Narażenie na pole magnetostatyczne i zagrożenia zdrowia przy

Medycyna Pracy 201162(3)309ndash321copy Instytut Medycyny Pracy im prof J Nofera w Łodzihttpmedprimplodzpl

PRACA POGLĄDOWAJolanta Karpowicz1 Krzysztof Gryz1

Piotr Politański2 Marek Zmyślony2

NARAŻENIE NA POLE MAGNETOSTATYCZNE I ZAGROŻENIA ZDROWIA PRZY OBSŁUDZE SKANEROacuteW REZONANSU MAGNETYCZNEGOEXPOSURE TO STATIC MAGNETIC FIELD AND HEALTH HAZARDS DURING THE OPERATION OF MAGNETIC RESONANCE SCANNERS

1 Centralny Instytut Ochrony Pracy mdash Państwowy Instytut Badawczy Warszawa Pracownia Zagrożeń Elektromagnetycznych2 Zakład Ochrony Radiologicznej Instytut Medycyny Pracy im prof J Nofera Łoacutedź Pracownia Zagrożeń Elektromagnetycznych

StreszczenieSkanery rezonansu magnetycznego (S-RM) należą do najnowocześniejszych urządzeń diagnostyki obrazowej przy ktoacuterej przygo-towanie i przeprowadzenie badania związane jest z narażeniem pracownikoacutew na pole magnetostatyczne (PMS) W pracy przedsta-wiono dane na temat narażenia pracownikoacutew na PMS przy tych urządzeniach oraz przeanalizowano literaturę dotyczącą działania biologicznego i zagrożeń zdrowia związanych z PMS Miało to na celu rozpatrzenie zasadności zliberalizowania przepisoacutew dotyczą-cych ochrony pracownikoacutew związanych z diagnostyką RM przed PMS Pomiary w otoczeniu magnesoacutew 15T S-RM wykazują że narażenie na PMS w otoczeniu roacuteżnych S-RM jest uzależnione zaroacutewno od indukcji magnesu jak i od rozwiązań konstrukcyjnych zastosowanych w poszczegoacutelnych urządzeniach oraz organizacji pracy Przy rutynowych badaniach jednego pacjenta elektroradio-log przebywa ok 15ndash7 min w PMS przekraczającym 05 mT a 13 min w PMS przekraczającym 70 mT Przy badaniach pacjentoacutew wymagających większej uwagi czas ten może być znacznie dłuższy Wartości średnie (Bśr) narażenia pracownika na PMS wyno-szą 56ndash85 mT (średnio 30plusmn19 mT N = 16) Przytoczone dane pokazują że spełnienie formalnych wymagań prawa pracy dotyczą-cych narażenia pracownikoacutew na PMS jest możliwe przy właściwej organizacji stanowisk i procedur pracy oraz świadomości pra-cownikoacutew przy jakim asystowaniu pacjentowi nie narażają się na silne PMS Analiza dostępnej literatury dotyczącej biologicznego działania PMS wykazała brak danych dotyczących skutkoacutew zdrowotnych narażenia wieloletniego pracownikoacutew przy dużej ilości danych wskazujących na możliwość biologicznego działania PMS W związku z tym radykalne łagodzenie wymagań dotyczących narażenia głowy i tułowia pracownikoacutew jest przedwczesne a ponadto nie jest warunkiem koniecznym rozwoju diagnostyki RM Przed przystąpieniem do takich prac konieczne wydaje się przeprowadzenie szeroko zakrojonych międzynarodowych badań stanu zdrowia pracownikoacutew narażonych na pola elektromagnetyczne S-RM Med Pr 201162(3)309ndash321Słowa kluczowe elektroradiolog zagrożenia zawodowe pola elektromagnetyczne prądy indukowane ekspozymetria wolne rodniki

AbstractMagnetic resonance imaging (MRI) scanners belong to the most modern imaging diagnostic devices which involve workersrsquo exposure to static magnetic fields (SMF) during the preparation and performance of MRI examinations This paper presents the data on work-ersrsquo exposure to SMF in the vicinity of MRI scanners and the analysis of SMF-related biological effects and health hazards to find out whether softening the legislative requirements concerning protection against SMF exposure of workers involved in MRI diagnostics is justified Measurements in the vicinity of 15 T MRI magnets showed that exposure to SMF by various scanners depends on both SMF of magnets and scanners design as well as on work organization In a routine examination of one patient the radiographer is exposed to SMF exceeding 05 mT for app 15ndash7 min and up to 13 min to SMF exceeding 70 mT In examinations of patients who need more attention the duration of exposure may be significantly longer The mean values (Bmean) of exposure to SMF are 56ndash85 mT (mean 30plusmn19 mT N = 16) These data demonstrate that only well designed procedures proper organization of workplace and aware-ness of workers how to attend the patients without being exposed to strong SMF allow for meeting the requirements of labor law con-cerning workersrsquo exposure to SMF The analysis of the available literature on biological effects of SMF has disclosed the lack of data on health effects of many years exposure of workers and the abundance of data demonstrating the biological activity of SMF Therefore a radical softening of legislative requirements concerning the exposure of workersrsquo head or trunk is premature and what is more it is not indispensable for the development of MRI diagnostic Such an action should be preceded by extensive international investigations on the health status of workers exposed to electromagnetic fields by MRI scanners Med Pr 201162(3)309ndash321Key words radiographer occupational hazards electromagnetic fields induced currents exposimetry free radicals

Adres 1 autorki Pracownia Zagrożeń Elektromagnetycznych Centralny Instytut Ochrony Pracy mdash Państwowy Instytut Badawczy (CIOP mdash PIB) ul Czerniakowska 16 00-701 Warszawa e-mail jokarciopplNadesłano 19 maja 2011Zatwierdzono 1 czerwca 2011

Praca została przygotowana w ramach aktywności Grupy Ekspertoacutew ds Poacutel Elektromagnetycznych Międzyresortowej Komisji ds NDS i NDN z wykorzystaniem wynikoacutew programu wieloletniego pn bdquoPoprawa bezpieczeństwa i warunkoacutew pracyrdquo dofinansowywanego w latach 2008ndash2010 w zakresie projektoacutew badawczych rozwojowych przez Ministerstwo Nauki Głoacutewny koordynator Centralny Instytut Ochrony Pracy mdash Państwowy Instytut Badawczy

310 J Karpowicz i wsp Nr 3

WPROWADZENIE

Wykorzystanie zjawiska rezonansu magnetycznego w tzw skanerach rezonansu magnetycznego mdash S-RM (magnetic resonance imaging scanners mdash MRI scan-ners) jest jedną z najnowocześniejszych technik obra-zowej diagnostyki medycznej rozwijającą się dyna-micznie od początku lat 80 XX w W ostatnich latach stale wzrasta ilość S-RM badanych nimi pacjentoacutew i asystujących pacjentom pracownikoacutew

Diagnostyka z wykorzystaniem S-RM wyma-ga umieszczenia diagnozowanej części ciała pacjenta w obszarze bardzo silnego pola magnetostatyczne-go (PMS) kilkadziesiąt tysięcy razy silniejszego od naturalnego pola geomagnetycznego Rozwoacutej techno-logiczny S-RM związany jest z wykorzystywaniem źroacute-deł coraz silniejszego PMS umożliwiających wprowa-dzanie nowych procedur diagnostycznych oraz skraca-nie czasu trwania pojedynczych badań

Pola magnetostatyczne wytwarzane są najczęściej nieprzerwanie tj 24 godziny na dobę przez elektroma-gnesy nadprzewodzące (1) Pola te oddziałują zaroacutewno na pacjenta jak i na wszystkie osoby przebywające w otoczeniu obudowy magnesu mdash na osoby asystujące pacjentom a także wykonujące roacuteżnorodne czynności administracyjno-techniczne np sprzątanie Pracow-nicy obsługujący S-RM należą do osoacuteb narażonych na najsilniejsze PMS z występujących w środowisku pracy Narażenie to wskutek aktywności fizycznej pracowni-koacutew zawiera roacutewnież składową pola magnetycznego zmiennego w czasie

Skutki oddziaływania PMS na stan zdrowia są sto-sunkowo słabo poznane w poroacutewnaniu z bogatą doku-mentacją tego typu oddziaływań pola elektromagne-tycznego częstotliwości przemysłowej lub radiofalowej Wobec ograniczonych i niespoacutejnych danych epidemio-logicznych i biomedycznych (23) w monografii Świato-wej Organizacji Zdrowia (WHO) (4) podano że nie ma wystarczających danych naukowych do ustalenia ryzyka zdrowotnego oddziaływania PMS Wciąż nie rozstrzy-gnięto kontrowersji na temat odległych skutkoacutew zdro-wotnych oddziaływania pola elektromagnetycznego na pracownikoacutew takich jak działanie kancerogenne czy zwiększone zagrożenia chorobami neurodegeneratyw-nymi zwłaszcza stwardnieniem zanikowym bocznym (amyotrophic lateral sclerosis mdash ALS) i chorobą Alzhei-mera (5) Z kolei Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (International Agency for Research on Can-cer mdash IARC) sklasyfikowała pola magnetyczne małej częstotliwości (extremely low frequency mdash ELF) oraz

pola częstotliwości radiowych (radiofrequency electro-magnetic fields) w grupie 2B mdash czynnikoacutew możliwie kancerogennych dla ludzi (67) Coraz lepiej udokumen-towane są hipotezy dotyczące mechanizmoacutew oddzia-ływania poacutel elektromagnetycznych takich jak geno-toksyczność zmiany peroksydacji lipidoacutew czy ekspresji niektoacuterych białek tj mechanizmoacutew o udowodnionych związkach z patogenezą wielu choroacuteb

Badania dotyczące oceny zagrożeń związanych ze skutkami narażenia na PMS należą do priorytetoacutew badawczych min WHO Międzynarodowej Komisji Ochrony przed Promieniowaniami Niejonizującymi (International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection mdash ICNIRP) i programoacutew badawczych Unii Europejskiej Rozpoznanie charakterystyki indywidu-alnego narażenia na PMS pracownikoacutew z roacuteżnych grup zawodowych jest istotnym elementem planowania ta-kich badań oraz analizy korelacji parametroacutew biome-dycznych stanu zdrowia uczestnikoacutew badań z parame-trami narażenia środowiskowego a także oceny zagro-żeń zawodowych i skuteczności działań prewencyjnych z obszaru profilaktyki technicznej i organizacyjnej

