MADEN TETKİK VE ARAMAGENEL MÜDÜRLÜĞÜ

MTADOĞAL KAYNAKLAR

VEEKONOMİ BÜLTENİ

2006

MTA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ADINA SAHİBİGENEL MÜDÜR

Mehmet ÜZER

REDAKSİYON KURULU

Eşref ATABEY (Başkan)Neşat KONAKAgah KÖKER

Cengiz OKUYUCUDeniz İskender ÖNENÇ

İlker ŞENGÜLERHalil YUSUFOĞLU

YAYIM YÖNETMENİNesrin Gülgün HASBAY

Yazışma AdresiMTA Genel Müdürlüğü

Redaksiyon KuruluBaşkanlığı

06520 - Balgat - Ankara

e-mail

www.redaksiyon@mta.gov.tr

Telefon: (0. 312) 287 34 30/1585Faks: (0.312) 285 42 71

BaskıKuban Matbaacılık Yayıncılık

İvedik Organize Sanayi Matbaacılar Sitesi558. Sok. No: 20 ANKARA

Tel: 0312. 395 20 70

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ

GÖRÜŞLER VE DÜŞÜNCELER

NASIL BİR MTA

Neşat KONAK 1

MTA'DAN...

REDAKSİYON KURULUNDAN

Eşref ATABEY 8

MADEN ANALİZLERİ VE TEKNOLOJİSİ DAİRESİ LABORATUVARLARI AKREDİTE OLMAYOLUNDA

Mehmet KARADENiZ ve Serpil YAVUZ 10

JEOLOJİ ETÜTLERİ DAİRESİ YER DİNAMİKLERİ ARAŞTIRMA VE DEĞERLENDİRMEKOORDİNATÖRLÜĞÜ

Şerafettin ATEŞ 19

BİLGİ DAĞARCIĞI

SIVI KAPANIMLAR

Gülay SEZERER KURU 22

MERMER ARANMALI MI?

Deniz İskender ÖNENÇ 25

GÜHERÇİLENİN TANIMI, OLUŞUM TEORİLERİ VE OSMANLI DEVLETİNDEKİ ÖNEMİ

Abdurrahman MURAT 25

DÜNYA FLÜORİT REZERVLERİ, ÜRETİMİ VE TÜKETİMİ

Emrah AYAZ 28

PORTRELER VE ANILAR

ANILARIMLA İHSAN KETİN

Neşat KONAK 31

TOPLANTILAR

BAKANLIK MÜSTEŞAR YARDIMCISI SELAHATTİN ÇİMEN'IN 59. TÜRKİYE JEOLOJİ

KURULTAYI KONUŞMA ÖZETİ 37

GENEL MÜDÜR M. ÜZER'İN 59. TÜRKİYE JEOLOJİ KURULTAYI KONUŞMA ÖZETİ 38

MTA - JICA JEOLOJİ UZAKTAN ALGILAMA PROJESİ SON DEĞERLENDİRME TOPLANTISI

B. Taner SAN, Engin Ö. SÜMER ve Bora GÜRÇAY 39

MTA GENEL MÜDÜR YARDIMCISI Y. ZİYA COŞARIN MTA-JICA UZAKTAN ALGILAMAPROJESİ SON DEĞERLENDİRME TOPLANTISI İMZA TÖRENİ AÇILIŞ KONUŞMASI 40

TÜRKİYE MADEN VE JEOTERMAL KAYNAK REZERVLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ VE YENİSAHALARIN BULUNMASI PROJESİ TEKNİK ÇALIŞMA GRUBU TOPLANTISI

İlker ŞENGÜLER 41

2005-2006 YILINDA MTA'NIN KATILDIĞI SEMPOZYUM VE KURULTAYLAR 43

TÜRKİYE STRATİGRAFİ KOMİTESİ 6. ÇALIŞTAYI

İlker ŞENGÜLER 44

BİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİ'NDEKİ ŞEMAİL OFİYOLİTİNİN KUZEY BÖLÜMÜNEYAPILAN TEKNİK GEZİ

Ender SARIFAKIOĞLU 45

PETROL ARAMA VE GELİŞTİRMELERİNDE YAPISAL JEOLOJİ KURSU DUBAİ,BİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİ (BAE)

