót, chó b¸c hót... kh«ng nh÷ng ®Çu ®éc con em mµ cßn nªu g¬ng xÊu. Mét ®iÒu ®¸ng chª tr¸ch cña nÒn ®iÖn ¶nh ViÖt Nam vµ c¶ thÕ giíi lµ nh÷ng chiÕn sÜ c¶nh s¸t mÉu mùc nhÊt, nh÷ng çn bé ®îc yªu kÝnh nhÊt... tríc mét vÊn ®Ò ®au ®Çu cÇn suy nghÜ ®Ó t×m híng gi¶i quyÕt th× l¹i trÇm ng©m cïng ®iÕu thuèc. §iÒu ®ã cµng khuyÕn khÝch viÖc hót thuèc l¸. TÖ n¹n thuèc l¸ kh«ng chØ giíi h¹n trong ph¹m vi cña nã. Tõ ®iÒu thuèc ®Õn cèc bia, ®Õn ma tuý thùc lµ kho¶ng çch kh«ng xa mÊy. Mäi tÖ n¹n dêng nh ®Òu cã thÓ më ®Çu b»ng ®iÕu thuèc.

Thuèc l¸ - M«i trêng ngì kh«ng liªn quan ®Õn nhau nhng thùc ra cã liªn quan mËt thiÕt ®Õn nhau. Hót thuèc l¸, khãi thuèc l¸ lµm « nhiÔm m«i trêng. Bªn c¹nh khãi nhµ m¸y, khãi xe cé... khãi thuèc l¸ hñy ho¹i m«i trêng sèng, ¶nh hëng ®Õn søc khoÎ con ng-êi.

V× nh÷ng t¸c h¹i ¶nh hëng ®Õn søc khoÎ kinh tÕ, nh©n çch, ®êi sèng con ngêi nh vËy nªn mçi ç nh©n céng ®ång, toµn thÕ giíi cÇn ph¶i tÝch cùc chèng viÖc hót thuèc l¸. Kh«ng chØ lµ lêi nãi, khÈu hiÖu su«ng mµ ai còng ph¶i tù ý thøc thùc hiÖn b»ng hµnh ®éng. Ngêi ngêi nh¾c nhë nhau, nhµ nhµ nh¾c nhë nhau... nÕu tÊt c¶ cïng ®ång t©m hiÖp lùc kh«ng hót - kh«ng mua - kh«ng b¸n thuèc l¸ th× tèt biÕt mÊy.

ë níc ta thËt ®¸ng quý thay cã mét qu¸n cµ phª sinh viªn nghiªm cÊm hót thuèc. NÕu ai còng cã ý thøc nh vËy th× tÖ n¹n thuèc l¸ sÏ kh«ng cßn c¬ héi hoµnh hµnh n÷a.

Bµi viÕt vÒ t¸c h¹i cña thuèc l¸ nµy cßn rÊt nhiÒu thiÕu sãt, t«i sÏ tiÕp tôc hoµn thiÖn nã trong qu¸ tr×nh t×m hiÓu t¸c h¹i

110

cña thuèc l¸ còng nh viÖc nªu ra çc biÖn ph¸p phßng chèng h÷u hiÖu.

Lª ThÞ Hoµi Th¬ng

§Ò 2: Vai trß cña c©y cèi (hoÆc cña rõng, cña çc loµi ®éng vËt) hoang d·, nguyªn liÖu s¹ch... trong m«i trêng sèng

Bµi viÕt

Con ngêi sèng, tån t¹i, lµm viÖc, gi¶i trÝ hµng ngµy trong mét m«i trêng sèng trong s¹ch. Mét trong nh÷ng yÕu tè t¹o nªn sù trong s¹ch ®ã chÝnh lµ "rõng".

Kh«ng ph¶i dÜ nhiªn mµ tr¸i ®Êt ®îc gäi lµ hµnh tinh xanh. Víi diÖn tÝch lín lµ biÓn, rõng vµ tÇng «z«n bao quanh, tr¸i ®Êt víi ®iÒu kiÖn lý tëng Êy lµ n¬i b¾t nguån cho sù sèng - mét ®iÒu mµ cha hµnh tinh nµo cã. §Æc biÖt lµ rõng - mét yÕu tè quan träng ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn ®êi sèng con ngêi.

Rõng lµ g×? §ã lµ mét quÇn l¹c sinh ®Þa, trong ®ã sinh vËt rõng, ®Êt vµ khÝ hËu t¹o thµnh mét thÓ thèng nhÊt, cã quan hÖ t¬ng hç chÆt chÏ víi nhau. Nã ®îc t¹o nªn bëi nhiÒu thµnh phÇn mµ c©y lµ thµnh phÇn chÝnh. VËy th× t¹i sao rõng l¹i cã mét ¶nh hëng lín nh vËy ®Õn cuéc sèng con ngêi?

Nh chóng ta ®· biÕt, thµnh phÇn chÝnh cña rõng lµ c©y xanh. Mµ c©y xanh l¹i cã t¸c dông rÊt lín ®èi víi m«i trêng sèng. Kh«ng ®¬n thuÇn lµ t¹o bãng m¸t, lµm ®Ñp phè phêng mµ h¬n hÕt c©y xanh ®iÒu hßa khÝ hËu gióp cho kh«ng khÝ trong lµnh, lµm s¹ch bÇu khÝ quyÓn. H·y thö tëng tîng xem nÕu nh tr¸i ®Êt nµy kh«ng cã c©y xanh th× ch¾c ch¾n xung quanh ta sÏ chØ lµ mét bÇu kh«ng khÝ bôi bÆm, « nhiÔm n¾ng, nãng hoÆc ma l¹nh gi¸, h¹n h¸n ngËp lôt sÏ giµy xÐo lªn cuéc sèng cña ngêi d©n. Nãi çch kh¸c kh«ng cã c©y xanh sù sèng cña con ngêi sÏ chÊm døt.

Cuéc sèng con ngêi kh«ng chØ ®îc quyÕt ®Þnh ë yÕu tè vËt chÊt mµ nã cßn bÞ ¶nh hëng bëi ®iÒu kiÖn tù nhiªn kh¸ch quan. Trong ®ã xãi mßn ®Êt lµ mét hiÖn tîng tù nhiªn thêng x¶y ra n¬i nh÷ng vïng dåi dµo, ®Êt träc Ýt c©y bao phñ. Xãi mßn lµm cho líp ®Êt mÆt bÞ röa tr«i, t¹o thµnh khe r·nh g©y lò lôt, ®Êt tr«i lë... ¶nh hëng nghiªm träng tíi s¶n xuÊt vµ ®êi sèng con ngêi. Råi hiÖn tîng giã, giã m¹nh ¶nh hëng lín ®Õn c©y rõng lµm gi¶m 30 - 90% sù ®ång hãa thùc vËt, giã nãng lµm gi¶m kh¶ n¨ng thô phÊn cña c©y, dÌm çt vïi lÊp ®ång ruéng, nhµ cöa... TÊt c¶ nh÷ng thiªn tai khñng khiÕp ®ã ®Òu cã thÓ ®îc ng¨n chÆn hoÆc gi¶m bít b»ng çch trång c©y xanh. Rõng ®iÒu hßa khÝ hËu, ®iÒu tiÕt dßng ch¶y trªn mÆt ®Êt, b¶o vÖ, c¶i t¹o lµm t¬i xèp ®Êt, gi÷ níc cho s¶n xuÊt, h¹n chÕ søc ph¸ ho¹i cña giã ng¨n sù di chuyÓn cña çt vµo s©u ®Êt liÒn, ng¨n chÆn giã, b·o, mïa mµng, lµng xãm. Kh«ng chØ thÕ rõng cßn lµ nguån cung cÊp cho

111

con ngêi gç, cñi, hoa qu¶ vµ lµm ph©n xanh. Cã thÓ nãi rõng ®ãng mét vai trß rÊt quan träng trong ®êi sèng cña mçi con ng-êi.

Kh«ng chØ lµ yÕu tè, thµnh phÇn chÝnh trong hoµn c¶nh sèng cña con ngêi mµ rõng cßn lµ m«i trêng sèng cña rÊt nhiÒu ®éng vËt quý hiÕm. Rõng cã çc lo¹i c©y tõ thÊp lªn cao. ë mçi tÇng lµ mét m«i trêng hoµn c¶nh thÝch nghi riªng biÖt víi tõng loµi vËt. Nµo thá, h¬u, nai, hæ ®Õn khØ, vîn, sãc, chim... ®ã lµ nh÷ng loµi ®éng vËt rÊt quý hiÕm mµ m«i trêng sèng duy nhÊt cña chóng chÝnh lµ rõng - thiªn nhiªn hoang d·.

Trong rõng cã rÊt nhiÒu loµi gç quý hiÕm nh ®inh, lim, sÕn, t¸u,... råi çc lo¹i thuèc quý. Cã nh÷ng khu rõng ®îc con ngêi trång lªn ®Ó phôc vô cho chÕ biÕn c«ng nghiÖp nh rõng cao su, rõng tre, nøa, keo tai tîng,....

Bªn c¹nh ®ã rõng cßn lµ m«i trêng sinh th¸i trong lµnh - mét ®Þa ®iÓm du lÞch lý thó, mét danh lam th¾ng c¶nh tuyÖt vêi ®Çy bÝ Èn, hoang d· vµ trµn ®Çy hÊp dÉn, l«i cuèn.

¶nh hëng lín vµ cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®Õn sù sèng con ngêi rõng cßn rÊt cã Ých víi çc lÜnh vùc kh¸c nh n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, du lÞch, dÞch vô... hiÓu râ ®îc nh÷ng lîi Ých vµ ¶nh hëng cña rõng ta míi thÊy râ vÞ trÝ vµ tÇm quan träng cña nã nhthÕ nµo?

§Êt níc ta víi ba phÇn t diÖn tÝch lµ rõng, ®åi nói - mét ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn tuyÖt vêi. VËy mµ giê ®©y diÖn tÝch rõng ®ã cßn l¹i bao nhiªu? Kh«ng hiÓu râ tÇm quan träng cña rõng rÊt nhiÒu ngêi ®· chÆt ph¸ c©y bõa b·i nhÊt lµ nh÷ng ngêi d©n thiÕu hiÓu biÕt "®èt n¬ng lµm rÉy" khai ph¸ rõng mét çch v« ý thøc. Nhng còng cã nh÷ng ngêi biÕt ®îc lîi Ých cña rõng hiÓu ®-îc sù sai tr¸i trong hµnh ®éng cña m×nh nhng vÉn chÆt trém, khai kh¸c rõng tr¸i phÐp ®Ó kiÖm lîi vÒ m×nh. HËu qu¶ cña nh÷ng viÖc chÆt ph¸, khai th¸c thiÕu quy cñ, ®èt rõng, ph¸ rõng Êy thËt kh«ng thÓ tëng tîng ®îc. Tõng tù hµo víi çnh rõng U Minh réng lín, phong phó th× nhng chØ v× thiÕu ý thøc, c«ng t¸c qu¶n lý kÐm mµ hµng tr¨m, hµng ngh×n hecta rõng bÞ ph¸ hñy, thiªu rôi trong ngän löa lµm ¶nh hëng nghiªm träng ®Õn m«i tr-êng ngêi d©n vµ thiÖt h¹i hµng tr¨m tû ®ång cña nhµ níc. Nh÷ng vïng ®åi xanh ®Ñp ®Ï xa kia nh÷ng çnh rõng nguyªn sinh xa kia giê ®©y chØ cßn lµ nh÷ng qu¶ ®åi träc, nh÷ng khu rõng thø sinh. TiÕp theo ®ã lµ nh÷ng th¶m häa thiªn nhiªn liªn tôc x¶y ra nµo h¹n h¸n, nµo lò lôt, nµo sôt lë ®Êt... lµm thiÖt h¹i bao tiÒn cña vµ ®au ®ín h¬n lµ tÝnh m¹ng cña nh÷ng ngêi d©n v« téi. Kh«ng cã rõng th× lÊy çi g× ®Ó ng¨n chÆn lò lôt, ®iÒu hßa kh«ng khÝ, ®Ó chèng xãi mßn, ®Ó b¶o vÖ lµng m¹c. Nh÷ng tai h¹i to lín vµ khñng khiÕp Êy ®Òu chØ v× mét sù v« ý thøc, sù thiÕu hiÓu biÕt vµ h¸m lîi cña mét sè ç nh©n g©y ra.

MÊt rõng ®ång nghÜa víi viÖc m«i trêng sèng cña con ngêi

112

®ang dÇn dÇn bÞ tµn ph¸, hñy ho¹i. Nh÷ng lo¹i ®éng vËt hoang d· còng mÊt ®i m«i trêng sèng cña m×nh. §· bao loµi ®éng vËt bÞ tuyÖt chñng, bÞ ®em vµo danh s¸ch ®á. Nguy c¬ tuyÖt chñng tÊt c¶ còng v× chÆt ph¸ rõng.

HiÓu râ tÇm quan träng, thÊy râ nh÷ng hËu qu¶ cña viÖc tµn ph¸ rõng, chóng ta thªm phÇn yªu quý vµ biÕt b¶o vÖ rõng h¬n.

HiÖn nay §¶ng vµ chÝnh quyÒn nhµ níc ta ®· cã nh÷ng biÖn ph¸p thÝch hîp vµ qu¶n lý chÆt chÏ trong viÖc khai th¸c rõng. B»ng çch khai th¸c hîp lý kÕt hîp víi viÖc t¸i t¹o rõng, nhiÒu khu rõng ®· ®îc phôc håi "phñ xanh ®åi träc".

T¸c ®éng cña con ngêi tíi t¸i sinh tù nhiªn lµ rÊt lín bëi trong t¸i sinh tù nhiªn thêng gÆp hoµn c¶nh bÊt lîi, ¶nh hëng ®Õn sù n¶y mÇm cña h¹t, sù sinh trëng cña c©y con. §Ó kh¾c phôc ngêi s¶n xuÊt ph¶i chñ ®éng t¹o hoµn c¶nh sèng thÝch hîp b»ng çch chÆt ph¸ nh÷ng c©y, cµnh mäc qu¸ rËm, ph¸t bít bôi ®Ó h¹t tiÕp xóc n¶y mÇm dÔ vµ xíi ®Êt t¬i xung quanh gèc. Lµ häc sinh, sinh viªn chóng ta cã thÓ gãp søc nhá cña m×nh trong c«ng cuéc c¶i t¹o rõng b»ng çch tuyªn truyÒn tÇm quan träng cña rõng, hËu qu¶ cña viÖc khai th¸c tr¸i phÐp vµ cã thÓ trång c©y quanh nhµ ®Ó gãp phÇn lµm trong s¹ch kh«ng khÝ, m«i trêng sèng trong xãm lµng.

H·y yªu quý vµ b¶o vÖ rõng ®Ó tr¸i ®Êt cña chóng ta m·i lµ "hµnh tinh xanh" "Tæ quèc ViÖt Nam yªu dÊu, cã s¹ch ®Ñp m·i ®îc kh«ng. §iÒu ®ã tuú thuéc hµnh ®éng cña b¹n, chØ thuéc vµo b¹n mµ th«i".

Th¸i ThÞ V©n Anh

§Ò 3: Ng¹n ng÷ Hi L¹p cã c©u: "Häc vÊn cã chïm rÔ ®¨ng ng¾t nhng hoa qu¶ l¹i rÊt ngät ngµo". Anh (chÞ) hiÓu nh thÕ nµo vÒ ý kiÕn trªn.

Bµi viÕt

H¬n mét ngµn n¨m tríc, ë níc Trung Quèc xuÊt hiÖn T«n Ngé Kh«ng - con khØ ®¸ ngæ nghÞch nhng d¸m qu× suèt ba mïa ®«ng trong ma tuyÕt ®Ó "tÇm s häc ®¹o". Lµ T«n Hµnh Gi¶ hay chÝnh con ngêi ngé ra sù cÇn thiÕt cña häc vÊn víi b¶n th©n m×nh? Víi T«n Ngé Kh«ng ba n¨m quú trong ma tuyÕt vµ mÊy chôc n¨m häc tËp, vÊt v¶ kia lµ çi gi¸ ph¶i tr¶ cho sù bÊt tö cña "TÒ Thiªn §¹i Th¸nh". Cßn ë níc Anh xa x«i cã anh chµng R«binx¬n Crux« nhê cã tri thøc vÒ çc m«n khoa häc, vÒ trång trät, ch¨n nu«i ®· sèng ®îc trªn ®¶o hoang suèt hai m¬i t¸m n¨m trêi ®Ó råi trë vÒ trong sù ng¹c nhiªn, kh©m phôc cña mäi ngêi... Dï häc vÊn ë d¹ng nµo th× T«n Ngé Kh«ng hay R«bins¬n ®Òu nhê cã häc vÊn mµ sèng sãt ®îc. ë Hi L¹p, xø së cña nh÷ng vÞ thÇn th«ng minh, nh©n b¶n ®· ®óc kÕt mét c©u nãi rÊt ®¬n gi¶n nhng chÝnh x¸c chøa ®Çy mét sù thùc vÒ häc vÊn:

113

"Häc vÊn cã chïm rÔ ®¾ng ng¾t nhng hoa qu¶ l¹i rÊt ngät ngµo".

Tõ "®¾ng ng¾t" cho ®Õn "ngät ngµo" lµ c¶ mét qu¸ tr×nh vÊt v¶. "Chïm rÔ" kia lµ çi gèc, lµ bíc khëi ®Çu cho c¶ mét con ®êng gian nan vÊt v¶ ®i t×m häc vÊn, ®i t×m tri thøc nh©n lo¹i. "Muèn biÕt ph¶i hái, muèn giái ph¶i häc", trªn tr¸i ®Êt nµy mÊy ngh×n n¨m qua, tõ nÒn v¨n minh cæ ®¹i cho ®Õn nay, kh«ng mét vÜ nh©n nµo thµnh danh mµ l¹i kh«ng cã häc vÊn c¶. Mét nhµ b¸c häc ®îc ngêi ta kÝnh phôc v× ®Çu ãc anh ta chøa ®ùng nhiÒu kiÕn thøc h¬n ngêi b×nh thêng, çi ®Çu cña anh ta cã kh¶ n¨ng c¶i t¹o thÕ giíi, c¶i t¹o vµ lµm biÕn ®æi x· héi. ChÝnh häc vÊn vµ tri thøc ®· gióp con ngêi tiÕn xa h¬n trong nÊc thang tiÕn hãa tr¸nh xa h¬n víi lèi sèng ®éng vËt, cuéc sèng cña con ngêi ngµy mét ®îc c¶i thiÖn h¬n. Nh vËy cã thÓ nãi häc vÊn cã vai trß hÕt søc quan träng ®èi víi con ngêi, mét x· héi v¨n minh vµ hiÖn ®¹i.

Nhng häc tËp lµ mét con ®êng rÊt khã kh¨n ®ã lµ "tÈu lé nan" mµ kÎ nµo kh«ng cã ®ñ ý chÝ vµ nghÞ lùc ®Ó vît qua sÏ ng· quÞ vµ bÞ tôt l¹i phÝa sau m·i m·i. Bëi tri thøc th× v« cïng mµ søc lùc vµ trÝ tuÖ cña con ngêi th× cã h¹n. Tríc mét vÊn ®Ò khã kh¨n nan gi¶i liÖu anh cã ®ñ kiªn nhÉn ®Ó gi¶i táa víng m¾c hay kh«ng?

Mµ trªn con ®êng häc vÊn sÏ xuÊt hiÖn kh«ng Ýt nh÷ng hßn ®¸ to, nh÷ng vùc s©u mµ chØ cã nh÷ng kiÕn thøc anh míi vît qua ®îc nhng biÕt ®©u anh sÏ n¶n lßng? Thu nhËn kiÕn thøc lµ mét qu¸ tr×nh l©u dµi vµ vÊt v¶. Víi häc vÊn sù quyÕt t©m vµ chiÕn th¾ng nh÷ng ham muèn ç nh©n cña m×nh lµ rÊt quan träng. §iÒu ®ã thËt khã bëi nh÷ng con sè tÝnh to¸n nh÷ng con ch÷ ch¾c g× cã ®ñ søc gi÷ ®îc ch©n ta, t©m trÝ ta tríc nh÷ng trß vui, nh÷ng tiÕng cßi ®ang hÊp dÉn, gäi mêi? ChØ cÇn bu«ng th¶ m×nh mét chót, anh sÏ bÞ bá xa biÕt bao nhiªu vµ anh sÏ trë thµnh mét kÎ b¹i trËn tríc häc vÊn.

BÓ häc v« cïng, ta kh«ng thÓ mét sím, mét chiÒu mµ cã thÓ thu nhËn tÊt c¶, häc vÊn còng nh gãp nhÆt, tÝch tr÷ cÇn ph¶i cÇn mÉn thu nhÆt tõng tÝ mét lµm ®Çy thªm kiÕn thøc cña m×nh. NÕu b¾t anh ®Õm chÝnh x¸c hµng tr¨m con ç ®ang b¬i qua l¹i trong çi bÓ kia anh kh«ng thÓ chØ ®øng nh×n vµ ®Õm mµ ph¶i nhÉn n¹i, ph¶i vít tõng con mét sang bÓ kh¸c nh vËy míi ®Õm ®óng ®îc. Häc vÊn còng nh vËy, mçi ngµy häc mét Ýt dÇn dÇn tÝch luü l¹i cø thÕ mµ häc vÊn sÏ cao lªn. Häc kh«ng ph¶i chØ mÊy ngµy, mÊy n¨m mµ cã thÓ sÏ ph¶i häc c¶ ®êi. Qu¶ thËt häc vÊn lµ mét "chïm rÔ ®¾ng ng¾t" mµ chóng ta ph¶i nÕm tr¶i dï nhäc nh»n, ta cã quyÒn phñ nhËn, cã quyÒn tõ chèi kh«ng tiÕp nhËn häc thøc nhng råi ta sÏ lµ kÎ v« häc, kÎ l¹c hËu vµ v« dông mµ th«i. Cho nªn dï ®¾ng ng¾t tíi ®©u nhng nÕu muèn cã hoa qu¶ ngät ngµo ta ph¶i nÕm tr¶i çi chïm rÔ Êy, nã lµ çi gèc, lµ ®iÒu kiÖn ®Çu tiªn ®Ó ta cã thÓ thµnh c«ng vµ v÷ng b-

114

íc trªn ®êng ®êi. Cuèi cïng, sau bao nhiªu n¨m häc tËp miÖt mµi vÊt v¶ nh÷ng kiÕn thøc mµ ta thu nhËn ®îc dï chØ nh mét h¹t c¸t trong sa m¹c, mét giät níc trong ®¹i d¬ng häc thøc, nhng ®iÒu quan träng lµ víi vèn kiÕn thøc Êy, chóng ta cã kh¶ n¨ng ®¶m b¶o cho cuéc sèng cña chÝnh m×nh, cã kh¶ n¨ng x©y dùng hay t¸i t¹o x· héi... vµ ®Æc biÖt cã quyÒn tù hµo m×nh lµ ngêi cã häc, lµ kÎ hiÓu biÕt. Tôc ng÷ ViÖt Nam cã c©u "kh«ng thÇy ®è mµy lµm nªn", v©ng, mét ngêi dï cã tµi n¨ng thiªn bÈm nhng nÕu kh«ng cã ngêi thÇy d¹y dç cung cÊp cho nh÷ng hiÓu biÕt c¬ b¶n th× anh ta còng kh«ng thÓ thµnh c«ng ®îc. X· héi ®ang ph¸t triÓn tõng ngµy, con ngêi hiÖn ®¹i cµng ph¶i lu«n lu«n cã ý thøc n©ng cao häc vÊn ®Ó theo kÞp tèc ®é ph¸t triÓn cña thÕ giíi. Häc tËp v× t¬ng lai cña m×nh vµ v× c«ng cuéc x©y dùng ®Êt níc kh«ng chØ lµ mét khÈu hiÖu.

§· h¬n 10 n¨m em ngåi trªn ghÕ nhµ trêng, tr¶i qua thùc tÕ, em còng ®· thÊu hiÓu phÇn nµo vÞ ®¾ng cña chïm rÔ Êy, nhng kh«ng chØ em mµ hµng triÖu häc sinh kh¸c cè g¾ng vµ lu«n tù hµo v× chïm rÔ Êy bëi chØ cã häc vÊn míi ®¶m b¶o t¬ng lai cña c¸c em.

Ngµy nay chÊt ra®ium vµ tia X cã nhiÒu øng dông quan träng trong ®êi sèng vµ khoa häc kü thuËt, chÝnh nh÷ng ph¸t minh ®ã ®· ®a Marie Curie trë thµnh nhµ n÷ b¸c häc ®¹t gi¶i Nobel ®Çu tiªn thÕ giíi. §Ó ®¹t ®îc thµnh tùu Êy, ngêi phô n÷ Balan nµy ®· ph¶i vît qua bao sãng giã tíi V¬ng quèc Anh xa x«i ®Ó cã thªm ®iÒu kiÖn nghiªn cøu vµ tù häc. Bµ ®· hi sinh c¶ tuæi thanh xu©n cña m×nh v× khoa häc. §ã lµ Marie Curie ngêi ®¹t gi¶i N«bel hãa häc. Cßn ë ®Êt níc ViÖt Nam chóng ta, h¼n kh«ng ai quªn "b«ng sen trong giÕng ngäc" M¹c §Ünh Chi - chó bÐ nghÌo b¾t ®om ®ãm lµm ®Ìn häc sinh, vît qua bao nçi mÆc c¶m miÖt mµi häc tËp kinh sö ®Ó cã ngµy ®ç b¶ng vµng vinh quy b¸i tæ, ®Ó cã ngµy trë thµnh "Lîng quèc tr¹ng nguyªn"... vµ n¬i n¬i trªn ®Êt níc ViÖt Nam ta, trªn thÕ giíi nµy cã biÕt bao nhiªu tÊm g¬ng nghÌo hiÕu häc vµ cuèi cïng hä ®Æt ch©n ®îc vµo ®Ønh vinh quang cña thµnh c«ng.

ThÕ giíi hiÖn ®¹i, quan niÖm häc vÊn ®îc më réng ra, häc vÊn kh«ng ph¶i chØ lµ v¨n th¬, lµ kinh sö, lµ tri thøc khoa häc mµ häc vÊn bao gåm nhiÒu vÊn ®Ò v¨n hãa, x· héi... häc vÊn lµ v« cïng nhng ®Ó ®¹t thµnh c«ng trong mét lÜnh vùc nµo ®ã, ta nªn am hiÓu kiÕn thøc vÒ lÜnh vùc Êy. Mét diÔn viªn muèn næi tiÕng ngoµi tµi n¨ng vèn cã th× buéc anh ta ph¶i cã nhiÒu kiÕn thøc vÒ kÜ n¨ng, kØ x¶o diÔn xuÊt, mét häa sÜ cÇn thµnh thôc vÒ kü thuËt phèi mµu vµ pha mµu hay s¾p ®Æt... mµ ®iÒu Êy hÇu nh chØ häc tËp míi ®¹t ®îc.

"Trªn bíc ®êng thµnh c«ng kh«ng cã dÊu ch©n cña kÎ lêi biÕng", nhê cã häc vÊn mµ mét kÎ v« danh sÏ trë thµnh mét vÜ nh©n, chØ cã chïm rÔ ®¾ng Êy míi gióp ta cã ®îc nh÷ng hoa tr¸i ngät ngµo. C©u nãi trªn ®· ®óc kÕt nªn mét quan niÖm thËt

115

®óng ®¾n vÒ häc tËp nã gióp em cã thªm nghÞ lùc, quyÕt t©m ®Ó ®i tiÕp con ®êng häc vÊn ®Çy vÊt v¶ ch«ng gai, ®Çy ®¾ng ch¸t ®Ó råi trong cuéc ®êi çc mµ em nhËn ®îc lµ nh÷ng hoa tr¸i ngät ngµo cña chiÕn th¾ng vµ thµnh c«ng.

L¬ng ThÞ HuyÒn Trang

§Ò 4: Ma tuý - chñ nh©n cña nh÷ng con rèi.

Bµi viÕt

Ma tuý lµ mét chÊt g©y nghiÖn vµ g©y kÝch thÝch m¹nh ®èi víi hÖ thÇn kinh. Khi sö dông ma tuý, con ngêi sÏ c¶m thÊy hng phÊn, r¬i vµo tr¹ng th¸i ®ª mª thËm chÝ lµ ¶o gi¸c, vµ nguy hiÓm h¬n lµ sÏ bÞ nghiÖn, ®Ó råi sau ®ã g¾n chÆt lÊy nã vµ phôc tïng nã nh nh÷ng con rèi.

T¸c h¹i vÒ mÆt sinh häc cña ma tuý lµ ë chç ®ã nhng t¸c h¹i vÒ mÆt ®êi sèng, x· héi cña ma tuý th× cã lÏ cßn khñng khiÕp h¬n nhiÒu. Nã nh mét «ng chñ toµn n¨ng ®èi víi nh÷ng con rèi cña m×nh, nh÷ng kÎ dÝnh vµo ma tuý. Vµ nh÷ng con rèi Êy sÏ lµ nh÷ng hiÓm häa ®èi víi mét x· héi tiÕn bé.

1. Con rèi thø nhÊt: Con nghiÖn

HiÖn nay sè ngêi nghiÖm ma tuý lµ kh«ng thÓ kÓ hÕt, vµ ë mäi tÇng líp. Nhng ®iÒu ®¸ng lo nhÊt, phÇn lín nh÷ng con nghiÖn ë ®é tuæi thanh niªn. Hä lµ nh÷ng chñ nh©n t¬ng lai cña x· héi, sÏ tiÕp bíc nh÷ng ngêi ®i tríc ®Ó x©y dùng ®Êt níc ngµy mét giµu m¹nh. ThÕ nhng mét bé phËn kh«ng Ýt trong sè hä, ®· kh«ng ®ñ b¶n lÜnh ®Ó vît qua sù çm dç cña nµng tiªn n©u, ®· r¬i vµo con ®êng nghiÖn ngËp cïng mét cuéc sèng v« nghÜa lÝ. T¸c h¹i cña ma tuý ®èi víi nh÷ng con nghiÖn gÇn nh lµ toµn diÖn, c¶ vÒ ®êi sèng vËt chÊt lÉn tinh thÇn.

a. §êi sèng vËt chÊt

Ma tuý lµ kÎ ph¸ ho¹i kinh tÕ gia ®×nh con nghiÖn mét çch nhanh chãng nhÊt. §Ó tho¶ m·n c¬n nghiÖn, con nghiÖn s½n sµng lÊy trém tiÒn trong nhµ, hay thËm chÝ lµ ®i trém c¾p, g©y téi lçi. HiÖn nay, ma tuý ®· len lái vµo c¶ chèn häc ®êng, n¬i ®µo t¹o nh÷ng chñ nh©n t¬ng lai cho x· héi, ®Ó ph¸ ho¹i nh÷ng g× tèt ®Ñp nhÊt cña ngêi häc sinh, l«i kÐo hä vµo con ®êng t¨m tèi cña khãi thuèc phiÖn. Vµ nhÊt lµ nh÷ng ngêi cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ gia ®×nh thuËn lîi, th× ma tuý lu«n lµ nçi ®e däa thêng trùc, bëi v× nh÷ng kÎ bu«n ma tuý lu«n chó ý tíi ®iÒu nµy. V× vËy khi u mª ch¹y theo ma tuý, ®êi sèng vËt chÊt cña con nghiÖn sÏ ngµy cµng c¹n kiÖt, thËm chÝ lµ tr¾ng tay nÕu kh«ng kÞp thêi ng¨n chÆn. Con nghiÖn v× vËy sÏ lµ nh÷ng con rèi trong tay ma tuý, nh÷ng kÎ bu«n ma tuý, lµm theo mäi ®iÒu kiÖn cña chóng ®Ó tháa m·n c¬n nghiÖn.

b. §êi sèng tinh thÇn

116

T¸c h¹i cña ma tuý vÒ mÆt nµy l¹i cµng nguy hiÓm.

Ma tuý sÏ khiÕn con nghiÖn trë nªn ngµy cµng tha hãa vÒ ®¹o ®øc, lµm b¨ng ho¹i gi¸ trÞ tinh thÇn tèt ®Ñp. R¬i vµo bµn tay cña thuèc phiÖn, cÇn sa, con nghiÖn sÏ bÞ l¹c vµo mét thÕ giíi cña ¶o gi¸c, sau ®ã lµ nh÷ng c¬n vËt v· ®au ®ín vÒ thÓ x¸c, sù mÖt mái cña trÝ lùc, tinh thÇn, dÇn dµ sÏ cµng trë nªn chai s¹n t©m hån, vµ thËm chÝ sÏ trë nªn xÊu xa, ®éc ¸c, chØ ®Ó tháa m·n c¬n nghiÖn.

NÕu lµ mét con ngêi lµnh m¹nh, chóng ta biÕt phông sù nh÷ng gi¸ trÞ ®¹o ®øc, lÝ tëng tèt ®Ñp. Nhng nÕu lµ mét con nghiÖn, th× sÏ chØ biÕt tu©n theo mét «ng chñ duy nhÊt: ma tuý, vµ lµ mét chñ nh©n quû d÷, ma tuý sÏ gieo r¾c vµo t©m hån con nghiÖn nh÷ng mÇm mèng cña téi ¸c. §ã chÝnh lµ mÇm mèng, cña tÖ n¹n x· héi nh trém c¾p, ®©m thuª chÐm mín... g©y ra sù rèi lo¹n cña x· héi.

Vµ nÕu r¬i vµo bµn tay cña ma tuý, tøc lµ ®· trë nªn mét kÎ cã cuéc sèng v« lý tëng, v« nghÜa, nãi çch kh¸c lµ mét kÎ thõa, hay thËm chÝ, lµ cÆn b· cña x· héi. §ã lµ t¸c h¹i vÒ mÆt tinh thÇn cña ma tuý.

Cha hÕt, cã nh÷ng vËn ®éng viªn thÓ thao sö dông ma tuý trong khi thi ®Êu, ph¸ ho¹i tÝnh nghiªm tóc vµ c«ng b»ng cña thÓ thao ch©n chÝnh.

Tãm l¹i, t¸c h¹i vÒ tinh thÇn cña ma tuý ®èi víi con ngêi lµ ®¸ng sî nhÊt. MÇm mãng cña tÖ n¹n x· héi phÇn lín do ®ã mµ ra.

Nhng mét vÊn ®Ò nhøc nhèi ®Æt ra lµ, t¹i sao ngµy nay nhiÒu ngêi dï biÕt râ vÒ t¸c h¹i cña ma tuý vÉn lao vµo con ®êng nghiÖn ngËp?

Thø nhÊt, lµ do lèi sèng thiÕu b¶n lÜnh. NhiÒu ngêi chØ mét tho¸ng bèc ®ång mµ h¹i c¶ ®êi m×nh, nghe theo lêi b¹n bÌ rñ rª thö cho biÕt "mïi ®êi", r»ng "nÕu kh«ng thö th× kh«ng ®¸ng mÆt ®µn «ng" vµ nhiÒu lÝ do kh¸c, mµ do thiÕu b¶n lÜnh nhiÒu ngêi ®· r¬i vµo sù çm dç cña cÇn sa, thuèc phiÖn.

Thø hai, lµ do lèi sèng v« lÝ tëng, do qu¸ ch¸n chêng tríc mét thÊt b¹i lín, hoÆc do cuéc sèng vËt chÊt qu¸ ®Çy ®ñ, thõa th·i mµ lao vµo cuéc sèng ¨n ch¬i tr¸c t¸ng, vµ tõ ®ã dÉn ®Õn ma tuý kh«ng ph¶i lµ khã hiÓu. Hä ®Õn nh÷ng chèn qu¸n bar, vò tr-êng... n¬i tiªu thô çc lo¹i ma tuý tæng hîp nh: Hoµng hËu, hång phiÕn, b¹ch phiÕn... khiÕn hä ch×m ®¾m vµo cuéc sèng cña sù cuång lo¹n, ¶o gi¸c, v« nghÜa lÝ, lµm h h¹i c¶ mét thÕ hÖ cña x· héi vµ cßn rÊt nhiÒu lÝ do kh¸c n÷a.

Nguy hiÓm h¬n, tiªm chÝch ma tuý lµ mét trong nh÷ng con ®êng ng¾n nhÊt dÉn ®Õn HIV, AIDS, ®¹i dÞch thÕ kØ, gieo r¾c çi chÕt, nçi kinh hoµng cho x· héi, n¹n nh©n chÝnh lµ con nghiÖn vµ tõ ®ã cã thÓ l©y bÖnh cho rÊt nhiÒu ngêi kh¸c.

2. Con rèi thø hai: Nh÷ng kÎ bu«n ma tuý

117

Nh÷ng kÎ theo tiÕng lãng gäi lµ mafia ®©y lµ mét con rèi tay sai tÝch cùc ®Ó ma tuý v¬n bµn tay x¬ng xÈu gím ghiÕc cña m×nh len lái vµo mäi hang cïng ngâ hÎm.

V× sao ma tuý l¹i cã mét kÎ tay sai ®¾c lùc nh vËy?

ChÝnh lµ v× ma tuý ®em l¹i cho chóng çi ma lùc lín nhÊt: ®ång tiÒn. Ma tuý lµ çi cÇn c©u c¬m, lµ çi m¸y in tiÒn cho chóng, vµ ®æi l¹i chóng s½n sµng lµm bÊt cø ®iÒu g× ®Ó lÊy ®îc çi ma lùc Êy cña ma tuý.

B©y giê trong giíi x· héi ®en, ma tuý lµ mãn cã ¨n nhÊt. Do ®Æc ®iÓm vÒ mÆt sinh häc lµ g©y nghiÖn cña m×nh, thÞ tr-êng tiªu thô ma tuý rÊt lín. Mµ bän chóng kÎ nµo ch¼ng h¸m tiÒn? ch¹y theo ma tuý lµ ch¹y theo tiÒn. Chóng phôc tïng ma tuý, chñ nh©n ®Çy quyÒn lùc cña m×nh, ®Ó ma tuý cã c¬ héi v¬n nh÷ng xóc tu ra dµi h¬n, ngµy cµng quÊn lÊy nhiÒu con måi, ©m thÇm tiªu diÖt nh÷ng hi väng t¬ng lai cña x· héi.

Tõ ®ã chóng ngµy cµng trë nªn mê m¾t v× ®ång tiÒn, t©m hån chai s¹n ®i, trë nªn nh÷ng kÎ m¸u l¹nh, nh÷ng tªn téi ph¹m nguy hiÓm, trùc tiÕp gieo r¾c "çi chÕt tr¾ng" cho mäi ngêi.

Lo¹i con rèi thø hai nµy lµ nh÷ng tªn ®å tÓ ®¾c lùc trong çi m¹ch sèng cña ma tuý. Ma tuý sÏ kh«ng thÓ g©y ®îc t¸c h¹i cho ®êi sèng con ngêi nÕu kh«ngcã nh÷ng con rèi nµy. V× vËy chóng lu«n lµ môc tiªu cÇn lo¹i trõ cña x· héi, cña luËt ph¸p. Mét trong nh÷ng téi ¸c lín nhÊt lµ tµng tr÷, vËn chuyÓn vµ bu«n b¸n tr¸i phÐp chÊt ma tuý.

