ဆကစပသကေရာကမႈႏငစမကနးအဆငသကေရာကမႈမား

၅M

yanm

ar C

entre

for R

espo

nsib

le B

usin

ess

148 5-qufpyfoufa&mufrIESifh pDrHudef;tqifhoufa&mufrIrsm;

အပငး (၅)

ဆကစပသကေရာကမႈႏင စမကနးအဆင သကေရာကမႈမား

အပငး (၅) ျခငသးသပခက

ေအာကပါအခနးမားတြင သတတြငးလပငနးမား၏ သကေရာကမႈမားအား က႑အလကေလလာဆနးစစျခငး က လပေဆာငသည ကြငးဆငးေလလာေရးအဖြ႕မားမ သြားေရာကေလလာခေသာ အႀကးစား၊ အေသးစားႏငလက လပလကစား စမကနးမားႏငလပငနးစဥမားအေပၚ ေတြ႕ရခကမားႏငသးသပခကမားက တငျပထားပါသည။ သြားေရာကေလလာခေသာ ေနရာမားက ေနာကဆကတြ (က) တြင ေဖာျပထားပါသည။ ကြငးဆငးေလလာခေသာ အခကအလကမားႏငပတသက၍ အမညမားေဖာျပထားျခငးမရပါ။ SWIA ၏ရညရြယခကမာ ကမၸဏတစခခငး စ၏လပေဆာငေနမႈက ေဖာျပျခငးထက သတတြငးက႑၏ အလားလာက အဓကဥးတညေဖာျပရနျဖစပါသည။ အမညမေဖာျပျခငးမာ ေတြ႕ဆေမးျမနးခေသာသမား၏ ေဘးအႏရာယကငးရငးေရးႏင လျခမႈရေစရနျဖစပါသည။ ေလလာေတြ႕ရခေသာအခကမားသည အေျခအေနအားလး၊ အဖြ႕အစညးအားလး သ႔မဟတ ေတြ႕ဆခေသာ ကမၸဏအားလးအတြက အကးဝငသညဟ မယဆသငပါ။

ေအာကေဖာျပပါ ပငးျခားသတမတထားေသာ အေၾကာငးအရာ (၇) ခလး၏ တစခနးခငးစတငးတြင ထးေကာက၊ ေရႊႏငခမျဖ သတတးေဖာျခငးမားႏင ပတသကသည ဆကစပသကေရာကမႈႏင စမကနးအဆငသကေရာကမႈမားက ေဖာျပထားပါသည။

၁။ အမားျပညသမားႏငညႏႈငးေဆြးေႏြးျခငးႏင မေကလညမႈမား၊ နစနာမႈမားက တငးၾကားရန လပငနးစဥ၂။ ရပရြာအသငးအဝငးအေပၚ သကေရာကမႈမားႏင ဖြ႕ၿဖးေရး၃။ ေျမယာ၄။ အလပသမား၅။ အမးသမးမားႏငကေလးသငယမား၆။ လျခေရးႏငပဋပကၡ၇။ ပတဝနးကငႏငေဂဟစနစ ဝနေဆာငမႈမား

အခနးက႑တစခစတြင ေအာကပါဖြ႕စညးမႈပစျဖင တငျပထားပါသည။

(က) အမးသားအဆင ဆကစပစဥးစားရမည အေၾကာငးအရာ(ခ) ကြငးဆငးစစေဆးေတြ႕ရခကမား(ဂ) သငေလာေသာ ႏငငတကာ စႏႈနးမား၊ လမးညႊနခကမားႏင ေဖာေဆာငေရးမား

5-qufpyfoufa&mufrIESifh pDrHudef;tqifhoufa&mufrIrsm; 149

ဆကစပသကေရာကမႈမား

ဆကစပသကေရာကမႈမားမာ ေဒသတစခတညး သ႔မဟတ သဘာဝသယဇာတတစခတညးက စမကနးအမးမး သ႔မဟတ လပငနးစဥအမးမးမ ဆကတကဆငကတးပြားၿပး ဆကစပထခကျခငးတ႔က ဆလပါသည။ (ဥပမာ ေလမ ပ႕ႏျခငး (သ႔မဟတ) ေရမပ႕ႏ႔ျခငး)274 စမကနးအမးမး သ႔မဟတ စမကနးတစခတညးမ လပငနးအဆင အမးမးတ႔သည လကရ ရေနေသာ စမကနးမား၊ စစဥထားေသာ စမကနးမား သ႔မဟတ ကးေၾကာငးစေလာၿပးခန႔မနး၍ရႏငေသာ အနာဂတစမကနးမားႏငဖြ႕ၿဖးေရးမားသညလညး ဆငပြားထခကမႈမားျဖစေစၿပး ၎ထခကမႈ မား စပလာၿပး ဆကစပသကေရာကမႈက ျဖစေပၚေစပါသည။

သာမနအားျဖင သတတြငးစမကနးတစခတညး၏ ပတဝနးကငႏငလမႈေရးထခကမႈမားသည သသာထငရားမႈ ရ ႏငမညမဟတပါ။ အခနႏငအမ သ႔မဟတ စေပါငးထခကႏငေသာ တညသညလပငနးသဘာဝအေလာက ေသး ငယေသာ ထခကမႈမားသည စပႀကးထြားလာမညျဖစပါသည။ တစခါတစရတြင ေသးငယသညအျဖစအပကမား ဆငကျဖစေပၚၿပး စေပါငးသြားကာ အတငးအတာ အမတတစခသ႔ေရာကရပါက ပမ၍ႀကးမားေသာ ပတဝနးကငႏင လမႈေရးဆငရာ တ႔ျပနျခငးျဖစေပၚေစပါသည။ ထအခနတြင အေျခအေနမားက ႐တတရက ေျပာငးလေစပါသည။ အားနညးေသာ မဝါဒမားေၾကာင တ႔ျပနမႈတစခက ခကခငးျဖစသြားေစႏငၿပး၊ ထအားနညးေသာ မဝါဒမားေၾကာင ပင ကမၸဏမားသည တညသညအမားမားက ထပခါထပခါျပလပရန လႈ႕ေဆာေစပါသည။ ယငးကသ႔ ဆကစပ သကေရာကမႈမားအေပၚ ပတဝနးကင သ႔မဟတ လအဖြ႕အစညးမား၏ ခႏငမႈသည ထခကမႈ၏သဘာဝႏင လ႕ အဖြ႔အစညး သ႔မဟတ ေဂဟစနစမား၏ ခခႏငမႈအားနညးခကအတငးအတာ (အထမခႏငမႈ) တ႔အေပၚမတည ပါသည။ တစနညးအားျဖငဆေသာ ထအေျခအေနမားက ခႏငမႈသည ပတဝနးကငႏငလ႕အဖြ႕အစညးမားအေန ျဖင ပကစးမႈ၊ ထခကနာကငမႈ သ႔မဟတ ေဘးဥပါဒမားအေပၚ ခႏငရည မရမႈမား၊ ကငတြယေျဖရငးႏငမႈမား၏ အတငးအတာက ဆလသည။275

သတတြငးက႑၏ ဆကစပသကေရာကမႈမားသည အႏတလကၡဏာေဆာငႏငပါသည (ဥပမာ - ေရအရငးအျမစ တစခတညးအပၚ အားကးေနေသာ သတတြငးလပငနးမားသည ေဒသခလ႕အဖြ႕အစညးမားအတြက ေရရရမႈက ယတေလာေစပါသည) သ႔မဟတ အေပါငးလကၡဏာေဆာငေသာ သကေရာကမႈမားလညးရႏငပါသည။ (ဥပမာ- သတတးေဖာသညေနရာမားတြင ဆကစပစးပြားေရးဖြ႔ၿဖးမႈမားရႏငၿပး ျပညသ႕ကနးမာေရးေစာငေရာကမႈ ေဆး ခနး သ႔မဟတ အလယတနးေကာငးမား ေပၚေပါကလာႏငပါသည။) အခ႕ေနရာမားတြင ဆကစပသကေရာကမႈမား သည အေပါငးႏငအႏတလကၡဏာႏစခလးေဆာငႏငပါသည။ သတတြငးက႑သည သတသကတညရေသာေနရာအေပၚမတည၍ သတတးေဖာမညလပငနးစဥမားက ဆးျဖတရၿပး ေဒသခလမႈအသငးအဝငးႏငသဘာဝပတ ဝနးကငသည ထလပငနးက ပပးလပေဆာင၍ အကးရသညျဖစေစ မရသညျဖစေစ လပေဆာငရေသာေၾကာင ဆကစပသကေရာကမႈမားမာ ထက႑တြင ပမေတြ႕ရျခငးျဖစပါသည။ ထ႔အျပင သတသကတစခတညရေနပါက ဤေနရာတစခတညးတြငပင လပငနးေဆာငရြကမႈမားစြာ ရႏငပါသည။ ဆလသညမာ ေသးငယသညေနရာအတြငး မာပင ထခကမႈအမားအျပားရႏငၿပး အမားေသာအားျဖင ပမားေသာသကေရာကမႈမား အစျပကာ ဆကစပသက ေရာကမႈမား ျဖစေပၚေစပါသည။

ထဆကစပသကေရာကမႈမားက ဂ႐တစကမစမပါက ပတဝနးကငဆငရာ သ႔မဟတ လမႈေရးဆငရာ ‘လပေဆာင ႏငေသာစြမးေဆာငရည’အေပၚ လြမးမးသြားႏငၿပး အေျပာငးအလမားက တြနးလနႏငမႈ သ႔မဟတ ျပနလည ေကာငးမြနလာေအာင ေဆာငရြကမႈက ထခကႏငပါသည။ အေၾကာငးအရငးမားမာ ေအာကပါအတငး ျဖစပါ သည။276

274 Daniel M. Franks, David Brereton and Chris J. Moran, ‘Cumulative Social Impacts’ in Frank Vanclay and Ana M. Esteves (eds.), New Directions in Social Impact Assessment: Conceptual and Methodological Advances (Cheltenham: Edwards Elgar, 2011) pp. 202-220. They are sometimes also referred to as collective impacts.

