A.Ü. Veteriner Fakültesi Doğum B. ve Jinekoloji Kürsüst1Prof. Dr. Hüseyin ERK

- .. - -- -_.- _. -- -

'NEKLERDE DOCUM VE YAVRUATMA SONUNDA ŞEKILLENEN«RETENTİo SECUNDİNARUM» ÜZERİNDE İNCELEME.

Hüseyin ERK

İneklerde dogum ve yavruatma sorlucu sekillenen «Retentio seeıuı-dinarum» olayları ile klinik çalışmalarımız esnasında sık sık karşılaş-maktayız. Yavruatmaların tabii bir sonucu olan bu lezyon normal vegüç dogLımlardan sonra da görülmektedir. Büyük bir çogLınluklasa-hibleri tarafından vak'alar bize geç intil~al ettirildi~i için, ço~u zamanııterusta yangısel oluşumlar şekillenmiş oluyor ve hem tedavileri uzun~ürüyor ve hem de kaçınılmaz dölverimi aksaklıkları kendini gösteriyor.

Yetiştiricilik yönünden ekonomik önemi olan bu konu üzerinde,son 6 yılda (1956-1961) klini~mize getirilen vak'alar hakkındaki ka-naatlerimizin, tatbik etti~jz tedavi şekillerinin ve alınan sonuçlarınaçıklanmasının faydalı olaca~ düşüncesile bu çalışmamızı yayınlama~uygı.ınbulduk.

Retentia secundinarum; İngilizce Retained Afterbirth = RetainedPlacente, Fransızca Non delivrans, Almanca Zürückbleiben der Nach-geburt, Osmanlıca Ademi tehallüs, Türkçe Sonun çıkmaması, Eşin düş-memesi deyimleri ile isimlendirilmektedir.. Epithelio - chorial bir placenta tipine malik ineklerde normal do-~uriıu müteakip yavru zarları 1-6 saat zarfında uterus muleazası ileolan ba~lantılarından kurtularak dışanya atılır. Normal atılışa tesireden faktörler: 1 - DogLımesnasında allantais ve arnmiyon keselerininyırtılarak yapışmalan devam ettiren iç basıncın ortadan kalkması;2 - Yine dogum esnasında göbek kordonunun kopması sonucu damar-lann boşalarak villi chorialis'lerin pörsürnelerile yapışmaların gevşe-mesi; 3 - DogLırtıdansonra uterusun kontraksiyona devam etmesileuterusun .küçülmesine yavru zarlarının ayak uydurmamalan sonucuba~lantıların bertaraf edilmesidir. Uterus kontraksiyanlan normal ola-rak yavru zarlarının atilışında en önemli rolü oynamaktadır (2,6,7,16).

347

•

Şayet do~mdan sonra aradan geçen süre 12 saat ve daha fazlaolursa bu hali Retentio secundinarum olarak kabul etmek icabeder (7).Richter ve Götze (12) ye göre ineklerin do~mlannın % 3':-5 i,Nilsson (10) a göre ise takriben % 10-15 i Retentio secundinarum ilesonuçlanmaktadır. Yavru atmalarda, erken ve ikiz do!Plmlarda.bu nis-bet % ı00 e kadar yükselebilir.

Retentio secundinarum genelolarak uterus tembel1i~den, zarl&-rın çıkmasına engelolan mihaniki sebeplerden ve placentanın anor-mal yapışmalarından ileri gelir (9). Anormal yapışmalar placentayangısı sonucu. şekillenir. Yavru zarları ile uterus mukozası arasındada yapışma. husule gelir ve retentio secundinaruma sebep olur (6,16).Sütcü ineklerde sonun atılmamasına diğer bütün dişilerden daha çokrastlanmaktadır (3). Bu duruma placentasyonun ve uterusun anato-mik de~şikli~nin tesiri olsa gerektir (8). Ahırda beslenen ineklerdemerada beslenenlere nazaran daha. çok sayıda retentio secundinarumarastlanmaktadır. Anemi, osteomalasi, tüberküloz gibi konstitusyon .has-talıklarına musab ineklerde bu lezyona fazla rastlanmaktadır (15).Bozuk ve kıra~lı besin maddelerinin alınmasında sindirim sistemindevukua gelen bozuklukların kan yoluyla placentaya intikali yavru zar-larının düşmemesi olayını meydana ,getirebilmektedir (ı )'. Uterustanyavru çıktı~tan sonra, yavru zar1arının atılması için ne kadar .kuvvetsarfedildijpni kestirmek mümkün değildir (17).

Enfeksiyona ba~lı olmaksızın şekillenen . retentio secundinarum;bir çok hallerde do!Plmdan sonra uterus kontraksiyonlarının çok zayıfolmasından ileri gelir. Kontraksiyonlann zayıf oluşuna aşa~da sırala-nan çeşitli faktörlerin tesiri vardır :

a' - Dana humması, b - Do~m yapan ine~ yaşlı oluşu, c -mkrusun ikiz gebelik veya yavru zarlannın hidropsu sonucu fazla ge-rilmiş olması, d - İleri gebe hayvanların uzun yolculu~a tabi tutulma:ları, e - Beslenmenin kötü oluşu, f - İneğin anormalolarak çiftcervix uteriye malik oluşu, g - Hormonal düzensizlik, h - VitaminA noksanlı~ uterus kontraksiyonunun zayıf olmasını intaç eden sebep-lerdendir. Bu sebeplerden ileri gelme retentio secundinarum vak'aların-da yavru zarlarının irtibatlarından kurtulmaları oldukça kolayolur (9).