ThÕ nhng trong thêi buæi kinh tÕ thÞ trêng ®ång tiÒn cã søc m¹nh v¹n n¨ng, th× nh÷ng thÕ lùc t¹o ra ®ång tiÒn, dï lµ phi ph¸p, th× vÉn cã rÊt nhiÒu kÎ s½n sµng b¸n rÎ l¬ng t©m ®Ó ch¹y theo mµ trong nh÷ng thÕ lùc Êy, lín nhÊt vÉn lµ ma tuý. V× vËy ma tuý thùc sù lµ chñ nh©n cña nh÷ng con rèi, nh÷ng kÎ bu«n ma tuý. §Ó diÖt ®îc hoµn toµn chñ nh©n quû d÷ Êy, cã lÏ chóng ta ph¶i chê ®Õn mét sù thay ®æi vÒ c¨n b¶n cña x· héi, cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt míi vµ mét nÒn kinh tÕ míi cã thÓ thay thÕ ®îc nÒn kinh tÕ thÞ trêng (nÒn kinh tÕ míi Êy, tÊt nhiªn ph¶i tiªn tiÕn h¬n kinh tÕ thÞ trêng mµ cô thÓ lµ kinh tÕ cña x· héi chñ nghÜa vµ céng s¶n chñ nghÜa). HiÖn nay chóng ta chØ cã thÓ h¹n chÕ ®îc phÇn nµo t¸c h¹i cña ma tuý chø cha thÓ tiªu diÖt hoµn toµn.

V× vËy thóc ®Èy tiÕn bé x· héi còng lµ mét bíc kh«ng thÓ thiÕu trong viÖc lo¹i bá hoµn toµn t¸c h¹i cña ma tuý.

3. Con rèi thø ba: Nh÷ng kÎ bao che, dung tóng cho hµnh ®éng bu«n b¸n tr¸i phÐp chÊt ma tuý.

Trong sè nh÷ng kÎ Êy cã c¶ nh÷ng ngêi cÇm c©n n¶y mùc trong ph¸p luËt. Nh÷ng kÎ Êy chÞu ¶nh hëng gi¸n tiÕp cña ma tuý, ®ång tiÒn th«ng qua t¸c nh©n trùc tiÕp lµ con rèi thø hai: nh÷ng kÎ bu«n ma tuý.

118

Lo¹i rèi thø ba nµy nguy hiÓm cho bé m¸y cÇm quyÒn cña nhµ níc, cña x· héi, lµ nguån gèc cho tÖ tham nhòng, quan liªu... vµ dung tóng ®Ó ma tuý dÔ dµng h¬n trong viÖc x©m nhËp ngµy mét s©u h¬n vµo x· héi.

T«i kh«ng muèn nãi nhiÒu vÒ lo¹i rèi thø ba nµy, v× cha cã nhiÒu hiÓu biÕt. Vµ t«i mong çc nhµ l·nh ®¹o ngµy cµng ®Ó t©m h¬n ®Õn nh÷ng kÎ Êy, ®Ó lµm cho bé m¸y, tæ chøc §¶ng ®îc trong s¹ch v÷ng m¹nh, tríc m¾t ®Ó h¹n chÕ t¸c h¹i cña ma tuý víi con ngêi vµ x· héi vµ vÒ mÆt l©u dµi tõng bíc ®a x· héi ph¸t triÓn ®i lªn, dÉn ®Õn lo¹i bá hoµn toµn t¸c h¹i cña ma tuý.

Ma tuý nh mét çi kh¸ch s¹n thu hót con ngêi bëi çi vÎ ngoµi hµo nho¸ng ®Çy ma lùc cña nã. Ta bíc vµo v× ngì ®ã lµ chèn thiªn ®êng. Nhng bíc vµo ta míi biÕt ®ã lµ ®Þa ngôc, lµ mét nhµ th¬ng ®iªn ®îc ngôy trang. Nã thu hót, mêi gäi ta bëi nh÷ng tiÕp viªn niÒm në, nhng vµo trong lµ nh÷ng sù vÊt v¶, d÷ déi, khñng khiÕp. Vµ nguy hiÓm h¬n, ta cã thÓ bíc vµo ®ã, nhng còng cã th× kh«ng bao giê bíc ra ®îc n÷a.

Phan Lª Hoµng Linh

§Ò 5: Cã ý kiÕn cho r»ng: "Nh÷ng thãi xÊu ban ®Çu lµ ngêi kh¸ch qua ®êng, sau trë nªn b¹n th©n ë chung nhµ, vµ kÕt thóc lµ «ng chñ khã tÝnh".

Anh (chÞ) hiÓu thÕ nµo vÒ ý kiÕn trªn?

Bµi viÕt

Gi÷a dßng ch¶y cña cuéc ®êi, x· héi, cã rÊt nhiÒu ®iÒu tiªu cùc mµ con ngêi khã tr¸nh khái. Nãi vÒ sù l©y lan vµ ¶nh hëng nhanh chãng cña thãi xÊu ®Õn con ngêi, cã ý kiÕn cho r»ng:

"Nh÷ng thãi xÊu ban ®Çu lµ ngêi kh¸ch l¹ qua ®êng, sau ®ã lµ ngêi b¹n th©n ë chung nhµ vµ kÕt côc trë thµnh «ng chñ khã tÝnh".

Qu¶ thËt trong bÊt cø chÕ ®é nµo, bÊt k× thêi k× nµo ®Òu tån t¹i nh÷ng ®iÒu xÊu. §ã lµ nh÷ng lÒ thãi, nh÷ng ®øc tÝnh kh«ng tèt, cã h¹i cho b¶n th©n, cho mäi ngêi xung quanh vµ cao h¬n n÷a lµ cho c¶ céng ®ång. NÕu nh÷ng ®iÒu xÊu Êy ®îc tån t¹i, ph¸t triÓn l©u dÇn sÏ thµnh thãi xÊu, khã mµ thay ®æi ®îc.

"Nh÷ng thãi xÊu ban ®Çu lµ ngêi kh¸ch l¹ qua ®êng". Con ngêi ta sinh ra vèn trong s¸ng, th¸nh thiÖn, kh«ng m¾c ph¶i téi t×nh g× c¶. Nh÷ng tiªu cùc Êy ®Õn víi ta mét çch v« t×nh vµ bÊt ngê, kh«ng g× b¸o hiÖu sù xuÊt hiÖn cña kÎ xa l¹ Êy. Còng kh«ng ai nghi ngê vÒ nã. Mét häc trß ngoan ngo·n, lÔ phÐp ®îc sèng trong m«i trêng gia ®×nh lµnh m¹nh, h¹nh phóc sÏ thÊy l¹ lÉm víi nh÷ng thãi xÊu cña x· héi, häc ®êng: ma tuý, trém c¾p, nghiÖn ngËp. Ban ®Çu ®ã chØ lµ sù tiÕp xóc cho biÕt, sau ®ã

119

ngµy cµng lón s©u, ¶nh hëng. §óng lµ nÕu nh mét con ngêi b¶n chÊt nh©n hËu, l¬ng thiÖn khã mµ nghÜ ®îc nh÷ng chuyÖn ®ã vµ cµng kh«ng nghÜ tíi biÖn ph¸p ®Ò phßng, lo¹i bá "ngêi kh¸ch l¹" nguy hiÓm ®ã. Dï thÕ ®iÒu tÊt yÕu sÏ ®Õn: "Sau trë thµnh ngêi b¹n th©n ë chung nhµ". Tõ ngêi kh¸ch b©ng qu¬, kh«ng quen biÕt nã ®· trë thµnh "ngêi b¹n th©n". NghÜa lµ tõng giê, tõng phót, tõng kho¶nh kh¾c con ngêi sÏ chÞu sù t¸c ®éng lín cña thãi xÊu. Nã ®¸nh vµo ®iÓm yÕu cña ngêi ®ã, hiÓu thÊu vµ len lái vµo trong suy nghÜ, hµnh ®éng cña hä. Nã trë thµnh kÎ song hµnh ®¸ng ghÐt mµ chñ nh©n kh«ng nhËn ra. B¹n th©n lµ mét phÇn con ngêi ta, chia sÎ, thÊu hiÓu m×nh. Ngîc l¹i, b¶n ta m×nh còng yªu mÕn, s½n sµng hi sinh v× b¹n. Còng vËy, mét khi thãi xÊu lµ b¹n th©n th× ta sÏ lµm nhiÒu viÖc ®Ó tháa m·n thãi xÊu ®ã. DÇn dÇn con ngêi sÏ bÞ tha hãa, xÊu xa.

Nhng ®ã cha ph¶i lµ ®iÒu nguy hiÓm nhÊt. Tõ lóc çi xÊu b¾t rÔ ®Õn lóc nã ngù trong t©m hån ta lµ mét qu¸ tr×nh dÔ dµng, nhanh chãng. Qua nh÷ng bíc ban ®Çu, nã trë thµnh kÎ chi phèi hoµn toµn, t¸c ai t¸c qu¸i ghª gím. Lóc Êy con ngêi chØ nh mét kÎ n« lÖ, phô thuéc chuyªn hµnh ®éng nh÷ng viÖc bÞ x· héi vµ mäi ngêi lªn ¸n. Con ngêi ta sÏ chØ lµ kÎ phôc tïng, kh«ng cã kh¶ n¨ng chèng cù hoÆc chèng l¹i rÊt yÕu ít v× nã ®· "kÕt côc lµ thµnh «ng chñ khã tÝnh".

Ngêi kh¸ch qua ®êng, tíi ngêi b¹n th©n vµ cuèi cïng lµ «ng chñ khã tÝnh. §ã lµ qu¸ tr×nh bao chiÕm vµ x©m nhËp cña çi xÊu. Tëng kh«ng thÓ mµ cã thÓ, tëng khã mµ dÔ. Mét khi con ngêi kh«ng gi÷ ®îc thiªn l¬ng, nh©n phÈm tríc sù çm dç cña vËt chÊt, hëng thô... th× rÊt dÔ mÊt ®i nh©n phÈm. Thãi xÊu nh kÎ x¶o quyÖt, ranh ma ®éi lèt ngêi kh¸ch ®Ó thùc hiÖn ý ®å cña m×nh. §ã lµ sø gi¶ cña ¸c quØ, cña bãng tèi, cña nh÷ng tiªu cùc ®i ngîc l¹i víi con ngêi, x· héi. Trong cuéc sèng cã rÊt nhiÒu trêng hîp nh vËy. Mét sinh viªn ®¹i häc cã t¬ng lai s¸ng sña, cã tÊt c¶ çc ®iÒu kiÖn ®Ó trë thµnh c«ng d©n tèt. Nhng v× bÞ çm dç, mª hoÆc mµ dÝnh vµo ma tuý, nghiÖn ngËp. Ban ®Çu thÊy xa l¹, b×nh thêng nhng cµng ngµy cµng g¾n bã, th©n thiÕt víi nã. BÞ chi phèi, trë thµnh kÎ trém c¾p, lu«n cã suy nghÜ xÊu trong ®Çu. Tån t¹i song hµnh víi con ngêi ®ã lµ nh÷ng mu toan, t©m tÝnh ®Ó tháa m·n nhu cÇu cña m×nh. Cuèi cïng, ngêi Êy trë nªn lµ kÎ nhÉn t©m, mang t©m tÝnh cña kÎ thó tÝnh. Êy lµ khi thãi xÊu trë thµnh "«ng chñ khã tÝnh" - kÎ sai khiÕn tµn nhÉn.

Trong kho tµng tôc ng÷ ViÖt Nam còng tõng cã nh÷ng c©u thÓ hiÖn sù t¸c ®éng cña hoµn c¶nh tíi nh©n phÈm: "GÇn mùc th× ®en, gÇn ®Ìn th× s¸ng" hay "ë bÇu th× trßn ë èng th× dµi".

Vµ thªm mét lÇn c©u nãi trªn kh¼ng ®Þnh ®óng ®¾n vÒ søc m¹nh ghª gím cña çi ¸c, çi ®ª tiÖn, mét thø virut cã søc l©y lan khñng khiÕp. Nhng qua ®ã, t¸c gi¶ còng mang ®Õn cho ta nh÷ng bµi häc ph¶i cã sù lùa chän, lËp trêng chÝn ch¾n tríc hoµn c¶nh. Kh«ng ai trong ®êi lµ kh«ng gÆp çi xÊu, vÊn ®Ò lµ

120

b¶n th©n con ngêi ph¶i t×m cho m×nh mét con ®êng sèng, ®Ò phßng vµ lo¹i bá suy nghÜ xÊu. Lµm ®îc vËy con ngêi sÏ thÊy thanh th¶n.

Tuy nhiªn, nãi thÕ kh«ng cã nghÜa lµ bÊt cø ai còng bÞ t¸c oai, t¸c qu¸i bëi c¸i xÊu. ¤ng cha ta tõng nãi: "GÇn bïn mµ ch¼ng h«i tanh mïi bïn". Gi÷a nh÷ng bØ æi, ®ª tiÖn cña qu©n ®Þch, nh÷ng chiÕn sÜ cña ta vÉn kiªn trung sèng trong lßng ®Þch vµ kh¼ng ®Þnh s¸ng ngêi phÈm chÊt trung thµnh, tèt ®Ñp, híng ®Õn nh©n d©n, Tæ quèc.

Tè H÷u tõng ngîi ca nh÷ng chiÕn sÜ gi¶i phãng s¸ng ngêi t©m hån:

Chóng muèn ta hãa thµnh tro bôi

Ta hãa vµng nh©n phÈm l¬ng t©m

Mét con ngêi biÕt chiÕn th¾ng hoµn c¶nh lµ con ngêi cã lËp trêng. Con ngêi ®ã sÏ kh«ng ®Ó thãi xÊu thµnh ngêi b¹n th©n vµ «ng chñ nhµ.

NguyÔn ThÞ Hång Nhung

§Ò 6. D©n téc ta cã truyÒn thèng "t«n s träng ®¹o". Theo anh (chÞ), truyÒn thèng Êy cßn ®¸ng tiÕp nèi hay kh«ng trong thùc tÕ cuéc sèng x· héi ta hiÖn nay?

Bµi viÕt

"T«n s träng ®¹o" kh«ng chØ cßn lµ vÊn ®Ò ®¹o ®øc mµ cßn lµ mét ttuyÒn thèng v¨n ho¸ v« cïng tèt ®Ñp cña nh©n d©n ta. Khi nµo cuéc sèng cßn cÇn kiÕn thøc, con ngêi cßn v¨n minh th× ngêi thÇy cßn ®îc t«n träng. Mµ ch¾c ch¾n r»ng, con ngêi kh«ng thÓ quay trë vÒ víi ®iÓm xuÊt ph¸t víi c¶nh sèng ¨n l«ng ë lç ®îc. V× thÕ, dï thêi k× lÞch sö nµo, dï x· héi nµo "T«n s träng ®¹o" vÉn lµ truyÒn thèng v« cïng tèt ®Ñp, vµ v« cïng cÇn thiÕt, cÇn ®îc tiÕp tôc ph¸t huy vµ g×n gi÷. §ã lµ yÕu tè quan träng lµm nªn nÒn t¶ng ®¹o ®øc cña x· héi v¨n minh.

Nh©n d©n ta tõng cã nh÷ng c©u nãi v« cïng gi¶n dÞ mµ chøa ®ùng nh÷ng ý nghÜa rÊt s©u s¾c vÒ vÊn ®Ò §¹o vµ ThÇy. Nh÷ng c©u nãi Êy võa t«n vinh ngêi ThÇy, võa nh¾c nhë con ngêi ph¶i biÕt sèng cho ph¶i ®¹o lµm ngêi. ThÇy lµ ngêi v¹ch ®-êng chØ lèi cho mèi ngêi "Kh«ng thÇy ®è mµy lµm nªn". V× thÕ vÞ trÝ cña ngêi thÇy ®îc ®Æt ngang hµng víi vÞ trÝ cña cha mÑ, "C«ng cha, nghÜa mÑ, ¬n thÇy". Chóng ta vÉn lu«n tù nh¾c m×nh:

Muèn sang th× b¾c cÇu KiÒu

Muèn con hay ch÷ th× yªu lÊy thÇy

Ngêi lµm thÇy trong bÊt cø x· héi nµo lu«n ®îc x· häi t«n träng "nhÊt tù vi s, b¸n tù vi s". Bëi vËy, "t«n s träng ®¹o" kh«ng cßn lµ mét vÊn ®Ò quan niÖm sèng hay quan niÖm vÒ c¸ch c xö

121

mµ ®· trë thµnh mét ph¹m trï ®¹o ®øc. Thêi xa Plat«n, Aritxt«t, Khæng Tö… tõ ngêi thÇy ®· trë thµnh nh÷ng bËc th¸nh trong lßng häc trß. Ngµy nay, ngêi thÇy tuy kh«ng cã vÞ trÝ tuyÖt ®èi nh thÕ song thÇy vÉn lµ ngêi ®îc x· héi t«n träng vµ "nghÒ d¹y häc lµ nghÒ cao quý nhÊt trong nh÷ng nghÒ cao quý". Dï ë ph-¬ng §«ng hay ph¬ng T©y, dï mèi quan hÖ thÇy trß cã b×nh ®¼ng ®Õn ®©u, gÇn gòi ®Õn ®©u th× danh giíi thÇy trß, vÞ trÝ ®¸ng kÝnh cña ngêi thÇy vÉn kh«ng hÒ bÞ mai mét.

Trªn thùc tÕ, vÊn ®Ò "t«n s träng ®¹o" ngµy nay ®· cã nhiÒu ®iÒu ®¸ng ph¶i bµn. C¸c thÇy c« gi¸o dï ph¶i ®øng tríc bao nhiªu khã kh¨n cña cuéc sèng vÉn ®ang ngµy ®ªm lo l¾ng, nghiÒn ngÉm ®Ó truyÒn thô cho häc sinh nh÷ng tri thøc quý gi¸ nhÊt. Cßn häc sinh, bªn c¹nh nh÷ng häc sinh ch¨m chØ ngoan ngo·n, thùc hiÖn ®óng ®¹o lµm trß, kÝnh yªu vµ t«n träng thÇy c« gi¸o, ®· cã kh«ng Ýt b¹n chãt quªn ®i ®¹o nghÜa thÇy trß. Nh÷ng häc sinh Êy ®· v« t×nh hoÆc cè ý vi ph¹m ®¹o lµm trß, lµm ®au lßng c¸c thÇy c« gi¸o. §· cã nh÷ng c©u chuyÖn ®au lßng mµ chóng ta kh«ng muèn nh¾c ®Õn nh hiÖn tîng häc trß xóc ph¹m thÇy c« gi¸o, v« lÔ víi nh÷ng ngêi ®ang ngµy ®ªm d¹y b¶o m×nh nh÷ng ®iÒu hay lÏ ph¶i, truyÒn ®¹t cho m×nh nh÷ng tinh hoa tri thøc nh©n lo¹i. X· héi ®·, ®ang vµ sÏ tiÕp tôc lªn ¸n nh÷ng häc sinh ®ã.

"T«n s träng ®¹o" lµ mét truyÒn thèng v¨n ho¸ v« cïng tèt ®Ñp cña loµi ngêi. NÕu trÎ em lµ tê giÊy tr¾ng th× ngêi cÇm c©y bót viÕt lªn nh÷ng tê giÊy tr¾ng Êy nh÷ng tr¸ng th¼ng hµng, râ nÐt, râ ch÷ nhÊt chÝnh lµ thÇy c« gi¸o. T«n träng nh÷ng ngêi gi÷ vai trß truyÒn ®¹t tri thøc nh©n lo¹i cho thÕ hÖ sau lµ biÓu hiÖn cña t×nh yªu tri thøc, cña lßng ham häc hái, cña ý chÝ vµ kh¸t väng v¬n lªn cuéc sèng tèt ®Ñp h¬n. V× thÕ "t«n s" kh«ng chØ lµ vÊn ®Ò t«n träng, kÝnh yªu ngêi lµm nghÒ d¹y häc mµ cßn lµ biÓu hiÖn cña t×nh yªu tri thøc, biÓu hiÖn cña v¨n minh, tiÕn bé. "§¹o" còng kh«ng chØ dõng l¹i ë ®¹o lµm trß, ë nh÷ng h×nh thøc, th¸i ®é øng xö víi ngêi thÇy mµ cßn lµ c¶ vÊn ®Ò ®¹o ®øc x· héi. §ã lµ ®¹o lµm ngêi, lµ ®¹o häc ë ®êi. Träng ®¹o lµ coi träng sù hiÓu biÕt, coi träng tinh thÇn ham häc hái, ®Ò cao truyÒn thèng ham häc.

§Ó x· héi ngµy cµng v¨n minh con ngêi ngµy cµng ph¶i chó ý ®Õn chuyÖn häc hµnh, tiÕp thu tri thøc. V× thÕ, vai trß cña ngêi thÇy trong x· héi hiÖn ®¹i ®· thay ®æi, tõ ngêi truyÒn ®¹t tri thøc ®· chuyÓn thµnh ngêi dÉn d¾t häc sinh t×m ra con ®êng ®Õn víi tri thøc. Vai trß cña ngêi thÇy Ýt nhiÒu thay ®æi nhng vÞ trÝ cña ngêi thÇy th× kh«ng hÒ suy gi¶m. ThÇy vÉn lµ thÇy vµ ngµy cµng quan träng h¬n. V× vËy, dï x· héi cã ®i ®Õn ®©u, x· héi Êy vÉn cã nh÷ng ngêi muèn häc vµ vÉn cã nh÷ng ngêi thùc hiÖn nhiÖm vô d¹y b¶o ngêi ®i sau. Trong cuéc sèng ngµy nay, khi mµ vÊn ®Ò häc hµnh ngµy cµng phøc t¹p vµ sù xuèng cÊp vÒ ®¹o ®øc x· héi ®ang khiÕn nhiÒu ngêi cã l¬ng

122

t©m tr¸ch nhiÖm ph¶i quan t©m suy nghÜa th× vÊn ®Ò "t«n sträng ®¹o" cµng ph¶i tiÕp tôc ®îc kÕ thõa vµ ph¸t huy h¬n n÷a.

T«n s träng ®¹o lµ mét truyÒn thèng ®¹o ®øc v« cïng tèt ®Ñp cña d©n téc ta. §øng tríc nh÷ng hiÖn tîng ®¸ng suy nghÜ hiÖn nay vÒ vÊn ®Ò ®¹o ®øc häc ®êng, chóng ta cÇn ph¶i cã nh÷ng ho¹t ®éng cÇn thiÕt ®Ó nh¾c nhë mçi ngêi nh×n l¹i th¸i ®é vµ çch øng xö cña m×nh ®èi víi nh÷ng ngêi lµm thÇy trong x· héi nµy. T«n s träng ®¹o cÇn ph¶i ®îc quan t©m h¬n n÷a.

hång mai

§Ò 7. Cã ý kiÕn cho r»ng: "Nh÷ng thãi xÊu ban ®Çu lµ ngêi kh¸ch qua ®êng, sau trë nªn ngêi b¹n th©n ë chung nhµ vµ kÕt côc biÕn thµnh «ng chñ nhµ khã tÝnh".

Anh (chÞ) thÊy ý kiÕn nµy nh thÕ nµo?

Bµi viÕt

Nhµ PhËt lêi r¨n d¹y con ngêi r»ng "KÎ thï lín nhÊt ®êi ngêi lµ chÝnh m×nh". §óng vËy, trong cuéc sèng con ngêi ph¶i ®Êu tranh víi rÊt nhiÒu thø ®Ó cã thÓ lµ mét con ngêi theo ®óng nghÜa. Trong ®ã, ®Êu tranh víi chÝnh b¶n th©n m×nh lµ cuéc ®Êu tranh cam go vµ quyÕt liÖt nhÊt. §ã lµ cuéc ®Êu tranh kh«ng bao giê ngõng nghØ. §iÒu nguy hiÓm nhÊt cña con ngêi lµ cã thÓ chiÕn ®Êu mét mÊt mét cßn víi ngêi kh¸c song l¹i dÔ dµng tho¶ hiÖp víi chÝnh m×nh. Mµ suèt c¶ cuéc ®êi, mçi ngêi ®Òu lu«n ph¶i kh«ng ngõng ®èi diÖn víi cuéc ®Êu tranh gi÷a kh¸t väng vµ kh¶ n¨ng, íc m¬ vµ hiÖn thùc. Kh¸t väng, ham muèn cña con ngêi kh«ng bao giê cã ®iÓm dõng mµ kh¶ n¨ng l¹i cã h¹n. Cuéc ®Êu tranh trong mçi ngêi ®· dÉn ®Õn nh÷ng con ®êng kh¸c nhau cña mçi ngêi. Ngêi chiÕn th¾ng ®îc nh÷ng ham muèn ç nh©n, biÕt dõng l¹i ®óng lóc, ngêi l¹i dÔ dµng ®Çu hµng, bu«ng th¶ m×nh theo nh÷ng ham muèn ç nh©n. Vµ kÕt qu¶ lµ con ngêi cã nh÷ng tÝnh tèt vµ tÝnh xÊu.

Danh giíi gi÷a ®øc tÝnh tèt vµ thãi xÊu kh«ng ph¶i lóc nµo còng râ rµng. BiÓu hiÖn cña tÝnh tèt vµ thãi xÊu ®îc thÓ hiÖn trong mèi quan hÖ cña mçi ngêi ®èi víi nh÷ng ngêi xung quanh. TÝnh tèt lµ kÕt qu¶ sù ®iÒu hoµ hîp lÝ gi÷a quyÒn lîi ç nh©n vµ quyÒn lîi céng ®ång. Nã trë thµnh thãi xÊu khi quyÒn lîi cña ç nh©n lµm ¶nh hëng ®Õn quyÒn lîi céng ®ång. Ch¼ng h¹n nh thãi Ých kØ, sù tham lam, lêi biÕng, trèn tr¸nh tr¸ch nhiÖm, ham ch¬i, tù tho¶ m·n… Tríc khi g©y nªn nh÷ng hËu qu¶ kh«ng tèt ®èi víi céng ®ång, thãi xÊu Êy ®· g©y ra nh÷ng ®iÒu tai h¹i cho chÝnh ngêi "së h÷u" nã. V× thÕ míi cã c©u "Nh÷ng thãi xÊu ban ®Çu lµ ngêi kh¸ch qua ®êng, sau trë nªn ngêi b¹n th©n ë chung nhµ vµ kÕt côc biÕn thµnh «ng chñ nhµ khã tÝnh".

§©y lµ mét c©u nãi rÊt ®óng, ®· h×nh tîng ho¸ ¶nh hëng cña nh÷ng thãi xÊu ®èi víi b¶n th©n mçi con ngêi.

123

Ngêi xa nãi "Nh©n chi s¬ tÝnh b¶n thiÖn", (b¶n tÝnh con ng-êi vèn thiÖn), do ®iÒu kiÖn sèng, v× nhu cÇu sinh tån, v× nh÷ng mèi quan hÖ phøc t¹p vµ sù kh¾c nghiÖt cña cuéc sèng mµ con ngêi dÇn dÇn cã nh÷ng thãi xÊu. Kh«ng ph¶i ngay tõ khi sinh ra con ngêi ®· mang s½n nh÷ng thãi xÊu. Thãi xÊu dÇn dÇn h×nh thµnh vµ ngù trÞ trong mçi ngêi. Ngêi nµo cã b¶n lÜnh cøng cái, chiÕn th¾ng ®îc chÝnh m×nh th× nh÷ng thãi xÊu Êy Ýt cã c¬ héi béc lé.

Ban ®Çu, v× nh÷ng lÝ do kh¸ch quan nµo ®ã, v× cuèc sèng cña b¶n th©n m×nh, con ngêi muèn dµnh lÊy cho m×nh çi lîi. §ã lµ nguyªn nh©n cña sù Ých kØ. LÇn ®Çu, sù Ých kØ, lßng ham muèn dµnh lÊy çi lîi cho m×nh Êy cã thÓ chØ lµ b¶n n¨ng, chØ tho¸ng qua nh ngêi kh¸ch qua ®êng. Ngêi cã b¶n lÜnh, biÕt dõng l¹i ®óng lóc, sím thøc tØnh th× thãi xÊu sÏ bÞ h¹n chÕ. Cô thÓ h¬n, lµ hiÖn tîng nghiÖn hót trong x· héi ngµy nay ch¼ng h¹n. Lóc ®Çu chØ lµ do tß mß hoÆc bÞ rñ rª. Lóc ®ã, ma tuý míi chØ lµ ngêi kh¸ch qua ®êng. Ng¬i cã b¶n lÜnh sím tõ chèi nã th× sÏ kh«ng bÞ nã ®iÒu khiÓn. Khi thãi xÊu míi sinh ra, chóng ta rÊt dÔ tiªu diÖt nã. Song nÕu kh«ng nhËn thøc ®îc ®ã lµ thãi xÊu, tiÕp tôc "së h÷u", tiÕp tôc ham hè çi lîi cña riªng m×nh, quªn ®i lîi Ých céng ®ång, th× thãi xÊu ngµy cµng ¨n s©u vµo ý thøc. Còng nh ngêi nghiÖn hót, nÕu kh«ng sím gi· tõ ma tuý, hót nhiÒu sÏ dÇn dÇn quen víi nã, råi thÌm nã vµ còng sÏ ®Õn lóc kh«ng xa ®îc nã. Kh«ng xa ®îc sÏ dÉn ®Õn phô thuéc, phô thuéc råi sÏ bÞ ®iÒu khiÓn. Lóc ®Çu nã phôc vô ta, råi ®Õn lóc ta sÏ trë thµnh n« lÖ cña nã. Lóc Êy, ®Þa vÞ chñ kh¸ch sÏ bÞ ®¶o ngîc, ngêi kh¸ch qua ®êng sÏ trë thµnh chñ nhµ vµ chñ nhµ sÏ trë thµnh kÎ bÞ sai khiÕn.

Mçi ngêi nÕu kh«ng tù nhËn thøc vµ ph©n biÖt ®îc ®©u lµ tÝnh tèt vµ ®©u lµ thãi xÊu th× sÏ rÊt dÔ ®¸nh mÊt m×nh, dÔ biÕn m×nh thµnh n« lÖ cña nh÷ng thãi xÊu. Lóc ®Çu nh÷ng hµnh ®éng kh«ng tèt cã thÓ chØ b¾t nguån tõ sù v« t×nh gièng nh ngêi qua ®êng ta v« t×nh gÆp. Nhng nÕu lÆp l¹i lÇn thø hai, sÏ rÊt dÔ cã lÇn thø ba vµ nh÷ng lÇn kh¸c n÷a (ngêi b¹n th©n chung nhµ). Vµ khi ®· trë thµnh hÖ thèng, thµnh mét thãi quen, lÆp l¹i nhiÒu lÇn nã sÏ ®iÒu khiÓn ta (ngêi chñ nhµ khã tÝnh). Mét häc sinh, lÇn kiÓm tra ®Çu tiªn kh«ng thuéc bµi, hÐ vë nh×n mét vµi lÇn. NÕu kh«ng tù ®Êu tranh víi m×nh, lÆp l¹i lÇn hai råi lÇn ba vµ dÇn trë thµnh thãi quen. Thãi quen Êy sÏ khiÕn b¹n trë nªn lêi häc. Vµ nh vËy b¹n ®· ®Ó thãi xÊu ®iÒu khiÓn m×nh.

Thãi xÊu sÏ lµm cho con ngêi trë nªn nhá nhen, Ých kû, lµm cho ta lu«n ph¶i tranh giµnh, ganh ®ua, tÝnh to¸n. Cuéc sèng cña chÝnh chóng ta sÏ mÊt ®i sù thanh th¶n. Thãi xÊu sÏ lµ nguyªn nh©n ®Ó nh÷ng ngêi xung quanh cã nh÷ng hµnh ®éng ®èi xö kh«ng mÊy dÔ d·i v« t vµ ®é lîng víi ta. Vµ nh thÕ, v× thãi xÊu, ta trë nªn c« ®éc, ta sÏ lu«n lu«n bÞ d»n vÆt bëi nh÷ng

124

ham muèn ç nh©n. Vµ cuéc ®Êu tranh ®Ó giµnh giËt, ®Ó tho¶ m·n nh÷ng thãi xÊu sÏ biÕn cuéc sèng cña chóng ta thµnh ®Þa ngôc. Thãi xÊu lµ con dao ph¶n chñ, nã lµm ®au bÊt cø ai cã ý ®Þnh sö dông nã thêng xuyªn. Thãi xÊu lµm mÊt sù trong s¹ch vµ thanh th¶n cña l¬ng t©m, nã khiÕn cho con ngêi lu«n c¶m thÊy bÊt æn. V× thÕ thãi xÊu kh«ng chØ t¹o nªn nh÷ng t¸c ®éng xÊu ®èi víi nh÷ng ngêi xung quanh mµ thãi xÊu cßn khiÕn cho chÝnh ngêi së h÷u nã nh÷ng t¹i ho¹. "L¬ng t©m trong s¹ch g×n gi÷ sù thanh th¶n trong t©m hån. H¬n thÕ n÷a, nã cßn lµ ®èi träng víi mäi tai ho¹ vµ khæ ®au".

hång mai

§Ò 8. Hëng øng ®ît thi ®ua x©y dùng m«i trêng xanh, s¹ch, ®Ñp do §oµn thanh niªn céng s¶n Hæ ChÝ Minh ph¸t ®éng, chi ®oµn líp 10A tæ chøc héi th¶o víi chñ ®Ò: "V× mét m¸i trêng xanh, s¹ch, ®Ñp".

H·y viÕt bµi tham gia héi th¶o ®ã.

Bµi viÕt

M«i trêng cã ý nghÜa v« cïng quan träng ®èi víi sù sèng cña loµi ngêi. Mçi chóng ta cÇn ph¶i cã ý thøc tr¸ch nhiÖm, cïng nhau x©y dùng mét m«i trêng sèng ngµy cµng trong s¹ch h¬n.

M«i trêng mµ hµng ngµy chóng ta ®ang sèng chÝnh lµ ng«i nhµ, lµng quª vµ m¸i trêng. Trong ®ã m¸i trêng lµ n¬i chóng ta cïng nhau häc tËp, vui ch¬i. §Ó viÖc häc tËp ®¹t kÕt qu¶ cao, chóng ta ph¶i x©y dùng mét m«i trêng häc tËp trong lµnh, ®Ó m¸i trêng cña chóng ta ®óng lµ ng«i nhµ thø hai, ng«i nhµ chung cña tÊt c¶ chóng ta.

VËy chóng ta cÇn ph¶i lµm nh÷ng g× ®Ó cã ®îc mét m¸i tr-êng xanh, s¹ch, ®Ñp. M¸i trêng cña chóng m×nh ®· ®Ñp, ®· s¹ch råi, chóng ta cÇn ph¶i g×n gi÷ ®Ó ngµy cµng ®Ñp h¬n, s¸ch h¬n.

Tríc hÕt, ®Ó gi÷ ®îc mµu xanh cho ng«i trêng, chóng ta ph¶i cïng nhau trång vµ ch¨m sãc c©y xanh trong trêng. Hµng n¨m, chóng ta ph¶i tham gia ®Çy ®ñ çc ®ît trång c©y cña §oµn tr-êng. Chóng ta sÏ cïng ch¨m sãc vµ b¶o vÖ nh÷ng hµng c©y n¬i s©n trêng. C©y xanh ph¶i ®îc b¶o vÖ vµ ch¨m sãc, kh«ng nªn h¸i hoa, bÎ cµnh. NhÊt lµ çc b¹n nam, kh«ng nªn trÌo lªn c©y cèi trong trêng. Çc b¹n còng kh«ng nªn trÌo lªn bÎ hoa trªn c©y ph-îng, c©y b»ng l¨ng… M¸i trêng th©n yªu cña chóng ta sÏ ngµy cµng xanh h¬n nÕu t©t c¶ chóng ta ®Òu cã ý thøc ch¨m sãc vµ b¶o vÖ c©y xanh. Líp m×nh sÏ ph¶i cã nh÷ng buæi lao ®éng trång c©y vµ ch¨m sãc c©y xanh trong vên trêng, s©n trêng.

M«i trêng xanh cha ®ñ, ®Ó cã bÇu kh«ng khÝ thËt sù trong lµnh, chóng ta cÇn ph¶i gi÷ g×n cho s©n trêng, líp häc, khu«n viªn nhµ trêng lu«n s¹ch sÏ gän gµng. ¤ng cha ta ®· d¹y "nhµ s¹ch

125

th× m¸t, b¸t s¹ch ngon c¬m". §Ó s©n trêng s¹ch sÏ, mçi chóng ta ®Òu ph¶i cã ý thóc gi÷ g×n vÖ sinh chung nh kh«ng vøt r¸c bõa b·i, vÖ sinh s¹ch sÏ líp häc, gi÷ g×n vÖ sinh ç nh©n. Hµng tuÇn chóng ta ph¶i tham gia nghiªm tóc, ®Çy ®ñ çc buæi vÖ sinh chung. S©n trêng, líp häc kh«ng cã r¸c, kh«ng cã bôi bÈn lµ chóng ta ®· cã mét m«i trêng trong lµnh.

Xanh, s¹ch cha ®ñ, ng«i trêng cña chóng ta cßn ph¶i ®Ñp. Bëi ®©y lµ n¬i chóng ta ®îc häc çi hay, çi ®Ñp, ®îc häc nh÷ng ®iÒu tèt, lÏ ph¶i. §Ó trêng ®Ñp, tríc hÕt mçi chóng ta còng ph¶i ®Ñp. §Ñp quÇn, ®Ñp ¸o, ®Ñp ngêi ®Òu cÇn thiÕt song cha ®ñ. Chóng ta cÇn ph¶i ®Ñp trong tõng hµnh ®éng, cö chØ, lêi ¨n tiÕng nãi. H·y lµm sao ®Ó m¸i trêng th©n yªu cña chóng ta kh«ng cã nh÷ng lêi nãi th« tôc, nh÷ng hµnh ®éng v« lÔ, mÊt lÞch sù víi b¹n bÌ, thÇy c«. §Ñp cho mçi ngêi råi ®Õn lµm ®Ñp cho c¶ ng«i trêng. Chóng ta ph¶i biÕt s¾p xÕp méi thø cho gän gµng, trang trÝ líp s¸ng sña ®Çy ®ñ... Chóng ta h·y ch¨m sãc vên hoa cña lãp m×nh ®Ó hoa lu«n khoe s¾c tríc s©n trêng.

§Ó m¸i trêng cña chóng ta ®îc gäi lµ ng«i trêng xanh, s¹ch, ®Ñp kh«ng ph¶i lµ chuyÖn ®¬n gi¶n. Chóng ta ph¶i lu«n cè g¾ng hÕt søc vµ kh«ng ngõng v¬n lªn, ph¶i lu«n cã tinh thÇn tr¸ch nhiÖm víi céng ®ång th× míi cã thÓ x©y dùng ®îc ng«i tr-êng xanh, s¹ch, ®Ñp. Nhng chóng ta còng kh«ng nªn chØ chó ý lµm ®Ñp trêng, ®Ñp líp mµ quªn r»ng ®Ó trêng ®Ñp th× con ®êng ®Õn trêng, ng«i nhµ chóng ta ®ang sèng còng ph¶i xanh - s¹ch - ®Ñp.

Chóng ta h·y cïng nhau, ch¨m sãc, b¶o vÖ c©y xanh, cïng cã ý thøc ®Ó t¹o nªn mét m«i trêng sèng ngµy cµng trong s¹ch vµ tèt ®Ñp h¬n.

hång mai

§Ò 9. Häc bµi th¬ "ThuËt hoµi" cña Ph¹m Ngò L·o, cã b¹n cho r»ng: Sù hæ thÑn cña t¸c gi¶ lµ qu¸ ®¸ng, kiªu k×. Ngîc l¹i, cã b¹n ngîi ca vµ cho r»ng ®ã lµ biÓu hiÖn mét hoµi b·o lín lao cña ngêi thanh niªn yªu níc. H·y cho biÕt ý kiÕn cña anh (chÞ).