Hali! YUSUFOĞLU 46

YÖNETMELİKLER

MTA YAYIM VE REDAKSİYON KURULU YÖNETMELİĞİ. 47

YAYIM KURALLARI

MTA DERGİSİ YAYIM KURALLARI 52

MTA DOĞAL KAYNAKLAR VE EKONOMİ BÜLTENİ YAYIM KURALLARI 60

MONOGRAFİ, ENVANTER, ÖZEL YAYIN VE EĞİTİM SERİLERİ YAYIM KURALLARI 61

YAYIM TANITMA

KÜTÜPHANEDEN HABERLER 64

Birsel KAYA 64

DERLEMEYE GELEN RAPORLAR

Yıldız VARLI 70

MTA'YA YENİ KATILANLAR

ASLİ MEMURLUĞA ATANANLAR

Erol TİMUR ve Cavit NASİF 74

ADAY MEMURLAR

Cavit NASİF 78

ÖNSÖZ

1935 yılında kurulan ve 70 yıllık faaliyet dönemini geride bırakan MTA, bu süre içinde önemlibaşarılara imza atmış bir kamu kurumudur. Yerbilimlerindeki yeni gelişmeleri yakından izleyen ve ken-disini sürekli yenileyen Kuruluşumuz günün ihtiyaçlarını dikkate alarak yeni sorumluluklar üstlenmek-ten asla kaçınmamıştır. Ürettiği yeni bilgileri teknik raporlara ve yayımlara dönüştürerek kamu yararınasunmuş, bulduğu yer altı kaynakları ile MTA, ülkemizin en önemli kuruluşlarının temelini atmıştır.Geçmişte olduğu gibi bugün de yürüttüğü projeler ile madencilik ve enerji sektöründe lokomotif görevi-ni üstlenmektedir.

Kuruluş amaçlarından biri madencilik sektörüne eleman yetiştirmek olan MTA, kuruluşyasasından aldığı güçle "Mezuniyet Sonrası Eğitim Kurumu" gibi davranarak yerbilimlerinin değişikdisiplinlerinde çeşitli konularda uzmanlar ve değerli bilim insanları yetiştirmiştir. Bu anlayışında kararlıolan Kuruluşumuz, kısa-orta ve uzun vadedeki hedeflerini, ülkemizde ve dünyada yerbilimleri ve ma-dencilikle ilgili yeni gelişmeleri, yapılacak olan bilimsel ve teknik etkinlikleri, kütüphaneye yeni gelenkitapları, derlemeye giren raporları, kullanılmakta olan yeni teknikleri ve yöntemleri, plânlanan veyauygulanmakta olan projelerin amaçlan ve hedefleri, MTA elemanlarının, aynı zamanda tüm yerbilimci-lerin ve kamunun bilgisine sunmayı görev saymıştır.

MTA Doğal Kaynaklar ve Ekonomi Bülteninde; Dairelerin faaliyetlerine ve iş programlarına,maden, mineral veya fosillere yönelik popüler bilgilere, aynı zamanda araştırmalara yönelik görüş veönerilerinize, ayrıca arazi çalışmalarınızla ilgili anılarınıza da yer verilecektir.

Yeni yayın döneminde Derginin çıkartılmasında emeği geçen tüm arkadaşlarıma teşekküreder, başarılarının devamını dilerim.

Mehmet ÜZERGenel Müdür

GÖRÜŞLER VE DÜŞÜNCELER 1

NASIL BİR MTA

Neşat KONAK*

GİRİŞ

MTA'nın geçmişten günümüze kadar yüklen-diği misyon ve geleceğe yönelik orta ve uzun va-deli plânlamaları ışığında belirleyebileceği araş-tırma ve geliştirme stratejilerinin tartışmaya açıl-ması amacıyla hazırlanan dilek ve temenni nite-liğindeki bu metinde, belirlenen sorunlar aşağı-daki gibi altı maddede özetlenmiştir.

1- MTA'nın tanıtımı amaçlı faaliyetlerin etkinbir şekilde sürdürülmesi,

2- MTA'nın çalışmaları ülkemizin ihtiyaçlarıve gelişen yeni teknolojiler dikkate alınarak ortave uzun vadede yeniden planlanması,

3- Bu plânlamalar kapsamında hazırlanacakprojelerde, üniversiteler başta olmak üzere çeşitlikurumlarla iş birliğine gidilmesi,

4- Uygulamaya yönelik meslek içi eğitimeönem verilmesi ve bu konuda üniversitelerdendestek istenmesi,

5- Programlanan, yapılmakta olan veya so-nuçlandırılan çalışmalar hakkında kamuoyununbilgilendirilmesi ve ulaşılan bilimsel sonuçlarınduyurulması İçin yayına hız verilmesi,

6- Çalışmalardan arzulanan verimin alınabil-mesi için, çalışanların motivasyonunun sağlan-ması.

