begint bij de verbeeldingINNOVATIE

NOVEMBER 2015

NVB Jaarcongres

Terugblik

“We moeten als sector innoveren. Als we dat niet doen dan horen we er over tien jaar

simpelweg niet meer bij.” Met deze woorden trapte Johan Groen, voorzitter van NVB

Vereniging voor ontwikkelaars & bouwondernemers op donderdag 12 november het NVB

Jaarcongres af. Het jaarlijks evenement in Kasteel De Vanenburg in Putten stond onder

de bezielende leiding van Felix Rottenberg dit keer helemaal in het teken van innoveren en

veranderen. In dit verslag een weerslag van deze drukbezochte bijeenkomst.

Innovatie begint bij verbeelding

NVB Jaarcongres 2015

Met deze woorden zet hij de aanwezigen in de zaal meteen op scherp. “Kijk naar deze mensen op de voorgrond. Ze zien iets wat ze nog nooit hebben gezien en blijven staan om naar dit natuurfenomeen te kijken.” Volgens Yuri van Geest geldt dat ook voor technologische veranderingen die er op de bouwsector afkomen. “Door velen van u worden die veranderingen nog niet herkend.

En dat kan op termijn verstrekkende gevolgen hebben.”Van Geest is ambassadeur van de Singularity Unversity, een wereldwijde beweging die er vanuit gaat dat diverse technologieën de armen ineen zullen slaan, met als gevolg een radicale wereldwijde innovatie. En dat gaat volgens hem razendsnel, exponentieel snel. Yuri van

Yuri van GeestSingularity-ambassadeur en creatief ondernemer

‘De ontwikkelingen gaan razendsnel’

De film waarmee Yuri van Geest, ambassadeur van de Singularity University, zijn presentatie

begint hakt er direct in. De film toont het strand van het Thaise Phuket in december 2008. Te

zien is hoe mensen naar het water kijken dat plotseling wordt opgestuwd. Het is het begin van de

tsunami die vervolgens in grote delen van Azië huis hield. Met gevoel voor drama stopt Van Geest

de film en zegt dan: “De golf is een metafoor van de veranderingen die er op u af komen.”

Geest, auteur van de bestseller ‘Exponential Organizations’ is een fervent aanhanger van de Wet van Moore die verwijst naar Gordon Moore die in 1965 voorspelde dat de rekenkracht van een processor door de technologische vooruitgang elke twee jaar verdubbelt. “Het zorgt er voor dat ontwikkelingen razendsnel gaan en dat heeft verstrekkende gevolgen.”

FotoAls concreet voorbeeld trekt hij een vergelijking met de foto zoals wij die vroeger maakte. “Het maken van een foto was duur dus het moest gelijk perfect zijn. Door de technologische vooruitgang zijn we van schaarste naar overvloed gegaan. We fotograferen met onze smartphones en camera’s met flinke geheugenkaarten wat af. De exponentiele groei zorgt er bijvoorbeeld ook voor dat het maken van een eigen dna-profiel steeds goedkoper wordt. Kijk naar de sensoren die alles meten, die zijn in een paar jaar tijd met maar liefst negentig procent in prijs gedaald.” Juist die sprong van schaarste naar overvloed biedt in zijn ogen kansen. “De ontwikkelingen gaan heel snel. Neem de toepassingen van drones, het 3d en 4d printen. Technieken die het mogelijk maken om een gebouw van onderaf te laten ontstaan. Zonne

energie is al voor de helft goedkoper dan een paar jaar geleden. Er zijn al technieken om zonnecellen in glas aan te brengen. Dat glas is slechts tien tot twintig procent duurder dan het glas wat u nu in gebouwen moet aanbrengen.”

OrganisatiesHij wil er maar mee zeggen ‘hou de ontwikkelingen goed in de gaten’. “Kijk ook naar nieuwkomers in de markt zoals Airbnb. Hoe zou je als bouwsector gebruik kunnen maken van de assets van klanten zonder dat dit geld kost? Want dat is wat Airbnb feitelijk doet. Het stelt consumenten in de mogelijkheid hun eigen woonruimte aan anderen ter beschikking te stellen.” Verder kan de sector garen spinnen bij het feit dat steeds meer mensen online zijn. “Voor elk doel ontstaat een platform en door horizontaal informatie te delen kan men samen ergens aan werken.”