Bµi viÕt

Nhµ TrÇn ®· ghi vµo cuèn ViÖt sö nh÷ng trang sö v« cïng chãi läi vãi ba lÇn chiÕn th¾ng qu©n Nguyªn M«ng vµ mét sù ph¸t triÓn thÞnh vîng cña ®Êt níc. NÒn v¨n minh cña d©n téc ViÖt ®· cã mét bíc tiÕn dµi díi çc triÒu ®¹i nhµ TrÇn. Nh÷ng trang sö hµo hïng ®ã cña nhµ TrÇn cã ®îc lµ nhê tinh thÇn vua t«i mét lßng v× d©n v× níc. V× nhµ TrÇn cã nh÷ng tíng lÜnh tµi n¨ng nh TrÇn Thñ §é, TrÇn Quèc TuÊn, TrÇn Quang Kh¶i, Ph¹m Ngò L·o… Nh÷ng tíng lÜnh tµi ba Êy ®· gãp phÇn lµm nªn çi "hµo khÝ §«ng A" trong v¨n häc thêi TrÇn.

126

Sau nh÷ng th¸ng n¨m chinh chiÕn vµ ®· cã ®îc rÊt nhiÒu c«ng ao ®èi víi cuèc kh¸ng chiÕn chèng qu©n Nguyªn M«ng, Ph¹m Ngò L·o - mét tíng lÜnh tµi ba cña TrÇn Hng §¹o - ®· tæng kÕt l¹i cuéc ®êi chinh chiÕn cña m×nh:

Móa gi¸o non s«ng tr¶i mÊy th©u

Ba qu©n hïng khÝ ¸t sao Ngu

C«ng danh nam tö cßn v¬ng nî

Luèng thÑn tai nghe chuyÖn Vò HÇu.

Trªn thùc tÕ, nh÷ng g× nhµ TrÇn ®· lµm ®îc cho lÞch sö d©n téc ViÖt Nam lµ mét ®iÒu rÊt ®¸ng tù hµo, kh«ng chØ cña riªng nh÷ng tíng lÜnh nhµ TrÇn mµ cßn lµ cña c¶ d©n téc. Theo quan niÖm c«ng danh cña Nho gi¸o th× viÖc "Móa gi¸o non s«ng tr¶i m©y th©u" Êy còng ®· lµ mét sù nghiÖp c«ng danh ®¸ng tù hµo, ngêi qu©n tö ®· thùc hiÖn ®ñ nghÜa vô "tÒ gia trÞ quèc b×nh thiªn h¹". ThÕ nhng, ngêi tíng lÜnh trongh bµi th¬ nµy l¹i cã t©m sù "Luèng thÑn tai nghe chuyÖn Vò HÇu". C«ng lao cña Vò HÇu (Gia Çt Lîng) ®èi víi nhµ Thôc lµ ®iÒu kh«ng thÓ tranh c·i. Sù nghiÖp cña Gia Çt Lîng ®· trë thµnh lý tëng sèng cña çc bËc chÝnh nh©n qu©n tö theo t tëng Nho gia. ViÖc thua kÐm Vò HÇu vÒ c«ng lao binh nghiÖp lµ lÏ ®¬ng nhiªn, kh«ng cã g× ®¸ng hæ thÑn. Trong bµi th¬ nµy, t¸c gi¶ còng kh«ng cã ý so s¸nh sù nghiÖp cña m×nh víi Gia Çt Lîng. "ChuyÖn Vò HÇu" ®îc nh¾c ®Õn kh«ng ph¶i ®Ó so s¸nh mµ nã cã ý nghÜa tîng trng cho lÝ tëng vÒ tr¸ch nhiÖm cña ®Êng nam nhi ®èi víi x· héi. V× thÕ sù hæ thÑn cña t¸c gi¶ trong bµi th¬ nµy kh«ng ph¶i "lµ qu¸ ®¸ng, kiªu k×". §ã lµ sù b¨n kho¨n, tr¨n trë day døt cña mét con ngêi vÒ tr¸ch nhiÖm cña m×nh ®èi víi céng ®ång. §ã chÝnh lµ biÓu hiÖn s©u s¾c nhÊt cña t×nh yªu quª h¬ng ®Êt níc. H-íng ®Õn sù nghiÖp cña Vò HÇu lµ híng ®Õn mét lÝ tëng sèng cao ®Ñp, "®ã lµ biÓu hiÖn mét hoµi b·o lín lao cña ngêi thanh niªn yªu níc".

Sèng ë trªn ®êi nµy, kh«ng ph¶i ai còng biÕt thÑn, thÑn víi b¶n th©n m×nh vµ thÑn víi tÊt c¶ mäi ngêi. BiÕt thÑn nghÜa lµ cßn biÕt sèng, cßn biÕt thÕ nµo lµ ph¶i tr¸i, tèt xÊu. Nçi "then" cña Ph¹m Ngò L·o lµ nçi thÑn cña mét con ngêi cã nh©n çch cao c¶. §©y kh«ng ph¶i lµ sù xÊu hæ cña mét ngêi trãt lµm ®iÒu xÊu, còng kh«ng ph¶i sù tù ti cña mét ngêi v« tÝch sù, v« nghÜa tríc cuéc ®êi. Ngêi tíng lÜnh Êy ®· "Móa gi¸o non s«ng tr¶i mÊy th©u" vµ ®· gãp nhiÒu c«ng lín, ®· gãp phÇn lµm nªn çi "hïng khÝ nuèt sao Ngu", ®iÒu ®ã ®· ®ñ lµm nªn sù vÎ vang cho mét cuéc ®êi.

hång mai

§Ò 10. Vai trß cña s¸ch ®èi víi cuéc sèng nh©n lo¹i.

Bµi viÕt

127

M. Gorki tõng nãi “Mçi cuèn s¸ch lµ mét bËc thang nhá mµ khi bíc lªn, t«i t¸ch khái con thó ®Ó ®i tíi gÇn con ngêi”. NhËn xÐt nµy ®· kh¸i qu¸t mét çch chÝnh x¸c vai trß cña s¸ch ®èi víi cuéc sèng nh©n lo¹i. Mçi cuèn s¸ch më ra tríc m¾t con ngêi nh÷ng ch©n trêi míi.

S¸ch lµ s¶n phÈm cña x· héi v¨n minh, sù ra ®êi cña s¸ch chøng tá mét bíc tiÕn quan träng cña x· héi lo¹i ngêi. Tríc ®©y khi ch÷ viÕt, giÊy viÕt cha ra ®êi, con ngêi chØ cã thÓ giao tiÕp víi nhau b»ng lêi nãi, cö chØ vµ hµnh ®éng. H×nh thøc giao tiÕp Êy chØ cã thÓ dÔn ra trong ph¹m vi hÑp, kho¶ng çch ng¾n, hÑp vÒ thêi gian vµ kh«ng gian. Khi ch÷ viÕt, giÊy viÕt vµ nhÊt lµ kü thuËt in ra ®êi, x· héi loµi ngêi ®· ®îc tËn hëng mét thµnh tùu v« cïng quý gi¸ cña khoa häc kÜ thuËt. Chóng ta cã thÓ ghi l¹i nh÷ng ®iÒu chóng ta nghÜ vµ cã thÓ truyÒn nã ®Õn cho rÊt nhiÒu ngêi thuéc nhiÒu thÕ hÖ kh¸c nhau. S¸ch ra ®êi nh v©y vµ ®· mang ®Õn nhiÒu lîi Ých cho con ngêi. Thö tëng tîng thÕ giíi chóng ta ®ang sèng kh«ng cã mét cuèn s¸ch nµo. Chóng ta sÏ t×m hiÓu vµ lu gi÷ vèn kiÕn thøc khæng lå cña loµi ngêi ë ®©u? Cã lÏ x· héi loµi ngêi sÏ l¹i ch×m trong m«ng muéi vµ u tèi.

TÊt nhiªn, s¸ch kh«ng ph¶i lµ ph¬ng tiÖn duy nhÊt ®Ó ghi l¹i vµ truyÒn ®¹t th«ng tin tõ ngêi nµy sang ngêi kh¸c, tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c. Ngµy xa, cha «ng ta ®· dïng h×nh thøc truyÒn miÖng. Tuy "Tr¨m n¨m bia ®¸ th× mßn, Ngµn n¨m bia miÖng vÉn cßn tr¬ tr¬" nhng h×mh thøc truyÒn miÖng bao giê còng cã dÞ b¶n theo quy luËt "tam sao thÊt b¶n". Cã thÓ ®èi víi v¨n häc d©n gian, víi nh÷ng s¸ng t¸c cña tËp thÓ nh©n d©n th× kh«ng sao song víi nh÷ng tri thøc khoa häc, x· héi, t tëng... dÞ b¶n g©y ra nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc. V× thÕ, çc tri thøc vÒ lÞch sö, thiªn v¨n, khoa häc tù nhiªn vµ x· héi ®Òu x¶y ra sù mÊt m¸t, sai hôt, thiÕu chÝnh x¸c. Khi nh÷ng tri thøc Êy ®îc ghi l¹i b»ng v¨n b¶n vµ ®îc g×n gi÷ mét çch cã ý thøc th× ngêi ®êi sau sÏ nhËn ®îc nhh÷ng tri thøc chÝnh x¸c do thÕ hÖ tríc truyÒn l¹i. Ngµy nay, chóng ta cã truyÒn thanh, truyÒn h×nh vµ çc ph-¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng kh¸c, song tÊt c¶ ®Òu kh«ng thÓ thay thÕ ®îc s¸ch. Mçi ph¬ng tiÖn truyÒn th«ng tin cã nh÷ng u, nhîc ®iÓm riªng vµ chóng kh«ng thÓ thay thÕ nhau. Cïng mét néi dung cèt truyÖn nhng xem phim vµ ®äc tiÓu thuyÕt l¹i mang l¹i hai kÕt qu¶ c¶m nhËn kh¸c nhau. §èi diÖn víi trang s¸ch, ngêi ®äc ®îc hoµn toµn ®éc lËp vµ tù do ph¸t huy tëng tîng vµ suy luËn cña m×nh. S¸ch gióp con ngêi ph¸t triÓn trÝ tëng tëng, t duy s¸ng t¹o vµ ®éc lËp suy nghÜ. Mçi trang s¸ch sÏ mang ®Õn cho ngêi ®äc nh÷ng tri thøc thó vÞ. Ngåi tríc trang s¸ch lµ ngêi ®äc ®ang thùc hiÖn cuéc ®èi tho¹i víi t¸c gi¶. Víi h×nh thøc ng«n ng÷ ch÷ viÕt - ph¬ng tiÖn giao tiÕp quan träng nhÊt - s¸ch gióp ngêi ®äc cã ®iÒu kiÖn nghiÒn ngÉm, suy nghÜ vµ tiÕp nhËn chÝnh x¸c, ®Çy ®ñ néi dung th«ng tin. H¬n thÕ n÷a, s¸ch lµ ph¬ng tiÖn cã kh¶ n¨ng truyÒn ®¹t th«ng tin réng r·i vµ tiÖn lîi nhÊt bëi h×nh thøc tiÕp nhËn th«ng tin ®¬n gi¶n lµ ®äc.

128

Dï x· héi cã ph¸t triÓn ®Õn ®©u, cã thªm nhiÒu h¬n n÷a çc ph¬ng tiÖn truyÒn ®¹t th«ng tin hiÖn ®¹i, nhng s¸ch vÉn gi÷ vai trß v« cïng quan träng ®èi víi cuéc sèng. §äc s¸ch lµ mét ho¹t ®éng cã tÝnh chÊt v¨n ho¸ cña ngêi ®äc. §äc s¸ch g× vµ ®äc nh thÕ nµo còmg lµ mét ph¬ng diÖn cña v¨n ho¸ mµ chóng ta vÉn gäi lµ v¨n ho¸ ®äc. Ngµy nay, v× cã qu¸ nhiÒu vµ qu¸ s½n nh÷ng h×nh thøc tiÕp nhËn th«ng tin tiÖn lîi vµ hiÖn ®¹i dÉn ®Õn viÖc nhiÒu ngêi coi thêng vai trß cña s¸ch. §ã lµ mét thùc tÕ ®¸ng buån. Thê ¬ víi s¸ch sÏ dÉn ®Õn nh÷ng lèi sèng thô h-ëng, bu«ng th¶, nh÷ng t©m hån nghÌo nµn vµ c»n cçi. L¹m dông çc ph¬ng tiÖn tiÕp nhËn th«ng tin qu¸ tiÖn dông nh b¨ng h×nh, phim ¶nh.. . con ngêi dÔ r¬i vµo t×nh tr¹ng tiÕp nhËn th«ng tin thô ®éng.

Ai còng cã thÓ dÔ dµng nhËn thÊy vai trß v« cïng quan träng vµ kh«ng thÓ thay thÕ cña s¸ch ®èi víi ®êi sèng hiÖn ®¹i. V× vËy, mçi chóng ta cÇn ph¶i biÕt quý träng nh÷ng trang s¸ch, bëi ®ã lµ n¬i kÕt tô t©m hån, trÝ tuÖ vµ t©m huyÕt cña bao ngêi thuéc bao thÕ hÖ. Khi viÕt lªn mçi trang s¸ch, ngêi viÕt ®· göi g¾m vµo ®ã tÊt c¶ t×nh c¶m vµ trÝ tuÖ cña m×nh. H·y tr©n träng nh÷ng trang s¸ch "mªnh m«ng trÝ tuÖ" cña nh©n lo¹i, s¸ch sÏ mang ®Õn cho çc b¹n nh÷ng mãn quµ v« gi¸.

hång mai

§Ò 11. Anh (chÞ) h·y tr×nh bµy nh÷ng suy nghÜ cña m×nh vÒ lßng dòng c¶m.

Bµi viÕt

Lßng dòng c¶m lµ mét trong nh÷ng ®øc tÝnh v« cïng cÇn thiÕt vµ ®¸ng quý träng ë mçi con ngêi. Dï ë n¬i ®©u, khi lµm bÊt cø mét viÖc g×, con ngêi ®Òu cÇn lßng dòng c¶m. Trong nh÷ng cuéc chiÕn tranh vÖ quèc cña d©n téc chóng ta ®· cã rÊt nhiÒu nh÷ng tÊm g¬ng dòng c¶m, v× níc quªn th©n, lu«n s½n sµng ®èi mÆt víi kÎ thï, víi khã kh¨n gian khæ, thËm chÝ c¶ hy sinh mÊt m¸t. Nh÷ng anh vÖ quèc qu©n, gi¶i phãng qu©n ®· trë thµnh nh÷ng biÓu tîng ®Ñp vÒ lßng dòng c¶m.

Lßng dòng c¶m lµ mét trong nh÷ng phÈm chÊt v« cïng quan träng cña con ngêi. Bëi trong cuéc ®êi m×nh, chóng ta lu«n ph¶i ®èi diÖn víi khã kh¨n, thö th¸ch. Lßng dòng c¶m lµ nghÞ lùc, lµ søc m¹nh, lµ ý chÝ kiªn cêng ®Ó con ngêi cã thÓ vît lªn mäi gian nan thö th¸ch, ®Ó cã ®îc søc m¹nh chÕ ngù thiªn nhiªn, chiÕn th¾ng kÎ thï … vµ nhiÒu khi lµ ®Ó chiÕn th¾ng chÝnh b¶n th©n m×nh. Ngêi chiÕn sÜ ung dung, b×nh th¶n, kh«ng hÒ run sî tríc mòi sóng qu©n thï, ®ã lµ dòng c¶m. Chó bÐ tho¨n tho¸t bíc ®i díi lµn ®¹n qu©n thï ®Ó ®a cho ®îc bøc th ®Ò "thîng khÈn". ChÞ TrÇn thÞ LÝ kh«ng hÒ run sî vµ kh«ng chÞu khuÊt phôc tríc nh÷ng ®ßn tra tÊn d· man cña giÆc. Tríc nh÷ng khã kh¨n, hiÓm nguy, con ngêi vÉn quyÕt t©m lµm viÖc, hoµn thµnh nhiÖm vô,

129

®ã lµ dòng c¶m. Dòng c¶m lµ s½n sµng ®èi diÖn víi gian khã ®Ó thùc hiÖn cho ®îc môc ®Ých ®Ò ra.

Trong cuéc sèng hoµ b×nh, chóng ta vÉn hµng ngµy hµng giê chøng kiÕn nh÷ng hµnh ®éng dòng c¶m. Dòng c¶m v¹ch trÇn nh÷ng viÖc lµm sai tr¸i cña ngêi kh¸c dï ®ã lµ nh÷ng kÎ cã chøc cã quyÒn, nh÷ng chiÕn sÜ c«ng an dòng c¶m b¾t téi ph¹m ®Ó gi÷ cho nh©n d©n cã cuéc sèng thanh b×nh, mét b¹n häc sinh s½n sµng lao xuèng dßng níc ch¶y xiÕt ®Ò cøu b¹n... Nh÷ng con ngêi dòng c¶m Êy ®· gãp phÇn lµm cho cuéc sèng ngµy cµng tèt ®Ñp h¬n.

ChiÕn th¾ng ®îc ngêi kh¸c ®· rÊt khã kh¨n, nhng chiÕn th¾ng ®îc chÝnh b¶n th©n m×nh cßn khã kh¨n h¬n nhiÒu. Dòng c¶m ®Ó nh×n ra vµ c«ng nhËn nh÷ng sai lÇm khuyÕt ®iÓm cña m×nh. Dòng c¶m ®Ó chiÕn th¾ng nh÷ng ham muèn ç nh©n, nh÷ng tham väng vµ nh÷ng nhu cÇu v« tËn cña m×nh. Kh«ng ®ñ nghÞ lùc ®Ó vît qua khã kh¨n ®· bao ngêi r¬i vµo c¹m bÉy cña nh÷ng çm dç, ®Ó råi trë nªn nghiÖn ngËp, trém c¾p… Kh«ng ®ñ dòng c¶m ®Ó nh×n th¼ng vµo sù thËt, ®Ó söa ch÷a sai lÇm mµ bao ngêi ngµy cµng dÊn s©u vµo con ®êng téi léi ®Ó råi khi cã ®ñ dòng khÝ nh×n l¹i th× ®· qu¸ muén.

Chóng ta ®· nghe nãi rÊt nhiÒu ®Õn lßng dòng c¶m. §ã lµ mét phÈm chÊt cña nh÷ng ngêi anh hïng, lµm nªn nh÷ng tÊm g-¬ng anh dòng, song ®ã còng lµ phÈm chÊt kh«ng thÓ thiÕu trong mçi con ngêi. Cuéc sèng ngµy cµng khã kh¨n, ®Ó tån t¹i con ngêi ph¶i ®èi diÖn víi bao nhiªu thö th¸ch, gian nan. NÕu kh«ng cã ®ñ nghÞ lùc vµ nÕu kh«ng cã lßng dòng c¶m, chóng ta sÏ rÊt khã cã ®îc sù thµnh c«ng trong cuéc sèng. Dòng c¶m lµ mét phÈm chÊt mµ chóng ta cã thÓ båi dìng th«ng qua rÌn luyÖn. Cïng víi lßng trung thùc, dòng c¶m sÏ lµ tè chÊt ®Ó mçi ngêi cã thÓ lµ mét ngêi tèt.

hång mai

§Ò 12. Quan niÖm cña anh (chÞ) vÒ mét bµi th¬ hay.

Bµi viÕt

Th¬ lµ mét kh¸i niÖm v« cïng quen thuéc ®èi víi tÊt c¶ mäi ngêi. NÕu yªu cÇu ®äc mét bµi th¬ yªu thÝch ch¾c ch¾n ai còng cã thÓ ®äc ®îc Ýt nhÊt mét bµi. Song nÕu ph¶i gi¶i thÝch thÕ nµo lµ th¬ th× l¹i lµ chuyÖn kh«ng ®¬n gi¶n. Cßn thÕ nµo lµ th¬ hay l¹i cµng khã.

Th¬ lµ kÕt qu¶ cña sù th¨ng hoa c¶m xóc, lµ s¶n phÈm tinh thÇn cña nhµ th¬. Mçi bµi th¬ lµ sù kÕt tinh vèn v¨n ho¸, thÓ hiÖn çi nh×n vÒ cuéc ®êi vµ biÓu hiÖn nh÷ng tr¹ng th¸i xóc c¶m cña ngêi s¸ng t¸c. S¸ng t¹o b»ng c¶m xóc nªn thëng thøc còng ph¶i b»ng c¶m xóc. V× thÕ ngêi ta míi nãi "Th¬ lµ tiÕng nãi tõ tr¸i tim ®Ëp vµo tr¸i tim".

130

Tríc hÕt, th¬ hay ph¶i lµ nh÷ng vÇn th¬ ®îc s¶n sinh ra tõ cuéc sèng. Th¬ ph¶i lµ nh÷ng c¶m xóc ch©n thµnh vÒ cuéc sèng. Bµi th¬ lµ kÕt qu¶ sù céng hëng nhÞp ®Ëp tr¸i tim nhµ th¬ víi nh÷ng "tiÕng ®êi l¨n n¸o nøc". Nh÷ng vÇn th¬ cña NguyÔn Du, NguyÔn Tr·i trë thµnh nh÷ng kiÖt t¸c bÊt hñ bëi ®ã lµ nçi lßng tr¨n trë cña nhµ th¬ tríc cuéc ®êi l¾m nçi d©u bÓ. XuÊt ph¸t tõ cuéc ®êi, v× con ngêi th× th¬ míi cã thÓ sèng cïng cuéc ®êi. Søc sèng cña nh÷ng thi phÈm nh §éc TiÓu Thanh kÝ (NguyÔn Du), Cung o¸n ng©m khóc (NguyÔn Gia ThiÒu), th¬ Hå Xu©n H¬ng, Xu©n DiÖu, th¬ LÝ B¹ch, §ç Phñ sèng m·i víi thêi gian còng chÝnh nhê çi "t×nh ®êi tha thiÕt" lu«n phËp phång sù sèng trong mçi dßng th¬. T×nh ®êi lµ nh÷ng giät hång c©u nu«i sèng th¬, nh nhµ th¬ Tè H÷u tõng nãi vÒ th¬ NguyÔn Du:

Tr¶i bao giã dËp sãng dåi

TÊm lßng th¬ vÉn t×nh ®êi thiÕt tha.

Th¬ hay ph¶i ®îc nhiÒu ngêi ®äc yªu thÝch, cã ®îc sù ®ång ®iÖu t©m hån cña nhiÒu ngêi ®äc, nãi ®Õn niÒm vui nçi buån cña nhiÒu ngêi. Bëi "Th¬ lµ nh÷ng ®iÖu hån ®i t×m nh÷ng t©m hån ®ång ®iÖu" (Tè H÷u). MÆc dï bµi th¬ xuÊt ph¸t tõ mét tr¹ng th¸i c¶m xóc ç nh©n cña t¸c gi¶ song ®ã ph¶i lµ nh÷ng c¶m xóc ch©n thùc, nh÷ng c¶m xóc trong s¸ng. T«i yªu em (Puskin), Bµi th¬ sè 28 - Ngêi lµm vên (R. Ta - go) Tù h¸t (Xu©n Quúnh)… lµ kh¸t väng t×nh yªu cña triÖu triÖu tr¸i tim nh©n lo¹i. Nhµ th¬ víi kh¶ n¨ng trùc gi¸c ®Æc biÖt nh¹y c¶m vµ vèn ng«n ng÷ tinh tÕ cña m×nh ®· nãi hé chóng ta nh÷ng khao kh¸t, nh÷ng ®am mª, nh÷ng rung ®éng ch©n thµnh tríc cuéc sèng.… Véi vµng (Xu©n DiÖu) §©y th«n VÜ D¹ (Hµn MÆc Tö) lµ t×nh yªu tha thiÕt cuéc ®êi vµ kh¸t väng sèng ch¸y báng cña tÊ c¶ chóng ta. Ngêi ®äc ®Õn víi th¬ kh«ng ph¶i ®¬n gi¶n lµ ®Õn víi nguån th«ng tin mµ lµ ®i t×m nh÷ng t©m sù, nh÷ng nçi niÒm tr¾c Èn cña chÝnh tr¸i tim m×nh. Víi tÊt c¶ mäi ngêi, bµi th¬ hay tríc hÕt ph¶i lµ bµi th¬ cã chøa ®ùng nçi niÒm suy t cña chÝnh hä.

Th¬ hay ph¶i thÓ hiÖn nh÷ng t×nh c¶m tinh tÕ, ph¶i lµm cho t©m hån ngêi ®äc phong phó h¬n. Nhµ th¬ lµ ngêi cã kh¶ n¨ng c¶m nhËn nh÷ng biÕn th¸i tinh tÕ cña cuéc sèng mµ kh«ng ph¶i ngêi b×nh thêng nµo còng cã kh¶ n¨ng kh¸m ph¸. V× thÕ, th¬ sÏ lµ n¬i ®Ó ngêi ®äc th«ng qua nhµ th¬, hiÓu thªm vÒ cuéc sèng xung quanh. Mïa thu víi nh÷ng bíc ®i nhÑ nhµng cña nã chØ cã thÓ ®îc c¶m nhËn vµ diÔn t¶ mét çch chÝnh x¸c vµ tinh tÕ víi kh¶ n¨ng ng«n ng÷ cña thi nh÷ng thi nh©n nh Xu©n DiÖu, Lu Träng L…

H¬n mét loµi hoa ®· rông cµnh

Trong vên s¾c ®á rña mµu xanh

Nh÷ng luång run rÈy rung rinh l¸

§«i nh¸nh kh« gÇy x¬ng máng manh.

131

(§©y mïa thu tíi)

Th¬ lµ nghÖ thuËt ng«n tõ nªn bµi th¬ hay ng«n tõ ph¶i ®Ñp, phong phó, míi mÎ, võa thÓ hiÖn ®îc vÎ ®Ñp cña ng«n ng÷ d©n téc, võa lµm giµu cã ng«n ng÷ d©n téc. Nh÷ng thi nh©n nh Hå Xu©n H¬ng, NguyÔn Du lµ nh÷ng ngêi ®· cã c«ng lín trong viÖc lµm nªn sù phong phó cña ng«n ng÷ d©n gian ViÖt Nam.

Th¬ ph¶i hµm sóc, ph¶i gîi më cho ngêi ®äc nh÷ng ngÉm nghÜ, suy t, lµm giµu cã ®êi sèng néi t©m cña con ngêi, kÝch thÝch con ngêi suy nghÜ vÒ cuéc sèng ®Ó con ngêi sèng cã t©m hån h¬n. Hoµng h¹c l©u khiÕn ngêi ®äc nghÜ ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò vÒ gi¸ trÞ cña cuéc sèng, T«i yªu em khiÕn ngêi ®äc nghÜ ®Õn t×nh yªu ®Ých thùc, Th¬ míi thæi vµo kh«ng khÝ ¶m ®¹m, bÕ t¾c cña x· héi có mét kh¸t khao sèng, kh¸t khao t×m lÝ tëng….

Mét bµi th¬ hay ph¶i lµ bµi th¬ cã sù kÕt hîp hµi hoµ tÊt c¶ c¸c yÕu tè tõ cÊu tø, thi tø ®Õn ng«n ng÷, c¶m xóc, nh nhµ th¬ Xu©n DiÖu tõng nãi "Th¬ hay nh con gµ ngon, ngon tõ phao c©u, ®Çu c¸nh, l¾t lÎo khóc x¬ng".

Bµi th¬ hay lµ bµi th¬ cã kh¶ n¨ng mang ®Õn cho ngêi ®äc nh÷ng rung ®éng tinh tÕ vµ ch©n thµnh. Khi ®äc bµi th¬ hay, ngêi ®äc cã thÓ t×m thÊy ë ®ã nh÷ng c¶m xóc, suy t, tr¨n trë cña chÝnh m×nh. Th¬ kh«ng chØ lµ mét lo¹i h×nh nghÖ thuËt gi¶i trÝ, ®äc ®Ó vui, ®Ó th gi·n, th¬ ph¶i lµ tÊm g¬ng ®Ó con ngêi nh×n thÊy t©m hån m×nh, ®Õn víi bµi th¬ hay nghÜa lµ t×m ®Õn n¬i ta cã thÓ l¾ng nghe tr¸i tim m×nh nãi. Dï thÕ nµo th¬ hay vÉn ph¶i lµ bµi th¬ chøa ®ùng nh÷ng gi¸ trÞ nh©n v¨n cao c¶.

hång mai

§Ò 13. Bi kÞch cña ngêi phô n÷ trong x· héi cò qua mét sè t¸c phÈm v¨n häc trung ®¹i ®· häc: §äc TiÓu Thanh ký (NguyÔn Du), Chinh phô ng©m (§Æng TrÇn C«n - §oµn ThÞ §iÓm), Cung o¸n ng©m (NguyÔn Gia ThiÒu).

Bµi viÕt

Khi nãi vÒ sè phËn nµng KiÒu, NguyÔn Du ®au xãt viÕt r»ng:

§au ®ín thay phËn ®µn bµ

Lêi r»ng b¹c mÖnh còng lµ lêi chung

T tëng cã vÎ thËt bi quan, nhng thùc tÕ lµ nh vËy. Díi chÕ ®é phong kiÕn, ngêi phô n÷ ph¶i chÞu nhiÒu thiÖt thßi, hä lµ n¹n nh©n cña mét sè t tëng phong kiÕn. T tëng “träng nam khinh n÷” lµ nguyªn nh©n s©u xa dÉn ®Õn nh÷ng bi kÞch sè phËn cña phô n÷. Ngêi phô n÷ kh«ng ®îc quyÒn quyÕt ®Þnh sè phËn m×nh, kh«ng ®îc häc hµnh, hä ph¶i chÊp nhËn sèng phô thuéc.

132

C¶m th«ng vµ thÊu hiÓu nçi ®au ®ín cña th©n phËn ®µn bµ trong x· héi cò, c¸c thi nh©n xa ®· ghi l¹i nh÷ng bi kÞch Êy qua sè phËn cña mét sè ngêi phô n÷ trong x· héi phong kiÕn xa. Mçi con ngêi mét nçi ®au riªng nhng nçi ®au chung nhÊt vÉn lµ nh÷ng bÊt h¹nh trong cuéc sèng t×nh duyªn.

Phô n÷ vèn lµ nh÷ng ngêi nh¹y c¶m. ChØ riªng ®iÒu Êy th«i còng ®ñ ®Ó hä ph¶i chÞu nhiÒu bÊt h¹nh h¬n ®µn «ng. MÒm yÕu, ®a sÇu, ®a c¶m vµ c¶ ®a ®oan ®· khiÕn ngêi phô n÷ lu«n rÊt nh¹y c¶m víi nh÷ng bÊt h¹nh cña m×nh dï hä sèng trong x· héi nµo. Trong x· héi cò, khi ngêi ®µn «ng cã quyÒn ®îc lÊy “n¨m thª b¶y thiÕp”, th× nh÷ng bÊt h¹nh mµ ngêi phô n÷ ph¶i gh¸nh chÞu l¹i cµng lín h¬n. Ngêi phô n÷ ph¶i sèng trong c¶nh “Chång chung ®©u dÔ ai nhêng cho ai”, hä ph¶i chÞu nh÷ng nçi niÒm cay ®¾ng xãt xa. Nh÷ng khao kh¸t h¹nh phóc løa ®«i trän vÑn lu«n day døt hä. N÷ sÜ Hå Xu©n H¬ng - ngêi phô n÷ ®Çy b¶n lÜnh - ®· ph¶i thèt lªn ®Çy uÊt øc khi ph¶i sèng trong nçi tñi hên Êy:

“KÎ ®¾p ch¨n b«ng kÎ l¹nh lïng

ChÐm cho c¸i kiÕp lÊy chång chung”

Còng c¶nh lÊy chång chung, c¬n ghen tu«ng quý téc cña Ho¹n Th ®· ®Èy Thuý KiÒu – Thóc Sinh vµo c¶nh ngé Ðo le:

Cïng trong mét tiÕng t¬ ®ång

Ngêi ngoµi cêi nô, ngêi trong khãc thÇm

Nµng TiÓu Thanh trong §éc TiÓu thanh kÝ cña NguyÔn Du vµ ngêi cung n÷ trong Cung o¸n ng©m còng chÞu chung nçi ®au nh thÕ. Nhng tÊm bi kÞch cña hä xãt xa h¬n nhiÒu. Nµng TiÓu Thanh tµi s¾c vÑn toµn l¹i ®a sÇu ®a c¶m ph¶i lÊy lÏ ngêi ®µn «ng hä Phïng, nµng bÞ ngêi vî c¶ cña chång hµnh h¹ ®Õn ph¶i chÕt trong c¶nh c« ®¬n. Cßn nh÷ng ngêi cung n÷ vèn lµ nh÷ng trang quèc s¾c thiªn h¬ng th× ph¶i sèng mái mßn trong c¶nh c« ®¬n buån tñi v× bÞ vua chóa bá quªn gi÷a chèn th©m cung. Hä ®Òu lµ n¹n nh©n cña chÕ ®é ®a thª.

May m¾n h¬n nµng TiÓu Thanh vµ ngêi cung n÷, ngêi chinh phô ®îc sèng nh÷ng n¨m th¸ng h¹nh phóc løa ®«i mÆn nång. Nhng bi kÞch cña nµng l¹i b¾t ®Çu tõ chiÕn tranh. Nµng tiÔn chång ra ®i víi mong muèn chång lËp c«ng ®Ó lÊy Ên phong hÇu. Ngêi chinh phô ph¶i chê chång trong c¶nh c« ®¬n. Phong hÇu ®©u cha thÊy, nµng ph¶i chê ®îi mái mßn trong c« ®éc, lÆng lÏ nh×n tuæi xu©n cña m×nh tr«i ®i trong v« väng. NiÒm kh¸t khao h¹nh phóc løa ®«i vµ sù c« ®¬n ®· khiÕn ngêi chinh phô nh©n ra r»ng Ên phong hÇu, c«ng danh lµ phï phiÕm vµ v« nghÜa. Trong c¶nh c« ®¬n, ngêi chinh phô trong Chinh phô ng©m cña §Æng TrÇn C«n còng cã t©m tr¹ng gièng nh ngêi chinh phô trong Khuª o¸n cña ]V¬ng X¬ng Linh:

“Hèt kiÕn m¹ch ®Çu d¬ng liÔu s¾c

133

Hèi giao phu tÕ mÞch phong hÇu”

(Chît thÊy mµu d¬ng liÔu ®Çu ®êng

Hèi hËn ®· ®Ó chång ®i tßng qu©n ®Ó t×m kiÕm Ên phong hÇu)

TÊn bi kÞch chung nhÊt cña nµng TiÓu Thanh, ngêi cung n÷ vµ ngêi chinh phô còng chÝnh lµ bi kÞch cña ®a sè phô n÷ trong x· héi cò. §ã lµ tÊn bi kÞch h¹nh phóc løa ®«i kh«ng trän vÑn. Khi ngêi phô n÷ kh«nh ®îc quyÒn quyÕt ®Þnh h¹nh phóc cña m×nh th× hä kh«ng thÓ cã ®îc h¹nh phóc, nÕu cã th× còng rÊt mong manh. H¹nh phóc cña ngêi phô n÷ trong x· héi cò phô thuéc vµo sù may m¾n mµ th«i:

Th©n em nh h¹t ma sa

H¹t vµo ®µi c¸c, h¹t ra ruéng cµy

Bi kÞch cña nµng TiÓu Thanh lµ tÊn bi kÞch cña phËn lÏ män. Trong chÕ ®é ®a thª, ngêi vî c¶ cã quyÒn hµnh h¬n c¶, nÕu ng-êi chång nhu nhîc, th× quyÒn sinh quyÒn s¸t sÏ thuéc vÒ bµ c¶ hoÆc mét ngêi ®µn bµ ghª gím nhÊt trong sè c¸c bµ vî. Vµ nh÷ng ngêi vî kh¸c chØ cßn biÕt sèng trong ®¾n cay tñi hên. Nµng TiÓu Thanh tµi s¾c nh thÕ nhng ®· chÕt yÓu bëi sù hµnh h¹ trong ghen tu«ng cña ngêi vî c¶. Bi kÞch th¶m th¬ng cña nµng ®· khiÕn bao ngêi ph¶i r¬i níc m¾t cïng Tè Nh:

Chi phÊn h÷u thÇn liªn tö hËu

V¨n ch¬ng v« mÖnh luþ phÇn d

Nh÷ng ngêi phô n÷ nh TiÓu Thanh thêng nh¹y c¶m, ®a sÇu. Chång chung ®· khæ l¹i cßn bÞ hµnh h¹ th× cßn cã bi kÞch nµo ®au ®ín h¬n. Vµ kÓ c¶ khi ®· chÕt ®i, nh÷ng t©m sù tñi hên göi g¾m trong nh÷ng trang th¬ v¨n còng bÞ hµnh h¹, bÞ ®èt bá. Bi kÞch cña TiÓu Thanh lµ tÊn bi kÞch chung cña nhiÒu ngêi phô n÷ trong x· héi cò. Hä kh«ng ®îc hëng trän h¹nh phóc løa ®«i mµ cßn ph¶i sèng trong c« ®¬n ª chÒ nhôc nh·.

Bi kÞch cña ngêi cung n÷ chèn th©m cung còng vËy. Ph¶i cã tuæi trÎ, cã nhan s¾c hä míi ®îc tuyÓn vµo cung ®Ó hÇu h¹ nhµ vua. Vµo chèn th©m cung, hµng ngµn cung tÇn mü n÷ chØ cã duy nhÊt mét ngêi ®Ó ngãng tr«ng, ®ã lµ nhµ vua. Hä ph¶i sèng trong hi väng, trong mái mßn chê ®îi. Nhng tÊt c¶ ®Òu rÊt mong manh. Cã nh÷ng ngêi cung n÷ c¶ ®êi bÞ ch«n vïi trong chèn th©m cung, c¶ cuéc ®êi kh«ng mét lÇn ®îc nh×n thÊy mÆt vua. Khi tãc ®· ng¶ mµu hoÆc khi ®îc vÒ quª hä vÉn lµ mét c« g¸i. Cã ngêi may m¾n ®îc mét ®«i lÇn nhµ vua ngã ngµng tíi th× còng ch¼ng h¬n g×. Sau ®ã l¹i lµ chuçi ngµy sèng trong ®au khæ, trong mái mßn chê ®îi, ®Ó råi bÞ nh÷ng nçi khao kh¸t h¹nh phóc vß xÐ câi lßng. Sèng cuéc ®êi cung n÷, kh«ng chØ c« ®¬n, tñi hên mµ hä cßn ph¶i tranh giµnh nhau b»ng tiÒn, b»ng thÕ lùc vµ b»ng thñ ®o¹n ®Ó cã thÓ ®îc gÇn vua. Khi bÞ thÊt sñng, trong chèn th©m cung, hä chØ cßn biÕt sèng trong v«

134

väng, sèng trong c« ®éc, buån tñi. ThËt chua xãt khi ngêi con g¸i trÎ tuæi trµn ®Çy søc sèng vµ kh¸t väng ngµy nµo nay ®· trë thµnh ngêi phô n÷ c« ®éc, ®Ó råi hä ph¶i cÊt lªn lêi than ®Çy uÊt øc:

§ªm n¨m canh lÇn n¬ng v¸ch quÕ

Çi buån nµy ai ®Ó giÕt nhau

GiÕt nhau ch¼ng çi lu cÇu

GiÕt nhau b»ng çi u sÇu ®éc cha”

Bi kÞch cña ngêi cung n÷ ®· chøng tá r»ng chÕ ®é cung tÇn lµ n¬i thÓ hiÖn râ nhÊt b¶n chÊt v« nh©n ®¹o cña chÕ ®é phong kiÕn. ChÕ ®é Êy ®· cíp ®i cña ngêi phô n÷ quyÒn ®îc sèng, ®îc hëng h¹nh phóc cña mét con ngêi b×nh thêng. Chèn th©m cung lµ nÊm må ch«n sèng bao ngêi con g¸i tµi s¾c. §ã còng lµ b·i chiÕn ®Þa cña nh÷ng ngêi ®µn bµ. Hä tranh giµnh, ghanh ®ua ®Ó cã ®îc mét chót h¹nh phóc, mét chót quan t©m cña ngêi chång chung quyÒn quý.

