BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC

VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ

............***............

NGUYỄN ĐÌNH VINH

NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC VÀ KỸ THUẬT SẢN XUẤT GIỐNG CÁ NGẠNH - Cranoglanis bouderius

(Richardson, 1846) TRONG ĐIỀU KIỆN NUÔI TẠI TỈNH NGHỆ AN

Chuyên ngành: Động vật học Mã số: 62 42 01 03

TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ SINH HỌC

Hà Nội – 2017

Công trình được hoàn thành tại: Học viện Khoa học và Công nghệ -

Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam

Người hướng dẫn khoa học 1: PGS.TS. Nguyễn Hữu Dực Người hướng dẫn khoa học 2: TS. Nguyễn Kiêm Sơn Phản biện 1: … Phản biện 2: … Phản biện 3: ….

Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án tiến sĩ, họp tại Học viện Khoa học và Công nghệ - Viện Hàn lâm Khoa học

và Công nghệ Việt Nam vào hồi … giờ ..’, ngày … tháng … năm 2017

Có thể tìm hiểu luận án tại: - Thư viện Học viện Khoa học và Công nghệ - Thư viện Quốc gia Việt Nam

1

MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của luận án

Cá Ngạnh - Cranoglanis bouderius (Richardson, 1846) là loài thuộc bộ cá

nheo (Siluriformes), họ cá Ngạnh (Cranoglanididae). Trên thế giới, cá Ngạnh

phân bố ở Trung Quốc (các khu vực giáp danh với Việt Nam là đảo Hải Nam,

Quảng Đông, Quảng Tây, Vân Nam). Ở Việt Nam, cá Ngạnh thường bắt gặp ở

tất cả các hệ thống sông từ miền Bắc (sông Hồng, sông Mã, sông Lam) đến miền

Nam Trung Bộ. Giới hạn thấp nhất về phía Nam biết được của loài cá này là

sông Trà Khúc - Quảng Ngãi. Cá Ngạnh phân bố ở tầng đáy và kề đáy, thích

sống ở những nơi nước chảy vừa hoặc chậm, đáy nhiều bùn cát. Cá thường sống

thành từng đàn, chủ yếu ở vùng hạ lưu nhiều hơn trung và thượng lưu các sông ở

các tỉnh phía Bắc.

Thịt cá Ngạnh - Cranoglanis bouderius (Richardson, 1846) là loại thực

phẩm có giá trị dinh dưỡng cao. Zhang và cs (2009), đã tiến hành phân tích

thành phần axit béo để đánh giá giá trị dinh dưỡng trong thịt cá Ngạnh -

Cranoglanis bouderius (Richardson, 1846) đã chỉ ra rằng, có tổng số 11 axit

béo trong thịt cá, trong đó gồm 4 axit béo bão hòa và 7 axit béo không bão hòa.

Điểm chất lượng của axit béo bão hòa là 33,9%, axit béo chưa bão hòa là

66,03%; trong đó, axit béo mạch đơn chưa bão hòa là 50,49% và axit béo chưa

bão hòa mạch dài là 15,54%. Axit béo trong thịt cá Ngạnh chứa 3 axit chính là

C18:1, C16:0 và C18:2n-6, đều có điểm chất lượng là 80,44% trong tổng số.

Ngoài ra, thành phần axit béo trong thịt cá Ngạnh có sự khác biệt rõ ràng so với

các loài cá có giá trị kinh tế khác.

Tuy nhiên, nguồn lợi cá này ngoài tự nhiên ở nước ta đang bị suy giảm

nghiêm trọng do khai thác quá mức, do việc tác động của con người làm thay

đổi dòng chảy, nơi cư trú và bãi đẻ. Hiện nay, danh lục Đỏ của liên minh bảo

tồn thiên nhiên quốc tế (IUCN, 2017) xếp bậc sẽ nguy cấp (VU) và nằm trong

danh mục các loài thủy sinh quý hiếm, có nguy cơ tuyệt chủng cần được bảo vệ,

phục hồi và phát triển theo quyết định số 82/2008-QĐ-BNN của Bộ Nông

nghiệp và Phát triển Nông thôn (loài có nguy cơ sẽ nguy cấp – VU).

2

Xuất phát từ yêu cầu khoa học và thực tiễn trên, được sự đồng ý của Viện

Sinh thái và Tài nguyên sinh vật, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt

Nam, chúng tôi đã chọn và thực hiện đề tài: “Nghiên cứu đặc điểm sinh học và

kỹ thuật sản xuất giống cá Ngạnh - Cranoglanis bouderius (Richardson,

1846) trong điều kiện nuôi tại tỉnh Nghệ An”. Qua đó bước đầu xây dựng cơ sở

khoa học cho việc bảo tồn và phát triển nguồn lợi loài cá này, đồng thời làm tiền

đề nghiên cứu sản xuất giống phục vụ mục tiêu đa dạng hóa đối tượng nuôi ngọt

ở Nghệ An và vùng Bắc Trung bộ.

2. Mục tiêu nghiên cứu của luận án

Cung cấp dẫn liệu khoa học về đặc điểm sinh học, kỹ thuật sinh sản và

ương nuôi cá Ngạnh trong điều kiện nuôi tại tỉnh Nghệ An. Qua đó góp phần

làm cơ sở cho việc xây dựng quy trình sản xuất giống cá Ngạnh, nhằm cung cấp

nguồn cá giống cho nuôi thương phẩm và bảo tồn được nguồn gen quý này.

3. Nội dung nghiên cứu của luận án

3.1. Nghiên cứu đặc điểm sinh học cá Ngạnh ngoài tự nhiên tại Nghệ An

- Nghiên cứu đặc điểm phân loại cá Ngạnh;

- Nghiên cứu đặc điểm hình thái, giải phẫu của cá Ngạnh;

- Nghiên cứu đặc điểm phân bố cá Ngạnh ngoài tự nhiên;

- Nghiên cứu đặc điểm dinh dưỡng cá Ngạnh ngoài tự nhiên;

- Nghiên cứu đặc điểm sinh trưởng cá Ngạnh ngoài tự nhiên;

- Nghiên cứu đặc điểm sinh sản cá Ngạnh ngoài tự nhiên.

3.2. Nghiên cứu kỹ thuật sinh sản cá Ngạnh trong điều kiện nuôi

- Nghiên cứu kỹ thuật sinh sản cá Ngạnh;

- Nghiên cứu kỹ thuật ấp nở trứng cá Ngạnh;

- Nghiên cứu kỹ thuật ương giống cá Ngạnh.

Chương 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU

1.1. Một số đặc điểm sinh học của cá Ngạnh

Cá Ngạnh được phân loại như sau: Ngành động vật có dây sống: Chordata.

3

Lớp cá vây tia: Actinopterygii; Bộ cá

Nheo: Siluriformes; Họ cá Ngạnh:

Cranoglanididae Giống cá Ngạnh:

Cranoglanis; Loài cá Ngạnh: Cranoglanis

bouderius (Richardson, 1846).

Hình 1.1. Cá Ngạnh trưởng thành

1.2. Tình hình nghiên cứu về cá Ngạnh trên thế giới và Việt Nam

1.2.1. Tình hình nghiên cứu cá Ngạnh trên thế giới

Năm 1846, Richardson dựa trên một bức tranh sơn dầu của Trung Quốc

đã mô tả đầu tiên về loài cá Ngạnh - Cranoglanis bouderius.

Đến năm 1880, Peter đã mô tả giống Cranoglanis cùng với một loài mới,

Cranoglanis sinensis. Đến năm 1839, Vaillant đã mô tả loài Cranoglanis

henrici, mặc dù không được chú ý nhiều.

Jayaram (1955) đã thống nhất gộp 2 loài C. multiradiatus và C. sinensis

thành 2 loài C. bouderius. Gần đây, C. bouderius và C. multiradiatus đã được coi

là loài riêng biệt.

Zhang và cs (2009) cho kết quả về hàm lượng thịt và thành phần dinh

dưỡng của thịt cá Ngạnh có 69,92 % là thịt, có hàm lượng protein là 17,89%,

chất béo là 5,20 % và hàm lượng tro là 1,10 %.

Zhou và cs (2012), thử nghiệm sản xuất giống nhân tạo và sự phát triển

phôi của cá Ngạnh thông qua việc sử dụng kích dục tố LHRH-A, DOM và não

thùy thể cá Chép.

1.2.2. Tình hình nghiên cứu cá Ngạnh ở Việt Nam

Cao Xuân Dũng và cs (2010), nghiên cứu đặc điểm sinh học sinh sản và

thử nghiệm sinh sản nhân cá Ngạnh (Cranoglanis henrici).