Bu öneri paketindeki maddeler aşağıda sırasıile detaylandırılmıştır.

1- Tanıtım faaliyetleri

1935 yılında, o günün koşullarına göre mo-dern bir yasayla kurulan ve 70 yıldan beri faa-liyetlerini başarılı bir şekilde sürdüren MTA, busüreçte jeolojik araştırmalar yaparak yer altı kay-

naklarının aranıp bulunması ve bunların ekono-miye kazandırılması başta olmak üzere, yerbilim-lerinin çeşitli disiplin dallarına yönelik araştırma-lara öncülük etmiş, zaman içinde yurt içinde veuluslararası alanda saygın bir yer kazanmıştır.Bilindiği gibi bilimsel araştırmalar ileride yapıla-cak yeni çalışmalara baz oluşturacağından, ilk a-şamada fazla getirişi olmaması nedeniyle yararıpek fazla anlaşılamaz; hatta gereksiz bile görü-lebilir. MTA gibi araştırma kurumlarının, başta ül-ke ekonomisine katkısı olmak üzere, diğer yarar-larının anlatılmasında zorluklarla karşılaşması-nın temel nedenlerinden biri, belki de bu olma-lıdır. Örneğin Kuruluşumuzca uzun vadeli birplânlama ile yer altı kaynaklarının araştırılma-sına yönelik yapılan ve 1/100.000, 1/250.000,1/500.000 ve daha küçük ölçekli jeoloji harita-larının bazını oluşturan 1/25.000 ölçekli detayjeoloji haritaları yapılırken, zaman zaman eleştiri-lere hedef olmuş, ancak söz konusu çalışmalarıntamamlanması ve ilk ürünlerin alınmaya başlan-masıyla yapılan işin önemi daha iyi anlaşılmayabaşlanmıştır. Şu anda yapılmakta olan TürkiyeHeyelan Envanteri Haritası ve Türkiye Diri FayHaritasının hazırlanmasında yararlanılan ve ile-ride yapılması düşünülen çeşitli fasiyes haritala-rının da bazını oluşturacak çeşitli ölçekli bu hari-talar, aynı zamanda yer altı kaynaklarının aranıpbulunmasında, kentleşme için yer seçiminde, çe-şitli mühendislik yapılarının planlanmasında vegerçekleştirilmesinde, çevre sorunlarının çözü-münde çok önemli bir başvuru kaynağı niteliğin-dedir.

Kuruluşumuz, oldukça çeşitlilik sunan faali-yetleri sırasında, bilim ve teknolojideki yeni ge-lişmeleri günü gününe izleyebilmesi ve yeni tek-nikleri uygulayabilmesi için, orta ve uzun vadeliplânlamalarında meslek içi eğitime ayrı bir önemvermektedir. İnsana yapılan yatırımın ilk aşama-da yararı pek fazla görülmese de, uzun vadedeçok ucuz, fakat getirişi en fazla yatırım olduğukabul edilmektedir. Bu nedenle MTA faaliyetlerinisürdürürken, meslek içi eğitim dahil; arazi önce-si, arazi dönemi ve çeşitli lâboratuvar teknikleri-nin de uygulandığı arazi sonrası çalışmalarınınyapılmasında zamana, parasal kaynağa, belli bir

* Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Jeoloji Etütleri Dairesi Başkanlığı, Ankara

2 GÖRÜŞLER VE DÜŞÜNCELER

bilgi birikimine ve deneyime sahip uzman ele-manlara ihtiyaç duyduğunu karar organlarına vekamuoyuna anlaşılır bir dille anlatması gerek-mektedir.