Felix Rottenberg wil van Yurinog weten hoe hij zelf innoveert. “Je racet over de hele wereld. Heb je daar nog wel tijd voor?” Van Geest denkt even na en zegt dan: “Alles wat ik elke dag zie, is tijdelijk en daar leef ik ook naar.”

Liane den Haandirecteur bestuurder ANBO

‘Ouderenhuisvesting is een groeimarkt’

Tegelijkertijd ziet zij dat gemeenten, corporaties maar ook ontwikkelaars hier nog niet mee bezig zijn. “En daarmee laten zij wel een kans liggen”, aldus Liane den Haan. Zij geeft als voorbeeld het concept Knarrenhof, dat is gebaseerd op de hofjes van vroeger. “Een bijzonder concept waar veel belangstelling voor bestaat omdat ouderen daar veilig bij elkaar kunnen wonen.” Zeker nu het beleid er op is gericht om ouderen langer thuis te laten wonen, moet in haar ogen meer aandacht voor dergelijke concepten komen. “Maar ook in de bestaande voorraad moeten aanpassingen worden verricht en zijn innovaties nodig”, aldus Liane den Haan.

BijvalZij voert aan dat echter wet- en regelgeving ontwikke-

lingen vaak in de weg staan. Daarmee krijgt ze bijval

vanuit de zaal. Tal van initiatieven lijken te sneuvelen

omdat gemeenten niet meewerken of omdat het haaks

staat op de regelgeving. Iemand uit de zaal geeft aan

dat “van onderop initiatieven” moeten worden gestimu-

leerd. “Op dat moment zien gemeentebestuurders dat

er ook echt belangstelling voor is.” Een goed voorbeeld

daarvan is de transformatie van een verzorgingshuis in

een modern appartementengebouw in Hoorn. Guido

Scholtens, algemeen directeur van de Scholtens Groep

uit Wognum licht toe dat de ombouw naar appartemen-

ten juist in samenspraak met de gemeente is gegaan.

“Is het project een succes?”, vraagt Felix aan Scholtens.

“Absoluut. Het ontwikkelen, verkopen, realiseren en

opleveren van 83 appartementen hebben we in negen

maanden gedaan. Onze aanpak is een antwoord op

leegkomende zorginstellingen.” Rottenberg is onder

de indruk en roept ter plekke de ‘NVB Renovatie Award’

in het leven en kent deze toe aan de Scholtens Groep.

“Van harte gefeliciteerd.”

De urgentie om voor ouderen goede huisvesting te realiseren is groot. Dat zegt Liane den Haan,

directeur bestuurder van de ouderenorganisatie ANBO. De cijfers liegen er dan ook niet om.

Door de toenemende vergrijzing dreigt een tekort van 80.000 woningen. “De behoefte aan

woningen waar mensen met of zonder aanpassingen oud kunnen worden neemt fors toe.”

FinancieringOndanks het goede voorbeeld wijst Liane den Haan

er op dat behalve wet- en regelgeving ook financie-

ring vaak een probleem is. Zij haalt een voorbeeld aan

van een project van gemeenschappelijk wonen voor

ouderen waarvoor het erg lastig bleek een financie-

ring los te krijgen. Op de vraag van Felix Rottenberg

of er ook bankiers in de zaal zitten, steekt Leontien

de Waal van de Rabobank haar hand op. “Wat ik zie”,

antwoordt zij op de vraag van Felix, wat zij adviseert,

“is dat men met projecten voor financiering bij mij

langskomt als alles al is dichtgetimmerd. Het hele

plan ligt er al en het is vervolgens aan ons of mijn

collega-banken om het te financieren. We zitten

dan al in de laatste fase. Betrek ons als volwaardig

partner bij dit soort ontwikkelingen en kom in een

eerder stadium aan tafel zodat we gezamenlijk de

businesscase scherper kunnen krijgen.”