Nguyễn Đình Vinh và cs (2013), đã tiến hành nghiên cứu một số đặc

điểm sinh học sinh sản và thử nghiệm sinh sản của cá Ngạnh (Cranoglanis

bouderius) trong điều kiện nhân tạo tại khu vực Bắc Trung bộ.

4

Chương 2. VẬT LIỆU, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. Vật liệu nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu: Cá Ngạnh - Cranoglanis bouderius (Richardson,

1846) được thu gom ở khu vực tỉnh Nghệ An.

2.2. Phương pháp nghiên cứu

2.2.1. Cơ sở lý luận

2.2.2. Phương pháp nghiên cứu về đặc điểm sinh học

2.2.2.1. Phương pháp thu thập vật mẫu: Theo tài liệu “Hướng dẫn nghiên cứu

cá” của Pravdin (1963);

2.2.2.2. Phương pháp định loại hình thái và sinh học phân tử

a. Phương pháp đo các chỉ tiêu hình thái: Theo tài liệu “Hướng dẫn nghiên cứu

cá” của Pravdin (1963); Mô tả đặc điểm và tra cứu trên các tài liệu của Mai

Đình Yên (1978); Vaillant (1893), Ng & Kottelat (2000); Nguyễn Văn Hảo

(2005).

b. Phương pháp chụp X-quangi: Theo Ng và Kottelat (2000).

c. Phương pháp định danh bằng chỉ thị phân tử: Tách chiết DNA tổng số từ

mẫu vây, PCR khuếch đại trình tự gen COI, giải trình tự vùng COI của gen ty

thể, phân tích và sắp xếp trình tự, Thiết lập cây phân loài, xác định khoảng cách

di truyền và định danh loài.

Cá Ngạnh Cranoglanis bouderius

Nghiên cứu đặc điểm sinh học Nghiên cứu kỹ thuật sinh sản

- Đặc điểm phân loại - Đặc điểm hình thái giải phẫu - Đặc điểm phân bố - Đặc điểm dinh dưỡng - Đặc điểm sinh trưởng - Đặc điểm sinh sản

- Kỹ thuật nuôi thuần dưỡng - Kỹ thuật sinh sản - Kỹ thuật ấp trứng - Kỹ thuật ương giống - Nghiên cứu bệnh cá Ngạnh - Đề xuất giải pháp kỹ thuật

Kết luận và đề xuất

5

2.2.2.3. Phương pháp nghiên cứu đặc điểm phân bố

2.2.2.4. Phương pháp nghiên cứu đặc điểm dinh dưỡng của cá Ngạnh

a. Xác định cơ quan tiêu hóa

b. Chỉ số tương quan giữa chiều dài ruột và chiều dài thân RLG: Theo Al-

Hussainy (1949 trích bởi Biswas, 1973).

c. Phổ dinh dưỡng của cá: Theo Nikolsky (1963) và Biswas (1973).

d. Xác định độ no: Theo Lebedep (1954).

2.2.2.5. Phương pháp nghiên cứu đặc điểm sinh trưởng: Theo Laurencen

(1951)

2.2.2.6. Phương pháp nghiên cứu đặc điểm sinh sản

* Xác định các giai đoạn của tuyến sinh dục: Theo Nikolski (1963).

* Xác định hệ số thành thục; xác định sức sinh sản của cá.

* Xác định độ béo: Xác định hệ số độ béo Fullton (1902) (Theo Pravdin,

1973); Xác định hệ số độ béo Clark (1928) (Theo Pravdin, 1973).

2.2.3. Phương pháp nghiên cứu kỹ thuật sinh sản nhân tạo

2.2.3.1. Phương pháp nghiên cứu nuôi thuần dưỡng:

* Lựa chọn cá nuôi thuần dưỡng: Cá nuôi thuần dưỡng có ngoại hình cân

đối, không dị tật; không biểu hiện mắc bệnh; khối lượng trên >0,5 kg.

* Xác định hình thức nuôi thuần dưỡng: Thí nghiệm gồm 3 nghiệm thức

về hệ thống nuôi, mỗi nghiệm thức lặp lại 2 lần, mỗi lần lặp bố trí 10 con:

Nghiệm thức 1: Nuôi thuần dưỡng trong giai kích thước 6 x 4 x 1,5m đặt trong

ao đất diện tích 800 m2; độ sâu nước khoảng 1,3 – 1,8 m; Nghiệm thức 2: Nuôi

thuần dưỡng cá trong bể composite có thể tích 30 m3; Nghiệm thức 3: Nuôi

thuần dưỡng cá trong ao đất diện tích 500 m2; độ sâu nước khoảng 1,3 – 1,8 m.

* Lựa chọn thức ăn nuôi thuần dưỡng: Thí nghiệm gồm 3 nghiệm thức,

mỗi nghiệm thức lặp lại 3 lần, được bố trí trong ao đất diện tích 50 m2, mực

nước trong ao duy trì từ 1,3 – 1,8 m. Cá được nuôi ở mật độ 01 con/m2:

Nghiệm thức 1 (TĂ1): sử dụng 100% thức ăn là cá tạp; Nghiệm thức 2 (TĂ2):

sử dụng 95% cá tạp và 5% thức ăn giun quế; Nghiệm thức 3 (TĂ3): Thức ăn

công nghiệp có hàm lượng protein 40%.

6

2.2.3.2. Phương pháp nghiên cứu kỹ thuật sản xuất giống cá Ngạnh

a. Phương pháp nghiên cứu kỹ thuật nuôi vỗ cá bố mẹ

Thí nghiệm 1: Thử nghiệm nuôi vỗ cá bố mẹ bằng nguồn thức ăn khác nhau

Bố trí thí nghiệm: Thí nghiệm gồm 3 nghiệm thức, mỗi nghiệm thức lặp

lại 3 lần, tiến hành trong các giai trong ao, với mật độ 10 cặp cá bố mẹ/giai (đực

cái nuôi chung theo tỷ lệ 1:1): Nghiệm thức 1 (TĂ1): 100% thức ăn là cá tạp;

Nghiệm thức 2 (TĂ2): 50% cá tạp và 50% thức ăn công nghiệp sử dụng cho cá

có hàm lượng protein 40%; Nghiệm thức 3 (TĂ3): 100% thức ăn công nghiệp

sử dụng cho cá có hàm lượng protein 40%.

b. Phương pháp nghiên cứu kỹ thuật cho đẻ

Thí nghiệm 2: Nghiên cứu ảnh hưởng của loại và liều lượng kích dục tố

đến sinh sản cá Ngạnh

* Tiêu chuẩn cá bố mẹ: cá Ngạnh bố mẹ kích cỡ: 1,02- 1,2 kg

* Phương pháp bố trí thí nghiệm: Thí nghiệm gồm 6 nghiệm thức cho cá

đực và 6 nghiệm thức cho cá cái, mỗi nghiệm thức lặp lại 4 lần.

Nghiệm thức 1: 30 µg LRHa + 9 mg DOM/kg cá cái; Nghiệm thức 2: 40

µg LRHa + 9 mg DOM/kg cá cái; Nghiệm thức 3: (50 µg LRHa + 9 mg

DOM)/kg cá cái; Nghiệm thức 4: 2500 IU HCG/kg cá cái; Nghiệm thức 5

(CT5): 3000 IU HCG/kg cá cái; Nghiệm thức 6 (CT6): 3500 IU HCG/kg cá cái.

Liều cá đực bằng 1/3 liều dùng sử dụng cho cá cái.

Thí nghiệm 3: Xác định hình thức thụ tinh phù hợp nhằm đạt được tỷ lệ

trứng thụ tinh cao.

Thí nghiệm gồm 2 nghiệm thức, mỗi nghiệm thức lặp lại 4 lần và bố trí

theo kiểu ngẫu nhiên hoàn toàn: Thử nghiệm phương thức thụ tinh khô (TT1)

và thử nghiệm phương thức thụ tinh tự nhiên (TT2).

Thí nghiệm 4. Ấp trứng bằng các dụng cụ ấp khác nhau

Trứng cá được ấp bằng các loại dụng cụ khác nhau: ÂT1: Ấp trong bể

xốp có sục khí: Kích thước thùng xốp 0,4mx0,3mx0,3m; ÂT2: Ấp trên khay ấp

trứng cá rô phi: Khay ấp có kích thước 0,37m × 0,23m × 0,05m, trứng ngập sâu

trong nước 3- 4 cm.

7

c. Phương pháp nghiên cứu kỹ thuật ương cá Ngạnh

Thử nghiệm 5: Ương cá bột ở các hình thức ương khác nhau

* Bố trí thí nghiệm

Cá bột mới nở được đưa vào ương ở hai hình thức đến giai đoạn cá hương

nhằm đánh giá hiệu quả của hệ thống: CT1 ương trong giai kích thước 2 x 2 x

1,2 m đặt trong ao nước tĩnh; CT2: ương trong bể composite kích thước 3m3.