Ngêi cung n÷ mái mßn trong c« ®éc v× phËn cung n÷ chèn th©m cung cßn ngêi chinh phô l¹i mái mßn tr«ng ®îi ngêi chång ®i chiÕn trËn. Mong chång mang Ên phong hÇu trë vÒ ®Ó r¹ng danh dßng hä nhng sù tr«ng ®îi cña hä lµ v« väng. Ngêi chinh phô c« ®éc trong sù mái mßn. NiÒm khao kh¸t h¹nh phóc løa ®«i ®· giµy vß nµng. Bi kÞch cña nµg chÝnh lµ nçi c« ®¬n. Ngêi chinh phu ra ®i kh«ng hÑn ngµy trë l¹i. Nh÷ng cuéc chiÕn tranh phong kiÕn ®· cíp ®i cña nµng h¹nh phóc vµ tuæi trÎ.

Mçi ngêi phô n÷ mét sè phËn kh¸c nhau nh÷ng hä ®Òu r¬i vµo bi kÞch. Bi kÞch chung nhÊt cña hä lµ h¹nh phóc løa ®«i bÞ dang dë. Nguyªn nh©n s©u xa dÉn ®Õn sù dang dë Êy chÝnh lµ tÝnh chÊt phi nh©n ®¹o cña chÕ ®é phong kiÕn. §ã lµ chÕ ®é n¨m thª b¶y thiÕp, lµ chiÕn tranh phi nghÜa, lµ méng c«ng hÇu. Çc thi nh©n xa víi niÒm c¶m th«ng s©u s¾c cña m×nh ®· cÊt lªn tiÕng nãi ®ßi quyÒn sèng, quyÒn ®îc h¹nh phóc cho nh÷ng ngêi phô n÷. NiÒm khao kh¸t h¹nh phóc løa ®«i lµ niÒm kh¸t khao chÝnh ®¸ng cña ngêi phô n÷ nãi riªng vµ cña con ngêi nãi chung.

hång mai

§Ò 14. Bµi häc vÒ nh©n çch vµ lèi sèng mµ anh chÞ rót ra tõ çc c©u chuyÖn vÒ Th¸i phã T« HiÕn Thµnh vµ Th¸i s TrÇn Thñ §é.

Bµi viÕt

Th¸i phã T« HiÕn Thµnh vµ Th¸i s TrÇn Thñ §é lµ hai danh nh©n v¨n ho¸ ®Êt ViÖt, hai ngêi cã c«ng rÊt lín ®èi víi sù thÞnh vîng cña hai triÒu ®¹i phong kiÕn ViÖt Nam. Hä lµ nh÷ng tÊm g-¬ng s¸ng vÒ lèi sèng vµ nh©n çch. Qua c©u chuyÖn vÒ T«

135

HiÕn Thµnh vµ TrÇn Thñ §é, nguêi viÕt sö híng ®Õn môc ®Ých ®Ò cao lßng trung thùc, ca ngîi tÊm lßng lu«n v× d©n v× níc cña hä. C¶ hai vÞ tíng ®Çu triÒu nµy ®Òu lu«n ®Æt quyÒn lîi cña d©n téc, ®Êt níc lªn trªn quyÒn lîi gia ®×nh vµ céng ®ång. C©u chuyÖn vÒ hai vÞ tíng nµy mang ®Õn cho chóng ta nh÷ng bµi häc nh©n sinh v« cïng quý gi¸.

Trung thùc lµ phÈm chÊt v« cïng ®¸ng quý ë mçi ngêi. Trung thùc víi mäi ngêi xung quanh, trung thùc víi chÝnh m×nh chóng ta sÏ kh«ng lµm ®iÒu g× khuÊt tÊt. T« HiÕn Thµnh vµ TrÇn Thñ §é ®Òu lµ nh÷ng con ngêi rÊt trung thùc vµ th¼ng th¾n. Lµ nh÷ng ngêi ®øng ®Çu triÒu, mçi lêi nãi, mçi çch øng xö ®Òu ¶nh hëng ®Õn v¬ng ph¸p, v× thÕ hä lu«n trung thùc vµ c«ng b»ng khi gi¶i quyÕt c«ng viÖc.

ThÕ nhng ®iÒu ®¸ng tr©n träng vµ ®¸ng ®Ó chóng ta häc tËp ë hai con ngêi Êy chÝnh lµ tÊm lßng m×nh v× mäi ngêi. §iÓm chung gi÷a T« HiÕn Thµnh vµ TrÇn Thñ §é chÝnh lµ tÊm lßng lu«n v× níc v× d©n, biÕt ®Æt quyÒn lîi cña tËp thÓ lªn trªn quyÒn lîi ç nh©n. §ã lµ biÓu hiÖn cña tinh thÇn tr¸ch nhiÖm ®èi víi d©n téc, ®èi víi céng ®ång. TrÇn Thñ §é ban thëng cho ngêi lÝnh canh v× anh ta ®· gi÷ nghiªm phÐp níc, mÆc dï anh ta lµm tr¸i ý cña Linh Tõ quèc mÉu. ¤ng ban thëng cho ngêi d¸m nãi th¼ng nãi thËt víi ®øc vua dï ngêi ®ã nãi kh«ng tèt vÒ m×nh. Dï viÖc nhá hay viÖc lín, TrÇn Thñ §é ®Òu v× môc ®Ých gi÷ nghiªm phÐp níc. Mét chøc c©u ®¬ng nhá dµnh cho ngêi hä hµng cña Linh Tõ quèc mÉu – vî «ng – lµ viÖc kh«ng khã. Nhng «ng kh«ng lµm theo ý cña vî. Bëi v×, «ng kh«ng muèn mét chót lîi léc nhá cña ngêi th©n lµm phÐp níc kh«ng nghiªm, sö viÖc kh«ng c«ng b»ng. V× tr¸ch nhiÖm nÆng nÒ mµ triÒu ®×nh ®· ®Æt lªn vai, th¸i s TrÇn Thñ §é ®· s½n sµng hy sinh nh÷ng quyÒn lîi riªng t ®Ó gi÷ nguyªn phÐp níc.

Th¸i phã T« HiÕn Thµnh còng kh«ng v× miÕng måi danh väng, tiÒn b¹c mµ lµm tr¸i ®¹o trêi. ¤ng còng kh«ng sî c¶ nh÷ng lêi do¹ n¹t. ¤ng ®· dòng c¶m b¶o vÖ di chóc cña nhµ vua. V× quyÒn lîi cña d©n téc, «ng ®· tiÕn cö ngêi thùc sù cã tµi chø kh«ng tiÕn cö ngêi ngµy ®ªm hÇu h¹ m×nh.

Trong cuéc sèng hµng ngµy, chóng ta vÉn ph¶i thêng xuyªn ®èi phã víi nh÷ng m©u thuÉn gi÷a lîi Ých ç nh©n vµ lîi Ých céng ®ång. NhiÒu khi mét chót lîi cña riªng m×nh l¹i g©y nªn nh÷ng thiÖt h¹i cho tËp thÓ, cho mäi ngêi xung quanh. Nh÷ng tÊm g¬ng s¸ng vÒ nh©n çch vµ lèi sèng cña ngêi xa nh¾c nhë chóng ta ph¶i sèng sao cho ph¶i ®¹o, ph¶i biÕt ®iÒu hoµ mèi quan hÖ gi÷a quyÒn lîi cña b¶n th©n vµ lîi Ých cña tËp thÓ, cña nh÷ng ngêi xung quanh, kh«ng nªn chØ lo cho b¶n th©n m×nh. Cã nhiÒu ngêi, v× çi lîi tríc m¾t cña b¶n th©n ®· s½n sµng g©y nªn tai ho¹ hoÆc nh÷ng mÇm ho¹ cho c¶ x· héi. Khi lµm viÖc g× chóng ta còng ph¶i c©n nh¾c çi lîi vµ çi h¹i nã g©y nªn cho x· héi.

136

§Ó trë thµnh nh÷ng con ngêi cã Ých cho x· héi, chóng ta cßn ph¶i biÕt nh×n xa tr«ng réng, ph¶i biÕt sèng ®óng ®¹o lµm ng-êi. X· héi sÏ tèt ®Ñp h¬n nÕu mçi ngêi ®Òu cã tr¸ch nhiÖm, ®Òu cã ý thøc x©y dùng tËp thÓ. Sù Ých kû, chØ bo bo quyÒn lîi cña riªng m×nh sÏ khiÕn cho con ngêi sèng nhá nhen vµ tÝnh to¸n. Mµ nh÷ng tÝnh to¸n nhá nhen bao giê còng g©y nªn nh÷ng ®iÒu kh«ng tèt cho ngêi kh¸c vµ cho c¶ b¶n th©n ngêi Ých kû. Th¸i phã T« HiÕn Thµnh vµ Th¸i s TrÇn Thñ §é lµ nh÷ng tÊm g-¬ng s¸ng ngêi vÒ nh©n çch. Hä mang nh÷ng tr¸ch nhiÖm v« cïng nÆng nÒ ®èi víi triÒu ®×nh, çch øng xö cña hä liªn quan ®Õn lîi Ých, sù sèng cßn cña c¶ mét triÒu ®×nh nªn hä ph¶i c©n nh¾c, ph¶i thËn träng. Chóng ta chØ lµ nh÷ng con ngêi b×nh thêng song còng vÉn lµ mét ç nh©n cña x· héi. Hµnh ®éng cña chóng ta còng liªn quan ®Õn nh÷ng ngêi xung quanh nªn chóng ta còng ph¶i biÕt xö xù sao cho ®óng, cho hîp lÏ ph¶i, lÏ ®êi.

BiÕt sèng v× mäi ngêi, s½n sµng hy sinh lîi Ých cña b¶n th©n ®Ó cñng cè lîi Ých cña d©n téc lµ truyÒn thèng, lèi sèng v« cïng tèt ®Ñp cña nh©n d©n ta. Vµ nh÷ng anh hïng d©n téc, danh nh©n v¨n ho¸ lµ nh÷ng tÊm g¬ng s¸ng ngêi, lµ biÓu tîng ®Ñp ®Ï cho tinh thÇn Êy. Lßng trung thùc, tinh thÇn tËp thÓ vµ tr¸ch nhiÖm ®èi víi nh©n d©n, víi ®Êt níc lµ nh÷ng ®iÓm s¸ng trong nh©n çch vµ lèi sèng cña nh÷ng ngêi nh T« HiÕn Thµnh vµ TrÇn Thñ §é, lµ nh÷ng tÊm g¬ng ®Ó chóng ta soi m×nh vµ söa m×nh sao cho hîp lÏ ®êi.

hång mai

III. Tham kh¶o

Trong thÕ giíi AIDS, im lÆng lµ chÕt

Lêi c¶nh b¸o trªn cña Tæng th ký LHQ Ko-phi An-nan mang nhiÒu th«ng ®iÖp ®¸ng quan t©m. Sù ph©n biÖt ®èi xö, kú thÞ vµ th¸i ®é thê ¬ cña céng ®ång lÉn chÝnh phñ çc quèc gia ®ang mang l¹i nhiÒu çi chÕt th¬ng t©m kh«ng ®¸ng cã v× c¨n bÖnh nµy.

Nh¾n nhñ víi b¸o giíi bªn lÒ Héi nghÞ Quèc tÕ AIDS lÇn thø 15 ®îc tæ chøc t¹i B¨ng-cèc, Th¸i Lan, Tæng th ký Liªn hîp quèc Ko-phi An-nan nãi: "NÕu cã ®iÒu chóng t«i ®· häc ®îc qua hai thËp kû AIDS hoµnh hµnh, th× ®ã lµ trong thÕ giíi cña AIDS, im lÆng lµ chÕt... Lµ nh÷ng ngêi thuéc giíi truyÒn th«ng, çc b¹n h·y ®em c¨n bÖnh nµy ra khái bãng tèi vµ h·y ®Ó mäi ngêi nãi vÒ nã mét çch cëi më vµ cã hiÓu biÕt".

§èi víi giíi l·nh ®¹o çc níc, Tæng th ký Liªn hîp quèc Ko-phi An-nan nhÊn m¹nh: cÇn nãi vÒ AIDS víi quan ®iÓm tù hµo, kh«ng ph¶i lµ ®iÒu ®¸ng xÊu hæ. Çc níc nghÌo cÇn nhËn thøc râ th¶m ho¹ AIDS vµ c«ng khai th«ng b¸o thùc tr¹ng l©y nhiÔm HIV/AIDS ë níc m×nh, tõ ®ã cã ®îc sù hç trî cña céng ®ång quèc

137

tÕ. Thùc chÊt, ®èi víi çc níc nghÌo, vÊn ®Ò lín cha h¼n lµ thiÕu nguån tµi chÝnh quèc tÕ hç trî cho ch¬ng tr×nh phßng chèng AIDS mµ lµ thiÕu çc ®iÒu kiÖn c¬ së h¹ tÇng ®Ó thùc hiÖn tèt çc ch¬ng tr×nh ®iÒu trÞ vµ phßng bÖnh. Cßn ë çc níc giµu, ®iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt ®Çy ®ñ còng cha ®¶m b¶o thµnh c«ng trong cuéc ®Êu tranh víi AIDS, mµ chÝnh lµ cÇn sù quan t©m kh«ng ph©n biÖt ®èi xö víi mäi tÇng líp, thµnh phÇn nhiÔm bÖnh. §¬n cö ngay t¹i níc Mü, x· héi vÉn tù hµo vÒ nh÷ng gi¸ trÞ nh©n quyÒn vµ v¨n minh, t×nh tr¹ng ph©n biÖt chñng téc vµ th¸i ®é thê ¬ cña giíi l·nh ®¹o còng g©y ¶nh hëng ®Õn cuéc chiÕn chèng AIDS. VÊn ®Ò ngêi Mü gèc Phi nhiÔm HIV t¹i n-íc nµy ®ang ngµy cµng gia t¨ng khi cã h¬n 50% sè ngêi nhiÔm HIV ë Mü lµ ngêi da mµu. Nhng trong 5323 ¸p phÝch tuyªn truyÒn vµ 445 bµi ph¸t biÓu t¹i Héi nghÞ Quèc tÕ lÇn thø 15 vÒ AIDS, trong ®ã cã nhiÒu bµi ph¸t biÓu cña Mü, kh«ng cã mét dßng nµo nh¾c ®Õn t×nh tr¹ng l©y nhiÔm HIV/AIDS cña ngêi Mü gèc Phi.

§èi víi céng ®ång x· héi, ®Ó t¹o ®îc bÇu kh«ng khÝ cëi më cho nh÷ng bÖnh nh©n AIDS tù t©m sù vµ trao ®æi, còng nh ®Ó mäi ngêi d©n cã kiÕn thøc hßng chèng l©y nhiÔm, cÇn xo¸ bá nh÷ng t tëng kú thÞ vµ ph©n biÖt. Tæ chøc lao ®éng quèc tÕ míi ®©y kªu gäi mäi ngêi lao ®éng nªn tù nguyÖn thö HIV, xem ®©y lµ ho¹t ®éng thêng kú. Mét quan chøc ho¹t ®éng trong lÜnh vùc phßng chèng AIDS cÊp ®é toµn cÇu tõng nhËn ®Þnh, nÕu 90% sè ngêi nhiÔm HIV kh«ng biÕt m×nh nhiÔm bÖnh, coi nh sù nghiÖp phßng chèng HIV/AIDS ®· thÊt b¹i, mét hiÖn tr¹ng ®ang x¶y ra ngay t¹i çc níc ®ang ph¸t triÓn. Héi nghÞ vÒ AIDS t¹i Th¸i Lan còng ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò nµy vµ khuyÕn khÝch thö nghiÖm HIV thêng kú, ¸p dông ®èi víi çc bÖnh nh©n ®Õn kh¸m ch÷a bÖnh t¹i çc bÖnh viÖn, trung t©m y tÕ. Nh÷ng ngêi nµy nÕu ®îc yªu cÇu thö lu«n c¶ virus HIV nhng hä cã thÓ tõ chèi nÕu kh«ng muèn.

Theo ®¸nh gi¸ cña Tæng th ký Liªn hîp quèc K«-phi An-nan, th¶m ho¹ AIDS kh«ng chØ lµ vÊn ®Ò søc khoÎ mµ cßn ®e do¹ trùc tiÕp ®Õn tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña nh©n lo¹i. Nhng kÓ tõ héi nghÞ quèc tÕ cuèi cïng vÒ AIDS ®îc tæ chøc n¨m 2002 ®Õn nay, tèc ®é hoµnh hµnh cña dÞch bÖnh ®· gia t¨ng chãng mÆt khi cã ®Õn 6 triÖu ngêi thiÖt m¹ng so víi tæng sè 20 triÖu bÖnh nh©n ®· chÕt v× AIDS kÓ tõ khi ph¸t hiÖn ca ®Çu tiªn vµo n¨m 1981. Trªn thÕ giíi hiÖn cã 38 triÖu ngêi nhiÔm AIDS, riªng trong n¨m 2003 cã ®Õn 4,8 triÖu ca nhiÔm míi. C¨n bÖnh còng ®ang ®e do¹ ngµy cµng lín ®Õn phô n÷ vµ trÎ em khi cã ®Õn h¬n nöa sè ngêi nhiÔm bÖnh ë ®é tuæi trëng thµnh lµ phô n÷, cßn sè trÎ em bÞ må c«i v× mÊt cha, mÑ do AIDS ®ang ngµy cµng t¨ng. TrÎ em còng khã cã c¬ héi ®îc ch÷a trÞ AIDS do thiÕu thuèc riªng thÝch hîp.

(Theo T¹p chÝ Nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh trÞ - x·

138

héi,

sè 8/2004, Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh)

Suy nghÜ vÒ mÑ

1. MÑ t«i ngêi mÑ ViÖt Nam. Hy sinh chÞu ®ùng mu«n vµn khã kh¨n. MÑ t«i lµ ngêi mÑ ®¸ng kÝnh träng nhÊt. §õng cã ai tranh c·i víi t«i vÒ ®iÒu ®ã. Bëi mÑ lµ ngêi t«i yªu nhÊt trªn ®êi.

2. Cha mÑ sinh thµnh ra t«i nhng x¸c th©n t«i ®îc trÝch ra tõ mét phÇn cña mÑ. M¸u thÞt t«i lµ mét phÇn m¸u thÞt c¬ thÓ mÑ. MÑ nu«i nÊng t«i tõ trong bông mÑ, råi tõ nguån s÷a mÑ. Trong bµi häc tõ ng÷ H¸n ViÖt cña ngêi xa göi g¾m, t«i ®äc vµ hiÓu ®îc r»ng tö sè lµ sè con, mÉu sè lµ sè mÑ. Trong ph©n sè cuéc ®êi ta lu«n lµ mét phÇn cña mÑ.

MÉu lµ tiÒn vèn. Tö lµ tiÒn l·i. DÉu mai nµy t«i søc dµi vai réng. DÉu mai nµy t«i lµ tØ phó, t«i vÉn nhí r»ng t«i ®i ra tõ mÑ, t«i còng chØ lµ phÇn l·i tõ mÑ mµ th«i. Vµ t«i hiÓu nh thÕ nµo lµ "§i suèt ®êi lßng mÑ vÉn theo con".

3. Trong Kinh B¸o ©n LÔ Vu Lan r»m th¸ng b¶y cã c©u: "Chç ít mÑ n»m chç r¸o con l¨n". Ngµy cßn nhá t«i hiÓu ®ã lµ t×nh mÉu tö cña ngêi mÑ nghÌo trong ng«i nhµ m¸i dét mÑ nhêng cho con chç kh«. Sau nµy t«i hiÓu ®ã lµ t×nh mÉu tö cña tÊt c¶ mäi ngêi mÑ nu«i con. Khi con cßn ®á hán, mçi ®ªm ngµy con tÌ dÇm hµng mÊy chôc lÇn. Ngµy xa kh«ng tiÖn nghi nh b©y giê, nh÷ng manh chiÕu kh«ng kÞp kh« mµ lu«n tÝm bÇm níc gi¶i. MÑ ph¶i n»m lªn ®ã cho chãng r¸o ®Ó lît kh¸c chuyÓn chç con n»m. Mét t×nh mÑ méc m¹c ®¬n s¬ mµ sao ®i hÕt nöa ®êi ngêi c©u v¨n kia t«i míi hiÓu.

4. Êy thÕ mµ, nÕu ph¶i n»m trong sè nh÷ng ngêi nghÌo th× ngêi mÑ lµ ngêi nghÌo nhÊt v× ngoµi b¶n th©n m×nh ra, mÑ cßn mang g¸nh nÆng chi tiªu chî bóa cho c¶ gia ®×nh.

5. Khi ta yÕu ®uèi trong th©n x¸c bÐ báng hay khi ta trong phót søc tµn lùc kiÖt, nÕu nh chØ mét tõ cuèi cïng ta cßn cã thÓ gäi ®îc th× ®ã ph¶i lµ tõ MÑ. Bëi MÑ lµ tõ cã cÊu ©m dÔ ph¸t ©m nhÊt vµ Ýt tèn søc nhÊt. §ã lµ phô ©m m«i - m«i céng víi mét nguyªn ©m ®¬n, khÐp. ChØ cÇn b¹n mÊp m¸y m«i lµ cã ngay mÑ.

6. Than «i, kh«ng hiÓu sao trªn ®êi nµy vÉn cßn nh÷ng ngêi con bÊt hiÕu. Nh÷ng ®øa con lµm mÑ ®au. T«i còng ®· cã lÇn lµm mÑ ®au. T«i ®· ®¹p vµo bông mÑ tõ bªn trong. Còng chØ v× ngµy ®ã t«i míi lµ ph«i, lµ thai, t«i ®©u ®îc lµ Ngêi. Ngµy Êy t«i cßn n»m trong bông mÑ. Vµ t«i biÕt, vµ hìi nh÷ng ngêi con ®Òu nªn biÕt, ®ã lµ lÇn ®Çu tiªn vµ còng lµ lÇn cuèi cïng ta ®¸ng ®îc tha thø khi lµm cho mÑ ta ®au.

§oµn C«ng Lª Huy

139

Suy nghÜ vÒ viÖc häc nh©n mïa tùu trêng

§· l¹i thªm mét mïa tùu trêng, mïa cña nh÷ng ®¸m m©y bµng b¹c tr«i trªn kh«ng vµ l¸ ngoµi ®êng rông nhiÒu. Lßng ta l¹i nh chó bÐ ngµy ®Çu ®i häc trong v¨n cña Thanh TÞnh.

Cã bao giê ta tù hái v× sao ®o¹n v¨n T«i ®i häc l¹i sèng l©u nh vËy trong ký øc cña ai ®· tõng lµ häc trß? Cã ph¶i v× nã ®· ®îc in vµo s¸ch tËp ®äc cÊp mét? Cã ph¶i v× mïa ®Õn trêng lÆp l¹i hµng n¨m nªn dÔ nhí? Hay v× ®ã lµ t©m tr¹ng qu¸ ®iÓn h×nh cña mét chó bÐ ngµy ®Çu lµm "sinh viªn" líp 1?

Sím mai h«m Êy, sím mai ®Çy s¬ng thu vµ gi¸ l¹nh, chó bÐ ®îc mÑ ©u yÕm d¾t tay ®i trªn con ®êng lµng dµi vµ hÑp. Con ®êng nµy chó ®· quen ®i l¹i l¾m lÇn nhng lÇn nµy bçng l¹. C¶nh vËt chung quanh nh cã nhiÒu thay ®æi lín. TÊt c¶ thùc ra chØ v× h«m nay "t«i ®i häc". ý nghÜa s©u s¾c lµm nªn sù ®iÓn h×nh bÊt hñ cña mét t©m tr¹ng n»m trong ba ch÷ T«i ®i häc.

Sù häc lµ chiÕc b¶n lÒ më ra phÝa s¸ng, khÐp l¹i gi÷a bãng tèi.

Sù häc lµ nhÞp cÇu b¾c bªn nµy bê m«ng muéi sang bªn bê ch©n lý.

Häc cho nªn ngêi, häc ®Ó kh«ng chØ sèng phÇn "con".

Häc ®Ó biÕt chung sèng cïng nhau trong céng ®ång, trong mét thÕ giíi ngµy cµng chËt hÑp khi mµ ranh giíi cña ®Þa h¹t th«ng tin ngµy cµng nhoµ ®i.

Häc ®Ó biÕt uèng níc ®un s«i ®Ó nguéi.

Häc ®Ó biÕt kh«ng ai cã thÓ suy nghÜ hé vµ quyÕt ®Þnh cho hiÓu biÕt cña chÝnh ta.

Häc ®Ó biÕt ¬n §¸c-uyn, Men-®en, nh÷ng Niu-t¬n, Anh-xtanh,... BiÕt ¬n nh÷ng nhµ b¸c häc d¸m cÊy lªn c¬ thÓ cña chÝnh m×nh nh÷ng vi trïng thÝ nghiÖm... Vµ v« cïng nhiÒu nh÷ng ngän ®uèc kh¸c ®· dÉn ®êng cho t¬ng lai nh©n lo¹i.

Häc ®Ó biÕt ¬n con ngêi cã 200 ngµn n¨m c©m lÆng tríc 300 ngµn n¨m biÕt nãi. Häc ®Ó biÕt mét Cæ ®¹i loÐ s¸ng, mét §ªm trêng Trung cæ tèi t¨m, mét Phôc hng xanh l¹i mµu nh©n b¶n, mét Cæ ®iÓn mùc thíc, mét ¸nh s¸ng bõng lªn lý trÝ vµ mét HiÖn ®¹i ®Çy quyÕn rò mµ cßn ®ã bao ngæn ngang gß ®èng...

§Ó biÕt chíp m¾t lµ mét chiÒu dµi thêi gian niªn ®¹i.

Häc ®Ó thÊy trong mét giät níc cã ph©n tö, cã nguyªn tö, cã 1H 2O. Häc ®Ó biÕt giät níc ë ViÖt Nam còng gièng nh giät níc ë bªn kia bê ®¹i d¬ng, ë Nga, ë §øc. Giät níc cã thÓ soi bãng mäi g¬ng mÆt ngêi.

Vµ nh vËy còng chØ cã häc míi gióp em lµm mét - con - ngêi mang tÇm vãc nh©n lo¹i.

140

ChÝnh ý nghÜa lín lao cña sù häc ®· khiÕn chó bÐ m¬ hå dù c¶m vÒ nh÷ng ®æi thay kú diÖu kÓ tõ khi con ngêi bíc ch©n ®Õn líp. Cã thÓ nãi mäi con ®êng ®i lªn cña nh©n lo¹i ®Òu b¾t ®Çu tõ nhµ trêng.

Chó bÐ cña Thanh TÞnh n¸o nøc mµ còng "hoang mang", lµ bëi chó ®ang g¸nh tr¸ch nhiÖm qu¸ lín lao ®îc lµm ngêi tiÕp nhËn vµ kÕ thõa c¶ kho trÝ thøc vÜ ®¹i cña nh©n lo¹i. Sø m¹ng cña kÎ sÜ lµ vËy.

DÉu cßn nhiÒu tr¨n trë, dÉu cßn nhiÒu thiÖt thßi, dÉu cßn khã kh¨n, dÉu "hoang mang" th× còng xin h·y "n¸o nøc" mµ nãi r»ng xin c¶m ¬n ®êi ®îc cßn lµm mét b«ng hoa phîng trong s©n tr-êng vµ h¹nh phóc thay nÕu ®îc viÕt 3 ch÷ T«i ®i häc m·i m·i ë th× hiÖn t¹i.


Sù dòng c¶m cña kh¸t väng

Khi nhµ th¬ Lu Quang Vò viÕt c©u th¬ "T«i ch¸n c¶ b¹n bÌ t«i, mÊy n¨m råi hä ch¼ng nãi ®îc c©u g× míi" th× h¼n lµ Vò buån. Nhng nçi buån ®ã ch¾c ch¾n sÏ lµ lín h¬n rÊt nhiÒu nÕu kh«ng x¶y ra víi thi ca mµ x¶y ra víi kiÕn thøc ®êi sèng, víi khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ, bëi ë ®ã ngêi ta lu«n chê ®îi nh÷ng tiÕn bé tÝnh theo tõng phót tõng giê.

Th¬ ®êi sau cã thÓ kh«ng b»ng ®îc th¬ §êng, th¬ Tèng. Mét nhµ v¨n h«m nay cã thÓ nãi kh«ng "vËt" næi mét nhµ v¨n thêi Cæ ®iÓn hay Phôc hng. Còng nh mét NguyÔn Du cña Trung ®¹i bãng rîp trïm lªn c¶ ®¬ng ®¹i lµ chuyÖn dÔ chÊp nhËn. Nhng thËt bÊt h¹nh nÕu chiÕc m¸y h¬i níc cña thÕ kû XV ®Õn h«m nay vÉn tiÕp tôc bß lª bß cµng trªn phè x¸ ®«ng ®óc. ThËt bÊt h¹nh nÕu vi trïng lao cho ®Õn h«m nay vÉn cha cã tªn gäi lµ vi trïng Cèc. ThËt bÊt h¹nh nÕu trong vèn tõ vùng cña loµi ngêi h«m nay cha biÕt ®Õn tõ v¾c-xin vµ thËt bÊt h¹nh khi con quû ®Ëu mïa vÉn tiÕp tôc thß bµn tay gím ghiÕc lªn nh÷ng g¬ng mÆt thiªn thÇn cña çc em bÐ ngµy nay. Muèn cã ®îc sù tiÕn bé ®Ó vît lªn, ®Ó cho h«m nay kh¸c h«m qua nh vËy ph¶i b¾t ®Çu tõ kh¸t väng.

Tríc hÕt lµ kh¸t väng cña con ngêi vît qua t¨m tèi cña nhËn thøc ®Ó t×m ®Õn sù thËt - sù thËt cña kiÕn thøc, cña ch©n lý khoa häc.

§ã còng lµ kh¸t väng tù do cña con ngêi, bëi ngêi ta chØ thùc sù tù do khi cã ®ñ hiÓu biÕt. "Tù do lµ tÊt yÕu ®îc nhËn thøc" (Çc M¸c).

§ã cßn lµ kh¸t väng cña lßng yªu níc, yªu th¬ng con ngêi, muèn thay ®æi çch nghÜ çch lµm, sao cho x· héi tèt h¬n, ®a cuéc sèng con ngêi tiÕn lªn mét bíc ph¸t triÓn míi. ¤ng NguyÔn Trêng Té thuë cßn bÐ th¬ ®· bá thêi gian ®i däc con ®ª s«ng

141

Hång suèt hai ba ngµy, ®Ó quan s¸t, ®Ó íc lîng nh÷ng ®èng çt trong lßng s«ng cao h¬n mÆt ruéng bªn ngoµi ®ª ®Õn mét hai trîng th× h¼n lµ kh«ng ph¶i v× ®Ó vui ch¬i mµ v× «ng th¬ng ngêi d©n ch©u thæ s«ng Hång thêng xuyªn trong c¶nh lôt léi. §ª V¨n Giang ë Hng Yªn håi ®ã vì 18 n¨m liÒn. §Ó råi lín lªn, b»ng nh÷ng nghiªn cøu thùc nghiÖm, «ng ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p trÞ thuû s«ng Hång b»ng ý kiÕn tr¸i ngîc vµ míi l¹, kh«ng ph¶i ®¾p ®ª mµ lµ ®µo kªnh gi¶m lu lîng ®Ó võa tr¸nh ho¹ vì ®ª l¹i tËn dông ®îc phï sa cho c¶ mét vïng ®Êt ch©u thæ cña «ng cha ®Ó l¹i. §©y chØ lµ mét ý kiÕn nhá trong v« sè nh÷ng luËn ®iÓm ®Ò xuÊt ®Ó canh t©n ®Êt níc cña «ng NguyÔn Trêng Té.

Nhng t¹i sao kh¸t väng l¹i cÇn cã lßng dòng c¶m?

Bëi con ngêi kh«ng d¸m phñ ®Þnh nh÷ng tri thøc cña chÝnh m×nh. NghiÖp chíng nµy ngêi ta gäi lµ së tri chíng. Trong lÞch sö d»ng dÆc gÇn 20 thÕ kû, chØ v× ngêi ta lì tin theo A-ri-xtèt r»ng vËt nÆng r¬i nhanh h¬n vËt nhÑ mµ ®Õn cuèi thÕ kû 16, khi Ga-li-lª trÌo lªn ®Ønh th¸p nghiªng Pi-sa ®Ó th¶ hai viªn bi nÆng nhÑ kh¸c nhau r¬i xuèng ®Êt ®Ó lµm thùc nghiÖm cho mäi ngêi thÊy tËn m¾t r»ng vËn tèc hai viªn bi ®ã gièng nhau th× lËp tøc «ng ®· bÞ cho th«i viÖc vµ khëi ®Çu cña bao nçi ®o¹ ®Çy danh dù, kÐo dµi cho ®Õn tËn cuèi thÕ kû XX. Cuéc ®êi cña NguyÔn Trêng Té phÇn nµo ®ã, còng nh vËy.

Em muèn tËp sèng tù lËp, cÇn lßng dòng c¶m... Suy cho cïng, chÝnh nhê ngîc giã mµ nh÷ng çnh diÒu ®· bay lªn.


Suy nghÜ vÒ t×nh yªu ®Êt níc

TruyÖn CËu bÐ ®¸nh trèng ngêi X¸c-®ª-nha ®· lµm cho con c¶m ®éng s©u s¾c, thÕ th× s¸ng h«m nay ch¾c lµ con ph¶i lµm dÔ dµng bµi v¨n ®Çu ®Ò: T¹i sao cËu yªu ®Êt níc cña cËu?

"T¹i sao t«i yªu ®Êt níc cña t«i?". C©u hái Êy ch¼ng ®· gîi lªn ngay trong ý nghÜ cña con v« sè c©u tr¶ lêi hay sao? T«i yªu ®Êt níc cña t«i lµ v× mÑ t«i sinh ra ë ®ã; v× dßng m¸u ch¶y trong huyÕt qu¶n cña t«i lµ hoµn toµn thuéc vÒ ®Êt níc t«i, v× díi m¶nh ®Êt thiªng liªng Êy ®· ch«n nh÷ng ngêi mµ mÑ t«i th-¬ng xãt vµ cha t«i t«n kÝnh; v× thµnh phè mµ t«i ®· sinh ra, çi tiÕng mµ t«i nãi, nh÷ng quyÓn s¸ch d¹y t«i häc, v× em trai t«i, em g¸i t«i, b¹n bÌ t«i vµ c¶ d©n téc vÜ ®¹i mµ t«i ®ang sèng trong ®ã, thiªn nhiªn t¬i ®Ñp bao quanh t«i; tãm l¹i, tÊt c¶ nh÷ng g× t«i thÊy, tÊt c¶ nh÷ng g× t«i yªu mÕn, t«i kÝnh phôc, tÊt c¶ ®Òu lµ nh÷ng bé phËn hîp thµnh ®Êt níc t«i. ¤i! Giê th× con cha thÓ hiÓu hÕt t×nh yªu níc Êy ®îc. Sau nµy, khi kh«n lín, con sÏ c¶m thÊy râ h¬n; sau mét cuéc ®i xa trë vÒ, mét buæi s¸ng nä, tùa vµo bao l¬n cña con tµu, con tr«ng thÊy ë ch©n trêi nh÷ng d·y nói xanh biÕc cña ®Êt níc con; bÊy giê con sÏ kh«ng tµi nµo cÇm næi nh÷ng giät lÖ c¶m kÝch vµ mét tiÕng kªu vui

142

mõng.

Con sÏ c¶m thÊy t×nh yªu níc, khi ë n¬i xa l¹, gi÷a ®¸m ®«ng ngêi döng dng víi con, con chît nghe t©m hån con ®Èy con l¹i phÝa mét ngêi c«ng nh©n kh«ng quen biÕt, khi ®i qua ®· nãi mét vµi tiÕng b»ng ng«n ng÷ cña con. Con sÏ c¶m thÊy qua c¬n phÉn né ®au ®ín lµm con ®á mÆt tÝa tai, khi con nghe mét ngêi níc ngoµi tho¸ m¹ ®Êt níc cña con. Con sÏ c¶m thÊy lßng yªu níc m·nh liÖt h¬n, vµ tù hµo h¬n, khi sù ®e do¹ cña mét níc thï ®Þch lµm næi lªn mét c¬n b·o löa trªn Tæ quèc, vµ con thÊy kh¾p n¬i nh÷ng thanh niªn gi¬ng cao vò khÝ, nh÷ng ngêi cha «m h«n con vµ nãi: "Dòng c¶m lªn", vµ nh÷ng bµ mÑ vui vÎ tiÔn ®a qu©n ®éi lªn ®êng víi lêi chóc: "H·y chiÕn th¾ng!". Con sÏ c¶m thÊy lßng yªu níc nh mét niÒm vui thiªng liªng nÕu con ®îc h¹nh phóc tr«ng thÊy nh÷ng trung ®oµn trë vÒ thµnh phè, qu©n sè tiªu hao, qu©n sÜ kiÖt lùc, nhng khoÐ m¾t chãi läi vÎ rùc rì cña chiÕn th¾ng, con sÏ c¶m thÊy lßng yªu níc khi tr«ng thÊy l¸ cê ba mµu lç chç vÕt ®¹n; theo sau lµ mét ®oµn dµi nh÷ng chiÕn sÜ ngÈng cao ®Çu quÊn b¨ng çnh tay buéc chÐo v× th-¬ng tËt; hä ®i gi÷a mét rõng ngêi nhiÖt liÖt tung hoa nh ma vµo hä, göi ®Õn hä nµo lêi cÇu chóc, nµo nh÷ng çi h«n. En-ri-c« ¹, lóc ®ã con sÏ hiÓu thÕ nµo lµ t×nh yªu ®Êt níc. §ã lµ mét t×nh c¶m vÜ ®¹i vµ thiªng liªng ®Õn møc nh thÕ nµy, con ¹. Gi¸ mét ngµy nµo ®ã bè thÊy con tõ mét trËn chiÕn ®Êu v× Tæ quèc mµ trë vÒ, b×nh yªn v« sù, nhng l¹i biÕt r»ng con, dßng m¸u vµ lµ ®øa con th©n yªu cña bè, ®Ó b¶o toµn tÝnh m¹ng ®· trèn tr¸nh nguy hiÓm... th× bè cña con ngµy nay mçi lÇn con ®i häc vÒ bè ®ãn con víi mét tiÕng reo vui, lóc Êy bè sÏ ®ãn con víi mét tiÕng nÊc ®au ®ín; bè sÏ kh«ng cßn cã thÓ yªu con ®îc n÷a, vµ bè sÏ chÕt víi nh¸t dao g¨m Êy ®©m vµo tim.

Bè cña con.

Ðt-m«n-®« ®¬ A-mi-xi

LuËn vÒ nguyªn lý v¨n ch¬ng

Phµm viÖc g× còng cã nguyªn lý. Nguyªn lý tøc lµ çi lÏ c¨n nguyªn cña viÖc Êy. V¨n ch¬ng còng vËy. §Æt nªn c©u th¬ c©u h¸t, viÕt ra bµi luËn, bµi v¨n, th× gäi lµ v¨n ch¬ng. Song thö xem c¨n nguyªn cña v¨n ch¬ng Êy, bëi lÏ g× mµ cã, v× ë ®©u mµ sinh ra th× gäi lµ nguyªn lý v¨n ch¬ng.

