Mỹ thuật 2012

L Trn Anh TunM I - sn du, 2011, kch thc 150cmx350cm.

Chu trch nhim xut bnTS. NGT. H a s L Vn Su

Ph Hiu trng ph trch Trng i hc M thut Vit Nam

Ban Bin tpTrn Hu Yn (Trng ban)

Bi anh Mai - Nguyn Hi PhongPhm Trung - L Hoi Linh

Nguyn anh Mai

Ban Tr sNguyn anh Mai (Trng ban)

Nguyn anh Nga - T Xun Bc

Ph trch trnh byVng Trng c

a ch lin lc:Vin M thut - Trng i hc M thut Vit Nam

32 Ho Nam, phng ch Da, qun ng a, H Ni T: (04) 35111678 - 35112093 - 35112775

Fax: (04) 38519702

Email: [email protected]: mythuatvietnam.edu.vn; vnufa.edu.vn

Giy php s 26/GP - XBS, Cc Bo ch, B TT&TT

Ngy 15 thng 3 nm 2012

In ti nh in TTXVN

TRNG I HC M THUT VIT NAM - VIN M THUT VIT NAMC SAN NGHIN CU M THUT

Danh sch tc gi c bi vit in trong s ny

Bi Th Thanh Mai (Tin s, Trng H M thut Vit Nam). Nguyn Ngc Dng (Ph Gio s,Tin s Trng H M, H Ni). L Vn Su (Tin s, Ph Hiu trng Trng H M thut Vit Nam). Trn K Phng (Nh nghin cu). V Vn Thng (Gim c Bo tng M thut Chm Pa). Trn Hu Yn Th (Nghin cu sinh, Trng phng Phng Qun l khoa hc, Trng H M thut Vit Nam). Triu Thanh T(C nhn M thu t, H N i), Trn Tn Vinh (Tin s, Gim c Bo tng tnh Qung Nam). Ng Th Lan (Nghin cu sinh, Cn b nghin cu, Vin Kho c hc). Nguyn Thanh Mai (Trng Ban T liu, Vin M thut, Trng H M thut Vit Nam). V Huy Thng (Cn b nghin cu, Ban M thut Hin i, Vin M thut, Trng H M thut Vit Nam). Nguyn Vit (Tin s, Gim c Trung tm Tin s ng Nam ). Nguyn Th Lan Hng (Nghin cu sinh, Cn b nghin cu, Vin Vn ha ngh thut Vit Nam). Nguyn Th Liu (Sinh vin nm th V khoa L lun v Lch s M thut, Trng H M thut Vit Nam). Nguyn Quang Bc (C nhn, Gi o vin Tr ng ti u h c L Vn T m, L c Yn,Yn Bi). Nguyn Th Sn (Thc s, Cn b phng o To, Trng H M thut Vit Nam). Nguyn Ngha Phng (Tin s, Ging vin khoa Ha, Trng H M thut Vit Nam). L Trn Hu Anh (Nghin cu sinh, Ging vin khoa Hi ha, Trng H M thut Vit Nam). Trn Khnh Chng (Ha s, Ch tch Hi M thut Vit Nam). Nguy n Quang Vinh (Ha s, H Ni). Nguy n c Ha (Ha s, H Ni). Phm Long (Tin s, Vin Vt L, Vin Khoa hc v Cng ngh Vit Nam).

nh ba1: Ma h rc r II. o Quc Huy, sn du Kch thc: 150x150cm

2 NGHIN CU M THUT S THNG 12/2012

TRONG S NY

L LUN NGH THUTT bi vit S hc m thut nh mt h thng ca Thi B Vn - Suy ngm v nghin cu m thut Vit Nam Bi Th Thanh MaiBn v thut ng DesignNguy n Ng c D ng L thuyt v thc hnh ngh thut trong thi k hu hin i L Vn Su

M THUT C Th nh M Sn v P Nagar Nha Trang: tham c u v t n ng ng v tr l ng h p-l ng phn c a vng qu c Chim Th nh - Tr n K Phng Hnh tng v ph n - Mt sng to c o trong ngh thut iu khc ChmpaV Vn Thng Mt N C tu - Nguyn Tn Vnh Hi n t ng s p r ng n vua inh, tham chi u t thuy t Anthroporphism Tr n H u Yn Th Hnh tng l trong ngh thut to hnh Pht gio Vit Nam th i L - Tr n Triu Thanh T Nhng vin gch trang tr hoa vn cha u (H Ni) Ng Th Lan

04

26

64

76

100

126

167

M THUT HIN I PGS. NGNN. H a s L Anh Vn ngi ngh sngi thy, ngi qun l - Nguyn Thanh Mai G p ph n t m hi u b c tranh sn d u B nh vn - V Huy Thng

THUT NG DNG M thut ng Sn - Mt nn m thut ng dng (tip) - Nguyn Vit Bi Kh - mt lng ngh sn truyn thng chu th Bc B Nguyn Th Lan Hng Cng lng H Ni - Nguyn Th Liu Y u t trang tr trn trang ph c th y T o c a ng i T y L c Yn t nh Yn B i - Nguy n Quang B c M thut ng Sn - Mt nn m thut ng dng (tip) - Nguyn Vit

M THUT GIO DC Kha lun c nhn chuyn ngnh l lun, lch s v ph bnh m thut - Nhng vn cn quan tm - Bi Th Thanh MaiQua t c ph m c a sinh vin tham gia cu c thi h a Asean 2012, nh gi cng t c o t o h a s tranh in Indonesia, Th i Lan v Vi t Nam Nguyn Ngha PhngBo tng ngh thut CAFA- Mt gch ni quan trng - Nguyn Th SnVideo Art - Ngh thu t c a nh ng h nh nh ng - L Tr n H u Anh

THNG TIN T LIU H a s Nguy n Lng ti u B ch Tr n Kh nh ChngKhi nim m thut - so snh ng Ty Xing LinNguy n Quang Vinh dch Yn Th hi u nhKalavinka trong m thu t Ph t gi o Vi n ng h nh t ng, danh xng v ngh a bi u t ng - Trn Hu Yn Th Trin lm M thut Ton quc - c HaCh ngha nim trong thi i s ha ton cu - Phm Long

TINTrin lm hnh tng Rng Tin Paris - c B nh Tin ta m Chm Tin TL iu khc - Phng Vn Tin TL di mi nh sn -Phng Vn Workshop Tranh kh c g trong th i i s c a Christiane v i sinh vin khoa h a Tr ng i h c M thu t Vi t Nam Ngh a Phng Trin lm tranh kh c g trong th i i k thu t s ti Vin Goethe Hong ynTri n l m Ngh thu t kh c g m - HongYn Tin trin lm Bin gii, bin o qu hng -ng thanh Vn Tin quc t (10 tin ) - Hong Yn

L Lun Ngh thut

4 5Trng i hc m ThuT viT nam - vin m ThuT nghin cu m ThuT s 3 + 4 Thng 12/2012

hi B vn vi nhng bi vit mang m du n c nhn v phong cch, su sc v ni dung v c o v cch t vn , gp phn l gii nhng kha cnh khc nhau ca cng vic nghin cu m thut. Trong s cc bi vit ng trong cng trnh Tip xc

vi ngh thut ca ng, tiu lun s hc m thut nh mt h thng1, cho n thi im ny vn cn nguyn ngha v gi tr, bi nhng lun im gp phn minh nh v s hc m thut, l: s hc m thut vit nam khng th ng ngoi h thng th gii; ni dung lch i ca s m thut; v tr ca Khoa L lun v lch s m thut; vn xa ri s sch v thi s nc ngoi trong nghin cu m thut; cc nh s hc m thut vit nam ang t lin lc vi ng nghip trn th gii. Trong hon cnh nghin cu m thut ca ta cha pht trin v cn xy dng khung l thuyt tham chiu, th nghin cu cc lun im ni trn hy vng s hu ch cho vn o to v nghin cu m thut vit nam hin nay.

Lun im th nht: S hc m thut Vit Nam khng th ng ngoi h thng th gii

vi quan im s hc ngh thut l mt ngh, c quy phm, trt t v xoay vn c lp trong chnh n, Thi B vn khng nh, Ti khng bao gi ngh rng, khoa s hc m thut vit nam li c th ng ra ngoi h thng th gii ca n, nh c hng chc nm v hng chc nh khoa hc ca ta lm.2 y thc s l lun im quan trng m nh nghin cu m thut cn nhn thc trc khi bt u cng vic nghin cu.

nghin cu m thut ca mi quc gia khng th ng bit lp, m nm trong h thng nghin cu m thut th gii. Tuy nhin, nghin cu m thut vit nam vn tn ti nhng vn nm ngoi h thng nh nghin cu thiu phng php, l thuyt, s cp nht thng tin ca khu vc v th gii. cho n nay, sch nghin cu m thut vit nam bng ting vit khng nhiu. sch nghin cu m thut vit nam bng ting anh, ngn ng mang tnh quc t, li cn t hn. ngi nghin cu c trnh ngoi ng rt t. Do y, c th suy ra vic tra cu, c ti liu, nghin cu cc vn bn ting anh, Php, c, Trung ch yu mc thng qua cc bi dch, im tin. vic dch cc ti liu v m thut khng mang tnh h thng, m do mt s c nhn yu thch ri dch v gi bi n cc bo, tp ch. Phn ln nghin cu v m thut vit nam c gii thiu trong h thng nghin cu th gii l ca cc hc gi nc ngoi, nhng ngi s dng l thuyt v phng php nghin cu phng Ty nh gi ngh thut vit nam. nhn nhn ng thc trng nghin cu m thut vit nam, th ta mi c th thm tha nhn nh ca Thi B vn, c chng, nu ta gii, trong mai sau, ch cng khng d dng g trong hin ti, th ta s l mt h thng nm trong mt h thng. cn hin ti, ti s rng chng ta, chng ti, ang trnh tin h thng.3 K t nm 1993, thi im bi vit ca Thi B vn ln u tin c cng b trong hi tho khoa hc Bn v nghip v nghin cu m thut4 cho n nay, cng vic nghin cu m thut vn khng tin trin nhiu. chng ta vn thiu nhng cng trnh nghin cu mang tnh h thng, nhng bi vit ng vi ngha

TS. Nh Nghin Cu M Thut: Bi Th Thanh Mai

T BI VIT S HC M THUT NH MT H THNG CA THI B VN

SUY NGM V NGHIN CU M THUT VIT NAM

T


nghin cu khoa hc, v quan trng hn l nhng nghin cu c th nm trong h thng th gii. Khi thiu ting ni ca nh nghin cu v ph bnh uy tn, th vic nghin cu m thut vit nam khng nm trong h thng th gii l iu hin nhin.

nh vy, lun im th nht trong s hc m thut nh mt h thng khng nh s hc m thut vit nam khng th nm ngoi h thng th gii cng nh ch ra thc trng nghin cu thiu l thuyt v phng php vit nam. Trong xu th giao lu v hi nhp quc t, hn bao gi ht nghin cu ngh thut vit nam cng cn phi nm trong dng chy chung ca nghin cu ngh thut th gii.

Lun im th hai: Ni dung lch i ca s hc m thut

Lun im ny ch r tnh cht ca s hc m thut, ng thi cho thy s hc m thut biu hin qu trnh n lc tm kim phng php. Theo Thi B vn, cho ti th k 19, khoa s hc m thut tri qua

nhiu bc nhm t ti h thng: khi coi s hc m thut l s miu t, thng k cc di tch; khi coi n l lch s ca cc cht liu v k thut hnh ngh; khi coi n l gm tiu s l k (nh kiu giai thoi) v cuc i trc sau ca c nhn cc ngh s.5 suy cho cng, s m thut cng l s hc ca cc phng php trnh by s m thut.

Qu trnh nhm t ti h thng cho thy din trnh phn nh ranh gii gia kho c hc v s hc m thut. mt bn, kho c hc l khoa hc nghin cu nhng nn vn ha ca loi ngi bng phc ch, phn tch d liu tm kim li gii p v ngun gc, s pht trin v vn ha ca loi ngi. mt bn, s m thut l khoa hc nghin cu h thng lch s m thut trn c s thu thp d liu tiu s, t liu v ngh s v tc phm din ra trong qu kh, ng thi khm ph yu t to nn s thnh cng, nh hng ca ngh thut truyn thng i vi ngh thut ng i. vt ln tiu s ngh s, m t, kho lun v cht liu v k

thut, s m thut tm hiu s pht trin phong cch, hnh thc ngh thut trong bi cnh lch s, phn tch c im ngh thut khc nhau cc thi k hay phong tro ngh thut trc .

Thi c i khng phi l khng c nhng c gng ghi chp s ngh thut, chng hn Xenocrates ca athen, mt nh iu khc vit v lch s ca iu khc hy Lp. mc du, cng trnh ca Xenocrates khng cn, nhng ngy nay s d chng ta bit c n nghin cu ca ng v n c Pline Elder trch dn cc chng 34 n 36 trong cun Lch s t nhin6. Theo cch gi ca Bernhard schweitzer, chuyn gia v ngh thut v lch s hy Lp, th Xenocrates l cha ca lch s ngh thut7. Thi c i v Trung c, cc vn bn v ngh thut hu ht cha ch n tiu s

Trn: Nguyn Phan Chnh. Chi n quan. 1931. La. 63 x 85 cm.

Di: Trn nh Th. Ra ng. 1961. Sn mi. 57.5 x 87.5 cm.

L Lun Ngh thut

6 7Trng i hc m ThuT viT nam - vin m ThuT nghin cu m ThuT s 3 + 4 Thng 12/20126 Trng i hc m ThuT viT nam - vin m ThuT

ngh s v nh gi tc phm. ch n thi Phc hng, giorgio vasari mi t ra nn tng trong vit s m thut. ng c xem l s gia m thut u tin trnh by s ngh thut di hnh thc tiu s, t ra nhng khun kh cho vic vit s m thut qua nhng nhn nh mang tnh l thuyt v ngh thut, bnh gii qu trnh sng tc ca ngh s v tc phm. sau , mt s hc gi tip tc thu thp v cng b s liu v ngh thut Trung c, ch yu l cc di tch nh th. Da trn cc bin dch vn bn thi Trung c ca Jean mabillon (1632 - 1707) v Lodovico muratori (1672-1750), Browine Wilis bin son kho st v nh th Landaff (1719)8. Khi nim Lch s ngh thut nh mt ngnh khoa hc nghin cu v m thut gn vi tn tui nh kho c hc, s gia v ngh thut ngi c, Johann Winckelmann (1717-1768). cng trnh Gedanken - ber die Nachahmung der Griechischen Werke in der Malerei und Bildhauerkunst (suy ngh v s bt chc trong cc tc phm hi ha v iu khc hy Lp) ca Winckelmann cng b nm 1755

miu t v nhn nh xc ng v phong cch ngh thut c i. Th k XiX, xut hin nhng gio s u tin trong lch s ngh thut. nm 1813, Johann Fiorillo tr thnh gio s ngh thut u tin ti mt trng i hc c, gottingen). n nm 1844, gustav Waagen l gio s v Lch s ngh thut hin i ti i hc Berlin v lch s ngh thut chnh thc tr thnh mn hc ti trng i hc. c hai xu hng pht trin r rt trong

L Cng Thnh. Thiu n. St un. 135 x 90 cm.