Thời gian ương nuôi 28 ngày. Mật độ ương 500 con/m3. Mỗi công thức lặp lại

ngẫu nhiên 3 lần.

Thí nghiệm 6: Ảnh hưởng của mật độ ương đến tỷ lệ sống và tốc độ tăng

trưởng của cá Ngạnh giai đoạn từ cá hương đến cá giống.

Thí nghiệm được tiến hành với 04 mật độ (MĐ) khác nhau: MĐ1: 40

con/m2; MĐ2: 50 con/m2; MĐ3: 60 con/m2; MĐ4: 70 con/m2, được bố trí ngẫu

nhiên trong 12 giai. Mỗi nghiệm thức được bố trí lặp lại 3 lần. Cá thí nghiệm được

cho ăn giun quế đến no với tần suất 2 lần/ngày, vào 7 giờ và 16 giờ. Thí nghiệm

được tiến hành trong 60 ngày.

Thí nghiệm 7: Ảnh hưởng của thức ăn đến tỷ lệ sống và tốc độ tăng trưởng

của cá Ngạnh giai đoạn từ cá hương đến cá giống.

Thí nghiệm được tiến hành với 03 loại thức ăn (TA), gồm: TA1: sử dụng

100% cá tạp xay nhuyễn; TA2: sử dụng 100% giun quế; TA3: sử dụng thức ăn tự

chế gồm 50% bột cá nhạt và 50% bột khô đậu nành. Cá thí nghiệm được bố trí

ngẫu nhiên trong 9 giai, mỗi nghiệm thức được lặp lại 3 lần.

2.2.3.3. Phương pháp nghiên cứu bệnh cá Ngạnh

* Phương pháp phân lập và định danh vi khuẩn: Frerichs Millar (1993).

* Phương pháp cảm nhiễm: Bố trí thí nghiệm: Đối với mỗi loài vi khuẩn

nghiên cứu bố trí 2 nghiệm thức, nghiệm thức 1 gồm 5 cá thể cá khỏe, mỗi con

được tiêm 0,5 ml hỗn dịch vi khuẩn với các nồng độ lần lượt từ 104; 105, 106,

107, 108(cfu/ml), nghiệm thức 2 là đối chứng tiêm nước muối sinh lý.

* Phương pháp thử kháng sinh đồ

Theo Bauer (1997) kết quả được ghi nhận bằng sử dụng phương pháp

khuyếch tán trên đĩa thạch với các đĩa giấy kháng sinh tiêu chuẩn (CODE 1334-

8

OXOID). Kháng sinh bao gồm: Ampicillin (10µg), Erythromycin (30µg),

Tetracyclin (30µg), dịch ép củ tỏi (Allium sativum L) (150 µl), dịch ép lá ổi

(Psidium guajava L) (150 µl). Kết quả được ghi nhận bằng sử dụng phương

pháp khuyếch tán trên đĩa thạch với các đĩa giấy kháng sinh tiêu chuẩn (CODE

1334-OXOID).

2.2.3.4. Các chỉ tiêu theo dõi: Các chỉ tiêu về môi trường; Các chỉ tiêu về sinh

sản của cá; Theo dõi về tốc độ tăng trưởng, tỷ lệ sống của cá ương.

2.2.4. Phương pháp xử lý số liệu

Các số liệu thu thập được xử lý theo phương pháp thống kê sinh học có sử

dụng phần mềm SPSS 16.0. So sánh giữa các nghiệm thức qua phép kiểm định

DUNCAN với α = 0,05.

2.3. Địa điểm và thời gian nghiên cứu: Địa điểm nghiên cứu: tại Nghệ An;

Thời gian nghiên cứu: Từ tháng 01/2014 đến tháng 09/2017.

Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN

3.1. Kết quả nghiên cứu đặc điểm sinh học cá Ngạnh

3.1.1. Định loại hình thái và sinh học phân tử

3.1.1.1. Kết quả phân loại hình thái bằng các chỉ tiêu đo, đếm

Phân tích 26 mẫu thu tại các điểm Tương Dương, Con Cuông, Thanh

Chương, Nam Đàn (Nghệ An), kết quả cho thấy: xem xét số đếm của 26 mẫu này

dựa trên kết quả chụp X – quang (Hình 3.1), khu vực nghiên cứu chỉ có sự hiện

diện của 2 loài: C. bouderius và C. henrici.

Hình 3.1. Hình ảnh X-quang mẫu cá nghiên cứu

3.1.1.2. Kết quả phân loại bằng sinh học phân tử: Kết quả phân tích DNA: cho

thấy kích thước gen của các mẫu nghiên cứu dao động trong khoảng 634 bp đến

689 bp, độ bao phủ dao động từ 83 đến 97 % và độ tương đồng đạt trên 98% so

với mẫu đăng ký trên ngân hàng gen với mã hiệu JF292338.1. Kết quả đã thể

hiện tên khoa học cuả tất cả các mẫu cá nghiên cứu là Cranoglanis bouderius.

9

3.1.2. Nghiên cứu đặc điểm hình thái cá Ngạnh

3.1.2.1. Mô tả: Cá Ngạnh có thân thon dài, dẹp bên về hướng đuôi. Từ chót mõm

lên đến gốc vây lưng gần như là một đường thẳng. Cuống đuôi co hẹp lại. Đầu

dẹp đứng, có dạng hình chóp. Khoảng cách 2 ổ mắt rộng, có 1 rãnh sâu chạy từ

chẩm tới hết mắt và ở giữa đầu. Toàn thân cá có màu trắng bạc, phía trên lưng có

màu xám nhạt. Thân cá trơn nhẵn, không có vảy.

3.1.2.2. Các chỉ tiêu đo đếm: Kết quả nghiên cứu trên phù hợp với mô tả cá

Ngạnh của Nguyễn Văn Hảo (2005) và Ng. và Kottelat (2000).

3.1.3. Kết quả khảo sát vùng phân bố

Cá Ngạnh phân bố ở 4 điểm thu mẫu xuyên suốt hệ thống sông Lam.

Cá Ngạnh con xuất hiện ở tất cả 4 điểm thu mẫu; hiện diện nhiều hơn ở

điểm Nam Đàn và Thanh Chương, trong khi cá Ngạnh lớn xuất hiện nhiều hơn ở

điểm Tương Dương, Con Cuông (Bảng 3.5).

Bảng 3.5. Phân bố cá Ngạnh theo thời gian

Địa điểm

Số lượng (cá thể)/ tháng Tháng 3 Tháng 4 Tháng 5 Tháng 6 Tháng 7 Tháng 8 Tháng 9 Tháng 10 CN TT CN TT CN TT CN TT CN TT CN TT CN TT CN TT

TD 0 47 21 35 48 27 29 37 26 33 16 36 21 34 12 35

CC 0 55 27 42 57 24 25 46 29 45 25 41 18 39 15 32

TC 0 25 52 12 27 54 58 21 37 23 33 36 31 32 31 14

NĐ 0 22 57 20 20 57 55 18 46 27 41 39 38 39 33 17

Cộng 0 149 157 109 152 162 167 122 138 128 115 152 108 144 91 98

149 266 314 329 266 267 252 189

Ghi chú: 0-30 cá thể/tháng: * ; 31-60 cá thể/tháng: **; 61 -90 cá thể/tháng: *** ; > 91 cá thể/tháng: ****

3.1.4. Đặc điểm dinh dưỡng cá Ngạnh

* Cấu tạo cơ quan tiêu hóa cá Ngạnh

Hình 3.24. Hình dạng miệng

Hình 3.25. Hình dạng lược mang

Hình 3.26. Thực quản

Hình 3.27. Lát cắt ngang thực quản (A: Lớp cơ vòng, B:Lớp cơ dọc,

C:Lớp niêm mạc, D: Lớp áo cơ)

10

* Tần xuất xuất hiện thức ăn của cá Ngạnh

Phân tích mẫu thức ăn trong dạ dày và

ruột của 87 mẫu cá Ngạnh được thu thập đã tìm

thấy các loài thức ăn phổ biến là cá con, giáp

xác (tôm, cua), côn trùng (sâu bọ, mối), mùn bã

hữu cơ, ... trong đó mùn bã hữu cơ xuất hiện với

tần số cao nhất (54,02%).

Hình 3.34. Tần số xuất hiện

các loại thức ăn (n = 87)

* Phổ thức ăn của cá Ngạnh

Thành phần thức ăn bắt gặp chủ

yếu trong ống tiêu hóa của cá Ngạnh

là: giáp xác, cá, mùn bã hữu cơ. Hình 3.35. Phổ thức ăn

* Tương quan chiều dài ruột và chiều dài tiêu chuẩn cá Ngạnh

Kết quả khảo sát về chiều dài ruột và chiều dài thân của của cá Ngạnh

trên 95 mẫu cá cho thấy: Chỉ số RLG = 1,23.

