Naß byejbaß jawiabaß biaßn, naß llnnabbaß da gaobaß, naß biaßn … · chejbaß ga kwej...

22
44 Naßll byejbaß ganß zo blleßen, naß llnnabbaß da gaobaß, naß blleßen llebaß lebaß: —Notno gakrenkze rweßnß ¿bixchen bdaßo zre witje, naß zre wayaß benoß? Byej ganß jayaßon, naß wao akeß rweß. To kat nak danß lloeß dißll ke bißch riaßn. Cuentos populares Zapoteco de Yalálag Tercera edición (versión electrónica) Publicado por el Instituto Lingüístico de Verano, A.C. Apartado Postal 22067 14000 Tlalpan, D.F., México Tel. 5-573-2024 2005

Transcript of Naß byejbaß jawiabaß biaßn, naß llnnabbaß da gaobaß, naß biaßn … · chejbaß ga kwej...

Page 1: Naß byejbaß jawiabaß biaßn, naß llnnabbaß da gaobaß, naß biaßn … · chejbaß ga kwej akebaß mell. 21 Naß byin lchoß yechnill naß, beßbaß to doßb yeßchnill. 22 Naß

44

Naßll byejbaß ganß zo blleßen, naß llnnabbaß da gaobaß, naß blleßen llebaß lebaß:

—Notno gakrenkze rweßnß ¿bixchen bdaßo zre witje, naß zre wayaß benoß? Byej ganß

jayaßon, naß wao akeß rweß. To kat nak danß lloeß dißll ke bißch riaßn.

Cuentos populares

Zapoteco de Yalálag

Tercera edición (versión electrónica)

Publicado por el Instituto Lingüístico de Verano, A.C.

Apartado Postal 22067 14000 Tlalpan, D.F., México

Tel. 5-573-2024 2005

Page 2: Naß byejbaß jawiabaß biaßn, naß llnnabbaß da gaobaß, naß biaßn … · chejbaß ga kwej akebaß mell. 21 Naß byin lchoß yechnill naß, beßbaß to doßb yeßchnill. 22 Naß

Traductor: Sergio Aquino D. Asesor lingüístico: Ronaldo Newberg Y.

© 2005 por el Instituto Lingüístico de Verano, A.C. Derechos reservados conforme a la ley.

Esta obra puede reproducirse para fines no lucrativos.

http://www.sil.org/mexico/zapoteca/yalalag/L011-CuentosPopulares-ZPU.htm

Primera edición 1994 1C Segunda edición 2001 1C Tercera edición 2005 (versión electrónica)

Cuentos populares Zapoteco de Yalálag (ZPU)

43

Naß byejbaß jawiabaß biaßn, naß llnnabbaß da gaobaß, naß biaßn leskaß bibi beßbaß lebaß.

Page 3: Naß byejbaß jawiabaß biaßn, naß llnnabbaß da gaobaß, naß biaßn … · chejbaß ga kwej akebaß mell. 21 Naß byin lchoß yechnill naß, beßbaß to doßb yeßchnill. 22 Naß

42

Naßll byejbaß ganß zo xhbakonß llnnabbaß da gaobaß, bixha xhbakonß bibi beßbaß lebaß.

3

Introducción Los cuatro cuentos de este libro se escribieron para

proveer material de lectura con el que puedan practicar las personas que hablan zapoteco y que están empezando a leer en su lengua materna o que desean aprender a leer en su lengua.

Todos son cuentos populares como “El sol y los

animales”, que se encuentra en la página 1. Éste trata de algunas personas que estaban sufriendo bajo el ardiente sol y buscaban la manera de moverlo lejos de ellos. Enviaron al zorro, al gato, a la serpiente de cascabel y a la abeja; pero el sol no dijo ni una sola palabra en respuesta a sus súplicas. Sin embargo, de súbito, el sol se fue a su casa. Por tres días no hubo luz; la gente estuvo en tinieblas. Cuando el sol al fin apareció de nuevo, la gente no se volvió a quejar.

Page 4: Naß byejbaß jawiabaß biaßn, naß llnnabbaß da gaobaß, naß biaßn … · chejbaß ga kwej akebaß mell. 21 Naß byin lchoß yechnill naß, beßbaß to doßb yeßchnill. 22 Naß

4

Aclaraciones sobre el alfabeto zapoteco de Yalálag

La mayoría de las letras con las cuales se escribe el

idioma zapoteco son las mismas letras con las que se escribe el español, pero algunas representan sonidos un poco distintos. Además, ha sido necesario añadir otras letras para simbolizar algunos sonidos del zapoteco que no se encuentran en español.