TaskforceAan het einde van het gesprek met Liane den Haan is

het dagvoorzitter Felix Rottenberg helemaal duidelijk.

De problematiek rond ouderenhuisvesting is naar

zijn mening zó groot, dat dit een speciale taskforce

verdient. “Wie van de aanwezigen wil zitting nemen

in deze taskforce?”, vraagt Rottenberg. Een stuk of

acht mensen steken hun handen in de lucht. “Mooi,

het begin is er”, merkt hij fijntjes op.

“Vroeger was alles slechter.” Het is, aldus Rutger Bregman, historicus en schrijver, zijn

grootste les geweest in 5,5 jaar geschiedenis studeren. “Ga maar na, tot aan de vorige eeuw

was 99 procent van de mensheid ziek, arm en lelijk. Pas na Tweede Wereldoorlog zijn we het

aanzienlijk beter gaan krijgen.” We staan volgens Bregman nu echter op het punt dat we geen

idee hebben hoe we het nóg beter kunnen krijgen. “En dat komt omdat het ons aan een echte

Rutger Bregmanhistoricus en schrijver

‘Het ontbreekt aan een visie’

Bregman merkt op dat we het in Nederland goed voor

elkaar hebben. “We zijn relatief veilig, we zijn rijk en

gezond. In bijna alle lijstjes die er toe doen staan we in de

top 3. Nederland is één van de rijkste landen ter wereld,

we hebben de volste pensioenpotten en ook onze gezond-

heidszorg behoort tot de top van West Europa. Kortom,

we wonen in een soort luilekkerland.” Maar ondanks die

constatering ziet Bregman dat we ook scoren op een

minder geslaagd lijstje. “En dat is het lijstje”, houdt hij zijn

gehoor voor, “van het chagrijn. Met elkaar zijn wij buiten-

gewoon chagrijnig. Oud-directeur van het Sociaal- en

Cultureelplanbureau Paul Schnabel vatte dat een keer goed

samen. ‘Nederlanders zeggen altijd met mij gaat het goed

maar met ons gaat het slecht.”

Dat komt in zijn visie omdat er geen grote dromen meer

zijn. “Ja we dromen over het hebben van de nieuwste

I-Phone, maar geen echte vooruitstrevende dromen.”

Yuri van Geest legt heel nadrukkelijk een koppeling met

de technische vooruitgang. Ik heb daar mijn vraagtekens

bij.” Om dat te onderbouwen laat hij een item uit het Poly-

goonjournaal van 1953 zien. Het gaat over de keuken van

de toekomst. De bekende stem van Philip Bloemendal

verhaalt hoe de huisvrouw het met alle technische snufjes

straks in de keuken nog leuker gaat krijgen. “Zo zal de

vrouw straks niet meer uit de keuken zijn weg te slaan.

En dat heeft zo zijn voordelen”, besluit Bloemendal het

item. Een lach rolt door de zaal. “Wat ik hiermee wil laten

zien”, zegt Bregman als de zaal tot bedaren is gekomen,

“is dat het niet de techniek is geweest die ons heeft doen

opstoten in de vaart der volkeren, maar juist het feit dat

de vrouw uit de keuken is gekomen en de arbeidsmarkt is

gaan bestormen.”

Lange termijnblikHij raadt de ontwikkelende bouwers in de zaal aan vooral

uit te zoomen. “Bedenk hoe Nederland er pakweg in 2050

uit zal zien? Wat is wenselijk, wat niet? We moeten die

lange termijn blik terug zien te brengen. We moeten weer

dromen. Niet over de zoveelste I-Phone of vliegende auto’s

maar over de manier van samenleven.”

Keuken van de toekomst

Na de pauze maakt Felix Rottenberg de vloer vrij voor ondernemers. Achtereenvolgens schuiven

Berry Hendriks, Bianca Seekles en Frank Krake bij hem aan tafel aan. Centraal in de korte

gesprekken staat innovatie en ondernemerschap.