Kết luận: Từ những đặc điểm hình thái bên ngoài và cấu trúc một số cơ

quan bên trong ống tiêu hóa của cá Ngạnh như: vị trí miệng, răng, lược mang,

thực quản, kích thước cấu tạo của dạ dày và ruột cho thấy tính ăn của cá Ngạnh

là loài ăn tạp thiên về động vật.

3.1.5. Đặc điểm sinh trưởng cá Ngạnh

Kết quả phương trình hồi quy giữa

chiều dài và khối lượng thân của cá Ngạnh

có dạng: W = 0.00492L2.90718.

Kết quả cho thấy mối tương quan này

là tương quan thuận giữa chiều dài và khối

Hình 3.36. Đồ thị mối tương quan giữa chiều dài và khối lượng

lượng với hệ số tăng trưởng b=2,90718±0,01 và hệ số điều kiện 0,0049±0,0003.

3.1.6. Đặc điểm sinh sản

* Đặc điểm giới tính

Hình 3.28. Dạ dày

Hình 3.29. Lát cắt ngang dạ dày

(A: Thành, B: Dưới niêm mạc, C: Niêm mạc, D: xoang mạch)

Hình 3.30. Ruột Hình 3.31. Lát cắt ngang ruột

(A: Màng ngoài, B: Lớp cơ trơn, C: Nhánh của nếp gấp,

D: Lớp dưới niêm mạc, E:Xoang mao mạch chứa hồng cầu)

11

Hình 3.37. Cá cái Hình 3.38. Cá đực Hình 3.40. Buồng Trứng Hình 3.42. Tinh sào

* Các giai đoạn phát triển tuyến sinh dục

a/ Các giai đoạn phát triển của noãn sào:

- Giai đoạn I: Tuyến sinh dục là dải mỏng, trong suốt có khi màu hơi vàng

hoặc hơi hồng, mắt thường không phân biệt được tế bào sinh dục.

- Giai đoạn II: Tuyến sinh dục gia tăng về kích thước và phân thùy rõ rệt,

chiếm 1/3÷1/4 thể tích xoang bụng. Quan sát trên tiêu bản có thấy noãn bào có

nhân tròn, lớn, nằm ở giữa.

- Giai đoạn III: Tuyến sinh dục phát triển nhanh, kích thước gia tăng rõ chiếm

1/3÷1/2 thể tích xoang bụng, noãn sào có màu vàng nhạt, trên noãn sào đã có mạch

máu phân bố. Quan sát trên tiêu bản thấy tế bào trứng chuyển sang giai đoạn dinh

dưỡng hay còn gọi là sự lớn lên về chất dinh dưỡng làm kích thước noãn bào tăng

nhanh nhờ gia tăng số lượng noãn hoàng dạng hạt và các không bào.

- Giai đoạn IV: Tuyến sinh dục có kích thước lớn, chiếm gần hết xoang

bụng. Noãn sào có mạch máu phân bố nhiều, màu vàng tươi và hơi đậm so với

noãn sào ở giai đoạn III. Các hạt trứng to, lực liên kết giữa các tế bào trứng

giảm làm cho trứng có xu thế tách rời nhau.

- Giai đoạn V: Giai đoạn đẻ trứng, nhìn ngoài bụng cá to, thành bụng mềm

và sệ hai bên, lỗ sinh dục to, hơi lồi. Buồng trứng căng tròn, có màu vàng nâu

hay nâu đỏ, trên màng có mạch máu to. Vuốt nhẹ vào bụng cá trứng sẽ theo lỗ

sinh dục chảy ra ngoài. Quan sát trên tiêu bản, các hạt trứng tròn đều, rời nhau.

- Giai đoạn VI: Giai đoạn sau khi cá đẻ trứng. Về ngoại hình buồng trứng

xẹp xuống, nhão và màu đỏ bầm do sự xuất huyết khi nang trứng vỡ.

Hình 3.43. Buồng

trứng GĐ II Hình 3.44. Tiêu bản buồng trứng GĐ II

Hình 3.45. Buồng trứng GĐ III

Hình 3.46. Tiêu bản buồng trứng GĐ III

12

Hình 3.47. Buồng trứng GĐ IV

Hình 3.48. Tiêu bản buồng trứng GĐ IV

Hình 3.49. Buồng trứng GĐ V

Hình 3.50. Tiêu bản buồng trứng GĐ V

b/ Các giai đoạn phát triển của tinh sào

- Giai đoạn I: Ở giai đoạn này có sự hiện diện của tinh nguyên bào, số

lượng các tinh nguyên bào lớn nằm trong các bào nang.

- Giai đoạn II: Tinh sào dài, nhỏ, có màu trắng hoặc trắng đục, mạch máu

không rõ ràng. Số lượng tinh nguyên bào tăng lên nhiều và xếp thành từng chùm

hình thành ống tinh nhỏ, đặc, giữa các ống ngăn cách bởi mô liên kết.

- Giai đoạn III: Tinh sào có kích thước lớn hơn, màu trắng đục, trên bề

mặt xuất hiện nhiều vệt màu hồng, đó là dấu hiệu của sự phát triển mạch máu.

Quan sát trên tiêu bản, chủ yếu thấy xuất hiện các tinh nguyên bào thứ cấp đang

trong thời kỳ phân chia thành các tinh tử.

- Giai đoạn IV: Tinh sào có kích thước vượt hơn hẳn các giai đoạn trước,

có màu trắng sữa, các mạch máu phát triển mạnh, hình thành buồng sinh tinh

trong tinh sào, ở giữa buồng sinh tinh là các tinh trùng xắp xếp dày đặc.

- Giai đoạn V: Giai đoạn chín muồi của tinh trùng. Tinh nang phát triển

màu trắng sữa hoặc hơi vàng nhạt, mạch máu phát triển rõ ràng. Quan sát

trên lát cắt trong túi tinh có rất nhiều tinh trùng.

- Giai đoạn VI: Đây là giai đoạn sau khi cá tham gia sinh sản, tinh dịch đã

chảy ra hết, tinh sào co lại có dạng như một dải mỏng. Mạch máu nở rộng nên

tinh sào có màu hồng hoặc màu nâu.

Hình 3.51. Tinh sào giai đoạn II

Hình 3.52. Tiêu bản tinh sào GĐ II

Hình 3.53. Tinh sào giai đoạn III

Hình 3.54. Tiêu bản tinh sào GĐ III

Hình 3.55. Tinh sào

giai đoạn IV Hình 3.56. Tiêu bản

tinh sào GĐ IV Hình 3.57. Tinh sào

giai đoạn V Hình 3.58. Tiêu bản

tinh sào GĐ V

13

* Mùa vụ sinh sản của cá Ngạnh

a/ Biến động hệ số thành thục: Hình 3.62

cho thấy GSI của cá Ngạnh cái và đực thay

đổi liên tục trong 12 tháng, hệ số GSI của

cá Ngạnh cái, đực bắt đầu tăng từ tháng 1

và đạt đỉnh cao nhất vào tháng 6 (cái

4,00%, đực 3,01%) và thấp nhất vào tháng

12 (cái 1,56%, đực 0,44%).

0

1

2

3

4

5

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Tháng

Biế

n đ

ộn

g h

ệ s

ố t

hàn

h t

hụ

c(%

) cá

Ng

ạn

h

Cá đực cá cái

Hình 3.60. Biến động hệ số thành thục

b/ Biến động các giai đoạn thành thục của tuyến sinh dục: Tỷ lệ thành thục tuyến

sinh dục của cá cái và cá đực tăng cao từ tháng 4 đến tháng 6. Trong thời gian

này các tuyến sinh dục của cá Ngạnh ở giai đoạn III, IV và V chiếm trên 90%.

c/ Sự biến động hệ số độ béo Fulton và hệ số độ béo Clark:

Giá trị độ béo Fulton và Clark

của cá Ngạnh biến đổi theo các tháng

thu mẫu, dao động trong khoảng

2,10÷3,01% (độ béo Fulton) và

1,87÷2,74 % (độ béo Clark)

Độ béo của cá Ngạnh cao nhất

ở tháng 1: 3,01% (độ béo Fulton) và

1.5

1.7

1.9

2.1

2.3

2.5

2.7

2.9

3.1

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Tháng

Độ

béo

(%

Fulton Clark

Hình 3.63. Sự biến đổi độ béo Fulton và

Clark qua các tháng thu mẫu

2,74% (độ béo Clark), các tháng sau đó độ béo giảm dần và thấp nhất vào tháng

6 (2,10% độ béo Fulton và 1,87% độ béo Clark).

d/ Mùa vụ sinh sản: Mùa vụ sinh sản của cá Ngạnh ở vùng Bắc Trung bộ tập trung

chính vào tháng 4÷tháng 6 hàng năm. Do đó, trong quá trình cho sinh sản nhân tạo,

cần dựa vào mùa vụ sinh sản để tạo điều kiện phù hợp như các yếu tố môi trường,

bãi đẻ, chế độ dòng chảy, ... để kích thích sinh sản cá, cho tỉ lệ đẻ là cao nhất.