L Anh Vn. Chin ly. 1984. Sn du. 110 x 130 cm.


nhng nm u ca lch s ngh thut. mt l, phng php thc nghim, thng xuyn tp trung vo phn tch, nghin cu cc tc phm ngh thut ring l. hai l, xu hng tip cn bnh din su rng hn trong vic c gng tm tt mt giai on ngh thut. cui th k XiX, mt s hc gi ngi m ni ln trong lnh vc vit s ngh thut nh Wiliam Dunlap l ngi u tin vit v lch s ngh thut m, Lch s ca qu trnh v s pht trin ngh thut thit k M (1834); v c. Edward Lester vit tiu s u tin v cc ngh s m (1846). Tip theo, mt lot cc trng i hc trn th gii chnh thc a lch s ngh thut tr thnh mt khoa hc trong chng trnh hc.

Tm li, vit s m thut ph thuc rt nhiu vo s tri nghim, phn on trc gic v s nhy cm ca mt hc gi. nu tc phm ngh thut mang tnh khch quan, th vit s m thut li mang tnh tng i v ch quan bi n l cu chuyn k nhng g din ra theo quan im ca ngi vit. gi tr ca mt cng trnh s m thut nm ch phn loi, h thng nhng sng tc m thut mt cch khch quan v r rng ngi c c th thy c tng th din mo, qu trnh hnh thnh, pht trin m thut ca cc thi k, cng nh cc tc gi, cc loi hnh, v cc th loi Lun im v ni dung lch i ca s hc m thut cho thy, cc cng trnh s m thut cng l lch s v cc cch thc tip cn ngh thut, v khng ch c duy nht mt phng php trnh by s m thut m trong nhng giai on khc nhau ca lch s cc s gia xy dng nhng phng php trnh by v l gii khc nhau v s m thut. ni cch khc, s m thut lun lun l s nh gi li s m thut bi cc hc gi.

Lun im th ba: V tr ca Khoa L lun v lch s m thut

s hc ngh thut thuc lnh vc khoa hc x hi v nhn vn. nhiu ni trn th gii, Khoa Lch s ngh thut thng thuc trng i hc Tng hp. v vy, nhn nhn v v tr Khoa L lun v lch s m thut vit nam, Thi B vn cho rng, n phi t trng i hc Tng hp bn cnh cc khoa ph tr nh lch s, kho c hc, dn tc hc, bia k hc, trit hc, tm l hc, v ci tn ca n cng khng cn c ch L lun ng u. Bi v l cch mun t l lun ln trn s kin, i n ch m th k XiX gi l li l lun tin thin, v bc b.9 gi tr ca lun im ny l ch ra mi quan h gia s ngh thut vi cc ngnh khoa hc x hi nhn vn khc, v kin thc cc ngnh s hc, kho c, trit hc c vai tr nn tng cho s ngh thut; ng thi cn cho thy s cha hp l v tn gi ca Khoa L lun v lch s m thut.

v mi quan h gia s ngh thut vi cc khoa hc thuc lnh vc khoa hc x hi nhn vn, trc ht l khoa s hc. Thut ng Lch s ngh thut c ghp li bi hai t n l l Lch s (history) v ngh thut (art). Bn thn thut ng cho thy lch s ngh thut khng th ng bn ngoi lch s. ni cch khc, lch s ngh thut ca mt tc ngi, hay lch s ngh thut ca

mt quc gia l mt b phn ca lch s tc ngi, hay ca lch s quc gia . nghin cu s ngh thut cn cn n kin thc ca cc ngnh kho c, dn tc hc, trit hc v m hc... nhn vo khoa hc s ngh thut, ta c th thy mi quan h mt thit gia s ngh thut vi cc ngnh khoa hc khc. chng hn, thi c i, nhng kin thc v s ngh thut c th tm thy trong cc cng trnh c s kt hp gia vn hc v kho c hc nh M t Hy Lp (Description of greece) ca Pausanias10, hay

Trn : T Ngc Vn. Ngh chn bn ng. 1953. Sn mi. 35 x 45 cm.

Di : An Sn - c Thun. Thuyn trn bn sng Hng. 1930. Khc g. 47 x 40 cm.

L Lun Ngh thut


cng trnh ca nh t nhin hc, trit hc t nhin Pline Elder, Lch s t nhin (naturalist historia), mt bch khoa ton th c xut bn khong nm 77 n 79. Th k Xviii, mt s hc gi t nn tng cho s hc ngh thut hin i cn l nh kho c, lch s, trit hc v thn hc nh: Johann Winckelmann l nh s hc ngh thut v kho c hc, Johann Fiorillo tng l ging vin trit hc... s gia ngh thut l mt chuyn gia v lch s ngh thut, nghin cu v vit v s ngh thut, do y, khng th khng c kin thc vng vng v lch s, kho c, dn tc hc v thm m hc. nh s hc ngh thut khng th nghin cu hay vit v ngh thut trong qu kh nu khng da trn cc pht hin kho c hc, khng th m t chnh xc hin vt nu khng c phng php dn tc hc, khng th tr li cc cu hi v bn cht ngh thut hay minh nh v nhng vn ca ngh thut nu khng c kin thc v trit hc, v khng th bnh lun v v p ca tc phm nu khng c hiu bit v thm m hc. vit nam, li th ca vic t Khoa L lun v lch s m thut trong trng m thut l gn vi cc khoa sng tc nh hi ha, ha, iu khc, nh sinh vin c c hi hiu bit v nhng bp nc trong cng vic sng tc. Th nhng, gc nghin cu s ngh thut th ngi hc li mt i c hi nm bt kin thc ca cc ngnh khoa hc anh em nh lch s, kho c, dn tc hc, trit hc

v tn gi ca Khoa L lun v lch s m thut, do cch sp t t m trt t b mn thnh L lun ng trc Lch s. Xt v ngun gc, nm 1844 s hc ngh thut

chnh thc tr thnh mt mn hc trong trng i hc Berline, sau tr thnh mt ngnh hc, Khoa Lch s ngh thut. Trong na cui th k XiX, mn lch s ngh thut bt u c a vo cc trng i hc mt s nc chu u khc. Dn dn, xu hng chuyn bit cc b mn lch s ngh thut, l thuyt ngh thut, v ph bnh ngh thut dn n s thnh lp cc khoa vi tn gi nh, Khoa Lch s v L thuyt ngh thut, Khoa Lch s, L thuyt v Ph bnh ngh thut, hay Khoa Lch s v Lch s ngh thut... im chung ca cc khoa l u xut pht t s hc ngh thut. Xt qua mt s trng trn th gii, c th thy ba xu hng t tn khoa nh sau: Xu hng th nht, tn khoa l Khoa lch s ngh thut (Thut ng ting anh l Department of history of art/ The history of art Department/Department of art history/ Department of the history of art); Xu hng th hai, tn khoa l Khoa Lch s v L thuyt ngh thut (Department of art history and Theory/ Department of history and Theory of art); Xu hng th ba, tn khoa l Khoa Lch s, L thuyt, v Ph bnh ngh thut (art history, Theory, and critism Department). Trng hp th nht nh trng university of cambrige, new York university university of california - Berkeley, university of York, The university of chicago, Yale university, stan-ford university Trng hp th hai, c th k n trng university of Otago, university of Essex, umea univer-sity Trng hp th ba nh trng school of the art institute of chicago, maryland institute college of art ngoi ra, cn mt s trng hp khc nh Khoa nghin cu lch s ngh thut v nghin cu phim (Department

Nguyn T nghim. iu ma c. 1970. Sn mi.

49 x 74 cm.

Trn Vn Cn. Cng nhau i hng binh. 1949. Khc g. 29

x 23 cm.


of art history and Film studies) ca Trng The university of sydney, Khoa Lch s ngh thut v Kin trc (Department of The history of art and architecture) ca Trng harvard university, Khoa Lch s ngh thut v Kho c hc (Depart-ment of art history and archeology) ca Trng columbia university v Princeton university Tuy nhin, cng c ni tn khoa li l L thuyt v Lch s ngh thut (art Theory and history) nh ilya repin st. Petersburg state academic institute of arts. nm 1978, khi Khoa L lun v Lch s m thut c thnh lp trng i hc m thut h ni (nay l i hc m thut vit nam). c tn gi khoa v chng trnh o to ca Khoa L lun v Lch s m thut c Pgs nguyn Trn v mt s ging vin xy dng da trn m hnh ca ilya repin st. Petersburg state academic institute of arts11. v th, nu ly ilya repin st. Petersburg state academic insti-tute of arts lm kiu mu th thy tn khoa v chng trnh ca Khoa L lun v Lch s m thut l hp l, song nu so vi a s m hnh o to ca cc trng i hc chu u th c tn khoa v chng trnh o to li c nhng im nm ngoi h thng.

Qua nhng iu va trnh by, c th thy hai vn t ra i vi Khoa L lun v lch s m thut, l thiu mi lin h cht ch vi cc ngnh khoa hc x hi nhn vn nh s hc, kho c hc, dn tc hc, trit hc v s ngoi l v tn gi, v tr ca khoa trong h thng o to ngnh lch s, l thuyt v ph bnh ngh thut ca th gii.

Lun im th t: Nghin cu m thut Vit Nam xa ri s sch v thi s nc ngoi

cch y khong gn hai mi nm, Thi B vn nhn nh v nghin cu m thut vit nam: y ti thy ta c hai s xa ri: xa ri s sch v xa ri thi s nc ngoi12. mc du, cng cuc i mi v vic hi nhp T chc thng mi th gii (WTO) m ra nhng c hi mi cho s pht trin t nc trn nhiu lnh vc, trong c lnh vc ngh

thut; th cho n nay, tnh trng xa ri s sch v thi s nc ngoi vn tn ti trong nghin cu m thut vit nam.

ngy nay vit nam, sch, bo, tp ch v ngh thut c xut bn nhiu hn trc. c bit, vi s pht trin ca khoa hc cng ngh thng tin, ngi lm cng vic nghin cu c th khai thc, tm kim nhiu thng tin lin quan n ngh thut mt cch d dng hn. song, vic cp nht thng tin cn hn ch bi phn ng cc nh nghin cu m thut khng c ngoi ng c th c v nghin cu cc vn bn gc. Trong khi , nhng n phm v ngh thut c dch v gii thiu vit nam ch l mt phn rt nh cc cng trnh nghin cu ca th gii. chng ta cha c nhiu nh nghin cu m thut ch trng ti l thuyt v phng php nghin cu, ng thi nhng nghin cu ca cc hc gi th gii v l thuyt v phng php cng t c cc nh nghin cu m thut vit nam bit n. Trong khi , nhng hiu bit, quan im, kh nng, phng php nghin cu ngh thut c trnh by nhiu cng trnh v gii thiu rng ri trn th gii. vi s tin li ca khoa hc cng ngh, nh nghin cu ngh thut ngy nay d bt c quc gia no cng u c th tra cu thng tin v nhng cng trnh qua cc bi im sch v t mua chuyn v tn nh ch sau khong mt thng. sau y, xin im qua mt s cng trnh nghin cu v phng php nghin cu ngh thut c gi tr v ngha tham chiu i vi cng vic vit v nghin cu s m thut. chng hn, cng trnh Art History and Its Methods (tm dch l Lch s ngh thut v phng php) ca tc gi Eric Fernie (1995), tuyn chn v bnh gii cc tc phm s hc ngh thut t thi k Phc hng cho n hin i, tp trung vo ch v phng php nghin cu ca cc s gia ngh thut nh vasari, Winckelmann, Burckhardt, Wolfflin, Panofsky, gombrich, Pevsner, Fagg, clark, Onians, Balwin v Pollock... hay nh cun Method Meets Art-Based Research Practice (Phng php tip cn ngh thut - Da trn

thc hnh nghin cu) ca Patricia Leavy (2008), a ra mt ci nhn tng quan v cc phng php tip cn ngh thut ph bin nht cc lnh vc vn hc, m nhc, biu din v ngh thut th gic. cng trnh gii quyt cc cu hi c bn v phng php, khm ph phng php, c s nhn thc lun v l thuyt ngh thut. cng trnh l ti liu tham kho tt cho cc nh nghin cu, nhng ngi mun khm ph nhng cch tip cn ngh thut khc nhau, c bit cch tip cn ngh thut da trn thc hnh nghin cu nh tnh. Tng t, cng trnh ca simon gunn xut bn nm 2011 mang tn Research Methods for History Re-search Methods for the Arts (Phng php nghin cu lch s - Phng php nghin cu ngh thut), trnh by 13 phng php khc nhau trong cc thi k, t thi Trung c n hin i vi ng gp ca cc chuyn gia bao gm Ludmilla Jordanova (King college, London); alan mayne (i hc adelaide); Joanna guldi (i hc harvard) v rJ morris (i hc Edinburgh). sch mang gi tr hng dn khi nim v k nng cn thit nghin cu lch s ngh thut hiu qu. Bn cnh kin gii v vai tr ca mi phng php vn dng trong nghin cu nhng i tng c hon cnh lch s khc nhau. ngoi ra, cn nhiu cng trnh nghin cu, bi vit lin quan n phng php nghin cu m thut nh A Short Guide to Write About Art (hng dn ngn vit v ngh thut) ca sylvan Barnet(2002), Word Painting: A Guide to Write More Descriptively (ngn ng hi ha: hng dn vit m t chuyn su) ca rebecca mc-clanahan (2000), Writing About Art (vit v ngh thut) ca henry m. sayre (1998) v.v...

cc cng trnh k trn l nhng sch cng c c gi tr tham chiu v phng php vit s ngh thut v nghin cu ngh thut, song hnh nh khng nhiu nh nghin cu m thut ca vit nam bit n, v khi nghin cu ngh thut vn xa ri s sch, thi s nc ngoi th nh Thi B vn nhn nh s dn n vic thiu ht hc vn, khng theo kp c th gii.13