Dog,Imu müteakip uterus kontraksiyonlarını devamettiren faktör-lerin başında yavrunun memeyi sık sık emmesi gelmektedir. Bu su-retle alınan tenbih hipofiz bezinin arka lobusunda Oxytocin hormonuimiUini sağlar ve uterus kasları kontraksiyona duçar olur. Doğar doğ-maz anasından ayrılarak sun'i beslenmeye tabi tutulan buzağılarmanalarında, ayrılmamış olanlara kıyasla daha fazla sayıda retentiosecundinarum- olaylarına rastlanmaktadır (2,7). Sporadik yavnıatma-. ,

348

.~

İNEKLERDE RETENTİo SECUNDİNARUM

- larda yavruatmadan sonra uterus kontraksiyonlannın zayıf oluşu veplacentasyonun da gerekli olgunlu~a erişmemiş olması dolayısile rete~-tio secundinarum şekillenmektedir (15).

Vak'aların % 0,3 ünü teşkil eden mihaniki engeller de yavru zarla-rının atılmasına mani olur. Bu engeller şu şekilde sıralanabilir: a -Do~m esnasında yırtılan yavru zarlarının kotiledonlara takılması (birdü~menin ili~ine geçmesi gibi) halinde, b - Cervix uterinin kapanmışolması halinde, c - Yavrunun gelişmedi~i komu uterinin erken küçül-mesi halinde yavru zarları atılması vukua gelemez (7,12).

Enfeksiyona ba~lı -olarak sekillenen retentio secundinrum'un se-. .beplerine gelince, en başta Brucellosis'dir. Bu hastalı~ın eradikasyonusayesinde bu sebepten ileri gelme retentio secundinarum bertaraf edi-lebilir. Brucellosisde uterus mukozasında yangısel de~şiklikler (Proli-feratif placentitis) şekillenmesi sonucu yavru zarIarı ile uterus muko-zası arasında yer yer sıkı ba~lantılar meydana gelir ve yavru zarlannınatılmaları ancak do~m veya yavruatmalardan günlerce sonra yaniautolysis ve fermentation meydana geldikten sonra mümkün _ olur.Streptekoklar, pyogenous, coliler,.vibrio foetus ve di~er int ra uterinenfeksiyonlar retentio secundinarum'a sebep olurlar. Enfeksiyöz sebep-lere ilaveten kötü beslenmeye tabi tutulan hayvanlarda bu arıza dahasık görülür (2,9,13).

Retentio secundinarum'un sebeplerinin ço~ do~dan veya yav-ruatmadan günlerce, haftalarca veya aylarca evvel meydana gelmişolur. Bundan dolayı retentio secundinarum'dan korunma çarelerini ge-

• belik esnasında .düşünmelidir., Gebelikesnasında plancentitis meydanagetirecek irritasyon allerjik veya enfeksiyöz karekterde olabilir. Bakte-rjyel kotiledonitis ve placentitis'in tipik misali Brucella abortus Bangenfeksiyonudur. Güç do~ml'ar esna~nda vaki olan uygunsuz müdaha-lelerde uterus mukozası ve chorion,irritasyona veya enfeksiyona u~ra-yabilir. Bunun sonucu meydana gelen lezyon güç do~ sonucu, reten-tio secundinarum'un şekillenmesini intaç eder (12).

LOKAL SEMTOMLAR: Retentio secundinarumda yavru zarlannınbir kısmı göbek kordonu ile birlikte VUıva dudaklarının arasından aşa-~ıya sarkar ve tarsus oynaklarına kadar Iner. Hatta bazan yere de~er.Hayvan hareket etikce sallanır. Bazı defa da yumruk büyük1ü~de veiçerisi su dolu bir kese halinde görülür. Rengi beyaz sincabimtrak, öte-sinde berisinde kan damarlarından teşekkül etmiş kırInızımtrak lekeveya çizgiler vardır. Bunun bir müddet hava temasında rengi de~işir vesincabi esmer olur. Üzerinde gübre vesaire bulunur ve fena kokma~abaşlar (7). Fakat bazan bilhassa merada do~rmuş olan ha~vanlarda,yavru zarlannın vulva dudaklarından dışarıya sarkan kısımlarını köpek-

'-349

H. ERK

ler veya yırtıcı kuşlar, çobanların haberi olmaksızın, yemiş olabilirler.Bazan da yavru zarları cervix uteriden geçmemiş olup uterus boşlu~-da mahpus kalır. Bu halde cervix uteri. kısa bir müddet içinde kapan-dı~ için yavru zarlarını görmek mümkün de~ildir (9 lo