3.1.6.6. Sức sinh sản

Phân tích 85 cá thể cá Ngạnh cái thu thập từ tháng 01÷ 12/2014 cho thấy,

sức sinh sản tuyệt đối của cá Ngạnh dao động từ 5348÷14867 trứng/cá cái, sức

sinh sản tương đối dao động khoảng 25÷32 trứng/g cá cái với khối lượng thân

biến động 465,95 ÷ 1131,5 g/con.

14

3.1.6.7. Các giai đoạn phát triển phôi của cá Ngạnh

Quá trình phần cắt trứng của cá Ngạnh là phân cắt không hoàn toàn.

Hình 3.64. Trứng sau thụ tinh A. Trứng được thụ tinh; B. Trứng không được thụ tinh

Hình 3.65. Giai đoạn 2 tế bào

Hình 3.66. Giai đoạn

nhiều tế bào

Hình 3.67. Giai đoạn phôi dâu

Hình 3.68. Giai đoạn phôi vị

Hình 3.69. Hình thành tấm

thần kinh

Hình 3.70. Hình thành điểm mắt

Hình 3.71. Giai đoạn ấu trùng sắp nở

Hình 3.72. Giai đoạn

cá bột

Kết luận: Thời gian ấp nở của trứng cá Ngạnh kéo dài khoảng 26 – 27 giờ.

Trong đó chia thành các giai đoạn: Phân cắt: khoảng 3 – 4 giờ; Phát triển phôi:

khoảng 5 – 6 giờ; Phôi dâu: khoảng 2 giờ; Biệt hóa các lá phôi: Hình thành nên

dây sống, ống thần kinh, não bọc mắt, túi tai và các cơ quan khác, kéo dài trong

khoảng 14 – 17 giờ.

3.2. Kết quả nghiên cứu kỹ thuật sinh sản cá Ngạnh trong điều kiện nuôi

tại Nghệ An

3.2.1. Nghiên cứu kỹ thuật sản xuất giống cá Ngạnh

3.2.1.1. Kết quả thử nghiệm các loại thức ăn nuôi vỗ cá bố mẹ

Bảng 3.13. Kết quả thử nghiệm các loại thức ăn nuôi vỗ cá bố mẹ (TB±SD)

Chỉ tiêu nghiên cứu TA1 TA2 TA3 Tỷ lệ thành thục cá đực (%) 82,26a ± 8,7 94,76a ± 8,5 95,76a ± 7,2

Tỷ lệ thành thục cá cái (%) 82,25a± 8,4 94,76a ± 8,6 100a ± 00

Tỷ lệ cá có trứng giai đoạn III (%) 8,2 10,3 11,4

Tỷ lệ cá không phát triển trứng (%) 11,2 7,4 0,0

Từ các kết quả thu được trên Bảng 3.13 cho thấy, nhìn chung, chất lượng

sản phẩm sinh dục của các công thức nuôi vỗ bằng các loại thức ăn được thí

nghiệm đều cho tỷ lệ thành thục của cá Ngạnh tương đối cao.

Sử dụng nguồn thức ăn khác nhau để nuôi vỗ đàn cá bố mẹ cho kết quả

sinh sản được thể hiện ở bảng 3.14.

B

A

15

Bảng 3.14. Kết quả cho sinh sản nhân tạo tại các công thức nuôi vỗ

Chỉ tiêu nghiên cứu TA1 TA2 TA3

Số cá cái tham gia sinh sản(con) 5 7 9

Kích cỡ cá tham gia sinh sản (kg/con) 1-1,2 1-1,2 1-1,2

Tổng khối lượng cá cái (kg) 6,00 8.40 10,98

Tỷ lệ cá rụng trứng(%) 88,4 90,2 91,3

Sức sinh sản thực tế (trứng/kg) 2548 ± 221 2554 ± 301 2586 ± 287

Tỷ lệ thụ tinh (%) 50,13±18,34 65,04±17,36 66,18±16,54

Tỷ lệ nở (%) 11,3±11,21 16,21±9,51 29,5±13,62

Tỷ lệ dị hình (%) 2,51 ± 0,21 1,71 ± 0,01 1,49 ± 0,16

Số cá bột thu (con) 866 2261 5543

Năng suất ra bột (cá bột/kg cá cái) 144 269 504

Qua bảng 3.14 ta thấy, kết quả cho sinh sản nhân tạo ở công thức nuôi vỗ cá

bố mẹ sử dụng 100% thức ăn công nghiệp cho các chỉ tiêu nghiên cứu cao nhất

như: Số cá cái tham gia sinh sản (9 con), tỷ lệ cá rụng trứng (91,3%), sức sinh sản

thực tế (2586 trứng/kg), tỷ lệ thụ tinh (66,18 %), tỷ lệ nở (29,5%), năng suất ra

bột (504 cá bột/kg cá cái). Như vậy, qua thí nghiệm này có thể khuyến cáo nên

nuôi vỗ cá Ngạnh bố mẹ bằng thức ăn công nghiệp có hàm lượng protein 40%.

3.2.1.2. Kết quả nghiên cứu kỹ thuật cho cá Ngạnh đẻ

a. Kích thích sinh sản cá Ngạnh bằng các liều lượng kích dục tố khác nhau

Kết quả thử nghiệm cho thấy, việc sử dụng HCG với liều lượng từ 2.500

IU HCG đến 3.500 IU HCG hoặc sử dụng kết hợp 9mg DOM cùng với hàm

lượng LRHa từ 30µg ÷ 50µg cho tỷ lệ số cá thể cái có thể vuốt cho trứng đạt tỷ

lệ tuyệt đối (100%).

Bảng 3.15. Số lượng, tỷ lệ cá cái vuốt cho trứng và hệ số thành thục sinh dục của cá

Ngạnh khi sử dụng các loại và các liều lượng kích dục tố khác nhau

Công thức thực nghiệm

Số cá thể vuốt được trứng

(con)

Tỷ lệ cá thể vuốt được trứng (%)

Hệ số thành thục cá cái (%)

Hệ số thành thục cá đực (%)

CT1 5 100 2,16 0,19

CT2 5 100 2,18 0,21

CT3 5 100 2,14 0,22

CT4 5 100 2,21 0,20

CT5 5 100 2,19 0,23

CT6 5 100 2,17 0,22

16

Bảng 3.16. Thời gian hiệu ứng và năng suất trứng của cá cái khi sử dụng các loại

và các liều lượng kích dục tố khác nhau (TB ±SD)

Công thức thực nghiệm

Thời gian hiệu ứng (phút)

Sức sinh sản tuyệt đối (ngàn trứng/con cá cái)

Sức sinh sản tương đối (ngàn trứng/kg cá cái)

CT1 542,00 ± 82,25ab

420 ÷ 600 3,21 ± 14,91a

2,20 ÷ 4,04 1,84 ± 2,11a

0,71÷ 2,01

CT2 593,75 ± 88,63b

490 ÷ 670 3,06 ± 18,28a

1,70 ÷ 7,72 1,04 ± 4,06a

0,67 ÷ 1,74

CT3 627,50 ± 57,37b

560 ÷ 680 4,04 ± 12,57a

2,30 ÷ 6,75 1,61 ± 2,66a

0,16 ÷ 2,30

CT4 483,00 ± 78,63a

430 ÷ 600 5,61 ± 16,46a

3,20 ÷ 9,27 2,41 ± 3,49a

1,23 ÷ 3,62

CT5 519,00 ± 74,17ab

460 ÷ 615 2,14 ± 1,37a

1,60 ÷ 2,90 2,01 ± 0,42a

1,63 ÷ 3,50

CT6 566,75 ± 84,16ab

465 ÷ 662 2,37 ± 10,39a

1,30 ÷ 3,70 1,18 ± 4,06a

1,0 ÷ 2,27

Từ kết quả ở bảng 3.16 cho thấy: Nhìn chung thời gian hiệu ứng sinh sản

trung bình ở mỗi công thức thí nghiệm trong khoảng từ 483,00 phút đến 627,50

phút (tức từ khoảng 7 tiếng đến 10,5 tiếng). Sức sinh sản tuyệt đối của cá

Ngạnh từ 2,14 đến 5,61 (ngàn trứng/con cá cái) và sức sinh sản tương đối của

cá Ngạnh từ 1,04 đến 2,61 (ngàn trứng/kg cá cái), sai khác giữa các công thức

thí nghiệm không có ý nghĩa thống kê (p>0,05).