Genel bir değerlendirme yapılacak olursa, ku-ruluşundan bugüne kadar MTA'nın gerçekleştir-diği tüm bu faaliyetler süresince harcadığı toplamparanın, sadece keşfederek ekonomiye kazan-dırdığı metalik maden, endüstriyel ham madde,enerji ham madde vb. yer altı kaynaklarının para-sal değeri yanında, ihmal edilebilecek oranda ol-duğu kolaylıkla görülebilir. Kamuoyu, çakılan ta-belâlardan bir barajın DSİ, bir viyadüğün Kara-yolları ve şehir içindeki bir alt geçidin belediye ta-rafından yapıldığını kolaylıkla anlayabilmektedir.Ancak MTA, değeri parayla ölçülemeyecek öz-verili çalışmalarıyla ortaya koyduğu milyarlarcadolar değerindeki yer altı kaynaklarının gerçeksahibi olduğunu, elektrik üretilen bir linyit yatağınıveya jeotermal potansiyeli hangi zor koşullardaortaya koyduğunu, aynı kolaylıkta anlatamamak-tadır. Arşivindeki 11.000'e ulaşan teknik raporlave yaptığı çok sayıda yurt dışı ve yurt dışı yayın-la elde ettiği bilimsel sonuçlan kamuoyuna du-yurmasına rağmen, elde edilen bilimsel ve eko-nomik kazanımların dar bir kesime hitap etmesinedeniyle değeri tam olarak anlaşılamamaktadır.Bu durum araştırmacıların, dolayısıyla araştırmakurumlarının en büyük talihsizliği olmalıdır. Busorunu aşmanın yolu, kuşkusuz iyi ve sistemli birtanıtım faaliyetinden geçer. Tanıtım faaliyetindeise kişilerin değil, Kurumun tanıtımı esas alınma-lıdır. Genel bir özeleştiri yapılacak olursa, Kuru-luşumuzun 1980'li yıllardan sonra tanıtım konu-sunda iyi bir performans sergilediği söylenemez.Bunun temel nedeni, MTA'nın misyon ve vizyo-nunun iyi anlatılamaması, orta ve uzun vadeliplânlamalarını sağlıklı olarak yapamaması ve he-deflediği çalışmaları gerçekleştirmek için anastratejisini belirleyememesidir.

Tanıtım sırasında MTA öncelikle;

a- Kuruluş amacını,

b- Yeni bilimsel ve teknik gelişmelere ve do-ğan gereksinimlere göre zorunlu olarak yaşadığıbüyüme ve gelişme sürecini,

c- Kuruluşundan bugüne kadar hazırladığı or-ta ve uzun vadeli plânlamaların uygulanmasındavardığı sonuçlan ve gösterdiği başarı oranını,

d- Bu çalışma sürecinde ortaya koyduğu bi-limsel sonuçlar, alt yapı hizmetleri ile ülke ekono-misine kazandırdığı yer altı kaynaklarının rezerv,tenor ve parasal değer olarak niteliğini ve nice-liğini,

e- İleriye dönük yaptığı orta ve uzun vadeliplânlamalar ve bu plânlamaların sonucunda he-deflediği bilimsel ve ekonomik beklentilerini bellibir program çerçevesinde anlatmalıdır.

2- Çalışmaların geleceğe yönelik planlan-ması

Bilgi çağını yaşadığımız günümüzde, yeni bi-limsel ve teknolojik gelişmeler ile iletişimdeki ola-ğanüstü kolaylıklar yeni çalışma ve araştırmalarayön vermekte, dolayısıyla araştırma anlayışı de-ğişerek ve gelişerek sürmektedir. Bu süreçte gi-derek küçülen dünyamızda, ulusal ve uluslar-arası projelerle gerçekleştirilen bilimsel çalış-malar bir yarış haline dönüşmektedir. Bu yarıştayer alabilmenin ve bu arenada var olabilmenin enakılcıl yolu, yeni araştırma yöntemleri belirlemek-ten ve günün koşullarına uygun yeni bilim poli-tikaları üretmekten geçer. Yani dünyada ki MTAeş değeri ve/veya benzeri kurumların uyguladığıyönetim anlayışları ve örgütlenme modelleri, ça-lışma ve araştırma yöntemleri, orta ve uzun va-deli plânlamalarını yaparken göz önünde bulun-durdukları ölçütler, belirledikleri yeni araştırmakonularının projelere dönüştürülmesi, oluşturulançok disiplinli projelerdeki uzmanlık dalları arasın-daki görev dağılımı ve paylaşımı vb. ilke ve esas-lar bünyemize uyarlanarak araştırmalarında yeniaçılımlar sağlanmalıdır.