Ondernemers aan het woord

Als het om innovatie gaat is Rottenberg bij Berry Hendriks

aan het juiste adres. Deze jonge ondernemer is directeur

van CyBe Construction uit Oss. Het bedrijf houdt zich

bezig met 3D betonprinten. Een ontwikkeling die volgens

Hendriks voor een deel nog in de kinderschoenen staat

maar waar wel al snel stappen in worden gezet. “Het

printen van een compleet betonnen huis gaat nog even

duren maar onderdelen daarvan zijn nu al te realiseren.”

Dat in China in één dag een huis geprint wordt neergezet

noemt de jonge ondernemer “een broodje aap-verhaal”.

Wat daar aldus Hendriks wel gebeurt is dat muren en

dergelijke worden geprint en op de bouwplaats in één dag

wordt geassembleerd. Maar het is momenteel technisch

onmogelijk om dat printproces in één dag uit te voeren.”

Waar hij mogelijkheden ziet is het 3D betonprinten van

bijvoorbeeld de bekistingselementen voor de gww-sector.

“Dat is nu al in veertig minuten te realiseren en daarmee kan

een kostenreductie van 50 procent worden gerealiseerd.”

Hendriks is met zijn bedrijf nauw bij verschillende 3D print

ontwikkelingen betrokken. Vooral omdat hij voorziet dat

binnen 20 jaar deze techniek in de sector heel normaal zal

zijn geworden. “De enige zorg die ik nu af en toe heb, is dat

de technologie zo snel gaat dat ik mij afvraag of de bouw

nog wel kan volgen. Met andere woorden dat ik te ver voor

de troepen uitloop.” Op de vraag uit de zaal waarom hij voor

een materiaal als beton heeft gekozen is Hendriks helder:

“De bouw is toch nog erg conservatief en beton is bekend.

Ik weet dat er experimenten zijn met kunststof maar dat

laat zich toch een stuk lastiger berekenen.”

Over 20 jaar is betonprinten heel gewoon

“Luisteren naar de woonconsument, verdiepen in de

mensen en goed nadenken over hoe je een plek beter kunt

maken.” Dat is volgens Bianca Seekles, directeur ERA

Contour, het geheim van een goede ontwikkeling.

En als het gaat om het luisteren en verdiepen in de vraag

achter de vraag kan de sector volgens de vastgoedvrouw

van het jaar 2013 nog wel wat stappen maken. “We hebben

daarin al flink wat slagen gemaakt maar ik ben benieuwd

hoe dat verder gaat nu het in de markt in tal van regio’s

weer is aangetrokken.”

Ze vindt dat de huidige veranderingen in de markt zoals

onder andere vergrijzing en de toestroom van andere

culturen een andere aanpak van de opgave vergt. Als

voorbeeld van zo’n andere aanpak geeft zij het project Le

Medi in Rotterdam. “De planvorming dateert alweer uit

1999 en we zijn in 2003 met de ontwikkeling begonnen.

Uitgangspunt van Le Medi was dat we de consument de rol

van co-producent hebben gegeven. Het moest een project

worden met als doel de aanwezigheid van de verschillende

culturen in de stad terug te laten komen. We hebben heel

veel met mensen gesproken en naar hen geluisterd. Dat

proces begint echter met oprechte interesse hebben.”

Het vergt van een ontwikkelaar of bouwbedrijf ook

dat hij met de voeten in de maatschappij staat. “Ik wil

daarmee zeggen”, verduidelijkt Seekles, “dat hij trends

moet waarnemen en moet zien en voelen wat er op een

locatie aan de hand is. Inlevingsvermogen en empathisch

vermogen zijn eigenschappen die steeds belangrijker

worden als het gaat om het bedenken, ontwikkelen en

bouwen van woningen.” Over een antwoord op de vraag

hoe de bouwmarkt zich gaat ontwikkelen hoeft zij niet

lang na te denken. “Er gaan steeds meer niches ontstaan.

De grote bulk is voorbij. Ik denk aan ontwikkelingen waar

ruimte is voor meer individualiteit voor de kopers . En voor

lagere inkomensgroepen moeten we in de keten kijken hoe

we goedkoper kunnen bouwen.”

