maandag 25 mei 2015programma www.bredanassaustad.nl

3

Inhoud 3 Voorwoord

4 Plattegrond

6 Nassaudag Breda

7 Programma

18 Informatie

19 Colofon

Voorwoord Op het gebied van de Nassaus is er veel te zien en

te beleven in Breda. Er is veel overgebleven uit die tijd:

het Kasteel van Breda, waar de Nassaus resideerden

(nu Koninklijke Militaire Academie), de Grote

Kerk (waar maar liefst negen Nassaus én

de eerste Prins van Oranje begraven liggen

onder prachtige grafmonumenten),

het Begijnhof, tientallen

hofhuizen van leden van de

hofhouding, het jachtslot

Bouvigne en het

prachtige stadspark

het Valkenberg

(waar de Nassaus hun

valken lieten jagen).

Stichting Breda Nassaustad

zet zich in om de rijke Nassau­

geschiedenis van Breda onder

de aandacht te brengen. Breda

laat zich tijdens de Nassaudag zien als een energieke en

moderne stad, bewust van zijn Nassauverleden. De Nassau­

dag staat dit jaar in het teken van participatie en educatie,

ofwel meedoen en leren. Verbinden, vooruitkomen en

genieten vanuit een rijke historie naar het heden door aan

veel leuke dingen mee te doen. Er is voor elk wat wils, voor

jong én oud. We wensen je veel plezier tijdens de zesde

editie van de Nassaudag Breda!

Willem van der vis

Voorzitter Stichting Breda Nassaustad

4 5

Locaties Stadspicknick Valkenbergpark

Kasteel van Breda Ingang via de Stadhouderspoort aan het Kasteelplein

Grote Kerk Kerkplein 2

Poortgebouw Begijnhof Catharinastraat 23

BouvigneBouvignelaan 5

Valkenbergpark

Willemsbrug richting station

1

2

3

4

2

1

J.F. K

enned

ylaan

3

richting Kasteel

Bouvigne

4

4

6

Programma Park Valkenberg 12.00 – 17.00 uur | Ingang

Kasteelplein / Kennedylaan

/ Catharinastraat

Op het Kasteel van

Breda werden

grote feesten

gehouden

door de

Nassaus; zij

hebben de Bour­

gondische levensstijl

geïntroduceerd.

Tijdens de Nassaudag

is er voor alle belangstel­

lenden een picknick in de

achtertuin van de Nassaus: het

Valkenberg. Het park kent een

rijke geschiedenis: van jachtgebied van de Heer van

Breda naar de groene ruimte rondom het Kasteel en

van de hoftuin van de Oranjes naar een stadspark voor

de hele bevolking.

De Oranjes verbleven in de zeventiende eeuw slechts nu

en dan op hun oude stamslot. De kinderen van Willem van

Oranje, Filips Willem (1554­1618) en Maria, renden in hun

jongste jaren ‘rond de kleurige bloemenperken en onder

de lommerrijke lanen van het Valkenberg’. Na de dood van

hun moeder brachten zij hun jeugd elders door, maar Filips

Willem keerde vanaf 1609 regelmatig terug naar Breda.

In het Valkenberg liet hij een moestuin aanleggen door

zijn hovenier Govert van (den) Houte, die het ongetwijfeld

druk gehad moet hebben met de verzorging van hof en

Nassaudag Breda De band tussen het Huis Nassau en Nederland ontstaat

in 1403. Graaf Engelbrecht I van Nassau trouwt in dat jaar

met Johanna van Polanen, vrouwe van Breda. Door hun

groeiend familiebezit behoren de Bredase Nassaus al snel

tot de hoogste edelen van ons land. Zij krijgen ook steeds

belangrijkere functies toebedeeld van de Bourgondische

en Habsburgse hertogen, die grote delen van de Nederlan­

den als landheren besturen. Zo bekleedt Graaf Hendrik III

van Nassau (1483­1538) hoge burgerlijke en militaire

ambten. Ook is hij betrokken bij de opvoeding van Keizer

Karel V. De Nassaus woonden honderdvijftig jaar lang op

het Kasteel van Breda. In deze periode gaven zij de aanzet

voor de welvaart van Breda en brachten zij de stad tot ont­

wikkeling. De adel die op het Kasteel van Breda woonde,

werkte als een magneet op de kunstsector, edelsmederij,

design en architectuur.

Wie aan de Nassaus denkt, denkt aan het koningshuis.