L Lun Ngh thut


Lun im th nm: Cc nh s hc m thut Vit Nam ang t lin lc vi ng nghip trn th gii

Trn c s bn lun im ni trn, Thi B vn i n kt lun v tnh hnh nghin cu m thut khi y v cng ng vi thc trng nghin cu m thut hin nay vit nam: c th l bi tng c nhn chng ta km, m cng c th l bi tnh khng h thng v ng i khng c ch trng, m cc nh s hc m thut vit nam ang t lin lc vi ng nghip trn th gii.14 nhn nh ny ca ng vch ra nhng hn ch tn ti trong nghin cu m thut vit nam, l: cch thc lm vic v s thiu vng tn tui nh s hc m thut vit nam trn trng quc t.

nhng tp ch nghin cu khoa hc trn th gii thng bao gi cng c phn hng dn thng tin dnh cho tc gi khi gi bi n ban bin tp, chng hn nh cc thng tin v thi hn, qui cch v trnh by, bi vit, yu cu v trch dn, ti liu tham kho, t kha lin quan n bi vit, chnh sch bn quyn m, t nm 1906 i hc chicago xy dng The Chicago Manual of Style, vn bn qui nh v trch dn trong cc nghin cu khoa hc v hu ht cc tp ch lch s, l mt trong nhng hng dn cch thc c s dng rng ri v tn trng nht trong xut bn ti m, l c s cho hng dn qui cch ca hip hi nhn hc m (american anthropological association) v T chc cc nh s hc m (Organiza-tion of american historians). nm 2010, phin bn The Chicago Manual of Style th 16 cn b sung thm cc qui nh, khuyn ngh m rng cc n phm in t, ni dung trn web v sch in t. hay nh anh, The Ox-ford Standard for Citation of Legal Authorities l phng php hin i trong qui phm trch dn, c hu ht cc nh xut bn ca anh chp nhn. s thng nht v qui nh trnh by v trch dn nh vy th hin tnh chuyn nghip v khoa hc trc tin l ca bi nghin cu, sau

l ca tp ch, nh xut bn, hoc trng i hc v vin nghin cu. Trong khi , vit nam vn thng thy l ngoi mt s t thng tin qui nh v dung lng v phng ch khi thng bo mi tc gi vit bi, th hu nh vn cha c mt qui nh thng nht v trnh by v trch dn cho cc bi nghin cu m thut ng trn tp ch hay cc k yu hi tho, hi ngh khoa hc. vi cch lm vic cha khoa hc, s cp nht, v chun quc t nh vy dn n h qu l s thiu vng tc gia, tc phm s m thut vit nam trn th gii. mt s t nh nghin cu vit kiu c nhng n lc vit v ngh thut vit nam hi ngoi, tuy c li th v ngoi ng v cp nht l thuyt, phng php nghin cu ca th gii nhng nghin cu ca h li thiu nhng thng tin v tri nghim thc tin v i sng ngh thut vit nam.

nm 2012 Trng The university of sydney xut d n Lch s ngh thut hin i ng Nam qua phng thc lm vic theo sng kin ca getty Foundation v kt ni lch s ngh thut (connecting art histories). Di s bo tr ca The university of sydney, d n c mc tiu tp hp mt mng li cc nh nghin cu trong khu vc ng nam , nhm gii quyt cc vn ca ngh thut hin i v ng i trong khu vc, gp phn cho s pht trin s ngh thut ng nam 15. c th s l c hi cho cc nh nghin cu m thut vit nam tham gia vo cng ng nghin cu ca khu vc v quc

Trn trng V: Thng Ging, 1994, sn du, 130 x 161 cm.

Trng Tn: Di c, 2003, Installation.


Ch thch

1. Thi B vn (1996), Tip xc vi ngh thut, vin m thut, nh Xut bn m thut, tr. 72 - 76. Trong phn mc lc, tiu bi vit l s hc ngh thut nh mt h thng, nhng trong phn ni dung tiu bi li l s hc m thut nh mt h thng. cn c vo ni dung bi vit, bi nghin cu ny la chn tiu th hai.

2. sch dn, tr. 73.

3. sch dn, tr. 73.

4. Theo ch thch ca Thi B vn, s m thut nh mt h thng l tham lun ti hi tho khoa hc Bn v nghip v nghin cu m thut do vin m thut t chc nhn k nim 30 nm thnh lp vin, h ni thng 11 nm 1993.

5. sch dn, tr. 73.

6. Pline Elder, nh t nhin hc, trit hc t nhin. cng trnh naturalis historia (Ting anh: natural history) ca ng l mt trong nhng cng trnh him hoi t thi La m c i cn tn ti n ngy nay, c xem nh mt bch khoa ton th.

7. Theo Dictionary of art historians, nguyn vn ting anh The father of art history as termed by Bernhard.

8. Theo Dictionary of art historians, an Outline of the history of art history.

9. sch dn, tr. 74.

10. Pausanias sinh ra Lidya, l khch du lch hy Lp (ng cng tng du lch n Tiu , syria, Palestione, ai cp, ma-x--ni-a, Epirus). cng trnh m t hy Lp bao gm mi cun sch hon thnh nm 143 ca Pausanias cung cp danh sch h thng kh ton din v cc ngi n, huyn thoi v tn ngng hy Lp. Pausanias thot tin m t mi thnh ph vi mt gii thiu ngn gn v lch s, sau l cc thng tin v n th v a l. cng trnh cng tp trung trnh by v cuc sng hng ngy ca dn a phng, nghi thc nghi l, huyn thoi v vn ha dn gian. c bit, Pausanias tp trung trnh by v nhng danh tc ngh thut hy Lp c in.

11. B vn ha Thng tin, chng trnh Khoa L lun m thut, v o to B vn ha Thng tin nm 1981, c ch thch ngi bin son: nguyn Trn, vi s tham gia xy dng ca cc ng ch trong khoa L lun v lch s m thut., tr. 3.

12. sch dn, tr. 75.

13. sch dn, tr. 75.

14. sch dn, tr. 76.

15. nh nghin cu m thut nguyn Qun l i din ca vit nam v mt trong tm thnh vin Ban iu phi D n.

Ti liu tham kho

B vn ha Thng tin (1981), chng trnh Khoa L lun m thut, v o to B vn ha Thng tin nm

Eric Fernie (1995), art history and its methods, nh Xut bn: Phaidon Press.

henry m. sayre (2008), Writing about art, nh Xut bn: Pearson.

Patricia Leavy (2008), method meets art-Based research Practice, nh Xut bn: The guilford Pres.

rebecca mcclanahan (2000), Word Painting: a guide to Write more Descriptively, nh Xut bn: Writers Digest Books.

simon gunn (2011), research methods for history (research methods for the arts), nh Xut bn: Edinburgh university Press.

sylvan Barnet(2002), a short guide to Write about art, nh Xut bn: Prentice hall.

Thi B vn (1996), Tip xc vi ngh thut, vin m thut, nh Xut bn m thut.

t. song, cu hi t ra l cc nh nghin cu m thut vit nam c hnh trang g chun b cho chuyn giao lu vi cc nc bn khi cch thc lm vic ca chng ta cn nm ngoi h thng, khi chng ta thiu nhng nh nghin cu c trnh ngoi ng, khi chng ta vn cha ch trng n l thuyt v phng php nghin cu ngh thut, v khi chng ta vn cha c chin lc cho s pht trin ngnh nghin cu m thut vit nam?

* * *Kt li, nghin cu m thut vit nam vn cha chuyn nghip t cch thc lm vic cho n phng php, t s xa ri s sch n s xa ri thi s nc ngoi, t s hn ch v ngoi ng cho n thiu l thuyt lm nn tng cho cc nghin

cu. v th, d nhiu nm tri qua song nghin cu ca Thi B vn vn cn nguyn ngha v gi tr khi khng nh s hc m thut nh mt h thng. L do quan trng v vic nghin cu m thut vit nam phi nm trong h thng ca th gii l ch khi y sc mnh vn bn v ngh thut dn tc s c lng nghe. Bng cch thch ng vi cc qui chun trong h thng nghin cu ngh thut th gii, nghin cu ca cc s gia ngh thut vit nam mi c th tham gia vo cng ng nghin cu ngh thut quc t, v qua gp phn vo cng cuc pht trin vn ha ngh thut dn tc.

B.T.T.m. 2012

L Lun Ngh thut


gy nay t Design xut hin mi ni, trn cc bi bo, tn mt tp ch, tn mt trin lm, tn mt trng hc, tn mt

t chc nghin cu, tn mt cng ty, v th c th ni Design hin din trong mi hi th ca cuc sng, tr thnh thng ip v s pht trin khoa hc v kinh t. T Design cng thng thy nc ta, nhng n c treo l lng, n trong cc cm t m thut cng nghip, m thut ng dng m thut trang tr, song cc cm t ny khng xc nh c tnh c th ca mt ngh.

vy Design l g? Qu trnh hnh thnh ca n v c cng nhn l tn gi mang khi nim ca mt ngh - ngh Design hin nay nh th no? ngc dng lch s, ta thy con ngi phi lao ng lm ra cc dng dng, p ng cc yu cu ca x hi. vic lm ny c m nhim bi cc th th cng. Khi cng nghip pht trin, my mc thay th nn sn xut th cng. sn phm c cng nghip lm ra qua cc cuc trin lm, nh trin lm ti to nh knh (crytal Palace) London

nm 1853 (Expo 1) ngi ta pht hin l sn phm qu xu. nhn y cc nh nhn vn thy rng, nu tnh trng ny tip din, s ko theo n s ph b mc ch v ngha ca i sng. nu sng trong mt mi trng xu x nh vy con ngi s khng quan nim c v p v do cng khng th xc ng c trc v p. ruskin v morris* xt li s tin b ca cng nghip, theo hai ng th nn sn xut phi tr v vi ngn ngun u tin ca s sng to, dng tr li cc phng hi th cng, ch trong c tnh ngh s mi tn ti. l tng cn lu , nhng khng v th m cung si tnh cht th cng, th vi in kh v my hi nc.

Pht kin khoa hc dn n nn sn xut cng nghip, l bc tin b ca nhn loi. vic sn xut cng nghip ban u do trnh k thut cn thp, cha p ng c nhu cu thm m. mt khc nn sn xut cng nghip so vi nn sn xut th cng thay i, cn chun b v o to lp ngi c th lm vic bng my mc ca sn xut cng

nghip lm ra cc sn phm c cht lung. Trng Bauhaus ra i, trng c mt chng trnh ging dy thch ng, hc vin ca trng khng nhng hiu cng ngh, nm c c tnh ca vt liu, m cn c trnh thm m vi kh nng nhy cm to dng cc hnh th p, ph hp vi quan h nht th ca cc tnh nng sn phm nh tnh hu ch, tnh thm m, gi tr s dng v hnh dng. nhng nh chuyn mn theo m hnh o to ca Bauhaus khng l nhng ngi th th cng na, h l k s hay ha s ? na u th k 20, cha c phn nh rch ri. Tuy vy c phn no thin v ngh thut, mang mt c th l, nhng ngi ha s kiu mi. h bao hm nhng kin thc, phng php hnh ngh mang tnh gip ranh gia khoa hc v ngh thut. Tn gi ca hot ng ny rt khc nhau, vi quan nim l mt ngh c ny sinh t k thut v ngh thut, nn dng cc thut ng kp, ngh thut sn xut, ha s thit k , k s ha s ha s k thut m thut cng nghip gi

BN V THUT NG

nPGS. TS. Nguyn Ngc Dng


tn ngh vv. Trong nhng iu kin c th khuynh hng tuyn truyn ph bin ca cc thut ng kp lm r cc mc ch, nhim v chung ca ngh nghip mi, li ko s ch ca ng o x hi vo vn vn dng cc phng php thit k lm p cc sn phm trong sn xut. cc thut ng kp gp cho s hnh thnh ngh nghip mi ny mnh m. nhng vn c to ra t hai t, mi t mang mt khi nim c th, nn cc thut ng

mang y nhng lin tng v ngha, lm cho vic s dng chng trong cc lnh vc khoa hc gp nhiu kh khn.

vit nam cc thut ng kp m thut cng nghip, m thut ng dng c dng nhng khng th tr thnh tn gi cho ngh nghip mi ny, ng hn, chng ch ni nn nhng quan im v s sng to ca cc nh chuyn mn ny hoc cc nh chuyn mn khc, v d, khi kt hp t ha s vi nh thit k th t mt i ngha ngh nghip. s kt hp nh vy ch vch ra mt min hot ng no nhng khng gi ra c ci chuyn mn

c th. T ha s thit k c coi nh tn gi ca hnh thc hot ng nh tn gi chung khi ta gi cn b khoa hc. v l do cc t ng kp nh nu c thay bng t De-sign. cc nc s dng ting anh dng t industrial Design ln u tin trn vn bn bng ting anh vo nm 1919. Theo A new English Dic-tionary on Historical Principles (tp 3 phn 1 Oxford 1867), t Design c hai , mt l n, k hoch tin hnh cng vic theo mt ch nh nh. hai l hnh v, bn v, bn

Three Skin. Gh. 2006.

L Lun Ngh thut


lc phc tho. th nht ch r c im cng vic v trnh t cng vic theo qu trnh th hin, th hai xc nh r nhim v cng vic l tin hnh trn cc bn v s gii quyt cu hnh vt, ch khng phi tnh ton k thut hay nhim v ca k s. nm 1959 icsid (i hi ng Design cng nghip th gii) thng qua vic s dng Design lm thut ng quc t. Trong i bch khoa ton th ca nga (Lin X c) xut bn nm 1972 cng a vo t Design vi nh nha l mt dng thc hot ng mi trong thit k th gii vt. Ti hi ngh ca icsid ln th 8 t chc nm 1873 Tokyo (nht Bn) di ch th gii vt cht v tinh thn ca con ngi, mt vn rng ln hn mc ch thit k thm m cc sn phm l gii quyt nhu cu v s tn ti ca con ngi trong mi trng vt t ra. hi tho c nhiu tham lun v trong cc tham lun u c nh ngha v Design. Trong s , nh ngha ca vin thm m k thut nc nga c coi l chun xc. nh ngha nh: Design l hot ng sng to c mc ch thit lp mt mi trng vt hi ha tho mn mt cch y d nht cc nhu cu vt cht v tinh thn ca con ngi. mc ch t c bng cch xc lp cc cht lng hnh thc ca vt, do nn sn sut cng nghip to ra. cht lng hnh thc ca vt khng ch lin quan n hnh thc thuc hnh th bn ngoi m ci chnh l lin quan n cc lin kt cu trc, nh m vt c c s thng nht c cu v chc nng cn thit, to kh nng nng cao hiu qa sn xut. Theo nh ngha ny th De-sign c hai mc ch c bn:

- mt l xc lp cc cht lng hnh thc vt to nn bi nn sn xut cng nghip.