GENEL SEMPTOMLAR: İneklerde yavru zarlannın 2-3 gün ute-rusta kalması genel durumda büyük bir de~şik1i~esebep olmamakla be-raber daha fazla kalacak olursa kokuşma entoksikasyon ve enfeksiyonunyayılması ile hayvanda genel durumun bozu1aca~ tabiidir. Sıcak mev-simlerde bu olay çabuklaşır. Üçüncü günden sonra iştiha azalır, dereceyükselme~e başlar, kıllar donuklaşı.r, süt verimi azalır', vulvadan kirlirenkte, fena kokulu, içinde yavru zarları' veya kotiledon parçaları bulu-nan kanlı, fibrinli ve müköz bir akıntı gelmege başlar (15). Hayvanınperineum bölgesi bu akı.ntıile bulaşır. Bazı hallerde yavru zarları örüm-cek a~ gibi çok ince bir zar halini almıştır. Fakat yapışmaları çok kuv-vetlidir (9). Bazı vak'alarda şiddetli bakteriyel üreme dolayısile birkaçgün zarfında genel durumun bozulması ve geçici sterilite şekillenebilir.Enfeksiyon amillerinin üremesi ve sonradan bunların lenf ve kan yo-luyla yayılarak .önemlipuerperal enfeksiyon sebebile oynaklann şişme-sile müterafık piemi, septisemi, peri ve parametritis, kotiledonlarda nek-roz, krupöz vaginitis, vulvitis, servisitis veya metritis gibi durumlar ken-dini gösterir ve ekseriya tedavi edilemiyen daimi sterilteye veya hayva-nın ölümüne sebep olur (1). Retentio secundinarum yavruatma sonucuşekillenmiş ise zarlar kalın ve ödemli olabilir. Şayet dogum-da temizlige riayet etmeden yapılan müdahaleden sonra şekillen-miş ise, zarlar arasında gaz'ın mevcut oldu~tl muayene es-nasında tesbit etmek pıümkündür. Böyle hallerde yavru zar-larının kotiledonlardan ayrılması kolayolur. Bazan yavru zar-lannda süratli bir şekilde fermentasyon vukua gelir. Nadir hal-lerde .diarreye de raslanabilir. Hayvan sahiplerinin en fazla iştihasız..lık ve süt veriminin azalması dikkatlerini çeker. Derece bazan normalinüstünde, bazan da altında olur. Normalin altında oluşu b~ anzanın danahumm'ası ile karıştırılmasına sebep olmaktadır (9). Bazı vak'alarda ko-kuşmuş olan zarlar parça parça düşerler, hayvan yeniden sıhhat halinialır,. uterus temizlenir ve hatta uzun bir istirahattan sonra çüt1eştigi za-man fekondasyon da vukua ge!;:,1JHir(7). İneklerde retetio secundina-rum'u çogu zaman önlemek için tohumlarna, yemIerne ve bakırnda alı-nacak koruyucu tedbirler büyük tesir icra ederler (2). Enfeksiyondankonınmak için dogum esnasında hayvanın bulundugu yerin mümkünmertebe temiz tutulmasına dikkat edilmelidir. Köylerdeki şartlar altın-da bu hususun temini oldukca güçtür. (9).

350

iNEKLERDE RETENTİo SECUNDİNARUM

DİAGNOZ: Diagnoz için lokal ve genel semptomlar dikkat nazan-na alınmalı ve gerekirse vaginal ve rektal muayene ile kesin bir so-nuca varılmalıdır. Yavru zarlarının kısmen uterusta kalıp kalmadı~ı-nı kontrol için çıkan kısmın yayılarak dikkatli ,bir şekilde kontrol edil-mesi icabeder. Genital hastalıkların seyretti~ sürülerde bu muayene-ler mutlak surette sık sık yapılmalıdır (17).

Patogenite bakımından bu hastalıg-ın önemi ve .ölüm nisbeti hak-kında çeşitli fikirler ileri sürülmektedir. Bunun sebebi yavru zarları-nın kalışına tesir eden faktörlerle müdahale şekli ve müdahale eden-lerin bu husustaki meharetleri büyük bir önem taşır. Bundan başkadog-umdan sonra aradan geçen zamanın da bu işte ilgisi vardır. Bulezyona karşı ineklerde dig-er hayvanlara nazaran daha fazla bir mu-kavemetin oldug-u görülmektedir.

Richter ve Götze (12) ye göre Retentio secundinarum'da ölüm vemecburi kesim % 3, sterilite % 20, kısa devam eden hastalanma sonu-cu dölverimi üzerine kötü tesir eden vak'alar % 50 - 60, puerperal de-virde hiç lezyon meydana getirmiyen vak'alar % 15- 25 olarak kabuledilmektedir. Roberts (13) ise komplikasyon olmadıg-ı takdirde ölümnisbetinin % 2 - 4 arasında oldug-unu ileri sürmektedir.

TEDAVİ: Yavru zarlarının erken, tesirli ve emniyetli bir şekil-de uzaklaştırılması ancak elle müdahale ile m~kündür. Fakat gereklitedbirlere riayet edilmedig-i takdirde bu müdahale fayda yerine zarar'..-erir.Hayvana epidural anestezi tatbik etmek, perineum bölgesinin veuterusun içinin dezenfeksiyonunu yapmak, müdahale edenin ve kul-lanılacak malzemenin asepsi ve antisepsi kaidelerine riayet edilerektemizlenmeleri başta gelen tedbirler arasında sayılabilir (7, 12).

Retentio se~undinarum'un tedavisinde yavru zarlarının erken ve-ya geç müdahale ile alınması hususunda fikirler ileri sürülmüştür. Er-ken müdahalenin büyük avantajı; puerperal entoksikasyon veya en-feksiyonun yayılmadan yapılmış olmasıdır. Geç müdahalenin dis avan-tajı; puerperal periodun uzaması, kokuşmanın şekillenerek hafif, or-ta veya şiddetli derecede puerperal veya bakteriyel bozuklukların, en-Dometritis puerperalis toxica'nın meydana gelmesidir (12).