Het Huis Oranje­Nassau werd voor het eerst genoemd in

1544. Willem I, graaf van Nassau­Dillenburg (1533­1584)

– beter bekend als Willem van Oranje of Willem de Zwijger –

erfde toen het Zuid­Franse prinsdom Orange van zijn neef

René van Chalon (officieel René graaf van Nassau en prins

van Chalon­Oranje). Als prins Willem is hij de stamvader

van het Huis Oranje­Nassau.

Tijdens de Nassaudag Breda, tevens Landelijke Kastelendag,

wordt in de geest van de Nassaus de rijke geschiedenis van

Breda herdacht en gevierd.

7

De Nassaus hebben de Bourgondische levens-stijl geïntroduceerd

8 9

FietsrouteVanaf 13.00 uur | Park Valkenberg, Grote Kerk en Bouvigne

De Stichting Breda Nassaustad heeft een nieuwe Nassau­

fietsroute samengesteld. Die voert je langs diverse Nassau­

locaties in Breda en door het prachtige gebied ten zuiden

ervan. Op de Nassaudag is de route voor € 2,50 te koop

bij de VVV (Grote Markt) en de Grote Kerk. Daarna ook bij

de VVV aan de Willemstraat. Geniet van 30 km boeiende

historie en natuurschoon.

Kasteel van Breda 11.00 – 17.00 uur. Let op: poort geopend tot 16.30 uur! |

KMA, ingang Stadhouderspoort aan het Kasteelplein

Lange tijd was het Kasteel van Breda de residentie van de

Nassaus. Hendrik III, de vertrouweling van keizer Karel V,

liet de middeleeuwse burcht rond 1530 door de Italiaanse

architect Thomas Vincidor da Bologna verbouwen tot

een renaissancepaleis. Sinds 1828 is het de thuisbasis

van de Koninklijke Militaire Academie en is het normaal

alleen toegankelijk voor groepen via VVV­rondleidingen.

Tal van historische ruimtes op het kasteelcomplex zijn

opengesteld. Bezoek het Blokhuis, het voormalige woon­

huis van Willem van Oranje. Ontdek de best bewaarde

geheimen van het Kasteel tijdens een rondleiding (door­

lopend, startpunt vanaf informatiepunt bij de ingang).

Ontmoet de cultuurhistorische groep ‘Merck Toch Hoe

Sterck’ die een kort spektakelstuk opvoert uit de Spaanse

tijd. Schrik niet van de signalen van het Jachthoornkorps

Garde Jagers op het Paradeterrein. Altijd al met een hand­

boog willen schieten? Dat kan onder de vlaggenmast.

Kinderen kunnen een ritje op een pony maken of chemische

proefjes doen op het Alchemistenplein. Op de Binnen­

plaats hoor je afwisselend de klanken

van het opleidingsorkest van Harmo­

nie Sint Caecilia uit Bavel en van het

Bergen op Zooms Blazers Ensemble.

Leer op de Binnenplaats

ook meer over

de nuttige

rol van

boomgaard. Het Valkenberg moest zijn opbrengst ‘vande

vruchten ende tgewas’ leveren ‘naer gelegentheyt vanden

saysoene’ voor de keuken en tafel van de families van

Oranje en Nassau. Maar ook de bedienden, de hofstoet

en de talloze gasten profiteerden ervan.

OpeningBurgemeester Paul Depla opent om 12.00 uur de Nassau dag

Breda in het Valkenbergpark. Het Klokkenluiders Gilde

Breda (KGB) luidt de Nassaudag in met de Breda Nassau­

klok: de grootste klok in de Bredase toren (3500 kg, 1694).

Deze draagt de naam van zijn schenker, de stadhouder/

koning Willem III (van Nassau), baron van Breda en koning

van Engeland. Het Traditioneel Jachthoornkorps van het

voormalig Garderegiment Jagers is op volle sterkte aanwe­

zig en zorgt voor een onvergetelijke opening. Later op de

dag treden zij op het terrein van het Kasteel van Breda op.

StadspicknickOm 12.00 uur begint de stadspicknick. In de tijd van de

Nassaus, toen het Valkenberg nog hun achtertuin was,

mochten alleen edelen zich in het park begeven. Tijdens

de Nassaudag vlei je je er neer op je kleedje voor de grote

stadspicknick. Voor slechts € 5,­ koop je een lunchpakket

met broodjes, fruit en een drankje van FOOOD, het Bredase

creatieve cateraarscollectief. Ondertussen geniet je van

artiesten en historische figuren.

Meld je aan voor de picknick via: info@bredanassaustad.nl of

076-5218267 (Grote Kerk Breda). Voorverkoop picknickbonnen

VVV, Willemstraat 17-19 en Grote Markt 38 Breda.

Tijdens de Nassaudag vlei je je in het Valkenberg neer op je kleedje voor de stadspicknick

11

een

nieuw

woord.