Cha mÑ d¹y con, gi¶ng gi¶i ®iÒu h¬n lÏ thiÖt, r¹ch rßi kÏ tãc ch©n t¬. Hai ngêi tù t×nh biÖt ly víi nhau, Êm l¹nh ngät bïi, kÓ hÕt nçi nµy kÓ sang nçi kh¸c. Ngêi ®µn bµ lì bíc, thë dµi than v¾n, phµn nµn nh÷ng sè phËn hÈm hiu. §øa môc ®ång ®i ch¨n tr©u, nh©n khi thÝch chÝ nghªu ngao vµi tiÕng gi÷a ®ång, ®ã toµn lµ çi mÇm cña v¨n ch¬ng c¶. Nãi cho cïng th× mét tiÕng c-êi mét tiÕng khãc cña ®øa trÎ th¬, còng lµ çi gèc v¨n ch¬ng.

Ngêi ta cã tÝnh t×nh, cã t tëng, cã ng«n ng÷ v¨n tù, th× tù

143

nhiªn ph¶i cã v¨n ch¬ng. TÝnh t×nh ngêi ta c¶m xóc víi ngo¹i vËt, sinh ra khi mõng, khi giËn, khi vui, khi buån, khi xãt xa, khi ham muèn. Çc mèi t×nh Êy chøa ë trong bông, tÊt ph¶i ph¸t tiÕt ra nhêi nãi: ®ã tøc lµ nguyªn lý v¨n ch¬ng.

T tëng çi suy nghÜ tù trong ãc biÕt ph©n biÖt lÏ ph¶i lÏ tr¸i, biÕt ph¸n ®o¸n ®iÒu dë ®iÒu hay, biÕt suy xÐt ®Õn nh÷ng lý cao xa, m¾t kh«ng tr«ng thÊy tai kh«ng nghe tiÕng. Nh÷ng ®iÒu nghÜ ra ®îc l¹i muèn tá cho ngêi kh¸c biÕt, ®ã còng lµ nguyªn lý v¨n ch¬ng.

Cã tÝnh t×nh, cã t tëng, mµ nÕu kh«ng cã ng«n ng÷ v¨n tù th× còng kh«ng thµnh v¨n ch¬ng ®îc. Xem nh gièng sóc vËt cã c¶m gi¸c, cã tri thøc, mµ kh«ng cã v¨n ch¬ng lµ bëi v× kh«ng cã ng«n ng÷ v¨n tù. VËy ta ph¶i nhê cã ng«n ng÷ v¨n tù míi ®¹t ®-îc tÝnh t×nh t tëng cña ta, th× ng«n ng÷ v¨n tù còng lµ çi nguyªn lý cña v¨n ch¬ng.

Nãi rót l¹i th× së dÜ cã v¨n ch¬ng, mét lµ bëi ë tÝnh t×nh, hai lµ bëi ë t tëng, ba lµ bëi ë ng«n ng÷ v¨n tù, ®ã lµ ba çi c¨n nguyªn tríc nhÊt. Cã ba çi c¨n nguyªn Êy, råi nh÷ng sù quan c¶m ë bÒ ngoµi ®a ®Õn míi thµnh ra v¨n ch¬ng vËy.

Quan c¶m bÒ ngoµi, th× l¹i do ë c¶nh tîng cña t¹o ho¸, do ë c«ng viÖc cña cuéc ®êi vµ ë c¶nh ngé cña mét m×nh.

C¶nh tîng cña t¹o ho¸ hiÓn hiÖn ra tríc m¾t ta, ngh×n h×nh mu«n tr¹ng, lµm cho ta ph¶i nh×n ph¶i ng¾m, ph¶i nghÜ ngîi ngÈn ng¬. Ta cø theo çi c¶nh tîng Êy mµ t¶ ra th× gäi lµ v¨n ch-¬ng t¶ c¶nh.

C«ng viÖc cña cuéc ®êi, x¶y qua ®Õn m¾t ta, ch¹m ®Õn tai ta, viÖc gÇn viÖc xa, viÖc nhín viÖc nhá, cã viÖc ta ghÐt, cã viÖc ta a, lµm cho ta ph¶i khen ph¶i chª, ph¶i cêi ph¶i khãc. Ta cø theo c«ng viÖc ®ã mµ ghi chÐp l¹i th× gäi lµ v¨n ch¬ng tù sù hay lµ nghÞ luËn.

C¶nh ngé cña mét m×nh, khi gÆp ®îc c¶nh sung síng, khi gÆp ph¶i c¶nh chua cay. Ta nh©n çi c¶nh ngé ®ã, ta muèn gi·i tá çi t×nh cña ta th× gäi v¨n ch¬ng tù t×nh hay lµ thuËt hoµi.

V¨n ch¬ng tuy nhiÒu, nhng ®¹i ý th× bÊt ngo¹i ba ®iÒu Êy.

Cø nh vËy th× v¨n ch¬ng còng lµ mét çi lÏ tù nhiªn, ph¶i cã cña trêi phó bÈm cho ngêi ta. Song ngêi ta tuy cã s½n çi phó bÈm Êy, nhng phi cã tµi còng kh«ng t¶ ®îc, mµ cã tµi phi cã häc th× v¨n ch¬ng còng kh«ng sao hay ®îc.

V¨n ch¬ng kh¸c nhau víi nhêi nãi thêng. Nhêi nãi thêng th× gÆp ®©u nãi ®Êy, miÔn lµ nãi cho xu«i nhêi, cho ngêi ta hiÓu ®îc ý m×nh th«i. Chí v¨n ch¬ng th× ph¶i nãi cho cã ý nhÞ, cã v¨n hoa, ph¶i xÕp ®Æt cho ra nhêi ãng chuèt, ý tø ®Çu ®u«i ph¶i qu¸n xuyÕn víi nhau, míi thµnh ®îc v¨n ch¬ng.

Ngêi lµm v¨n ch¬ng, còng nh mét tay ho¹ c«ng. Ho¹ c«ng cã khÐo tay th× míi vÏ ®óng ®îc h×nh tîng, v¨n ch¬ng cã tµi t×nh

144

míi t¶ ®óng ®îc tinh thÇn.

Ngêi cã v¨n ch¬ng, l¹i nh c©y cã hoa. C©y cã båi dìng ®îc nhiÒu khÝ lùc th× në ra hoa míi ®îc phæng ph¸p. Ngêi cã hµm sóc ®îc nhiÒu kiÕn thøc t tëng th× t¶ ra v¨n míi ®îc dåi dµo.

Bëi çc lÏ Êy mµ tµi v¨n ch¬ng lµ tµi hiÕm cã, mµ khoa v¨n ch¬ng lµ khoa tèi cao vËy.

Phan KÕ BÝnh

Suy nghÜ vÒ viÖc häc

Häc ®Ó lµm g×? C©u hái Êy nghe ra thËt lµ tÇm thêng cò rÝch, tëng nh kh«ng ai ®Ó ý ®Õn; nhng cø nh nh÷ng c©u tr¶ lêi cña çc nhµ häc gi¶ xa nay th× cã mét c©u v¾n t¾t mµ cã thÓ bao qu¸t ®îc toµn thÓ vµ c«ng dông sù häc lµ:

Häc ®Ó lµm ngêi

Theo c©u nãi Êy, cã kÎ l¹i c·i r»ng: VËy th× kh«ng häc kh«ng lµm ngêi ®îc sao? K×a nh «ng H¸n Cao Tæ kh«ng häc mµ lµm mét «ng vua anh hïng; «ng Ho¾c Quang kh«ng häc mµ lµm ®îc c«ng nghiÖp lín. Bªn ¢u T©y, nhiÒu nhµ ®¹i chÝnh trÞ ®¹i s¸ng t¹o, hoÆc trän ®êi ë trong çc má, çc c«ng xëng mµ lµm ®îc c«ng viÖc to ®ã th× sao? Cßn ë trªn ®êi biÕt bao nhiªu ngêi vµo trêng nä, ®Ëu b»ng kia, ®µo m·i trong tr¨m ngµn bé s¸ch, miÖng nãi ra rµnh lµ chuyÖn v¨n hµo ®«ng t©y, mµ xÐt ®Õn phÈm çch tÝnh chÊt, cã ®iÒu mÊt c¶ t çch lµm ngêi n÷a. ThÕ th× c©u nãi "häc ®Ó lµm ngêi" kh«ng ph¶i lµ kh«ng ®óng sao?

Ph¶i, chØ nãi trèng kh«ng lµ "häc", th× cã h¬i kh«ng râ rµng mµ lÉn lén nh trªn, nªn tríc ph¶i hiÓu çi "häc lµm ngêi" nµy kh«ng ph¶i nh ngêi m×nh thêng gäi lµ "®i häc". Theo lèi th«ng thêng ngêi m×nh th× cã «m s¸ch tíi trêng, cã thÇy d¹y, cã thi cã ®ç, míi gäi lµ häc. Nhng çi häc lµm ngêi nµy th× kh¸c h¼n thÕ. Sao vËy? Çi häc lµm ngêi nµy, nãi vÒ häc kho¸ cÇn thiÕt th× ngêi th«ng thêng ai còng cã thÓ theo søc lùc cïng b¶n n¨ng cña m×nh mµ lµm hÕt phËn sù; mµ nãi ®Õn chç cao diÖu th× dÇu th¸nh hiÒn hµo kiÖt còng kh«ng ai d¸m tù phô, r»ng ®· lµm ®îc hoµn toµn cùc ®iÓm. Bëi v×, ®· lµ "ngêi" th× ai còng lµ ngêi, mµ nãi ®Õn sù lµm ngêi th× rÊt lµ mªnh m«ng mµ kh«ng cã h¹n lîng. Tr¨m n¨m ng¾n ngñi, trÎ, lín, giµ, chÕt kh«ng çi g× míi l¹. Song kÎ th× th¸nh hiÒn hµo kiÖt, kÎ th× ngu tiÖn dung phµm; ngêi th× cã c«ng víi nh©n lo¹i, mu«n ®êi ai còng hinh h¬ng, ngêi l¹i h¹i gièng h¹i nßi, tr¨m miÖng còng ®Òu tho¸ m¹. Kh«ng nh÷ng thÕ mµ th«i, lµm mét ngêi vÒ thêi ®¹i cæ, vµ lµm mét ngêi ë thêi ®¹i nay kh¸c nhau; lµm ngêi ë níc giµu m¹nh víi lµm ngêi ë níc hÌn yÕu kh¸c nhau, suy ra ®èi víi níc nhµ m×nh vµ ®èi víi thÕ giíi nh©n lo¹i chung, nªn lµm ngêi thÕ nµo. C¶nh ®Þa cña ngêi tr¨m chiÒu kh«ng ®ång nhau th× çi çch lµm ngêi cho xøng ®¸ng thÝch hîp còng kh«ng ph¶i cïng mét çch. Nh÷ng chuyÖn mÊy bËc vÜ nh©n

145

®«ng t©y xa nay, biÕt bao nhiªu ®iÒu ®ñ lµm g¬ng cho ngêi sau häc theo mµ ngêi nµo cã ch©n tíng ngêi nÊy, mçi ngêi d¹y cho ngêi sau mét viÖc; b¾t chíc ®îc mét viÖc th× dÇu ai ®äc thuéc tr¨m ngh×n quyÓn s¸ch còng ch¼ng h¬n chi.

Çi trêng häc ®Ó "lµm ngêi" ®ã tøc lµ çi câi ®êi ta ë vËy. Bao nhiªu sù khèn khã ë ®êi, bao nhiªu sù kinh nghiÖm ngêi tríc ®Ó l¹i ®Òu lµ nh÷ng bµi d¹y cho ta. "Lµm ngêi" ë ®êi ®· khã nhtrªn ®· nãi th× "häc lµm ngêi" ch¾c kh«ng ph¶i chuyÖn dÔ.

Trong çi trêng häc m«ng mªnh kia, tr¾ng vµng chen lén, sù lµnh sù ¸c, ®iÒu dë ®iÒu hay kh«ng thiÕu thø g×; nªn ai ®· ®em th©n tßng häc ë çi trêng Êy th× cÇn ph¶i cã cÆp m¾t biÕt quan s¸t vµ çi n·o biÕt ph¸n ®o¸n ®Ó lùa nh÷ng chuyÖn ®¸ng lµm theo, cïng nh÷ng chuyÖn ®¸ng ch÷a c·i.

Çi môc ®Ých ch©n chÝnh cña sù häc lµ thÕ ®ã. Häc nh thÕ míi mong bæ Ých cho ®êi, lµm ®îc mét phÇn viÖc trong x· héi. Tr¸i l¹i, nÕu míi cÆp s¸ch ®Õn trêng mµ trong n·o ®· m¬ tëng ®Õn chøc kia hµm nä, thÊy ngêi ta xuèng ngùa lªn xe, mµ còng ao íc cho ®îc cöa cao nhµ réng, th× çi b¶ h vinh, çi måi phó quý Êy ch¾c kh«ng sao nh¾c ta lªn çi ®Þa vÞ lµm mét ngêi ch©n chÝnh ë ®êi ®îc. VËy ai muèn khái çi tiÕng h sinh th× cÇn ph¶i "häc ®Ó lµm ngêi"; mµ häc ®Ó lµm ngêi kh«ng ph¶i nhÊt ®Þnh cã c¾p s¸ch ®Õn trêng vµ thi ®ç b»ng nµy b»ng nä, nhng chÝnh lµ noi g¬ng kim cæ mµ häc theo, lµm cho hÕt nghÜa vô mét ngêi ®èi víi nh©n quÇn x· héi vËy.

phan kÕ bÝnh

Hån ch÷ Y Ph¬ng

Nhµ th¬ Y Ph¬ng (tªn khai sinh lµ Høa VÜnh Síc). Anh tù giíi thiÖu vÒ quª m×nh:

Bíc ®¸

Bíc m©y

Bíc mïa ®«ng

Bíc mïa hÌ

C©y ®µn tÝnh d©y trong d©y ®ôc...

Hoa ch¸y ®á miÒn rõng Phja bjooc

Dßng Khuæi Slao con g¸i t¾m cïng tr¨ng

MiÒn quª Êy trong th¬ anh thËt ®Ñp, thËt hiÕu kh¸ch, thËt phãng tóng kiÓu vïng cao:

Lªn Cao B»ng xin ®õng lµm l¹

Mêi rîu c¶ chum mêi qu¶ c¶ c©y...

§i qua b¶n kh«ng vµo nhµ lµ ngêi giµ tr¸ch ®Êy

TÕt th¸ng giªng hÑn tõ th¸ng b¶y

146

Tin nhau kh«ng nãi nhiÒu lêi

(Lªn Cao B»ng)

Y Ph¬ng tõng nhËn gi¶i A cuéc thi th¬ t¹p chÝ V¨n nghÖ qu©n ®éi, hai lÇn gi¶i thëng v¨n häc (lo¹i A) cña Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam. Anh tù giíi thiÖu vÒ m×nh trong trêng ca ChÝn th¸ng:

T«i

Tr¸n d«

Mòi th«

M«i dµy

Ch©n ®i dÐp bèn hai vÉn thõa n¨m ngãn...

Ai ®ã viÕt thÕ th× dÔ ®îc coi lµ cêng ®iÖu, nhng víi Y Ph-¬ng, dÉu biÕt anh ®· nãi qu¸ lªn, ngêi ®äc vÉn nhËn thÊy trong ®ã mét chÊt giäng ch©n thµnh! Së dÜ nãi vËy bëi trong th¬, anh ®· kh«ng Ýt lÇn g¨m vµo trÝ nhí ngêi ®äc nh÷ng "tiÒn gi¶ ®Þnh" ®¸ng tin cËy lµm "khÕ íc" cho ®iÒu ®ã. NhiÒu ngêi thÝch nh÷ng c©u th¬ nµy cña anh:

Nhµ em tËn miÒn ®«ng

Nhµ anh m·i miÒn t©y

Tõ anh sang em

§i háng ®«i giµy

(§i t×m)

Ch¼ng mÊy ai ®Ó ý ®Êy lµ giµy cá, giµy v¶i hay giµy da, nhng l¹i rÊt Ên tîng vÒ çi kho¶ng çch Tõ anh sang em kh«ng thÓ ®Õm b»ng bao qu¶ nói, kh«ng thÓ ®Õm qua mÊy con khe, kh«ng thÓ tÝnh theo kho¶ng çch ®êng chim bay hay sè ngµy cuèc bé Êy. "§¬n vÞ tÝnh" §i háng ®«i giµy cã lÏ ngµnh khoa häc ®o lêng cha tõng c«ng nhËn, nªn còng cã thÓ t¹m gäi ®©y lµ hÖ ®o (hoÆc çch tÝnh) kiÓu Y Ph¬ng. Cè nhiªn, ®Êy lµ çch tÝnh cña th¬, còng nh ®Þnh nghÜa "Mïa hoa", anh viÕt:

Mïa hoa

Ngêi ®µn bµ

MÆt ®á phõng

§ñ søc v¸c «ng chång

Ch¹y ph¨m ph¨m

Lªn nói

Mïa hoa

Ngêi ®µn «ng

MÖt nh chiÕc ¸o rò

Võa vÞn rµo ®i võa ng¸i ngñ

147

ViÕt vÒ mïa hoa mµ ®©u thÊy bãng d¸ng mét loµi hoa, ®Õn mét b«ng hoa còng kh«ng cã nèt. Mïa hoa, mïa xu©n, tuæi xu©n hay søc xu©n? RÊt nhiÒu tng bõng tiÒm tµng sau lêi kÓ xen trong lêi t¶ lµm cho bµi th¬ cã vÎ ®Ñp ý nhÞ vµ s©u s¾c bëi c¸i tø ®îc x¸c lËp kÝn ®¸o trªn c¬ së chuyÓn nghÜa gi÷a tiªu ®Ò vµ sù ph¸t triÓn mét tuyÕn song hµnh nh÷ng yÕu tè ph©n ly cña biÓu tîng.

Y Ph¬ng triÖt ®Ó khai th¸c nh÷ng kh¶ n¨ng t¹o nghÜa cña cÊu tróc ng«n tõ, miÔn sao lêi ¨n tiÕng nãi ®êi thêng trë nªn hån vÝa. Ch¼ng h¹n: vÒ hµnh tung cña s«ng Hång, anh c¶m nhËn b»ng phÐp nh©n ho¸ rÊt tù nhiªn:

Em vç ®Õn ch©n trêi xa t¾p

Em võa ®i võa sinh ra ®Êt

DiÔn t¶ hiÖn tîng s«ng Hång båi ®¾p phï sa nh thÕ võa thËt võa gîi ®Õn bÊt ngê. Víi mét ngêi b¹n Tuæi ba m¬i vÉn g¸i - Mét m×nh, anh mua nãn lµm quµ mµ khi trao tÆng bçng lÆng ngêi suy ngÉm:

Cha cã quai

BiÕt ®éi

Hay cÇm

(Nãn mïa thu)

D©n gian nãi: "Chßng chµnh nh nãn kh«ng quai - Nh thuyÒn kh«ng l¸i nh ai kh«ng chång". Cø ngì vui v× tÆng ®îc b¹n mét mãn quµ nhá, mµ tÆng xong l¹i thÊy ¸y n¸y thÕ nµo! Mét chiÕc nãn nÆng trÜu t©m t×nh cña c¶ ngêi tÆng vµ ngêi ®îc tÆng, mét chiÕc nãn "nçi niÒm", "th©n phËn". HoÆc mét trêng hîp kh¸c, anh viÕt vÒ t©m tr¹ng cña ngêi con trai khi yªu:

Vµng b¹c víi ®¸ quÝ

Anh cÊt vµo trong r¬ng hßm kho¸ kÜ

Nhng em, anh biÕt cÊt giÊu vµo ®©u

Th«i ®µnh - Nuèt em vµo trong bông

(CÊt giÊu)

Lêi th¬ cã vÎ khÈu khÝ chÊt chøa mét t×nh c¶m m·nh liÖt, vµ c¸ch cÊt giÊu ngêi yªu, cÊt giÊu t×nh yªu... vµo trong bông nµy thuéc diÖn "cã mét kh«ng hai". Cã khi anh viÕt nhÑ nh kh«ng, ch¼ng thÊy dÊu vÕt lao t©m khæ tø g× mµ giµu tÝnh biÓu c¶m. Th¬ sau mét lÇn ®îc vÒ th¨m con chèc l¸t:

Thøc dËy ®i nµo hßn ®Êt thã

Con h·y ®¸i cho cha mét b·i thËt to

§Ó cha b«i lem lªn hµng r©u rËm

Kh«ng cÇu k× mµ Ên tîng, mong íc còng nh t×nh c¶m cña ngêi cha gi¶n dÞ mµ c¶m ®éng, thÊm ®Ém nh©n v¨n.

148

§· cã kh«ng Ýt c©u th¬ hay vÒ ®Êt níc, nhng khi nghe Y Ph-¬ng c¾t nghÜa:

¢m Êm mét bªn vó ph× nhiªu - §Êt,

Nong nãng mét bªn vó mäng c¨ng - Níc,

§Êt Níc sinh ra tõ ngùc ngêi ®µn bµ

(ChÝn th¸ng)

vÉn thÊy anh gãp ®îc cho thi ca mét tiÕng nãi riªng: céi nguån ®Êt níc g¾n liÒn víi sù ho¸ th©n vÜ ®¹i vµ thiªng liªng cña tîng h×nh ngêi mÑ. Trêng hîp kh¸c, sau k× nghØ tÕt, c¸c con lÇn lît ®i tr¶ phÐp, anh viÕt vÒ sù trèng tr¶i, v¾ng lÆng ®Õn tª t¸i:

Giã, löa, than, n¾ng

Thi nhau rÐt

(V¾ng con)

§Õn c¶ nh÷ng thø dêng nh sinh ra ®· mang thuéc tÝnh nãng còng thi nhau rÐt, hái cßn cã g× l¹nh h¬n? Cßn ®©y lµ vÎ ®Ñp m¸t dÞu, mÞn mµng, tinh khiÕt cña lµn da mét c« g¸i:

Khi mÆt tr¨ng lÆn

Nã tho¸t vµo da thÞt em

(Da thÞt em)...

Nh×n chung, th¬ Y Ph¬ng kiÖm lêi mµ hµm sóc:

Anh ®i kh«ng vung tay

Cëi ¸o v¾t vai

Ph¨m ph¨m bíc

(§i t×m)

LÏ thêng, ®i kh«ng vung tay ph¶i ®i chËm, ®©y l¹i ph¨m ph¨m bíc, thËt kh«ng dÔ h×nh dung. Th¬ Y Ph¬ng cã khi thÓ hiÖn søc nÐn c¨ng cña ch÷ nghÜa:

Cã ngêi ®µn bµ bÞ phô t×nh

Kh«ng kÓ ai biÕt

C¶ chÝnh m×nh

Ngêi bÞ phô t×nh thêng khã giÊu, giÊu ngêi kh¸c ®· khã, giÊu chÝnh m×nh cßn khã gÊp nhiÒu lÇn. BiÕt bao gi«ng b·o trong nh÷ng con ch÷ cã bÒ ngoµi b×nh lÆng.

Kh«ng chØ ý t¹i ng«n ngo¹i, anh cßn s¸ng t¹o ra nh÷ng tõ ng÷, h×nh ¶nh so s¸nh Èn dô. §ã lµ h×nh ¶nh mét em bÐ: ngÊu nghiÕn ¨n - nõng nùc nuèt (nõng nùc chø kh«ng ph¶i õng ùc; nõng nùc còng lµ néi ®éng tõ, nhng miªu t¶ ®éng th¸i nuèt nguån s÷a liªn tôc khi em bÐ bó mÑ). §ã lµ h×nh ¶nh c¸c «ng bµ giµ miÒn nói: ph× phµ cêi nh löa (ph× phµ chø kh«ng ph¶i h× hµ, ph× phµ thÓ hiÖn ©m vùc tiÕng cêi cña ngêi cã tuæi, còng cã nÐt nghÜa tiÕng cêi lÉn tiÕng löa reo). §ã lµ h×nh ¶nh:

149

Chî Lång Tæng

ngêi ®«ng

ngêi nhiÒu

ngêi dµi

(ngêi dµi: nghÜa trong c©u chØ ®oµn ngêi nèi nhau ®i chî). §ã lµ h×nh ¶nh: ch¸u bÐ võa ®Çy th¸ng - non nán nh vµnh tr¨ng... Cã thÓ nãi: çc ch÷ nõng nùc, ph× phµ, ngêi dµi, non nán trong çc c©u th¬ trªn; hoÆc ch÷ khe khÏ rÊt tinh tÕ trong c©u th¬ Cá lÊp l¸nh - Khe khÏ ít, sù hîp nghÜa tµi t×nh gi÷a çc ch÷ long lanh hoi hoi trong c©u th¬ TiÕng trÎ tr©u long lanh hoi hoi nh ®ång cá lµ nh÷ng gîi ý thó vÞ ®èi víi çc nhµ nghiªn cøu tõ vùng, phong çch, ng«n ng÷ häc.

Y Ph¬ng kh«ng thiªn vÒ th¬ lôc b¸t. TuyÓn th¬ Y Ph¬ng (NXB Héi Nhµ v¨n, 2002) gåm mét trêng ca vµ 113 bµi th¬ chØ cã vµi bµi lôc b¸t (mµ tÊt c¶ ®Òu lµ "lôc b¸t biÕn thÓ"). Bµi Tªn em lµ s«ng anh viÕt trong ngµy thi vµo trêng viÕt v¨n NguyÔn Du (1982). Ngêi ta ®i thi thêng håi hép, lo l¾ng chuyÖn bµi vë, nhng chµng trai trong bµi th¬ l¹i håi hép v× mét... çi tªn b¹n g¸i! Kh«ng biÕt cã ph¶i v× võa gÆp, vµ còng chØ lµ nh÷ng d¹t dµo chén rén "®Çu mµy cuèi m¾t" cha ®©u vµo ®©u mµ anh míi ®Ó bµi th¬ "biÕn thÓ" vµ ng¾t dßng theo ®å h×nh tù do:

Tªn em lµ s«ng

Dßng s«ng nhá ch¶y quanh ®ång cña anh

Dßng s«ng võa tr¾ng võa xanh

Tªn em lµ bÕn

Cho anh ®îi ®ß?

"Tªn em lµ s«ng" - c©u th¬ ng¾n gän, bÊt chÊp sù thiÕu hôt khu«n ©m (lôc) ®Ó x¸c ®Þnh "®èi tîng" cña m×nh. Bµi Lêi ru (1986) anh kÓ l¹i nh÷ng hoµi niÖm ®au ®¸u vÒ ngêi bµ. Nh nh÷ng tiÕng nÊc ng¾t qu·ng, t©m tr¹ng ¨n n¨n cña ngêi ch¸u ®· t¹o nªn hiÖu qu¶ biÓu niÖm cña c©u lôc b¸t biÕn thÓ:

Bµ ru

T«i kh«ng ngñ

N»m nghe

TiÕng ru hãm hÐm

LËp loÌ

Bµ tr«ng

Ba ch÷ "T«i kh«ng ngñ" nh thÓ tråi ra trong khu«n ©m lôc b¸t, cã t¸c dông nhÊn m¹nh, cuèn hót sù chó ý vÒ phÝa chñ thÓ (trong khi m¹ch chÝnh cña bµi th¬ lµ híng vÒ ®èi tîng: ngêi bµ). Mét kØ niÖm Êu th¬, bµ ru tra kh«ng chÞu ngñ (hay kh«ng ngñ ®îc v× m¶i ngÉm nghÜ vÒ bµ) mµ tËp trung ®Ó ý vµo s¾c th¸i tiÕng ru vµ h×nh dung sù quan s¸t cña bµ. M¹ch th¬ cña Y Ph-

150

¬ng thêng ®îc c¾t ra nh thÕ, chØ mét hoÆc vµi ch÷ mét dßng, dµi ng¾n tr¶i ra kh«ng ®Òu (®äc tuyÓn th¬ kÓ trªn, chØ thÊy ®óng mét lÇn anh viÕt dßng th¬ 12 ch÷, trong khi ®ã cã rÊt nhiÒu dßng mét ch÷). Nh×n khèi ch÷ nhÊp nh«, tråi thôt dÔ liªn tëng ®Õn mÊy c©u trong bµi th¬ Th¾ng cè vµ thæ cÈm víi ®Ò tõ E Sun göi Y Ph¬ng cña nhµ th¬ Lß Ng©n Sñn:

Cã ngêi b¶o

Th¬ mµy

Nh thæ cÈm

Lîn mu«n s¾c hoa v¨n

Ph¨m ph¨m

§Ìo dèc

§iÒu ®ã ®èi víi Y Ph¬ng ®óng c¶ ë nghÜa ®en vµ nghÜa bãng. Th¬ Y Ph¬ng ®Ëm ®µ h¬ng s¾c vïng cao, ý th¬ kho¸ng ®¹t vµ biÕn ho¸ bÊt ngê. Anh së trêng diÔn ®¹t nh÷ng dßng th¬ ng¾n, thËm chÝ cã nh÷ng bµi rÊt ng¾n. Çc bµi Con hæ, Con ngêi, Ngêi ®µn bµ,... gåm cã ba dßng; ç biÖt bµi ChÐn níc gåm mêi ch÷, duçi hÕt cì còng chØ ®óng hai dßng:

Anh biÕt m×nh nh chÐn níc

Chí rãt ®Çy

Bµi th¬ c« ®óc nh mét triÕt lÝ. TriÕt lÝ tëng chõng gi¶n ®¬n thÕ nhng thÊp tho¸ng phÝa sau cña hai dßng ch÷ Êy lµ ngæn ngang nçi ®êi tõng tr¶i.

Y Ph¬ng ®· thæi vµo th¬ mét ®iÖu hån tha thiÕt s¬ng nói h¬ng rõng; mét ®iÖu hån quÊn quyÖn t×nh qu¶, t×nh c©y, t×nh hoa, t×nh ®¸; mét ®iÖu hån nghiªng ng¶ c©u h¸t Hµ LÒu, ®Ém men ®µn tÝnh, ®µn then...


Nhµ th¬ §Þnh H¶i

Nãi tíi §Þnh H¶i, dêng nh ai còng nghÜ ngay ®Õn mét nhµ th¬ chuyªn viÕt cho løa tuæi thiÕu nhi. §iÒu ®ã ®óng - bëi §Þnh H¶i ®· dµnh phÇn quü thêi gian vµ niÒm quan t©m lín nhÊt cña ®êi m×nh ®Ó s¸ng t¸c v¨n häc cho ®èi tîng b¹n ®äc nhá tuæi, nhng nÕu chØ cã thÕ h¼n cha ®Çy ®ñ. Sinh ngµy 6-6-1937 t¹i lµng SÐt, x· §Þnh H¶i, huyÖn Yªn §Þnh, tØnh Thanh Hãa - ®îc thõa hëng tñ s¸ch quý nh mét di huÊn tinh thÇn do ngêi cha ®Ó l¹i sau khi "nhµ th¬ t¬ng lai" chµo ®êi ®îc 7 ngµy; ®îc tiÕp xóc víi bÇu "khÝ quyÓn" v¨n ch¬ng tõ nhá v× lµng SÐt khi ®ã lµ n¬i tô héi cña nhiÒu nhµ th¬ viÕt trong kh¸ng chiÕn nh Vò Cao, Vò Tó Nam, Vò Ngäc B×nh, Quang Dòng, Minh HuÖ... Thªm n÷a, sù khÝch lÖ bëi nh÷ng ngêi b¹n th©n cña anh ruét nh Hµ Minh §øc, Mai Çt, Hå Quang B×nh... ®· l«i cuèn «ng vµo sù ®am mª "b¾t

151

chíc" c«ng viÖc cña anh (sau nµy lµ nhµ th¬ NguyÔn Bao).

¤ng b¾t ®Çu s¸ng t¸c tõ nh÷ng n¨m ®ang cßn häc cÊp hai trêng Lam S¬n (Thanh Hãa) vµ ®îc ®¨ng th¬ trªn b¸o tõ n¨m 1954 víi bót danh NguyÔn BiÓu. Víi bót danh nµy, NguyÔn BiÓu ®· ®îc nhiÒu ngêi biÕt ®Õn - ®óng h¬n cã thÓ xem nh ®· "thµnh danh" víi nh÷ng bµi th¬: Quª ta mét d¶i B¾c - Nam (gi¶i khuyÕn khÝch b¸o TiÒn Phong 1955), Trång c©y xanh (gi¶i nh× - kh«ng cã gi¶i nhÊt - b¸o Ngêi gi¸o viªn nh©n d©n 1960), C©y s¸o tróc (gi¶i B - Bé Lao ®éng Th¬ng binh x· héi 1962), Ngµy xu©n ®i ®ãn ngêi yªu vµ Gi÷a mïa lóa chÝn (in trong tËp Th¬ t×nh yªu - NXB Thanh niªn 1959)... Cø ngì thÕ lµ NguyÔn BiÓu b»ng lßng hoÆc Ýt ra còng thuËn ®µ tung hoµnh ngang däc trong câi th¬ t×nh mµ kh«ng ai d¸m ch¾c råi sÏ ®Õn ®©u. Mét b¹n ®äc cña «ng ®·: "gÆp §Þnh H¶i trong v¨n häc ®Çu tiªn víi th¬ t×nh. Nh÷ng bµi th¬ Ngµy xu©n ®i ®ãn ngêi yªu, Gi÷a mïa lóa chÝn... tõng lµm x«n xao tr¸i tim bao b¹n trÎ. ChÝnh chóng t«i, nh÷ng thanh niªn n«ng th«n, ®Õn b©y giê vÉn cßn thuéc lßng nh÷ng vÇn th¬ cña «ng viÕt çch ®©y ®· gÇn bèn thËp kØ..." - thËm chÝ, còng b¹n ®äc nµy cao høng - ®· ngì «ng "sÏ lµ mét Xu©n DiÖu míi hay mét £-xª-nhin cña ViÖt Nam"(*).

Nhng kh«ng gièng víi dù ®o¸n (hoÆc Ýt ra còng lµ sù mong muèn) cña b¹n ®äc nãi trªn, bëi tõ n¨m 1960, NguyÔn BiÓu th¬ t×nh tù chuyÓn híng thµnh §Þnh H¶i - nhµ th¬ chuyªn viÕt cho thiÕu nhi. Vµ tõ ®Êy, liªn tiÕp çc t¸c phÈm viÕt cho çc thÕ hÖ tuæi th¬ lÇn lît chµo ®êi. Tõ Chång nô chång hoa ®Õn H¬u cao cæ, tõ Ðn h¸t - ®u quay ®Õn Nh÷ng c©u tôc ng÷ gÆp nhau, tõ Bao nhiªu ®iÒu l¹ ®Õn Bµi ca tr¸i ®Êt, tõ Nhµnh hoa trong vên sím ®Õn N¾ng xu©n trªn rÎo cao... Tõ phong çch tr÷ t×nh da diÕt trong nh÷ng bµi th¬ viÕt cho ®èi tîng lín tuæi ®îc nhiÒu ng-êi mét thêi mÕn mé, §Þnh H¶i "vµo cuéc" thËt ngo¹n môc vµ dÎo dai trong nh÷ng s¸ng t¸c viÕt cho çc em. NÕu tÝnh tõ chïm th¬ in trong tËp ®Çu tay cã tªn §Ìn kÐo qu©n (cïng víi NguyÔn Bao, Ng« Qu©n MiÖn, L÷ Huy Nguyªn, Thanh Hµo) ®Õn nay, §Þnh H¶i ®· ®i gÇn nöa thÕ kØ cïng hµnh trang t©m hån cña hµng chôc thÕ hÖ thiÕu nhi. Hµng v¹n ngêi ®äc th¬ «ng ®· trë thµnh nh÷ng bËc phô huynh cña tuæi häc trß, khi lùa s¸ch cho con ch¸u m×nh b¾t gÆp nh÷ng bµi th¬ cña §Þnh H¶i tõng cã mÆt trong tËp th¬ Chång nô chång hoa (Nhµ xuÊt b¶n Kim §ång, 1970) ®· bÊt ngê xóc ®éng ngì nh ®îc sèng l¹i kÝ øc tuæi hoa niªn... Theo thêi gian, b¹n ®äc th× lín lªn, cã ai nghÜ t¸c gi¶ cña nh÷ng vÇn th¬ Êy vÉn nguyªn vÑn thuû chung víi "nghiÖp dÜ" v¨n ch¬ng vµ mÆc dÇu ®· tr¶i qua nhiÒu c«ng viÖc, tõ d¹y häc ®Õn biªn tËp s¸ch, viÕt b¸o, lµm b¸o; ®· cho in trªn 40 ®Çu s¸ch gåm v¨n, th¬, truyÖn th¬, ho¹t c¶nh th¬, biªn so¹n, dÞch thuËt, tuyÓn chän; ®· cho ®¨ng hµng tr¨m bµi tiÓu luËn v¨n häc... nhng kh¸t väng híng tíi tuæi th¬ vÉn trong trÎo nång nµn tõ "çi thuë ban ®Çu lu luyÕn

( *) NhiÒu t¸c gi¶: C©y ®Ìn thÇn. NXB V¨n nghÖ TP Hå ChÝ Minh, 1999.

152

Êy". S¸ch cña «ng cã cuèn ®îc in ®i in l¹i nhiÒu lÇn, cã cuèn ®îc nhiÒu nhµ xuÊt b¶n cïng in... tÝnh ra tÊt c¶ còng tíi hµng tr¨m ngµn b¶n, nhng viÕt cho thiÕu nhi lu«n lu«n lµ nçi ®am mª th«i thóc, nãi ®óng h¬n lµ ®èi tîng nµy lu«n lu«n ®em ®Õn cho «ng m¹ch nguån d¹t dµo c¶m xóc. ¤ng t©m sù trong lÇn tËp th¬ Bµi ca tr¸i ®Êt (gi¶i thëng Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam, 1984) ®îc in víi sè l-îng lín trong Tñ s¸ch vµng cña Nhµ xuÊt b¶n Kim §ång (1997): "§îc suèt ®êi lµm th¬ cho çc em - ®ã lµ niÒm h¹nh phóc to lín nhÊt mµ t«i ao íc". NghÜ ®îc ®iÒu ®ã, vµ nhÊt lµ ®iÒu ®ã ®· ®îc kiÓm nghiÖm qua thùc tÕ thËt kh«ng dÔ dµng. Ph¶i ch¨ng yÕu tè chi phèi vµ quyÕt ®Þnh ®èi víi s¸ng t¸c cña §Þnh H¶i lµ do «ng chän ®îc cho m×nh mét lÏ sèng phï hîp. GÆp «ng, Ýt ai nghÜ ®ã lµ mét ngêi ®· tõng lµ ®¹i biÓu dù thÝnh §¹i héi thµnh lËp Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam (1957), tham dù Héi nghÞ viÕt v¨n trÎ lÇn thø nhÊt (1959), tham gia nhiÒu khãa båi dìng çc c©y bót trÎ trong çc tr¹i s¸ng t¸c, båi dìng çc mÇm non v¨n häc ë Hµ Néi, Hµ T©y vµ nhiÒu ®Þa ph¬ng, tõng nhËn hµng chôc gi¶i thëng v¨n häc cña çc c¬ quan: Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam, Trung ¬ng §oµn, Héi V¨n nghÖ Hµ Néi, Nhµ xuÊt b¶n Kim §ång, B¸o ThiÕu niªn tiÒn phong; tõng nhiÒu lÇn tham gia çc Héi ®ång gi¸m kh¶o çc cuéc thi s¸ng t¸c v¨n häc, cã tíi 10 bµi th¬ ®îc tuyÓn chän vµo s¸ch gi¸o khoa vµ h¬n 20 bµi th¬ ®îc phæ nh¹c... Kh«ng Ýt ngêi cã mét chót danh råi sinh ra khÖnh kh¹ng, hoÆc lµm ra vÎ ng¹o ®êi. §Þnh H¶i kh«ng thÕ, cø nh×n nh÷ng lóc çi d¸ng kÒnh cµng téi nghiÖp cña «ng lät thám gi÷a khung c¶nh khãi thuèc mÞt mï vµ sõng sõng bia rîu th× biÕt. Chøng kiÕn nh÷ng c¶nh tîng Êy, kh«ng hiÓu sao, t«i hay chît nhí tíi c©u th¬ cña «ng: "Khãi h×nh nÊm lµ tai ho¹ ®Êy. Bom H, bom A kh«ng ph¶i lµ b¹n ta"! GÆp §Þnh H¶i, h×nh nh ai cã ý muèn nãi to còng ng¹i - Êy lµ bëi tÝnh «ng a nhá nhÑ, khiªm nhêng. ¤ng vån v·, cëi më, chu ®¸o vµ cÈn träng - nhÊt lµ víi líp trÎ. TiÕp xóc hoÆc lµm viÖc víi «ng, nhiÒu b¹n trÎ thÊy tù tin h¬n khi ®îc «ng quan t©m nh mét ngêi anh, ngêi b¹n gÇn gòi. Ph¶i ®ã chÝnh lµ "khÕ íc" cho nh÷ng trang viÕt cña «ng cø t¬i rãi trÎ trung vµ thiÕt tha nh©n hËu!