35.4 36.5 35.1

46.7

58

31.9

0

10

20

30

40

50

60

70

CT1 CT2 CT3 CT4 CT5 CT6

Công thức thí nghiệm

Tỉ lệ

th

ụ t

inh

(%)

13 1312

18

23

13

0

5

10

15

20

25

CT1 CT2 CT3 CT4 CT5 CT6

Công thức thí nghiệm

Tỉ

lệ n

ở(%

)

Hình 3.73. Tỉ lệ thụ tinh và tỉ lệ nở của cá Ngạnh khi sử dụng các loại và các liều lượng kích dục tố khác nhau

Qua Hình 3.73 cho thấy để kích thích cá Ngạnh bố mẹ sinh sản bằng các

loại và liều lượng kích dục tố khác nhau cho tỉ lệ thụ tinh và tỉ lệ nở cao nhất ở

CT5 (Tỉ lệ thu tinh là 58 % và tỉ lệ nở là 23%) và thấp nhất là CT3 (Tỉ lệ thụ

tinh là 35,1 % và tỉ lệ nở là 12%).

17

Kết quả nghiên cứu của chúng tôi cho phép kiến nghị, nên sử dụng LRHa kết

hợp với DOM với liều lượng (30µg LRHa + 9mg DOM)/kg cá cái hoặc sử dụng

HCG với liều lượng 2500 IU HCG/kg cá cái để kích thích sinh sản cá Ngạnh.

b. Kết quả thử nghiệm thụ tinh cho

trứng cá Ngạnh

Kết quả nghiên cứu cho thấy,

trứng cá Ngạnh được thụ tinh với

phương thức thụ tinh khô đạt tỷ lệ

50,34%, cao hơn so với trứng cá

Ngạnh được thụ tinh với phương thức

thụ tinh tự nhiên (23,14).

50.34

23.14

0

10

20

30

40

50

60

TT1 TT2

Tỉ l

ệ th

ụ t

inh

(%)

Hình thức thụ tinh

Hình 3.74. Tỷ lệ thụ tinh của trứng cá Ngạnh với các phương thức khác nhau

c. Kết quả thử nghiệm ấp trứng cá Ngạnh

Bảng 3.17. Ảnh hưởng của hình thức ấp trứng đến tỷ lệ nở và

tỷ lệ cá dị hình cá Ngạnh

Công thức thí nghiệm

Số trứng lần ấp (quả)

Mật độ ấp (trứng/cm2)

Tỷ lệ nở (%)

Tỷ lệ dị hình (%)

ÂT1 5000 10 22,51a ± 7,10 1,72a± 0,01

ÂT2 5000 10 13,69b ± 6,50 1,84b± 0,03

Kết quả ở Bảng 3.17 cho thấy, tỷ lệ ấp nở đạt cao hơn khi ấp trứng trong

thùng xốp có sục khí (ÂT1) là 22,51% và thấp hơn khi ấp trong khay ấp cá rô

phi (ÂT2) đạt 13,69%.

3.2.2.3. Kết quả ương giống cá Ngạnh

a. Thử nghiệm ương cá bột lên cá hương

bằng các hình thức ương khác nhau

a1) Tỷ lệ sống của cá bột trong ương nuôi

Tổ chức ương nuôi cá bột và thu được

các kết quả về tỷ lệ sống của chúng như trên

Hình 3.75. Tỷ lệ sống của cá được ương nuôi

ở trong bể sau 28 ngày đạt 84 %, cao hơn so

với cá được ương nuôi ở trong giai (69 %).

69

84

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Giai Bể

Tỉ l

ệ số

ng

(%)

Hình thức ương

Hình 3.75. Tỷ lệ sống của cá khi ương ở các hình thức khác nhau

a2) Tăng trưởng chiều dài thân và khối lượng của cá Ngạnh

Thí nghiệm ương cá ngạnh trong 28 ngày (4 tuần), các kết quả về tăng

trưởng của cá con được trình bày ở Bảng 3.18.

18

Bảng 3.18. Tăng trưởng của cá ương ở các hình thức khác nhau

Chỉ tiêu Đơn vị tính Cá ương trong giai Cá ương trong bể

Cỡ cá thả P (g) 0,03 ± 0,0096a 0,03 ± 0,009a

L (mm) 3,97 ± 0,632a 3,96 ± 0,705a

Cỡ cá thu P (g) 0,12 ± 0,010b 0,10 ± 0,016a

L (mm) 13,09 ± 1,025b 11,52 ± 0.96a

ADG P (g/ngày) 0,003 ± 0,000a 0,003 ±0,000a

L (mm/ngày) 0,33 ± 0,004b 0,270 ± 0,008a

Các kết quả trên Bảng 3.18 cho thấy, kích thước của cá con lúc thả là tương

đương nhau, sau thời gian ương nuôi cá được ương nuôi trong giai có khối lượng,

chiều dài, tốc độ tăng trưởng trung bình ngày (P: 0,12 g/con; L:13,09 mm; P:

0,003 g/con; L :0,33 mm/con) cao hơn so với cá được ương nuôi trong bể.

b. Kết quả thí nghiệm ương giống cá Ngạnh bằng nguồn thức ăn khác nhau

Bảng 3.19. Tăng trưởng (theo khối lượng, g) của cá Ngạnh theo thức ăn

Chỉ tiêu khối lượng

Thức ăn thí nghiệm

Cá tạp Giun quế Bột cá nhạt + Khô đậu nành

(Tỷ lệ 1:1)

W0 (g) 1,05 ± 0,01a 1,06 ± 0,02a 1,06 ± 0,01a

Wfl (g) 4,80 ± 0,23a 6,82 ± 0,30b 4,95 ± 0,28a

AG (g) 3,75 ± 0,23a 5,76 ± 0,28b 3,89 ± 0,28a

SGR (%/ngày) 2,53 ± 0,08a 3,11 ± 0,05b 2,57 ± 0,10a

Bảng 3.20. Tăng trưởng (kích thước, cm) của cá Ngạnh theo loại thức ăn thí nghiệm

Chỉ tiêu kích thước

Thức ăn thí nghiệm

Cá tạp Giun quế Bột cá nhạt + Khô đậu nành

(Tỷ lệ 1:1) TL0 (cm) 2,25±0,02a 2,23±0,05a 2,25±0,02a

TLfl (cm) 12,94±0,28a 16,47±0,45b 13,27±0,87a

AG (cm) 10,70±0,30a 14,24±0,42b 11,03±0,86a

SGR (%/ngày) 2,92±0,05a 3,33±0,03b 2,96±0,10a

CV60 (%) 3,44±0,09a 2,74±0,33b 3,32±0,48a

19

Kết quả Bảng 3.19, 3.20 và hình

3.76 cho thấy: giun quế là thức ăn tốt nhất

trong thí nghiệm, nên sử dụng làm thức ăn

cho giai đoạn ương nuôi cá Ngạnh giai

đoạn từ hương đến giống, nhằm tăng tốc

độ tăng trưởng của cá, rút ngắn được thời

gian ương nuôi.

Hình 3.76. Tỷ lệ sống của cá Ngạnh theo thức ăn thí nghiệm

c. Kết quả thử nghiệm ương cá Ngạnh giai đoạn giống ở các mật độ

* Ảnh hưởng của mật độ ương đến tốc độ tăng trưởng

Bảng 3.21. Tăng trưởng (khối lượng, g) của cá Ngạnh theo mật độ

Chỉ tiêu khối lượng

Mật độ thí nghiệm (con/m2)

40 50 60 70 W0 (g) 1,03±0,04a 1,02±0,03a 1,01±0,01a 1,06±0,04a

Wfl (g) 7,51±0,77c 7,41±0,67c 5,10±0,04b 4,11±0,08a

AG (g) 6,48±0,74c 6,40±0,68c 4,10±0,04b 3,05±0,06a

SGR (%/ngày) 3,30±0,12c 3,31±0,18c 2,69±0,01b 2,26±0,05a

Bảng 3.22. Tăng trưởng (kích thước, cm) của cá ngạnh theo mật độ

Chỉ tiêu kích thước

Mật độ thí nghiệm (con/m2)

40 50 60 70 TL0 (cm) 2,20±0,02a 2,20±0,14a 2,19±0,01a 2,11±0,09a

TLfl (cm) 16,11±0,83c 16,44±0,45c 12,28±0,54b 10,64±0,56a

AG (cm) 13,91±0,83c 14,24±0,54c 10,08±0,55b 8,53±0,48a

SGR (%/ngày) 3,32±0,09c 3,35±0,14c 2,87±0,08b 2,70±0,03a

CV (60, %) 2,46±0,11a 2,45±0,19a 2,92±0,18b 3,20±0,38b

Kết quả tại Bảng 3.21, 3.22: cá Ngạnh hương được lựa chọn cho ương với

mật độ ương 40 con/m2 đạt khối lượng và kích thước tăng trưởng tốt nhất.