Het bekendste voorbeeld van een

naamdicht is het Nederlandse volkslied

het Wilhelmus. De eerste let­

ters van de 15 coupletten van

het Wilhelmus vormen samen het

woord: W I L L E M V A N N A S S O V

Honderden kinderen uit de groepen 5 t/m 8 van de

basisscholen De Burchtgaarde en Laurentius lieten zich

hierdoor inspireren en maakten met hun eigen naam een

Nassaudagposter. De veertien opvallendste posters schit­

teren in de mupi’s van Breda. De tentoonstelling ‘Zie mijn

naam!’ presenteert alle 356 originele ontwerpen.

De Grote Wilhelmusshow14.00 en 15.30 uur | Tijdens de voorstelling is de kerk

beperkt toegankelijk

In de Grote Kerk is om 14.00 uur en om 15.30 uur de

Grote Wilhelmusshow te zien. In deze show vol muziek,

dans, komische scènes en een spannende quiz draait alles

om de geschiedenis van het oudste lied ter wereld dat een

volkslied werd: het Wilhelmus. Want of we nu willen of

de bijenhouderij die vroeger bij landgoederen hoorde.

In de Kolommenzaal speel je (vanaf 4 jaar) mee met theater­

groep De Vlinderfabriek in de doorlopende interactieve

voorstelling ‘De jonkvrouw die niet stil kon blijven zitten’.

In het Huis van Brecht, het oudste stenen woonhuis van

Breda, mag je de prachtige schilderijen van de Tiendaagse

Veldtocht en de archeologische kelder niet missen. Meer

weten over de geschiedenis van het kasteel en de KMA?

Bezoek dan de expositieruimte in het Koningin Wilhelmina

Paviljoen. Even uitrusten onder het genot van een drankje

kan op de Binnenplaats of op het terras bij de Granaat­

toren, een van de historische vestingtorens van

het kenmerkende Spanjaardsgat.

Grote Kerk12.00 - 17.00 uur | Kerkplein 2

De Grote of Onze Lieve Vrouwe Kerk is de grootste

Nassaukerk van Nederland, zelfs van Europa. De kerk

kreeg zijn huidige vorm door een initiatief uit 1410 van

Engelbrecht I van Nassau en de daarop volgende verbou­

wingen in opdracht van zijn opvolgers Jan IV, Engelbrecht

II en Hendrik III van Nassau. Naarmate de politieke en

financiële macht van de Nassaus en hun invloed groeide,

groeide ook de kerk. Dankzij Hendrik III van Nassau,

opperkamerheer van Karel V en daarmee de hoogste

politieke en invloedrijke functionaris aan het hof,

kwam de Prinsenkapel tot stand. Het is een toppunt van

renaissancekunst met zijn gewelfschildering, praalgraf

en drieluik van de beroemde schilder Jan van Scorel.

Zie mijn naam! posters voor de Nassaus

Wist je dat het Wilhelmus een acrostichon is?

Dat is een moeilijk woord voor een naam­

dicht. In een naam­

dicht vormen

een aantal

letters

In een show vol muziek, dans, komische scènes en een spannende quiz draait alles om de geschiedenis van oudste lied ter wereld dat een volkslied werd.

12 13

en Wilhelmina als ongevraagde commentatoren. Biggelen

de tranen al over je wangen van nationale ontroering of

ken je alleen de eerste twee regels? Wil jij ook meemaken

hoe Willem de Zwijger en Alva al wc­pot werpend en

zaklopend hun vete beslechten? Hoe frustrerend het is om

een acrostichon van maar liefst 15 coupletten te moeten

schrijven? Hoe player Valerius zijn muze Anna van Buuren

bezingt? De Grote Wilhelmusshow, die je niet snel zult

vergeten, is geschreven en geregisseerd door Mirthe Bron.

Zes eeuwen Nassaus en de Grote KerkDeze tentoonstelling brengt de Nassaus en Oranje­

Nassaus vanaf 1403 tot nu tot leven en belicht hun band

met de Grote Kerk. In de kooromgang van de kerk leer

je welke betekenis de Bredase Nassaus hebben gehad

voor de architectuur, de schilderkunst, de beeldhouwkunst,

de middeleeuwse handschriften, de tapijtkunst en de

glasschilderkunst.