275 IFC ထြကေပၚလာေသာ ပဂၢလက က႑အတြက ဆကစပထခကမႈမားဆနးစစျခငးႏငစမခန႔ခြမႈ လမးညႊနခက ေကာငးေသာလပထးလပနညး လကစြ စာအပ။ ၂ဝ၁၃ ခႏစ။ စာမကႏာ - ၆၄ဝ -၆၄၇။

276 Daniel M.Franks, David Brereton ႏင Chris J. Moran။ စာမကႏာ ၂ဝ၂ - ၂၂ဝ။

150 5-qufpyfoufa&mufrIESifh pDrHudef;tqifhoufa&mufrIrsm;

အဖြ႕အစညးဆငရာ - ဆကစပသကေရာကမႈမားသည ျဖစစဥမားက ေျပာငးလျခငး (သ႔) စမခန႔ခြျခငး (သ႔) ကစားျခငးမားပပးေပးျခငး၊ လအမား၏အခြငအေရးမား ကာကြယေပးျခငး သ႔မဟတ ျဖညဆညးေပးျခငးမား အပါအဝင ဝနေဆာငမႈမားအေပၚ ေဒသခမား၏စြမးေဆာငရညက လြမးမးေစပါသည။

လမႈေရးဆငရာ - မႏစၿမ႕သညအျဖစအပကမား လငျမနစြာ ျဖစေပၚျခငးႏင အရနျမငလာျခငးသည ၎အ ေျပာငအလမားက လမႈေရးဆငရာဖြ႕စညးပႏင စမခန႔ခြႏငစြမးက ထခကႏငၿပး တစျဖညးျဖညးတငးမာမႈမား (သ႔) အၾကမးဖကမႈႏင တရားဥပေဒစးမးမႈမားက ခးေဖာကသညအထ ျဖစပြားလာႏငပါသည။

ပတဝနးကငဆငရာ - ဇဝရပထခကမႈမားသည ပတဝနးကင၏ခႏငရညထက သာလြန၍ျဖစေစပါသည။

ေအာကပါအေၾကာငးအရာမားေၾကာင လ႕အခြငအေရးရႈေထာငမၾကညလင ဆကစပသကေရာကမႈမားတြင စးရမရမညအခကမားစြာ ရပါသည။

ဆကစပသကေရာကမႈမားသည စမကနးတစခတညးမျဖစေပၚေသာ သကေရာကမႈထက ခန႔မနးရနခကခ လပါသည။ ဤကသ႔ ထခကမႈမားက စးပြားေရးလပငနးရငမားႏငအာဏာပငမားမ ျဖစႏငဖြယရာမားက ႀက တငဆနးစစမႈမား ျပလပမထားလင ၎တ႔၏ အကးဆကမားအျဖစ ပတဝနးကငႏငလမႈေရးဆငရာ အေျပာငး အလမားက ကာကြယရနပမခကခေပမည။ ၎ထခကမႈမားသည ေရရညထခကမႈမားျဖစၿပး လတစေယာက၏ အသကႏငလျခေရး၊ ပညာေရးႏငလေလာကသည လေနမႈအဆငအတနးကသ႔ လ႕အခြငအေရးမားက ထ ခကေစႏငပါသည။

ဆကစပသကေရာကမႈမားသည ဆးရြားႏငပါသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ သကေရာကသည အမးအစား (ဥပမာ-ဆကစပသကေရာကမႈ ဝနထပဝနပးမားသည ညဖငးေသာ အေျခခအေဆာကအမားအေပၚ ၿပက သညအထ ျဖစေစႏငပါသည) သ႔မဟတ ၎၏ပ႕ႏ႔သြားႏငသညသဘာဝေၾကာငလညးေကာငး သ႔မဟတ (သတတးေဖာစဥ ေရက စေပါငးအသးျပေသာေၾကာင ေျမေအာက ေရက ပကစးေစႏငၿပး ေရရားပါးမႈျဖစႏငၿပး ေဒသခမားအတြက ေရႏငအစာေရစာလျခမႈက ထခကေစႏငပါသည။) ၎သည ထကခါထကခါ ျဖစေပၚပါက ဆးရြားမႈအေျခအေနပမ ျမငတကေစပါသည။ (ဥပမာ - သာမနထခကမႈမားသည အေၾကာငးအရာတစခတညး မျဖစေပၚပါက လ႕အခြငအေရးက အႏရာယမျဖစေစေသာလညး သာမနထခကမႈမား ထပခါထပခါျဖစေပၚပါက စေပါငးသြားၿပး လ႕အခြငအေရးထခကသညအထ အႏရာယျဖစေစႏငပါသည။

အေၾကာငးအရာတစခတညးမ ျဖစေပၚေသာ အႏတလကၡဏာေဆာငေသာ လ႕အခြငအေရးထခကမႈအတြက တာဝနရသ/တာဝနရသညအဖြ႕က ထတေဖာႏငေသာလညး ၎တာဝနရသ/တာဝနရသညအဖြ႕က တာဝန ယေစရနမာ အခကအခရပါသည။ ဆကစပသကေရာကမႈမားျဖစေပၚေသာ ေနရာမားတြင ထခကမႈ မားသည ျပန႔ကေနေသာေၾကာင တာဝနယေစရနခကခၿပး ထထခကမႈမား၊ ကာကြယရန၊ ေလာနညးေစရနႏင ကစား ရန တာဝနယေစမညအဖြ႕က ထတေဖာရနခကခလပါသည။ ေနာကဆးတြင လ႔အခြငအေရး ခးေဖာကမႈမား ကကာကြယရန အစးရ၏တာဝနျဖစလာေပ မည။ ဆကစပသကေရာကမႈမားက သးသန႔ထနးခပရနမာ ခကခပါသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ ထထခကမႈမားက စးပြားေရးတစခစမ တာဝနယခငးေစရန ခကခ ေသာေၾကာင ျဖစပါသည။

ကမၸဏမားအေနျဖင ဆကစပသကေရာကမႈမားက ၎တ႔မ အစတအပငးျဖငသာ သကေရာကမႈရ ေနေသာ ေၾကာင ၎တ႔၏ တာဝနမဟတဟ သးသပေကာငး သးသပေနႏငပါသည။ ၎တ႔၏ လပငနးစဥမားသည စညးမဥးဥပေဒအရ တစဥးခငးေၾကာငျဖစေပၚေသာ ထခကမႈကန႔သကခကသည လကခႏငမညအေျခအေန တြင ရေနႏငေသာလညး အခန သ႔မဟတ ေနရာေဒသအလက ျဖစေပၚလာပါက ဆကစပသကေရာကမႈမားက စစစသတမတႏငသည ေခတမၿပး လေလာကသည စညးမဥးဥပေဒ လပထးလပနညးမား မရေသးပါ။

5-qufpyfoufa&mufrIESifh pDrHudef;tqifhoufa&mufrIrsm; 151

အႏရာယမားႏငရငဆငေနရေသာ လအမားစသညမားေသာအားျဖင ဆကစပသကေရာက မႈမာမျဖစၿပး ၎တ႔က တ႔ျပနခႏငရည အနညးငယသာ ရ၍ သကဆငရာအာဏာပငမား သ႔မဟတ စးပြားေရးလပငနးမားမ ၎တ႔က တ႔ျပနရန ေတာငးဆႏငသညစြမးရညမာလညး အနညးငယသာ ရပါသည။

ဆကစပသကေရာကမႈမားသည ျဖစေပၚလာရန အခနယေသာလညး အခနၾကာလာသညႏငအမ တးပြား လာသညက ေတြ႕ရပါသည။ အထကတြငဆခၿပး ၎ျပနာႏငပတသတ၍ အာ႐စကမႈမားရရရန ပမခကခ ႏငသည သ႔မဟတ တာဝနရေသာ အဖြ႕မားက လပကငေစရနမာလညး ခကခႏငပါသည။

စမကနးအဆင သကေရာကမႈမား

စမကနးအဆင သကေရာကမႈမားသည သးသန႔သတတးေဖာသည လပငနးစဥမားႏငဆကစပသည ထခကမႈ မားျဖစသည။ ၎တြင အလပသမား၏လပငနးခြငအေျခအေနႏငစာခပခပဆလပကငေသာ သတတြငးလပငနး ခြငလပသားမား ေတြ႕ၾကရေသာ ထခကမႈမားအပါအဝင သတတးေဖာျခငးေၾကာင ေဒသခမားေတြ႕ၾကရေသာ ပတဝနးကင၊ ေျမ သ႔မဟတ ေကာငးမြနေသာ လမႈအသငးအဝငးတ႔အပၚ ဆးရြားစြာ ျဖစေပၚေသာ သကေရာကမႈ မား ပါဝငပါသည။

SWIA လပေဆာငခေသာ ရညရြယခကမားအရ စမကနးအဆငသကေရာကမႈမားအသးအႏႈနးတြင ဤက႑၏ တရားဝငလပေဆာငေသာအပငး - ဥပမာ အႀကးစားႏငအေသးစားသတတးေဖာမႈ လပငနးမားေၾကာငျဖစေပၚ ေသာ ဆကစပသကေရာကမႈမားအပါအဝင လကလပလကစားသတတြငးမား သ႔မဟတ သတတးေဖာမႈလပငနး စဥမားေၾကာငျဖစေပၚေသာ သကေရာကမႈမားပါဝငပါသည။

ေလးေထာငဇယားကြက (၂) တြင ေဖာျပထားသည ကမၻာကလသမဂၢ၏ လမးညႊနအေျခခမမားအရ စးပြားလပငနး ရငမားသည မမတ႔ေၾကာငျဖစေပၚေသာ သကေရာကမႈမား၊ သကေရာကမႈမားက ျဖစေပၚေစေသာအရာမားတြင ပါဝငမႈရေနျခငးမားက ထညသြငးစဥးစားရမညျဖစၿပး သကေရာကမႈမားႏင တက႐ကဆကစပေနေသာ လပငနး စဥမား၊ ထတကနမား သ႔မဟတ စးပြားေရးဆကသြယမႈမားမတဆငရရေသာ ဝနေဆာငမႈမားက ထညသြငး စဥးစားရနမာလညး လြနစြာအေရးႀကးပါသည။

152 5-qufpyfoufa&mufrIESifh pDrHudef;tqifhoufa&mufrIrsm;

5-qufpyfoufa&mufrIESifh pDrHudef;tqifhoufa&mufrIrsm; 153

ဆကစပသကေရာကမႈႏင စမကနးအဆငသကေရာကမႈမား

အမားျပညသႏင ခတဆကပးေပါငး ေဆာငရြကျခငးႏင မေကလညမႈမား၊ နစနာမႈမားက တငၾကားႏငသည လပငနးစဥ

၅M

yanm

ar C

entre

for R

espo

nsib

le B

usin

ess

အပငး (၅.၁)

အမားျပညသႏင ခတဆကပးေပါငးေဆာငရြကျခငးႏင မေကလညမႈမား၊ နစနာမႈမားကတငၾကားႏငသည လပငနးစဥ

ဤအပငးတြင ေအာကပါအခကမားပါဝငပါသည။

(က) အမးသားအဆင ဆကစပစဥးစားရမည အေၾကာငးအရာ• လြတလပစြာ ေျပာဆခြင၊ စ႐းခြငႏင အသငးအဖြ႕ဖြ႕စညးခြင• အမားျပညသမားႏငေဆြးေႏြးတငပငျခငးႏငသတငးအခကမား သရပငခြင• ကစားမႈမားရရႏငျခငးႏငလပငနးခြငအဆင ႏင မေကလညမႈမား၊ နစနာမႈမားက တငၾကားႏငသည