Xét về mức độ phân đàn, cá hương nên ương ở mật độ 40 - 50 con/m2.

20

c2) Ảnh hưởng của mật độ ương đến tỷ

lệ sống

Kết quả thí nghiệm cho thấy, mật

độ 50 con/m2 là phù hợp để ương cá

ngạnh giai đoạn từ cá hương đến cá

giống, có thể được sử dụng để bổ sung

vào quy trình sản xuất giống.

Hình 3.77. Tỷ lệ sống của cá ngạnh theo mật độ ương thí nghiệm

3.2.3. Kết quả nghiên cứu bệnh cá Ngạnh

* Kết quả phân lập vi khuẩn trên cá Ngạnh

Hình 3.78. Cá Ngạnh bị bệnh

a. Bụng cá bị chướng b. Vết loét hình đồng xu c. Lở loét ở đuôi

Kết quả phân lập và định danh theo Nicky B. Buller (2004) chúng tôi xác

định được các vi khuẩn sau:

- Vi khuẩn Aeromonas hydrophila (Chester, 1901)

- Vi khuẩn Streptococcus sp

* Tỷ lệ nhiễm các loài vi khuẩn

trên cá Ngạnh

Với 120 mẫu cá Ngạnh thu

từ các thủy vực tự nhiên và cá

nuôi thuần dưỡng tại Trại thực

hành thủy sản nước ngọt cho thấy

tỷ lệ nhiễm các loài vi khuẩn thay

đổi theo các tháng trong năm.

Hình 3.83. Tỷ lệ nhiễm của các loài vi khuẩn

thu được ở trên cá Ngạnh

Đối với vi khuẩn Aeromonas hydrophila bắt gặp quanh năm, song đỉnh

điểm là giai đoạn từ tháng 7 đến tháng 9, cao nhất là tháng 8 với tỷ lệ nhiễm

60%. Đối với vi khuẩn Streptococcus sp. tỷ lệ nhiễm thấp hơn, một số tháng

trong năm như tháng 2, tháng 11 không có sự xuất hiện của vi khuẩn này trong

các mẫu cá thu. Tuy nhiên, thời điểm tỷ lệ nhiễm vi khuẩn này cao cũng vào

21

giai đoạn tháng 5, 6, 8 với tỷ lệ nhiễm đều là 30%, cao nhất là tháng 9 với tỷ lệ

nhiễm 40%.

* Kết quả thử tính mẫn cảm kháng sinh của các loài vi khuẩn

Bảng 3.24. Kết quả thử tính mẫn cảm kháng sinh của các loài vi khuẩn

Vi khuẩn Đường kính vòng kháng khuẩn (mm)

Ampicillin (10µg)

Erythromycin (30µg)

Tetracycline(30µg)

Dịch ép lá ổi (150µl)

Dịch ép củ tỏi (150µl)

A. hydrophila 22a ± 1,36 21,5a ± 0,82 22,8a ± 0,54 15,5c ± 1,12 18,7b ± 0,45

Streptococcus sp. 20,5a ± 1,43 21,0a ± 0,92 20,3a ± 0,6 15,5b ± 1,2 20,9a ± 1,01

(Số liệu trong cùng một hàng có ký hiệu số mũ khác nhau thể hiện mức sai khác có ý nghĩa thống kê P < 0,05)

Kết quả cho thấy: Vi khuẩn A.hydrophila có tính mẫn cảm tốt đối với

kháng sinh Ampicillin, Erythromycin và Tetracyclin, trung bình đối với dịch ép

củ tỏi và dịch ép lá ổi. Vi khuẩn Streptococcus sp. có tính mẫn cảm tốt đối với

Ampicillin, Erythromycin,Tetracyclin và dịch ép củ tỏi, trung bình đối với dịch

ép lá ổi.

3.2.4. Đề xuất giải pháp các kỹ thuật gây nuôi sinh sản cá Ngạnh

Từ kết quả nghiên cứu, có thể đề xuất các giải pháp kỹ thuật gây nuôi

sinh sản cá Ngạnh trong điều kiện nuôi tại Nghệ An với các thông số kỹ thuật

cơ bản sau đây:

Bảng 3.27. Các thông số kỹ thuật chủ yếu của quy trình

TT Chỉ tiêu Đơn vị Thông số

1 Tỷ lệ cá thành thục của cá cái % > 95

2 Tỷ lệ cá thành thục của cá đực % > 90

3 Tỷ lệ đẻ cá cái (so với cá thành thục) % > 80

4 Tỷ lệ nở của trứng được thụ tinh % > 20

5 Tỷ lệ sống từ cá bột lên cá hương % > 60

6 Tỷ lệ sống từ cá hương lên cá giống % > 70

22

KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT

KẾT LUẬN

1. Nghiên cứu đặc điểm sinh học cá Ngạnh tại Nghệ An

1.1. Về định loại và đặc điểm phân bố: Bằng phương pháp sinh học phân tử đã

xác định được 26/26 mẫu nghiên cứu tại tỉnh Nghệ An thuộc loài Cranoglanis

bouderius, mặc dù định loại truyền thống và chạy Renghen lại tách ra 4/26 mẫu

thuộc loài Cranoglanis henrici. Cá Ngạnh con xuất hiện từ tháng 4 đến tháng 9

tại các điểm khảo sát và xuất hiện nhiều hơn tại các điểm thuộc huyện Nam

Đàn, Thanh Chương.

1.2. Về đặc điểm dinh dưỡng: Cá Ngạnh là loài cá ăn tạp, thành phần thức ăn

trong dạ dày gồm: cá con, tôm, hến, ốc, giun, cơm nguội, mùn bã hữu cơ và các

loại thức ăn khác. Bắt gặp tất cả các thang bậc độ no (từ bậc 0 đến bậc 4) ở các

mẫu nghiên cứu. Tỷ lệ chiều dài ruột và chiều dài thân Lr/Lt = 1,23 ± 0,01 cho

thấy cá Ngạnh là loài ăn tạp thiên về động vật.

1.3. Về đặc điểm sinh trưởng: Phương trình tương quan giữa chiều dài và khối

cá Ngạnh có quan hệ hồi quy rất chặt chẽ theo phương trình W =

0.00492L2.90718

, với hệ số số tương quan R2 = 0,9483. Qua đó cho thấy mối

tương quan này là tương quan thuận giữa chiều dài và khối lượng với hệ tăng

trưởng b = 2,90718 ± 0,01 và hệ số điều kiện 0,0049±0,0003.

1.4. Về đặc điểm sinh học sinh sản: Hệ số thành thục (GSI) và tỷ lệ thành thục

tuyến sinh dục của cả cá cái và cá đực của cá Ngạnh tăng cao từ tháng 4 ÷ 6, độ

béo của cá Ngạnh cao nhất ở tháng 1 và thấp nhất vào tháng 6, mùa vụ sinh sản

của cá Ngạnh ở vùng Nghệ An tập trung chính vào tháng 4 ÷ tháng 6 hàng năm.

Sức sinh sản tuyệt đối của cá Ngạnh dao động từ 5348 ÷ 14867 trứng/cá cái, sức

sinh sản tương đối dao động khoảng 25 ÷ 32 trứng/g cá cái.

2. Nghiên cứu kỹ thuật sản xuất giống cá Ngạnh tại Nghệ An

2.1. Nghiên cứu kỹ thuật nuôi thuần dưỡng:

- Nuôi thuần dưỡng cá Ngạnh trong giai và trong ao có tỉ lệ sống 100% và

tốc độ tăng trưởng (trong giai 0,83± 0,03 g/ ngày và trong ao 0,77± 0,05g/

ngày) cao hơn cá được nuôi thuần dưỡng trong bể (tỉ lệ sống đạt 90% và tốc độ

tăng trưởng đạt 0,50±0,04 g/ ngày).

23

- Thức ăn công nghiệp có hàm lượng 40% protein có tốc độ tăng trưởng

cao nhất sau đó đến thức ăn 95% cá tạp + 5% thức ăn giun quế và thấp nhất là

thức ăn 100% tạp cá tạp. Tỷ lệ sống trong quá trình nuôi thuần dưỡng cá Ngạnh

tương đối cao, đạt từ 90 – 100%.

2.2. Nghiên cứu kỹ thuật sản xuất giống:

- Nuôi vỗ thành thục cá Ngạnh bố mẹ sử dụng 100% thức ăn công nghiệp có

hàm lượng protein 40% cho hiệu quả cao nhất.