- hai l thit lp mt mi trng hi ho tho mn y nht cc nhu cu tinh thn v vt cht ca con ngi.

Thc hin hai mc ch: Lm p sn phm v to mi trng thm m, Design phi l mt nghnh ngh thut kiu mi. Trong qu trnh chun b, pht trin sn phm, h thng sn phm, yu t thm m l mt thnh phn thng nht gn b hu c vi cc thnh phn khc ca khoa hc cng ngh, nhm ti u ho v gi tr s dng, tho mn

cc nhu cu vn ha. v vy Design trong kim tm ci p ca sn phm xut hin nh s khai thc nhn o, x hi ca chc nng hu dng. nt p, hnh dng p ca mt dng u khng ngoi mi quan h vi chc nng, trong bao hm cc kin thc khoa hc thuc phm vi hot ng c mc ch.

Design c cch lm vic ca ring mnh, mt mt dnh cho c tnh, mt khc dnh cho cch lm vic tp th (vi k s v cng nhn) v nh cch lm vic ny ny sinh tng sng to. sng to i vi nh Design khng phi ngu hng m n c

Amu Penttinen. L bn (gm).


thng qua phn tch v la chn cc giai on ca tng cng vic, cc giai on y nh :

Thit lp nhim v k thut cho sn phm Thu thp thng tin nghin cu tnh hnh kinh t, tm hiu cc vn lin quan Phn tch, kho st ton b phc hp cc sn phm tng t, tm gii php mi cho sn phm ph hp vi sn xut, thun li hn trong s dng. Xy dng c s Design v lp m hnh Ly kin ca cc chuyn gia k thut v kinh t v gii php Design. ch th v a ra th trng tng lai ca sn phm thm d phn ng ca ngi tiu dng. nhn xt nh gi v iu chnh mu th qua kin thm d. Kim tra s ph hp ca mu th v sn phm hng lot trc khi a n a im tiu th.

song, Design vn l nghnh ngh thut, cng nh bt k nghnh ngh thut no, n biu hin chn l, bng cch cung cp hnh th cho bn cht s vt v nh s cung cp ny hnh thnh nhng gii tr con ngi. gi tr ny khng b hp ch thng thc ci p, n c con ngi a vo nhng quan h nht nh vi mi trng, kch thch nhiu mt hot ng sng to ca mi ngi. Design ng vai tr trung gian gia sn xut v tiu dng, gia con ngi v x hi. v vy nh Design tr thnh ngi c u c mi. u c mi c th hin nh tng tch hp cc vt v mi trng ton vn, tng ng trn li ch tiu dng tng trng tiu dng (tiu dng thng tr nh mt hin tng x hi) v ng trn li ch tiu dng thc hin v gii quyt cc vn : Th trng, gi c, cht lng v hnh dng vv..

ngy nay trong s pht trin x hi iu quan trng l phi ngh nghip ho ti a vic dung cc thut ng m thut cng nghip thit k m thut m thut ng dng ch ph hp vi nhng nm 60 v 70 ca th k trc. mc du n gp phn ngi ta hiu v coi Design nh l mt hot ng, cn thit i vi sn xut, nhng khng phn nh c thc cht ca ngh ny,

nht l ngi ta cng ngy cng thy r rng Design l mt hot ng vt th ho. Design, c l l hnh thc sng to duy nht khng c lch s thnh vn cho ri ng n. hn na, ngi ta khng bit l bt u lch s ca Design t u. chng hn c quan h nh th no i vi Design cc lnh vc hng th k c cc nh chuyn mn sng to ging nh Design hin nay ( g, qun o, dng nh bp, gm v phng tin vn chuyn vv..). nhng c th thy l cc phng tin v phng php ch to sn phm thay i, mi trng khng gian vt phm ca Design rng ln hn. Design c xc nh ci tn gi trong thc t.

nc ta, Design tr thnh hot ng hu thc. nng cao uy tn ca n, phn nh y hn nghnh ngh thut mi ca k nguyn my mc t c mc k thut cao, th t Design nn p dng. vic mn t nc ngoi tng c trong vn t ng nc ta nh t ci tch, ci c da, o vt, ci xch v xe t vv.. nht l i vi cc khi nim khoa hc k thut, nh trong khoa hc chnh xc, mt khi nim mi, v nguyn tc, i hi phi c thut ng mi. Trong trng hp ny ngi ta thng u tin ly cc thut ng c bit t nc ngoi. s vay mn nh th l hp l, bi v chng m bo mt yu cu ht sc quan trng trong giao tip quc t v chuyn mn. T Design trong ting vit v c bn cha c t no y nhng lin tng a ngha nh vy.

Ch thch:

* William Morris (1834-1896) v John Ruskin (1819-1900) l hai nh nhn vn xng v lnh o phong tro ngh thut v th cng (Arts and crafts) Anh nm 1880- 1920, u tranh cho vic phc hi hi v p ca sn phm

Gerrit Thomas Rietveld. Gh v xanh.1918.

L Lun Ngh thut


vn ha hu hin i ny sinh sau th chin th hai, l thnh qu ca cch mng khoa hc cng ngh. cuc cch mng khoa hc cng ngh nh hng rng ln khng ch n cc ngnh khoa hc t nhin, m cn i vi cc ngnh khoa hc x hi, tm l hc v ngh thut... Bc vo giai on hu hin i, trong sng tc ngh thut din ra nhng phn ng chng li cc quy chun ca ngh thut hin i, ng thi cao s ng tc, d ha nhp, mang hi th ca cuc sng

i thng, tnh cp nht, thi s ca nhiu lnh vc i sng x hi. Trong xu th chung ca vn ha th gii giai on hu hin i cng vi s thun li ca vic kt ni ton cu thng qua mng internet, ngh s vit nam hi nhp nhanh v su vi cc hnh thc ngh thut mi ang din ra trn th gii. nhiu ngh s tr tm n nhng phng thc biu t mi, c kh nng chuyn ti mnh m tinh thn, mch sng ca x hi. nhng nghin cu l gii v ngh thut hu hin i l cn thit v c

L THUYT V THC HNH NGH THUT TRONG THI K HU HIN Isylvie Fleury, Phng ng.

cht liu: Lng th nhn to, g xy dng. installation, mehbi chouakri, Berlin, 1997.

Franz Ackermann, Songline, Installation, Neuer Aachener Kunstverein, Aachen, c. 1998.

TS. NGT. L Vn Su


ngha. Do y, ni dung bi vit ny trnh by ba vn lin quan n l thuyt v thc hnh ngh thut trong thi k hu hin i, l: s kt thc huyn thoi ca ch ngha hin i, nghin cu l thuyt v ngh thut v nhng nhn t quan trng tc ng n thc hnh ngh thut trong thi k hu hin i.

S kt thc huyn thoi ca ch ngha hin i

cu hi v ngh thut hu hin i c th bt u ti thi im cui nhng nm 1960 sau khi hiu qu v quyn lc ca ch ngha hin i ln u tin ri vo s thm tra, phn xt qua nhng thc hnh thc t ca ngh thut hin i. cc trit gia v nh ph bnh vn ha ngh thut a ra nhng quan im v cch l gii khc nhau khi ngha "hu hin i" mi xut hin. Thot tin, mt s ngi cho rng khi nim ny n gin ch l s pha ch bi cc hc gi. Tuy nhin, cng vi thi gian v cc nghin cu khoa hc, thut ng hu hin i c chp nhn rng ri v ni hm khi nim dng ch tnh cht vn ha ca giai on sau thi k hin i. Trong lnh vc ngh thut, cc ph bnh gia v s hc ngh thut cng n lc tm hiu, ct ngha s xut hin ca cc ngh thut mi trong giai on hu hin i v vic ngy cng nhiu ngh s hng n hnh thc ngh thut truyn thng hn hp. nhng thay i ny i hi phi xem xt cc yu t xc nh gi tr ni ti ca tc phm.

nhng thp k na sau ca th k 20, cc nh nghin cu a ra nhng l gii khc nhau v khi nim hu hin i. Truy nguyn v

xut x ca khi nim, theo Douglas Kellner v steven Bes trong cng trnh Postmodern Theory1 (L thuyt

hu hin i), vo khong nhng nm 1870 John Watkins chapman s dng khi nim hi ha hu hin i khi cho rng hi ha cn hin i v tin phong hn vt ln ngh thut n tng (Php). sau , Jm Thompson, trong bi vit ca mnh ng trn Tp ch Hibbert2 (1914) s dng khi nim hu hin i vit v nhng thay i thi v nim tin trong s ph phn tn gio. nm 1917, nh vn, trit gia ngi c, rudolf Pannwitz s dng thut ng hu hin i trong cun sch Die Krisis der europischen Kultur (cuc khng hong ca vn ha chu u). tng ca rudolf Pannwitz v ch ngha hu hin i c xy dng t s phn tch ca Friedrich nietzsche v hin i, cng kt qu ca n v s suy i v ch ngha h v. giai on 1921 n 1925, ngha hu hin i c

s dng m t mt s hnh thc mi trong ngh thut to hnh v m nhc. Trong nhng nm 1930, thut ng ny c dng khi m t nhng chuyn i mang tnh lch s c thc hin qua nhng sng to trong ngh thut nhm phn ng li ch ngha hin i.

Tin t hu (post) nh trong thut ng ch ngha hu n tng (Post impresionism) xut hin vo nhng nm 1910, hay hu cng nghip vo nhng nm 1914 n 1922, c s dng rng ri vo nhng nm 1960 trong cc thut ng nh hu cu trc, hu nhn hc, hu siu hnh, hu duy l, hu thc h, hu ch ngha mc (post-structuralism, post-anthropological, post-metaphysical, post-rationalist, post-ideologies. T hu trong cc thut ng ni trn c s dng ch s thay i cn bn trong cc lnh vc giai on hu hin i. L thuyt chung v phong tro mang tnh lch s ny c nh s hc ngi anh, arnold J. Toynbee khng nh vo nm 1939: thi k hu hin i ca chng ta ni chung c hnh thnh t chin tranh giai on 1914-1918. (Our own Post-modern age has been inaugurated by the general war of 1914-1918). nm 1949, thut ng hu hin i c s dng m t nhng bin chuyn trong ngh thut kin trc.

Matthew Barney, Cremaster 1: Goodyear field, 1996 (Chi tit).

Cht liu: Nha, du bi trn, trang phc, 823x681x137cm. Instalattion,

(Cremaster 1), Bo tng fur Gegenwartskunst Basel, Basel,

Thy S. 1998.

Gary Hill, Ti tin l mt hnh nh trong nh sng khc (Chi

tit). Ngh thut a phng tin, 7 - knh video, mn hnh TV, my

chiu, sch v loa. 1991/1992.

L Lun Ngh thut


sau , thut ng hu hin i c s dng ch nhng biu hin trong ngh thut to hnh, m nhc v vn hc phn ng chng li vn ha ngh thut hin i. Tuy nhin, cn nhn thc rng ngha hu hin i cp n tng v xu hng vn ha rng hn nhiu so vi mt phong tro ngh thut. nhng tin b khoa hc cng ngh ng vai tr quan trng trong nhiu lnh vc, cng vi l s xut hin my tnh in t vi kh nng c th lm hng triu n vi t php tnh trong mt giy tc ng n mi lnh vc ca i sng x hi, lm thay i thi quen, cch nhn, li ngh v to nn mt tm thc mi - tm thc hu hin i. Trong Hon cnh Hu hin i xut bn nm 1979, J.F.Loyotard ch ra nhng bin chuyn t x hi hin i sang hu hin i trn phng din x hi hc. ng xc nh khi nim hu hin i nh mt vn cn c nghin cu v trn c s kin gii s trng thnh ca tm thc hu hin i.3 Theo Lyotard,

ni mt cch tht n gin, hu hin i l s hoi nghi i vi cc siu t s. n hin nhin l kt qu tin b ca cc khoa hc; nhng s tin b ny n lt n li tin gi nh s hoi nghi .4 Thut ng hu hin i bao hm hai ngha: ngha th nht, n ch khong thi gian sau thi k hin i; ngha th hai, n hm ch tnh cht ca vn ha trong giai on hu hin i. nu giai on hin i, con ngi lc quan bi vic khai thc cng ngh ci thin cuc sng ca ngi dn, th con ngi thi k hu hin i li nghi ng tin b ca khoa hc cng ngh do nhn thc c mt tri ca cch mng khoa hc cng ngh. nhn chung, hu hin i l mt thut ng trit hc cp n tnh cht vn hc, ngh thut, chnh tr v cc kha cnh ca vn ha x hi sau chin tranh th gii th hai, ni bt bi s v mng v nim tin kin thc tuyt i, siu t s v huyn thoi ca thi k hin i.

s chuyn bin t hin i sang hu hin i din ra mnh m khong t sau chin tranh th gii th hai (1937-1945) v n din ra nhanh chm ty theo iu kin ca tng quc gia, hay khu vc. Trong bi cnh kinh t, khoa hc, x hi c nhiu thay i, ngh thut tt yu cng c nhng thay i. chu u v hoa K bc vo thi k ngh thut c nh du bi nhng bin ng v sng to ca nhng c tnh rt c o. cuc cch mng khoa hc cng ngh lm thay i t duy to hnh. Trong sng tc ngh thut c s ph v ranh gii gia cc th loi, s kt hp an xen gia cc ngh thut khc nhau hnh thnh ngh thut mi, s tham gia ca khoa hc k thut vi vai tr l cht liu, ng thi xut hin nhng li tuyn ngn to bo v nhng nh ngha mi v ngh thut. ngy cng nhiu ngi s dng thut ng ngh thut to hnh, ngh thut th gic hay ngh thut thay th cho khi nim m thut bc l nhng hn hp do khng th din t c s phong ph ca cc hnh thc ngh thut mi. ngh s hu hin i y li ngh thut hin i vo qu kh, th hin nhng hnh thc ngh thut to bo, a ra cch nhn, cch gii thch mi thch thc nhng nh ngha v quan nim truyn thng v ngh thut.