Başlangıçta şayet bir komplikasyon bahis konusu deg-ilse yavrUzarlan kotiledonlarla olan bag-Iantılarından elle ayrılarak çıkarıl-malıdır. Eg-er.hastayı enfeksiyondan korumak mümkünse ve ahırdatehlikeli bir enfeksiyon yoksa, temi'z tutmak şa!tıyle birkaç gün yav~zarlannı kendi haline bırakmak suretiyle kendilig-inden düşmesi dekabildir.

ReteI1tio secundinarum'un tedavisinde kesin kaideler ileri sürmekmümkün deg-ildir. Hayvanın kondüsyonuna ve çevre şartlarına göre

351

H. ERK

tedavi şeklini degiştirmek gerekmektedir. Evvela ahır ve sürüdeki en-feksiyon durumu göz önünde bulundurularak hayvanın pulzasyonu vevücut ısısı kontrol. edildikten sonra sahibinden süt verimi, iştiha du-rumu sorulmalıdır. Vulva dudakları ve perineum bölgesi güzelce yı-kanarak dezenfekte edilmelidir. Daha sonra hayvana epidural aneste-zi tatbik edilir ve bu suretle uterusta çalışırken güçlükle karşılaşılmaz(9), Bu çalışma esnasında uzun kollu steril lastik eldivEmkullanıldığıtakdirde hem hayvan hem de müdahale eden kimse enfeksiyonlarakarşı korunmuş olur. Evvela daha küçük ve yavru' zarlannın ayrılma-sı daha kolayolan gebeliğin bulunmadı~ı cornu uteriden işe başlanır.,Bu suretle müdahaleden kolayca bir sonuç alınıp alınamıyacağı hak-kında fikir edinilmiş olur. Ondan sonra corpus uteriye ve daha son-ra da di~er cornu uter~ye geçilir. Bu manipulasyon sağ elle yapılırkenyavru zarlarının dışarıda olan kısmının sol elle geriye doğru yavaşyaV'aşçekilmek suretiyle gergin tutulması sa~lanır. Bazan aynlmalargüç olur. Bu takdirde fazla kuVvet sarfedilmemelidir. Çünkü. cotile-donları zedelemek tehlikesi vardır. Yavru zarlarının aynlan kısımla-rı kendi haline bırakılır ve cervix uterinin kapanınaması bu suretlesağlanmış olur. Enfeksiyon (Brucellosisden ileri gelme yavru atma)bahis konusu oldu~, zaman elle müdahaleden sakınınak lazımdır (9).

Robstov (14) a göre ineklerde retentio secundinarumda elle mü-daııale ederek zarların çıkarılmalanndan sonra uterus'a irrigasyonyapmamakla daha iyi sonuçlar alınmaktadır. Süt verimi fazla olanineklerde müdahaleden sonra hafif antiseptik solüsyonlarla irrigas-yon yapılanlarda yapılmıya-nlara nazaran dölverimi yüzdesi daha dü-şük oluyor. Hormon, antibiotik aplikasyonu, uterusun rectal yolla ma.sajı ve hayvanın yürütülmesi (eksersiz) tavsiye edilecek hususlardır.Retentio secundinarumdan sonra ineğin dölveriminde kullanılması is-teniyorsa en az altı aylık bir genital istirahat şarttır. (2, 17).

Nilsson (10) 1000 inek üzerinde dörtbuçuk sene devam eden ça-lışmalanndan elde._ettiği sonuçları şu şekilde hülasa etmektedir: Sü-rünün do~m ahırlan her sabah kontrol edilerek 24 saat zarfında do-ğum yapıp, zarlarının düşüp düşmediği kesin olarak bilinmeyen vak'a-~arın muayBneleri yapılıyor. Zarların atılmadı~ı tesbit edilen vak'alaraderhal müdahale ediliyordu. Müdahale esnasında, kurtarmada uterusmukozasına bir zarar verileceği anlaşılırsa böyle vak'alara lokal ilaç(çeşitli antiseptik bUjiler, sulfonamid ve antibiotik çubuklan, 1-3 gr.tetracycline ihtiva eden jelatin kapsüller) tatbik ederek elle müdaha-le ertesi güne bırakılıyordu. Nilsson'a göre müdahale için 48 saat vedaha fazla müddet beklemek cervix uterinin, elin güçlükle geçmesinemüsaade' edecek ka~ar daralmış olmasından ötürü, mahzurlu telakkiedilmektedir. Yavru zarlan uzunca müddet çıkarıımıyacak olursa kO-I

352 i

İNEKLERDE RETENTİo SECUNDİNARUM

•kuşur, septik produkler uterus boşlu~unda toplanır. Bunlar dehytras-yon, toksikasy~a, hatta septisemiye sebep olabilir. Retentio secundi-narwn'a müptela ineklerin takribendörtte biri düşkünlük semptomlangösterir, geri kalanları ise belirli bir semptom göstermezler. Bununlaberaber iştihanın azalması, vücut a~rIı~nın düşmesi, süt verimininazalması ve fertilitenin zarara ug-ramasından dolayı ekonomik zararhepsinde de bahis konusudur.