La letra j se usa para escribir palabras como jsio

cebolla, yej piedra. La letra ll se usa para escribir palabras como lla dia, yell

pueblo. La letra nn se usa para escribir palabras como nna' ahora,

be'nne persona. La letra r se usa para escribir palabras como ra'pe

sombrero, llir comal. La letra x se usa para escribir palabras como xa' mi papá,

bexe tomate. La letra xh se usa para escribir palabras como xhid gato,

yoxh arena.

41

Naß byejbaß rill beserenß, naß llebaß lebaß: —¿Bi gonnoß raßt da gawaß?

Naßll lle beserenß lebaß: —Kaßa, bi gonnaß da gaoß.

Page 5: Naß byejbaß jawiabaß biaßn, naß llnnabbaß da gaobaß, naß biaßn … · chejbaß ga kwej akebaß mell. 21 Naß byin lchoß yechnill naß, beßbaß to doßb yeßchnill. 22 Naß

40

Bixha kat baraßkze da zayenß. Naß daa beß zay. Naßll bzo yaßch bißchenß, le zre witjenß

bdabaß, naß bxhißtbaß, naß le byaßbaß, naß bibi de da gaobaß.

5

WILL NAß REN BAYIßX AK Gok do batnaß, willenß jasen awchoch

ganß llaßa beßnn kaß. Naßll badop akeß, naß bne akeß:

—Wseßl-llo beßzenß ganß zo willenß nech

kwasen kaßle.

Page 6: Naß byejbaß jawiabaß biaßn, naß llnnabbaß da gaobaß, naß biaßn … · chejbaß ga kwej akebaß mell. 21 Naß byin lchoß yechnill naß, beßbaß to doßb yeßchnill. 22 Naß

6

Naß byej beßzenß, naß llebaß willenß: —Lleßne beßnn kaß wayaßchraßll akoeß.

Naß willenß bibi bnekzen.

39

Naß byejbaß ga zo to blleße, naß llebaß blleßen:

—Blatj xchinoßn choll, naß daa chitjllo. Naßll ne blleßen:

—Kaßa, bi gak, llonaß xhnid da gawaß kat waraß da zay.

Page 7: Naß byejbaß jawiabaß biaßn, naß llnnabbaß da gaobaß, naß biaßn … · chejbaß ga kwej akebaß mell. 21 Naß byin lchoß yechnill naß, beßbaß to doßb yeßchnill. 22 Naß

38

Naßll jatilbaß to biaß, naßll llebaß biaßn: —¿Bi chitjllo?

—Kaßa, bi gak —ne biaßn, —llonaß xhnid da gawaß kat waraß da zay.

7

Naßll ben beßnn kaß xhbab wseßl akeß xhidenß ganß zo willenß.

Page 8: Naß byejbaß jawiabaß biaßn, naß llnnabbaß da gaobaß, naß biaßn … · chejbaß ga kwej akebaß mell. 21 Naß byin lchoß yechnill naß, beßbaß to doßb yeßchnill. 22 Naß

8

Naß byej xhidenß, naß llebaß willenß: —Bayaßchraßll beßnn kaß.

Naß bibi bnekze willenß.

37

Naßll byaj bißchenß ga zo to xhbako, naß llebaß lebaß:

—¿Bi chitjllo? —Kaßa, bi gak —ne xhbakonß —lltopaß da

gawaß kat waraß da zay.

Page 9: Naß byejbaß jawiabaß biaßn, naß llnnabbaß da gaobaß, naß biaßn … · chejbaß ga kwej akebaß mell. 21 Naß byin lchoß yechnill naß, beßbaß to doßb yeßchnill. 22 Naß

36

Bixha ne kat byejbaß ga zo to beser, naß llebaß lebaß:

—¿Bi yeßnroß chitjllo? Naßll lle beserenß bißchenß:

—Kaßa, bi gak, llaraßlraß llonaß xhnid da gawaß kat waraß da zay.

9

Naßll bseßl beßnn kaß bel wißzenß ganß zo willenß.

Page 10: Naß byejbaß jawiabaß biaßn, naß llnnabbaß da gaobaß, naß biaßn … · chejbaß ga kwej akebaß mell. 21 Naß byin lchoß yechnill naß, beßbaß to doßb yeßchnill. 22 Naß

10

Naß ka bllin bel wißzenß, llebaß willenß: —Beßnn kaß ne akeß dekz de wayaßchraßll

akoeß. Naß bibi bnekze willenß.