လပငနးစဥ

(ခ) ကြငးဆငးေလလာဆနးစစမႈမ ေတြ႕ရခကမား • အမားျပညသႏငေဆြးေႏြးျခငး၊ ပးေပါငးေဆာငရြကျခငးႏငသတငးအခကေဝငျခငး• ပတဝနးကငႏငလမႈေရးဆငရာထခကမႈ ဆနးစစျခငးအတြက ေဆြးေႏြးျခငး• ေျမႏငသကဆငေသာ ပဋပကၡမားႏင တငၾကားခကမား • လပငနးအဆင တငၾကားခကေျဖရငးျခငး စနစမား

(ဂ) ဆကစပသည ႏငငတကာစခနစညႊနးမား၊ လမးညႊနခကႏင ေဖာေဆာငေရးမား

(က) အမးသားအဆင ဆကစပစဥးစားရမည အေၾကာငးအရာ

ျမနမာႏငငတြင သကဆငသညအဖြ႕အစညးမားႏငပးေပါငးေဆာငရြကျခငး၊ ေဆြးေႏြးျခငးႏငတငၾကားခကမား ေျဖရငးျခငး စသညလပငနးစဥမားသည မၾကာေသးမသမငးအခနကာလမ အစးရႏငတပမေတာတ႔၏ ဖႏပမႈမား ေၾကာင ရႈပေထြးခပါသည။ ေဒသခမားအေနျဖင သတတြငးစမကနးမားႏငလပငနးစဥမားအေပၚ အျမငမားက ဖြငဟေျပာဆရန တြန႔ဆတေနမႈမား ရေနႏငေသးေသာလညး တျဖညးျဖညးေျပာငးလလာမႈမား ရပါသည။ ၎ အျပင အမားျပညသႏင ညႇႏႈငးေဆြးေႏြးျခငးႏင ခတဆကေဆာငရြကျခငးစသညတ႔သည သတတးေဖာျခငး လပငနး၏ အစတအပငးတစခအေနျဖင လပေဆာငရမညျဖစေသာလညး လကရအခနတြင သတတြငးက႑၌ ကငသးျခငးမားမရပါ။ ဆလသညမာ ကမၸဏႀကးမားႏငလ႕အဖြ႕အစညးမားသည ထ႔ကသ႔လပထးလပနညမား ႏင ရငးႏးမႈမရေသာေၾကာင ျဖစပါသည။ ထကသ႔အျဖစအပကမားသည ပတဝနးကငႏငလမႈေရးဆငရာ ထခက မႈမားဆနးစစျခငး (ESIA) လပငနးစဥမားႏငလကရ ကမၸဏႏငလ႕ အဖြ႕အစညးပးေပါငးေဆာငရြကမႈမားတြင ေတြ႕ရပါသည။

လြတလပစြာ ေျပာဆခြင၊ စ႐းခြငႏငအသငးအဖြ႕ဖြ႕စညးခြင

၂ဝ၁၁ ခႏစ ျပျပငေျပာငးလျခငးစတငခသည အခနမ စ၍ မဒယာလြတလပခြငအခ႕ ေလာချခငး၊ ၿငမးခမး စြာ စ႐းခြငႏင ၿငမးခမးစြာဆႏၵထတေဖာခြင တားျမစခကမားေလာေပးျခငးမားအပါအဝင လြတလပစြာေျပာဆခြငႏင

154 5-1/ trsm;jynfolESifh csdwfqufyl;aygif;aqmif&Gufjcif;ESifh rausvnfrIrsm;? ...

ပတသတ၍ သသာသညတးတကမႈမားရခသညက ေတြ႕ရပါသည။277 ၂ဝဝ၈ ခႏစ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒပဒမ ၃၅၄ အရ လြတလပစြာေျပာဆခြင၊ ၿငမးခမးစြာစရးခြငႏင အသငးအဖြ႕ဖြ႕စညးခြငမားက ျပ႒ာနးထားေသာလညး သသာသည တားျမစမႈမားလညးရေနပါသည။ ထကသ႔ အခြငအေရးမားက ကငသးသညအခါ အဓပၸာယဖြငဆခက ကယကယျပန႔ျပန႔ႏင ေကာကႏတခကမားစြာရေသာ အမားျပညသ၏ၿငမးခမးမႈႏင တညၿငမမႈမားက ခးေဖာက မႈမရေစရပါ။ ထလြတလပခြငမားက တားျမစသည ဥပေဒမားရေနၿပး ထဥပေဒမားက ပယဖကျခငးမရေသးသ၍ အာဏာပငမားအေနျဖင ျပညသလထမ ဆႏၵျပမႈမား ျပလပလာသညအခါ ၎ဥပေဒမားက အသးျပၿပး ဖမးဆး ေထာငခမႈမား လပေဆာငႏငသည အေျခအေနတြငရပါသည။278 သ႔ေသာ ၂ဝ၁၅ ခႏစ မေပးေရြးခယထားေသာ အစးရ၏ အမားစမာ ႏငငေရးအကဥးသားမားျဖင ဖြ႕စညးထားျခငးျဖစၿပး ထဥပေဒမားက အသးျပမညအေျခအေန အနညးငယသာရပါသည။

၂ဝ၁၁ ခႏစ ဒဇငဘာလတြင ပါလမနသည ၿငမးခမးစြာစေဝးခြငျပသည ၿငမးခမးစြာစရးခြငႏငၿငမးခမးစြာ စတနး လညလညျခငးဆငရာဥပေဒက ဆယစႏစမားစြာအတြငး ပထမဆးအႀကမ ျပ႒ာနးခပါသည။ သ႔ေသာ လတစဥး ထကပေသာ စ႐းစတနးလညလညျခငးက အစးရ(ၿမ႕နယရစခနး)မ ခြငျပမန႔ယရန လအပမညျဖစၿပး ထကသ႔ကန႔ သတခကမားသည အဆငေျပေခာေမြ႕မႈမားမရပါ။ ယခတညဆဥပေဒ ပဒမ ၁၈ သည တကၾကြလပရားသမားႏင လ႕အခြငအေရးလပရားသမားက ပစမတထားထားၿပး ဤဥပေဒအရ လအေတာမားမားသည ဖမးဆးေထာငခခၿပး ျဖစပါသည။279 ပါလမနသည ၁၉ ရက ဇြနလ ၂ဝ၁၄ တြင ဥပေဒက ျပငဆငခၿပး ထျပငဆငခကသည အာဏာပင မားအေနျဖင ကးေၾကာငးဆေလာမႈရပါက ၿငမးခမးစြာ ဆႏၵထတေဖာမႈကခြငျပေပးရန တာဝနကအပႏငးထား ပါသည။ ခြငျပမန႔မေတာငးခဘ ဆႏၵျပေသာသမားက ျပစဒဏေပးရာတြင တစႏစမ ၆ လ သ႔ ေလာခထားပါသည။280 ျပနလညျပငဆငထားေသာ ဥပေဒတြငလညး ဆႏၵျပသမားက ဖမးဆးေထာငခခြငျပထားေသာလညး လ႔အခြင အေရးေစာငၾကညေရးအဖြ႕မား281 ႏင ႏငငတကာ လြတၿငမးခမးသာခြင282 ကသ႔ NGO မား၏ ေတာငးဆခကႏင အည ေျပာငးလေပးသညဥပေဒလညး ပါရပါသည။

ထ႔အျပင ၂ဝ၁၆ ခႏစတြင NLD ဥးေဆာငေသာ အစးရသစသည ၿငမးခမးစြာစရးခြငႏငၿငမးခမးစြာ စတနးလည လညခြငဥပေဒက ျပျပငသညလပေဆာငမႈက တစဖနလပေဆာငခပါသည။ ၎သည အစးရအေနျဖင ဥပေဒက ျပငဆငရန အေပါငးလကၡဏာေဆာငသည ရညရြယခကမားရသညက ျပသေနေသာလညး ထျပျပငမႈသည လ႕ အခြငအေရးက တားျမစမႈမားရေနႏငၿပး စးရမမႈမားရေနပါသည။ အဆျပထားသည ျပငဆငမႈသည ကဥးေျမာငး ၿပး ရညရြယခကမားသည အကန႔အသကမားရပါသည။283 ဥပမာ ႏငငတကာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႕သည အဆျပျပငဆငခကက ႏငငတကာ လ႕အခြငအေရးဥပေဒႏငစႏႈနးမားႏငအည ကကညမႈရရနလညး လအပေန ေသးသညဟ ဆထားပါသည။284

277 ဥပမာ - ၂ဝ၁၃ ခႏစ ဇနနဝါရလတြင သမၼတသည ၁၉၈၈ ခႏစ စကတငဘာလ ၁၈ ရကက ထတျပနခေသာ လငါးေယာကႏငအထက စေဝးျခငးမ တားျမစေသာ အမန႔စာအမတ ၂/၈၈ က ပယဖကခသည။ ျပညေထာငစ ျပညသ႕သမၼတ ျမနမာႏငငေတာ သမၼတရးမ ထတျပနထားေသာ အမန႔စာအမတ ၃/၂ဝ၁၃ ၊ ၂ဝ၁၃ ခႏစ ဇနနဝါရလ ၂၈ ရကႏင အမန႔စာအမတ ၂/၈၈ ၊ ၁၉၈၈ စက တငဘာလ ၁၈ ရကေန႔ တ႔က ၾကညပါ။

278 ျပစမႈဆငရာဥပေဒပါ ပဒမမား အထးသျဖင ပဒမ ၅ဝ၅ (ခ)၊ ၁၉၅ဝ အေရးေပၚအေျခအေနအကဥပေဒႏင ၁၉ဝ၈ တရားမဝငစေဝးျခငး ဥပေဒမားပါဝငပါသည။ ယငးႏငပတသတ၍ ICJ ျမနမာ၊ အေသေရပကမႈဆငရာ ျပစမႈဥပေဒ အကဥးခပစာတမးၾကညပါ။

279 ၂ဝ၁၁ ခႏစ ျငမးခမးစြာစရးခြငႏငျငမးခမးစြာစတနးလညလညခြင အကဥပေဒ။280 DVB ျငမးခမးစြာစရးခြင ဥပေဒၾကမးက အတညျပချပး သမၼတမလတမတထးရန ေစာငဆငးလကရသည။ ၁၉ ဇြနလ ၂ဝ၁၄။281 ႏငငတကာ လ႕အခြငအေရး ေစာငၾကညေရးအဖြ႕၊ ဗမား၊ ျငမးခမးစြာစရးခြင ဥပေဒသည ဖႏပမႈမားက အဆးမသတႏငပါ။282 ႏငငတကာ လြတျငမးခမးသာခြင၊ ျမနမာ၊ ၿငမးခမးစြာစ႐းခြငႏငၿငမးခမးစြာစတနးလညလညခြင အကဥပေဒျပငဆငျခငး အတဖြငေပးစာ။ ၁၃ ေမလ