Özetlenen tüm bu gelişmeler ışığında söz ko-nusu ihtiyaçlar, öncelikler ve sorunlar sıralanırsa;

a- Alp-Himalaya dağ oluşum kuşağında yeralan ve oldukça karmaşık bir jeolojik yapıya sa-hip olan ülkemizde, henüz çözüme kavuşturula-mamış jeolojik sorunların halledilmesi için bölge,kuşak veya havza bazındaki araştırmalara araverilmeksizin devam edilmesi,

GÖRÜŞLER VE DÜŞÜNCELER 3

b- Her çeşit sedimanter, magmatik ve meîa-morfik kayacın yüzeylendiği; zengin maden, mi-neral ve fosil yataklarının bulunduğu, Paleo veNeotektonik döneme ait çeşitli yapısal olaylarıngözlenebildiği, değişik dönemlerde oluşan çeşitlihavzaların gelişim süreçlerinin ve evrelerinin izle-nebildiği, belli jeolojik dönemlerde çeşitli okya-nusların açılıp kapandığının kabul edildiği ülke-miz, bu yönüyle bir doğa tarihi müzesi niteliğin-dedir. Jeolojik olaylardaki bu ayrıcalıklı durum,doğal olarak yer altı kaynaklarımızdaki çeşitlilikve zenginliğe de yansımaktadır. Bu çeşitlilik yete-rince araştırma konularına yansıtılırsa, projeüretmede hiç bir sıkıntının yaşanmaması gerekir.Bu avantaj iyi değerlendirilerek, elemanların ulu-sal ve uluslararası projeler hazırlamaları veya buprojelere katılmaları için teşvik edilmeleri,

c- Ülkemiz bilindiği gibi deprem, heyelan, selvb. doğal afetler bakımından riskli bir coğrafyadayer almaktadır. Halihazırda yürütülen ve yakın birgelecekte sonuçlandırılacak olan konu ile ilgiliçalışmaların kapsamları geliştirilerek ve genişle-tilerek ileride yapılacak orta ve uzun vadeli plân-lamalarla yeniden gündeme alınması ve bu ko-nuda ileri ülkelerde yapılan araştırma düzeyininyakalanması için çaba gösterilmesi,

d- Yaşadığımız bilgi çağında, ana bilim dalla-rında yeni uzmanlık alanları gelişmekte ve bilimdalları arasındaki sınırlar giderek keskinliğinikaybetmektedir. Bu gelişmelerin doğal sonucuolarak, çeşitli ana bilim dallarındaki uzmanlarcagerçekleştirilen çok disiplinli projelerle bilim dün-yasında yeni ufukların açılımına öncülük etmek-tedirler. Bu bağlamda, MTA'nın da bu gelişmeleriyakından izleyerek yerbilimleri konusunda vemaden aramamacılığında uzmanlıklar arası işbirliğine dayalı yeni projeler üretmesi,

e- Kuruluşumuzun Teknik Daireler arası ortakprojeler üretme ve bunları sonuçlandırma konu-sunda pek başarılı olduğu söylenemez. Örneğinyer kabuğunun incelenmesi, yer altı jeolojisineyönelik ön kestirimlerde bulunulması, kalın alüv-yon örtüsü altında saklı bulunan ana yapısal un-surların belirlenmesi, granitik sokulumların yer al-tındaki geometrilerinin saptanması ve elde edile-cek yeni verilere dayanarak yer altı kaynaklarınınaraştırılması için Jeoloji ve Jeofizik dairelerinin

ortak projeler üretmesi ve bu projelere ilgili diğerteknik dairelerin doğrudan veya dolaylı olarak ka-tılımının sağlanması gerekmektedir. Ancak tek-nik dairelerin bağımsız proje hazırlama alışkan-lıkları, bu tür projelendirme girişimlerini sekteyeuğratmaktadır. Bu nedenle çok disiplinli projelerinhazırlanıp başarılı bir şekilde sonuçlandırılmasıiçin, bu anlayışın zaman içinde değişmesi,

f- Jeolojik araştırmaların ayrılmaz bir parçasıolan çeşitli laboratuvar teknik ve yöntemlerininuygulanabilmesi ve analiz sonuçlarının güvenilirolabilmesi için laboratuvarlara gerekli teknik do-nanımın sağlanması, öncelikli konular arasındayer almaktadır.