- Sử dụng LRHa kết hợp với DOM với liều lượng (30µg LRHa + 9mg

DOM)/kg cá cái hoặc sử dụng HCG với liều lượng 2500 IU HCG/kg cá cái để

kích thích sinh sản cá Ngạnh đạt kết quả tốt nhất. Trứng cá Ngạnh được thụ tinh

bằng phương pháp thu tinh khô đạt tỷ lệ thụ tinh cao nhất.

- Cá Ngạnh giai đoạn từ cá bột lên cá hương nên ương ở trong giai để đạt

hiệu quả tốt nhất. Giai đoạn ương cá hương đến cá giống ương ở mật độ 50

con/m2 cho tốc độ tăng trưởng nhanh nhất (0,11 ± 0,01 g/ngày và 0,24 ± 0,01

cm/ngày) và tỷ lệ sống cao nhất (68,67 ± 2,67 %). Vì vậy, có thể được sử dụng

mật độ này để bổ sung vào quy trình sản xuất giống, ương cá Ngạnh giai đoạn từ

hương đến giống. Thức ăn là giun quế cho tốc độ tăng trưởng nhanh nhất (0,096

± 0,005 g/ngày và 0,24 ± 0,01 cm/ngày) và tỷ lệ sống cao nhất (70,67 ± 2,67%).

- Đã phân lập được 02 loài vi khuẩn gây bệnh trên cá Ngạnh Cranoglanis

bouderius (Richardson, 1846) giai đoạn thương phẩm là: Aeromonas

hydrophila và Streptococcus sp. Kết quả theo dõi trong 1 năm cho thấy tỷ lệ cá

nhiễm bệnh cao là từ tháng 7 đến tháng 9, đỉnh điểm là tháng 8 với tỷ lệ nhiễm

vi khuẩn A. hydrophila và tháng 9 vi khuẩn Streptococcus sp.

- Vi khuẩn A. hydrophila có tính mẫn cảm tốt đối với kháng sinh

Ampicillin, Erythromycin và Tetracyclin, trung bình đối với dịch ép củ tỏi và

dịch ép lá ổi. Vi khuẩn Streptococcus sp. có tính mẫn cảm tốt đối với Ampicillin,

Erythromycin,Tetracyclin và dịch ép củ tỏi, trung bình đối với dịch ép lá ổi.

- Trên cơ sở các thực nghiệm về sinh sản đã đề xuất được các giải pháp

kỹ thuật sản xuất giống cá Ngạnh Cranoglanis bouderius (Richardson, 1846)

trong điều kiện nhân tạo với các thông số kỹ thuật: Tỷ lệ thành thục cá cái >

95%; tỷ lệ thành thục cá đực > 90%; tỷ lệ cá đẻ > 80%; tỷ lệ nở > 20%; tỷ lệ

sống từ cá bộ lên cá hương > 60%; tỷ lệ sống từ cá hương lên cá giống >70%.

24

ĐỀ XUẤT

- Trên cơ sở các nghiên cứu về đặc điểm sinh học, nuôi thuần dưỡng và

thử nghiệm sinh sản cá Ngạnh trong điều kiện nhân tạo tại Nghệ An có thể ứng

dụng để nhân rộng mô hình sản xuất giống đối tượng này.

- Có thể áp dụng các giải pháp kỹ thuật trên để sản xuất giống cá Ngạnh

tại Nghệ An nói riêng và khu vực Bắc Trung bộ nói chung.

- Cần tiếp tục có những nghiên cứu sâu hơn về nhu cầu dinh dưỡng,

phòng trị bệnh, các giải pháp kỹ thuật và thị trường nhằm nâng cao hiệu quả sản

xuất giống cá Ngạnh trong điều kiện nhân tạo.

NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN

Đây là công trình nghiên cứu một cách có hệ thống và khá toàn diện về

đặc điểm sinh học, kỹ thuật sinh sản cá Ngạnh - Cranoglanis bouderius

(Richardson, 1846) lần đầu tiên được công bố ở Việt Nam. Nội dung của luận

án gồm những điểm mới sau đây:

- Xác định được một số đặc điểm sinh học quan trọng của cá Ngạnh như

phân loại cá Ngạnh bằng phương pháp phân tử, đặc điểm hình thái, đặc điểm

sinh học sinh trưởng, dinh dưỡng và sinh học sinh sản.

- Đặc biệt, luận án đã xác định các biện pháp kỹ thuật về sinh sản cá Ngạnh

- Cranoglanis bouderius (Richardson, 1846) trong điều kiện nhân tạo như: Biện

pháp thuần dưỡng; nuôi vỗ thành thục; kích thích sinh sản; thụ tinh và ấp trứng;

ương cá bột lên cá hương và ương cá hương lên cá giống.

- Lần đầu tiên cung cấp những dẫn liệu khoa học về tác nhân gây bệnh và

bước đầu đề xuất một số biện pháp phòng trị bệnh ở cá Ngạnh.

- Trên cơ sở các thử nghiệm khoa học về sinh sản nhân tạo cá Ngạnh,

luận án đã đề xuất được các giải pháp về kỹ thuật sản xuất giống cá Ngạnh

trong điều kiện nuôi tại Nghệ An.

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ

1. Nguyễn Đình Vinh, Nguyễn Hữu Dực, Tạ Thị Bình, Nguyễn Kiêm Sơn

(2015), Đặc điểm sinh học sinh sản của cá Ngạnh – Cranoglanis bouderius (Richardson,

1846) tại Nghệ An. Báo cáo khoa học về sinh thái và tài nguyên sinh vật, Hội nghị khoa

học toàn quốc lần thứ 6. NXB Tự nhiên và Công nghệ. ISBN: 978-604-913-408-1.

2. Nguyễn Đình Vinh, Nguyễn Hữu Dực, Trương Thị Thành Vinh, Nguyễn Kiêm

Sơn (2015), Nghiên cứu thành phần loài vi khuẩn gây bệnh trên cá Ngạnh - Cranoglanis

bouderius (Richardson, 1846) giai đoàn cá giống. Tạp chí Khoa học, Trường Đại học

Vinh, Tập 44 - Số1A/2015. ISSN: 1859 – 2228.

3. Nguyễn Đình Vinh, Ngô Thị Hồng Giang, Nguyễn Hữu Dực, Chu Chí Thiết

(2015), Ảnh hưởng của thức ăn, mật độ ương đến tỷ lệ sống và tốc độ sinh trưởng của cá

Ngạnh - Cranoglanis bouderius (Richardson, 1846) giai đoạn cá hương đến cá giống.

Tạp chí khoa học và công nghệ thủy sản, Số 3/2015. ISSN:

1859 – 2252.

4. Nguyễn Đình Vinh, Nguyễn Hữu Dực, Tạ Thị Bình, Nguyễn Kiêm Sơn

(2016), Thử nghiệm sinh sản cá Ngạnh - Cranoglanis bouderius (Richardson, 1846)

trong điều kiện nhân tạo tại Nghệ An. Tạp chí Khoa học và Công nghệ thủy sản, số

1/2016. ISSN: 1859 – 2252.

5. Nguyễn Đình Vinh, Nguyễn Hữu Dực, Nguyễn Kiêm Sơn, Tạ Thị Bình, Trần

Thị Kim Ngân (2017), Ảnh hưởng của thức ăn đến tỷ lệ sống và sinh trưởng của cá

Ngạnh - Cranoglanis bouderius (Richardson, 1846) nuôi thuần dưỡng tại Nghệ An. Tạp

chí Khoa học Trường Đại học Vinh, Số 1A/2017. ISSN: 1859 – 2228.

6. Nguyễn Đình Vinh, Trương Thị Thành Vinh, Nguyễn Hữu Dực, Nguyễn Kiêm

Sơn (2016), Nghiên cứu một số loài vi khuẩn gây bệnh trên cá Ngạnh Cranoglanis

bouderius (Richardson, 1846) giai đoạn cá thương phẩm tại Nghệ An. Tạp chí Khoa học

Nông nghiệp và phát triển nông thôn. Số 24 - kỳ 2/12/2016. ISSN: 1859 – 4581.

7. Nguyễn Đình Vinh, Nguyễn Hữu Dực, Nguyễn Kiêm Sơn (2017), Đặc điểm

dinh dưỡng của cá Ngạnh - Cranoglanis bouderius (Richardson, 1846). Tạp chí Khoa

học và Công nghệ Việt Nam, số 8B/2017. ISSN: 1859 – 4794.

8. Nguyen Dinh Vinh, Tran Thi Thuy Ha, Tran Duc Hau and Nguyen Huu

Duc (2017), Morphological and Molecular Identification of species of Catfish Genus

Cranoglanis from Lam River, Nghe an, Vietnam. Biological Forum – An International

Journal, India. No.9(2): 37- 43(2017). ISSN: 0975 – 1130.