၂ဝ၁၆။283 ပဒမ ၁၉၊ ျမနမာ၊ ၿငမးခမးစြာစ႐းခြငႏင ၿငမးခမးစြာစတနးလညလညခြင ဥပေဒၾကမး။ ၁၆ ေမလ ၂ဝ၁၆ - စာမကႏာ ၃။284 ႏငငတကာ လႊတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႕။ ႏငငတကာလ႕အခြငအေရးဥပေဒႏငစခနစညႊနးမားႏငအည ၿငမးခမးစြာစ႐းခြငႏင ၿငမးခမးစြာစတနးလညလည

ခြငဥပေဒက ျပငဆငျခငးအတြက အတဖြငစာ။ ၁၂ ေမလ၊ ၂ဝ၁၆။ စာမကႏာ ၁။

5-1/ trsm;jynfolESifh csdwfqufyl;aygif;aqmif&Gufjcif;ESifh rausvnfrIrsm;? ... 155

သတတြငးစမကနးမားအေပၚ ဆႏၵထတေဖာျခငးတ႔တြင ယခငက ထလႈပရားမႈတြင ပါဝငသမားက ဖမးဆးျခငးႏင မားေသာအားျဖင ထသမားက ရကစကစြာျပမႈျခငးကသ႔ေသာ ဖႏပတားျမစျခငးမား ရခပါသည။285 ဥပမာအာျဖင ၂ဝ၁၂ ခႏစ ႏဝငဘာလတြင လျခေရးရမားသည စစကငးတငးေဒသႀကး၊ မရြာၿမ႕အနးရ လကပေတာငး ေၾကးန စမကနးတြင ၿငမးခမးစြာဆႏၵျပေနသမားက ရကစကစြာၿဖခြငးခသညက ေတြ႕ခပါသည။286 ဤသတတြငးပငလင ၂ဝ၁၄ ခႏစတြင ပဋပကၡမားရခၿပး ရတပဖြ႕မားေၾကာငေသာလညးေကာငး သတတြငးလျခရးဖြ႕ေၾကာငေသာ လညးေကာငး အမးသမးတစဥးအသကဆးရႈးသညအထ ျဖစေပၚခပါသည။287 ထႏစတြင ရမညးသငး၌စခနးခ ဆႏၵျပေနေသာသမားကလညး ရတပဖြ႕မၿဖခြငးရာတြင ေရႊလပသားအေယာက(၅ဝ) ေကာအထ ဖမးဆးခပါ သည။288 သတတြငးစမကနးအေပၚဆန႔ကငျခငး သ႔မဟတ ဆႏၵထတေဖာျခငးမားအတြက ၿငမးခမးစြာဆႏၵျပသ မား၏ ျပစဒဏမားအေပၚ ၂ဝ၁၄ ခႏစတြင EITI အဖြ႕ေပါငးစ အဖြ႕ဝင လထအေျချပအဖြ႕မားက အစးရထ တငျပခပါသည။ ထသ႔ျပလပေသာေၾကာင ဖမးဆးမႈမား ေလာနညးသြားပါသည။

၂ဝ၁၆ ခႏစ ေအာကတဘာလတြင သမၼတဥးထငေကာသည ႏငငျခားသတငးစာမားဖတျခငး သ႔မဟတ သတငး ဌာနမားက နားေထာငျခငးအတြက အစးရမ ထသမားကဖမးဆးၿပး ေထာငဒဏ (၇) ႏစခႏငေသာ ၁၉၅ဝ အေရး ေပၚစမမႈအကဥပေဒက လကမတေရးထး၍ တရားဝငပယဖကခပါသည။289 ထဥပေဒၾကမးအသစက ဥးေဆာင ေရးဆြခေသာ အမးသားလြတေတာ၏ဥပေဒၾကမးေကာမတ အဖြ႕ဝငတစဥးျဖစသ ဥးေအာငၾကညညႊန႕မ “ႏငင ေရးသမားမားက တပမေတာမဖႏပရန အသးျပသည အရာတစချဖစေသာေၾကာင ဤအေရးေပၚစမမႈ အကဥပေဒ က မမတ႔အေနျဖင ပယဖကလကျခငးျဖစၿပး ထဥပေဒသည လကရႏငငေတာမ ေလာကလမးေနေသာ ဒမကေရစ လမးစဥႏငလညး ကကညမႈမရပါ။”290 ဟ ေဖာျပခသည။

ေဒသခမားျဖင တငပငေဆြးေႏြးျခငးႏငသတငးအခကမား ရပငခြင

အစးရႏငျမနမာျပညသလထအၾကား အျပနအလန တန႔ျပနမႈမားသည စးပြားေရးလပငနးမားအပါအဝင အာဏာ ပငအဖြ႕မားအပငးတြင ပြငလငးျမငသာမႈမားရရန လအပသညဟမတသားရပါသည။ လကရအခနတြင ျမနမာ ႏငငအေနျဖင သတငးအခကအလက လြတလပခြငဥပေဒ မရေသးပါ။ သ႔ေသာ လထအေျချပအဖြ႕အစညးမားမ ယငးဥပေဒမားထားရရန အၾကျပထားေသာေၾကာင ယခအခါတြင မၾကမးဥပေဒမားရၿပးျဖစပါသည။291 ထ႔အျပင ကြငးဆငးေလလာေတြ႕ရခကမားအရ ေဒသႏရအစးရမားအေနျဖင ေဒသခမားက ၎တ႔ဧရယာအတြငးရ စးပြား ေရးစမကနးမားအေၾကာငးက စနစတက သ႔မဟတ ပမနအားျဖင သတငးေပးေလမရသညက ေတြ႕ရပါသည။

၁၉၉၆ ခႏစ ျမနမာသတတြငးဥပေဒ သ႔မဟတ ၂ဝ၁၅ ခႏစ ျပနလညျပငဆငထားေသာ ဥပေဒတ႔တြင ေဒသခ ျပညသမားႏငေတြ႕ဆေဆြးေႏြးရန ဥပေဒသတမတခက ျပ႒ာနးထားျခငးမရပါ။ ၂ဝ၁၅ ခႏစ ျပနလညျပင ဆင ထားေသာ ျမနမာသတတြငးဥပေဒအရ သတတြငးဝနႀကးဌာန (ယခ သယဇာတႏငသဘာဝပတဝနး ကငထနး သမးေရးဝနႀကးဌာန) သည ျဖစေျမာကႏငစြမးေလလာခကပါ သတငးအခကအလကမားက အေျခခၿပး သတတး ေဖာေရးလငစငထတေပးပါသည။ သ႔ေသာ စမးသပတငးတာျခငးႏင ျဖစေျမာကႏငစြမးေလလာေရး လပငနးစဥ

285 ကငဝတႏငအည လပေဆာငေစရနအတြက ေနာေဝးေကာငစ၊ ကမၻာလးဆငရာပငစငရနပေငြ၊ ေဒဝးႏငငတကာအဖြ႕အစညး၊ ေရနႏငသဘာဝဓာတေငြ႕ ေကာပေရးရငးလမတက၊ GAIL အႏၵယႏငကရးယားသဘာဝဓာတေငြ႕ေကာပေရးရငးမားက အစးရရငးႏးျမႇပမႈ ကမၻာလးဆငရာ ပငစငရနပေငြအဖြ႕မ ဖယ ရားရန။ ၂ဝ၁၂။ စမကနးတညေထာငၿပးအဆငအတြက အၾကျပခကမား ၂ဝ၁၃ က ၾကညရန။

286 ႏငငတကာ လႊတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႕၊ စးပြားေရးအတြကဖြငထားေပးျခငး၊၂ဝ၁၅ ခႏစ ျမနမာႏငငရ ေၾကးနသတတြငးတြင ျဖစေပၚခေသာ ပးေပါငးျပစမႈႏငအလြသးစားျပလပမႈမား၊ လ႕အခြငအေရးေစာငၾကညေရးအဖြ႕၊ ျမနမာ၊ သတတြငးဆႏၵျပသမားက ၾကမးတမးစြာ ၿဖခြငးခမႈက စစမးစစေဆးျခငး။

287 NPR ျမနမာႏငငရ တ႐တႏငငေကာေထာကေနာကခ ေၾကးနသတတြငး၌ ဆႏၵျပစဥတြင တစဥးေသဆးခသည။288 Ricochet ၊ ျမနမာႏငငအတြငး ေရႊ အျပငအဆငရာေဖြမႈ၊ ဝါဝါျမငတငး ေရႊမဟတပါ။289 နယးေယာက တငးမ၊ ႏစေပါငးမားစြာ ႏငငေရးတကၾကြလပရားသမားက တတဆတေစေသာ ၁၉၅ဝ ဥပေဒက ျမနမာႏငငက ပယဖကလကသည။ ၅

ေအာကတဘာလ ၂ဝ၁၆။290 Ibid291 လကရတြင ယငးႏငစပလဥး၍ ဥပေဒမားမရေသးပါ။ သ႔ေသာ ဥပေဒမၾကမးရျပးျဖစသည။ ဓနသဟာရ လ႔အခြငအေရးေဖာေဆာငေရးမ တရားမဝငအဂၤလပ

ဘာသာျပန။

156 5-1/ trsm;jynfolESifh csdwfqufyl;aygif;aqmif&Gufjcif;ESifh rausvnfrIrsm;? ...

မားအတြက ေဒသချပညသမားႏင ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးျခငးႏငပးေပါငးေဆာငရြကျခငး သ႔မဟတ IEE/EIA လပငနး စဥမား မလအပပါ။ ဝနႀကးဌာနမ ခြငျပမန႔ခေပးရန ဆးျဖတခကခသညအခါ ေဒသခမားႏင လထအေျချပအဖြ႕ မား၏အျမငမားက ထညသြငးစဥးစားရန သတမတျပ႒ာနးခကမားလညး မရပါ။ ခြငျပမန႔ခေပးရန ဆးျဖတခက ႏငပတသတ၍ ေဒသချပညသမားအေနျဖင အယခဝငပငခြင သ႔မဟတ စမကနးႀကးမားအတြကမေကလညမႈမား၊ နစနာမႈမားကတငၾကားရန လပငနးစဥအဆငအေပၚ ျပ႒ာနးခကမားလညး မရပါ။ ေနာကဆးအေနျဖင ၂ဝ၁၅ ခႏစ ျပနလညျပငဆငထားေသာ ျမနမာသတတြငးဥပေဒတြင ခြငျပမန႔ကငေဆာငသအေနျဖင ေျမအသးခ မႈဆငရာ ပဋပကၡ သ႔မဟတ မေကနပမႈမားအေပၚ လပေဆာငရမည တာဝနဝတရားမားက ေဖာျပထားျခငးမရပါ။