3- Üniversitelerle iş birliği

Önceki bölümlerde vurgulandığı gibi, araştır-macı kurumların çalıştıkları konularda ihtiyaçduydukları uzman elemanların tümünü istihdametmesi mümkün değildir. Bu nedenle dünyada ol-duğu gibi, ülkemizde de üniversiteler ve diğer ka-mu kurumları ile iş birliğine gidilerek ortak proje-ler üretilmeli, böylece uzman eleman potansiyelive laboratuvar imkânları ortaklaşa değerlendi-rilmelidir. Bu tür projelere katılım bireysel bazdada olabilir. Ancak her ne şekilde olursa olsun, butür çalışmalarda ilkeler ve kurallar, ileride herhan-gi bir tartışmaya meydan vermeyecek şekilde a-çık, anlaşılabilir ve bağlayıcı olmalı; yani dahaaçık bir ifadeyle rapor yazımından yayın esasları-na, eleman katılımından iş takvimine, sağlana-cak parasal destekden çalışma sırasında gerek-sinim duyulacak teknik donanıma kadar her birkonunun en ince ayrıntısına kadar detaylandml-ması gerekmektedir.

Böyle bir iş birliği sürecinde gündeme alın-ması gereken bir diğer önemli husus da projeyeüniversitelerden katılacak öğretim elemanlarınınveya araştırmacıların meslek içi eğitime destekvermeleridir. Projeye genel veya özel bir konudadestek verecek üniversite mensubu uzman ele-manlar, gereğinde ilgili konuda proje eleman-larının bilgilerini tazelemeleri, yeni bilimsel ge-lişmelerden haberdar edilmeleri, yeni teknik veyöntemleri uygulayabilmeleri amacıyla seminer-ler düzenlemeleri, hatta bu tür faaliyetler daha dageliştirilerek, proje elmanlarının master veya

4 GÖRÜŞLER VE DÜŞÜNCELER

doktora yapmaları için olanaklar yaratılmalıdır.Bu şekilde Kuruluşumuzun, ileriye dönük uzmaneleman ihtiyacı kısmen de olsa giderilebilir.

4- Meslek içi eğitim sorunu

Bir ülkenin kalkınmışlık kriterlerinin başındaeğitim düzeyi ve iyi eğitilmiş insan gücü gelmek-tedir. Dünyada en iyi ve kaliteli verimi alabilmekiçin, çeşitli sektörler bilimsel ve teknolojik geliş-meleri izleyen, kendini sürekli yenileyen, bilgi bi-rikimi ve deneyimi üstün elemanlar istihdam et-me gayretindedirler. Bu sektörler gereksinim duy-dukları uzman personeli istedikleri an bulamadık-larından, özellikle orta ve uzun vadeli plânlama-larında yetişmiş insan gücünü göz önünde bulun-dururlar. Bu nedenle çeşitli plânlamalarda ve buplânlamalara bağlı projelendirme ve girişim faali-yetlerinde, plânlamacılar ve girişimciler meslekiçi eğitime oldukça önem veririler ve bütçelerin-den bu kaleme olanakları çerçevesinde belirli birkaynak ayırırlar.

Ülkemizdeki üniversitelerde lisans eğitimi dö-neminde, öğrencilere öncelikle meslekleriyle ilgiliçoğunlukla ezbere dayalı genel ve temel bilgilerverilmektedir. Eğitim programlarına konulan uy-gulama amaçlı seminer, dönem ödevi, bitirmeprojesi vb. etkinlikler ise çoğunlukla önceki çalış-malardan işin amacı ve mantığı anlaşılmadan ay-nen alınmakta, açıkça belirtmek gerekirse iyiniyetle hazırlanan bu programlar hedefine ulaş-mamaktadır. Bu nedenle lisans eğitimini izleyenmeslek yaşamında, yani edinilen teorik bilgilerinpratiğe dönüştürülmesi aşamasında, yenimezunların zorluklarla karşılaşması olağandır.Lisans eğitimi sürecinde edinilen teorik bilgilerinyetersizliği, öğrencilerin dersten geçer not almave mezun olma gayeleri, üniversitelerdeki çeşitliolanaksızlıklar, uygulamaya yer verilmedenezbere dayalı eğitim vb. nedenlerle diplomasahibi olan kişiler mesleğe atıldığında çaresizliğedüşmekte ve bu çaresizlik zaman içinde ilgisiz-liğe veya bıkkınlığa dönüşebilmektedir. Bukoşullarda eğitim görerek mesleğe atılan gençelemanlar geçmişteki olumsuzluklara takıl-madan, yeni bilgilere ulaşarak kendilerinigeliştirmeli ve bilgi birikimine sahip deneyimlikişilerle bağ kurmalı, usta-çırak ilişkisi de denilenbu sürece bağlı olarak ilgi duyduğu her hangi bir