Lagerlöf'e (9) göre yavru zarlarını çıkarmak için dogum veyayavruatmanın ikinci veya üçün~ü günü müdahale edilmelidir. Bazanüçüncü gUn cervIx uteri sag- elin giremiyecegi kadar daralmıştır. O za-man daha küçük olan sol elle müdahale edilmelidir. Yavru zarlannınçıkarma ameliyesinden sonra iİ1ek takip edilmeli ve uterusun involus-yonunu normal halde temin edecek tedavi tatbik edilmelidir. Buameli-ye sonucu şekillenebilecek endometritis veya metritis tedavi edilmeli.dir. Dogwndan sonra beliren ilk kızgınIıkta müköz akıntının temizolup olmadı~na dikkat edilmelidir. Şiddeıli bir metritis'ten sonrainegin tekrar gebe kalmasının imkansız oldugunu hatırdan çıkarmama-lıdır. Her ne kadar retentio secundinarum'un husulune engel oluna-mazsa da husulunden sonra enfeksiyondan korunmayı hayvan sahip-lerine ög'retme,k mümkündür. Şiddetli metritis sonucu oviduct'laryangıya duçar olmuş iseler buna karşı yapılacak fazla bir şey yoktur.Bundan dolayı prevansiyonun ihmal edilmemesi gerekmektedir. Re-tentio secundinarwnda müdahale esnasında gerekli hususlara riayetedilmedigi takdirde enfeksiyona ugramaktan kaçınılamaz. 20-30 ine-gin bulundugu bir ahırda metritisli bir inek tedavi ediliyorsa' bu hay-vanın bir yere tecrit edilmesinde fayda vardır (9).

Eskiden yavru zarları müdahale ile çıkarıldıktan sonra uterus bolmiktarda kaynamış ılık su veya serum fiziyolojik ile lavaj yapılmaktaidi. Son yıllarda bunun tehlikeli olduğunu ileri sürenler bir hayli çogal-mıştır. Verilen su sifon yapılmak suretiyle tamamiyle boşaltılacak olur-sa bundan fayda ummak yerinde olur (9). "

Şayet yavru zarları kolayca yapışmalarından ayırt edilir, hayvanınderecesi ve durumu normalolursa lavaj yapmaga hacet yoktur. Zarlaralındıktan sonra uterus boşlugu içerisine, sulfonamid veya. antibiotikçubukları konur ve uterus kontraksiyonlarını uyarmak maksadıyle kasiçine ufak dozlar halinde (10-20 mgr.) ve gün aşırı bir kaç defa stil-bestrol veya estradiol enjekte edilir. Östrogenik hormonların tesiri al-tında bulunan uterusun enfeksiyonlara karşı mukavemeti de artmak-tadır (11,14). Bag-lantıların kuvvetli olduğu durumlarda stilbestrol iyibir sonuç vermemektedir. Uterus kontraksiyonlarını arttırmak içinineklere oxytocin 1-2 cc. = 20-40 ünite, 1-2 saat aralıklarla 1-3

353,.

H. ERK

defa tekrarlanmak sure\ile deri altına enjekte edilebilir. 5 gün süreylegünde 5-10 gr. pituitrin subkutan olarak verilebilir. Bu hormon çe-sitli isimler altında (Pituglandol, Hypophysin, postıtypin, Orasthin)piyasaya sevk edilmektedir. Uterus içerisine % 20-40 şeker solüsyonu-nun verilmesi, uterusun dor~alinin rectum yoluyla, kraniyo-kavdal isti-kamette masajı, yavrunun memeleri emmesi veya memebaşlanna ılıkantiBeptik solüsyonla ıslatılmış bezlerle yapılan kuvvetli masajlar, hay-vanın hipofiz bezinin arka lobusunda oxytocin hormonu imalini teminYOluylauterus kontraksiyonunu sag-lar (2,15), Gluconate de Calciu..'ll'unuterus kontraksiyonlarını uyarma etkisinden faydalanmak da 'müm-kündür (13). Benesch ve Steinmetzer gibi bazı yazarlar, bilhassa inek-te, retentio secundinarumda deri altı hipofizin enjeksiyonunun tesirinitamamlamak için, epidural olarak (30-100 U.) hipofizin kullanmayıtavsiye etmektedir (4).

İneg-in genel durumu iyi deg-ilse çeşitli sulfonamidler intravenözveya peros olarak kullanılabilir. Rumen hareketleri mevcut deg-ilse ag-Izyoluyle ihlç kullanılmasından fayda beklenmemelidir. Şayet uterus boş-lug-unda fazla miktarda ve fena kokulu bir muhtevi dikkati çekerse bolmiktarda kaynamış ılık su veya serum fiziyolojik ile lavaj yapılıp sifon-la bu suyu dışanya almalı ve daha sonra uygun bir antiseptik solüsyonile uterus dezenfekte edilmelidir (9). Bununla beraber yukanda işaretedildig-i gibi tedavi hususunda kati bir formül vermeg-e imkan yoktur.Duruma göre tedavi şeklini tesbit etmek gerekir. Retentio secundi-narumda komplikasyon olarak akut metritis, enfeksiyöz puerperal yan-gı, nekrotik vaginitis, septik metritis, puerperal tetanoz şekillenebil-mektedir. Zamanında ve uygun bir tedavi tatbik edildig-i takdirde akutdurum yavaş yavaş yerini kronik şekle bırakır. Genel septomlar hafif-ler ve akıntının rengi açılır. Mükö-prulent bir akıntı başlar, sonra yal-nız müköz bir akıntı ile iyileşme tamamlanır (9).