Rutynowej ocenie podlega jedynie poziom nara-żenia pracownikoacutew na PMS oceniany na podstawie rozkładu przestrzennego pola w otoczeniu magnesu Monitoring parametroacutew indywidualnego narażenia na PMS (tzw badania ekspozymetryczne) należy do no-wych technik oceny zagrożeń elektromagnetycznych dopiero rozwijanych zaroacutewno w Polsce jak i w innych krajach europejskich (8)

Głoacutewnym celem niniejszej pracy było scharaktery-zowanie parametroacutew narażenia pracownikoacutew na PMS w otoczeniu S-RM oraz identyfikacja czynnikoacutew de-terminujących poziom narażenia a także przegląd lite-ratury dotyczącej biologicznego działania PMS o war-tościach jakie występują przy S-RM i oceny zawodo-wych zagrożeń zdrowia Temat ujęto w kontekście za-sad stanowienia dopuszczalnych narażeń na czynniki środowiskowe w miejscu pracy Należy pamiętać że najwyższe dopuszczalne natężenia fizycznego czyn-nika szkodliwego dla zdrowia ustalono jako wartość dopuszczalną oddziaływania na pracownika przez okres jego aktywności zawodowej ktoacutere nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń (9) czyli odnoszą się zaroacutewno do przeciwdziałania zagrożeniom występującym w czasie oddziaływania danego czynni-ka jak i do przeciwdziałania zagrożeniom odległym

Placoacutewki prowadzące w Polsce rutynowe bada-nia diagnostyczne techniką rezonansu magnetyczne-

Zagrożenia zawodowe przy rezonansie magnetycznymNr 3 311

go (RM) i wykorzystywane w nich rodzaje urządzeń zidentyfikowano na podstawie dostępnych w serwisach internetowych danych o placoacutewkach świadczących usłu-gi medyczne z tego zakresu Warunki wykonywania badań RM rozpoznano w znacznym stopniu dzięki in-formacjom pozyskanym w bezpośrednich kontaktach z pracownikami w czasie seminarioacutew i szkoleń specja-listycznych Prezentowane dane ukazują więc typowe warunki narażenia w polskich placoacutewkach RM

NARAŻENIE PRACOWNIKOacuteW NA PMS SKANEROacuteW RM

Według danych Państwowej Inspekcji Sanitarnej w Polsce przy diagnostyce RM zatrudnionych jest ok 700ndash1000 pracownikoacutew a wśroacuted nich min elek-troradiolodzy obsługujący badania RM pielęgniarki anestezjolodzy i sprzątacze Zwykle w ciągu dnia pra-cy zespoacuteł 1ndash4 pracownikoacutew (elektroradiologoacutew i pielę-gniarek) wykonuje od 10 do 30 badań pacjentoacutew Naj-bardziej popularne są badania głowy kręgosłupa szyj-nego tułowia i stawoacutew kończyn

W ramach badań wykonanych w latach 2008ndash2010 przez Centralny Instytut Ochrony Pracy mdash Pań-stwowy Instytut Badawczy (CIOP mdash PIB) zidentyfi-kowano ponad 110 S-RM eksploatowanych w Polsce w placoacutewkach prowadzących rutynowe badania dia-

gnostyczne techniką RM wyposażanych w magnesy (cewki nadprzewodzące magnesy stałe lub elektro-magnesy) o poziomach indukcji B0 pola diagnostycz-nego 02 T 03 (035) T 05 T 10 T 15 T lub 30 T Skanery rezonansu magnetycznego wytwarzające silniejsze pola nie były w tym okresie w Polsce eks-ploatowane Stopniowo wzrasta liczba S-RM o in-dukcji B0 roacutewnej 3 T ktoacutere obecnie stanowią ok 10 wszystkich urządzeń Skanery rezonansu magnetycz-nego z magnesami o indukcji B0 roacutewnej 15 T stanowią ok 50 urządzeń eksploatowanych w kraju W związ-ku z tym w pracy omoacutewiono szczegoacutełowo narażenie na PMS przy 15 T S-RM

Skaner RM umieszczony jest w kabinie ekranują-cej zewnętrzne zakłoacutecenia elektromagnetyczne o roacuteż-nych wymiarach typowo ok 5times5 m Pomiary rozkła-du poacutel w otoczeniu magnesoacutew S-RM wykonane przez CIOP mdash PIB wykazały że zasięgi PMS występującego w otoczeniu obudowy magnesoacutew roacuteżnych S-RM są uza-leżnione zaroacutewno od indukcji magnesu B0 jak i od roz-wiązań konstrukcyjnych zastosowanych w poszczegoacutel-nych urządzeniach (1011) Przy najczęściej stosowanych w Polsce 15 T S-RM zasięg poacutel strefy niebezpiecznej gdzie pracownicy nie powinni przebywać wynosi (w osi tunelu magnesu) ok 55 cm od obudowy magnesu a strefa zagrożenia w ktoacuterej oceniany jest wskaźnik eks-pozycji pracownika sięga odległości ok 115 cm (ryc 1)

Ryc 1 Rozkład pola magnetostatycznego w otoczeniu skanera RM z magnesem 15 T reprezentujący typowe wyniki pomiaroacutew wykonanych przy skanerach takiego typuFig 1 Static magnetic field spatial distribution in the vicinity of MRI scanner of 15 T magnet representing typical measurement results performed by scanners of that type

50 cm

50 cm

skaner RM 15 T 15 T MRI scanner

tunel magnesu

magnet tunnel

konsola control desk

stoacuteł pacjenta patient table

05 mT

33 mT10 mT

50 mT

100 mT

500 mT

500 mT


Czynności wykonywane przez pracownikoacutew (elek-troradiologoacutew i pielęgniarki) przy rutynowych bada-niach składają się z powtarzających się sekwencji prac wykonywanych przy kolejnych badaniach (9) Wszyst-kie czynności w pobliżu magnesu S-RM związane są z narażeniem na PMS Narażenie pracownikoacutew można ocenić analizując tzw profile ekspozymetryczne ktoacutere CIOPmdashPIB rejestruje metodą umożliwiającą wykony-wanie pomiaroacutew w czasie rzeczywistych aktywności pracownikoacutew w sposoacuteb niezakłoacutecający badań pacjen-toacutew (10) z wykorzystaniem zasilanego bateryjnie prze-nośnego rejestratora z hallotronowymi czujnikami izo-tropowymi

Na rycinie 2 przedstawiono przykładowy indywi-dualny profil narażenia pracownika zarejestrowany ekspozymetrem

Z kolei w tabeli 1 przedstawiono parametry przy-kładowych 16 profili ekspozymetrycznych zarejestro-wanych przy S-RM z magnesami tunelowymi 15 T podczas obsługi roacuteżnego typu badań mdash od najprost-szych do utrudnionych stanem zdrowia pacjenta wy-konanych zaroacutewno w S-RM o optymalnej konstruk-cji jak i skonstruowanych bez troski o ergonomię ich obsługi Wyniki badań ekspozymetrycznych scharak-teryzowano przez wartość maksymalną (Bmax) śred-nią (Bśr) i medianę (Bmed) oraz czas narażenia na pola strefy ograniczonego dostępu dla osoacuteb postronnych (tj B gt 05 mT mdash oznaczony Tgt 05) i czas narażenia na pola o indukcji B przekraczającej 70 mT przyjętej jako wyroacuteżnik narażenia szczegoacutelnie silnego (oznaczony Tgt 70) Wszystkie parametry scharakteryzowano wartościami maksymalnymi minimalnymi średnimi medianą i odchyleniem standardowym wynikoacutew

a) Po zakończeniu badania wysunięcie przy użyciu konsoli stołu z pacjentem z tunelu magnesu wyprowadzenie zbadanego pacjenta z pomieszczenia skanera After patient scanning moving out the table with the patient from the magnet tunnel with use of the control desk and leading the patient out of the MRI room

b) Zmiana cewek diagnostycznych Diagnostic coils exchange c) Wprowadzenie pacjenta na kolejne badanie i ułożenie go oraz cewek diagnostycznych na stole wsunięcie przy użyciu konsoli stołu z pacjentem do tunelu magnesu celem wykonania ba-

dania Before new scanning when the patient enters the MRI room and is laid down on the table and when the patient table is moved into the magnet tunnel with use of the control desk

Ryc 2 Narażenie elektroradiologa na pole magnetostatyczne przy typowej sekwencji czynności przy skanerze RM (profil ekspozymetryczny częstotliwość proacutebkowania ok 6 Hz)Fig 2 Radiographersrsquo exposure to static magnetic field while operating MRI scanner performing a typical sequence of activities (exposimetric profile sampling rate app 6 Hz)

Profil ekspozymetryczny Exposimetric profile

Czas Time [min]

Induk

cja m

agne

tyczn

a M

agne

tic fl

ux d

ensit

y [m

T]

0 05 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80

120

100

80

60

40

20

0

a) b) c)