35

TO BIßCH BA LLAWÉ CHITJE Bzo ne to bißch, naß nakbaß ba ria kwis,

naß le llawebaß chitjbaß.

Page 11: Naß byejbaß jawiabaß biaßn, naß llnnabbaß da gaobaß, naß biaßn … · chejbaß ga kwej akebaß mell. 21 Naß byin lchoß yechnill naß, beßbaß to doßb yeßchnill. 22 Naß

34

Naß bet beßnnenß tigrenß, kone kaß bayixhj konekwnß danß llbaßybaß.

11

Naßll bseßl akeß beserenß ganß zo willenß.

Page 12: Naß byejbaß jawiabaß biaßn, naß llnnabbaß da gaobaß, naß biaßn … · chejbaß ga kwej akebaß mell. 21 Naß byin lchoß yechnill naß, beßbaß to doßb yeßchnill. 22 Naß

12

Naß byej beserenß, naß llebaß willenß: —Ne beßnn kaß dekz de wayaßchraßll

akoeß. Leskaß bibi bnekze willenß.

33

Naßll beßnn wadaßn lleße konekwnß: —Zaßa nech wayonnoß mell danß brejaß

rweßn. Naß konekwnß llebaß beßnneß:

—Ganni ngoßchaßwaß to badaßo koß.

Page 13: Naß byejbaß jawiabaß biaßn, naß llnnabbaß da gaobaß, naß biaßn … · chejbaß ga kwej akebaß mell. 21 Naß byin lchoß yechnill naß, beßbaß to doßb yeßchnill. 22 Naß

32

Naßll tigrenß llebaß konekwnß: —Lla bayonn mellenß brejaß rweßn.

Naß konekwnß llebaß tigrenß: —Sete bkwaßche, gannaß zaßa to beßnn

wadaßa. Ka zej tigrenß lljakwaßchbaßn breßbaß

lekwnß, naß bdaobaß lebaß.

13

Kat bayoß willenß lo yoß rille, bill braßkzen gokte chonn lla. Chonn lla bi goßt beniß, naß

beßnn kaß bllaßa akeß xcholze.

Page 14: Naß byejbaß jawiabaß biaßn, naß llnnabbaß da gaobaß, naß biaßn … · chejbaß ga kwej akebaß mell. 21 Naß byin lchoß yechnill naß, beßbaß to doßb yeßchnill. 22 Naß

14

Bixha kat braßn da yobre, kanaßll billbi bne beßnn kaß.

31

Ka bllin lekwnß, naß llebaß konekwnß: —Bayixhj mellenß brejaß rweßn.

Naß konekwnß llebaß lekwnß: —Sete bkwaßche, gannaß zaßa to tigr.

Kate byoß lekwnß ganß kwaßchbaßn, breßbaß xhbakonß, naß bdaobaß lebaß.

Page 15: Naß byejbaß jawiabaß biaßn, naß llnnabbaß da gaobaß, naß biaßn … · chejbaß ga kwej akebaß mell. 21 Naß byin lchoß yechnill naß, beßbaß to doßb yeßchnill. 22 Naß

30

Naß xhbakonß byejbaßn ganß zo konekwnß, naß llebaß lebaß:

—Bayixhj mellenß brejaß rweßn. Naß konekwnß llebaß xhbakonß:

—Sete bkwaßche, gannaß zaßa to lekw. Naß le bkwaßchte xhbakonß.

15

TO BYIN BA BI LLIA XTOßBE Bzo to byin ba ni to doßb bi lliabaß. Naß

titjon naß, bayaßchraßllbaß lebaß, naß goxhbaß yeolol byin kaß, naß bnnabbaß weß akbaß twej

xtoßb akbaß ke banß bi llia doßbenß. Bi gokraßll

akzebaß, bixha titjon naß gotyoebaß leakbaß, kenaßll goßn akebaß. Bateyo toto akbaß beß

akbaß twej doßbenß.

Page 16: Naß byejbaß jawiabaß biaßn, naß llnnabbaß da gaobaß, naß biaßn … · chejbaß ga kwej akebaß mell. 21 Naß byin lchoß yechnill naß, beßbaß to doßb yeßchnill. 22 Naß

16

Banß re lor beßbaß to doßb gaß.