Nghin cu l thuyt v ngh thut trong thi k hu hin i

vo na sau th k 20, mt s l thuyt gia phng Ty tranh lun v vn ha v m hc ca ch ngha hu hin i. nghin cu ca cc hc gi nh roland Barthes, nh l lun vn hc, trit hc, ph bnh ngi Php; michel Foucault, nh l thuyt x hi, trit hc Php; Jacques Derrida, nh trit hc Php; Jean Baudrillard, nh l lun vn ha, trit hc, x hi hc ngi Php; richard mckay rorty, nh trit hc m... co chung cho ch ngha hin i v khng nh s tt yu ca ch ngha


hu hin i. cho n nay, ngh thut trong thi k hu hin i c nghin cu kh su rng phng Ty t nghin cu tng quan cho n nhng nghin cu v biu hin ca ch ngha hu hin i trong vn hc ngh thut, nghin cu khi nim, thut ng ngh thut, v nhng hnh thc ngh thut mi

cng trnh nghin cu kh y v bi cnh ra i, l thuyt v thc hnh ngh thut trong thi k hu hin i l cun Post Modern Art: 1945-Now (ngh thut hu hin i: 1945 n nay) ca Francesco Poli nm 2008, gii thiu tng quan v ngh thut t sau chin tranh th gii th hai, nghin cu ngh thut ca cc ngh s bc thy th gii vo na cui th k 20, xem xt s ph v bin gii truyn thng gia hi ha v iu khc. cun sch khm ph cc s kin, ch v nhn nh ngh thut t Dada cho n Body art, video art l di sn ngh thut thi i. ng thi, Francesco Poli cn gii thiu cc ha s, iu khc, nhip nh v kin trc s vi nhng cng trnh quan trng nht ca h. nm 2001, Eleanor heartney xut bn Postmodernism (Movements in Modern Art) tm dch ch ngha hu hin i (nhng trng phi trong ngh thut hin i). cun sch gii thiu v phong tro tri thc hu hin i v s tc ng ca n i vi ngh thut th gic. vi ngn ng r rng, Elenor heartney xc nh ngha hu hin i, trnh by s pht trin v phn tch tc phm hu hin i ca cc ngh s nh cindy sherman, sherrie Levine, Jeff Koons, robert mapplethorpe. Art Of The Postmodern Era: From The Late 1960s To The Early 1990s (ngh thut ca k nguyn hu hin i: T nhng nm cui thp nin 1960 n nhng nm u thp nin 1990) ca irving sandler (1997), nm trong sri nghin cu ca tc gi v ngh thut ng i, bao gm: ngh thut trong thi k hu hin i, ngh s, phong tro, tng v bi cnh vn

ha x hi. Khng ch tp trung vo ngh thut t cui thp nin 1960 cho n nhng nm 1990, irving sandler cn tho lun v l thuyt ngh thut hu hin i, th trng ngh thut v khch hng. The Postmodern Arts: An Introductory Reader-Critical Readers in Theory and Practice (ngh thut hu hin i: mt ch dn cho ngi c - ngi c ph bnh l thuyt v thc hnh) ca nigel Wheale (1995) c chia thnh hai phn: phn mt gii thiu cc nghin cu iu tra v ch chnh, v cc tranh lun xung quanh khi nim hin i v hu hin i; phn hai l tp hp cc bi lun v bn vn : vn ha i chng, kin trc v ngh thut th gic, vn hc v phim ti liu. Postmodern Currents: Art and Artists in the Age of Electronic Media (T tng hu hin i: ngh thut v ngh s trong k nguyn truyn thng in t) ca margot Lovejoy (1996) tp trung nghin cu v ngh thut v ngh s trong thi i truyn thng, khm ph cng ngh video, my tnh v internet, tri nghim m hc v xem xt vai tr ca cc ngh s Jenny holzer, nam June Paik, Bill viola, gary hill, v Laurie anderson Tc gi ch ra cc cng c in t tc ng n ngh

s, to nn quan im mi v ngh thut, nh thng n cch nhn, t duy, sng tc v c cch gii thiu, truyn thng tc phm. cun sch kho st tc ng ca my tnh n ngh thut ng i v nhng vn ca lnh vc ngh thut th gic trong k nguyn s ha. Tip theo, Neo-Avant-Gardes, Postmodern and Global Art 1969-1999: Art of the Twentieth (neo-avant-gardes, hu hin i v ngh thut ton cu 1969 - 1999: ngh thut th k XX) ca valerio Terraroli (2009), ch ra nhng bin i x hi su sc dn n cc s kin trong giai on 1969 - 1999, ngh s th nghim bng phng tin v cch biu t khc vi truyn thng.

ngoi ra, cn nhiu cng trnh nghin cu, bi vit v ngh thut hu hin i v nhng vn lin quan nh Art Education in a Postmodern World: Collected Essays (Intellect Books-Readings in Art and Design Education (gio dc ngh thut trong th gii hu hin i: Tuyn tp cc bi lun) ca Tom hardy (2010) trnh by cch nhn v gio dc ngh thut trong thi k hu hin i; hay Postmodern Perspectives: Issues in Contemporary Art (cch nhn hu hin i: nhng vn ngh thut ng i) ca howard risatti (1997), Another Future: Poetry and

Barbara Kruger, Sp t, Mary Boone galary, New York

(NY), USA, 1991.

L Lun Ngh thut


Art in a Postmodern Twilight (mt tng lai khc: Th v ngh thut trong chng vng hu hin i) ca alan gilbert (2006), Discourses: Conversations about Postmodern Culture (Documentary Sources in Contemporary Art) (Thuyt ging: cuc tr chuyn v vn ha hu hin i (ngun ti liu trong ngh thut ng i) ca russell Ferguson, William Olander, marcia Tucker v Karen Fiss (1992), v.v cc cng trnh k trn l nhng nghin cu v l thuyt cng nh thc hnh ngh thut trong thi k hu hin i5. Bn cnh , cng cn phi k n nhng nghin cu tp trung v cc loi hnh ngh thut mi trong thi k hu hin i nh cc cng trnh: New Media in Art, Video Art ca michael rush, The photograph as contemporary art ca charlotte cotton, Performance Art: From Futurism to the Present ca roselee goldberg

Nhng nhn t tc ng n thc hnh ngh thut trong thi k hu hin i

Vai tr ca trng Black Mountain

mt trong nhng nhn t quan trng i vi s pht trin ngh thut th gic phng Ty l vai tr ca trng Black mountain. c bit n nh mt trong cc ngi trng tin b hng u ti hoa K, Black mountain d ch c 1.200 sinh vin v tn ti trong khong 23 nm nhng tr thnh mt huyn thoi v vic thc nghim trong gio dc

v thc hnh ngh thut. nh c mt chng trnh ging dy c bit v vn hc, m nhc v ngh thut th gic, Black mountain o to mt s ngh s tin phong ca m vo nhng nm 1960. nhng sng kin, mi quan h v cc kt ni tng bt ng c hnh thnh ti Black mountain to nh hng lu di trong ngh thut m. sau ny, Black mountain tr thnh nguyn mu cho cc trng ngh thut california, v mt s ni khc. cho n nay, di sn ca Black mountain vn tip tc nh hng n trit l v thc hnh ngh thut ng i.

ma thu nm 1933, 22 sinh vin v 9 ging vin ca trng rollins, Winter Park... chuyn ti mt ta nh mu trng rng ln xung quanh c bao quanh bi thung lng v ni, hng ra th trn Black mountain cch ba dm. h cng nhau tm cch thnh lp mt trng ngh thut t do da trn cc nguyn tc gio dc tin b ca John Dewey, sinh vin s hc tt thng qua kinh nghim c nhn hn l thng qua kin thc chuyn giao. ng thi cng lc, Josef albers, ngh s n t c, mang tng v phng php ging dy ca Bauhaus vo m. Black mountain c gng to

ra mt mi trng hi ha v hc thut v thc hnh ngh thut trong s bnh ng, dn ch. cng ng nh ny mc d kinh ph hn hp v chng trnh o to ch mang tnh tm thi, song nhanh chng thu ht cc ngh s. T nhng nm 1930 n 1950, y l a ch quan trng, ni mt nhm cc ha s, kin trc s, nhc s, nh th vt qua cc khun kh qui tc truyn thng thc nghim ngh thut.

Qu trnh tm kim ngh s, ngi c kh nng to nn tm im cho chng trnh ging dy a dng, John rice, gim c nh trng mi Josef v anni albers tham gia vo cng ng trng. albers vi kinh nghim ging dy ti Bauhaus trc khi b c Quc x ng ca, nhanh chng ch ra s kt hp cn thit ca nguyn tc v sng to. vo nm 1936, albers mi cu ng nghip ca mnh Bauhaus l Xanti schawinsky gip m rng i ng ging vin ngh thut. c t do xy dng chng trnh, schawinsky nhanh chng phc tho mt chng

Anish kapoor, B m n thn, 1988. Composit v bt mu, 205 x 205 x 230 cm (803/4 x 803/4 x

901/2 in). Installation, Bo tng St-Pierre, Lyons.


trnh nghin cu, ch yu l s m rng cc thc nghim ngh thut ca Bauhaus trc . schawinsky cho rng, Kha hc ny khng c mc ch o to cho bt k chi nhnh c bit no ca nh ht hin i6 Thay vo n s l mt nghin cu chung ca cc vn c bn: khng gian, hnh, mu sc, nh sng, m thanh, chuyn ng, m nhc, thi gian, vv7 Tc phm Performance art Spectrodrama, l mt phng php gio dc nhm trao i gia ngh thut v khoa hc, s dng nh ht nh mt phng th nghim, a im ca hot ng thc nghim. cc nhm lm vic, bao gm sinh vin thuc tt c cc ngnh gii quyt cc khi nim hin hnh v to ra nhng cch trnh by khc nhau biu hin chng.

Trong chin tranh th gii th hai, Black mountain - ni danh l mt mi trng gio dc ngh thut t do vi cc th nghim sng to thu ht nhiu ngh s. ng thi, ch trng hp tc ca Black mountain to nn mt danh sch cc ging vin hng dn quan trng. nhng ngi tng dy Black mountain trong nhng nm 1940 v nm 1950 bao gm: Josef v anni albers, Eric Bentley, alfred Kazin, John cage, robert creeley, merce cunningham, max Dehn, Willem v Elaine de Kooning, robert Duncan, Buckminster Fuller, Walter gropius, Lou harrison, Franz Kline, Jacob Lawrence, richard Lippold, charles

Olson, mc richards, albert William Levi, Ben shahn Jack Tworkov, v robert motherwell. ging vin khch mi c albert Einstein, clement greenberg, Bernard rudofsky, richard Lippold v William carlos Williams. nm 1944, Black mountain h tr chng trnh ngh thut ma h u tin thu ht nhiu ngh s ln n ging dy, tham gia cc bui ha nhc, trin lm, biu din kch v khiu v. mc d khng tuyn ngn r rng hoc tuyn b cng khai v s kt thc ca mnh, Black mountain ni danh l mt a im gio dc lin ngnh vi chng trnh ging dy ngh thut th gic bao gm cc kha hc v thit k, mu sc m sau ny tr thnh mt phn khng th thiu trong gio dc ngh thut. s thnh cng ca ngi trng thc nghim bt u lan rng.

Performance hi ha trng (White Painting) nm 1951 ti Black mountain tr thnh hnh mu cho rt nhiu cuc trnh din trong thp nin 1950, 1960. ngi xem ngi thnh bn tam gic trong mt khu vc hnh vung, to thnh hai li i ct nhau. mi ngi c pht mt ci cc trng. nhng bc tranh trng ca robert rauschenberg c treo ln cao. John cage ng trn chic thang v c bi vit v mi quan h ca m nhc, thin v nhng trch on t tc phm ca meister Eckhart. sau , ng trnh din mt sng tc m nhc. cn David Tudor th chi nhc trn mt chic piano k l c gn nhng vt liu khc nhau

lm thay i m thanh. Tip sau , lin tc cc ngh s khc thc hin nhiu hnh ng k quc... cuc trnh din dn t ti cao tro, to nn mt bu khng kh v cng hn lon, khin khn gi khng bit trc c iu g s din ra. vi tc phm ca mnh, rauschenberg loi b v t chi tt c cc kh nng tng thut hoc tham kho bn ngoi, ng thi d bo s ra i ca ch ngha ti thiu (minimalism) trong ngh thut. sau ny, hi ha trng nh hng n nh son nhc John cage, cng tc vin thng xuyn ca rauschenberg.

nm 1952, John cage thc hnh Performance art ti Black mountain. merce cunningham bin o cc ng tc, v cage vit m nhc. Thng qua thc hnh ngh thut, lin ngnh v cc gi tr cng ng, ba ngh s rauschenberg, cage v merce to ra ngh thut trnh din. nhng ngi bn hc ca John cage nhiu nm sau tip tc h tr ngh thut trnh din ca ng. n nm 1953, hu ht cc sinh vin v ging vin chuyn n new York hay san Francisco. nm 1951, nh th charles Olson tr li Black mountain college ging dy v

Tony Oursler, Ngp nc. My chiu, VCR, bng video, chn my, g, tm mi ca, gm s, nc, 135 x 28 x 28 cm (cng vi thit b). Trnh din: Tracy Leipold. 1996.

Dan Peterman, Ph kin cho mt s kin. Kch thc a dng. Instal-lation, Galerry Helga Maria Kloster-felde, Hamburg, v Galarry Kloster-

felde, Berlin, c, 1996.

L Lun Ngh thut


tr thnh nhn vt ni bt ti trng cho n khi ng ca vo nm 1957. Di s hng dn ca ng, robert creeley thnh lp Black Mountain Review. mc d ch tn ti trong thi gian ngn (tp ch ngng xut bn vo ma thu nm 1957) song vi vic cao t do sng to, tp ch ny nh du mc trong vn hc m th k 20. v ngh thut th, charles Olson xut bn tiu lun, projective Verse. Trong , ng gi th l lnh vc m vi hnh thc ngu hng thay th hnh thc th truyn thng mang tnh khp kn. hnh thc ny c da trn dng v mi dng l mt n v ca hi th v li ni. Bi vit tr thnh mt trong cc tuyn ngn chnh thc cho cc nh th Black mountain. Di s nh hng ca charles Olson, thi php mi da trn hnh thc m ra i. sng to ca cc nh th Black mountain mang tm quan trng c bit, nh hng n qu trnh pht trin th sau ny ca m. ng thi Black mountain cng c vai tr quan trng cho s pht trin th anh t nhng nm 1960. mc d tt c cc n lc ca Olson hi sinh Black mountain college, cc khon n v tranh chp ni b gia cc qun tr vin buc h phi ng ca vo nm 1957.

Tm li, albers cng vi mt s ngh s chu u mang n Black

mountain tinh thn tin b v gio dc ngh thut, ng thi to dng y ngi trng thc nghim t n nh cao sng to, xy dng mt cng ng tr thc, ngh s c nh hng lu di n ngh thut m.