Cïng víi mét sè tªn tuæi trø danh kh¸c, §Þnh H¶i kh«ng chØ ®îc çc b¹n ®äc nhá tuæi yªu mÕn - thËm chÝ cã b¹n ®äc lín tuæi cßn cao høng t«n «ng lµ mét trong nh÷ng "l·nh tô" th¬ cho thiÕu nhi cña ViÖt Nam. §îc suy t«n, nhng «ng vÉn lu«n lu«n lµ mét ngêi cÇn mÉn häc hái vµ chÞu khã l¾ng nghe. N¨m 1978, dù tr¹i hÌ thiÕu nhi quèc tÕ ë Céng hoµ d©n chñ §øc, thÊy thiÕu nhi çc níc n¾m tay nhau nh¶y móa thËt tù nhiªn vµ th©n mËt, cßn çc em thiÕu nhi ViÖt Nam th× xem chõng e dÌ ngÇn ng¹i... ¤ng day døt, ®em chuyÖn nµy t©m sù víi nhµ th¬ Xu©n DiÖu vµ ®-îc nhµ th¬ Xu©n DiÖu tr¶ lêi: víi thiÕu nhi, cÇn ph¶i híng dÉn çc em lèi sèng v¨n hãa, kÓ c¶ viÖc ph¶i biÕt cÇm ®òa nh thÕ nµo! §ã còng lµ lÝ do §Þnh H¶i nung nÊu suèt bèn n¨m, m¹nh d¹n vît qua ®Þnh kiÕn, cho ra m¾t hai tËp th¬ cã tªn lµ Nô h«n häc trß mµ mét sè ngêi lín th× xÐt nÐt cÇm chõng, cßn çc em l¹i thÝch

153

thó ®ãn nhËn - nhÊt lµ nh÷ng c©u:

- Ra ®êng con cã nh×n ai

Mµ sao con cø vÊp hoµi mÑ ¬i!

- Gèi mÒm cho giÊc ngñ say

Nh÷ng lêi dÞu ngät dÔ lay lßng ngêi.

- Bçng dng trêi ®æ c¬n ma

§Ó cho hai ®øa m×nh thõa çi «...

C¶m høng trïm lîp lªn néi dung çc t¸c phÈm viÕt cho thiÕu nhi cña nhµ th¬ §Þnh H¶i lµ t×nh yªu th¬ng con ngêi, t×nh yªu thiªn nhiªn vµ t×nh yªu loµi vËt. Trong th¬ «ng, kh¸t väng lín nhÊt cña tuæi th¬ lµ kh¸t väng hßa b×nh, lµ t×nh h÷u nghÞ:

NÕu chóng m×nh cã phÐp l¹

Ho¸ tr¸i bom thµnh tr¸i ngon

Trong ruét kh«ng cßn thuèc næ

ChØ toµn kÑo víi bi trßn...

ChÝnh c¶m høng trïm lîp Êy gióp §Þnh H¶i cã mét bót ph¸p linh ho¹t, tinh tÕ, thÝch øng víi nhiÒu thÓ lo¹i v¨n häc viÕt cho thiÕu nhi. Riªng vÒ th¬, «ng cã nh÷ng bµi ®Ó ®êi, nhng nÕu chän ba bµi xuÊt s¾c nhÊt cña §Þnh H¶i th× nhiÒu ngêi ®Ò cö: §¸nh trËn gi¶, TiÕng chim buæi s¸ng vµ Bµi ca vÒ tr¸i ®Êt. Qu¶ thËt ®Êy lµ ba bµi tiªu biÓu cho ba ph¬ng diÖn phong çch th¬ viÕt cho thiÕu nhi cña «ng. §äc §¸nh trËn gi¶, gÆp mét §Þnh H¶i thËt hån nhiªn, ngé nghÜnh:

TrËn ®¸nh ®· b¾t ®Çu

Qu©n ta µo lªn tríc

Mét tªn giÆc ng· nhµo

"ChÕt" råi kh«ng dËy ®îc!

"ChÕt" lµ kh«ng nhóc nhÝch

Sao nã cø låm cåm?

TÝnh ¨n gian, ch¼ng thÝch

Ch¬i thËt thµ vui h¬n

Th»ng giÆc cuèng c¶ ch©n

Nh¨n nhã kªu rèi rÝt:

- §ång ý lµ tao "chÕt"

Nhng ®©y... æ kiÕn vµng!

Bµi th¬ nãi chuyÖn cña trÎ em, bao hµm c¶ kh«ng khÝ hµo hïng cña d©n téc nh÷ng n¨m kh¸ng chiÕn, cuéc kh¸ng chiÕn trong ¸nh m¾t trÎ th¬ dÉu mang s¾c th¸i cña "cê lau tËp trËn" vÉn ®ßi hái "ch¬i thËt thµ vui h¬n". §Æc biÖt, çi kÕt thóc hãm hØnh bÊt ngê cã lÏ ®· ®a bµi th¬ vît qua sù thö th¸ch cña

154

thêi gian, gióp cho bµi th¬ ®øng ra khái hµng ngò nh÷ng t¸c phÈm "viÕt vÒ çc em" mµ cø ngì "viÕt cho çc em".

§äc TiÕng chim buæi s¸ng, gÆp mét §Þnh H¶i t©m hån nh¹y c¶m, s¸ng t¹o hãa th©n trong mét häa sÜ, mét nh¹c trëng vµ mét dµn nh¹c tµi hoa:

S¸ng ra trêi réng ®Õn ®©u

Trêi xanh nh míi lÇn ®Çu biÕt xanh

TiÕng chim lay ®éng l¸ cµnh

TiÕng chim ®¸nh thøc chåi xanh dËy cïng

TiÕng chim vÉy çnh bÇy ong

TiÕng chim tha n¾ng r¶i ®ång vµng th¬m...

Cßn ®äc Bµi ca vÒ tr¸i ®Êt, l¹i gÆp mét §Þnh H¶i thËt hån hËu, trong s¸ng, nh©n v¨n:

Tr¸i ®Êt nµy lµ cña chóng m×nh

Qu¶ bãng xanh bay gi÷a trêi xanh

Bå c©u ¬i, tiÕng chim gï th¬ng mÕn

H¶i ©u ¬i, çnh chim vên sãng biÓn

Cïng bay nµo, cho tr¸i ®Êt quay...

Cïng víi BiÕt bao ®iÒu l¹ vµ mét sè bµi th¬ kh¸c, Bµi ca vÒ tr¸i ®Êt ®îc phæ nh¹c, vµ hÇu nh ngµy nµo, kh«ng ë n¬i nµy th× n¬i kh¸c trªn mäi miÒn ®Êt níc, çc em thiÕu nhi vÉn h¸t lªn kh¸t väng: Tr¸i ®Êt nµy lµ cña chóng m×nh... Ch¾c ch¾n, kh¸t väng Êy kh«ng riªng chØ cña çc em thiÕu nhi ViÖt Nam.

ThiÕt nghÜ, ®èi víi ngêi viÕt, ®Ó t¹o dùng ®îc mét çi tªn trong b¹n ®äc lµ mét vÊn ®Ò kh«ng ®¬n gi¶n, vµ cã lÏ kh«ng ph¶i ai còng lµm ®îc. Bëi thÕ, cã ngêi c¶ ®êi chØ lµm ®îc mét viÖc duy nhÊt lµ ®uæi theo mét çi bãng. NÕu nh×n l¹i gÇn nöa thÕ kØ miÖt mµi trªn hµnh tr×nh s¸ng t¸c, cã thÓ thÊy §Þnh H¶i ®¹t ®îc ba ®iÒu quan träng: mét lµ, «ng tõng lµm nªn mét NguyÔn BiÓu th¬ t×nh; hai lµ, «ng thuéc trong sè nh÷ng ngêi næi tiÕng nhÊt vÒ th¬ viÕt cho thiÕu nhi; vµ ba lµ, th¬ «ng cã nh÷ng bµi ®· vµ ®ang ®îc ©m nh¹c ch¾p çnh thµnh tiÕng h¸t yªu th¬ng kÕt nèi t×nh ngêi...


Lêi giíi thiÖu "Tuyªn ng«n ®éc lËp níc ViÖt Nam d©n chñ céng hßa"

cña Hå ChÝ Minh1

Ngµy 2 th¸ng 9 n¨m 1945, t¹i Qu¶ng trêng Ba §×nh, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· ®äc b¶n Tuyªn ng«n ®éc lËp long träng tuyªn bè sù thµnh lËp níc ViÖt Nam d©n chñ céng hßa cïng ®ång bµo

1 Nxb Sù thËt, 1975.

155

c¶ níc vµ nh©n d©n thÕ giíi.

B¶n Tuyªn ng«n ®éc lËp b¾t ®Çu b»ng lêi kh¼ng ®Þnh mét nguyªn lý c¬ b¶n: "TÊt c¶ çc d©n téc trªn thÕ giíi ®Òu sinh ra b×nh ®¼ng; d©n téc nµo còng cã quyÒn sèng, quyÒn sung síng vµ quyÒn tù do".

TiÕp theo ®ã, b¶n Tuyªn ng«n ®iÓm l¹i qu¸ tr×nh ®Êu tranh çch m¹ng cña nh©n d©n ta cho ®Õn cuéc Çch m¹ng th¸ng T¸m vÜ ®¹i vµ kÕt luËn: "D©n ta ®· ®¸nh ®æ çc xiÒng xÝch thùc d©n gÇn mét tr¨m n¨m nay ®Ó g©y dùng nªn níc ViÖt Nam ®éc lËp. D©n ta l¹i ®¸nh ®æ chÕ ®é qu©n chñ mÊy m¬i thÕ kû mµ lËp nªn chÕ ®é d©n chñ céng hßa".

Vµ cuèi cïng, b¶n Tuyªn ng«n kÕt thóc b»ng lêi kh¼ng ®Þnh v« cïng s©u s¾c vµ m¹nh mÏ: "Níc ViÖt Nam cã quyÒn hëng tù do vµ ®éc lËp, vµ sù thËt ®· thµnh mét níc tù do, ®éc lËp. Toµn thÓ d©n téc ViÖt Nam quyÕt ®em tÊt c¶ tinh thÇn vµ lùc lîng, tÝnh m¹ng vµ cña c¶i ®Ó gi÷ v÷ng quyÒn tù do, ®éc lËp Êy".

N¨m nay, 1975, 30 n¨m sau kÓ tõ ngµy thµnh lËp níc ViÖt Nam d©n chñ céng hßa, còng lµ n¨m kû niÖm lÇn thø 30 b¶n Tuyªn ng«n ®éc lËp, nh©n d©n ViÖt Nam ta võa lµm nªn mét sù tÝch tuyÖt vêi, mét chiÕn th¾ng huy hoµng bËc nhÊt trong lÞch sö níc ta: chóng ta ®· giµnh th¾ng lîi vÜ ®¹i trong cuéc cèng Mü, cøu níc vµ ®Ønh cao lµ chiÕn dÞch Hå ChÝ Minh ®Ëp tan mét triÖu qu©n ®Þch trong 55 ngµy, hoµn toµn gi¶i phãng miÒn Nam cña Tæ quèc th©n yªu, kh«i phôc hoµn toµn nÒn ®éc lËp cña níc nhµ, tiÕn lªn x©y dùng mét níc ViÖt Nam hßa b×nh, thèng nhÊt, ®éc lËp, d©n chñ vµ giµu m¹nh, gãp phÇn xøng ®¸ng cña m×nh vµo sù nghiÖp çch m¹ng thÕ giíi.

¤n l¹i nh÷ng chÆng ®êng oanh liÖt vµ vÎ vang cña d©n téc ViÖt Nam trong cuéc ®Êu tranh çch m¹ng díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng nh»m gi÷ níc vµ dùng níc, chóng ta cµng thÊy râ mèi quan hÖ mËt thiÕt gi÷a sù nghiÖp çch m¹ng cña nh©n d©n ta víi sù nghiÖp çch m¹ng cña nh©n d©n thÕ giíi trong suèt thêi gian lÞch sö tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai ®Õn nay, chóng ta cµng thÊy næi bËt nh÷ng dßng ch÷ bÊt diÖt, nh÷ng t tëng lín cña b¶n Tuyªn ng«n ®éc lËp, nh÷ng t tëng lín cña d©n téc ViÖt Nam ta, nh÷ng t tëng lín cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vÜ ®¹i: Kh«ng cã g× quý h¬n ®éc lËp, tù do. §ã còng lµ nh÷ng t tëng lín cña cuéc ®Êu tranh çch m¹ng cña nh©n d©n thÕ giíi.

Lµ ngêi hiÓu s©u s¾c çi gi¸ ph¶i tr¶ trong cuéc ®Êu tranh giµnh ®éc lËp vµ tù do cho Tæ quèc, nh©n d©n ViÖt Nam cµng quyÕt t©m ra søc gi÷ v÷ng nÒn ®éc lËp vµ tù do cña Tæ quèc, ®ång thêi tÝch cùc gãp phÇn xøng ®¸ng cña m×nh vµo cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n thÕ giíi chèng chñ nghÜa ®Õ quèc, chñ nghÜa thùc d©n cò vµ míi, v× hßa b×nh, ®éc lËp d©n téc, d©n chñ vµ chñ nghÜa x· héi trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi. §ã còng lµ môc tiªu cao c¶ cña b¶n Tuyªn ng«n ®éc lËp. Cuéc ®Êu tranh

156

®ã cßn rÊt gian khæ vµ phøc t¹p, nhng th¾ng lîi cña nã lµ tÊt yÕu bëi v× ®ã lµ quy luËt ph¸t triÓn cña lÞch sö, lµ nguyÖn väng vµ ý chÝ cña nh©n d©n thÕ giíi.

Ph¹m V¨n §ång

(Dµn bµi tËp lµm v¨n 12, Nxb Gi¸o dôc, 1999)

Lêi nãi ®Çu tuyÓn tËp "T×nh b¹n, t×nh yªu – Th¬"(1)

Trong t×nh c¶m riªng t cña mçi mét con ngêi, cßn cã g× ®Ñp h¬n t×nh b¹n, t×nh yªu?

§ã lµ thø t×nh c¶m da diÕt, g¾n bã hai t©m hån víi nhau, ®Ó l¹i dÊu Ên trong suèt cuéc ®êi, cã khi quyÕt ®Þnh c¶ sè phËn.

ë mét ®é tuæi nµo ®ã vµ trong nh÷ng t×nh huèng nhÊt ®Þnh, t×nh b¹n trë nªn thiªng liªng vµ s©u s¾c ®Õn møc lÊn ¸t mäi thø t×nh c¶m kh¸c. Kh«ng ph¶i chØ cã t×nh b¹n v÷ng bÒn ë løa tuæi c¾p s¸ch ®Õn trêng, cña thêi thiÕu niªn vµ thanh niªn, mµ nhiÒu t×nh b¹n lín ®· n¶y sinh trong qu¸ tr×nh trëng thµnh cña con ngêi: trong c«ng t¸c, trong ho¹t ®éng c¸ch m¹ng, trong chiÕn ®Êu. §ã lµ t×nh ®ång chÝ, t×nh ®ång ®éi. Còng cã c¶ nh÷ng mèi t×nh b¹n giµ rÊt thiÕt tha, ®Çy xóc ®éng. TËp th¬ nµy quan niÖm t×nh b¹n réng r·i nh thÕ, nh nã vèn tån t¹i ë trong ®êi.

Cßn t×nh yªu? Khã mµ nãi qu¸ ®i vÒ chiÒu s©u vµ søc m¹nh cña nã ®èi víi t©m hån con ngêi. Cã thÓ t×m thÊy trong tËp nµy mäi s¾c ®é cña t×nh c¶m, mäi tr¹ng th¸i t©m hån n¶y sinh tõ mäi t×nh huèng cã thÓ x¶y ra gi÷a hai ngêi yªu nhau: t×nh yªu trai g¸i vµ t×nh yªu vî chång, t×nh yªu khi võa chím në vµ t×nh yªu gi÷a ®é trßn h¹nh phóc, t×nh yªu khi gÇn gòi vµ t×nh yªu lóc chia xa, t×nh yªu thµnh ®«i løa vµ t×nh yªu bÊt h¹nh lì lµng, t×nh yªu tho¸ng qua vµ t×nh yªu sè phËn, t×nh yªu thêi trÎ vµ t×nh yªu muén mµng, t×nh yªu mÆn nång tõ hai phÝa vµ t×nh yªu khi ngêi yªu kh«ng yªu, t×nh yªu trong c¶nh thanh b×nh vµ t×nh yªu gi÷a khãi löa chiÕn tranh, t×nh yªu cña ngêi ®ang cßn ®èi víi ngêi ®· khuÊt...

Vµ tÊt c¶, tÊt c¶ nh÷ng rung ®éng cña t×nh b¹n vµ t×nh yªu ®ã, trong tËp nµy, ®Òu tr¶i qua sù sµng läc cña nh÷ng t©m hån nghÖ sÜ, cña nh÷ng ngßi bót tinh tÕ vµ tµi hoa. Còng nh trong bÊt cø sù c¶m thô nghÖ thuËt nµo, dÇu cho b¶n th©n chóng ta cã hay kh«ng tr¶i qua nh÷ng t×nh huèng t¬ng tù th× sù tiÕp xóc víi nh÷ng vÇn th¬ nµy, víi nh÷ng biÓu hiÖn t×nh c¶m hÕt søc tinh vi vµ m·nh liÖt, còng më réng vµ n©ng cao t©m hån chóng ta, lµm cho nã giµu cã h¬n lªn, cao ®Ñp h¬n lªn. Chóng ta sèng gÊp béi, nh©n lªn nhiÒu lÇn cuéc ®êi cña mçi mét chóng ta. Qua sù thanh läc cña nghÖ thuËt, chóng ta trë nªn ngêi h¬n, t¨ng thªm phÈm chÊt ngêi trong mçi mét chóng ta. "Kh«ng cã g×

(1) NXB Gi¸o dôc, 1987.

157

thuéc vÒ con ngêi l¹i xa l¹ ®èi víi t«i", ngêi s¸ng lËp ra chñ nghÜa M¸c-Lªnin ®· nhiÒu lÇn nh¾c l¹i c©u nãi ®ã. Cuèn s¸ch nµy lµ mét thö nghiÖm, mét cè g¾ng nh»m vµo çi môc ®Ých cuèi cïng mang tÝnh nh©n v¨n Êy.

*

* *

Híng theo ý tëng trªn, chóng t«i ®· tuyÓn chän th¬ vÒ t×nh b¹n, t×nh yªu tõ ba nguån:

1. Th¬ ca d©n gian

2. Th¬ cæ ®iÓn

3. Th¬ hiÖn ®¹i

Khái ph¶i nh¾c l¹i ë ®©y vÒ tÝnh tr÷ t×nh hÕt søc ®Ëm ®µ, s©u s¾c cña ca dao, d©n ca ViÖt Nam. Trong kho tµng v¨n ch¬ng truyÒn miÖng, tù ngµn xa ®Ó l¹i, t×nh yªu nam n÷, t×nh yªu vî chång t¹o ra mét m¶ng lín, s¸ng ngêi, ®Çy søc lay ®éng cho m·i ®Õn b©y giê. Ngêi ®äc h«m nay vÉn cã thÓ s÷ng sê tríc vÎ ®Ñp cña m¶ng th¬ nµy, nh trë vÒ nguån mµ t×m l¹i ®îc chÝnh m×nh. Hån nhiªn mµ d÷ déi, trong s¸ng mµ quyÕt liÖt, lµnh m¹nh mµ ®Çy søc bïng næ, sè phËn cµng Ðo le, íc m¬ cµng t¸o b¹o, cuéc ®Êu tranh ®Ó tù gi¶i phãng m×nh cña ngêi d©n lao ®éng ngµy xa, h×nh nh, ®· b¾t ®Çu tõ ®ã, trong lÜnh vùc t×nh c¶m tù nhiªn nhÊt cña con ngêi, khi mµ, gi÷a nh÷ng rµng buéc khe kh¾t cña x· héi cò, con ngêi muèn ®îc sèng nh nh÷ng con ngêi...

T×nh b¹n vµ t×nh yªu trong th¬ cæ ®iÓn l¹i hiÖn ra díi nh÷ng d¹ng vÎ kh¸c. Quy ph¹m trong cuéc ®êi vµ quy t¾c trong nghÖ thuËt - h·y hiÓu lµ nghÖ thuËt phong kiÕn kÐo dµi hµng chôc thÕ kû trong lÞch sö ViÖt Nam - ®· gß bã çch diÔn ®¹t nguyªn kh«i, t¬i m¸t, ch©n thùc cña t×nh c¶m con ngêi. TÝnh íc lÖ cña nghÖ thuËt (t×nh huèng kh«ng tõ cuéc sèng thùc, t×nh c¶m ph¶i tu©n theo ®¹o ®øc, thÓ lo¹i cøng nh¾c víi nh÷ng niªm luËt phøc t¹p, ®iÓn cè v¨n häc vµ ng«n tõ vay mîn...) khiÕn cho m¶ng th¬ nµy kh«ng dÔ dµng ®i vµo thÕ giíi tinh thÇn cña con ngêi hiÖn ®¹i. §èi víi b¹n trÎ ngµy nay, ®Ó th-ëng thøc v¨n th¬ cæ ®iÓn, cÇn cã mét sù dÉn d¾t ®Æc biÖt, mét sù gi¶i m· thÝch hîp.

ThÕ nhng, trong bÊt cø thêi ®¹i nµo, ®· lµ nghÖ sÜ ch©n chÝnh th×, cuèi cïng, m×nh vÉn cø ph¶i lµ m×nh, kh«ng thÓ lµ ai kh¸c, kh«ng thÓ lµ mét t tëng hay mét ý niÖm. Thµnh ra ®»ng sau v« vµn nh÷ng íc lÖ s¸o mßn, nh÷ng c«ng thøc xa cò, trong v¨n ch¬ng cæ ®iÓn ViÖt Nam vÉn hiÖn ra nh÷ng nh©n çch ®éc ®¸o, nh÷ng ç tÝnh s¸ng t¹o: NguyÔn Tr·i, NguyÔn Du, Hå Xu©n H¬ng, §oµn ThÞ §iÓm, NguyÔn Gia ThiÒu, NguyÔn C«ng Trø, Cao B¸ Qu¸t, Tó X¬ng, NguyÔn KhuyÕn, T¶n §µ... T×nh yªu, thø cÊm kÞ trong ®¹o ®øc phong kiÕn, vÉn lé ra trong th¬ cña

158

hä thêng lµ kÝn ®¸o tinh vi, nhng còng cã khi bõng bõng m·nh liÖt.

Kh«ng ai chèi c·i r»ng ®Ønh cao cña th¬ ca cæ ®iÓn ViÖt Nam lµ Chinh phô ng©m, Cung o¸n ng©m khóc vµ TruyÖn KiÒu. Nhng ®ã lµ nh÷ng t¸c phÈm nh thÕ nµo? SÏ lµ mét sai lÇm ®¸ng tiÕc trong tiÕp nhËn nghÖ thuËt nÕu hiÓu r»ng hai t¸c phÈm ®Çu chØ lµ lêi than khãc cña mét ngêi chinh phô xa chång vµ lêi o¸n tr¸ch cña mét ngêi cung n÷ bÞ nhµ vua ruång bá, nghÜa lµ nh÷ng thø t×nh c¶m nÆng mµu s¾c phong kiÕn hoÆc nhi n÷ thêng t×nh ®¸ng phª ph¸n. Kh«ng cã nh÷ng rung ®éng thùc do t×nh yªu ®em l¹i - mét t×nh yªu ®»m th¾m kh¸t khao h¹nh phóc -, kh«ng thÓ viÕt nh÷ng vÇn th¬ lay ®éng nh thÕ. Cßn TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du, nh chóng ta biÕt, tríc hÕt lµ mét b¶n t×nh ca lín mµ vÒ nghÖ thuËt sau nµy kh«ng cã ai vît næi.

§èi víi c¸c khóc ng©m vµ truyÖn th¬, dÜ nhiªn, chóng t«i ph¶i dïng biÖn ph¸p trÝch tuyÓn. Chóng t«i cè chän nh÷ng ®o¹n hay nhÊt mµ ngêi ®äc ngµy nay cã thÓ thëng thøc dÔ dµng, kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i g¾n liÒn víi nh÷ng t×nh huèng cô thÓ trong c©u chuyÖn vµ kh«ng cÇn kÌm theo nh÷ng chó thÝch rêm rµ.

Trong giai ®o¹n nµy cßn cã kh¸ nhiÒu truyÖn th¬ kh¸c vÒ t×nh b¹n, t×nh yªu, nhng chuyÖn hay mµ th¬ kh«ng hay, thµnh ra chóng t«i còng ®µnh ph¶i ®Ó l¹i.

*

* *

PhÇn lín nhÊt trong cuèn s¸ch nµy dµnh cho ®Ò tµi t×nh b¹n vµ t×nh yªu trong th¬ hiÖn ®¹i. §iÒu nµy dÔ hiÓu vÒ mÆt lÞch sö vµ vÒ mÆt nghÖ thuËt. Tõ sau 1930, v¨n ch¬ng ViÖt Nam tr¶i qua mét thêi ®¹i "Phôc hng" thùc sù, theo kiÓu riªng cña m×nh. Gi¶i phãng d©n téc, gi¶i phãng giai cÊp vµ gi¶i phãng c¸ nh©n lµ nh÷ng dßng th¸c kh¸c nhau, nhng µo ¹t ch¶y vÒ mét phÝa, chôm l¹i thµnh søc m¹nh, lËt nhµo chÕ ®é cò vµ ®Èy nhanh qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i hãa cña x· héi ViÖt Nam. Tr¶i qua mÊy chôc n¨m chiÕn ®Êu ngoan cêng, chóng ta ®i vµo thÕ giíi ngµy nay: thêi ®¹i cña ®éc lËp d©n téc vµ chñ nghÜa x· héi.

Cïng nhÞp bíc theo lÞch sö, th¬ ViÖt Nam në ré. Trong vên th¬ rùc rì ®ã, nh÷ng bµi th¬ vÒ t×nh b¹n, t×nh yªu lµ nh÷ng ®ãa hoa ®Ëm s¾c, bÒn h¬ng, kh«ng thÓ bá qua. V× ®©y chÝnh lµ thêi ®¹i mµ chóng ta ®ang sèng nªn xin miÔn cho chóng t«i nh÷ng lêi b×nh kh«ng cÇn thiÕt. Xin h·y tù m×nh ®äc lÊy phÇn hiÖn ®¹i trong tËp th¬ nµy. ThËt phong phó vµ ®a d¹ng. ThËt da diÕt vµ kháe m¹nh. ThËt s«i næi vµ l¾ng s©u.

*

* *

159

VÒ cÊu tróc, s¸ch nµy chia ra lµm ba phÇn, theo ba nguån tuyÓn chän nh trªn kia ®· tr×nh bµy.

Trong phÇn Th¬ cæ ®iÓn, sau çc bµi th¬ riªng lÎ lµ çc ®o¹n trÝch tõ çc khóc ng©m vµ truyÖn th¬. Çch s¾p xÕp ë ®©y tu©n theo tr×nh tù thêi gian.

Çc t¸c gi¶ trong phÇn Th¬ hiÖn ®¹i ®îc s¾p xÕp theo thø tù vÇn ch÷ çi tiÕng ViÖt c¨n cø vµo tªn ngêi hoÆc bót danh quen thuéc. ë ®©y cã sù ph©n chia ra hai thêi kú (1930-1945 vµ 1945-1985), v× tuy cïng viÕt vÒ mét ®Ò tµi, nhng h¬i th¬ l¹i kh¸c, nªn kh«ng thÓ nµo xÕp chen nhau.

Trong qu¸ tr×nh lµm s¸ch, nhËn lêi cña Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc, nhiÒu nhµ th¬ ®· göi bµi cho nhãm biªn so¹n. Sù hëng øng nhiÖt t×nh nµy ®· ®ãng gãp vµo thµnh c«ng cña tËp th¬. Nh©n ®©y chóng t«i xin göi tíi çc b¹n lêi c¶m ¬n ch©n thµnh.

Chóng t«i thùc sù bèi rèi khi ph¶i chän bµi ®Ó ®a vµo tuyÓn tËp. RÊt tiÕc lµ v× khu«n khæ cña s¸ch, chóng t«i kh«ng thÓ qu¸ tham lam. NhiÒu bµi th¬ hay vµ nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c ph¶i t¹m g¸c l¹i. Chóng t«i rÊt mong ®îc çc nhµ th¬ lîng thø vµ b¹n ®äc th«ng c¶m.

*

* *

Sau mét thêi gian Êp ñ, tËp T×nh b¹n, t×nh yªu - Th¬ cña Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc ®· ra ®êi vµ ®ang n»m trong tay b¹n. Nã dµnh riªng cho løa tuæi thanh niªn ®ang häc ë çc trêng kh¸c nhau, khi mµ t×nh b¹n vµ t×nh yªu ®ang cã thÓ lµ t©m t s«i ®éng cña tõng ngêi. Nã còng cã thÓ g©y høng thó cho b¹n ®äc réng r·i, thuéc çc løa tuæi kh¸c nhau. Mong r»ng nã sÏ ®em l¹i cho b¹n mét niÒm vui. Lín hay nhá, tïy ngêi. Nhng ch¾c ch¾n ph¶i lµ niÒm vui vµ søc m¹nh. H·y tù nghiÖm ra ®iÒu ®ã khi ®äc cuèn s¸ch nµy. Vµ xin chóc b¹n thµnh c«ng trªn con ®êng ®i ®Õn víi T×nh b¹n vµ T×nh yªu...

NguyÔn §øc Nam

Tõ c« KiÒu ®êi thêng trong nguyªn t¸c

®Õn nµng KiÒu khuª çc cña NguyÔn Du

Ai còng biÕt c« KiÒu tõ Kim V©n KiÒu truyÖn b»ng v¨n xu«i cña Thanh T©m Tµi Nh©n t¸i sinh thµnh nµng KiÒu trong TruyÖn KiÒu b»ng th¬ cña NguyÔn Du, nhng Ýt ai ®Ó ý ®Õn tÝnh çch kh¸c nhau gi÷a hai nh©n vËt Êy - cã thÓ gäi nh thÕ qua sù gia c«ng biÕn c¶i cña thi hµo NguyÔn Du, ngêi tiÕp thu vµ chuyÓn thÓ.

ë Kim V©n KiÒu truyÖn, c« KiÒu tuy lµ con g¸i mét viªn ngo¹i n¬i ®Õ ®« B¾c Kinh, "th«ng thi th, thÝch ©m nh¹c, nghiÖn hå cÇm" nhng gia c¶nh kh«ng d dËt, cµng kh«ng ph¶i mét tiÓu th

160

khuª çc. C« lµ con g¸i ®Çu lßng víi ®Çy ®ñ nh÷ng nÕt ®¶m ®ang, th¸o v¸t, qu¸n xuyÕn mäi viÖc nhµ thay cha mÑ. GÆp c¬n gia biÕn, chÝnh c« nhanh chãng quyÕt ®Þnh b¸n m×nh chuéc cha. C« lµ ngêi chñ chèt lo ®èi phã víi bän c«ng sai, biÕt nhê ng-êi lo liÖu giÊy tê chu toµn, æn tháa cho cha vµ em trai tho¸t khái g«ng cïm tï ngôc. C« biÕt thu xÕp viÖc nhµ lµ viÖc riªng ®¹t t×nh, thÊu lý: trong lóc gia ®×nh khèn ®èn, c« cßn ®ñ tØnh t¸o, kh«n ngoan, sµnh sái, nhê viªn l¹i giµ hä Chung mîn c©n vÒ c©n l¹i sè b¹c mua ngêi cña M· Gi¸m Sinh: "Ngêi kh¸ch hä M· xem xong (GiÊy tê t×nh nguyÖn b¸n KiÒu cña V¬ng «ng V¬ng bµ, V-¬ng Quan), liÒn gäi ngêi hÇu lÊy b¹c ra tr¶ 450 l¹ng. Thóy KiÒu nhê c«ng sai hä Chung ®Õn tiÖm b¸n t¬ lùa mîn mét çi c©n, c©n tõng gãi mét, thÊy thiÕu mÊt n¨m l¹ng, Thóy KiÒu nãi:

"- MÊy l¹ng nµy lÏ ra t«i kh«ng nªn ®ßi thªm cho ®ñ, nhng t«i b¸n m×nh v× cha, kh«ng thÓ kh«ng râ rµng minh b¹ch nh vËy ®-îc.

Ngêi hä M· ph¶i bï thªm cho ®ñ sè" (Kim V©n KiÒu truyÖn, håi 5, Nxb V¨n nghÖ giã xu©n, Liªu Ninh, 1986). Còng ë Kim V©n KiÒu truyÖn, giê tuÊt ngµy hai m¬i mèt, khi ®Ó cho Së Khanh b¾c thang trÌo qua cöa sæ vµo phßng, KiÓu ®· bÞ h¾n vßi vÜnh tríc khi ®a c« "®i trèn"...

Ch¼ng chØ riªng Thóy KiÒu mµ Kim Träng còng lµ mét chµng trai "®êi thêng" víi t©m lÝ mu«n thuë "hoa th¬m h¸i c¶ côm". Ngay lÇn ®Çu gÆp hai nµng, chµng mÊt hån v× nhan s¾c cña c¶ hai ®Õn nçi thÇm thÒ r»ng: "Ta mµ kh«ng lÊy ®îc c¶ hai nµng lµm vî th× suèt ®êi ch¼ng lÊy ai n÷a".

Nh÷ng t×nh huèng, sù viÖc, t©m tr¹ng diÔn biÕn phï hîp víi l«gic ®êi thêng, cña nh÷ng con ngêi b»ng da b»ng thÞt trong x· héi nh mét vµi trÝch ®o¹n trªn ®©y, NguyÔn Du ®Òu lîc bá khi chuyÓn thÓ, nhÊt lµ nh©n vËt chÝnh, khi bíc vµo trang th¬ «ng hä ®Òu trë thµnh khuª çc, hßa hoa phong nh·. C¶nh, vËt, nhÊt lµ ng«n ng÷ thuËt truyÖn còng ®îc t¸c gi¶ bá nhiÒu c«ng søc trau truèt ®Ó t«n thªm vÎ ®Ñp cho nh©n vËt. Trong v¨n xu«i, Kim Träng lµ "mét th sinh kh¨n bay ¸o mÇu cìi ngùa xa xa tiÕn l¹i. V¬ng Quan nhËn ra lµ b¹n ®ång m«n Kim Träng nhng kh«ng biÕt b¹n cè ý theo t×m ®Õn ®©y. Sî hai bªn ch¹m mÆt, V¬ng Quan véi b¶o:

- Anh Kim ®Õn k×a, mau l¸nh ®i!

Thóy KiÒu nghe nãi ngíc m¾t nh×n lªn,m thÊy Kim Träng phong lu phãng kho¸ng, nho nh·, linh lîi, cìi ngùa tíi tríc mé bÌn cïng Thóy V©n l¶ng ra sau mé" (håi 1).

Tíi NguyÔn Du, còng c¶nh còng ngêi Êy nhng ®îc thªm th¾t ®Ó trë thµnh c¶nh th¬ méng biÕt bao!

... Nh¹c vµng ®©u ®· tiÕng nghe gÇn gÇn

Tr«ng chõng thÊy mét v¨n nh©n,

161

Láng bu«ng tay khÊu bíc lµn dÆm b¨ng,

§Ò huÒ lng tói giã tr¨ng,

Sau ch©n theo mét vµi th»ng con con,

TuyÕt in s¾c ngùa c©u dßn,

Cá pha mµu ¸o nhuém non da trêi.

NÎo xa míi tá mÆt ngêi,

Kh¸ch ®µ xuèng ngùa tíi n¬i tù t×nh.Hµi v¨n lÇn bíc dÆm xanh,

Mét vïng nh thÓ c©y quúnh cµnh dao,

Chµng V¬ng quen mÆt ra chµo,

Hai KiÒu e lÖ nÐp vµo díi hoa.

Sù biÕn c¶i, lùa chän, s¸ng t¹o nªn trªn ®©y tÊt nhiªn do quan ®iÓm nghÖ thuËt thÈm mÜ cña NguyÔn Du, cña thêi ®¹i NguyÔn Du. Nhµ th¬ còng nh nhiÒu t¸c gi¶ chuyÓn thÓ tiÓu thuyÕt Trung Quèc kh¸c, tõ NguyÔn H÷u H¶o (? - 1713) víi Song Tinh BÊt D¹, NguyÔn Huy Tù (1743 - 1790) víi TruyÖn Hoa tiªn, tíi Lý V¨n Phøc (1785 - 1849) víi Ngäc KiÒu Lª, TruyÖn T©y S¬ng v.v... ®Òu cã chung m¹ch c¶m høng vÒ lo¹i ®Ò tµi thêng gäi lµ "tµi tö giai nh©n", cèt truyÖn chñ yÕu lµ t×nh yªu ®Çy tr¾c trë cña nh÷ng trai tµi g¸i s¾c "tríng rñ mµn che, hµo hoa phong nh·", song cuèi cïng tróc mai vÉn sum häp trong ®¹o lý hiÕu trung trän vÑn. Sù biÕn c¶i vµ lùa chän ®ã cßn do ®Æc ®iÓm thÓ lo¹i quyÕt ®Þnh. Th¬ dï lµ tù sù, ph¶n ¸nh cuéc ®êi song kh«ng cÇn vµ kh«ng bao giê miªu t¶ trÇn trôi, ®Çy ®ñ, chi tiÕt... nh v¨n xu«i.

Con tim nhøc nhèi cña NguyÔn Du còng ®· thæ lé tinh c¶m nång nµn víi nµng KiÒu cña «ng. Ng«n ng÷ th¬ vµ nh÷ng biÕn c¶i ®Çy s¸ng t¹o cña «ng khiÕn cho nµng KiÒu khuª c¸c khê d¹i, c¶ tin giµnh ®îc mèi ®ång c¶m s©u s¾c n¬i b¹n ®äc h¬n mét c« KiÒu s¾c s¶o, kh«n ngoan trong nguyªn t¸c v¨n xu«i rÊt nhiÒu. §ã chÝnh lµ thµnh c«ng lín cña NguyÔn Du, lµ nguyªn nh©n c¾t nghÜa t¹i sao b¹n ®äc ViÖt Nam khi ®· ®äc TruyÖn KiÒu råi th× kh«ng muèn ®îc Kim V©n KiÒu truyÖn n÷a, trõ phi lµ ngêi nghiªn cøu.