Naß waxhibenß beßbaß to doßb klor café.

29

Bixha konekw rianß ziyeßzbaßn, ni ke llaz llaßnnzbaß, naß wayixhjbaß xhianß. Kat bde zan

lla, naß bzorao llachixhj akbaß konekwnß mellenß danß bnnabbaßn, naß rente beßnn

wadaßa naß.

Page 17: Naß byejbaß jawiabaß biaßn, naß llnnabbaß da gaobaß, naß biaßn … · chejbaß ga kwej akebaß mell. 21 Naß byin lchoß yechnill naß, beßbaß to doßb yeßchnill. 22 Naß

28

Naßll byejbaß ga zo to beßnn wadaßa bayißxe, naß llebaß beßnnenß:

—Brej nadaß mell, naß wayixhjaßn kat goßtaß xhoaß kiaß.

Naß brej beßnnenß lebaß mellenß.

17

Naß blloz yeo naß, beßbaß to doßb lliche.

Page 18: Naß byejbaß jawiabaß biaßn, naß llnnabbaß da gaobaß, naß biaßn … · chejbaß ga kwej akebaß mell. 21 Naß byin lchoß yechnill naß, beßbaß to doßb yeßchnill. 22 Naß

18

Naß byin xhna naß, beßbaß to doßb xhna.

27

Naßll byejbaß ga zo to tigr, naß llebaß tigrenß:

—Brej nadaß mell, naß wayixhjaßn kat goßtaß xhoaß kiaßn.

Naß brej tigrenß lebaß mellenß.

Page 19: Naß byejbaß jawiabaß biaßn, naß llnnabbaß da gaobaß, naß biaßn … · chejbaß ga kwej akebaß mell. 21 Naß byin lchoß yechnill naß, beßbaß to doßb yeßchnill. 22 Naß

26

Naß byejbaß ga zo to lekw, naß llebaß lekwnß:

—Brej nadaß mell, naß wayixhjaßn kat goßtaß xhoaß kiaßn.

Naß brej lekwnß lebaß mellenß.

19

Naß bechjenß beßbaß to doßb gasje.

Page 20: Naß byejbaß jawiabaß biaßn, naß llnnabbaß da gaobaß, naß biaßn … · chejbaß ga kwej akebaß mell. 21 Naß byin lchoß yechnill naß, beßbaß to doßb yeßchnill. 22 Naß

20

Naß laßxen beßbaß to doßb sul.

25

Naß byejbaß ga zo to xhbako, naß lleba xhbakonß:

—Brej nadaß mell, kat goßtaß xhoaß kiaßn naß wayixhjaßn.

Naß brej xhbakonß lebaß mellenß.

Page 21: Naß byejbaß jawiabaß biaßn, naß llnnabbaß da gaobaß, naß biaßn … · chejbaß ga kwej akebaß mell. 21 Naß byin lchoß yechnill naß, beßbaß to doßb yeßchnill. 22 Naß

24

TO KONEKW RIA Bzo to konekw, naß le riabaß kwis, naß

gokraßllbaß wchoynaßbaß. Naß llyalljteze llyalljebaß mell. Kat bachoyraßllbaß llojbaß, naß

chejbaß ga kwej akebaß mell.

21

Naß byin lchoß yechnill naß, beßbaß to doßb yeßchnill.

Page 22: Naß byejbaß jawiabaß biaßn, naß llnnabbaß da gaobaß, naß biaßn … · chejbaß ga kwej akebaß mell. 21 Naß byin lchoß yechnill naß, beßbaß to doßb yeßchnill. 22 Naß

22

Naß byinenß bi llia doßben rebaß Ku. Naß ba llia xtoßbbaßn da zan. Naß byejbaß to lloaß

nis, naß jawiabaß akre nakbaß. Ka bwiabaßn, nbaraz breßre kwinbaß. Naßll bnebaß:

—¿Bixchen zezaß radj byin zbandaß ki? Wenle koaß nez chaßa zißte.

23

Naß bzobaß zjazebaß zißte, nollno breßkze lebaß. Naßll gokllaßa yeolol byin kaß titjon naß.

Naßll titjon naß, lliateze lliabaß llosiaßbaß kate ba zaß llale, llayaxhbaß byinenß nebaß:

—Ku Ku Ku Ku Ku Ku Ku. Bixha byin marenß bi ballinbaß.

To kat nak danß lloeß dißll ke byinenß banß

bi llia doßbenß.