PS1 85 23 17 22 80 180 44 ndashPS2 78 27 29 18 15 140 10 ndashPS3 96 23 19 19 95 211 45 ndashPS4 140 26 17 29 11 140 85 obecność pracownika blisko magnesu wymuszona konstrukcją skanera the presence of worker close to the magnet due to scanner designPS5 200 44 11 57 17 72 23 obecność pracownika blisko magnesu wymuszona konstrukcją skanera the presence of worker close to the magnet due to scanner designPS6 180 36 19 39 18 120 15 obecność pracownika blisko magnesu wymuszona konstrukcją skanera the presence of worker close to the magnet due to scanner designPS7 220 40 36 43 16 110 14 obecność pracownika blisko magnesu wskutek braku wiedzy o zagrożeniach elektromagnetycznych the presence of worker close to the magnet due to the lack of knowledge on electromagnetic hazardsPS8 17 56 49 35 00 86 00 warunki i miejsce pracy jak w PS7 pracownik po szkoleniu nt zagrożeń elektromagnetycznych conditions as in PS7 worker is informed about electromagnetic hazardsPS9 190 55 54 38 25 110 23 obecność pracownika blisko magnesu wskutek braku wiedzy o zagrożeniach elektromagnetycznych the presence of worker close to magnet due to the lack of knowledge on electromagnetic hazardsPS10 120 26 22 24 50 210 24 ndashPN1 130 25 15 28 20 240 81 ndashPN2 110 20 98 22 65 340 19 ndashPN3 90 17 10 16 85 410 21 ndashK1 13 58 62 15 00 180 00 ndashK2 170 85 95 32 83 110 77 obecność pracownika blisko magnesu wskutek braku wiedzy o zagrożeniach elektromagnetycznych the presence of worker close to magnet due to the lack of knowledge on electromagnetic hazardsK3 64 26 23 11 00 79 00 warunki i miejsce pracy jak w K2 pracownik po szkoleniu nt zagrożeń elektromagnetycznych conditions as in K2 workers are informed about electromagnetic hazards

Parametry statystyczne grupy 16 indywidualnych profili ekspozymetrycznych narażenia na PMS przy obsłudze badań RM Statistical parameters of a group of 16 individual exposimetric profiles of exposure to SMF while performing MRI diagnostics

Średnia Mean plusmnSD 120plusmn61 30plusmn19 24plusmn22 25plusmn14 14plusmn90 170plusmn94 11plusmn44

Ranga Range 13ndash220 56ndash85 49ndash95 15ndash57 00ndash83 73ndash410 00ndash77

Mediana Median 110 26 18 23 20 140 19

Tabela 1 Parametry statystyczne typowych profili ekspozymetrycznych narażenia pracownika na pole magnetostatyczne zarejestrowanych przy skanerach rezonansu magnetycznego 15 T w czasie obsługi badań RM (proacutebkowanie mdash 6 Hz)Table 1 Statistical parameters of typical exposimetric profiles of workersrsquo exposure to static magnetic field registered by 15 T MRI scanners while performing MRI diagnostics (sampling rate mdash 6 Hz)

Średnia mdash wartość średnia arytmetyczna Mean mdash mean arithmetic value ranga mdash zakres wartości (minndashmax) range mdash minndashmax rangeMediana mdash wartość mediany Median mdash median valueBmax mdash wartość maksymalna z rejestracji indukcji magnetycznej w danym profilu ekspozymetrycznym wyrażona w militeslach max value of magnetic flux density registered in particular exposimetric profile expressed in militeslas Bśr mdash wartość średnia z rejestracji indukcji magnetycznej w danym profilu ekspozymetrycznym wyrażona w militeslach mean arithmetic value of magnetic flux density registered in particular exposimetric profile expressed in militeslas Bmed mdash wartość mediany z rejestracji indukcji magnetycznej w danym profilu ekspozymetrycznym wyrażona w militeslach median value of magnetic flux density registered in particular exposimetric profile expressed in militeslas B-SD mdash odchylenie standardowe wartości z rejestracji indukcji magnetycznej w danym profilu ekspozymetrycznym wyrażone w militeslach standard deviation of magnetic flux density registered in particular exposimetric profile expressed in militeslas Tgt 05 mdash czas narażenia na pole magnetostatyczne o B gt 05 mT wyrażony w sekundach duration of exposure to SMF of B gt 05 mT expressed in seconds Tgt 70 mdash czas narażenia na pole magnetostatyczne o B gt 70 mT wyrażony w sekundach duration of exposure to SMF of B gt 70 mT expressed in secondsOznaczenia profili ekspozymetrycznych Exposimetric profiles notation P mdash narażenie elektroradiologa radiographerrsquos exposure S mdash narażenie przy pacjentach sprawnych fizycz-nie exposure when attenting physicaly active patients N mdash narażenie przy pacjentach z niesprawnościami fizycznymi exposure when attending disabled patients K mdash narażenie pielegniarki nursersquos exposure

Bmax

[mT]Bśr

[mT]Bmed

[mT]B-SD[mT]

Tgt 70

[s]Tgt 05

[s]Tgt 70Tgt 05

[]

Profil ekspozy-

metryczny Exposime-tric profile

Parametry statystyczne 16 indywidualnych profili ekspozymetrycznychStatistical parameters of 16 individual exposimetric profiles Identyfikacja przyczyn poziomu narażenia

Identification of reasons for exposure level


Profile ekspozymetryczne wybrane do prezentacji typowych warunkoacutew narażenia pracownikoacutew na PMS zarejestrowano w czasie typowych aktywnościnelektroradiologoacutew mdash w czasie sekwencji czynności

związanych z zakończeniem badania i wyprowa-dzeniem pacjenta z magnesu S-RM przygotowa-niem następnego badania i wprowadzeniem kolej-nego pacjenta do magnesu

npielęgniarek mdash w czasie sekwencji czynności zwią-zanych z wejściem do kabiny ekranowanej S-RM i zaaplikowaniem pacjentowi kontrastuDo analizy wybrano 13 profili ekspozycji elektro-

radiologoacutew mdash 10 zarejestrowanych przy pacjentach sprawnych ruchowo (oznaczonych PS) i 3 zarejestro-wane przy pacjentach z niesprawnościami fizycznymi (oznaczonych PN) Wybrano roacutewnież 3 profile eks-pozycji pielęgniarek aplikujących pacjentom dożylnie kontrast (oznaczone K)

Poziom narażenia pracownikoacutew zależy od kon-strukcji S-RM i stanu zdrowia pacjenta ale roacutewnież od sposobu wykonywania pracy mdash determinujących odległość od magnesu w jakiej są wykonywane czyn-ności związane z przeprowadzeniem badań Dla oceny zagrożeń przy poszczegoacutelnych urządzeniach istotne jest rozważenie z jakiej odległości od magnesu moż-na wykonać prace niezbędne do przeprowadzenia ba-dań diagnostycznych Przykładowo konsola do ste-rowania położeniem stołu pacjenta umieszczona jest na obudowie magnesu Sterowanie położeniem stołu oraz przyłączanie kabla zasilającego cewki można wy-konać z odległości wyciągniętej ręki od obudowy ma-gnesu czyli zależnie od wzrostu pracownika będzie to ok 60ndash90 cm mdash według Gedliczki zasięg przedni ręki dla mężczyzn wynosi min 81 cm maks 93 cm a dla kobiet mdash min 75 cm maks 86 cm (12)

Pielęgniarka natomiast celem wkłucia i ręcznej apli-kacji kontrastu do żyły w zgięciu łokciowym lub przy dłoni zbliża się do obudowy magnesu na odległość od ok 60 cm do ok 100 cm w zależności od położenia pa-cjenta na stole częściowo lub całkowicie wysuniętym z magnesu Alternatywą jest stosowana w wielu pla-coacutewkach automatyczna strzykawka ktoacuterej użycie skraca czas narażenia pielęgniarki do potrzebnego na przyłączenie strzykawki pacjentowi co także może odbyć się z daleka od magnesu

Elektroradiolodzy nie przebywają w pobliżu ma-gnesu w czasie trwania badania mdash nadzorują badanie ze stanowiska komputerowego sterowania pracą tomo-grafu Podkreślenia wymaga jednak że na PMS wy-stępujące w otoczeniu magnesu narażeni są roacutewnież

pracownicy ktoacuterzy np sprzątają otoczenie magnesu lub czyszczą jego obudowę

Omawiane badania wykazały że elektroradio-log przy typowych badaniach przebywa w PMS stref ochronnych w otoczeniu magnesu w ciągu ok 15ndash7 minut podczas badania jednego pacjenta a narażenie pielęgniarki podającej kontrast trwa 15ndash ndash3 minut Czas narażenia na pole o indukcji prze-kraczającej 05 mT wynosi przy tych czynnościach ok 73ndash410 sekund (średnia = 170 mediana = 140) a czas narażenia na PMS o indukcji przekraczają-cej 70 mT wynosi 0ndash83 sekund (średnia = 14 media-na = 20) Przy badaniach pacjentoacutew wymagających większej uwagi czas ten może być znacznie dłuższy

Maksymalny poziom narażenia Bmax wynosi 13ndashndash220 mT (średnia = 120 mediana = 110) a średni po-ziom narażenia zarejestrowany w poszczegoacutelnych pro-filach Bśr mdash 56ndash85 mT (średnia = 30 mediana = 26)

Najmniejsze poziomy narażeń zaprezentowane w zestawieniu odpowiadają profilom zarejestrowanym w czasie obsługi optymalnie skonstruowanego S-RM przez pracownikoacutew poinformowanych o naturze za-grożeń elektromagnetycznych (na podstawie wynikoacutew wykonanych wcześniej w danej placoacutewce badań ekspo-zymetrycznych) mdash profile PS8 i K3

Wynika z tego że przy rutynowej obsłudze badań w S-RM poziom narażenia na pole magnetostatyczne jest bardzo zroacuteżnicowany Przy S-RM o określonym poziomie pola B₀ tj poroacutewnywalnych ze względu na potencjał diagnostyczny roacuteżnice poziomu narażenia na PMS wynikają ze zmienności warunkoacutew pracy przy roacuteżnych badaniach pacjentoacutew lub roacuteżnych roz-wiązań konstrukcyjnych urządzeń Dla zaprezento-wanych profili ekspozymetrycznych stosunek mak-symalnej wartości parametru Bmax do wartości mini-malnej tego parametru wynosi ok 17 Maksymalny poziom narażenia zarejestrowany w poszczegoacutelnych profilach w większości przypadkoacutew wynika z roz-wiązań konstrukcyjnych urządzenia Wyniki badań ekspozymetrycznych wskazują że przy odpowiedniej konstrukcji i świadomości pracownikoacutew jest możliwe obsłużenie rutynowych badań RM bez narażenia na pole strefy niebezpiecznej (Bmax lt 100 mT) Wartości średnie narażenia w poszczegoacutelnych profilach ekspo-zymetrycznych (Bśr) wskazują że aktywność pracow-nika koncentruje się w obszarze poacutel strefy zagrożenia (B = 10ndash100 mT) Średni poziom narażenia zarejestro-wany w poszczegoacutelnych profilach jest zdeterminowa-ny przez indywidualny sposoacuteb wykonywania pracy wynikający ze świadomości pracownika na temat na-


tury zagrożeń ergonomii przestrzeni pracy w otocze-niu urządzenia oraz stanu zdrowia pacjenta a w znacz-nie mniejszym stopniu z rozwiązań konstrukcyjnych samego S-RM Rozwiązania ergonomiczne sprzyjają-ce ochronie pracownikoacutew to min lokalizacja miej-sca układania cewek lub ich przyłączania ułatwia- jącawymuszająca wykonanie takich czynności z dale-ka od tunelu magnesu