Retentio secunoinaruma maruz bütün ineklerin elle yapılanmüda-haleleIerinden 20-30 gün sonra muayene edilip involusyon'un normalhalde cereyan edip etmedig-i, metritis veya pyometranın şekillenip şe-killenmedig-ini kontrol etmek icabeder. Böyle yapılmadıg-I takdirde inekdog-umdan 90 gün veya daha fazla sonra bile kızgınlık göstermez, du-rum çok geç farkedilir ve ,gebe kalmanın pek fazla gecikmesi veyadaimi steriıitenin önüne geçilmesi imkansız bir hal alır (3). Hayvansahiplerine retentio secundinarum'a tutulan inekleri dog-umdan 3-4ay geçmedikce çiftleştirilmemeleri tavsiye edilmelidir. Uterusun nor-mal hale gelebilmesi için bu istirahate şiddetle ihtiyaç vardır (5.13).

uterusa vaki olacak müdahalelerde daima mülayemetle hareketetmek icabettig-ini, huşunetle hareket etmenin faydadan ziyade zararlıolacag-Inı hiç bir zaman hatırdan çıkarmamalıdır. Çok dikkatli olmak,

• 354

iNEKLERDE RETENTİo SECUNDiNARUM

çok fazla şey yapmaktansa çok az yapmak iyidir. Çok dikkatli hare-ket edilmedi~i takdirde uterusta perforasyona ve bunun sonucu hayva-nın ölümüne sebep olmak işten bile de~ildir. Sert aletlerin kullanılma-sı tehlikelidir. Bu işlerde meleke sahibi olduktan sonra dahi uterusiçinde daima mü1l1yemetlehareket etmek itiyadını elden bırakmama-!ıdır. Tabiat, hariçten yardım olmadığı halde bir çok semptomları ken-dili~nden bertaraf edebilir (9).

MATERİYEL VE METOD: Çalışmaya esas teşkil eden Retentiosecundinarum olaylannı son 6 yılda (1956-1961) klini~imize getirilenhasta inekler teşkil etmektedir. Bu inekler Ankara'nın iç ve dış semt-lerinden, Atatürk Orman Çiftli~, Lalahan Zootekni Arastırma Ensti~tüsü ve Ankara cıvarındaki köylerden' getirilmişlerdir. 6 yıİd!iadı ~enyerlerden getirilerek klini~izde tedavileri yapılan inek sayısı 189 dur.

Bu hayvanlara tatbik edilen tedavi metodu; hayvan sahibindenalınan anamnez ve hayvanm genel ve lokal muayenesinden edinilenkanaate göre de~işen bir tedavi tatbik ediliyordu. Tatbik etti~miz te-davi şekillerini şu şekilde özetliyebiliriz :

1 - Az sayıda ele geçen yeni vak'alarda uterus kontraksiyonlarınıuyararak ayrılmaları sa~lamak maksadiyle kas içi 25-30 mgr. stil-bestrol enjeksiyonu yapılarak 24 saat sonra hayVan tekrar kontrol edil-mekte ve yavru zarları ayrılıp düşmedi~i takdirde elle müdahaleye başvurulmaktadır.

2 - Vak'alann büyük bir ço~lu~u teşkil eden, klini~e geç ge-tirilen vak'alara; el cervix uteriden geçebiliyorsa derhal gerekli tedbir~lere riayet olunarak, epidural anestezi yapıldıktan sonra, elle yavru zar-lannın yapışmaları giderilerek bunlar dışarıya alınmaktadır.

3 - Bakteriyel üremeye mam olmak için uterus boşlu~ bol mik-tarda kaynamış ılık su, onu müteakip antiseptik solüsyonlarla irrigas-yona tabi tutulmakta ve bu sıvı sifon yapılmak suretiyle uterustanta-

, mamen çıkarıldıktan sonra uterus boşlulu~a marfanil prontalbinemülziyqnu, ichtyol, chlorampheniool veya biosol bujileri tatbik edil-mektedir.

4 - Uterus involution'unu ve toplanacak sekresyonun dışarıyaatılmasını sa~lamak maksaqiyle kas içi 10-20 mgr. stilbestrol enjeksi-yonu yapılmaktadır.

5 - Genel durumları bozuk olan hayvanlar parentral olarak an-tibiotik ve sulfonamid kürüne tabi tutulmaktadır.

6 - Hastalar durumlanna göre her gün veya gün aşırı ~ontroledilmekte ve gerekli semptomatik tedaviye tabi tutulmaktadırlar .

. 7 - Tedavileri tamamlananhayvanlann sahiplerine üç dört haftasonra hayvanın kontrolu için tekrar muayeneye getirilmesi gerekti~ianlatılmaktadır.

1956-1961 yıllarında kliniğimize getirilen Retentio secundinarum vak'alannınaylara dağılışı ve % nisbetleri aşağıda eedvelde gösterilmiştir. .