၂ဝ၁၅ ခႏစတြင ျပ႒ာနခေသာ တငးရငးသားလမးမား၏အခြငအေရး ကာကြယေစာငေရာကသည ဥပေဒ၊ ပဒမ ၅ တြင ဌာေနတငးရငးသား (အရပဖကအဖြ႔အစညးမား အသးျပသည အေခၚအေဝၚ ‘ဌာေနတငးရငးသား’ ဟသည အခက က ဥပေဒတြင အဓပၸါယဖြငဆထားျခငးမရပါ) သည တြငးထြကစမကနးမားႏင အျခားေသာစးပြားေရးဆငရာ သတငးအခကအလကမားက စမကနးမစတငမ ျပညစစြာႏငတကစြာ အသေပးသငသညဟ ေဖာျပထားၿပး ထမ သာလင အဖြ႕မားႏငအစးရ/ကမၸဏမားၾကား ညႏႈငးေဆြးေႏြးမႈမား လပေဆာငႏငမညျဖစပါသည။ ၎တ႔က တရားဥပေဒအရလပေဆာငျခငး သ႔မဟတ FPIC မေဘာငအရ လပေဆာငျခငး မဟတေသာလညး ၎တ႔ႏင လပကငေနေသာ ဌာေနတငးရငးသားမားႏင အရပဖကအဖြ႔အစညးမားကပမ သရနားလညမညျဖစပါသည။292

၂ဝ၁၅ ခႏစ EIA လပထးလပနညးတြင ေဒသခမားျဖငေတြ႕ဆေဆြးေႏြးျခငးႏင ပးေပါငးေဆာငရြကျခငးမား အတြက ႀကတငစမျခငးႏင ဌာေနတငးရငးသားမားအား ျပနလညေနရာခထားေပးရနလအပပါက ႏငငတကာ စခနစညႊနးမားလကနာရန သတမတထားပါသည။ ေဝဖနသးသပခကမားအရ ၂ဝ၁၆ ခႏစတြင လပေဆာငခေသာ EIA အနညးငယသာ ေကာငးမြနစြာ အေကာငအထညေဖာေဆာငႏငခသည။ ကြငးဆငးေလလာေတြ႕ရခကမား အရ ၂ဝ၁၆ ခႏစမတငမ လပေဆာငခေသာ သတတြငးဆငရာ EIA တြင ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးျခငးႏင ပးေပါငး ေဆာငရြကျခငးႏင ဆကစပေနေသာ လပငနးစဥမားသည ခကခ၍ စနေခၚမႈမားရပါသည။

ကစားမႈမားက လကလမးမျခငးႏင နစနာမႈမား တငၾကားရန လပငနးစဥအဆင

ျခငၾကညလင လတစဥးခငးေသာလညးေကာငး အမားျပညသမားအေနျဖငေသာလညးေကာငး ၎တ႔၏ မေက လညမႈႏင နစနာမႈမားက ထတေဖာတငၾကားႏငသညေနရာသ႔ သြားေရာကတငၾကားႏငသညအေျခအေန ရငး ရငးလငးလငး မရေသးပါ။ အထးသျဖင ေဒသႏရအဆငတြင ထခကမႈမားရပါက အစးရဌာနမားမ တာဝနရအဖြ႕အစညးမားႏငပးေပါငးေဆာငရြကျခငးျဖင မေကလညမႈမားကေဖာျပရန သ႔မဟတ ခစားေနရေသာ နစနာမႈမားက ရာေဖြရနအတြကလညး သြားေရာကတငၾကားႏငသညအေျခအေန ရငးရငးလငး မရေသးပါ။ ထကစၥက ကငတြယ ေပးရန တရားဥပေဒအရ ေျဖရငးကစားေပးႏငမႈႏငစပလဥး၍ ျမနမာႏငငရ တရားေရးစနစသည တရားမတေရး အတြက ယၾကညအားကးႏငမႈ အေျခအေနမားမရေသးပါ။293 ျမနမာႏငငတြင လအမားအလြယတက ရာေဖြၾကည႐ႈ ႏငသညဥပေဒဆငရာ အခကအလကမားမရပါ။ ထေၾကာင ျပ႒ာနးထားေသာဥပေဒမား၊ နညးဥပေဒမားႏငအခြငအေရးမားက နားလညရန အခကအချဖစေစပါသည။ ထ႔အျပင ဆငးရသားမားအတြက အစးရေထာကပထားသည တရားဥပေဒေရးဆငရာ အကအညေပးသည စနစမရပါ။ အမားေသာအားျဖင ၎တ႔၏နစနာမႈတငၾကားသမားက လေလာကသည တရားဝငကယစားျပအဖြ႕အစညးမား မေတြ႔ႏငပါ။294 ၎အျပင တရားေရးဆငရာ ဝနေဆာငမႈ ေပးျခငးနညးပါးၿပး ျမနမာႏငင၏ တရားစရငေရးသည လာဘေပးလာဘယမႈမား အမားအျပားရပါသည။295 NLD အစးရအေနျဖင တရားဥပေဒစးမးေရးက ဥးတညလပေဆာငမညဟ ေျပာဆထားေသာလညး အခနယဥးမည ျဖစ ပါသည။ 292 MCRB အတခပစာတမး ၊ ဌာေနတငးရငးသားမား၏အခြငအေရးႏငျမနမာႏငငအတြငးရ စးပြားေရးမား။ ေဖေဖာဝါရလ ၂ဝ၁၆။293 See e.g. The Jacob Blaustein Institute for the Advancement of Human Rights, Myanmar Rule of Law Assessment, March 2013294 Ibid, p. 3295 Ibid, p. 31

5-1/ trsm;jynfolESifh csdwfqufyl;aygif;aqmif&Gufjcif;ESifh rausvnfrIrsm;? ... 157

တရားဥပေဒနညးအရမဟတပ ေျဖရငးကစားျခငးႏငစပလဥး၍ သတတြငးစမကနးမားအတြက လကနာရမည လကရတညဆဥပေဒမားသည ကမၸဏမားအေနျဖင လပငနးခြငအဆငမေကနပမႈမားက ထတေဖာတငၾကားႏင သညစနစ ထားရရနသတမတခကမရပါ။ သ႔ေသာ ထကသ႔လအပခကက EIA/EMP မားမတစဆင တရားဝင သတမတထားႏငပါသည။ ကလသမဂၢက၏ စးပြားေရးႏင လ႕အခြငအေရးမားဆငရာ လမးညႊနအေျခခမမားမ အသအမတျပထားခကအရ ထကသ႔စနစသည ကမၸဏ၏လ႕အခြငအေရးဆငရာ သကေရာကမႈမားအား ႀကတင တားဆးျခငးလပငနး၏ အစတအပငးတစချဖစသည။ အထးသျဖင အႀကးစားစမကနးမားအတြက ျဖစပါသည။296 ထ႔အျပငလကရတြင တရားဥပေဒအရမဟတပ ေျဖရငးျခငးအတြက သတတြငးႏငဆကစပေသာ ကစၥရပမားက ေျဖရငးေပးရန အျခားတတယအဖြ႕အစညးမးမရပါ။ ဥပမာ - ျမနမာႏငငအမးသားလ႕အခြငအေရးေကာမရငကသ႔ အဖြ႕အစညးအျပင အမးသားအဆင ဆကသြယေပးႏငသညအဆကအသြယ သ႔မဟတ စစမးစစေဆးေရး အရာရကသ႔သမားက ဆလပါသည။ သ႔ေသာ ျမနမာႏငငအမးသားလ႕အခြငအေရးေကာမရင အေနျဖင၎တ႔၏တာဝနႏငအခနးက႑မားအား လပေဆာငႏငစြမးက ျပရနလအပပါသည။ တရားမဝင သတတးေဖာေရးက႑ တြင အထးသျဖင အလပသမားမားႏင အမားျပညသသည နစနာမႈမားေျဖရငးေပးရန အကအညေပးႏငသည အဖြ႕မားမရသညအတြက လကလပလကစား သတတးေဖာသည ေနရာမားတြင ေျဖရငးကစားေပးမညေနရာမား မရျခငးသည အေျခအေနက ပမဆးရြာေစၿပး တရားမဝငႏငလကလပလကစား သတ တးေဖာသညလပငနးအမားစ သည တရားမဝငျဖစေသာေၾကာင ေျဖရငးကစားမႈမားရရရန ပမခကခေစပါသည။

ေျမယာသည ျမနမာႏငငတြင နစနာမႈႏငပဋပကၡျဖစမႈမား အမားဆးျဖစေလရေသာ အေၾကာငးအရာတစခ ျဖစပါ သည။ ၂ဝ၁၆ ခႏစ ဧၿပလ တြင ေျမယာပဋပကၡမားႏငစပလဥး၍ အစးရမ ေျဖရငးေပးရမည တငၾကားမႈေပါငး ၆ဝဝဝ ေကာရပါသည။297 အပငး ၅.၃ ေျမအသးခမႈ တြင ေဖာျပထားသညအတငး ေျမယာႏငပတသကသည ဥပေဒႏငနညးဥပေဒမား သည ေျမယာႏငပတသကေသာဆးျဖတခကမားႏငစပလဥး၍ နစနာမႈမား သ႔မဟတ ေျမယာဆငရာ ဆးျဖတခကမားအေပၚ အယခဝငျခငးမားအတြက အေထာကအပေပးႏငရန အားနညးၿပး အကန႔ အသတမားရပါသည။ ေျမယာႏငပတသတ၍ အျငငးပြားမႈမားျဖစေပၚပါက ေျဖရငးေပးရန လပကငေပးရေသာ အဖြ႕ႏစချဖစသည ယခငလႊတေတာ၏ ေျမယာေကာမရငႏင ေျမအသးခမႈစမခန႔ခြေရးဗဟေကာမတတ႔သည ေျမယာကစၥႏငပတသကၿပး တငၾကားမႈမားျပားေသာေၾကာင စြမးေဆာငႏငရညျပနာမားက ရငဆငခရပါ သည။298 နညးဥပေဒႏငအဖြ႕ အစညးမားသည သအရအရ ထအမႈမားအတြက အကာအကြယမားေပးေသာလညး အခနအကန႔အသတမားရျခငး၊ တရားစရငေရးတြင လာဘေပးလာဘယမႈမားရျခငး၊ ယၾကညမႈနညးႏင တရား ဥပေဒဆငရာ အကအညအေထာကအပမားရရရန လကလမးမမႈနညးျခငးမားေၾကာင လကေတြ႕တြင တစခါ တစရ ကရႈးမႈမားရေနပါသည။299 တစစတစဥးမ ေျဖရငးကစားမႈရရႏငေသာ လညး ေလာေၾကးလေလာကစြာရရရန မေသခာပါ။ အေၾကာငးအရငးမာ ေျမ၊ ပငဆငမႈ သ႔မဟတ သးႏမားက မညမေလာေၾကးေပးရမညဟသည သတ မတခကမား နညးဥပေဒမားတြင အေသးစတမထညသြငးထားပါ။300

296 ICMM သတတြငးႏငသတက႑ရ လ႕အခြငအေရးမား၊ ေဒသခအဆင စးရမးမႈမားႏငနစနာခကမား ကငတြယျခငးႏငေျဖရငးျခငး၊ ၂ဝဝ၉ ခႏစ။ ၾကညရန။297 ပါလမနေကာမတ၊ ေျဖရငးရနကနရေနေသးေသာ ေျမသမးမႈတငၾကားခက ၆ဝဝဝ မႈ။ ဧျပလ ၂၇ ရက ၂ဝ၁၆။ Reliefweb.298 ေနရာေျပာငးေရြ႕မႈ ေျဖရငးခက၊ ေျမအသးခကမႈ ဥပေဒႏငျမနမာႏငငအတြင လပထးလပနညး။ ေမလ ၂ဝ၁၅ ခႏစ။299 Ibid, p. 23300 MCRB ေျမယာဆငရာ အကဥးခပစာတမး၊ မတလ ၂ဝ၁၅ ခႏစ စာမကႏာ - ၁၃။

158 5-1/ trsm;jynfolESifh csdwfqufyl;aygif;aqmif&Gufjcif;ESifh rausvnfrIrsm;? ...