Nhng t ph trong sng tc vn hc ngh thut

Trong lnh vc vn hc, sng tc cha ng cm quan hu hin i, hoi nghi v hnh mu l tng, h b thn thnh, a thch nhng tiu t s, t b trt t, s n nh, khng ch trng ti s mch lc, ranh gii gia cc th loi. Tc phm khng c nt nhn v c th kt thc bt c lc no. cng vic sng to c xem nh tr chi v cao s ngu hng. vn hc hu hin i m xut hin ln u tin trn tp ch Boundary 2, mt tp ch hc thut nghin cu vn ha hu hin i trn phng din l thuyt, chnh tr, v ph bnh vn hc. Trong nhng nm 1970 v 1980, Boundary 2 l ni tp trung nghin cu l thuyt hu cu trc vn hc ti m. n c iu hnh v bin tp bi i hc Pittsburgh v i hc Duke. ng gp v thc hin cng vic bin tp thng xuyn bao gm Paul Bov, William v. spanos, Jonathan arac, rob Wilson v mt s cc nh l thuyt vn hc, vn ha v trit hc hu hin i khc. ngy nay,

Boundary 2 vn l mt tp ch c nh hng v phng din t tng hu hin i.

Thi im , cc tn tui gn lin vi nhng trnh by v vn hc ngh thut hu hin i l David antin, charles Olson, John cage, v mt s ging vin khc ca trng Black mountain. ngoi ra, cn c ng gp ng k khc vi vn hc hu hin i t Jorge Luis Borges, William s. Burroughs, v samuel Beckett Jorge Luis Borges th nghim vi th loi truyn vin tng v ch ngha hin thc huyn o. L ngi c kin vn uyn bc, cc tc phm ca ng bao gm truyn ngn, tiu lun, th, ph bnh vn hc v dch thut, s nghip sng to ca ng l ngun cm hng to ln i vi cc nh vn trn th gii. William s. Burroughs vit Naked Lunch, vi mt lot chi tit lng lo. mc ch ca W. Burroughs khi vit l cun sch c th c c theo th t bt k. Naked Lunch l mt trong nhng n phm mang tnh bc ngot trong lch s vn hc m. nhng vn gy tranh ci l ch v ngn t khiu dm. cun sch b cm Boston v Los angeles (m). Tuy nhin, nu nh nm 1962 cun sch b cm Boston v vn khiu dm th nm 1966 quyt nh b ph nhn bi Ta n ti cao massachusetts. Ta n phc thm xem xt thy cun sch khng vi phm quy ch khiu dm m thc cht n mang mt s gi tr x hi.

nm 1979, Jean Francois Lyotard vit mt tc phm nghin cu nhng bin chuyn t x hi hin i sang hu hin i, The Postmodern Condition: A report on knowledge (hon cnh hu hin i). richard rorty vit Philosophy and the Mirror of Nature (Trit hc v tm gng ca t nhin). Bn cnh , cn

Damien Hist, S bt kh v ci cht trong tm tr ngi sng, Thy tinh, thp, v c mp trong dung dch formaldehyde 5%, Kch thc 2,1 x 5,2 x 2,1m, Su tp Saatchi, London. 1991.


phi k n Jean Baudrillard, michel Foucault, roland Barthes l nhng hc gi c nh hng trong l thuyt hu hin i vo nhng nm 1970.

Trong m nhc, vo nhng nm 1950 John cage, nh son nhc, trit gia, nh th, nh ph bnh m nhc tin phong ngi m ph b nhng quan nim truyn thng v m thanh v thm m m nhc. ng c xem l ngi c ti nng phi thng, nhn vt trung tm ca cc thc nghim ngh thut, bc thy ca nhiu th loi nhng khng l thuc vo th loi no. Di s nh hng ca thin, cage theo ui s im lng v m thanh mi trng xung quanh trong m nhc. Tc phm 433 (c l Bn pht ba mi ba giy hoc Bn-ba-ba)8 ca John cage trnh din nm 1952 c xem l mt trong nhng tc phm quan trng bc nht ca nn m nhc hin i. Trong , John cage cao m thanh ngu nhin ca mi trng xung quanh nh gi, l cy xo xc hoc ting th thm ca khn gi Tc phm nh du mt s thay i trit l cha tng c trong lch s m nhc v tr thnh mt biu tng nh hp sp cambell ca Waholl, hay chic bn tiu ca Duchamp. mc d, nhiu ngi cho rng bn nhc hon ton im lng song thc cht n bao gm tt c nhng m thanh ca mi trng m khn gi c th nghe c khi khng c mt nhc c no ln ting. 433 tr thnh mt trong nhng tc phm gy tranh ci gay gt nht t trc n nay v thch thc nhng nh ngha v m nhc truyn thng. 433 thu ht mnh m s ch ca cng chng, ngay ti bui trnh din ln u tin vo ngy 29 thng 8 nm 1952 ti new York, n l mt hnh ng kch tch y hp dn. ngh s bc thy David Tudor ngi

vo cy n piano, m np phm, im lng trong 30 giy. sau , ng ng np, ri m n tr li, v ngi lng l trong 2 pht 33 giy. Tip theo, ng ng np, ri li m np n ngi yn lng trong 1 pht 30 giy. cui cng, ng ng np v ri khi sn khu. Trong qu trnh , khn gi th thm vi nhau, khi nhn thy khng c g xy ra mt s ngi tc gin v tht vng b v. Tuy nhin, theo John cage, chng c th g gi l im lng. nhng g khn gi cho l im lng thc ra bao gm rt nhiu m thanh ngu nhin nh ting gi thi x xo trong chng mt, nhng ht ma bt u ri t tch trn mi nh chng hai, v chnh khn gi to nn nhng m thanh v cng th v khi h ngi ng, ni chuyn vi nhau hoc b v chng ba. 433 l mt hnh ng thin v nghe, l tuyn ngn mang tnh biu tng v ngha ca s im lng trong ngh thut v l tc phm mang tnh bc ngot trong m nhc, cng nh vn ha m. vai tr quan trng ca bn nhc l truyn cm hng trong s im lng. n nh mt li nhc chng ta rng m nhc chnh l bn thn cuc sng. m nhc xung quanh nu chng ta bit n nhn v tri nghim. l s yn lng, khi bn bc ra khi ca v nghe ting gi x xo trn nhng l cy, l s yn lng khi trong m bn ngc ln bu tri ngm nhng ngi sao sng, l s yn lng cm nhn tnh yu trong vng tay nhng ngi thn khi bn au kh Khi chm vo khonh khc im lng nh th, chng ta s hiu l do John cage son bn nhc 433. ngun gc su sa ca bn nhc 433, mt khung cnh im lng y m thanh mi trng xut pht t vic John cage bin dch cng trnh The Art of Noises (1916) ca ngh s v Lai, Luigi russolo. chng vit v ting n ca thin nhin v cuc sng trong cun sch ny bo trc s ra i ca 433. i vi John cage, m nhc xut pht t bn thn cuc sng. Quan im sng tc ca ng khng ch nh hng n mt s nhc s trong lnh vc m nhc m quan trng hn trit l, cch nhn ca ng cn c nh hng ln i vi cc ngh s th gic. Tn tui ng gn lin vi s tm kim, sng to

ci xut thn, ci mi. ng lm th, vit tiu lun, sng tc nhc, gn nh loi ngh thut. nm 1970, s ra i tip theo ca ch ngha ti gin m nhc m ng cho m nhc ng i. nhng nh son nhc nh Terry riley, John adams, steve reich, Phillip glass, v Lou harrison sn xut m nhc vi kt cu n gin v tng i v ha m ph m. mt s nh son nhc tin hnh cc th nghim m nhc mi. im ni bt ca m nhc hu hin i l phn ng i vi s cng nhc v hn ch thm m ca ch ngha hin i.

nhng nm t 1960 n 1970, nhm ngh s tin phong quc t, Fluxus, thc hin cc bui ha nhc, l hi, thit k, biu din sn khu... Fluxus trong ting Latinh c ngha l Dng chy v Thay i. Tro lu ngh thut ny hnh thnh vo nm 1961 bi nh vn m, ngh s trnh din v nh son nhc george maciunas. Fluxus tp hp nhng ngh s quc t nh Joseph Beuys, george Brecht, Yoko Yono, Dick higgins, Ben, nam June Pairk tham gia trong thc nghim m nhc, th, trnh din. nhiu Festival Fluxus c t chc ti Bo tng Wiesbaden, c. mt s bui ha nhc ca Fluxus din ra ti Dusseldorf, Wuppertal, Paris, copenhagen, amsterdam, nice, stockholm v Oslo vo nm 1962, 1963. mt bui ha nhc Fluxus in hnh thng bao gm nhng bui biu din c s tham gia ca khn gi, c bit bi s ph v cc qui c d kin v tn dng mi c hi bt ng trong qu trnh biu din. sng tc ngh thut khuyn khch ngi xem tham gia vo qu trnh sng to, c cch nhn mi v ngha ca tc phm ch khng nht thit ch mt cch nhn ca ngi ngh s. Fluxus bao hm cc khi nim v thc tin lin quan n sng tc ngh thut tin phong ca Ty u v Bc m. c trng bi thi mnh m, dt khot theo kiu Dada, Fluxus thc nghim ngh thut phn nh cc vn x hi v chnh tr, thay i bi cnh thng thc ngh thut thng thng. Thnh vin Fluxus trnh bt k l thuyt no

L Lun Ngh thut


hn ch s sng to ngh thut v to ra cc tc phm c hnh thc ngh thut mi m nh: s hn hp phng tin truyn thng, m nhc im lng, ngh thut t cc vt liu c sn nh p phch, bo ch ngh thut ca Fluxus thch thc cc nh ngha ngh thut truyn thng - mt ngh thut m bt c iu g cng c th tr thnh ngh thut v bt c ai cng c th to ra ngh thut.

* * *

ch ngha hu hin i trong vn hc ngh thut l nhng sng tc phn nh thm m v trit hc ca thi k hu hin i. n va l s ni tip va ng thi l s phn ng li ngh thut hin i. nhng vn c bn tc ng n l thuyt v thc hnh ngh thut trong thi k hu hin i l s kt thc huyn thoi ca ch ngha hin i, phong tro gio dc tin b vi thc v s t do trong sng to ngh thut ca trng Black mountain, thc hnh ngh thut ca tro lu Fluxus v nhng t ph trong sng tc vn hc ngh thut. Trong , nhng thc nghim gio dc c o ca ging vin v sinh vin Black mountain to nhng tin quan trng cho s hnh thnh cc loi hnh ngh thut mi, tin cho nhng t ph trong sng tc vn hc ngh thut vo cc thp nin 1960 v 1970. Tm thc hu hin i qui nh cch nhn, li ngh ca ngi ngh s trong thi k hu hin i, trn c s hnh thnh nhng sng tc ngh thut mi ph v ranh gii gia cc loi hnh loi th, thch thc nhng nh ngha v quan nim truyn thng v ngh thut.

L.v.s.

Ch thch:

1. steven Best PhD and Douglas Keller (1991), Postmodern Theory, Publisher The guilford Press.

2. hibbert Journal (Tp ch hibbert) l tp ch v Thin cha gio c thnh lp bi robert hibbert (1770-1849).

3. Trong bi vit Lyotyard vi tm thc v hon cnh hu hin i Bi vn nam sn cho rng, gi m J.F.Lyotard mang li v cng nh , ng tr nn lng danh, chnh l vic a khi nim hu-hin i vo cuc ngh lun trit hc., Hon cnh Hu hin i ca Jean-Francois Lyotard, nh Xut bn Tri thc, 2008, tr. 8.

4. Jean-Francois Lyotard (2008), Hon cnh Hu hin i ca, nh Xut bn Tri thc, 2008, tr. 54.

5. hon cnh ra i, cng nh thut ng, t tng, c trng, gi tr ca vn ha ngh thut hu hin i c bn n kh su rng phng Ty. Tuy nhin, vit nam ch ngha hu hin i v nh hng ca n trong vn ha ngh thut mi c bn ri rc trong mt s sch, tiu lun, bi bo ph bnh, nghin cu vn hc v mt s hi tho khoa hc. nhn chung, cc nghin cu v l thuyt, t tng, khi nim, thut ng v ngh thut ca cc tc gi vit nam c s k tha cc nghin cu phng Ty v da trn nn tng tham chiu thc hnh ngh thut ca cc ngh s vit nam trong khong hn hai mi nm tr li y.

6. This course is not intended as a training for any particular branch of the contemporary theatre. roseLee goldberg (2001), Performance Art: From Futurism to the Present, Thamess & hudson world of art, tr. 121.

7. space, form, colour, light, sound, movement, music, time, etc. roseLee goldberg (2001), Performance Art: From Futurism to the Present, Thamess & hudson world of art, tr. 121.

8. 433 gm c ba chng, l bn nhc vit cho bt k nhc c no hoc phi hp nhiu nhc c cng lc. Bn nhc yu cu ngi trnh by khng chi bt k mt nt nhc no trong sut 3 phn ca n.

Ti liu tham kho:

Jean-Francois Lyotard, Hon cnh Hu hin i ca, ngn Xuyn dch, Bi vn nam sn hiu nh, nh Xut bn Tri thc, 2008, tr. 8 v tr. 54.

roseLee goldberg (2001), Performance Art: From Futurism to the Present, Thamess & hudson world of art, tr. 121.


o nguyn vFashion Show 1 - sn du, 2012, kch thc100cmx100cm.