Ph¹m Tó Ch©u

§äc v¨n ch¬ng

§äc v¨n ch¬ng lµ mét vÊn ®Ò ®ang ®îc ®Æt ra vµ th¶o luËn s«i næi trong giíi phª b×nh, nghiªn cøu v¨n häc trªn thÕ giíi. Lóc nµy, trªn Tr¸i §Êt, còng cã hµng triÖu ngêi ®äc v¨n ch¬ng, ®äc ë nhµ trêng, trong nhµ, ngoµi ®êng, trong th viÖn, trªn xe hoa, mªt¬r«… Tõ xa, ngêi ta ®· ®äc; ®Æc biÖt tõ gi÷a thÕ kû XV, víi viÖc ph¸t minh m¸y in cña Gutenberg, sè ngêi ®äc v¨n ch¬ng

162

t¨ng gÊp béi; vµ ®Õn thÕ kû XX, nhÊt lµ tõ sau §¹i chiÕn II, trªn hµnh tinh chóng ta, ë çc níc tiÒn tiÕn, hÇu nh ai còng ®äc v¨n ch¬ng. ThÕ nhng, chØ çch ®©y vµi chôc n¨m, ®äc v¨n ch¬ng míi trë thµnh mét khoa häc ®îc bµn luËt triÖt ®Ó. Vµo nh÷ng n¨m 70 vµ 80 cña thÕ kû nµy, çc nhµ nghiªn cøu tæ chøc nhiÒu héi nghÞ quèc tÕ vÒ vÊn ®Ò nµy (ë Ph¸p, ®¸ng chó ý, lµ Héi nghÞ Ceresy - la Salle vµ héi nghÞ Reims). Çc vÊn ®Ò lín ®îc th¶o luËn, nhiÒu khi gay g¾t: §äc v¨n ch¬ng lµ g×? Ai ®äc? §äc g×? §äc thÕ nµo?

Tõ nh÷ng n¨m 60 võa qua, phª b×nh, nghiªn cøu v¨n häc ë Ph¸p (vµ ë ph¬ng T©y nãi chung) tr¶i qua nhiÒu biÕn ®éng vµ nh÷ng biÕn ®æi lín. Ba m¬i n¨m ®· qua, kÓ tõ ngµy khëi ®Çu cuéc "tranh c·i" v¨n ch¬ng lín nhÊt thÕ kû, gi÷a Roland Barthes vµ Raymond Picard; ngµy nay, cã thÓ kh¼ng ®Þnh Phª b×nh Míi lµ mét trong nh÷ng thµnh tùu v¨n häc lín nhÊt cña thÕ kû XX ë thÕ giíi ph¬ng T©y. Phª b×nh, nghiªn cøu trë thµnh mét bé m«n khoa häc tù chñ, ®éc lËp (®éc lËp víi triÕt häc, mü häc, x· héi häc, ®¹o ®øc häc, ng«n ng÷ häc…), víi mét kho tõ ng÷ riªng biÖt víi nh÷ng s¸ng t¹o phong phó, thuyÕt phôc, nh÷ng "siªu v¨n b¶n" cã gi¸ trÞ ®· ra ®êi. V¨n b¶n (hay t¸c phÈm ®îc nghiªn cøu díi d¹ng cÊu tróc), lµ mét ®èi tîng nghiªn cøu chñ yÕu cña Phª b×nh Míi. Çi trôc T¸c gi¶ - T¸c phÈm - Ngêi ®äc ®îc soi räi díi nhiÒu gãc ®é. Sau khi tranh luËn vÒ t¸c gi¶ (tiÓu sö, con ngêi x· héi vµ con ngêi bªn trong c¶m høng; t¸c gi¶ vµ ngêi kÓ chuyÖn v.v…), vµ t¸c phÈm (v¨n b¶n, lo¹i thÓ, phong çch, liªn v¨n b¶n, tÝnh ®a ©m, ý nghÜa ch×m v.v…), mèi quan hÖ ®Ých thùc gi÷a t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm kh©u ngêi ®äc ®Æt ra vµ bµn c·i s«i næi. §Õn nay, nãi chung Phª b×nh Míi ®· ®îc c«ng chóng, çc tr-êng §¹i häc, çc trung t©m, çc trêng Trung häc chÊp nhËn, mét çch hîp lý (g¹t bá, qua tranh luËn, qua thêi gian mÊy chôc n¨m mäi ý kiÕn cùc ®oan, nh phñ nhËn tuyÖt ®èi nghiªn cøu, phª b×nh "truyÒn thèng", nh øng dông nhiÒu c«ng thøc to¸n häc cao cÊp vµo kÕt cÊu t¸c phÈm v¨n häc…).

Nãi §äc v¨n ch¬ng (hoÆc §äc t¸c phÈm v¨n ch¬ng) lµ nãi mèi quan hÖ v¨n b¶n/ngêi ®äc. Cã thÓ nãi nhµ v¨n bao giê còng muèn göi s¸ng t¸c cña m×nh ®Õn ngêi ®äc (t¸c gi¶ híng tíi ngêi ®äc), ngêi ®äc cô thÓ, ®ång thêi, hoÆc ngêi ®äc trõu tîng, ngêi ®äc "cã thÓ", ngêi ®äc t¬ng lai: NguyÔn Du nghÜ ®Õn ngêi ®äc ba tr¨m n¨m sau; Stendhal chê ngêi ®äc cña m×nh nöa thÕ kû sau; mét nhµ v¨n ViÖt Nam muèn "göi th«ng ®iÖp" (nghÖ thuËt) cña m×nh, tøc tiÓu thuyÕt, ®Õn ngêi ®äc. §äc lµ mét kh©u cña s¸ng t¹o nghÖ thuËt, hoÆc, nh mét sè ngêi nã, cña "s¶n xuÊt" nghÖ thuËt. T¸c phÈm v¨n ch¬ng g¾n bã chÆt chÏ víi ®äc v¨n ch¬ng (§Õn nay, nhiÒu s¸ch LÞch sö v¨n häc bá qua kh©u "Ngêi ®äc", lµ mét thiÕu sãt). Tõ ®ã mèi quan hÖ T¸c phÈm/ngêi ®äc sÏ lµ V¨n b¶n - §äc siªu v¨n b¶n. Cã nh÷ng mèi quan hÖ chÆt chÏ gi÷a ViÕt vµ §äc, nh÷ng quan hÖ triÕt häc, mü häc, ®¹o ®øc häc, x· héi häc, t©m lý häc v.v... Cã thÓ cã sù

163

hµi hßa hoÆc sù xéc xÖch gi÷a v¨n b¶n vµ ngêi ®äc, gi÷a ngêi göi th«ng b¸o vµ ngêi tiÕp nhËn.

§äc v¨n ch¬ng cã nghÜa lµ th¸o gì m· cña çc ký hiÖu v¨n ch-¬ng trong v¨n b¶n, lµ t×m hiÓu ý nghÜa cña t¸c phÈm th«ng qua çc cÊu tróc cña v¨n b¶n (cèt truyÖn, kÕt cÊu, nh©n vËt, ®èi tho¹i, kh«ng gian, thêi gian v.v). §äc lµ m· hãa çch ®äc, lµ tæng hîp çc kh©u cña viÖc ®äc, - c¶m tëng, ph©n tÝch, ®èi chiÕu, tæng hîp, ®¸nh gi¸ v.v. lµ ph¸t hiÖn vµ s¸ng t¹o. §äc, tríc hÕt, lµ ph¸t hiÖn, trong v¨n b¶n vµ tõ v¨n b¶n, mét thÕ giíi kh¸c, nh÷ng con ngêi kh¸c. Ngêi ®äc sèng trong thÕ giíi tëng tîng cña m×nh, x©y dùng cho m×nh, th«ng qua t¸c phÈm, mét xø së riªng. §äc lµ mét ho¹t ®éng tÝch cùc; ngêi ®äc "nhËp cuéc", "hãa th©n", víi nh÷ng c¶m xóc riªng cña m×nh, nh÷ng kû niÖm, ký øc, kh¸t väng riªng. §äc cã nghÜa lµ chuyÓn ®æi t¸c phÈm nghÖ thuËt thµnh mét vò trô t×nh c¶m, c¶m xóc, t duy, h×nh tîng riªng cña ngêi ®äc. §äc v¨n ch¬ng lµ mét khoa häc mµ ®èi tîng lµ ngêi ®äc, ngêi tiÕp nhËn v¨n b¶n. Ngêi phª b×nh x©y dùng, tõ thÕ giíi nµy, mét b¶n v¨n thø hai, mét b¶n viÕt thø hai. Ngêi phª b×nh lµ ngêi s¸ng t¹o.

Ngêi phª b×nh lµ mét lo¹i ngêi ®äc ®Æc biÖt, cã tr¸ch nhiÖm tríc x· héi; ngêi phª b×nh cÇn cã c¶m xóc nhanh nhËy vµ cã n¨ng lùc hiÓu biÕt con ngêi, x· héi, cã kiÕn thøc vÒ nhiÒu ngµnh khoa häc, nhÊt lµ khoa häc nh©n v¨n, vµ ®Æc biÖt lµ triÕt häc. Kh«ng ph¶i ai còng ®äc nh ngêi phª b×nh, nghiªn cøu. Lo¹i h×nh häc ngêi ®äc v¨n ch¬ng thêng ph©n ngêi ®äc thµnh çc líp sau ®©y: thø nhÊt "ngêi ®äc tiªu thô", thêng "ngÊu nghiÕn" cèt truyÖn, ham thÝch truyÖn Ðo le, nhiÒu khóc m¾c, nhiÒu c¹m bÉy. Nh÷ng ngêi ®äc nµy ®äc lít nhanh, vµo nh÷ng giê r¶nh rçi, t×m thó gi¶i trÝ dÔ d·i víi nh÷ng cuéc phiªu lu ®Õn xø së xa l¹, hoÆc nh÷ng t×nh c¶m r¾c rèi, vµ cã ®¸nh gi¸ th« thiÓn ("Ch¸n phÌ", hoÆc "TuyÖt, tuyÖt", "Tiªn s th»ng Tµo Th¸o" - Nam Cao). Thø hai, nh÷ng ngêi t×m ë v¨n ch¬ng nh÷ng th«ng tin míi vÒ cuéc sèng, suy nghÜ ®«i chót vÒ thÕ sù, ®¹o ®øc, tõ t¸c phÈm v¨n ch¬ng. Cã thÓ xÕp vµo lo¹i ngêi ®äc nµy, nhµ b¸o cã tr¸ch nhiÖm "®iÓm s¸ch" hµng tuÇn, hoÆc hµng th¸ng, víi Ýt lêi giíi thiÖu s¬ sµi, ®¬n gi¶n, thêng v« thëng v« ph¹t, nh»m môc ®Ých th«ng b¸o ®Ó ®éc gi¶ cña b¸o t×m ®äc t¸c phÈm, nÕu a thÝch. Thø ba, nh÷ng ngêi ®äc chuyªn nghiÖp, ngêi gi¶ng d¹y v¨n häc, ngêi phª b×nh nghiªn cøu ë çc ViÖn, çc Trung t©m nghiªn cøu v¨n häc, gäi lµ "siªu ®éc gi¶". NÕu lo¹i ngêi ®äc thø nhÊt ®äc nhanh, ®äc lít, th× lo¹i ngêi ®äc chuyªn nghiÖp ®äc chËm, ®äc nhiÒu lÇn, cã nh÷ng thao t¸c nghÒ nghiÖp riªng, nh ghi chÐp, thèng kª, ®èi chiÕu, suy nghÜ vÒ çi biÓu ®¹t (ng÷ nghÜa, ng÷ ©m, ng÷ ph¸p, çc mèi liªn kÕt…), çi ®îc biÓu ®¹t (ý nghÜa triÕt häc, x· héi häc, ®¹o ®øc häc…) (Cã thÓ cã lo¹i ngêi ®äc thø t, nh÷ng nghÖ sÜ s¸ng t¹o (nhµ v¨n, nhµ th¬), khi bÊt chît, nh©n mét c¶m høng nµo ®ã, viÕt nh÷ng dßng hoÆc nh÷ng trang phª b×nh ®Æc s¾c, b»ng trùc gi¸c, tµi n¨ng vµ dù c¶m cña m×nh;

164

cã thÓ kÓ Baudelaire, VelÐry, Proust, NguyÔn Tu©n, Xu©n DiÖu, NguyÔn Huy ThiÖp, Ph¹m ThÞ Hoµi…).

§äc v¨n ch¬ng lµ mét bé phËn cña x· héi häc v¨n ch¬ng. Ngµy nay, ®· h×nh thµnh çch ®äc mang nhiÒu hiÖu qu¶ nhÊt; ®äc thÇm vµ ®äc mét m×nh, ë n¬i yªn tÜnh. §äc cã lÞch sö cña nã. Tríc ®©y nhiÒu thÕ kû, khi d©n chóng kh«ng biÕt ®äc, biÕt viÕt, mét ngêi cã häc vÊn ®äc mét truyÖn viÕt, mäi ngêi xóm quanh nghe, võa nghe võa b×nh luËn. H×nh thøc ®äc tËp thÓ nµy cßn di tÝch ë viÖc gi¶ng Kinh ë nhµ thê, ë nhµ chïa vµ ë nh÷ng níc l¹c hËu, cßn tån t¹i h×nh thøc ®äc cæ lç nµy (kh«ng kÓ Radio "KÓ truyÖn ®ªm khuya"). §äc ç nh©n, b»ng m¾t vµ thÇm lÆng g©y cho ngêi ®äc nh÷ng høng thó nhiÒu d¹ng; ngêi ®äc c¶m thô s©u nh÷ng çi hay, çi ®Ñp, suy t vµ ph¸n ®o¸n. Sù h×nh thµnh ph¬ng ph¸p ®äc v¨n ch¬ng ®îc mét sè nhµ lý luËn tæng hîp thµnh "Tu tõ häc ®äc v¨n ch¬ng". Kinh nghiÖm nh÷ng tri thøc loµi ngêi cho biÕt cÇn ®µo t¹o ngêi ®äc - ph¬ng ph¸p ®äc, thãi quen ®äc, dÉn ®Õn "çi biÕt ®äc" (savoir - lire). Cã thÓ thÊy bèn bíc sau ®©y:

1) Tríc hÕt lùa chän s¸ch ®äc, - nh÷ng s¸ch cæ ®iÓn hay hiÖn ®¹i phï hîp víi kh¸t väng cña con ngêi; hßa b×nh, tù do, chèng b¹o lùc, ®éc tµi.

2) §Þnh híng: T×m thó phiªu lu, c¶m tëng l¹ lïng, hoÆc t×m hiÓu con ngêi, "mét Èn sè", vµ x· héi, t×m tßi nh÷ng tµi n¨ng míi, nh÷ng s¸ng t¹o míi. Kh©u "®Þnh híng" cã tÇm quan träng cña nã: §äc ®Ó lµm g×? Nã liªn quan chÆt chÏ víi c©u hái mµ loµi ngêi ®· ®Æt ra tõ nhiÒu thÕ kû: ViÕt ®Ó lµm g×? Chøc n¨ng chñ yÕu cña v¨n häc lµ lµm ®Ñp tr¸i tim, t©m hån con ng-êi, lµ më réng m·i m·i t×nh c¶m phong phó cña con ngêi, cëi më hay tiÒm Èn, lµ n©ng cao ®Õn v« cïng tËn nh÷ng xóc c¶m tÕ nhÞ hay m·nh liÖt cña con ngêi, v¬n tíi tù do, d©n chñ, t×nh th-¬ng yªu, tøc lµ kh¸t väng ngµn ®êi cña nh©n lo¹i. Nh vËy, th«ng qua ng«n tõ v¨n ch¬ng, ng«n tõ sèng ®éng, sinh s«i n¶y në, ng«n tõ chøa ®ùng ký øc, gîi më t¬ng lai, ng«n tõ v¹n n¨ng, bao gåm kh¶ n¨ng nhËn thøc, gi¸o dôc, gi¶i trÝ vµ nhiÒu kh¶ n¨ng kh¸c, song bao giê còng ph¶i th«ng qua çi ®Ñp cña t×nh c¶m chøa ®ùng trong ng«n tõ v¨n ch¬ng hµm chøa nhiÒu ý nghÜa.

3) §i t×m çc m· cña v¨n b¶n, gi¶i çc m· ®ã, çc m· ®Æc tr-ng cña phong çch mçi nhµ v¨n. Çc thao t¸c ph©n tÝch, thèng kª, ®èi chiÕu liªn v¨n b¶n, tra cøu tiÓu sö, lÞch sö v.v… lµ cÇn thiÕt, song kh«ng ®ñ. Ngêi phª b×nh ph¶i cã søc m¹nh c¶m thô cña trùc gi¸c vµ t©m linh. Ngêi ®äc cµng cã kiÕn thøc réng vµ më, søc c¶m thô cµng nhËy bÐn, th× viÖc ®äc cµng cã hiÖu qu¶.

4) Cuèi cïng, ®äc v¨n ch¬ng lµ mét ho¹t ®éng s¸ng t¹o ngêi ®äc ®¸nh gi¸ t¸c phÈm theo ®Þnh híng cña m×nh.

V× vËy, ®µo t¹o ph¬ng ph¸p, rÌn luyÖn thãi quen ®äc v¨n

165

ch¬ng lµ mét vÊn ®Ò ®îc nhiÒu nhµ nghiªn cøu quan t©m.

Mét c©u hái ®îc nhiÒu héi nghÞ quèc tÕ vÒ §äc v¨n ch¬ng ®Æt ra lµ: Tr¸ch nhiÖm ®µo t¹o ngêi ®äc thuéc vÒ ai? T«i nghÜ tríc hÕt, ®ã lµ tr¸ch nhiÖm cña nhµ trêng; tiÕp sau thêi gian ®µo t¹o ë trêng (hoÆc song song víi thêi gian nµy) lµ tr¸ch nhiÖm cña b¸o chÝ v¨n häc, cña çc nhµ phª b×nh, nghiªn cøu v¨n häc, nh÷ng ngêi viÕt s¸ch lý luËn, phª b×nh, ch©n dung lÞch sö v¨n häc.

V¨n häc, nghÖ thuËt lµ nh÷ng nhu cÇu kh«ng thÓ thiÕu cña bÊt cø ai, gäi lµ con ngêi. Yªu v¨n ch¬ng lµ mét b¶n chÊt cña ng-êi. Tõ thuë Êu th¬, con ngêi ®· say mª truyÖn, th¬. Víi truyÒn thuyÕt Ngh×n lÎ mét ®ªm loµi ngêi tõ xa kh«ng ngít kÓ truyÖn, dõng kÓ lµ chÕt! Nhµ trêng cã tr¸ch nhiÖm ®µo t¹o ngêi ®äc v¨n ch¬ng. Ai ®äc? Tõ trêng mÉu gi¸o ®Õn trêng ®¹i häc, ngêi ®äc lµ çc c« bÐ, çc chó bÐ, çc thiÕu niªn, thanh niªn. §äc g×? §ã lµ ch¬ng tr×nh bé m«n V¨n nhµ trêng. §äc thÕ nµo? §ã lµ ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y, ph¬ng ph¸p tiÕp cËn v¨n ch¬ng. §ång thêi, ngêi ®äc ®îc rÌn luyÖn qua b¸o chÝ vµ s¸ch v¨n häc.

§¸nh gi¸ viÖc ®µo t¹o ngêi ®äc hiÖn nay ë níc ta, lµ mét vÊn ®Ò "khæng lå"; cã thÓ dù ®o¸n cã bao nhiªu ngêi bµn luËn lµ cã bÊy nhiªu ý kiÕn kh¸c nhau, cã thÓ m©u thuÉn nhau, xung ®ét nhau. Riªng t«i, t«i tho¸ng nghÜ mét çch kh¸i qu¸t vµ s¬ bé: ViÖc ®µo t¹o ngêi ®äc ë nhµ trêng cña b¸o vµ s¸ch v¨n häc ®· ®¹t nh÷ng thµnh tùu to lín (xem nh÷ng bé s¸ch gi¸o khoa v¨n häc, nh÷ng s¸ch b¸o v¨n häc ®å sé trong çc th viÖn lín th× râ). Song, nh×n chung, h×nh nh nh÷ng tiÕng nãi Êy ®¬n ®iÖu, kh«ng phong phó nhiÒu giäng. Kh«ng nhiÒu phong çch. Cho nªn viÖc ®µo t¹o nghÌo nµn, cã thÓ bÞ ®e däa trë thµnh x¬ cøng, m¸y mãc. ViÖc cÇn lµm hiÖn nay lµ sö dông nhiÒu phong çch tiÕp cËn v¨n ch¬ng ®Ó gi¶ng bµi vµ viÕt b¸o, viÕt s¸ch. Cã nh vËy, gi¶ng v¨n, s¸ch b¸o míi ®a d¹ng, nhiÒu søc sèng, míi cã kh¶ n¨ng ph¸t huy tinh thÇn d©n chñ, ãc s¸ng t¹o cña ngêi ®äc.

§äc v¨n ch¬ng lµ mét khoa häc xøng ®¸ng ®îc çc thÇy gi¸o, c« gi¸o quan t©m, çc nhµ phª b×nh, nghiªn cøu héi th¶o.

§ç §øc HiÓu

(Thi ph¸p hiÖn ®¹i – NXB Héi Nhµ v¨n, 2000)

NguyÔn Tr·i, ngêi anh hïng cña d©n téc

NguyÔn Tr·i, ngêi anh hïng cña d©n téc, v¨n vâ song toµn; v¨n lµ chÝnh trÞ; chÝnh trÞ cøu níc, cøu d©n, néi trÞ, ngo¹i giao, "më nÒn th¸i b×nh mu«n thuë, röa nçi thÑn ngh×n thu" (B×nh Ng« ®¹i ço); vâ lµ qu©n sù: chiÕn lîc vµ chiÕn thuËt, "yÕu ®¸nh m¹nh, Ýt ®Þch nhiÒu,... th¾ng hung tµn b»ng ®¹i nghÜa" (B×nh Ng« ®¹i ço), v¨n vµ vâ ®Òu lµ vâ khÝ, m¹nh nh vò b·o, s¾c nh

166

g¬m dao: "viÕt th th¶o hÞch tµi giái h¬n hÕt mäi thêi" (Lª Quý §«n), "v¨n ch¬ng mu lîc g¾n liÒn víi sù nghiÖp kinh bang tÕ thÕ" (Phan Huy Chó). ThËt lµ mét con ngêi vÜ ®¹i vÒ nhiÒu mÆt trong lÞch sö níc ta!

Chóng ta thêng nãi: «n cò biÕt míi. Ph¶i nãi thªm: tõ míi hiÓu cò. ChØ cã chóng ta, nh÷ng ngêi ®· ®¹p ®æ chÕ ®é cò vµ dùng lªn chÕ ®é míi, chÕ ®é ngêi d©n lµm chñ, chØ cã chóng ta, nh÷ng ngêi vò trang b»ng quan ®iÓm duy vËt lÞch sö, míi nh×n thÊy mét çch ®óng ®¾n nh÷ng sù kiÖn cña lÞch sö vµ ®¸nh gi¸ mét çch c«ng minh ngêi vµ viÖc. Díi con m¾t s¸ng suèt ®Çy nhiÖt t×nh cña chóng ta, NguyÔn Tr·i, ®êi sèng vµ ho¹t ®éng, t©m t vµ chÝ híng, th¬ vµ v¨n, tãm l¹i toµn bé sù nghiÖp vµ con ngêi cña NguyÔn Tr·i sèng dËy, lín lªn, vµ híng tíi chóng ta. §èi víi ngêi vµ viÖc cña lÞch sö, thêi gian tr«i qua dÇn dÇn lµm lu mê çi g× cßn ®ôc, cha thËt trong, ngîc l¹i, lµm thªm s¸ng tá nh÷ng gi¸ trÞ ch©n chÝnh, nh÷ng cèng hiÕn thËt quý cho thêi ®¹i vµ con ngêi. NguyÔn Tr·i kh«ng sî thêi gian. NguyÔn Tr·i sÏ sèng m·i m·i trong trÝ nhí vµ t×nh c¶m cña ngêi ViÖt Nam ta. Vµ chóng ta cßn ph¶i lµm cho tªn tuæi vµ sù nghiÖp cña NguyÔn Tr·i r¹ng rì ra ngoµi bê câi níc ta.

Nhí NguyÔn Tr·i, chóng ta nhí ngêi anh hïng cøu níc, ngêi cïng Lª Lîi lµm nªn sù nghiÖp "B×nh Ng«" ngêi th¶o B×nh Ng« ®¹i ço. NguyÔn Tr·i lµ mét ngêi yªu níc, yªu níc s©u s¾c, m¹nh mÏ, thiÕt tha, víi t©m hån vµ khÝ ph¸ch cña ngêi anh hïng. §èi víi NguyÔn Tr·i, yªu níc lµ th¬ng d©n, ®Ó cøu níc ph¶i dùa vµo d©n, ®em l¹i th¸i b×nh cho d©n, cho mäi ngêi. TriÕt lý nh©n nghÜa cña NguyÔn Tr·i, cuèi cïng ch¼ng qua lµ lßng yªu níc th-¬ng d©n: çi nh©n, çi nghÜa lín nhÊt lµ phÊn ®Êu ®Õn cïng chèng ngo¹i x©m, diÖt tµn b¹o, v× ®éc lËp cña níc, h¹nh phóc cña d©n.

NguyÔn Tr·i suèt ®êi mang mét hoµi b·o lín: lµm g× cho d©n, ngêi d©n lÇm than cùc khæ. B¾t ®Çu B×nh Ng« ®¹i ço cã c©u: "ViÖc nh©n nghÜa cèt ë an d©n", ch÷ "an" ë ®©y cã nghÜa an c l¹c nghiÖp, cïng mét ý víi c©u cuèi cña B×nh Ng« ®¹i ço: "nÒn th¸i b×nh mu«n thuë". NguyÔn Tr·i lµ t¸c gi¶ cña D ®Þa chÝ, mét cuèn s¸ch cã gi¸ trÞ vÒ ®Þa lý, lÞch sö, kinh tÕ, chÝnh trÞ cña níc ta thêi bÊy giê. §¸ng tiÕc NguyÔn Tr·i kh«ng cã ®ñ c¬ héi ®em tÊt c¶ chÝ híng vµ tµi n¨ng cña m×nh cèng hiÕn cho níc, cho d©n, cho ngêi ®êi. Nhng nghÜ cho cïng, kh«ng thÓ kh¸c ®îc. §èi víi triÒu ®×nh nhµ Lª lóc bÊy giê, sau khi "bèn biÓn ®· yªn lÆng", NguyÔn Tr·i nh©n nghÜa qu¸, trung thùc qu¸, thanh liªm qu¸. Nguån gèc s©u xa cña th¶m ¸n v« cïng ®au th-¬ng cña NguyÔn Tr·i bÞ "tru di" ba hä lµ ë ®ã.

Chóng ta h·y ngÉm nghÜ hai c©u th¬ (ch÷ H¸n) díi ®©y cña NguyÔn Tr·i:

Häa phóc h÷u m«i phi nhÊt nhËt,

167

Anh hïng di hËn kû thiªn niªn.

t¹m dÞch tiÕng ViÖt:

Häa phóc cã nguån, ph¶i ®©u mét buæi,

Anh hïng ®Ó hËn hµng mÊy ngh×n n¨m.

H×nh nh NguyÔn Tr·i muèn trèi mèi hËn cña m×nh cho ®êi sau!

Nhí NguyÔn Tr·i lµ nhí ngêi anh hïng cøu níc, ®ång thêi lµ nhí nhµ v¨n lín, nhµ th¬ lín cña níc ta.

Ph¹m V¨n §ång

(TuyÓn tËp v¨n häc, NXB V¨n häc, 1996)

Hå Chñ tÞch, h×nh ¶nh cña d©n téc

B×nh sinh Hå Chñ tÞch lµ ngêi rÊt gi¶n dÞ, l·o thùc. VÜ nh©n, thËt vÜ nh©n bao giê còng gi¶n dÞ, l·o thùc. §· cÇu kú lµ thiÕu b¶n lÜnh, cè lµm trß ®Ó ®¸nh lõa thiªn h¹ vµ hËu thÕ. Vua Nghiªu, vua ThuÊn, chóa Giªdu lµ nh÷ng ngêi gi¶n dÞ, l·o thùc. ¤ng Lªnin, «ng T«n V¨n, th¸nh G¨ng®i còng lµ nh÷ng ng-êi gi¶n dÞ, l·o thùc. BËc ®¹i khoa häc, ®¹i v¨n hµo còng vËy. Tr¸i l¹i HÝtle lµ mét kÎ gian hïng. Cßn bªn c¹nh HÝtle, Mótx«lini chØ lµ mét th»ng hÒ.

Xem mét ®«i bøc ¶nh Hå Chñ tÞch, cã ngêi nãi m¾t Ngêi cã hai con ng¬i, vµ tin r»ng v× chç ®ã, Ngêi lµ mét «ng th¸nh. Lµm g× cã chuyÖn hoang ®êng nh thÕ! M¾t Hå Chñ tÞch còng nh m¾t mäi ngêi, s¸ng h¬n m¾t mäi ngêi nhiÒu l¾m ®· ®µnh, nh-ng s¸ng h¬n v× Ngêi biÕt nh×n, nªn nh×n thÊy nh÷ng çi mäi ngêi kh«ng nh×n thÊy: hiÖn t¹i, t¬ng lai, çi nhá, çi to.

Hå Chñ tÞch lµ ngêi ViÖt Nam. ViÖt Nam h¬n ngêi ViÖt Nam nµo hÕt. Ngãt ba m¬i n¨m b«n tÈu bèn ph¬ng trêi, Ngêi vÉn gi÷ thuÇn tóy phong ®é, ng«n ng÷, tÝnh t×nh cña mét ngêi ViÖt Nam. Ng«n ng÷ cña Ngêi phong phó, ý vÞ nh ng«n ng÷ ngêi d©n quª ViÖt Nam; Ngêi khÐo dïng tôc ng÷, hay nãi vÝ, thêng cã lèi ch©m biÕm kÝn ®¸o vµ thó vÞ. Lµm th¬, Ngêi thÝch lèi ca dao v× ca dao lµ ViÖt Nam còng nh nói Trêng S¬n, hå Hoµn KiÕm hay §ång Th¸p Mêi vËy. MÊy m¬i n¨m xa çch quª h¬ng, Ngêi kh«ng quªn mïi vÞ nh÷ng thøc ¨n ®Æc biÖt ViÖt Nam nh cµ muèi, da chua, t¬ng ít, vµ ngµy thêng b©y giê, Ngêi vÉn a thÝch nh÷ng thø Êy. Ngay sau khi vÒ níc, gÆp TÕt, Ngêi kh«ng quªn mõng tuæi ®ång bµo hµng xãm vµ quµ b¸nh cho trÎ em, tuy chØ cã mÊy ®ång xu, nhng còng bäc giÊy hång ®¬n cÈn thËn, tiªm tÊt. B×nh sinh nh thÕ, ®øng ®Þa vÞ Chñ tÞch ChÝnh phñ kh¸ng chiÕn kªu gäi quèc d©n, Ngêi dïng nh÷ng lêi nãi thèng thiÕt ®i s©u vµo t©m hån ViÖt Nam: "NhiÔu ®iÒu phñ lÊy gi¸ g¬ng, ng-êi trong mét níc th× th¬ng nhau cïng".

Lèi ¨n ë cña Hå Chñ tÞch gi¶n dÞ nh thÕ nµo, chóng ta ®·

168

tõng biÕt. Lóc ë chiÕn khu, Ngêi sèng chung víi anh em trong mét c¬ quan, lµm viÖc, häc tËp, ¨n ë, sinh ho¹t nhÊt nhÊt nh anh em. Cã nh÷ng lóc v× g¹o thiÕu hay khÝ hËu nÆng, cÇn ¨n Ýt mét chót, Ngêi còng vui vÎ chÞu ®ùng cïng anh em. KÓ ra, Ngêi cã chç ®îc biÖt ®·i: ®ã lµ b¸t níc c¬m mµ anh Léc, ®ång chÝ cÊp dìng lµnh nghÒ vµ th©n mÕn cña chóng t«i lóc Êy, bao giê còng ®Ó dµnh riªng cho Ngêi, tõ biªn giíi Cao B»ng cho ®Õn T©n Trµo, tríc khi vÒ Hµ Néi. ë Hµ Néi, Chñ tÞch ChÝnh phñ cã phßng lµm viÖc, phßng tiÕp kh¸ch, nhiÒu khi chñ täa nh÷ng b÷a tiÖc long träng, nhng b×nh thêng ngµy hai b÷a, Chñ tÞch ChÝnh phñ cïng nh©n viªn ®Òu ¨n chung.

Ngêi vÉn thÝch ®i bé, t¾m s«ng, hót thuèc l¸ vµ thØnh tho¶ng uèng mét ly rîu thuèc trong b÷a c¬m. Tríc ®©y, Ngêi ®i mét ngµy 50 c©y sè lµ thêng vµ cã thÓ ®i nh thÕ ngµy nä qua ngµy kia. Lóc ë C«n Minh, s¸ng nµo Ngêi còng ®i bé mét vßng quanh thµnh phè. ë LiÔu Ch©u, mïa ®«ng, mét h«m tíng Tr¬ng Ph¸t Khuª ®i ngùa d¹o buæi sím gÆp Ngêi t¾m trªn s«ng, Tr¬ng tíng qu©n lÊy lµm l¹ mét ngêi ë ph¬ng Nam ch©u ¸ chÞu rÐt giái ®Õn thÕ. ë Cao B»ng, cã lóc c¬ quan ®ãng t¹i mét çi suèi lín võa ë trong hang ®¸ ch¶y ra, níc trong xanh biÕc díi bãng m¸t cña rõng c©y; Hå Chñ tÞch suèt ngµy lµm viÖc ë ®ã víi çi m¸y ch÷ "HÐtmÐt" lu«n lu«n ®i theo Ngêi tõ n¨m 1938 ®Õn khi vÒ Hµ Néi.

ë rõng, Hå Chñ tÞch chñ tr¬ng tr¸nh ¨n no, kh«ng ngñ tra; ho¹t ®éng th©n thÓ, buæi s¸ng thÓ dôc, buæi chiÒu lµm vên, lóc cÇn ®i v¸c cñi cho ®ång bµo. Suèt trong thêi gian ë thîng du B¾c Bé, tríc cuéc khëi nghÜa, nhiÒu ngµy Ngêi lu«n tay n¾m mét hßn ®¸ trßn bÇu dôc, cèt ®Ó luyÖn g©n tay vµ ho¹t ®éng c¬ thÓ. Ngêi Ýt a dïng thuèc, chØ lóc nµo søc c¬ thÓ kh«ng chèng næi bÖnh th× míi dïng. ë Hµ Néi, b¸c sÜ Tïng, b¸c sÜ CÈn chuyªn lo søc kháe cña Ngêi, nhng kh«ng mÊy khi Ngêi phiÒn ®Õn. ë Ph¸p, anh em buéc b¸c sÜ Cu ë bªn c¹nh Ngêi, nhng råi b¸c sÜ lµm viÖc v¨n phßng nhiÒu h¬n viÖc thÇy thuèc. Sinh ho¹t chiÕn khu thêng cùc l¾m. Cã lÇn suèt mÊy th¸ng mïa ma, Hå Chñ tÞch ë trong mét çi hang chËt hÑp, Èm thÊp, ban ®ªm s©u bä ë ngoµi trµn vµo. Lóc Êy v× c¬ së quÇn chóng kÐm, nªn ph¶i Èn nÊp trong hang cïng, vµ còng v× c¬ së quÇn chóng kÐm, nªn dÉu Èn nÊp trong hang cïng, mµ còng kh«ng yªn, thêng vÉn ph¶i ch¹y "c¶nh b¸o". HÔ cã "c¶nh b¸o" lµ ph¶i mang hÕt ®å ®¹c ch¹y l¸nh ®Õn mét chç an toµn h¬n. Lóc Êy Hå Chñ tÞch yÕu, nhng bÊt kú ®ªm ngµy, hÔ cã tin ®Þch lµ mÊy phót sau Ngêi ®· s½n sµng tríc anh em, tay x¸ch m¸y ch÷.

Lóc ®Õn Ph¸p, ngay h«m gÆp ®Çu tiªn, lèi ¨n ë gi¶n dÞ cña Hå Chñ tÞch lµm cho kiÒu bµo rÊt c¶m ®éng. H«m Êy, t¹i BiarÝt, ®¹i biÓu kiÒu bµo ®Õn th¨m Ngêi, håi hép vµ sung síng. Kh¸ch ®«ng, phßng kh¸ch kh«ng ®ñ ghÕ ngåi; gi¶n dÞ, Hå Chñ tÞch ngåi xuèng sµn vµ mêi mäi ngêi ngåi thÕ nãi chuyÖn. §©y kh«ng

169

ph¶i vÞ Chñ tÞch ChÝnh phñ, ®©y lµ ngêi cha giµ ©n cÇn vµ th©n mËt hái th¨m ®µn con bao n¨m lu l¹c ë quª ngêi.

Hå Chñ tÞch, ngêi gi¶n dÞ Êy, còng lµ ngêi lÞch sö mét çch thanh tao cao quý vµ mäi ngêi ngo¹i quèc cã dÞp tiÕp chuyÖn Ngêi ®Òu ca ngîi çi phong ®é thanh tao cao quý mµ hä cho lµ ®Æc s¾c cña ngêi ph¬ng §«ng. ë chiÕn khu, trong c¬ quan, Hå Chñ tÞch thêng mÆc bé ®å xanh, ch©n ®i ®Êt; vÒ Hµ Néi, ngêi mÆc bé ®å ka-ki, ch©n ®i giµy v¶i. Nhng sang Ph¸p th× Ngêi mang giµy da vµ mÆc mét bé ®å nØ, cæ ®øng. ë Pari, cã ngµy Hå Chñ tÞch tiÕp lu«n ba b÷a c¬m kh¸ch, b÷a s¸ng víi b¹n th©n, b÷a tra víi kh¸ch thêng, b÷a tèi víi kh¸ch ®Æc biÖt, mçi b÷a cã khi kÐo dµi ba tiÕng ®ång hå, nhng Hå Chñ tÞch thñy chung vÉn ©n cÇn niÒm në.

Hå Chñ tÞch rÊt vui tÝnh, v× vèn cã çi tÝnh l¹c quan cña nh÷ng ngêi quyÕt chiÕn quyÕt th¾ng ngµy nay vµ quyÕt x©y ®¾p ®êi sèng tèt ®Ñp cho d©n téc ngµy mai. Trong nh÷ng b÷a c¬m, tiÖc trµ th©n mËt gi÷a nh©n viªn cao cÊp ChÝnh phñ, Hå Chñ tÞch vui thó, nãi chuyÖn, lµm th¬, kh«i hµi. Mét ®«i khi Ngêi tho¹t ®Õn nh÷ng buæi d¹ héi tng bõng ë nhµ h¸t lín Hµ Néi, çc ch¸u thiÕu nhi qu©y quÇn l¹i, nhng mét l¸t sau, Ngêi nhÑ bíc biÕn ®i ®©u mÊt. Ngêi thÝch hoa vµ cã kÓ c©u chuyÖn ë Nga còng nh ë çc níc ¢u, Mü, ngêi ta dïng m¸y bay chë çc thø hoa ë xa vÒ ®Ó trang ®iÓm ®êi sèng hµng ngµy ë çc ®« thÞ lín. Nh-ng trong vên hoa Chñ tÞch phñ, hoa ngµy cµng nhêng chç cho khoai, b¾p. GÇn C«n Minh cã nói T©y S¬n, mét th¾ng c¶nh cã tiÕng; mét h«m anh em muèn ®i xem, Hå Chñ tÞch b¶o: "NÕu tiÖn l¾m sÏ hay; chóng ta lµ ngêi çch m¹ng chø kh«ng ph¶i kÎ du lÞch".