A Y i a r • 1 9 5 6 19 5 rı 1 9 5 8 ı 9 5 9 ı 9 6 o 1 9 6 ı G. Toplam

~ Sayı ~o Sayı 0/0 Sayı 0/0 Sayı 0/0 Sayı ~o Sayı 0/0 Sayı 0/0-

Ocak 20 44,4 5 14,5 6 25,6 4 11,6 6 19,8 - -- 41 21,7---_._._._--------- --- ---- -- ----- -- -- -- ----- -- -- -.-'- -- -- -- -- --- -- - --- - - - -- "-- ------ -- - .-._---

Şubat - - 5 14,5 - - 4 11,6 2 6,6 2 9,1 13 6,9------- -- - -- -.__ .- -- --."-- - - - --- - --------- ----- .•.. _._--- --- -- ----~---- --- --.'--"-'-

Mart - - 13 38,8 1 4,2 9 27,1 7 23,1 3 13,6 13 17,4---------- ----- -- --- --- .- -- -- .--~- -,--- --- --_._- -- - ____ o --- ---_._-- -- -- ---Nisan 6 13,4 5 14,5 4 16,4 5 14,5 5 17,5 6 27,1 31 16,4-_ ..__ . _.. ____ .. ___ - 0."- -,--- ---- _._. --,-_._- ------ -- - -- ---- -_.- -- - _ .. 0_-- ---- - -- - - - ----- ---- - --.--- - -- --- o -

Mayıs 1 2,2 4 11,7 2 8,2 2 5,9 3 9,9 1 4,6 13 6,9

r -o0-- -- .----- -- 0_ -- ..- - - ---- --- - ----- -- ---- - - -. - - ---- ____ e __ ---- --- -- ...... _---Haziran 6 13,4 - - - - 2 5,9 - - 3 13,6 11 5,9

-------"- .~._- ----,-- -'-'--- --_.--- -- -- _._-- --- ---- .. - -- - --- ._--- --- - --- ----- ---

Temmuz - - - - 1 4,2 - - 1 3,3 1 4,6 3 1,60------- -- _._ ..._- ---- --- -- ---- .-_._--- . --- _. -_._-- ----- _o- _._" --- _ .._- -,._---- --- -- ---Ağustos - - - - 1 4,2 2 5,9 2 6,6 1 4,6 6 3,1

_.----- ---._- ------- -----. -----. -- --- ---- - -- --- --- --- -- ---- -- - --

Eylül 2 4,5 - - 1 4,2 1 2,9 - - 2 9,1 6 3,1-- ._--- -- ....- --- ---o ---0_- ._--- -------- -- . -_.- ._--_. ---- - --- -- ---- - ---- --- _.

Ekim 2 4,5 1 3 2 8,2 3 8,7 2 6,6 1 4,6 11 5,9------ ------ --- --o _._-- ---- ------ --- ------ --- _._-- -- ---_._- -_.-O'- - -- -- ---

Kasım - 8 17,6 - - 3 12,4 - - 2 6,6 - - 13 6,9--- --- -- -- - -- ---_._- ----.- --- --- - - - ----- _ .._-- ------ --- -- --_.- ---

Aralık - - 1 3 3 13,4 2 5,9 - - 2 9,1 8 4,2---

Toplam 45 34 2~ 34 30 22 189

İNEKLERDE RETENTİO SECUNDİNARUM

Cedvelin genel toplam bölümünün incelenmesinde vak'alann ;cak (41), Mart (33), Nisan (31), Şubat (13), Mayıs (13), Kasım (13),aziran (1'1), Ekim (11), Aralık (8), Ağustos (6), Eylül (6), Temmuz) şeklinde sıralanmasının mümkün olacagı. dikkati çekmekte ve enzIa vak'alar Ocak, Mart ve Nisan aylarına isabet etmektedir.

Aşag-ıdaki grafik bu durumu daha belirli bir şekilde canlandırmak-dır.

Add50

ı,o

35

3025

15

ıo

5

u arızadan genel durumları bozulmadan iyileşmiş ineklerin en az 3, genel durumları bozulduktan sonra yapılan müdahalel~rle iyileşen-rin ise 6 ay müddetle genitaı istirahate tabi tutulmalarımn. gerektigiyvan sahiplerine anlatılmaktadır.

189 vak'adan 7 si tek müdahale ile iyileşmiş, 25 vak'a chronicetritis ile komplike olmuş ve 67 vak'anın da sonucu takip edilerne-

357

H. ERK"."""7\0 •••

miştir. Vak'aların takip edilebilen 90 adedinin şifa ile neticelendi~ g.rülmüş, fakat dölverimi durumlarını ta~ibe imkan bulunamamıştır.

İncelemelerimize dayanarak edindi~miz kanaate göre Retentisecundinarurn arızasının vukuunda önemli iki faktör roloynamaktadı

1 - Retentio secundinarum en fazla ortalama gebelik süresini dodurmadan yavru atmış hayvanlarda şekillenmektedir.

2 - Dogumların ve yavruatmaların Ocak, Mart ve Nisan aylarınisabet edenlerinde bu olaya daha fazla rastlanılmıştır.

TARTIŞMA: Retentio secundinarum'un gebelik süresi ile (yavatma) yakın ilgisi, gebeli~in ise hormonlar vasıtasiyle idare edilişi b.de bu lezyonun hormonal bir orijini de olabilece~ kanaatini uyandımıştır.

Vak'alanmızın ço~lugunu yerli, verimi az, bakımı orta olan havanlar teşkil etmektedir. Hayvan sahipleri tarafından kaydedilmediiçin gebelik süreleri hakkında bilgi edinmek ve buna dayanarak b.fikir ileri sürmek mümkün olmamıştır. Vak'alarımız hakkında belirbir ırk tefriki de imkansız oldu~dan 'ırklar arasında bir mukayyapılmamıştır.