Poortgebouw Begijnhof12.00 - 17.00 uur | Catharinastraat 23

In het Miniaturenmuseum leer je alles over het huwelijk

van de Nassaus in historisch perspectief. Bekijk de

bijzondere erfgoedcollectie met o.a.

de Paleis kapel van René van Chalon en

de statietrappen van het renaissance­

paleis. Een fraaie stamboom frist

je geheugen op hoe het

ook alweer zat met de

erfopvolging van

de Nassaus.

niet, het ís ons volkslied. Hoe dat zo ge­

komen is, is een nogal curieuze en van

toevalligheden aan elkaar hangende

roerige geschie denis. Dit verhaal wordt

in een wer velende show door talkshow­

host en stadsbeiaardier Paul Maassen ver­

teld. Samen met het Wilhelmusshow Showballet,

Nassau Revue­orkest, sketches én (poppen van) Wim­Lex

In het Miniaturenmuseum leer je alles over het huwelijk van de Nassaus in historisch perspectief.Wil jij ook meemaken

hoe Willem de Zwijger en Alva al wc-pot werpend en zaklopend hun vete beslechten? Hoe frustre-rend het is om een acros-tichon van maar liefst 15 coupletten te moeten schrijven? Hoe player Valerius zijn muze Anna van Buuren bezingt?

14

de drie jaar daarna zijn er nog

enkele andere verbouwingen

gedaan en is de toren verhoogd

met een tweede verdieping. In 1614

kocht prins Filip Willem het

om het samen met zijn broers

Maurits, Frederik Hendrik en

Willem II als jachtslot te gebruiken.

Bouvigne wisselde vaak van eige­

naar. Na de dood van prins

Willem III bleef het tot 1775

eigendom van de Oranjes.

De Franse tuin rond het kas­

teel is symme trisch van vorm.

De Duitse tuin heeft hoge bomen,

een kronkelpad en een smal gazon,

terwijl de Engelse tuin zich juist onder­

scheidt door zijn grote open ruimte en bastion­

vormige hoeken. Aan de zuidzijde van het kantoor dat

sinds 1972 in eigendom van de Brabantse Delta is, is de

boomgaard met walnootbomen opnieuw aangelegd.

Kronen en KruinenBouvigne ligt aan de rand van het Mastbos, dat in 2015

vijfhonderd jaar bestaat. In 1515 werd het bos in opdracht

van graaf Hendrik III met zaad uit Neurenberg aangelegd.

Dit bos zou uitgroeien tot een productiebos (en leverde o.a.

hout voor de bouw van het Kasteel van Breda) en jachtbos.

In de periode 1646 tot 1709 werd een plan ontworpen om

het Mastbos uit te breiden. Er werd vooral op de gronden

van Bouvigne bos aangeplant.

Bouvigne12.00 - 17.00 uur | Bouvignelaan 5

Het is onmogelijk te zeggen wanneer Kasteel Bouvigne

precies gebouwd is. De eerste vermelding dateert echter

van 1554, het jaar waarin Jacob van Brecht zijn testament

opmaakte. Jacob van Brecht behoorde tot een van de

voornaamste families van Breda in de zestiende eeuw.

Vlakbij het kasteel lagen twee boerderijen, de Grote Hoeve

en de Kleine Hoeve genoemd. De Grote Hoeve bestaat,

in gewijzigde vorm, nog steeds en behoort sinds 1614

aan de prinsen van Oranje, vanaf 1816 tot de dotatie van

prins Hendrik en sinds 1881 tot het Staats­

domein. De meeste landerijen in de

naaste omgeving behoorden aan

de eigenaar van Bouvigne.

Het kasteel werd in de akte

van Van Brecht omschreven

als een statig stenen huis

omgeven met grachten.

In de loop der tijd werd

het uitgebreid:

het begon met

het stenen

huis, waarop

tussen 1554

en 1611 de

eerste verdieping

van de toren is gebouwd. In

Bouvigne ligt aan de rand van het Mastbos, dat in 2015 vijfhonderd jaar bestaat. In 1515 werd het bos in opdracht van graaf Hendrik III met zaad uit Neurenberg aangelegd.

15

Hoe is het Mastbos ontstaan, wat gebeurde er tijdens de Tachtjarige Oorlog op Bouvigne en waar werd al dat hout voor gebruikt?

16 17

er rondleidingen door Kasteel Bouvigne en kun je de kas­

teeltuinen bezichtigen.

Beleef het MastbosVia de app van Staatsbosbeheer ontdek je de rijke geschie­

denis van het Mastbos. De historische route is acht kilo­

meter lang en leidt je over indrukwekkende lanen, langs

eeuwenoude grove dennen. Sagen en legendes verhalen

over prinsen, stropers en smokkelaars die er vroeger rond­

dwaalden. Download de app gratis in de App Store of

Google Play via www.staatsbosbeheer.nl/beleefhetmastbos

www.brabantsedelta.nl/bouvigne

Honden zijn op het terrein niet toegestaan.