§êi sèng cña Hå Chñ tÞch lµ mét ®êi sèng kh¾c khæ, cÇn lao vµ tranh ®Êu. Ngêi l·nh tô cña mét d©n téc mÊt níc kh«ng thÓ cã mét ®êi sèng kh¸c. Ph¶i kh¾c khæ, cÇn lao vµ tranh ®Êu ®Ó mu cÇu h¹nh phóc ngµy mai. Cã ngêi em ®êi sèng nghiªm kh¾c Êy kh«ng cßn chç cho t×nh c¶m. Nhng chÝnh Hå Chñ tÞch thêng nãi: ngêi çch m¹ng lµ ngêi rÊt giµu t×nh c¶m, vµ v× giµu t×nh c¶m nªn lµm çch m¹ng. Ngêi mµ c¶ d©n téc t«n lµm vÞ cha giµ cña m×nh ph¶i cã lßng th¬ng mªnh m«ng xóc ®éng ®Õn t©m can cña mäi ngêi. Trong thêi kú bÝ mËt, phót mÆc niÖm chiÕn sÜ çch m¹ng lµ lóc Hå Chñ tÞch r¬i níc m¾t. T¹i Quèc héi, Hå Chñ tÞch võa khãc võa «m h«n anh NguyÔn V¨n T¹o sau khi anh ®äc mét bµi diÔn v¨n thèng thiÕt vÒ Nam Bé.

Ngêi xa nãi: Cã viÖc ph¶i lo, lo tríc thiªn h¹, cã viÖc ®¸ng vui, vui sau thiªn h¹. Hå Chñ tÞch nãi mét çch gi¶n dÞ vµ thèng thiÕt h¬n: "Mét ngµy ®ång bµo cßn chÞu khæ lµ mét ngµy t«i ¨n kh«ng ngon, ngñ kh«ng yªn".

C©u nãi ®ã ®· béc lé t©m tr¹ng Ngêi, mèi t×nh c¶m ruét thÞt bao bäc tr¨m hä cña ®¹i gia ®×nh ViÖt Nam.

170

§èi víi ngêi gi¶n dÞ vµ l·o thùc Êy, mét c©u nãi lµ mét viÖc lµm vµ cã lµm th× míi nãi. Gi¶n dÞ vµ l·o thùc trong sù ¨n ë, tÝnh t×nh, trong lêi nãi, viÕt, Ngêi còng gi¶n dÞ vµ l·o thùc trong chñ tr¬ng chÝnh trÞ n÷a. D©n téc ViÖt Nam b©y giê muèn g×? Muèn thèng nhÊt, ®éc lËp, muèn Êm no, muèn biÕt ch÷, muèn ®êi sèng bít tèi t¨m. Cho nªn Hå Chñ tÞch chñ tr¬ng: ®oµn kÕt kh¸ng chiÕn, t¨ng gia s¶n xuÊt, b×nh d©n häc vô, ®êi sèng míi. D©n téc ViÖt Nam quyÕt t©m vµ mçi ngµy tiÕn m¹nh trªn con ®êng sèng cßn sau lng Hå Chñ tÞch.

Hå Chñ tÞch thËt lµ hiÖn th©n cña d©n téc ViÖt Nam vµ mäi ngêi ViÖt Nam ®Òu thÊy m×nh trong Hå Chñ tÞch.

Søc m¹nh cña Hå Chñ tÞch vµ søc m¹nh cña d©n téc ViÖt Nam lµ ë chç ®oµn kÕt thèng nhÊt Êy.

Ph¹m V¨n §ång

(TuyÓn tËp v¨n häc, NXB V¨n häc, 1996)

Lµm cho tiÕng nãi trong s¸ng, giµu vµ ph¸t triÓn

Ta ®Æt vÊn ®Ò nµy trong lóc nµo ®©y? Trong t×nh tr¹ng v¨n häc, ng«n ng÷ ®ang tiÕn lªn, chø kh«ng ph¶i ®ang lïi l¹i. So víi xa, chóng ta rÊt biÕt ¬n cha «ng, nhng thÕ hÖ, thêi ®¹i chóng ta cã nh÷ng c«ng tr×nh kh«ng hæ thÑn víi qu¸ khø. Cha «ng kh«ng ®îc tr«ng thÊy mét nÒn v¨n xu«i phong phó nh ngµy nay. VÒ th¬ ch¼ng h¹n, cßn l©u ta míi cã ®îc mét viªn ngäc trän vÑn nh TruyÖn KiÒu, nhng ph¶i ®©u thêi ®¹i chóng ta tõng lóc, tõng m¶ng ®· kh«ng ®¹t ®îc nh÷ng çi ®Ñp míi mµ NguyÔn Du kh«ng thÓ ®¹t ®îc.

Nh×n nh vËy ®Ó chóng ta ®Æt vÊn ®Ò mét çch b×nh tÜnh h¬n, tho¶i m¸i h¬n: Gi÷ g×n sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt. V©ng, gi÷ g×n sù trong s¸ng vµ ph¸t triÓn cña nã. Nhng vÊn ®Ò hiÖn nay lµ ë chç nµo? ë chç trong s¸ng? Kh«ng trong s¸ng? Hay ë nh÷ng chç kh¸c?

Thùc vËy, çi nguy b©y giê kh«ng ph¶i chØ ë chç ta vay mîn qu¸ nhiÒu nªn lµm cho tiÕng ViÖt kÐm trong s¸ng. Çi nguy lµ ë chç ta võa kh«ng trong s¸ng, l¹i võa nghÌo ®i, v× bá mÊt, ®¸nh r¬i nhiÒu tiÕng nãi, çch nãi phong phó cña d©n téc. ChØ mét truyÖn c©y lóa th«i, mµ biÕt bao s¸ng t¹o vÒ ng«n ng÷ trong d©n gian:

- Giã ®«ng lµ chång lóa chiªm

Giã bÊc lµ duyªn lóa mïa.

- §îc mïa lóa, óa mïa cau

§îc mïa cau, ®au mïa lóa.

Bëi thÕ, t«i muèn ®ång thêi víi viÖc gi÷ g×n sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt, ph¶i gi÷ g×n sù giµu cã, mu«n vµn giµu cã cña

171

nã. Chóng ta vèn cã thãi quen tù ti, kh¼ng ®Þnh l¹i mét lÇn n÷a sù giµu cã cña tiÕng nãi d©n téc, còng lµ mét ®iÒu quan träng chø sao.

B©y giê t«i sÏ nãi qua vÊn ®Ò trong s¸ng. Quan niÖm vÒ sù trong s¸ng còng nh quan niÖm vÒ d©n téc, kh«ng ph¶i lµ mét çi g× tuyÖt ®èi cè ®Þnh. Cã sù trong s¸ng quay l¹i sau, lÊy cha «ng lµm mÉu mùc tuyÖt ®èi, nhng cã sù trong s¸ng nh×n ra tríc, më ®êng ®i cho con ch¸u mai sau. Cã sù trong s¸ng d©n téc hÑp hßi, chØ biÕt say mª ng¾m nh×n d©n téc m×nh, nhng cã sù trong s¸ng ®Æt d©n téc m×nh lµ mét bé phËn cña nh©n lo¹i. Cã trong s¸ng ®éng vµ trong s¸ng tÜnh, trong s¸ng giµu vµ trong s¸ng nghÌo.

So víi lêi v¨n céc lèc cña NguyÔn C«ng Hoan, x« bå hçn ®én cña Nguyªn Hång, phøc t¹p ®Õn rèi r¾m cña NguyÔn Tu©n thêi tríc Çch m¹ng th× v¨n nhµ Tù lùc cã vÎ trong s¸ng ®Êy. Nhng mµ sao trong s¸ng mét çch nh½n nhôi, b¶nh bao, diªm dóa, tr¬n tru lµm vËy. §Êy lµ hoa ch¨m, cá xÐn, lèi ph¼ng, c©y trång cña mét khu vên nhµn nh· h¬n lµ çi um tïm sÇm uÊt cña mét khu rõng! T«i kh«ng bªnh vùc cho ai lÊy cí m×nh lµ "rõng" ®Ó mµ viÕt Èu! Nhng vÊn ®Ò t«i muèn ®Æt ra lµ ta sÏ b¶o vÖ mét sù trong s¸ng nµo vËy? Ngµy nay, trong v¨n häc ta, bªn c¹nh çi hiÖn tîng lµm xÊu tiÕng ViÖt v¨n häc ®i, kh«ng ph¶i kh«ng cã çi khuynh híng lµm ®Ñp, lµm ®Ìm ®Ñp nã mét çch ®¸ng sî. Mét bªn lÊy cí lµ ®Ó cho thùc, cho cã tÝnh thêi ®¹i, hä ®· dung tôc hãa th¬ ca, lµm cho bµi th¬ kh«ng kh¸c lêi nãi thêng, kh«ng kh¸c mét b¶n b¸o ço lµ mÊy chót. Hä s½n sµng viÕt:

Lóa träng ®iÓm nµy lµ tèt nhÊt

Bëi ta ®· th¶o luËn ba lÇn th©m canh t¨ng n¨ng suÊt.

Mét bªn kh¸c th× l¹i lÊy cí ®Ó cho ®Ñp, cho d©n téc, nªn hä ®· thi vÞ hãa thi ca, lµm nh÷ng bµi th¬ "nªn th¬", xa rêi ng«n ng÷ cña ®êi. Trong th¬ çc b¹n nµy, hoa mËn, hoa ®µo, hoa ban në dÔ h¬n hoa dong riÒng hay hoa r©m bôt. Hä thÝch con h¶i ©u, con Ðn, vµ kh«ng d¸m viÕt con cãc hay con Ônh ¬ng. Bëi thÕ chóng ta cÇn ®Þnh râ quan ®iÓm trong s¸ng cña chóng ta cho thËt chÝnh x¸c th× míi kÕt ®oµn ®îc mäi ngêi vµ më réng lèi ®i.

Chóng ta ®ang ë trong mét thêi ®¹i mµ tõ vùng ta, thËm chÝ c¶ ng÷ ph¸p ta, chÞu nhiÒu biÕn ®éng. Mét mÆt chóng ta gi÷ g×n sù trong s¸ng cña tõ vùng, cña ng÷ ph¸p d©n téc, nhng mét mÆt chóng ta ph¶i lµm giµu thªm cho ta nhiÒu tõ vùng míi, nhiÒu quy luËt míi vÒ ng÷ ph¸p mµ thêi ®¹i ®em ®Õn cho ta.

Kh«ng lý g× NguyÔn Du çch ®©y h¬n tr¨m n¨m ®· cã nh÷ng çch nãi:

§o¹n trêng sæ rót tªn ra

172

§o¹n trêng th¬, ph¶i ®a mµ tr¶ nhau

mµ b©y giê ta cßn nÖ cæ h¬n c¶ NguyÔn Du.

Kh«ng cã lý g× çc d©n téc anh em ë T©y Nguyªn viÕt: M¸i nhµ dµi b»ng tiÕng ng©n cña mét çi chiªng, hiªn tríc dµi nh h¬i thë cña con ngùa,... thÕ mµ ta vÉn b¶o thñ, thñ cùu trong çch nãi cña m×nh. Cã nh÷ng çch cµy bõa t¨ng n¨ng suÊt cho c©y trång. Cã nh÷ng çch dïng ch÷, viÕt v¨n t¨ng n¨ng suÊt cho ý. Ta ph¶i dïng çc çch Êy.

Ngêi ViÖt Nam dï ë thêi ®¹i nµo còng ph¶i nãi tiÕng ViÖt Nam theo ng÷ ph¸p ViÖt Nam. Nhng ngêi ViÖt Nam ë thÕ kû xÐt xö kh«ng viÕt vµ nãi gièng hÖt nh thÕ kû XVIII, XIX n÷a.

Ph¶i b¶o vÖ sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt. Nhng ë ®©y lµ ta b¶o vÖ mét çi g× ®ang sinh s«i, n¶y në, chø kh«ng b¶o vÖ çi ®· ph¸t triÓn hÕt søc vµ nay ®· æn ®Þnh råi.

T«i cã lÊy vÝ dô vÒ mét dßng s«ng. Dßng s«ng võa tr«i ch¶y, võa ph¶i tiÕp nhËn däc ®êng ®i cña m×nh nh÷ng dßng níc kh¸c. Dßng ng«n ng÷ còng vËy, mét mÆt nã ph¶i gi÷ g×n b¶n s¾c cè h÷u cña d©n téc, nhng nã kh«ng ®îc phÐp g¹t bá, tõ chèi nh÷ng g× mµ thêi ®¹i mang l¹i, vµ çc d©n téc kh¸c ®em l¹i.

ChÕ Lan Viªn

(Suy nghÜ vµ b×nh luËn, NXB V¨n häc, 1997)

Th¸i ®é cña ngêi yªu níc ViÖt Nam tríc çi chÕt

Mçi ai nghiªn cøu chñ nghÜa anh hïng ViÖt Nam ®Òu tá lßng kh©m phôc ®Æc biÖt ®èi víi th¸i ®é cña ngêi ViÖt Nam yªu níc tríc çi chÕt v× níc; Hai Bµ Trng nhê dßng s«ng H¸t mµ vÒ víi L¹c Long Qu©n, kh«ng chÞu ®Ó M· ViÖn b¾t.

TrÇn B×nh Träng "thµ lµm quû níc Nam, kh«ng lµm v¬ng ®Êt B¾c".

Sa c¬, vua t«i nhµ HËu TrÇn (Quý Kho¸ng, §Æng Dung, NguyÔn Sóy) ®Òu tù t×m çi chÕt ë däc ®êng, kh«ng chÞu lµm hµng thÇn l¬ l¸o ë kinh ®« nhµ Minh. Trong lÞch sö ViÖt Nam, lo¹i g¬ng Êy ®· nhiÒu l¹i rÊt s¸ng. Thêi chiÕn, vÊn ®Ò sèng chÕt ®îc tiÕp tôc bµn nh mét nguån c¶m høng cña thi v¨n. BiÕt bao thÕ hÖ ViÖt Nam ®· bíc qua çi chÕt ®Ó t×m ®êng sèng? Lêi nãi: "Thµ chÕt trong miÖng sµi lang cßn h¬n sèng trong tay qu©n x©m lîc", "ChÕt vinh cßn h¬n sèng nhôc", nh÷ng ch©m ng«n ®ã lµ cho tÊt c¶ nh÷ng ch©n thµnh yªu níc bÊt kú xø nµo, nhng ë ViÖt Nam, ngêi yªu níc thÊm nhuÇn c¶ mét triÕt lý ®Æc s¾c vÒ sèng chÕt vµ ®· biÓu hiÖn ra b»ng nh÷ng s¸ng v¨n bÊt hñ, nh÷ng cö chØ ®Çy khÝ ph¸ch bi hïng, cã t¸c dông gi¸o dôc t tëng cho ngêi ®¬ng thêi vµ cho çc thÕ hÖ sau.

173

S¾p bÞ ®em ra chÐm mµ Hå Hu©n NghiÖp, ngêi Gia §Þnh thõa b×nh tÜnh, röa mÆt, söa s¸o, kh¨n, ung dung ng©m bèn c©u th¬, míi nghe th× tëng nh NghiÖp s¾p ®i vµo vÊn an mÑ giµ buæi s¸ng hay vµo líp gi¶ng bµi cho häc trß:

ThÊy nghÜa lßng ®©u d¸m h÷ng hê

Lµm trai ngay th¶o quyÕt t«n thê

Th©n nµy sèng chÕt kh«ng mµng nh¾c

Th¬ng bÊy mÑ giµ tãc b¹c ph¬.

Tríc khi bÞ hµnh h×nh, NguyÔn Duy Cung, ngêi Qu¶ng Ng·i, c¾n ngãn tay lÊy m¸u viÕt c¶ mét bµi hÞch dµi, tù x¸c ®Þnh:

... Thµ lµm ma cã hån trung vÝa nghÜa

Kh«ng lµm ngêi ®eo mÆt ngùa ®Çu tr©u

ChÝn phÇn chÕt thµ quyÕt ch¼ng tõ

Sèng dÉu nÊu v¹c xanh kh«ng n¶n chÝ.

Vµ kªu gäi ®ång bµo: "Xin trong tay s¾p s½n qua m©u, lßng ®Þch kh¸i hay cßn cha mÊt. H·y cïng nhau gän gµng gi¸p trô, chÝ cÇn v¬ng cßn m¹nh cha quªn".

KhÝ ph¸ch y nh ngêi chuÈn bÞ mét trËn ®¸nh. Bµi hÞch cña NguyÔn Duy Cung qu¶ lµ mét trËn ®¸nh, trËn cuèi cïng, trong ®ã ngêi viÕt hÞch chØ cã thÓ th¾ng.

BiÕt bao nhiªu ngêi kh¸c còng vËy: b×nh tÜnh tríc çi chÕt. ChÕt mµ cßn nghÜ ®Õn chiÕn ®Êu vµ chiÕn th¾ng sau nµy. NguyÔn Cao, ngêi B¾c Ninh:

Nµo g¬m sãc, nµo th¬ trªn trêi, nµo cäc B¹ch §»ng

KhÝ thiªng lªn xuèng chÝn tÇng m©y

H·y hãa thµnh ma, sÊm, sÐt,

Röa tanh h«i cho dßng níc tr«i ®i.

Hoµng Träng MËu, ngêi NghÖ An, lµm c©u ®èi tuyÖt mÖnh, ®Æt hy väng vµo ®µn em:

Yªu níc téi g×, chØ cã tinh thÇn lµ kh«ng chÕt,

Ra qu©n cha ®îc, nguyÖn ®em t©m sù gëi vÒ sau.

BÞ giam ë nhµ lao Thõa Thiªn, bµ Êu TriÖu c¾n tay lÊy m¸u lµm th¬ tríc khi tù vÉn:

Suèi vµng g¹t lÖ gÆp Bµ Trng

M¸u th¾m hån quyªn khãc th¶m th¬ng

L¹y PhËt, th©n nµy cßn hãa kiÕp,

Tay xin ngh×n çnh, çnh ngh×n th¬ng.

B×nh luËn sÏ lµm gi¶m tø th¬.

Chñ nghÜa anh hïng ViÖt Nam thËt lµ tuyÖt diÖu ngay c¶ ë

174

lóc ngêi anh hïng s¾p bÞ hµnh h×nh. Tinh thÇn ngêi chÕt tiÕp søc cho ngêi sèng nèi chÝ m×nh. Trong ý nghÜa ®ã, c¸i chÕt anh hïng lµ bÊt tö.

TrÇn V¨n Giµu

(TriÕt häc vµ t tëng, NXB TP. Hå ChÝ Minh,

1988)

Khan hiÕm níc ngät

Nh×n vµo b¶n ®å thÕ giíi, ®©u ®©u ta còng thÊy mªnh m«ng lµ níc. §¹i d¬ng bao quanh lôc ®Þa. Råi m¹ng líi s«ng ngßi ch»ng chÞt. L¹i cã nh÷ng hå lín n»m s©u trong ®Êt liÒn lín ch¼ng kÐm g× biÓn c¶. C¶m gi¸c ®ã khiÕn nhiÒu ngêi trong chóng ta tin r»ng thiÕu g× th× thiÕu chø con ngêi vµ mu«n lo¹i trªn qu¶ ®Êt kh«ng bao giê thiÕu níc. Xin ®îc nãi ngay r»ng nghÜ nh vËy lµ nhÇm to. §óng lµ bÒ mÆt qu¶ ®Êt mªnh m«ng lµ níc, nhng ®ã lµ níc mÆn chø ®©u ph¶i lµ níc ngät, l¹i cµng kh«ng ph¶i lµ níc s¹ch mµ con ngêi vµ ®éng vËt, thùc vËt quanh ta cã thÓ dïng ®îc. Hai phÇn ba níc trªn hµnh tinh mµ chóng ta ®ang sèng lµ níc mÆn. Trong sè níc ngät cßn l¹i th× hÇu hÕt bÞ ®ãng b¨ng ë B¾c Cùc, Nam Cùc vµ trªn d·y nói Hi-ma-lay-a. VËy th× con ngêi chØ cã thÓ khai th¸c níc ngät ë s«ng, suèi, ®Çm, ao, hå vµ nguån níc ngÇm. Sè níc ngät nh vËy kh«ng ph¶i lµ v« tËn, cø dïng hÕt l¹i cã mµ ®ang ngµy cµng bÞ nhiÔm bÈn bëi chÝnh con ngêi. §ñ thø r¸c th¶i, tõ r¸c th¶i v« c¬, h÷u c¬, nh÷ng thø r¸c cã thÓ tiªu hñy ®îc tíi c¶ nh÷ng thø hµng chôc n¨m sau cha ch¾c ®· ph©n hñy, c¶ nh÷ng chÊt ®éc h¹i ®îc v« t ngÊm xuèng ®Êt, th¶i ra s«ng suèi. Nh vËy lµ nguån níc s¹ch l¹i cµng khan hiÕm h¬n n÷a.

Theo tæ chøc Y tÕ thÕ giíi, trªn hµnh tinh cã kho¶ng hai tØ ngêi ®ang sèng trong c¶nh thiÕu níc ngät ®Ó dïng trong sinh ho¹t h»ng ngµy. Dù b¸o tíi n¨m 2015 mét nöa d©n sè trªn hµnh tinh sÏ r¬i vµo hoµn c¶nh kh«ng ®ñ níc ®Ó dïng. Cuéc sèng ngµy cµng v¨n minh, tiÕn bé, con ngêi ngµy cµng sö dông níc nhiÒu h¬n cho mäi nhu cÇu cña m×nh, trong khi d©n sè th× ngµy mçi t¨ng lªn. Ngêi ta ®· tÝnh ®îc nh÷ng phÐp tÝnh ®¬n gi¶n r»ng ®Ó cã mét tÊn ngò cèc cÇn ph¶i sö dông 1.000 tÊn n-íc, mét tÊn khoai t©y cÇn tõ 500 ®Õn 1.500 tÊn níc. §Ó cã mét tÊn thÞt gµ Ýt nhÊt còng ph¶i dïng tíi 3.500 tÊn níc, cßn ®Ó cã mét tÊn thÞt bß th× sè níc cÇn sö dông cßn ghª gím h¬n: tõ 15.000 ®Õn 70.000 tÊn. Råi cßn bao thø con vËt nu«i, c©y trång kh¸c ®Ó phôc vô nhu cÇu cña con ngêi, mµ ch¶ cã thø g× mµ l¹i kh«ng cÇn cã níc. ThiÕu níc, ®Êt ®ai sÏ kh« c»n, c©y cèi, mu«n vËt kh«ng sèng næi.

Mµ nguån níc ngät l¹i ph©n bè rÊt kh«ng ®Òu, n¬i lóc nµo còng ngËp níc, n¬i l¹i rÊt khan hiÕm. ë nhiÒu n¬i, ch¼ng h¹n

175

vïng nói ®¸ §ång V¨n, Hµ Giang, ®Ó cã chót níc ngät, bµ con ph¶i ®i xa vµi c©y sè ®Ó lÊy níc. Çc nhµ khoa häc míi ph¸t hiÖn ra r»ng ë vïng nói ®¸ nµy ®ang cã nguån níc ngÇm ch¶y s©u díi lßng ®Êt. §Ó cã thÓ khai th¸c ®îc nguån níc nµy sÏ v« cïng gian khæ vµ tèn kÐm v× kh¾p mäi n¬i ®Òu trËp trïng nói ®¸.

Chí nghÜ r»ng n¬i nµo kh«ng cã s«ng suèi ch¶y qua th× cø khoan s©u, khoan thËt s©u xuèng lßng ®Êt lµ cã thÓ lÊy ®îc n-íc. Do viÖc sö dông bÊt hîp lý vµ rÊt l·ng phÝ, çc nguån níc ngÇm còng ®ang c¹n kiÖt dÇn. Th× ë khu vùc T©y Nguyªn, mÊy n¨m nay, vµo mïa kh«, bµ con ta ph¶i khoan thªm rÊt nhiÒu giÕng míi cã thÓ cã níc ®Ó dïng h»ng ngµy ®Êy th«i. Vïng Ca-ta-l«-nhi-a cña T©y Ban Nha bao ®êi nay, mÊy triÖu ngêi d©n ë ®©y vÉn sèng nhê vµo níc ngÇm. Nay nguån níc nµy ®ang c¹n kiÖt tíi møc Nhµ níc ph¶i ®µm ph¸n víi Ph¸p ®Ó dÉn níc ngät tõ s«ng R«n sang níc m×nh. Nãi nh vËy ®Ó thÊy môc tiªu mµ nhµ níc ta ®Ò ra trong chiÕn lîc quèc gia vÒ cÊp níc vµ vÖ sinh n«ng th«n lµ phÊn ®Êu ®Ó ®Õn n¨m 2010 sÏ cã 85% d©n c sèng ë n«ng th«n ®îc sö dông níc hîp vÖ sinh (60 lÝt/ngêi mçi ngµy), vµ tíi n¨m 2020 th× tÊt c¶ ngêi d©n sèng ë n«ng th«n ®Òu ®îc sö dông níc s¹ch ®¹t tiªu chuÈn chÊt lîng quèc gia. §Ó ®¹t ®îc môc tiªu nµy cÇn mét cuéc phÊn ®Êu gian khæ, ®Ó cã níc ngät ®Ó dïng ë çc vïng réng lín nh vïng cao, vïng s©u, vïng xa - n¬i ®Þa h×nh phøc t¹p, møc sèng cña ngêi d©n cßn rÊt thÊp, ®· rÊt khã huèng chi ph¶i cã níc s¹ch, hîp vÖ sinh cho sinh ho¹t h»ng ngµy cña ngêi d©n.

Níc ngät ®ang ngµy cµng khan hiÕm vµ ®Ó cã níc s¹ch, hîp vÖ sinh ®Ó dïng rÊt tèn kÐm. V× vËy, cïng víi viÖc khai th¸c çc nguån níc ngät ®Ó dïng, con ngêi ngµy cµng ph¶i sö dông mét çch hîp lÝ, tiÕt kiÖm tµi nguyªn níc.

TrÞnh V¨n

(B¸o Nh©n d©n, sè ra ngµy 15-6-2003)

§¹o ®øc çch m¹ng

QuyÕt t©m gióp ®ì loµi ngêi ngµy cµng tiÕn bé vµ tho¸t khái ¸ch ¸p bøc, bãc lét, lu«n lu«n gi÷ v÷ng tinh thÇn chÝ c«ng v« t - ®ã lµ ®¹o ®øc çch m¹ng.

Tuy n¨ng lùc vµ c«ng viÖc cña mçi ngêi kh¸c nhau, ngêi lµm viÖc to, ngêi lµm viÖc nhá; nhng ai gi÷ ®îc ®¹o ®øc ®Òu lµ ng-êi cao thîng.

§¹i ®a sè chiÕn sÜ çch m¹ng ®Òu lµ ngêi cã ®¹o ®øc: C¶ ®êi hÕt lßng phôc vô nh©n d©n, sinh ho¹t ngµy thêng th× lµm g¬ng mÉu: gian khæ, chÊt ph¸c, kÝnh träng cña c«ng,... §¹o ®øc Êy cã ¶nh hëng lín ®Õn sù nghiÖp ®æi x· héi cò thµnh x· héi míi,

176

vµ x©y dùng mü tôc thuÇn phong.

Kh«ng ph¶i chóng ta ham chuéng khæ h¹nh vµ bÇn cïng. Tr¸i l¹i, chóng ta phÊn ®Êu hi sinh, v× chóng ta muèn x©y dùng mét x· héi ai còng Êm no, sung síng. Nhng chóng ta biÕt r»ng: Muèn c¶i thiÖn ®êi sèng, th× tríc ph¶i ra søc thi ®ua ph¸t triÓn s¶n xuÊt; vµ tríc ph¶i n©ng cao møc sèng cña nh©n d©n, råi míi n©ng cao møc sèng cña ç nh©n m×nh. Tøc lµ: "Lo, th× tríc thiªn h¹; hëng, th× sau thiªn h¹".

Nhng chóng ta còng ph¶i nhËn r»ng: ¶nh hëng xÊu cña x· héi cò lµm cho mét sè ®¶ng viªn vµ çn bé (trong §¶ng vµ ngoµi §¶ng) hñ hãa. Hä tëng r»ng çch m¹ng lµ nßng cèt ®Ó lµm cho hä cã ®Þa vÞ, ®îc hëng thô. Do ®ã mµ hä m¾c nh÷ng sai lÇm: kiªu ng¹o, chng diÖn, hëng l¹c, l·ng phÝ cña c«ng, tù t tù lîi, kh«ng tiÕt kiÖm ®ång tiÒn b¸t g¹o lµ må h«i níc m¾t cña nh©n d©n. Hä quªn mÊt t¸c phong gian khæ phÊn ®Êu, l¹t lÏo víi c«ng viÖc çch m¹ng, xa rêi §¶ng, xa rêi quÇn chóng. DÇn dÇn hä mÊt c¶ t çch vµ ®¹o ®øc ngêi çch m¹ng, sa vµo tham «, hñ b¹i vµ biÕn thµnh ngêi cã téi víi §¶ng, víi ChÝnh phñ, víi nh©n d©n.

§Ó ng¨n ngõa çi xÊu Êy, §¶ng ta tõ trªn ®Õn díi ph¶i chó träng viÖc gi¸o dôc ®¹o ®øc çch m¹ng, t¨ng cêng tinh thÇn c¶nh gi¸c, më réng phª b×nh vµ tù phª b×nh.

Hå ChÝ Minh

(TuyÓn tËp v¨n chÝnh luËn, NXB Gi¸o dôc, 1997)

ThiÕu søc tëng tîng, tri thøc kh«ng cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn

D©n ta th«ng minh, hiÕu häc, chuéng tri thøc, nhng cßn nghÌo trÝ tëng tîng. H·y b×nh tÜnh nh×n qua çc kiÓu nhµ biÖt thù míi mäc ë thµnh phè thêi më cöa vµ d¹o qua çc cöa hiÖu, çc chî ®Çy ¾p hµng níc ngoµi. Tõ quÇn ¸o ®Õn ®å ch¬i trÎ em, tõ ®å dïng v¨n phßng cho ®Õn xe ®¹p, qu¹t m¸y. NhiÒu hµng néi cña ta kh«ng c¹nh tranh ®îc v× thua kÐm c¶ phÈm chÊt, h×nh d¸ng lÉn mÉu m·. ThËt ra ®· tõ l©u chóng ta quen sao chÐp, Ýt chÞu khã nghÜ ra ý tëng míi. Nh×n l¹i çi giêng, çi bµn cho ®Õn c©y bót, çi cÆp... cã thÓ nãi 50 n¨m kh«ng hÒ thay ®æi! Cã lÏ do truyÒn thèng häc tËp tõ ch¬ng, khoa cö, «ng bµ ta bÞ gß bã qu¸ nhiÒu, cho nªn ta Ýt cã nh÷ng nhµ t tëng lín, Ýt cã nh÷ng c«ng tr×nh ®å sé víi søc tëng tîng phãng kho¸ng, diÖu kú. Ngay c¶ nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc hay nhÊt còng chñ yÕu lµm ta say ®¾m bëi v¨n ch¬ng mît mµ, gîi nh÷ng t×nh c¶m s©u s¾c tha thiÕt, nhng Ýt cã hoÆc kh«ng cã nh÷ng pho truyÖn lín víi t×nh tiÕt phøc t¹p, ý tëng kú l¹ tÇm cì nh Tam quèc, Thñy Hö, Hång l©u méng hay tiÓu thuyÕt cña V.Huy-g«, L. T«n-xt«i, Ph. §èt-xt«i-Ðp-xki.

177

H¬n bÊt cø lóc nµo, c©u nãi cña Anh-xtanh cÇn ®îc kh¼ng ®Þnh: "Tri thøc mµ thiÕu søc tëng tîng dÔ biÕn thµnh tri thøc chÕt, tri thøc kh«ng cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn". BiÕt vµ hiÓu lµ cÇn ®Ó lµm theo, ®i theo, chø hoµn toµn cha ®ñ ®Ó s¸ng t¹o, kh¸m ph¸. Ph¶i cã trÝ tëng tîng míi ch¾p çnh cho tri thøc lµm ra çi míi, míi t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm cã søc c¹nh tranh.

¦íc mong mét ngµy trÝ tuÖ ViÖt Nam chøng tá cho thÕ giíi thÊy søc tëng tîng s¸ng t¹o cña m×nh trong x©y dùng còng kh«ng kÐm g× trong chiÕn ®Êu.

Hoµng Tôy

§am mª

Mçi ngêi tríc sau ph¶i ríc mét ®am mª.

§am mª ph¸t nguyªn tõ b¶n chÊt con ngêi vèn chÊt chøa nöa lý nöa t×nh, thêng khëi ®Çu b»ng lý vµ ®îc nu«i dìng b»ng t×nh. Thêng lµ nh vËy, v× lý trÝ vît lªn ®Çu ®Ó c©n nh¾c, chän lùa. Trêng hîp ngîc l¹i, nÕu ®am mª ®îc chän tríc tiªn b»ng t×nh, ®am mª Êy cã nguy c¬ sa lÇy.

Ngêi kh«ng ham thÝch mét çi g× c¶ lµ mét ngêi bÖnh, mét ngêi kh«ng b×nh thêng, hay lµ mét ngêi chuÈn bÞ ®i tu, v× ®· diÖt dôc. Nhng ai d¸m b¶o ngêi tu hµnh lµ ngêi kh«ng ®am mª? VÉn lµ mét ngêi sèng xuÊt thÇn trong mét c¶nh giíi kh¸c víi v¹n vËt kh«ng cßn nguyªn h×nh tíng. Vµ ®am mª mét ý niÖm thêng m·nh liÖt h¬n ®am mª mét çi g× cô thÓ.

Trong t×nh yªu, con ngêi thêng ®ßi hái h×nh ¶nh b»ng chøng vµ gi¸ trÞ cô thÓ, nhng chÝnh nh÷ng çi cô thÓ nµy, suy cho cïng, lµm suy gi¶m t×nh yªu. T×nh yªu lý tëng vÉn lµ t×nh yªu suèt ®êi v¬n tíi vµ suèt ®êi kh«ng ®¹t.

Çc bËc cha mÑ thêng hay ®ãn ®êng ®am mª cña con çi b»ng çch mím cho chóng nã mét ®am mª ®Çu ®êi: tËp cho con thÝch vÏ, thÝch ®µn vµ nhÊt lµ thÝch ®äc. §am mª häc hái lµ ®am mª kh«ng bao giê ph¶n béi con ngêi.

Ngµy nay, bëi cã l¾m çm dç chÇu chùc ngay ngìng cöa gia ®×nh vµ trêng häc, muèn cho con m×nh khái r¬i vµo mét ®am muéi tèi ®en, cha mÑ nµo còng dèc søc lµm lông kiÕm tiÒn cho con çi ®Çu t vµo mét cuéc ch¬i cã Ých (ch¬i tem...) hay mét m«n thÓ dôc thÓ thao (vâ thuËt...), mong sao cét buéc sinh lùc vµ n¨ng khiÕu vµo cç xe ®am mª cho ®øa trÎ trªn con ®êng ®êi.

§ã còng lµ ®Çu t vµo mét ®am mª ®Ó tr¸nh r¬i vµo nh÷ng ®am mª kh¸c.

B¶n th©n t«i ®Õn nay h·y cßn vµo ra líp häc víi mét nçi cÇn cï say mª trÎ m·i, ngay c¶ trong nh÷ng giê giÊc kh«ng thuËn lîi hay nh÷ng ngµy ma dÇm, n¾ng r¸t. Ngåi nhÈm l¹i, t«i lµm c«ng

178

viÖc nh thÕ nµy ®· trªn bèn m¬i n¨m. Lµm sao vÉn cÇn cï, lµm sao vÉn say mª? T«i xuÊt thÇn tù hái: Çi t«i n¨m xa vµ çi t«i n¨m nay vÉn lµ mét ch¨ng? Hãa ra bé m¸y ngêi còng bÒn nh (hoÆc h¬n) mét çi m¸y c¬ khÝ. DÇu mì thêng xuyªn nhá vµo chiÕc m¸y ngêi lµ mét niÒm khao kh¸t biÕt thªm, biÕt h¬n hoµn toµn phi vËt chÊt vµ nh÷ng tÕ bµo n·o bé s½n lßng bæ sung cho nhau trong mét trêng lu©n vò thêng xu©n.

Gi¶ nh, do mét trí trªunµo ®ã cña hoµn c¶nh, t«i ®am mª cê b¹c bèn m¬i n¨m th× giê ®©y t«i ra sao? RÊt cã thÓ t«i ®ang mÆc mét chiÕc ¸o ren vµng rua b¹c vµ rñng rÎng d©y kim khÝ vµ b©y giê t«i ®ang co ro v× giã lïa qua lç r¸ch.

May qu¸, t«i chØ ®am mª víi nghÒ d¹y häc. Tµi s¶n mµ t«i ®Ó l¹i gåm toµn giÊy tr¾ng mùc ®en vµ x¸c ch÷.

§am mª lµ mét ngän löa mµ çc thÕ hÖ nèi tiÕp truyÒn trao cho nhau. Khæ nçi, phÇn phËt bèc cao cïng mét lóc lµ ngän löa sinh tån vµ ngän löa hñy diÖt, c¶ hai quÊn quýt nhau bao nhiªu lµ ®Ó sím lo¹i trõ nhau bÊy nhiªu. Sèng chÕt ®Òu b»ng mét ngän löa do ta tù ®èt lªn th«i.

Böu ý

(T¹p chÝ Tia s¸ng, 9-1999)

179

môc lôcTT Trang

Lêi nãi ®Çu

PhÇn mét

«n tËp vµ n©ng cao kÜ n¨ng

lµm c¸c bµi v¨n tù sù, biÓu c¶m, thuyÕt minh

A. ¤n tËp vµ n©ng cao kÜ n¨ng lµm bµi v¨n tù sù

I. Mét sè lu ý khi viÕt bµi v¨n tù sù

II. Thùc hµnh viÕt bµi v¨n tù sù

III. Tham kh¶o

B. ¤n tËp vµ n©ng cao kÜ n¨ng lµm bµi v¨n biÓu c¶m

I. Mét sè lu ý khi viÕt bµi v¨n biÓu c¶m

II. Thùc hµnh viÕt bµi v¨n biÓu c¶m

III. Tham kh¶o

C. ¤n tËp vµ n©ng cao kÜ n¨ng lµm bµi v¨n thuyÕt minh

I. Mét sè lu ý khi viÕt bµi v¨n thuyÕt minh

II. Thùc hµnh viÕt bµi v¨n thuyÕt minh

III. Tham kh¶o

PhÇn hai

rÌn luyÖn kÜ n¨ng

lµm v¨n nghÞ luËn

RÌn luyÖn kÜ n¨ng lµm v¨n nghÞ luËn

I. Mét sè lu ý khi viÕt bµi v¨n nghÞ luËn

II. Thùc hµnh viÕt bµi v¨n nghÞ luËn

III. Tham kh¶o

180


dµnh cho häc sinh líp 10NguyÔn Ph¬ng An - Ng« TrÝ S¬n

(Biªn so¹n, tuyÓn chän vµ giíi thiÖu)

_____________________

Nhµ xuÊt b¶n ®¹i häc quèc gia tp. hå chÝ minh

03 C«ng trêng Quèc tÕ, QuËn 3 – TP. Hå ChÝ Minh

§T: 8239 170 – 8239 171; Fax: 8239 172

Email: [email protected]

*****

ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n

PGS, TS. nguyÔn Quang §iÓn

Biªn tËp néi dung

Tr×nh bµy b×a

Söa b¶n in

_________________________________________In lÇn thø nhÊt... cuèn (khæ 17 cm x 24 cm) t¹i XÝ nghiÖp in....

GiÊy phÐp xuÊt b¶n sè: cÊp ngµy....... th¸ng...... n¨m 2006

In xong vµ nép lu chiÓu quý III n¨m 2006.

181

mailto:[email protected]

Những bài văn mẫu dành cho học sinh lớp 10truonghocso.com

Documents

Transcript of Những bài văn mẫu dành cho học sinh lớp 10truonghocso.com