Altijd een plan B hebbenAltijd een plan B hebben. Dat is de belangrijkste les die

Frank Krake tijdens zijn jarenlange ondernemerschap heeft

geleerd. De directeur van Rollercoaster Enterprises heeft

over zijn ervaringen als entrepeneur en zijn faillissement

het boek ‘De Rampondernemer’ geschreven. “Het was een

achtbaan maar het heeft mij veel gebracht.”

Smakelijk vertelt hij over zijn bedrijf in tuinmeubelen, het

faillissement en wederopstanding. Hij kenmerkt zijn onder-

nemingsstijl als altijd ogen en oren open houden. “En goed

luisteren. Waarom zegt iemand wat? Pas als je dat goed

onder de knie hebt dring je door tot waar het om gaat.” Op

het hoogtepunt van zijn tuinmeubelenbedrijf had hij 300

mensen in dienst. “Dan besef je plotseling dat je niet alleen

voor jezelf werkt, maar dat er ook veel mensen van jou

afhankelijk zijn. Ik heb dat wel als een druk ervaren”, geeft

hij desgevraagd toe.

Op een zeker moment gaat het bij Krake mis. “Ik kreeg

problemen met mijn belangrijkste toeleverancier. En

toen bleek ik dus geen plan B te hebben. Ook zag ik op

dat moment dat mijn bedrijf niet flexibel was. Met andere

woorden ik kon dus niet snel schakelen. Het leek net een

mammoettanker en ik had het geld en de tijd niet om dat

te veranderen. Gek genoeg”, benadrukt Krake, “merk je dat

niet als je nog onderweg bent en alles goed gaat. Mijn voor-

naamste les voor andere ondernemers is dan ook altijd

blijf goed kijken of je je organisatie snel kan wenden als de

omstandigheden daarom vragen.”

Luisteren naar de consument

In ruim veertig minuten tijd neemt de Belg de

aanwezigen mee in een enthousiast en bevlogen

verhaal. Aan het eind van zijn lezing geeft hij aan dat

hij iedereen bijna 200 slides heeft voorgeschoteld.

Het zegt alles. De kern van zijn boodschap klinkt

echter meer malen door. “Maak een heldere keuze. Te

vaak zie je dat we alles willen zijn en alles willen doen.

Maar het resultaat daarvan is dat je je dan nergens in

kan onderscheiden. Kies een doel, kies voor succes

en niet behoud. Bepaal eerst waar je naar toe wil en

bekijk dan pas of dat kan met de riemen die je hebt.”

Opvallend is de stelling die Thys neemt tegen het

luisteren naar de klant. Hij vindt dat het domste wat

je als ondernemer kan doen. “Luisteren naar de klant

is namelijk gevaarlijke onzin. Zij weten het namelijk

ook niet. Steve Jobs heeft echt nog nooit aan advies

aan Apple-gebruikers gevraagd. En een beroemde

uitspraak van Henry Ford als ik aan de consument

had gevraagd wat deze wilde, dan hadden zij om een

sneller paard gevraagd. Motto van deze twee heren

was niet voor niks ‘vraag klanten niet naar oplossin-

gen maar naar problemen en behoeften.” Zijn slotak-

koord luidt dan ook: ‘Hou het vooral simpel.”

Guido Thys, zelfuitgeroepen bedrijfsverloskundige en eigenaar van

‘De Dwarsdenkerij’, sluit de NVB Jaarvergadering editie 2015 officieel

af. Zijn belangrijkste les aan de zaal is “maak een keuze. Als je

namelijk geen keuze maakt kom je helemaal nergens.”

Guido Thysde Dwarsdenkerij

‘Een kwestie van kiezen’

If I had asked people what they wanted, they would have said faster horses.

“ “

- H E N RY FO R D

Arjo Riedijk, Weboma Wateringen

‘Team van jonge mensen’ “Wil je als bedrijf vernieuwen en innoveren, dan moet

je vooral openstaan voor nieuwe trends.” Dat zegt

Arjo Riedijk, directeur van Weboma uit Wateringen.