(ခ) ကြငးဆငးေလလာဆနးစစမႈမ ေတြ႕ရခကမား

ကြငးဆငးေလလာခကမားတြင အမားျပညသမားျဖငေတြ႕ဆေဆြးေႏြးျခငး၊ ပးေပါငးေဆာငရြကျခငးႏင မေက လညမႈမား၊ နစနာမႈမားက ေျဖရငးေပးျခငးႏငသကဆငေသာ ျပနာအေတာမားမားက ေဖာထတခပါသည။ ေအာကပါစာပဒမားသည ထေတြ႕ရခကမားက အကဥးခပေဖာျပထားပါသည။

ေဒသခမားႏင ေဆြးေႏြးျခငး၊ ပးေပါငးေဆာငရြကျခငးႏင သတငးအခကအလကမေဝျခငး။

လ႔အခြင႔အေရးဆငရာ ရညညႊနးခက။ လြတလပစြာ ေတြးေခၚမႈႏငထတေဖာေျပာၾကားခြင၊ ပးေပါငးပါဝငခြင။

သတတြငးကမၸဏမားမ အမားျပညသမားႏင ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးျခငးႏင ပးေပါငးေဆာငရြကမႈမရျခငး သ႔မ ဟတ အကန႔အသတျဖငသာ ရေနျခငး။ သြားေရာကေတြ႕ဆခေသာ တရားဝငသတတြငးအားလးသည သကဆငသညအဖြ႕မားႏငေတြ႕ဆရန အစအစဥ သ႔မဟတ တရားဝငလပငနးအစအစဥမား သ႔မဟတ ပမန လပေဆာငရမည အမားျပညသပါဝငေစသညမဟာဗဟာမား စသညအစအစဥမား စစဥထားျခငး မရပါ။ ကမၸဏမားအေနျဖင အမားျပညသဆငရာဆကဆေရး ဝနထမးထားရျခငးမရပါ။ ကမၸဏ၏ လပငနးစဥမားႏင ပတသက၍ အမားျပညသႏငသတငးအခကအလက ပမနေဆြးေႏြးတငျပထားသည အေထာကအထားမား မရပါ။ အႏစခပဆရေသာ ကမၸဏမားအေနျဖင အမားျပညသႏငေဆြးေႏြးတငပငျခငးႏင ပးေပါငးေဆာငရြက ျခငးအေပၚ အျပညအဝနားလညမႈမရသညကလညး ေတြ႕ရပါသည။ ဥပမာအေနျဖင အႀကးစားသတတြငး ကမၸဏတစခတြင အမားျပညသႏငေတြ႕ဆေဆြးေႏြးရန မလအပဟ အျမငရသညက ေတြ႕ရရသည။ အေၾကာငးမာ ကမၸဏအေနျဖင လပငနးလညပတမႈဆငရာ ခြငျပမန႔က ယခငသတတြငးလပေဆာငသထမ ရယခၿပးျဖစေသာေၾကာငဟ ဆပါသည။ ေနာကကမၸဏတစခအေနျဖငလညး ၎တ႔၏ ကယစားလယမား အေနျဖင ေဒသအတြငးသြားေရာကလညပတကာ အမားျပညသ၏လအပခကမားႏင လခငမႈမားက ေမးျမနး ခသညဟ ဆထားသညကလညး ေတြ႕ရပါသည။ သ႔ေသာ ထကသ႔ လပေဆာငထားေသာ မတတမးမတရာ မား ထားရထားသညကမ မေတြ႕ရပါ။ ေကးရြာမ ရြာသားမား၏ ေျပာၾကားခကအရ ထကသ႔ ေဆြးေႏြးပြ လပေဆာငမႈ မားမရခဟ ဆၾကပါသည။

လအပခကေၾကာင လပေဆာငေသာ သကဆငသမားပါဝငသည ေဆြးေႏြးညႇႏႈငးပြမားတြင ေဒသခေခါငး ေဆာငမားႏင အထးဖတေခၚေသာသမားသာ ပါဝငမႈမား ရပါသည။ မတတမးတငေတြ႕ရရေသာ အမားျပညသႏငေဆြးေႏြးျခငးမား လပေဆာငေသာေနရာမားတြင ကမၸဏမားအေနျဖင ထကသ႔ ပြမားက ၎တ႔၏ ပရဟတ သ႔မဟတ လမႈေရးဆငရာအတြက အေျခခအားျဖင အသးျပချခငးမားအတြက ေရာငတခငလပ ေဆာငျခငး မသာျဖစသညက ေတြ႕ရပါသည။ ထ႕အျပင ဤကသ႔ လပေဆာငျခငးမးသည ရြာလႀကးမားမ တစဆင လပေဆာငျခငးမားျဖစၿပး ဆးကးသကေရာကမႈရသည ေဒသခအသငးအဝငးမား ပါဝငချခငးမး လညး မဟတပါ။ ဥပမာအေနျဖင လပကြကတစခတြင ကမၸဏတစခသည ေဆြးေႏြးညႇႏႈငးျခငးမားက ေကးရြာအပခပေရးႏငရြာရပမရပဖမားျဖငသာ တရားမဝငပစမးျဖင လပေဆာငခသညက ေတြ႔ရပါသည။ ထလပကြကအတြငး ေတြ႕ဆေမးျမနးခကမားအရ သတတြငးစမကနးက ေထာကခေသာ ရြာလႀကးမားႏင သာ ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးခၾကသညက ေတြ႕ရပါသည။ အျခားလပကြကတြင ၆ ႏစအတြငး ေတြ႕ ဆေဆြးေႏြးမႈ ၃ ႀကမသာျပလပခသညက ေတြ႕ခရၿပး ေကးရြာအပခပေရးမး၊ ဘနးေတာႀကးမားႏင စကရမဆကဆေရး အရာရမားႏငသာ ေတြ႔ဆေဆြးေႏြးချခငးျဖစၿပး အျခားအမားျပညသႏငေတြ႕ဆေဆြးေႏြးချခငးမး မဟတပါ။ လပကြကအေတာမားမားတြင ကမၸဏႏငအမားျပညသတ႔ ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးျခငးမားသည ကမၸဏကယစား လယမား၊ ဘနးေတာႀကးမား သ႔မဟတ ရြာအႀကးအကမားႏင ေတြ႔ဆချခငးျဖစပါသည။

5-1/ trsm;jynfolESifh csdwfqufyl;aygif;aqmif&Gufjcif;ESifh rausvnfrIrsm;? ... 159

ေဒသအဆငတြင လအပေသာ ပတသကဆကႏြယသမားႏင ခတဆကလပေဆာငျခငးမားသည ရငးလငးမႈ မရဘ ၎တ႔ႏင ေရာငတခငေတြ႕ဆျခငးမားသည ေထာကခခကလကမတ ယရနသာျဖစပါသည။ လပ ကြကအေတာမားမားတြင ျပလပေသာ ေတြ႕ဆပြမားသည မားေသာအားျဖင တစဖကသတ သတငးအခက အလက တငျပျခငးမားျဖစသညက ေတြ႕ရခၾကပါသည။ ထ႔ကသ႔ေတြ႕ဆပြမားသည ရြာသားမားႏငရြာလႀကးမားထမ ၎တ႔၏ သတတးေဖာမႈလပငနးမားအေပၚ ေထာကခခကလကမတရယရနကသာ အေလးထားၿပး အမနတကယေဒသဖြ႕ၿဖးတးတကေစမည သတတြငးလပငနး အေကာငအထညေဖာေဆာငမႈမားအေပၚ အျမငမား ေဆြးေႏြးတငျပချခငးမး မဟတပါ။ အမတ (၂) သတတြငးလပငနးအေနျဖင တငး/ျပညနယ အဆငတြင ေကးရြာအပစေခါငးေဆာငမားႏင ေဒသခေခါငးေဆာငမားထမ သတတးေဖာေရးအတြက ေထာကခခက လတမတမားရရရန လပေဆာငရမညဟ သတမတထားသညက ေတြ႕ရပါသည။301 ကမၸဏ ဆငရာ အဖြ႔အစညးမားသည ၿမ႕နယအဆင အပခပေရးမးမားမ ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးမႈမားက လပေဆာငရန သတမတခကမားသည မညသညကးကားခက စညးမဥးဥပေဒမား သ႔မဟတ စညးမဥမားမရ၍ ရငးလငးမႈ မရပါ။302 ၎သည အစးရမ ေဒသအဆင လပေဆာငရမည သတမတထားေသာ ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးပြမားသည ေရ႕ေနာကဆေလာမႈမရပ သကဆငသညအဖြ႕မားမ သရျခငးလမရပါ။ ထ႕ေၾကာင ကမၸဏႏင အမား ျပညသႏစဥးလးအတြက ရႈပေထြးမႈက ျဖစေပၚေစပါသည။

ပတဝနးကငႏငလမႈေရးဆငရာထခကမႈ ဆနးစစျခငးအတြက တငပငေဆြးေႏြးျခငး

လ႔အခြင႔အေရးဆငရာ ရညညႊနးခက။ လြတလပစြာ ေတြးေခၚမႈႏငထတေဖာေျပာၾကားခြင၊ ပးေပါငးပါဝငခြင၊ လြတလပၿပး ႀကတငအသေပး၍ သေဘာတညမႈရယခြင။