W związku ze znacznym rozrzutem poziomu na-rażenia występuje roacutewnież znaczny rozrzut wartości wskaźnika ekspozycji pracownikoacutew wykonujących te czynności Z tego powodu do spełnienia wymagań prawa pracy konieczne bywa dzielenie obowiązkoacutew w zespole pracownikoacutew obsługujących S-RM w czasie zmiany roboczej

Wyniki omawianych badań ekspozymetrycz-nych umożliwiają roacutewnież analizę narażenia na prądy indukowane wskutek oddziaływania na człowieka pola magnetycznego zmiennego wynikającego z aktywno-ści pracownika w otoczeniu magnesoacutew Zagrożenia te omoacutewiono szerzej w opracowaniu Karpowicz (11)

DZIAŁANIE BIOLOGICZNE PMS mdash PRZEGLĄD LITERATURY

Pacjenci przechodzą badania RM w razie konieczno-ści wynikającej ze stanu zdrowia zwykle nie częściej niż kilkakrotnie w ciągu całego życia i w ich czasie narażeni są na wszystkie komponenty pola elektro-magnetycznego wytwarzanego przez S-RM (PMS pole gradientowe i radiofalowe) oraz hałas impulso-wy Sytuacja pracownikoacutew jest zasadniczo odmien-na mdash narażani na pola S-RM są wielokrotnie w ciągu każdej zmiany roboczej przez długie lata aktywności zawodowej a typowe komponenty narażenia to PMS i prądy indukowane w organizmie przy poruszaniu się w PMS w pobliżu magnesu

Wobec zaprezentowanego silnego narażenia na PMS pracownikoacutew związanych z diagnostyką RM ogromnie ważnym pytaniem jest czy takie narażenia zawodowe mogą prowadzić do utraty zdrowia

Zagrożenia bezpieczeństwaW PMS występuje zjawisko tzw latających obiektoacutew nazywane też zagrożeniami balistycznymi Przed-mioty ferromagnetyczne np z elementami ze stali magnetycznej mogą zostać porwane w kierunku ma-gnesu zamieniając się w lecące pociski Może to pro-wadzić do ciężkich uszkodzeń ciała a nawet śmierci pacjentoacutew lub pracownikoacutew W wielu opracowaniach

sprowadzano zagrożenia zdrowia pracownikoacutew ob-sługujących S-RM do wypadkoacutew spowodowanych przez rozpędzane do bardzo dużych prędkości obiek-ty ferromagnetyczne (13) dyslokację ferromagnetycz-nych implantoacutew (14) bądź indukowanie w implantach prądoacutew elektrycznych przez wykorzystywane podczas procedur obrazowania pole elektromagnetyczne czę-stotliwości radiowych (1516) Pole magnetostatyczne może uszkodzić nośniki pamięci magnetycznej a pola zmienne mogą zakłoacutecać funkcjonowanie układoacutew elektronicznych Informacje ostrzegające o zagroże-niach związanych z takim oddziaływaniem PMS są zwykle umieszczone w ośrodkach RM

Zagrożenia zdrowiaWyniki wielu badań naukowych wskazują jednak że bdquolatające obiektyrdquo mogą nie być jedynymi zagrożenia-mi zdrowia związanymi z oddziaływaniem PMS na or-ganizm Ekspozycja na PMS obejmuje wszystkich bez wyjątkoacutew mieszkańcoacutew Ziemi ponieważ naturalne pole geomagnetyczne o średniej indukcji magnetycz-nej B roacutewnej 40ndash50 μT jest niemal wszechobecne Wiele niepokojących obserwacji wiąże się z jego zaburzenia-mi Już w latach 70 opublikowano wyniki badań ktoacutere wskazują na zależne od zaburzeń pola geomagnetycz-nego zmiany behawioralne u ludzi (17) Wyekranowa-nie pola geomagnetycznego prowadziło do desynchro-nizacji rytmoacutew dobowych ktoacutere stopniowo wracały do normy po przywroacuteceniu ekspozycji na PMS Zaroacutewno u ludzi jak i zwierząt pozbawionych na okres dnitygo-dni ekspozycji na pole geomagnetyczne obserwowano biologiczne odchylenia obejmujące zmiany behawio-ralne oraz zaburzenia nastroju Zhang i wsp wykazali na przykład znaczący spadek aktywności noradrener-gicznej pnia moacutezgu chomikoacutew ekranowanych przez 60 lub 180 dni przed polem geomagnetycznym (18) Z ko-lei zaburzenia pola geomagnetycznego mogą wpływać na częstość proacuteb samoboacutejczych (1920) zaburzenia tęt-na (21) czy ciśnienia krwi (22)

Pracownicy S-RM są narażenia na bardzo sil-ne PMS mdash występujące zaroacutewno wewnątrz magne-su S-RM jak i w jego najbliższym otoczeniu Porusza-nie się w takim polu magnetycznym indukuje we wnę-trzu organizmu prąd elektryczny Ruch ktoacutery może do tego doprowadzić to nie tylko zmiana odległości pacjenta lub pracownikoacutew względem magnesu S-RM ale roacutewnież ruchy cząsteczek wewnątrz organizmu np ruch krwi w układzie krwionośnym czy ruchy gałki ocznej Symulacje dotyczące narażenia pacjen-toacutew wprowadzanych do wnętrza magnesu S-RM oraz


pracownikoacutew poruszających się w otoczeniu magne-su (23) wykazały że przy S-RM o indukcji 7 T pręd-kość około 15 ms (czyli 54 kmgodz mdash co nie prze-kracza prędkości marszu człowieka) w okolicy krańca tunelu magnesu skutkowałaby prądem o gęstości oko-ło 11 Am2 Z kolei Kangarlu i Robitaille wskazują na wartość 1 Am2 powyżej ktoacuterej możliwe są szkodliwe dla zdrowia skutki wynikające z pobudzenia nerwoacutew i tkanki mięśniowej (24) Dla 4 T S-RM pacjent poru-szający się do wnętrza cewki elektromagnesu z pręd-kością 05 ms jest narażony na zaindukowany w orga-nizmie prąd o gęstości 02 Am2

Jako ciekawostkę należałoby wskazać że Crozier i Liu podawali w swojej pracy wartość 048 Am2 jako wystarczającą do pobudzenia nerwoacutew obwodowych powołując się na pracę Kangarlu i Robitaille mimo że wartość ta nie pojawia się w tej ostatniej pracy Błąd ten został powielony roacutewnież w monografii WHO (4) Ponadto Crozier nie uwzględnia w swoich pracach za-grożeń wynikających dla pracownikoacutew z wykonywa-nia ruchoacutew obrotowych przy ktoacuterych wartość prądoacutew indukowanych w organizmie jest wielokrotnie większa niż przy ruchach translacyjnych (11)

Prądy indukowane mogą wpływać na parametry neurobehawioralne osoacuteb poruszających się w PMS De Vocht i wsp badający działanie poacutel magnetycznych występujących w S-RM o wartości 15 T i 3 T stwierdzili występowanie zaburzeń wzrokowych (ndash21100 mT) i słuchowych (ndash10100 mT) pamięci operacyjnej koordynacji rękandashoko (ndash10100 mT) oraz wzroko-wych testoacutew śledzenia (ndash31100 mT) (w miejscu gdzie znajdowała się głowa osoby badanej indukcja magnetyczna wynosiła 06 T lub 10 T) (25) Powtoacuterzo-ne przez nich badania dla 7 T S-RM roacutewnież wykazały działanie poacutel magnetycznych na widzenie i koordyna-cję rękandashoko (26) Być może ten sam mechanizm ktoacute-ry powoduje zmiany neurobehawioralne odpowiada za obserwowane przez ten sam zespoacuteł badaczy objawy subiektywne ze strony centralnego układu nerwowego (zawroty głowy nudności problemy z koncentracją pogorszenie pamięci zmęczenie lub senność wrażenia dzwonienia zaburzenia snu) u elektroradiologoacutew (27) Autorzy stwierdzają korelację częstości zgłaszanych dolegliwości z indukcją PMS

Jak dotychczas nie przeprowadzono badań do-tyczących innych skutkoacutew zdrowotnych np zacho-rowania na nowotwory u pracownikoacutew związanych

z diagnostyką RM jednak najnowsze wyniki badań wskazują że pola elektromagnetyczne o wartościach występujących przy S-RM mogą wpływać na procesy związane z kancerogennością Simi i wsp wykazali znaczący wzrost formacji mikrojąder po diagnostyce serca w 15 T S-RM (28) Podobnie Lee i wsp wyka-zali wzrost liczby mikrojąder momentu ogonowego w teście kometowym oraz aberracji chromosomalnych w ludzkich limfocytach poddanych in vitro 4 cyklom ekspozycji odpowiadającej obrazowaniu moacutezgu ludz-kiego w 3 T S-RM Wykazali oni roacutewnież zależność analizowanych czynnikoacutew od czasu ekspozycji limfo-cytoacutew na pola związane ze skanowaniem proacuteby (29) Autorzy tych prac podkreślają jednak że obserwacje nie są zależne jedynie od PMS a od całej procedury ob-razowania obejmującej roacutewnież magnetyczne pola gra-dientowe oraz pola elektromagnetyczne częstotliwości radiofalowych ktoacutere przy rutynowych badaniach od-działują jedynie na pacjentoacutew Pracownicy mogą pod-legać takim narażeniom np przy śroacutedoperacyjnym wy-korzystaniu RM