M thut c

Trng i hc m ThuT viT nam - vin m ThuT26

Thnh M Sn: Tn ngng hong gia ca tiu quc min Bc Chim Thnh (Camp)

vn bia u tin ca m Sn c pht hin thuc triu vua Bhadravarman, ngi m s liu vit nam v Trung hoa gi l Phm h t hay Fan hu-ta, tr v khong nm aD 380- 413. minh vn ny cp n vic nh vua dng mt ngi n phng hin Thn Bhadresvara (Siva); v xc lp vng t c chn xy dng thnh a ca hong gia, l, da vo ngn ni thing pha nam thung lng tn l mahaparvata/ i Sn Thn, m, ngy nay nhn dn trong vng gi l ni rng mo hay hn Qup [c72 (k hiu vn bia chm)] (Jacques 1995: 5, 204; Trn 2002; 2004: 3-5, 33-5; majumdar 1985: inscription #4, 4-8).

ngi n ca c vua Bhadravarman c dng bng g th linga ca Thn Bhadresvara. Danh hiu ca linga, c kh nng, l s kt hp gia tn ring ca vua Bhadravarman vi isvara, l mt danh hiu khc ca Thn Siva, Bhadravarman + Isvara = Bhadresvara (Siva). Tn ngng th linga ca Siva c k tc trong sut nhiu th k ti m Sn t thi khi u cho n giai on cui.

m Sn l mt thung lng hp, kn o, ng knh khong 2 km, c bao bc bi nhng rng ni thp; c mt dng sui ln bt ngun t ngn ni thing pha nam chy ngang qua thung lng vo dng

sng thing mahanadi/ n Thn i giang tc l sng Thu Bn pha bc [c147] (majumdar 1985: #4, 7; Jacques 1995: 204).

n - thp m Sn c xy dng lin tc qua nhiu th k, t cui th k th 4/5 cho n th k 13/14. c nhiu kh nng kt lun rng ngi n ln B1 l ngi n trung tm ca thnh ny, v, nhng b phn kin trc c pht hin ti y c nin i tri di t cui th k th 7 cho

n th k 13/14; v, v kch thc b th ca ngi n cng nh v tr trung tm ca n trong b cc tng th ca khu di tch.

ngi n B1 hin nay th mt b yoni-linga, gi l linga Bhadresvara (Siva). i th yoni-linga ca B1 c t trn mt ci h vung ti trung tm ngi n dng rt nc l thnh ty. Kin trc ca ngi n B1 hin tn l mt cng trnh c trng tu vo giai an mun, khong th k 12-13. y l ngi n duy nht trong kin trc chm c - thp c xy hon ton bng sa thch vi mt kch thc to ln.

cch bi tr ca nhm B hin tn, xut hin khong t sau th k th 10, theo mt phc hp sau: thp by nghi l/ mandapa D1- thp cng/ gopura B2- ngi n chnh/ kalan B1; cc ngi n ph B3, B4; thp la/ kosagraha B5; thp ng nc thnh l B6; v by ngi n nh th cc v thn tinh t/ navagrahas / saptagrahas t B7-B13. hu ht cc cng trnh thuc nhm B u c xy dng v trng tu lin tc t th k th 9 n th k 12/13.

Song song vi nhm B l nhm c, c hai u c dng theo trc ng - ty. nhm c cng c s bi tr tng t nhm B nhng gin lc hn, bao gm mt ngi n chnh/ kalan c1- thp cng/ gopura c2 - thp by nghi l/ mandapa D2; thp la/ kosagrha c3; cng trnh ph c4; v ba ngi n ph c5, c6, c7. ngi n chnh/

Thnh M Sn v P nagar nha Trang tham cu v tn ngng v tr lng hp-lng phn ca vng quc chim thnh

trn K phng & rie nakamura

27NghiN cu m thut s 3 + 4 thNg 12/2012

kalan c1 l mt cng trnh trng tu vo khong th k 11/12, ti x dng nhng b phn kin trc ca ngi n trc kia nh tym-pan, lanh-t, v.vthuc th k 8/9. Ngi n c1 th ngu tng ca thn siva trong dng nhn th. y l mt pho tng trn bng sa thch cng, trong t th

ng, dng trn mt b yoni. Pho tng c kch thc kh ln, cao: 196 cm, c tc bng nguyn khi, y l mt kit tc ca nn iu khc chm (Boisselier 1963: 55; AFAO-EFEO 1997: 98). Nhng pht hin kho c hc ti nhm thp c cho php nhn nh rng pho tng siva ny c eo cc trang sc bng kim loi qu trong khi hnh l.1

Y phc ca tng thn siva l mt loi sampt di n u gi, c vt trc v vt sau di, dt mi qua bn phi, loi sampt ny ch ph bin trong iu khc chm trong mt giai on ngn vo khong cui th k th 8 hoc u th k th 9 m thi.2 Khun mt ca thn c c t vi hng lng my giao nhau, hai mt m ln c con ngi, mi thng, i mi dy vi b ru mp thanh t, tc kiu jata-mukuta kt li bng nhng ln tc c hnh bng la mm mi l nhng c im ngh thut 1 Nm 1903, trong cuc khai qut ti m sn, cc nh kho c ca trng Vin ng Bc c tm thy ti ngi n nh c7, mt b trang sc bng vng, gm m min, vng eo c, vng eo tay, c tay v c chn c nhiu kh nng b trang sc ny c dng eo cho pho tng siva ng ca ngi n chnh c1 (Boisselier 1963: 138-39). Pho tng siva m sn c1 hin c trng by ti Bo tng iu khc chm- Nng [K hiu: 3.3]. 2 Loi y phc ny cng xut hin trn bc tym-pan ca thp c1, th hin thn siva ma. Bc ph iu ny mang nhiu c im ngh thut tc tng tiu biu vo cui th k th 8, nh y phc, m i, trang sc, cc loi nhc c v hoa vn trang tr (hin c bo qun ti thp m sn D1) (Boisselier 1963: 51-52; trn 1988: 33).

iu khc chm vo giai on sm, trc Phong cch ng Dng, tc l vo khong phn t cui cng ca th k th 8 hoc phn t th nht ca th k th 9 (trn 1988: 33).

so snh cch bi tr v ni dung th t ca hai ngi n B1 v c1, chng ta c th i n mt kt lun rng, chng phn nh tn ngng th Siva trong hnh thc lng th, tc l, th linga ca thn kt hp vi nghi tng ca thn trong nhn th (trn 2004: 34-5; 2005: 132).

hin tng tn ngng Siva- lng th ti thnh hong gia m sn c th c suy lun rng, cc v vua chm mun nhn mnh nim tin tuyt i vo ng ton Nng ca tn ngng siva c th hin bng c hai hnh thi: mt biu tng v tr / Siva- linga cng nh mt hnh tng nhn th c thn ho / Siva- nhn th; l v thn ch bo h ca cc vng triu camp. hn na, trong bi cnh ny, chng ta c th gi nh rng, ngu tng Siva- linga th hin chnh thn siva, cn ngu tng Siva - nhn th th hin nhng v vua chm c phong thn (?)? 3

Ngoi nhm B v c ra, ti m sn, hnh thi th phng Siva - lng th cn xut hin ti nhm A v nhm E.

Nhm A bao gm nhiu n - thp 3 Nhng c im ngh thut ca pho tng cho php nhn nh y l mt loi tng chn dung c ly mu t mt hnh nhn bn a, m, c kh nng, chnh l chn dung ca mt v vua chm ng thi (?).

c xy qua cc thi k khc nhau trong giai on sm, hnh thi tn ngng Siva - lng th c pht hin ti hai ngi n A1 v A4: ngi n A1 th Siva- linga; cn ngi n A4 th Siva-nhn th. Ngu tng Siva-linga ca ngi n A1 khng c tm thy trong lng thp, nhng ngu tng Siva-nhn th ca ngi n A4 th c tm thy ngay ti thp. y l mt pho tng trn, trong t th ng, tc bng nguyn khi, t trn yoni, tng cng c nh gi l mt kit tc ca iu khc chm, y phc ca tng tng t vi tng siva c1 (Boisselier 1963: 54). Pho tng siva A4 c iu khc rt trau chut, kch thc nh hn tng siva c1; xt v k thut tc tng v ngh thut th hin c th nhn nh rng hai pho tng siva ng ny c ch tc cng thi (trn 1988: 32).4 4 Pho tng siva ng ca ngi n m sn A 4 hin c trng by ti

M thut c

trNg i hc m thut Vit NAm - ViN m thut28

hnh thi th phng ny cng xut hin ti nhm E, vi ngi n E1 th Siva- linga v ngi n E4 th Siva-nhn th. Ngi n E1 l mt trong nhng cng trnh kin trc sm nht ti m sn, i th ca ngi n ny l mt kit tc ca nn iu khc chm. i th v ngi n m sn E1 c nin i vo khong na u th k th 8 (trn 2005: 135-37). i th E1 th mt b yoni-linga kch thc kh ln, c phc dng bi henri Parmentier vo u th k trc (Parmentier 1918: Pl. cXX).

V pha bc ngi n E1 l ngi n E4, nhng b phn trang tr kin trc ca ngi n, c bit, hai bc ph iu ln bng sa thch, l bc lanh-t th hin ma nhc cung nh v bc tym-pan th hin N thn Devi (Boisselier 1963: 212-13; trn 1988: 49-50)5 mang nhng c trng ngh thut iu khc cng nh k thut cu trc ca ngi n, cho bit n c xy dng vo khong na sau th k 11, c th, di triu vua harivarman, khong nm 1081, khi ng chin thng tt c k th xm lc Camp v cho ti thit li thnh a th thn Srisanabhadesvara nh trong mt minh vn ca ng tm thy ti m sn cp [c90] (majumdar 1985: #62, 161-67; Jacques 1995: 115-22).

Ngi n E4 th ngu tng siva, l mt pho tng trn trong t th ng t trn mt b yoni c phn i th hnh vung trang tr mt hng v ph n tng trng cho N thn uroja/ N thn Dng nc. Y phc ca tng l mt sampt di n c chn, c vt ln pha trc, c trang tr rt cu k, gp li thnh nhiu lp to nn hnh ch z, l nhng c im c th xc nh rng pho tng c ch tc vo khong cui th k 11 hoc u th k 12 ((Boisselier 1963: 212).6

thp m sn D1.5 hin c trng by ti Bo tng iu khc chm- Nng, k hiu [45.8] v [16.2].6 Pho tng siva ng ca ngi n m sn E4 b chn vi trong lng ca ngi thp ny t khi n b nh bom

Nh vy, nhng ngu tng Siva- linga v Siva- nhn th ca cc ngi n B1-c1, A1-A4 v E1-E4 chng minh rng tn ngng Siva-lng th c thc hnh ti m sn sut t th k th 8 cho n th k 12/13. trong tt c cc di tch n - thp hindu ca vng quc chim thnh, m sn l thnh a duy nht thc hnh hnh thi tn ngng ny.

Ngoi tr mt vi bc tym-pan nh (ph iu trang tr trn ca thp) th

vo thng 8 nm 1969.

hin cc n thn hindu, ti m sn cha h tm thy mt ngu tng n thn no c th trong cc ngi n chnh, iu ny cho thy cc v n thn khng gi vai tr trng yu ti khu thnh hong gia ny.

Thnh P Nagar Nha Trang: Tn ngng hong gia ca tiu quc min Nam Chim Thnh (Camp)

thnh a P Nagar Nha trang, cch m sn khong 450 km v pha Nam, nay thuc thnh ph Nha trang, tnh Khnh ho, di tch ny


ta lc trn mt ngn i nh st bn ca sng ci v sng h ra l hai dng sng ln ca thnh ph Nha trang. theo minh vn, ngi n u tin xy dng ti y c t trc th k th 8. Ngi n bng g u tin ca thnh a ny b t chy nm 774; ri vo nm 784, ngi n u tin bng gch v c dng ln ti y. theo nhng kt qu khai qut kho c hc c xc tin bi cc nh kho c hc ca trng Vin ng Bc c vo u th k trc, c tt c 10 cng trnh kin trc c xy dng trn ngn i c din tch khong 500 m2 ny (Parmentier 1909: 111-32).

Ngy nay, sau nhng tn ph ca chin tranh v hu hoi ca thi gian, ch tn ti nm kin trc bao gm ngi n chnh/kalan pha bc (thp A), ngi n ph pha nam (thp B), ngi n nh pha nam (thp c), ngi n ph ty-bc

(thp F) v nhng hng ct bng gch ca mandapa (cng trnh m) dng pha trc di chn i.

cng theo vn bia chng ta bit rng, hnh tng u tin ca N thn Bhavagati7 c dng ln ti thnh a ny thuc triu vua satyavarman nm 784 sau khi ng nh ui c hi tc ngi Java vo nm 774 v cho xy dng li ngi n b cp ph [c38] (majumdar 1985: #22, 41-4). V sau, hnh tng ca n thn li c lin tc dng ln trong nhng nm 817 [c31] v nm 918 [c33] (majumdar 1985: #26, 61-4; # 45, 138-39). Nm 950, pho tng bng vng ca n thn b ngi Khmer cp mt [c38]; v vo nm 965, vua Jaya indravarman cho dng li tng n thn bng [c38] (majumdar 1985: # 47, 143-44). Nm 1050, 7 Bhagavati l danh hiu thnh knh gi n thn Parvati, v ca thn siva (Lierbert 1986: 36).

danh hiu Yapu-Nagara ca n thn, ln u tin, c tn xng bi vua sri Paramesvaravarman [c30]; nm 1084 bi vua Paramabodhisatva [c30]; v nm 1160 bi vua Jaya harivarman [c30] (majumdar 1985: #55, 151-53; #76, 194-95); vo cc nm 1256, 1267 bi cng cha suryadevi [c31]; v nm 1275 bi cng cha ratnavali [c37] (schweyer 2004:125).

Nh vy, vic tn th N thn Bhagavati c thc hin vo nhng nm 784, 817, 918, 965; v v sau, di danh hiu P Yang inu Nagar vo nhng nm 1050, 1160, 1256 v 1275, c k tc qua nhiu th k, iu khng nh vai tr trng yu ca N thn m X s ti thnh a P Nagar Nha trang.8

8 cc nh nghin cu tha nhn rng vic n ho N thn P Yang inu Nagar l mt k tc tn ngng lu i ca c dn chm trc khi tip xc vi o hindu (Nguyn th 1995:

M thut c


Pho tng chnh ca thnh P Nagar Nha trang l ngu tng ca N thn Bhagavati/ ng Ch Tn hin vn c tn th trong ngi n chnh pha bc. tng c tc bng nguyn khi sa thch cng. u tng c phc ch li theo kiu thc ca ngi Kinh/Vit. Pho tng th hin n thn c mi tay, ngi trn mt to sen t trn b yoni v mt i th vung, ta vo mt ci ngai c trang tr hnh tng kala-makara. hai bn tay trc, bn tay tri lt nga ra t trn i th n varada-mudra/ mn nguyn n, bn tay phi th n abhaya-mudra/ v u n; cn cc bn tay pha sau cm cc loi v kh ty thuc nh, bn phi, t di ln, l: mt li dao, mt mi tn, mt vng cakra/ nht lun xa, mt ci gio; bn tri, t di ln, l: mt ci chung nh, mt ankusa/ li ru, mt con c (?),

55).