EIA လပငနးစဥမားအတြငး သကဆငသညအဖြ႕မားႏငေတြ႕ဆေဆြးေႏြးျခငးႏင ခတဆကလပေဆာငျခငး မားသည အကန႔အသတမားရေနျခငး။ သြားေရာက ဆနးစစေလလာခေသာ အခ႕ေသာလပကြကမားသည မၾကာမက EIA မားလပေဆာငခၿပးျဖစပါသည။ ထသ႔လပေဆာငျခငးသည ဖြ႔ၿဖးတးတကမႈ လကၡဏာေကာငး တစချဖစေသာလညး ကြငးဆငးေလလာသမားအေနျဖင ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးမႈႏငခတဆကလပေဆာငမႈမားတြင ခကမားစြာ ရေနသညက ေတြ႕ရပါသည။ ဥပမာ - အႀကးစားလပငနးတစခႏင အေသးစားလပငနး ႏစခ ရေသာေနရာတစခတြင အေသးစာလပငနးမားအတြကသာ EIA တစခ ျပငဆငထားသညက ေတြ႕ရပါ သည။ သ႔ေသာ အႀကးစားလပငနးအတြက ပငဆငမႈႏငလပငနးလညပတမႈစနစရႈပေထြးမႈရေသာေၾကာင ေဒသခမားက ထ EIA ဆငရာ ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးျခငးသည အႀကးစားလပငနးဆငရာ ျပနာမားက ရညရြယလပထားျခငး ဟတမဟတ ရငးလငးမႈမရဟ ေျပာဆၾကပါသည။ ထကသ႔ ျဖစရပမားသည အခ႕ လပကြကမားတြင ပငရင - လပငနးလပေဆာငသႏင ပတသကၿပး စနစမားရငးလငးမႈမရေသာေၾကာင ပမ ရႈပေထြးေစပါ သည။ အခ႕ေသာ လပငနးလညပတမႈမားသည တရားဝငလပငနးလပကငသတစဥးက EIA ျပငဆငရန တာဝနရသညဟ သတမတႏငေသာလညး လပငနးေဆာငရြကမႈသည အျခားေသာ အဖြ႕မားမ လပေဆာငေသာေၾကာင ပမ႐ႈပေထြးၿပး ရငးလငးမႈမရပါ။ ၎သည ေဒသခအဖြ႕မား၏ နားလညမႈက ပမ ႐ႈပေထြးေစၿပး မညသညကမၸဏ/လပငနးေဆာငရြကသက EIA လပငနးစဥမားက တာဝနရသညက နား မလညေတာပါ။ ကြငးဆငးေလလာခကမားအရ အခ႕ေသာ EIA လပငနးစဥမားတြင အမားျပညသႏင ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးမႈမား မရသညက ေတြ႕ရရပါသည။ ဥပမာ - အခ႕ေသာ လပငနးေဆာငရြကသမား၏ ေျပာ ၾကားခကမားအရ သတမတထားသည သတေျမေပၚတြင လပငနးမားလပေဆာငေသာေၾကာင အမားျပညသ ႏငေတြ႕ဆေဆြးေႏြးမႈမား လပေဆာငရနမလအပဟ ေျပာၾကားၾကပါသည။ အျခားေသာလပကြကမားတြင

301 MCRB ကြငးဆငးေလလာခက ၂ဝ၁၆ ခႏစ။302 ရနကနျမ႕ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးျခငးမား၊ ေအာကတဘာလ ၂ဝ၁၆ ခႏစ။

160 5-1/ trsm;jynfolESifh csdwfqufyl;aygif;aqmif&Gufjcif;ESifh rausvnfrIrsm;? ...

EIA အတငအပငခမားသည ၎တ႔၏လပငနးစဥ အစတအပငးတစခအေနျဖင ေဒသခအမား ျပညသႏင ေတြ႕ဆချခငးမရပါ။

EIA ဆငရာ ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးျခငးႏငပးေပါငးေဆာငရြကျခငး၏ အစတအပငးတစခအေနျဖင တငျပထားေသာ သတငးအခကအလကမားသည နညးပညာဆနၿပး အခနကကညမႈမရဘ သငေလာသည ဘာသာစကား အသးျပျခငးလညး မရပါ။ အခ႕လပကြကမားတြင EIA လပငနးစဥအစတအပငးတစခအေနျဖင လပေဆာငခေသာေတြ႕ဆေဆြးေႏြးျခငးႏင ပးေပါငးေဆာငရြကျခငးမား လပေဆာငခေသာလညး ျပနာအေတာ မားမားက ေျဖရငးႏငျခငးမရပါ။ လပကြကတစခတြင EIA လပငနးစဥအတြငး အမားျပညသႏငေတြ႕ဆ ေဆြးေႏြးျခငး ႏစႀကမေဆာငရြကခေသာလညး EIA ဆငရာသတငးအခကအလကမားက အစညးအေဝး မတငမ တစရကအလတြငသာ ေပးပ႔ခပါသည။ ထသတငးအခကအလကမားသည ပါဝငမညသမား နား လညရန နညးပညာအလြနဆနလြနးျခငးႏင ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးပြမားတြင ေဒသခဘာသာစကားျဖင ဘာသာ ျပနဆ တငျပျခငမးမဟတဘ ျမနမာစကားျဖင ရငးလငးတငျပေသာေၾကာင နားလညရနအလြနခကချခငးမားရခပါသည။ ထ႔အျပင ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈမား လပေဆာငခေသာလညး EIA အတငပငခမားသည လမႈေရးဆငရာ ျပနာမားက ထညသြငးျခငးမရပ ပတဝနးကင ဆငရာ အခကအလကမားကသာ အေျခခသညေမးျမနးမႈကသာလပေဆာငခသည။ EIA လပေဆာငသမားသည ရြာလႀကးႏငအမေထာငဥးစညးမားကသာ ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးခပါသည။ ထသာဓကအခကအလကမားက ၾကညျခငး အားျဖင လပငနးစဥႏင အဓပၸါယရေသာ ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးျခငး သ႔မဟတ လမႈေရးျပနာမားက ထည သြငးစဥးစားျခငး စသညတ႔က EIA ၏ အစတအပငးတစခအေနျဖင လပေဆာငရန လကရအခနတြင သတတြငးလပကငသမား၏ ေတြး ေခၚမႈအျမင သ႔မဟတ လပငနးေဆာငရြကမႈမားက ထည သြငးထားျခငးမရသညက ေဖာျပေနပါသည။ သ႔မ ဟတ EIA အတငအပငခမားသည ဆနးစစမႈမား ျပလပရာတြင ၎တ႔လပေဆာငေသာ လပငနး၏ကြမးကငမႈ အစတအပငးတစခအေနျဖင သတမတထားသညပ မရပါ။ (သြားေရာကခေသာ လပကြကမားအတြက EIA လပေဆာငခေသာ အတငပငခမားသည ျမနမာႏငငသားပင အတငအပငခ ကမၸဏမားျဖစၾကပါသည။)

ေျမႏငသကဆငေသာ ပဋပကၡမားႏငတငၾကားခကမား

လ႔အခြင႔အေရးဆငရာ ရညညႊနးခက။ လြတလပစြာ ေတြးေခၚမႈႏငထတေဖာေျပာၾကားခြင၊ ကစားမႈရရပငခြင။

ေျမႏငသကဆငေသာ ပဋပကၡမားႏငတငၾကားခကမား။ ကြငးဆငးေလလာမႈအတြငး ေျမႏငသကဆငေသာ ပဋပကၡမားႏငတငၾကားခကဆငရာ ဥပမာသာဓကမားက ထတေဖာခပါသည။ ေလလာခသည အပငးမား ထမာမ ေျမယာနယနမတႏင ပတသကၿပး ရငးလငးမႈမရပါ။ (အပငး ၅.၃၊ ေျမယာတြင ၾကညရန။) ဥပမာ အေနျဖင လပကြကအေတာမားမားအတြငး ေဒသခမား စပါးစကပးေသာေျမမားသည သတတြငး လပကြက မားအတြငး ကေရာကမႈ ရ၊ မရအေပၚအျငငးပြားမႈမားေၾကာင ေဒသခမားအေနျဖင တရားစြဆခခၾကရသည။ ထကစၥမားသည ေယဘယအားျဖင စညးမဥးဥပေဒစနစေၾကာငျဖစေသာ ျပနာမားျဖစသညက ေဖာျပေန ပါသည။ လပကြကတစခတြင ကမၸဏဘကမ စြခကတငၿပးမသာလင စြခကတငထားေၾကာငးက တရားစြ ခရေသာ ေဒသခသ႔ အေၾကာငးၾကားခပါသည။ ထလပကြကအတြငးပငလင လယသမားတစဥးသည ၎၏ေျမယာမတပတငက တငျပႏငခေသာေၾကာင စပါးခငးအေပၚ ျဖတသနးသြားလာမႈက တရားေသလႊတ ျခငးခခရပါသည။ သ႔ေသာ ထအမႈက အဆးသတရန ရငဆငရာတြင ေငြေၾကးမားစြာအသးျပခရၿပး ၿမ႕နယ တရား႐းသ႔ အႀကမ ၂ဝထကမနညး သြားေရာကခရပါသည။ ထ႔အျပင တရားစရငမႈတစေလာကတြင လယ သမားသည ရအရာရ၏ ၿခမးေျခာကမႈက ခခရပါသည။ အျပစမရေၾကာငးေတြ႕ရရေသာလညး ကနကခေသာ ေငြေၾကးက ျပနလညေပးျခငးမားမရခေသာေၾကာင လယသမားသည ဆငးရမႈျဖငသာ ကနရစခပါသည။

5-1/ trsm;jynfolESifh csdwfqufyl;aygif;aqmif&Gufjcif;ESifh rausvnfrIrsm;? ... 161

ေနာကလပကြကတစခတြင ေဒသချပညသမားစစညး၍ ေျမယာအသးခမႈႏငေလာေၾကးကစၥႏင စပလဥး၍ လႊတေတာေကာမတသ႔ တငၾကားစာေပးပ႔ခပါသည။ ထအမႈအတြက တပမေတာမ၎တ႔အား ဖတေခၚ၍ ေတာငးဆခကမားႏင ပတသက၍ေဆြးေႏြးခေသာလညး ေျဖရငးေပးျခငး သ႔မဟတ ဆကလကလပေဆာင ေပးျခငးမား မရခပါ။ ျခငသးသပေသာ ကြငးဆငးေလလာေတြ႕ရခကမားသည ေျမယာဆငရာတငၾကားခကမားက ကမၸဏမား သ႔မဟတ အစးရမ တ႔ျပနမႈတစစတစရာရခေသာလညး လပေဆာငခကမားမ လြနစြာေႏး ေကြးေနခပါသည။ လပကြကအေတာမားမားတြင လယယာေျမမားအတြငး ဓာတစြန႔ပစပစၥညးပစျခငး သ႔မ ဟတ ေျမယာမားပကစးျခငး၊ သးႏႏငေရလမးေၾကာငးမားႏငပတသက၍ တငၾကားမႈမားရခေသာလညး တ႔ျပနေျဖၾကားမႈမားမာ လေပါငးမားစြာ သ႔မဟတ ႏစေပါငးမားစြာ ၾကာပါသည။ လပကြကတစခတြင ကမၸဏတစခသည ထပကစးမႈက ေငြေၾကးေပးေခခေသာလညး ၎က ေလာေၾကးအျဖစ မသတမတဘ အလေငြအျဖစသတမတခပါသည။ ထ႕ေၾကာင အျမကေဒါသက တာဝနယမႈမရပ ျငငးဆနခပါသည။