Hij ziet dit als belangrijkste les van de lezingen van

vanmiddag. “Je moet dat wel gestructureerd gaan

doen”, vindt hij. Om dat binnen zijn organisatie

handen en voeten te geven denkt Riedijk aan het

formeren van een zogenoemd kennisteam. “Ik denk

aan een team van jonge mensen van onder de dertig

jaar. Zij moeten hun voelhorens in de maatschappij

hebben en weten wat er speelt, waar problemen zijn

en waar behoeftes aan is. Het is vervolgens aan

ons”, benadrukt hij, “om daar met veel creativiteit

nieuwe producten bij te bedenken.”

Over een antwoord op de vraag wat John Noordeloos,

manager ontwikkeling bij Scholtens Projecten van de

jaarvergadering vond, hoeft hij niet lang na te denken.

“Ik vond het een zeer inspirerende middag vol met

actuele onderwerpen.” Vooral het blokje met Liane

den Haan vond Noordeloos eruit springen. Logisch,

want zijn bedrijf uit Wognum heeft met de verbouwing

van een voormalig verpleeghuis in koopwoningen een

niche ontdekt. “We hebben met de transformatie van

Kaap Hoorn in Hoorn laten zien dat leegkomende

zorginstellingen een nieuwe toekomst kunnen krijgen.

Namelijk aantrekkelijk geprijsde woningen voor zowel

jong als oud.”

“Nuttig” en “boeiende lezingen”. Met deze woorden

omschrijft Harold Bouwmans, projectontwikke-

laar bij Gebr. Van Stiphout Projectontwikkeling uit

Sint Oedenrode, de NVB-bijeenkomst. Volgens

Bouwmans is het hem inmiddels wel duidelijk

geworden dat oude tijden van de crisis niet meer

terugkeren. “We moeten veel meer op de huid van de

klant ontwikkelen. Dat betekent dat we ontwikkelin-

gen op een andere manier moeten aanvliegen. Wat

dat betreft sprak mij wat Bianca Seekles wel aan.

Echt in gesprek gaan met de doelgroep, interesse

hebben in wat men drijft, is belangrijk om ze uitein-

delijk met de juiste producten tot aankoop te kunnen

verleiden.”

Harold Bouwmans, Gebr. Van Stiphout Projectontwikkeling

‘Andere manier van aanvliegen’

John Noordeloos, Scholtens Projecten bv

‘Een inspirerende middag’

Interviews

NVB INFORMEERT, INSPIREERT EN VERBINDT

Werk mee aan de nieuwe wereld en word NVB lid

Antwoorden van morgen Op de vragen van vandaag

Maak gebruik van een sterk netwerk Elkaar versterken door het delen van kennis

Wat zijn de trends en ontwikkelingen Speel in op wat er speelt

Ontwikkelen onder gunstige politieke voorwaarden NVB houdt ook de stakeholders scherp

Profiteer van financiële ledenvoordelen

Bel 070-38 60 204 of mail je gegevens naar info@nvb-bouw.nl of kijk op:

INFORMEREN

Bouwen & Ontwikkelenin een veranderende wereld

Informeren, verbinden, inspireren, belangenbehartiging en financiële ledenvoordelen zijn dan ook de kerntaken voor NVB Vereniging voor ontwikkelaars & bouwondernemers. Hiermee proberen wij steeds de meest gunstige omstandigheden te creëren voor ontwikkelende bouwers.

VERBINDEN

INSPIREREN

BELANGENBEHARTIGEN

LEDENVOORDELEN

lidmaatschap.nvb-bouw.nl

lidmaatschap.nvb-bouw.nl

www.nvb-bouw.nl

Flitsverslag is een uitgave van NVB Vereniging voor

ontwikkelaars & bouwondernemers

Tekst

Ouwerkerk Tekst & Advies, Zoetermeer

Vormgeving

Gouwestad Marketing & Media, Waddinxveen

Secretariaat NVB:

Postbus 620, 2270 AP Voorburg

Telefoon: 070 - 386 02 04