Mechanizmy działania biologicznegoO ile nie ma prac rozstrzygających czy działanie PMS jest czynnikiem wywołującym wzrost zachorowań pracownikoacutew związanych z diagnostyką RM o tyle liczne prace wskazują na jego wpływ na procesy związane z produkcją wolnych rodnikoacutew mogą-cych uczestniczyć w procesach chorobowych w tym nowotworowych Należą do nich reakcje enzymatycz-ne Wiele z nich przebiega z tworzeniem na etapach przejściowych par rodnikoacutew Do enzymoacutew ktoacuterych działanie przebiega w ten sposoacuteb należą min układ cytochromu P-450 lipoksygenazy i cyklooksygena-zy (30) Można założyć że reakcje te powinny być po-datne na wpływ pola magnetycznego na skutek jego działania na stany spinowe par rodnikoacutew (31) W cią-gu ostatnich 20 lat zaroacutewno opracowano modele teo-retyczne wpływu poacutel magnetycznych na reakcje enzy-matyczne (3233) jak i potwierdzono doświadczalnie ten wpływ (3435) Z obliczeń teoretycznych wynika że nawet bardzo małe zmiany liczby rekombinujących par rodnikoacutew (rzędu 05ndash2) mogą nawet 100-krotnie zwiększyć tempo reakcji enzymatycznych (33) Oma-wiane badania dotyczące mechanizmoacutew rodnikowe-go oddziaływania pola magnetycznego scharakteryzowano w tabeli 2


1 Teoria wpływu PMS na stany spinowe par rodnikoacutew Theory of SMF influence on radical pair spins correlation McLauchlan 1991 (31)

2 Teoria wpływu PMS na kinetykę reakcji enzymatycznych Theory of SMF influence on the rate of enzymatic reactions Vanag 1984 (32)

3 Teoria wpływu PMS na rekombinację par rodnikoacutew w reakcjach enzymatycznych Theory of SMF influence on radical Eichwald pair recombination in enzyme kinetics 1996 (33)

4 100ndash150 mT spadek parametru kinetyki zależnego od koenzymu B₁₂ enzymu amoniakoliazy kolaminy decrease Harkins of kinetics parameter of B₁₂ coenzyme dependent on ethanoloamine ammonia lyase 1994 (34)

5 005ndash175 mT kształt krzywej dynamiki reakcji oscylacji układu peroksydazandashoksydaza potwierdza teorię wpływy Carson PMS na pary rodnikoacutew peroxidasendashoxidase oscillatory reaction dynamics exhibit a magnetic 2000 (35) dosedependence consistent with the radical pair mechanism

6 20ndash45 mT wzrost wytwarzania MDA w procesie peroksydacji lipidoacutew w liposomach uzyskanych z lecytyny Aristarkhov z jaj kurzych increase of MDA produced by lipid peroxidation in egg lecithin 1983 (36)

7 Momenty magne- wpływ efektu izotopu magnetycznego na rekombinację rodnikoacutew nadtlenkowych the magnetic Buchachenko tyczne jąder Mag- isotope effect on superoxide recombination 1984 (37) netic moments of the nuclei particles

8 0ndash280 mT przyspieszenie procesu peroksydacji lipidoacutew w polach przekraczajacych 8 mT lipid peroxidation Lalo accelerated in fields exceeding 8 mT 1994 (38)

9 25ndash150 mT wzrost szybkości hemolizy ludzkich erytrocytoacutew accelerated hemolysis in human erythrocytes Chignell 1998 (39)

10 128 mT wzrost poziomu LPO (mierzony poprzez MDA) oraz spadek aktywności SOD i katalazy w hipokampie Amara szczura LPO increase (measured as MDA) with SOD and catalase activity decrease in rat hippocampus 2006 (40)

11 5 mT wzrost peroksydacji lipidoacutew w mikrosomach wątroby szczura increase of lipid peroxidation in rat Zmyślony liver microsomes 1998 (41)

12 7 mT wzrost uszkodzeń DNA w limfocytach krwi obwodowej szczura z dodatkiem jonoacutew żelaza increase Zmyślony of DNA damage in rat lymphocytes treated with iron cations 2000 (42)

13 5 mT zmiany poziomu LPO (mierzone poprzez MDA i 4-HNE) oraz aktywności SOD i katalazy w narządzie Politański słuchu myszy changes of LPO level (measured as MDA + 4-HNE) SOD and catalase activities 2010 (43) in mice cochlea

14 11 T wzrost aberracji chromosomalnych po ekspozycji ludzkich limfocytoacutew na PMS i promieniowanie Takatsuji cząsteczek alfa i protonoacutew increase of chromosome aberrations in human lymphocytes exposed 1989 (44) to SMF and alpha particles and protons radiation

15 10 T wzrost liczby mikrojąder wywołanych promieniowaniem jonizującym 4 Gy w komoacuterkach CHO-K1 Nakahara increase of micronuclei induced by 4 Gy radiation in CHO-K1 cells 2002 (45)

16 2 i 5 T wzrost częstości mutacji Escherichia coli WP2 uvrA pod wpływem sześciu substancji mutagennych Ikehata działających łącznie z PMS increased mutation rate of Escherichia coli WP2 uvrA under the influence 1999 (46) of six known mutagenic substances and SMF

17 47 T wzrost częstotliwość występowania zaindukowanych mitomycyną C komoacuterek CHL zawierających Okonogi mikrojądra increased frequency of micronucleated CHL cells induced by mitomycin C 1996 (47)

18 47 T zwiększona częstotliwość występowania zaindukowanych wybranymi sześcioma mutagenami Suzuki mikrojąder w erytrocytach myszy increased rate of micronucleated mice erythrocytes induced 2006 (48) by six chosen mutagens

19 5 T indukowanie mutacji somatycznych przez PMS na skrzydłach Drosophila melanogaster stłumione Koana przez podanie witaminy E somatic mutations induced by SMF on wings of Drosophila melanogaster 1997 (49) supressed by vitamin E

20 0ndash14 T zależność dawka ndash reakcja mutagennnego działania PMS odpowiada okresowi trwania wolnych Takashima rodnikoacutew w tym samym systemie testoacutew dosendashresponse relationship of the mutagenic effect 2004 (50) of SMF corresponds with the lifetime of free radicals in the same test system

Tabela 2 Wolnorodnikowy model oddziaływania pola magnetostatycznego i jego potwierdzenie w badaniach biomedycznychTable 2 Free radical pairs model of static magnetic field interaction and its confirmation in biomedical investigations

Przedmiot lub warunki badań

Subject or conditions of the study

LpNo

Kluczowe wynikiKey results

PiśmiennictwoReferences


Wpływ PMS na łańcuchowe procesy rodnikowe w tym na proces peroksydacji lipidoacutew znalazł po-twierdzenie w kilku badaniach doświadczalnych Pod koniec lat 70 Aristarchow i wsp wykazali że pole o indukcji 20ndash45 mT powoduje wzrost wytwa-rzania MDA w procesie peroksydacji lipidoacutew mdash przy pomocy układu Fe2+ndashkwas askorbinowy mdash w lipo-somach uzyskanych z lecytyny z jaj kurzych (36) W 1984 roku Buchachenko i wsp wykazali wpływ efektu izotopu magnetycznego (działanie na reakcje rodnikowe momentoacutew magnetycznych jąder) na re-kombinację rodnikoacutew nadtlenkowych (37) Istnienie tego zjawiska świadczy o podatności rekombinacji rodnikoacutew nadtlenkowych na zewnętrzne pola ma-gnetyczne W 1994 roku Lalo i wsp zbadali wpływ stałego pola magnetycznego 0ndash280 mT na kinety-kę peroksydacji lipidoacutew indukowanej przez układ Fe2+ndashkwas askorbinowy w liposomach uzyskanych z 12-dioleoilfosfatydylocholiny (ocenianej na pod-stawie oznaczania ubytku tlenu) (38) Stwierdzili oni przyspieszenie procesu peroksydacji lipidoacutew w polach przekraczających 8 mT Według autoroacutew etapami po-datnymi na działanie zewnętrznego pola magnetycz-nego są reakcja inicjacji (Fe2++O₂rarrFe3++O₂) wpływ pola spowodowany mechanizmem oddziaływania na sprzężenie spin orbita reakcja redukcji żelaza (pod wpływem mechanizmu sprzężenia nadsubtelne-go) i rekombinacja rodnikoacutew nadtlenkowych (mecha-nizm relaksacyjny)

Jedną z nielicznych prac dotyczących biologicz-nego znaczenia wpływu PMS na proces peroksydacji lipidoacutew jest praca Chignela i Sik (39) Wykazali oni znaczny (25) wzrost szybkości hemolizy ludzkich erytrocytoacutew pod wpływem pola magnetycznego o in-dukcji 25ndash150 mT Reakcję hemolizy (fotohemolizy) w komoacuterkach zależną od stopnia peroksydacji lipi-doacutew w błonach komoacuterkowych wzbudzali dodatkowo stosując czynnik fizyczny (promieniowanie UV) oraz chemiczny (lek ketoprofen)

W badaniach na moacutezgu szczura 30-dniowa eks-pozycja na SPM o indukcji 128 mT wykazała wzrost poziomu LPO (mierzony poprzez MDA) oraz spa-dek aktywności SOD i katalazy w hipokampie szczura (40)

W dotychczas prowadzonych w Instytucie Medy-cyny Pracy im prof J Nofera w Łodzi badaniach wy-kazano że słabe PMS (5ndash7 mT) wpływają na procesy oksydacyjne zachodzące w limfocytach krwi obwodo-wej szczura mikrosomach wątroby szczura oraz w na-rządzie słuchu myszy (41ndash43)