လပငနးခြငအဆင မေကလညမႈမား၊ နစနာမႈမားက တငၾကားႏငသည လပငနးစဥ

လ႔အခြင႔အေရးဆငရာ ရညညႊနးခက။ လြတလပစြာ ေတြးေခၚမႈႏငထတေဖာေျပာၾကားခြင၊ ကစားမႈရရပငခြင။

လပငနးခြငအဆင မေကလညမႈမား။ နစနာမႈမားက တငၾကားႏငသညလပငနးစဥမရျခငး။ သြားေရာက ေလလာခေသာ တရားဝငသတတြငးမားတြင မေကလညမႈမား၊ နစနာမႈမားကတငၾကားရန လပငနးစဥက ျပငဆငထားျခငး မရပါ။ လပကြကတစခတြင သတတြငးလပငနးလညပတသမားမ ဆကသြယႏငရန သတ တြငးေခါငးေဆာင၏ ဖနးနပါတကေပးထားပါသည။ သ႔ေသာ သတတြငးလပကြကမားႏင ပတသကၿပး တင ၾကားရန ေဒသခမားအတြက ေပးထားျခငးမဟတပါ။ ဤကသ႔ ဆကသြယျခငးသည ေဒသခမားမ သတတြငးသ႔တငၾကားျခငးမဟတပါ။ ကမၸဏမားသည ကငးေခါငးမ တငၾကားလာေသာ မေကနပမႈအေရအတြကႏငအမးအစားမားက မတသားထားျခငး မရပါ။ ထ႔အျပင နားလညလြယၿပး လပကငႏငေသာ လပငနးတစချဖစ သည မေကလညမႈမား၊ နစနာမႈမားက တငၾကားႏငသည လပငနးစဥကသ႔ ကမၻာကလသမဂၢ၏ လမးညႊန အေျခခမမားတြင ေဖာျပထားေသာ ထေရာကသညလမးညႊနခက (၈) ခကအရ မေကလညမႈမား၊ နစနာမႈ မားက တငၾကားရန လပငနးစဥတစခအျဖစ ဖြ႕စညးထားျခငး မရပါ။303 ထ႔အျပငေနာကလပကြကတစခတြင ကမၸဏ၏ဆကဆ ေရးအရာရသည ေဒသခမား၏မေကနပမႈမားအား တငၾကားခကမားက လကခရန တာဝနရသညဟ ေဖာျပထားပါသည။ သ႔ေသာ ထလပငနးစဥက ေဒသခမားအားလး နားလညၾကသညဟ ကမၸဏမ ေျပာဆထားေသာလညး ရြာသားမားမ ထဆကဆေရး အရာရ သ႔မဟတ ၎၏အခနးက႑သည တငၾကားခကမား ေျဖရငးေပးရမည တာဝနရသညက မသရခပါ။ ထ႔အျပင ဆကဆေရးအရာရသည ေဒသခ တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႔တစခ၏ အဖြ႕ဝငတစဥးျဖစပါသည။ ေနာကလပကြကတစခတြင ကမၸဏအေနျဖင တငၾကားခကမားေျဖရငးျခငးစနစ တစခက တရားဝငထားရရန မလအပဟ ဆပါသည။ အေၾကာငးမာ ေဒသခမားႏငနားလညမႈမားရထားၿပး အခါအားေလာစြာ တငၾကားခကမားက နားေထာင သညဟ ဆထားပါသည။

ပတသကဆကႏြယသမားအၾကား မေကလညမႈမား၊ နစနာမႈမားက တငၾကားႏငသညလပငနးစဥ အေပၚ နားလညးမႈအားနညးျခငး၊ ကြငးဆငးေလလာသညအဖြ႔၏ မတသားခကမားအရ မေကလညမႈမား၊ နစနာမႈ မားအား တငၾကားႏငသညလပငနးစဥမာ မညသညအရာျဖစသညက ေဒသခႏငကမၸဏမားမ နားမလည ေသးပါ။ သ႔မဟတ ထလပငနးစဥသည ကမၸဏႏငေဒသခမားအၾကား ဆကဆေရးအတြက မညသည အခနးက႑တြငရေနေၾကာငးလညး နားမလညေသးၾကပါ။

303 စးပြားေရးႏငလ႕အခြငအေရးဆငရာ ကမၻာကလသမၼကအေျခခလမးည႔ႊနခကမား၊ ဇြနလ ၂ဝ၁၁ ခႏစ အေျခခလမးည႔ႊနခကအမတ ၃၁။

162 5-1/ trsm;jynfolESifh csdwfqufyl;aygif;aqmif&Gufjcif;ESifh rausvnfrIrsm;? ...

နစနာမႈမားတငၾကားေသာအခါ လငျမနစြာတ႔ျပနမႈႏငထေရာကသည တ႔ျပနမႈအားနညးျခငး၊ ေဒသခမားမ နစနာမႈမားက ကမၸဏမားအားတငၾကားသညအခါ တ႕ျပနမႈမားသည အရနသင သ႔မဟတ ထေရာကမႈ မရပါ။ အခ႕ေသာ ကစၥမးတြင ပတသကဆကႏြယေနေသာသမား၏ အခနးက႑မားမရငးလငးမႈေၾကာင ပဋပကၡ ပျဖစေစၿပး ပမဆးရြားေစပါသည။ ဥပမာ - ကမၸဏတစခသည တရားမဝငသစခတျခငးႏင ပတသတ၍ ေဒသခမားအား အေၾကာငးျပနၾကားရာတြင သစေတာဥးစးဌာန၏ တာဝနျဖစေသာေၾကာင မလပေဆာငေပး ႏငပါဟ တ႔ျပနခပါသည။ ေနာကလပကြကတစခတြင ရြာလႀကးတစဥးသည ေကးရြာအပစေခါငးေဆာငႏငအတ ဆညသႏငစပလဥး၍ အႀကမႀကမတငျပခပါသည။ (ကေလးမားေကာငးႏငေဒသခမား၏ အပစက အနားယျခငးတြင ထခကေနေၾကာငး)။ ထသသည ကမၸဏတြင အေစာငအျဖစလညး အလပလပေနေသာ ေၾကာင ထသ၏တငျပခကက အေလးထားျခငး သ႔မဟတ ေျဖရငးေပးျခငးမရပါ။

နစနာမႈမားက တငၾကားျခငးမရပါ။ လပကြကအေတာမားမားတြင ေဒသခမားသည ၎တ႔၏နစနာခက မားက ကြငးဆငးေလလာသညအဖြ႕မားသ႔ တငျပခၿပး သကဆငသညကမၸဏမားထသ႔ တငၾကားထားျခငး မရေသးပါ။ ၎သည ကမၸဏႏငေဒသခမားအၾကား ယၾကညမႈအားနညးေနသညက ျပသေနၿပး နစနာမႈမား တငၾကားႏငသညေနရာမား မရသညက ေတြ႕ရပါသည။ ထကသ႔ နစနာမႈမားတြင ေျမယာ၊ ဆညသ၊ ဖနႏင ညစညမးမႈမား၊ ၊ ေလာေၾကးႏငအျခားေသာ ျပနာရပမား ပါဝငပါသည။

5-1/ trsm;jynfolESifh csdwfqufyl;aygif;aqmif&Gufjcif;ESifh rausvnfrIrsm;? ... 163

(ဂ) ဆကစပသည ႏငငတကာစခနစညႊနး၊ လမးညႊနခကႏင ေဖာေဆာငေရးမား

ေလးေထာငဇယားကြက ၁၃။ ေဒသခမားပါဝငေစျခငးႏင နစနာမႈမားတငၾကားခကက ေျဖရငးျခငးစနစႏငသကဆငသည ႏငငတကာစခနစညႊနးမား၊ လမးညႊနခကမားႏငေဖာေဆာငေရးမား။

ႏငငတကာ စခနစညႊနးမား ICMM Sustainable Development Framework IFC Performance Standards and Guidance Notes:

PS 1 – Assessment and Management of Environmental and Social Risks and Impacts PS 4 – Community Health, Safety and Security PS 5 – Land Acquisition and Involuntary Resettlement

UN Guiding Principles on Business and Human Rights (Principles 29-31) UN International Bill of Human Rights and Core Human Rights Instruments

ပတသကဆကႏြယသမားႏင ေဆြးေႏြးညႇႏႈငးျခငးဆငရာ လမးညႊနခကမား CommDev, A Strategic Approach to Early Stakeholder Engagement: A Good Practice Hand-

book for Junior Companies in the Extractive Industries ICMM, Community Development Toolkit ICMM, Understanding Company-Community Relations Toolkit IFC, Stakeholder Engagement - Good Practice Handbook for Companies Doing Business in

Emerging Markets OECD, Due Diligence Guidance for Meaningful Stakeholder Engagement in the Extractive Sec-

tor Oxfam Australia, Free, Prior and Informed Consent Guides and Strengthening Community

Understanding of Free, Prior and Informed Consent, Trainer`s Manuals. These two resources work together to provide practical resources for trainers to help them plan and deliver FPIC training programmes.

Shift, Conducting Meaningful Stakeholder Consultation in Myanmar World Resources Institute, Breaking Ground: Engaging Communities in Extractive and Infra-

structure Projectsမေကလညမႈမား၊ နစနာမႈမားက တငၾကားႏငသည လပငနးစဥဆငရာ လမးညႊနခကမား

CAO, A Guide to Designing and Implementing Grievance Mechanisms for Development Proj-ects

ICMM, Handling and Resolving Local Level Concerns & Grievances IFC, Good Practice Note: Addressing Grievances from Project-Affected Communities IIED, Dispute or Dialogue? Community Perspectives on Company-led Grievance Mechanisms World Bank, Stakeholder Engagement and Grievance Mechanisms

164 5-1/ trsm;jynfolESifh csdwfqufyl;aygif;aqmif&Gufjcif;ESifh rausvnfrIrsm;? ...

ႏငငတကာရ ကနဥး ေဖာေဆာငေရးမား AccessFacility.org/mechanisms/all. ဤ database စနစသည အခကအလကရာေဖြရန အသးျပၿပး

တရားစရငမႈႏငမသကဆငေသာ မေကလညမႈမား၊ နစနာမႈမားက တငၾကားႏငသည လပငနးစဥႏင ဆကစပသည အခကအလကမားအား အသးျပသမားက ရာေဖြသည စနစတစချဖစပါသည။ ၎တြင အသးခမညစနစ အမးအစား၊ ႏငင သ႔မဟတ လပငနးအမးအစားအေပၚမတည၍ ရာေဖြအသးျပရပါသည။

5-1/ trsm;jynfolESifh csdwfqufyl;aygif;aqmif&Gufjcif;ESifh rausvnfrIrsm;? ... 165