mt ci cung. Pho tng N thn Bhagavati ca thnh P Nagar l mt kit tc ca nn iu khc chm, cht liu cng nh phm cht ngh thut tuyt vi ca pho tng phn nh vai tr quan trng ca n trong tn ngng hong gia chim thnh xa kia. Nin i ca tng c cc nh lch s ngh thut xc nh vo khong cui th k th 10 hoc gia th k 11.9 (minh ha #5)9 V nin i ca tc phm, Boisselier tng xp n vo phong cch m sn A1, khong sau nm 965 mt cht, khi ng so snh nhng c im iu khc ca tc phm ny vi cc tc phm thuc phong cch m sn A1, chng hn, hnh tng kala-makara v hoa vn trang tr pha sau ngai ca tng m Boisselier cho l thuc Phong cch Khng m khong u th k 10 (Boisselier 1963: 207-09). tuy nhin trong mt nghin cu trc y, chng ti chng minh rng tc phm ny c ch tc di triu vua sri Paramesvara-varman, nm 1050, da trn nhng so

gn lin vi thnh a P Nagar Nha trang l truyn thuyt v N thn P Yang inu Nagar c lu truyn ph bin trong cng ng ngi chm cng nh ngi Kinh/Vit ti cc tnh Khnh ho, Ninh thun, Bnh thun c ni dung chnh nh sau: B sinh ra t my tri v sng bin, xut hin ti ni i An, tnh Khnh Ha, c v chng tiu phu nui dng. B l mt c gi xinh p. Nhn mt ngy l lt B ho thn vo mt cy trm tri v bin Bc. Cy trm c vt ln dng cho thi t vng quc bin Bc. Vo mt m trng B hin ra t cy trm v c thi t em lng yu thng. H n vi nhau c hai ngi con trai. Mt hm B nh cha m nn cng hai con trai nhp vo cy trm tri v li qu hng min Nam. qu nh, B dy cho dn bit cy cy, trng trt v dt vi. Sau khi i chinh chin v, thi t mi bit v v hai con tr v qu nh nn em chin thuyn i tm. V qun lnh ca thi t gy nhng nhiu cho dn nn B dng thn lc ph tan chin thuyn ca thi t. Xc ca nhng chin thuyn bin thnh nhng tng ni ln ca sng. B l ng sng to nn t nc, sinh ra g trm hng v la goNhn dn ngng m cng c ca B nn cho xy thp th B v hai ngi con trai ca B (inrasara 1994: 36-snh tng quan gia kin trc ca ngi n v tc phm iu khc; so snh ha tit trang tr ca cc vm cun nh ca ngi n v hoa vn trang tr pha sau ngai ca pho tng; cng nh i chiu vi vn bia ca vua sri Paramesvaravar-man khi ng cho dng li ngi n th N thn P Yang inu Nagar (majumdar 1985: #55, 151-53). Xt v mt ngh thut tc tng, nhng c im iu khc m Boisselier nu ln chng minh nin i ca tc phm ny l thuc phong cch m sn A1, chng ch phn nh s m phng ca nhng yu t ngh thut thuc phong cch trc, l mt hin tng kh ph bin trong ngh thut iu khc chm. hnh tng kala-makara rt ph bin trong cc n-thp camp t th k 10 tr v sau, chng hn trn ph iu thp khu chin n (in situ, pht hin nm 1989) thuc th k 11-12; hoc vt trang tr kin trc ca ngi n m sn E4 hay ca ph tch chnh L cng thuc th k 11-12 (trn 1986: 380 - 82).


39; Nguyn th 1995: 55; Lafont 1996: 49; L 2000: 115-26).10

L hi chnh ca thnh a P Nagar Nha trang c t chc hng nm vo cc ngy 23 m lch (khong thng 4 Dng lch). Vo dp ny, c dn a phng, gm ngi Vit/ Kinh, t chc nghi l tm v thay y phc cho tng n thn, ngoi ra, cc iu ma thing (ma bng) v m nhc k li s tch ca n thn cng c biu din. tn gi ca N thn P Yang inu Nagar c Vit ha tr thnh thin Y A Na, v thnh a ny c ngi Vit/ Kinh a phng gi l thp B.

V phn ngi chm, ngy nay, tn ngng N thn P Yang inu Nagar vn c bo tn v ph bin trong cng ng ca ngi chm B-la-mn ti hai tnh Ninh thun v Bnh thun, b c tn th l mt trong ba v thn chnh, cng vi hai v nam thn khc l P rame v P Kloong garai. ti vng ny, l t dnh ring cho n thn gi l l chabun, l thn m X s- P inu Nagar taha, c t chc rt trng th vo thng chn hng nm theo lch chm (khong thng 11 dng lch) ti n th ca b lng hu c, tnh Ninh thun. chun b l chabun, trc ht, ngi chm lm l n rc y phc ca n thn c ct gi bi ngi raglay, mt sc tc ni ting malayo-Polynesian/ m Lai a o c coi l anh em vi ngi chm sinh sng ti min ni pha ty tnh Ninh thun. sau lm l rc y phc, l m ca n, l tm tng, l mc trang phc cho tng, v.vKm theo cc nghi l trn l cc iu ma thing v ht k v s tch v ca ngi cng c ca n thn c thc hin bi hai thy tu s nam (P Dhia v P Kadhar) mt b bng (muk Pajau) (sakaya 2003: 149-58).

cn min trung Vit Nam, t tnh tha thin-hu cho n tnh Khnh ha, tn ngng thin Y A Na rt ph bin trong cng ng ngi Vit/ Kinh sinh sng ti y. hu ht n th thin Y A Na ca ngi Vit/ Kinh min ny u c dng bn sng hay ca sng. Nhiu nh nghin cu tha nhn rng, tn ngng thin Y A Na ca ngi Vit/ Kinh ti min trung Vit Nam l mt k tha trc tip t i sng tinh thn ca c dn chim thnh trc kia (t 1989: 259-64; Nguyn th 1995: 55- 67; Nguyn hu 2001: 138-66).

V tnh cht v tr lng hp-lng phn ca hai thnh hong gia Chim Thnh10 Qua truyn thuyt trn, chng ta c th thy rng, hai tiu quc thuc min Nam v min Bc champa, c th, tng c ha hp bng hn nhn ni ti; v cng c nhng bt ho gia hai min. Nhng yu t to nn cu chuyn nh: n tnh/thin n/min Nam, nam tnh/thi t/min Bc; trm hng; bin Bc; hn nhn ni ti; min Nam u th n min Bc (chuyn thuyn ca thi t b nh m), v.v t nhiu phn nh tnh cht v tr lng nghi ca cu chuyn. hu ht cc nh nghin cu trc y u gii thch danh t Bc hi/ bin Bc trong truyn thuyt ny l m ch trung hoa. tuy nhin, nh suy xt trong bi cnh ca hai tiu quc ca mandala trong vng quc champa, m, chng ti c th l gii rng bin Bc chnh l m ch tiu quc Amaravati (vng Qung Nam ngy nay), min Bc champa.

cng vi nhng kho chng cc tc phm ngh thut k trn, xt v mt v tr to lc ca hai thnh a, chng ta thy rng m sn c dng trong mt thung lng kn o c ni vy quanh; ngc li, P Nagar Nha trang c dng trn mt ngn i nh ven sng st ca bin. a th ca hai thnh ny chng t rng: m sn mang yu t ni; cn P Nagar Nha trang mang yu t bin. m sn thuc tiu quc Amaravati min Bc;11 cn P Nagar Nha trang thuc tiu quc Kauthara min Nam. Nh vy, hai thnh a hong gia ca chim thnh, t th k th 8 n th k 13, phn nh hin tng

11 Da trn nhng c im a l v cc di tch lch s c lin quan n s hnh thnh tiu quc Amaravati tnh Qung Nam, chng ta c th lu nh: (1) Ni rng mo (Ni thing mahaparvata, tng trng thn siva), (2) sng thu Bn/(sng thing mahadani, tng trng n thn ganga, v thn siva), (3) cng-th ca i vng hi An (i chim hi Khu), (4) Kinh thnh tr Kiu (simhapura), (5) thnh a m sn (trn 2002; 2004:3-4). cn tiu quc Kauthara, chng ta c: (1) Ni i An (Ni thing ni sinh trng ca n thn P Yang inu Nagar), (2) sng ci (sng thing, sng m), (3) cng-th vng ca sng h ra, bn cnh thnh a P Nagar, (4) Kinh thnh (hin nay l gi thnh, cch Nha trang khong 8 km v pha ty-nam , to thnh ny c ti x dng v trng tu vo th k 17-18 di thi cha Nguyn), (5) thnh a P Nagar Nha trang.

M thut c


sau: m sn = Siva/ Ni/ Cha; P Nagar Nha trang = Bhagavati- P Yang Inu Nagar/ Bin/ M. chc nng c trng ca hai thnh a hong gia ny phn nh hnh thi tn ngng v tr lng hp-lng phn c thc hnh bi cc vng triu chim thnh trong sut chiu di lch s ca vng quc.

theo truyn thuyt ca ngi chm, th, vng quc camp c tr v bi hai th tc l cau v Da (Jacques 1995: 207-12). th tc cau, ting chm gi l Pinang (Kramuk Vansh, ting sanskrit) thuc dng Vua Ni, ting chm gi l stau chok; cn th tc Da, ting chm gi l Li-u (Narikel Vansh, ting sanskrit) thuc dng Vua Bin, ting chm gi l stau thik. Da theo nhng yu t c trng nu trn ca hai thnh a m sn v P Nagar Nha trang, chng ta c th lun rng th tc cau thuc v m sn tc l min Bc; cn th tc Da thuc v P Nagar tc l min Nam (trn 2004: 4-5).12

trong vn bia vo nhng th k 12 v 13 tm thy ti m sn v P Nagar Nha trang cp n nhiu v vua cng tin n i, ngu tng v l vt cho c hai thnh a hong gia. chng hn, nm 1113- 1149, vua Jaya indravarman iii cho xy dng li n th ti m sn v P Nagar [c28]; v nm 1201, vua Jaya Paramesvaravarman ii cho dng li tt c linga min Nam cho N thn P Yang inu Nagar (P Nagar Nha trang) cng nh min Bc cho thn srisanabhadresvara (m sn) [c86] (Le Bonheur 1994: 272; schweyer 2004: 123-25).

Vic cng tin ca cc v vua chim thnh k trn vo hai thnh ca hong gia min Bc cng nh min Nam vng quc phn nh mt hin tng rng, h cu nguyn nh v nam n ch thn ph h cho ton th vng quc trn phng din cng c ca hai tiu quc/ th tc (?) c tng hp trong xu hng tn ngng v tr lng hp-lng phn.

Bng 1: m sn v P Nagar Nha trang

m sn/ Nam P Nagar Nha trang/ N

Bhadresvara/ siva

Ni Bin

cha m

cau Da

Bc Nam

thung lng i nh bn sng st ca bin

12 Da theo nguyn l m- dng, chng ta c th lun rng, qu da v rng rut nn phi thuc v m tnh/n; cn qu cau v c rut nn phi thuc v dng tnh/nam. V vy, th tc Da phi thuc v n tnh; v th tc cau phi thuc v nam tnh.

Tn ngng v tr lng hp-lng phn c thch ng trong x hi ca cng ng ngi Chm

tng t nh tnh lng hp-lng phn c tham kho t hai thnh tiu biu ca hong gia chim thnh, tnh lng hp-lng phn c pht hin ni bt trong cng ng ngi chm hin nay min Nam trung b thuc hai tnh Ninh thun v Bnh thun.

Ngi chm vng ny c chia thnh hai nhm da vo tn gio ca h. mt nhm, c gi l Chm hay B-la-mn l hu du ca mt hnh thi o hindu c bn a ho. Ngi Chm/B-la-mn th phng mt v thn gi l P Yang v nhng v vua c phong thn trong cc ngi n c c xy dng t cc th k 13/14 v 17/18 m h gi l bimong. h king n tht b. thng ho thiu khi cht. h c hng dn bi mt nhm tu s gi l Pa Seh. cn nhm kia, c gi l Bani, l hu du ca mt hnh thi o hi c bn a ha. Ngi Bani th phng P Alwah (Allah) trong thnh ng (mosque) gi l thang mki trong lng ca h. h king n tht heo. Khi cht h c mai tng ch khng ho thiu. h c hng dn bi mt nhm tu s gi l P Char.

c nhiu truyn thuyt gii thch vic phn chia cng ng ca ngi chm thnh hai nhm: Chm v Bani, l mang li ho bnh trong x hi ca h. theo truyn thuyt, Chm v Bani c gi l Ahier v Awar. c hai t u c gc ting rp. Ahier ngha l pha sau, sau and Awar ngha l pha trc, trc. cng theo truyn thuyt Ahier ngha l Chm v Awar ngha l Bani.

trong truyn thuyt, Ahier c din t l ging c v Awar c din t l ging ci. Ngi chm din t nhng nim tng t nh Ahier l n ng v Awar l n b. Nhng ngi gi trong lng chm gii thch rng Ahier v Awar cng tng t nh hai u tr (-) v cng (+) ca mt vin pin; chng ta phi c c hai khin ng c hot ng; cng vy, trong x hi phi c Ahier v Awar iu ho. Do , Ahier hin hu cho Awar, cn Awar hin hu cho Ahier; v s c lp ca hai nhm gi cho th gii ca ngi chm tn ti cn bng bn nhau.

Nh nghin cu ngi m David Blood sng nhiu nm vi cng ng ngi chm trc nm 1975, ch ra rng xu hng lng hp-lng phn trong v tr lun ca ngi chm da trn hai vng triu: vng triu cha v vng triu m (Blood 1981: 43, 48). trong qu trnh nghin cu in d ti cng ng ngi chm, chng ti nhn thy rng hai khi nim tng hm/tng phn ny l li nhn cn bn ngi chm am hiu th gii ca h.

theo m lch ca ngi chm, mt thng c chia thnh hai phn: mi lm ngy u gi l bingun thuc v Ahier; mi lm ngy sau gi l klam thuc v Awar. tng t nh vy, ba ngy u tun, ch Nht, th hai v th Ba c xem l Ahier; ba ngy cui tun, th Nm, th su v th By c xem l Awar. Phn trn


ca nhn th t u n rn c gi l akhar, thuc v Ahier; phn di ca nhn th t rn ti chn c gi l tanuh riyav, thuc v Awar.

Nam tnh ca Ahier v n tnh ca Awar cng c th hin tiu biu bi hai nhm tu s. Vai tr v ging (gender) ca tu s B-la-mn v tu s Bani c biu hin bng trang phc v c iu ca h. tu s B-la-mn, khi gi vai ch t trong mt bui t l, qun ln u h mt ci khn xp mu trng theo mt kiu thc c bit, v hnh dng ca ci khn xp tng trng ci linga/dng vt; trong khi tu s Bani th li p thm mt y phc ln trn ci khn xp ca h gi l khan djram, l y phc dnh ring cho ph n Bani, v, tu s Bani khi chong ci khan djram th theo cng mt kiu ca ph n Bani. tu s B-la-mn lun lun ngi xp bn nh n ng ngi trong l t; trong khi, tu s Bani ngi gp cho hai chn qua mt bn nh ph n ngi trong t l. (minh ha #7 v #8)

mt iu th v n

Mỹ thuật 2012

Documents

Transcript of Mỹ thuật 2012