Badania przeprowadzane na świecie wskazu-ją roacutewnież na synergistyczne działanie silnych PMS z innymi czynnikami chemicznymi lub fizycznymi wzmacniające działanie kancerogenne tych czynni-koacutew (44ndash48) mdash prawdopodobnie także poprzez me-chanizm oddziaływania na pary rodnikoacutew Szczegoacutel-nie praca Takatsuji i wsp (44) ktoacutera wykazuje wzrost aberracji chromosomalnych po ekspozycji ludzkich limfocytoacutew na PMS o indukcji 11 T i promieniowa-nie cząsteczek alfa i protonoacutew oraz praca Nakahary i wsp (45) wskazująca na wpływ 10 T PMS na wy-wołane 4 Gy promieniowaniem jonizującym uszko-dzenia DNA (wzrost liczby mikrojąder) mogą budzić zaniepokojenie Skanery rezonansu magnetycznego są bowiem stosowane powszechnie do diagnostyki roacutewnież po terapii nowotworowej promieniowaniem jonizującym a wielu pracownikoacutew obsługuje zaroacutewno badania wykonywane S-RM jak i klasyczne badania rentgenowskie

Koana i wsp stwierdzili indukowanie mutacji somatycznych przez ekspozycje na 5 T PMS w te-stach SMART (Somatic Mutation and Recombination Test) na skrzydłach Drosophila melanogaster Suge-rują oni że mutageneza ma podłoże wolnorodniko-we ponieważ została stłumiona przez podanie wita-miny E (49) Ten sam zespoacuteł stwierdził że zależność dawka ndash reakcja mutagennnego działania PMS z zakre-su 0ndash14 T odpowiada okresowi trwania wolnych rod-nikoacutew w tym samym systemie testoacutew (50)

CZY PMS MOGĄ WPŁYWAĆ NA ZDROWIE PRACOWNIKOacuteW

Jak wykazano w niniejszej pracy parametry naraże-nia pracownikoacutew zatrudnionych przy S-RM zależą od konstrukcji i wyposażenia urządzenia oraz potrzeb i stanu zdrowia pacjenta rodzaju badania i procedur pracy oraz wyposażenia technicznego poszczegoacutel-nych S-RM Na parametry te ma roacutewnież wpływ świa-domość natury zagrożeń i indywidualny sposoacuteb wy-konywania pracy mdash determinują one odległość od ma-gnesu w jakiej wykonywane są poszczegoacutelne czynno-ści Typowym narażeniem pracownikoacutew ustalonym na podstawie danych ekspozymetrycznych prezento-wanych w niniejszej pracy jest Bmax roacutewne 13ndash220 mT Bśr roacutewne 6ndash86 mT (ustalone na podstawie profili eks-pozycyjnych odpowiadających typowym warunkom prowadzenia badań diagnostycznych w 15 T S-RM mdash narażenie na PMS przy analogicznych pracach wyko-nanych przy 3 T S-RM może być wyższe o 20ndash30)


Przytoczone dane literaturowe wskazują na możli-wość biologicznego działania PMS o indukcjach prze-kraczających kilkadziesiąt mikrotesli Wynika z tego że mimo iż dotychczas nie ma badań wskazujących na występowanie u pracownikoacutew związanych z diagno-styką RM negatywnych skutkoacutew zdrowotnych obec-nie nie ma roacutewnież podstaw do przyjęcia że nie ist-nieją zagrożenia zdrowia dla pracownikoacutew przewlekle narażonych zawodowo na tak silne i złożone pola jak przy S-RM (451)

Wolnorodnikowe podłoże działania PMS mdash i to za-roacutewno słabych (narażenie pracownikoacutew) jak i silnych (narażenie pacjentoacutew i okazjonalnie pracownikoacutew) mdash jest o tyle niepokojące że zwiększona liczba wolnych rodnikoacutew ktoacutera może być przyczynkiem do wywoła-nia przez S-RM negatywnych skutkoacutew zdrowotnych może występować w wielu sytuacjach Źroacutedłami wol-nych rodnikoacutew mogą być np promieniowanie jonizu-jące leki ksenobiotyczne stosowane w terapii nowo-tworowej stany zapalne organizmu czy choćby dym papierosowy

Wszystkie te obserwacje nakazują daleko idącą ostrożność przy ocenie zagrożeń związanych z pracą w narażeniu na PMS skaneroacutew RM Mimo to w ostat-nich latach niektoacuterzy eksperci proponują znacznie zliberalizowane zalecenia dotyczące narażenia zawo-dowego na PMS Takie jest też stanowisko ICNIRP ktoacutera w 2009 r zaproponowała 10-krotne złagodze-nie wymagań dotyczących ochrony pracownikoacutew przed zagrożeniami występującymi w czasie naraże-nia na PMS (ICNIRP-1994 dopuszczalne narażenie pracownikoacutew mdash 200 mT (52) ICNIRP-2009 dopusz-czalne narażenie pracownikoacutew mdash 2 T (53)) Decyzja o ewentualnym przenoszeniu takiego trendu na grunt krajowych przepisoacutew higienicznych dotyczących pra-cownikoacutew związanych z diagnostyką RM musi być jednak poprzedzona rzetelnymi badaniami epidemio-logicznymi celem oceny zagrożeń zdrowia związanych z warunkami wykonywania takiej pracy Problem jaki stanowi eksploatacja części S-RM mdash przy ktoacuterych ru-tynowej obsłudze ze względu na ich dysfunkcje kon-strukcyjne pracownicy szczegoacutelnie często zbliżają się do obudowy magnesu na odległość mniejszą niż 05 m i podlegają zwiększonym narażeniom na PMS mdash powinien zostać rozwiązany w procesie modernizacji wyposażenia placoacutewek diagnostyki RM Przy moder-nizacji urządzeń lub wprowadzaniu nowych wskaza-ne jest eliminowanie z użycia S-RM o opisanej konstrukcji

PODSUMOWANIE

1 Mimo braku danych dotyczących skutkoacutew zdro-wotnych wieloletniego narażenia pracownikoacutew istnieje wiele danych wskazujących na biologiczne działanie PMS Radykalne łagodzenie wymagań do-tyczących narażenia głowy i tułowia pracownikoacutew jest więc przedwczesne a ponadto nie jest warun-kiem koniecznym rozwoju diagnostyki RM

2 Istnieje pilna konieczność przeprowadzenia szero-ko zakrojonych międzynarodowych badań stanu zdrowia pracownikoacutew narażonych na pola elektro-magnetyczne S-RM

3 Ze względu na dominujące w czasie narażenia skutki oddziaływania PMS występujące w central-nym układzie nerwowym możliwą do rozważenia modyfikacją polskich wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy powinno być łagodzenie wymagań dotyczących narażenia kończyn bez istotnego łago-dzenia wymagań dotyczących ochrony przed nara-żeniem głowy i tułowia

4 Wyniki przeprowadzonych badań wskazują że spełnienie formalnych wymagań prawa pracy doty-czących narażenia pracownikoacutew na PMS jest możli-we przy właściwej organizacji stanowisk i procedur pracy oraz dzięki treningowi pracownikoacutew pre-zentującemu sposoby asystowania pacjentowi bez narażania się na silne PMS Wyniki badań ekspo-zymetrycznych mogą być wykorzystane w ramach takiego treningu a także przy badaniach epidemio-logicznych i regularnym nadzorze warunkoacutew nara-żenia na stanowiskach pracy

PODZIĘKOWANIA

Autorzy dziękują pracownikom placoacutewek diagnostyki rezonansu magnetycznego oraz Państwowej Inspekcji Sanitarnej za wszech-stronną pomoc przy wykonaniu relacjonowanych badań

PIŚMIENNICTWO

1 Markisz JA Aquilia M Technical magnetic resonance imaging Appleton amp Lange Stamford 1996

2 Karpowicz J Gryz K Ekspozycja pracownikoacutew obsłu-gujących tomografy rezonansu magnetycznego w aspek-cie narażenia zawodowego i bezpieczeństwa pracy Inż Biomed Acta Biooptica Inf Med 200814(4)326ndash330

3 Karpowicz J Hietanen M Gryz K Occupational risk from static magnetic fields of MRI scanners Environ-mentalist 200727(4)533ndash538


4 World Health Organization Environmental Health Cri-teria 232 Static Fields WHO Geneva 2006

5 Scientific Committee on Emerging and Newly Identi-fied Health Risks (SCENIHR) Health Effects of Expo-sure to EMF Opinion adopted at the 28th plenary on 19 January 2009 Brussels [cytowany 18 maja 2011] Adres httpeceuropaeuhealthph_riskcommittees 04_scenihrdocsscenihr_o_022pdf

6 International Agency for Research on Cancer Non- -ionizing radiation Part 1 Static and extremely low- -frequency (ELF) electric and magnetic fields IARC Mo-nographs 80 IARC Press Lyon 2002 s 429

7 International Agency for Research on Cancer mdash World Health Organization IARC classified radiofrequency electromagnetic fields as possibly carcinogenic to hu-mans Press Release No 208 IARC Lyon 31 maja 2011

8 World Health Organization Research Agenda for Static Fields WHO Geneva 2006

9 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r w sprawie najwyższych do-puszczalnych stężeń i natężeń czynnikoacutew szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy Załącznik 2 Część E Pola i promieniowanie elektromagnetyczne z zakresu częstotli-wości 0 Hz ndash 300 GHz DzU z 2002 r nr 217 poz 1833

10 Karpowicz J Gryz K Ekspozymetryczny profil nara-żenia zawodowego na pole magnetostatyczne przy to-mografie rezonansu magnetycznego 15 T Inż Biomed Acta Biooptica Inf Med 201016(3)261ndash264

11 Karpowicz J Ocena narażenia na prądy indukowane w ciele pracownikoacutew przebywających w polach ma-gnetostatycznych w otoczeniu tomografoacutew rezonan-su magnetycznego Inż Biomed Acta Biooptica Inf Med 201016(1)74ndash77

12 Gedliczka A Atlas miar człowieka Dane do projekto-wania i oceny ergonomicznej CIOP Warszawa 2001

13 Chaljub G Kramer LA Johnson RF III John- son RF Jr Singh H Crow WN Projectile cylinder accidents resulting from the presence of ferromagne-tic nitrous oxide or oxygen tanks in the MR suite Am J Roentgenol 200117727ndash30