De tentoonstelling ‘Kronen en krui­

nen’ geeft een beeld

van vijfhonderd

jaar Mastbos,

de Nassaus

en Bou­

vigne. Hoe is

het Mastbos

ontstaan, wat

gebeurde er tijdens de Tachtig­

jarige Oorlog op Bouvigne en

waar werd al dat hout voor

gebruikt? In een interessante

tentoonstelling met historische

kaarten, archeologische vond­

sten uit de 17e eeuw van het

legerkamp op Bouvigne, een levens­

echt legerkampement en ambachtslieden

trekken vijf eeuwen aan je voorbij. Ook zijn

Via de app van Staats-bosbeheer ontdek je de rijke geschiedenis van het Mastbos. De histo-rische route is acht kilo-meter lang en leidt je over indrukwekkende lanen, langs eeuwenoude grove dennen. Sagen en legendes verhalen over prinsen, stropers en smokkelaars die er vroeger ronddwaalden.

18 19

ColofonBestuur Stichting Breda Nassaustad Willem van der Vis

(voorzitter), Marlice Dreessen, Walter van de Garde,

Wippel Houben en Evert Klomp Projectleiding en redactie

B_in motion (An van Dixhoorn) en Tedoen Kunstprojecten

(Isabelle Schol) Vormgeving Studio Maaike Klijn Fotografie

Maj­Britta de Ruiter (tenzij anders vermeld) Druk Shortprint

Oplage 5.000 Met dank aan EHBO Vereniging St Raphaël,

Klokkenluiders Gilde Breda, Famous AVL, Stichting Cultuur­

behoud Breda.

Stadspicknick Goue Gale, GEA Educatie, Ger Joosen

De Grote Wilhelmusshow Paul Maassen, Mirthe Bron, Niels

Jacobs, Arjan Muller, Reinilde Buys, Christina Boekestein,

Pieter Zwaans, Linda Schrik, Nieuwe Veste, Facilitaire Theater­

werkplaats Breda, Jurgen Damen, Ferdinand Schmutzer,

Dansschool Every Move, HRS geluid•licht•video, Irene Laros

Poppentheater Zie mijn naam Cultuurwinkel Breda, Kbs

De Buchtgaarde, Kbs Laurentius, Marja Reniers, Simone

Dresens Bouvigne Erik Peters – gemeentearcheoloog, Berg­

sche Battery, Frans van Kuijk, Sanneke Rolloos, Staatsbos­

beheer, Gerard Otten KMA Jachthoornkorps Garde Jagers,

Bergen op Zooms Blazersensemble, Harmonie Sint Caecilia,

De Vlinderfabriek, Merck Toch Hoe Sterck, Avans Hoge­

school, C3, Outdoor Handboog Schietvereniging Breda

Archery, Bredaas Bijenhouders Collectief.

Nassaudag Breda wordt mede mogelijk gemaakt door:

Informatie voor de bezoeker

Tijden

Op 25 mei is het ook Kastelendag. Om niets te hoeven missen,

houd je rekening met de volgende tijden: het KMA­terrein

opent om 11.00 uur. Om 12.00 uur begint de stadspicknick

in het Valkenbergpark. De Grote Wilhelmusshow wordt

tweemaal opgevoerd en start om 14.00 uur en om 15.30 uur.

Aansluitend aan de Nassaudag luister je naar muziek van

onder meer Koninklijke Harmonie Cecilia Princenhage tijdens

het Spanjaardsgat Festival op het ponton in de Haven.

EHBO

Eerste Hulp is aanwezig op het terrein van de KMA en

Bouvigne. Tijdens de stadspicknick zijn ze tussen 12.00 en

14.00 uur in Park Valkenberg.

Openbare toiletten

In het Park Valkenberg is een openbaar (rolstoeltoeganke­

lijk) toilet aanwezig aan de kant van de Willemsbrug.

In de Grote Kerk en op de KMA zijn ook toiletten.

Bewaakte fietsenstallingen

Wil je je fiets veilig wegzetten, dan kan dat bij een van

de vijf bewaakte fietsenstallingen: Oude Vest, Nieuwstraat,

Haven, Het Turfschip en Concordiastraat.

Parkeren

Op tweede Pinksterdag kun je gratis parkeren in de

binnenstad. In en rond het centrum is een aantal parkeer­

terreinen en (betaalde) ­garages. De parkeerterreinen

Beyerd­Vlaszak en het Chasséterrein hebben veel parkeer­

plaatsen. De parkeergarages De Barones

en Chasséparking zijn 24 uur per dag

geopend.

Het Stadsblad