Vak'alarımızın mensup oldugu hayvan toplulugu arasında (Brucela abortus Bang, vibriosis, leptospirosis, trichomoniasis v.s. gibi) yetitirme hastalıklannın durumunu tesbit edemedik.

Kaç doguma (normal, güç, erken dogum ve yavruatma) karşılıkaç Retentio secundinarurn vak'ası şekillendi~ hakkında istatistiki bbilgi vermek imkanına malik de~liz. Hayvanlann süt verimleri hakında sahiplerinden sıhhatli bir bilgi almak da mümkün olmamıştı

Klini~mize getirilen vak'alann tedavilerinden elde edilen başanisbetinin düşük oluşuna; vak'aların sahipleri tarafından klini~e ggetirilmeleri, lüzumsuz ve zararlı müdahalelerde. bulunmaları, gereilgi ve takibin gösterilmemesi ve hayvanların banndınldıklan ahırlrın hijyenik şartlara sahip olmaması, beslenmenin kifayetsiz oluşu gifaktörlerin mühim tesiri oldugu kanaatine varılmıştır.

Çok sayıda ineklerin bulundugu yetiştiricilik müesseselerinde çlışma şansına malik meslekdaşların bu konu üzerinde önemle dularınm ve yukarıda işaret edilen hususları dikkat nazarına almalanın faydalı olac~nı, çalışmamızın bu konu üzerinde çalışacaklara druma göre yapacakları tedavi şekilleri ve alınacak sonuçlar üzerinbir fikir verece~ini ve kendilerine bir ışık tutaca~ı ummaktayız.

358

INEKLERDE RETENTİo SECUNDİNARUM

Çeşitli yerlerden çeşitli seviyedeki hayvan yetiştiricileriyle. temasmkanını bulup bu konuda onlan gerekli şekilde tenvir etmiş olmamızıynca bir kazanç olarak telakki. etmekteyiz.

ÖZET

Bu yazıda ineklerde do~ ve yavruatma sonucu şekillenen «Reten-io secundinarum» anzası incelenmiş ve son 6 yıl içinde (1956~1961)eteriner Fakültesi Do~ ve Jinekoloji kliİliginde .bu lezyondan teda-i gören 189 baş ine~e tatbik edilen tedavi şekilleri ve alınan sonuçlarıklanmıştır.

SUMMARY

In this artiele Retained placenta of cattle, which occurs afterbartian and normal parturition is described. During the last 6 years1956-1961) in the elinic of Obstetrics and Gynecology, Veterinaryaculty; Ankara, 189Retained placenta cases examined and cured.-Therinciple of treatment and' the results are alsa discussed.

LtTERATtJR

1 - Benesch, F.: Lehrbuch der tieriirtzlichen Geburtshilfe und Gyniikologie.Urban Schwazenberg, Wiem, 503-508, 1952.

2 - Benesch, F. - Wright, J.G.: Veterinary Obstetrics. Bailliere Tindal andCox, London, 359-371, 1950.

3 - Berthelon, M.: La chirur~ie Gynecologique et Obstetricale de femeIlesdomestiques. Vigot Freres Paris 211-218, 958.

4 - Brion, A.: Vade-Meecum-duVeterinaire. Vigot Freres, Paris, 561-562, 1958.5 - Cronwell, .J.e. - Brunsvill, N.C. : Antibiotics and Time for Adherent'

Placenta. M. Vet. Prac. Vol. 41, No: 2, 45, 1960.6 - Derivaux, J.: Obstetrique Veterinaire. Vigot Freres Paris, 333-337, 1957.7 - Erk, H.: EvciI Hayvanların Genital Organ Hastalıkları. Güzel,İstanbuı Mat.

baası, Ankara, 48-51, 1957.8 - Graig, J.E.: Flemings Veterinary Obstetrics. Bailliere Tindal and Cox.

• London, 443--457, 1941.

9 - Lagerlöf, N.: Retentio Secundinanım. F.A.O. İnternational Training Centeron Animal Reproduction. Stockholm, 1957.

O - Nilsson, C.S.: Management of Bovine Retained Placenta. Vet. Med. Vol. 56,No: 8, 356--357, 1961.

1 - Perry, E.J.: The Artificial İnsemination of Farm Animals. New Brunswick52-53, 1955.

2 - Richter, J. Götze, R.: Lehrbuch der TiergeburtshiIfe. H. Laupp Jr. Berlin.492-504, 1950.

359

.•.•.•..

H. ERK

13 - Roberts, S.J.: Veterinary Obstetrics and Genital Diseases. EdwarBrothers, Ine., Mieı:i~an, 225-232, 1956.'

14 - Rubstov, V.l.: No Uterine İrrigation for Retained Plaeenta in the Cow.Vet. Prac. Vol. 42, No: 16, 58, 1961.

15 - Stoss, A.O.: Tierll.rzliehe Geburtskunde und Gynakologie. Ferdinand EnkStuttgart, 271-282, 1944.

16 - Tavemier, H.: Guide de Pratique Obstetricale chez les grautes femelldomestiques. Vigot Freres. Paris 306-308, 1955.

17 - WDllams, WL.: The Diseases of the Genital Organs of Domestic Anima!Ethel Williams Plimpton, Wore~er, Mass, 555-568, 1950.

360