14 Kangarlu A Robitaille P-M Biological effects and he-alth implications in magnetic resonance imaging Con-cepts Magn Reson 200012(5)321ndash359

15 Nyehnuis JA Kildishev AV Foster KS Graber G Athey W Heating near implanted medical devi-ces by the MRI RF-magnetic field IEEE Trans Magn 1999354133ndash4135

16 Dempsey MF Condon B Hadley DM Investigation of the factors responsible for burns during MRI J Magn Reson Imag 200113627ndash631

17 Wever R The effects of electric fields on circadian rhyth-micity in men Life Sci Space Res 19708177ndash187

18 Zhang X Li J-F Wu Q-J Li B Jiang J-C Effects of hypomagnetic field on noradrenergic activities in the brainstem of golden hamster Bioelectromagne-tics 200728155ndash158

19 Gordon C Berk M The effect of geomagnetic storms on suicide S Afr Psychiatry Rev 2003624ndash27

20 Berk M Dodd S Henry M Do ambient electromagne-tic fields affect behaviour A demonstration of the rela-tionship between geomagnetic storm activity and suici-de Bioelectromagnetics 200627151ndash155

21 Oinuma S Kubo Y Otsuka K Yamanaka T Muraka-mi S Matsuoka O i wsp (ICEHRV Working Group) Graded response of heart rate variability associated with an alteration of geomagnetic activity in a subarctic area Biomed Pharmacother 200256284ndash288

22 Dimitrova S Stoilova I Cholakov I Influence of local geomagnetic storms on arterial blood pressure Bioelec-tromagnetics 200425(6)408ndash414

23 Crozier S Liu F Numerical evaluation of the fields in-duced by body motion in or near high-field MRI scan-ners Prog Biophys Mol Biol 200587267ndash278

24 Kangarlu A Robitaille PML Biological effects and he-alth implications in magnetic resonance imaging Con-cepts Magn Reson 200012321ndash359

25 De Vocht F Stevens T van Wendel-de-Joode B Engels H Kromhout H Acute neurobehavioral effects of expo-sure to static magnetic fields analyses of exposure-respon-se relations J Magn Reson Imaging 200623(3)291ndash297

26 De Vocht F Stevens T Glover P Sunderland A Gow-land P Kromhout H Cognitive effects of head- -movements in stray fields generated by a 7 Tesla whole- -body MRI magnet Bioelectromagnetics 200728(4) 247ndash255

27 De Vocht FG van Drooge H Engels H Kromhout H Exposure health complaints and cognitive performance among employees of an MRI scanners manufacturing de-partment J Magn Reson Imaging 200623(2)197ndash204

28 Simi S Ballardin M Casella M De Marchi D Hart-wig V Giovannetti G i wsp Is the genotoxic effect of magnetic resonance negligible Low persistence of mi-cronucleus frequency in lymphocytes of individuals after cardiac scan Mutat Res 200864539ndash43

29 Lee JW Kim MS Kim YJ Choi YJ Lee Y Chung HW Genotoxic effects of 3 T magnetic resonance imaging in cultured human lymphocytes Bioelectromagne-tics w druku 2011 DOI 101002bem20664 [cytowany 13 kwietnia 2011] Adres httponlinelibrarywileycomdoi101002bem20664pdf


30 World Health Organization Environmental Health Cri-teria 69 Magnetic fields WHO Geneva 1987

31 McLauchlan KA Steiner UE The spin correla-ted radical pair as a reaction intermediate Mol Phys 199173(2)241ndash263

32 Vanag VK Kuznetsov AN Kinetic analysis of the po-ssible influence of a constant magnetic field on the rate of enzymatic reactions Biofizika 19842923ndash29

33 Eichwald C Walleczek J Model for magnetic field ef-fects on radical pair recombination in enzyme kinetics Biophys J 199671623ndash631

34 Harkins TT Grissom ChB Magnetic field effect on B₁₂ ethanoloamine ammonia lyase evidence for a radical mechanism Science 1994263958ndash960

35 Carson JJL Walleczek J The peroxidase-oxidase oscil-latory reaction dynamics exhibit a magnetic dose de-pendence consistent with the radical pair mechanism W 22nd Annual Meeting BEMS in cooperation with EBEA 11ndash16 czerwca 2000 Munich Niemcy Abstract Book 2000 25ndash26 [cytowany 18 maja 2011] Adres httpwwwbio-electromagneticsorgdocbems2000-abstractspdf

36 Aristarkhov VM Klimenko LL Deev AI Ivane-kha EV Effects of constant magnetic field on peroxide oxidation of lipid in phospholipid membranes Biofizi-ka 19835800ndash806

37 Buchachenko AL Fedorov AV Yasina LL Gali- mov EM The magnetic isotope effect and oxygen iso-tope selection in chain processes of polymer oxidation Chem Phys Lett 1984103(5)405ndash407

38 Lalo UV Pankratov YO Mikhailik OM Steady ma-gnetic fields effects on lipid peroxidation kinetics Redox Rep 19941(1)71ndash75

39 Chignell CF Sik RH The effect of static magnetic fields on the photohemolysis in human erythrocytes by ketoprofen Photochem Photobiol 199867(5)591ndash595

40 Amara S Abdelmelek H Garrel C Guiraud P Dou- ki T Ravanat JL i wsp Effects of subchronic exposu-re to static magnetic field on testicular function in rats Arch Med Res 200637(8)947ndash952

41 Zmyślony M Jajte J Rajkowska E Szmigielski S Weak (5 mT) static magnetic field stimulates lipid peroxidation in isolated rat liver microsomes in vitro Electro Magne-tobiol 199817(2)109ndash113

42 Zmyślony M Palus J Jajte J Dziubałtowska E Rajkow-ska E DNA damage in rat lymphocytes treated in vitro

with iron cations and exposed to 7 mT magnetic fields (static or 50 Hz) Mutat Res 200045389ndash96

43 Politański P Rajkowska E Pawlaczyk-Łuszczyńska M Dudarewicz A Wiktorek-Smagur A Śliwińska-Kowal-ska M i wsp Static magnetic field affects oxidative stress in mouse cochlea Int J Occup Med Environ Health 201023(4)377ndash384 DOI 102478v10001-010-0041-4

44 Takatsuji T Sasaki MS Takekoshi H Effect of static magnetic field on the induction of chromosome aberra-tions by 49 MeV protons and 23 MeV alpha particles J Rad Res 198930238ndash246

45 Nakahara T Yaguchi H Yoshida M Miyakoshi J Effects of exposure of CHO-K1 cells to a 10-T static ma-gnetic field Radiology 2002224817ndash822

46 Ikehata M Koana T Suzuki Y Simizu H Nakaga- wa M Mutagenicity and co-mutagenicity of static ma-gnetic fields detected by bacterial mutation assay Mutat Res 1999427147ndash156

47 Okonogi H Nakagawa M Tsuji Y The effects of a 47 tesla static magnetic field on the frequency of mi-cronucleated cells induced by mitomycin C Tohoku J Exp Med 1996180209ndash215

48 Suzuki Y Toama Y Miyakoshi Y Ikehata M Yoshio-ka H Shimizu H Effect of static magnetic field on the induction of micronuclei by some mutagens Environ Health Prev Med 200611228ndash232

49 Koana T Okada MO Ikehata M Nakagawa M In-crease in the mitotic recombination frequency in Dro-sophila melanogaster by magnetic field exposure and its suppression by vitamin E supplement Mutat Res 199737355ndash60

50 Takashima Y Miyakoshi JU Ikehata M Iwasaka M Ueno S Koana T Genotoxic effect of strong static ma-gnetic fields in DNA-repair defective mutation of Droso-phila melanogaster J Radiat Res 200445393ndash397

51 Prato FS Thomas AW Legros A Robertson JA Mo-dolo J Stodilka RZ i wsp MRI safety not scientifically Proven Science 2010328568ndash569

52 ICNIRP International Commision on Non-Ionizing Ra-diation Protection Guidelines on limits of exposure to sta-tic magnetic fields Health Physics 199466(1)100ndash106

53 ICNIRP International Commision on Non-Ionizing Radiation Protection Guidelines on limit of exposu-re to static magnetic fields Health Physics 200996(4) 404ndash514

Ciąża jest stanem fizjologicznym lecz jest to okres w ktoacuterym organizm kobiety może reagować w zmieniony sposoacuteb na niektoacutere czynniki występujące w środowisku w tym i w środowisku pracy lub na niektoacutere obcią-żenia w tym roacutewnież obciążenia związane z pracą zawodową Wynika to ze zmian jakie w związku z ciążą zachodzą w organizmie kobiety ukierunkowanych na zapewnienie warunkoacutew rozwoju płodu i poacuteźniejszego porodu Czynniki występujące w pracy zawodowej (niektoacutere czynniki chemiczne i fizyczne wielkość wysił-ku fizycznego pozycja ciała przenoszenie ciężaroacutew tempo pracy obciążenie psychiczne) mogą wywierać negatywny wpływ na przebieg i wynik ciąży Ten negatywny wpływ przejawiać się może wystąpieniem po-ronienia samoistnego wewnątrzmacicznej śmierci płodu lub przedwczesnym zakończeniem ciąży (poroacuted przedwczesny) czy też zaburzeniami rozwoju płodu (wady wrodzone hipotrofia)Publikacja ma na celu przedstawienie czynnikoacutew występujących w środowisku pracy oraz niektoacuterych czyn-nikoacutew środowiskowych a także rodzajoacutew pracy i obciążeń związanych z jej wykonywaniem ktoacutere mogą mieć negatywny wpływ na reprodukcję oraz wskazanie zakresu dopuszczalnych (lub jeszcze dobrze tolero-wanych) obciążeń dla kobiet w ciąży Celem opracowania jest poszerzenie wiadomości o zagadnienia ściśle związane z pracą zawodową i niektoacuterymi czynnikami środowiskowymi ktoacutere tu zgromadzone mogą ułatwić lekarzom sprawowanie opieki profilaktycznej nad pracującą zawodowo kobietą w ciąży

ZAMOacuteWIENIAZamoacutewień można dokonywać w formie przedpłaty (zamoacutewione pozycje wysyłamy po zaksięgowaniu przelewu) lub za zaliczeniem pocztowym (zamawiający płaci za książkę i przesyłkę przy odbiorze)

Oficyna Wydawnicza (księgarnia)Instytut Medycyny Pracy im prof dr med J Noferaul św Teresy 8 91-348 Łoacutedźtelfaks 42 631 47 19e-mail owimplodzpl

Księgarnia internetowahttpwwwimplodzplksiegarnia

Konto nr 23 1240 3028 1111 0000 2822 2749 Bank Pekao SA II OŁoacutedź(W przelewie prosimy podać tytuł zamawianej pozycji i NIP)

PUBLIKACJEINSTYTUTU MEDYCYNY PRACY IM PROF J NOFERA W ŁODZI

OPIEKA LEKARZA NAD PRACUJĄCĄ ZAWODOWO KOBIETĄ W CIĄŻY OGRANICZENIE NIEKORZYSTNEGO WPŁYWU PRACY NA PRZEBIEG I WYNIKI CIĄŻY

pod redakcją Teresy Makowiec-Dąbrowskiej

ISBN 83-86052-58-9

Cena 1575 zł


WPROWADZENIE

Wykorzystanie zjawiska rezonansu magnetycznego w tzw skanerach rezonansu magnetycznego mdash S-RM (magnetic resonance imaging scanners mdash MRI scan-ners) jest jedną z najnowocześniejszych technik obra-zowej diagnostyki medycznej rozwijającą się dyna-micznie od początku lat 80 XX w W ostatnich latach stale wzrasta ilość S-RM badanych nimi pacjentoacutew i asystujących pacjentom pracownikoacutew

Diagnostyka z wykorzystaniem S-RM wyma-ga umieszczenia diagnozowanej części ciała pacjenta w obszarze bardzo silnego pola magnetostatyczne-go (PMS) kilkadziesiąt tysięcy razy silniejszego od naturalnego pola geomagnetycznego Rozwoacutej techno-logiczny S-RM związany jest z wykorzystywaniem źroacute-deł coraz silniejszego PMS umożliwiających wprowa-dzanie nowych procedur diagnostycznych oraz skraca-nie czasu trwania pojedynczych badań

Pola magnetostatyczne wytwarzane są najczęściej nieprzerwanie tj 24 godziny na dobę przez elektroma-gnesy nadprzewodzące (1) Pola te oddziałują zaroacutewno na pacjenta jak i na wszystkie osoby przebywające w otoczeniu obudowy magnesu mdash na osoby asystujące pacjentom a także wykonujące roacuteżnorodne czynności administracyjno-techniczne np sprzątanie Pracow-nicy obsługujący S-RM należą do osoacuteb narażonych na najsilniejsze PMS z występujących w środowisku pracy Narażenie to wskutek aktywności fizycznej pracowni-koacutew zawiera roacutewnież składową pola magnetycznego zmiennego w czasie

Skutki oddziaływania PMS na stan zdrowia są sto-sunkowo słabo poznane w poroacutewnaniu z bogatą doku-mentacją tego typu oddziaływań pola elektromagne-tycznego częstotliwości przemysłowej lub radiofalowej Wobec ograniczonych i niespoacutejnych danych epidemio-logicznych i biomedycznych (23) w monografii Świato-wej Organizacji Zdrowia (WHO) (4) podano że nie ma wystarczających danych naukowych do ustalenia ryzyka zdrowotnego oddziaływania PMS Wciąż nie rozstrzy-gnięto kontrowersji na temat odległych skutkoacutew zdro-wotnych oddziaływania pola elektromagnetycznego na pracownikoacutew takich jak działanie kancerogenne czy zwiększone zagrożenia chorobami neurodegeneratyw-nymi zwłaszcza stwardnieniem zanikowym bocznym (amyotrophic lateral sclerosis mdash ALS) i chorobą Alzhei-mera (5) Z kolei Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (International Agency for Research on Can-cer mdash IARC) sklasyfikowała pola magnetyczne małej częstotliwości (extremely low frequency mdash ELF) oraz

pola częstotliwości radiowych (radiofrequency electro-magnetic fields) w grupie 2B mdash czynnikoacutew możliwie kancerogennych dla ludzi (67) Coraz lepiej udokumen-towane są hipotezy dotyczące mechanizmoacutew oddzia-ływania poacutel elektromagnetycznych takich jak geno-toksyczność zmiany peroksydacji lipidoacutew czy ekspresji niektoacuterych białek tj mechanizmoacutew o udowodnionych związkach z patogenezą wielu choroacuteb

Badania dotyczące oceny zagrożeń związanych ze skutkami narażenia na PMS należą do priorytetoacutew badawczych min WHO Międzynarodowej Komisji Ochrony przed Promieniowaniami Niejonizującymi (International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection mdash ICNIRP) i programoacutew badawczych Unii Europejskiej Rozpoznanie charakterystyki indywidu-alnego narażenia na PMS pracownikoacutew z roacuteżnych grup zawodowych jest istotnym elementem planowania ta-kich badań oraz analizy korelacji parametroacutew biome-dycznych stanu zdrowia uczestnikoacutew badań z parame-trami narażenia środowiskowego a także oceny zagro-żeń zawodowych i skuteczności działań prewencyjnych z obszaru profilaktyki technicznej i organizacyjnej

Rutynowej ocenie podlega jedynie poziom nara-żenia pracownikoacutew na PMS oceniany na podstawie rozkładu przestrzennego pola w otoczeniu magnesu Monitoring parametroacutew indywidualnego narażenia na PMS (tzw badania ekspozymetryczne) należy do no-wych technik oceny zagrożeń elektromagnetycznych dopiero rozwijanych zaroacutewno w Polsce jak i w innych krajach europejskich (8)

Głoacutewnym celem niniejszej pracy było scharaktery-zowanie parametroacutew narażenia pracownikoacutew na PMS w otoczeniu S-RM oraz identyfikacja czynnikoacutew de-terminujących poziom narażenia a także przegląd lite-ratury dotyczącej biologicznego działania PMS o war-tościach jakie występują przy S-RM i oceny zawodo-wych zagrożeń zdrowia Temat ujęto w kontekście za-sad stanowienia dopuszczalnych narażeń na czynniki środowiskowe w miejscu pracy Należy pamiętać że najwyższe dopuszczalne natężenia fizycznego czyn-nika szkodliwego dla zdrowia ustalono jako wartość dopuszczalną oddziaływania na pracownika przez okres jego aktywności zawodowej ktoacutere nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń (9) czyli odnoszą się zaroacutewno do przeciwdziałania zagrożeniom występującym w czasie oddziaływania danego czynni-ka jak i do przeciwdziałania zagrożeniom odległym

Placoacutewki prowadzące w Polsce rutynowe bada-nia diagnostyczne techniką rezonansu magnetyczne-









50 cm

50 cm


tunel magnesu

magnet tunnel



05 mT

33 mT10 mT

50 mT

100 mT

500 mT

500 mT










Czas Time [min]

Induk

cja m

agne

tyczn

a M

agne

tic fl

ux d

ensit

y [m

T]

0 05 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80

120

100

80

60

40

20

0

a) b) c)






Mediana Median 110 26 18 23 20 140 19



Bmax

[mT]Bśr

[mT]Bmed

[mT]B-SD[mT]

Tgt 70

[s]Tgt 05

[s]Tgt 70Tgt 05

[]

Profil ekspozy-



























































LpNo
















PODSUMOWANIE





PODZIĘKOWANIA


PIŚMIENNICTWO

































































ISBN 83-86052-58-9

Cena 1575 zł









50 cm

50 cm


tunel magnesu

magnet tunnel



05 mT

33 mT10 mT

50 mT

100 mT

500 mT

500 mT










Czas Time [min]

Induk

cja m

agne

tyczn

a M

agne

tic fl

ux d

ensit

y [m

T]

0 05 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80

120

100

80

60

40

20

0

a) b) c)






Mediana Median 110 26 18 23 20 140 19



Bmax

[mT]Bśr

[mT]Bmed

[mT]B-SD[mT]

Tgt 70

[s]Tgt 05

[s]Tgt 70Tgt 05

[]

Profil ekspozy-



























































LpNo
















PODSUMOWANIE





PODZIĘKOWANIA


PIŚMIENNICTWO

































































ISBN 83-86052-58-9

Cena 1575 zł










Czas Time [min]

Induk

cja m

agne

tyczn

a M

agne

tic fl

ux d

ensit

y [m

T]

0 05 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80

120

100

80

60

40

20

0

a) b) c)






Mediana Median 110 26 18 23 20 140 19



Bmax

[mT]Bśr

[mT]Bmed

[mT]B-SD[mT]

Tgt 70

[s]Tgt 05

[s]Tgt 70Tgt 05

[]

Profil ekspozy-



























































LpNo
















PODSUMOWANIE





PODZIĘKOWANIA


PIŚMIENNICTWO

































































ISBN 83-86052-58-9

Cena 1575 zł






Mediana Median 110 26 18 23 20 140 19



Bmax

[mT]Bśr

[mT]Bmed

[mT]B-SD[mT]

Tgt 70

[s]Tgt 05

[s]Tgt 70Tgt 05

[]

Profil ekspozy-



























































LpNo
















PODSUMOWANIE





PODZIĘKOWANIA


PIŚMIENNICTWO

































































ISBN 83-86052-58-9

Cena 1575 zł
























































LpNo
















PODSUMOWANIE





PODZIĘKOWANIA


PIŚMIENNICTWO

































































ISBN 83-86052-58-9

Cena 1575 zł














PODSUMOWANIE





PODZIĘKOWANIA


PIŚMIENNICTWO

































































ISBN 83-86052-58-9

Cena 1575 zł






























































ISBN 83-86052-58-9

Cena 1575 zł

Narażenie na pole magnetostatyczne i zagrożenia zdrowia przy

Documents

Transcript of Narażenie na pole magnetostatyczne i zagrożenia zdrowia przy