alanda zaman kaybetmeden uzmanlaşmayıhedeflemelidirler. Üniversitelerde uzmanlaşmamaster, doktora vb. akademik araştırmalarla, ku-rumlarda ise meslek içi eğitimlerle sürdürülmek-tedir. Bazı durumlarda, bu her iki eğitim süreci içiçe, başka bir değişle karşılıklı iş birliği ve da-yanışma şeklinde devam etmektedir.

Kuruluş amaçlarından biri madencilik sektö-rüne eleman yetiştirmek olan MTA, geçmişte bugörevini hakkıyla yerine getirmiş, özellikle usta -çırak ilişkisine dayalı meslek içi eğitim sisteminibaşarılı bir şekilde uygulamıştır. Son yıllarda yeniişe başlayan elemanlara ve hatta stajyerlere uy-guladığı eğitim programlan, M T A ' n ı n bu anlayış-tan vazgeçmediğinin en önemli göstergesidir.

Meslek İçi eğitim derken, akla sadece mes-leğe yeni başlayan elemanlar gelmemelidir. Busüreç mesleğe atılma ile başlar; kişinin yeni bil-gilere ulaşma, kendini sürekli geliştirme, yeniyöntem ve teknolojileri öğrenme ve uygulama is-tek ve arzusu devam ettikçe sürer. Yarışa dayalıbu süreç yılgınlığı, küskünlüğü, boş vermişliği,hatta doyuma ulaşılmışlığı asla kaldıramaz. İn-sana yönelik yapılacak yatırımın ön plâna çıktığıbu süreç, büyük bir proje olarak da değerlendiri-lebilir. Nasıl ki bir proje gündeme geldiğinde; ön-celikle yapılacak işin kapsamı, süresi, parasalboyutu, çalışacak elemanların nitelikleri, labora-tuvar olanakları, varılması hedeflenen sonuçlarve beklentiler en ince ayrıntısına kadar ele alını-yorsa; meslek yaşamı boyunca sürdürülecekmeslek içi eğitim programlarının da detayları aynışekilde araştırılmalı ve sonuçları titiz bir şekildeizlenmelidir. Eğitim programları aynı zamandaeleman planlanması ile birlikte ele alınmalı, birdalda çok sayıda uzman yerine, her dalda en azbir uzman eleman yetiştirilmesi esası üzerindedurulmalıdır.

Sürekli gelişim gösteren yerbilimlerinde, yenibilgi ve teknolojik gelişmeleri günü gününe izle-mek için meslek içi eğitimin süreklilik arz etmesigerekir. Meslek içi eğitim sürecinin başarıya ula-şabilmesi için ise akla gelen başlıca sorular; eği-timin kimlere, nasıl, ne şekilde, ne kadar süredeve kimler tarafından verilebileceğidir. Eğitiminkimlere verileceği sorusuyla konuya yaklaşılırsa,ilk sırayı öncelikle yeni işe başlayan elemanlar

GÖRÜŞLER VE DÜŞÜNCELER 5

almaktadır. Bu sorunun temelinde belki de ülke-mizde uygulanan eğitim sistemindeki aksaklıklaryatmaktadır. İlköğretimden lisans eğitiminin so-nuna kadar geçen eğitim ve öğretim sürecinde,genellikle kalıplaşmış belli bilgiler gözleme, de-neye, sorgulamaya değil ezbere dayanan; konu-nun öğrenilmesi yerine sınıfı geçme veya derstengeçer not alma amacı ön plâna çıkan, 'Niçin' lisorular yerine 'Nasıl' lı sorular sorabilen, mesleği-ni sevmeyen, çok sayıda yayın yerine birkaç ma-kaleden elde ettiği bilgilerle yetinen nesillerin ye-tişmesi vb. olumsuzluklar söz konusu eğitim an-layışının doğal sonucudur. Halihazırda eğitimvermekte olan 28 Jeoloji Mühendisliği Bölümün-de hiçbir bilimsel araştırmaya dayanmadan rast-gele yerleştirilen gençler, 4 yıllık lisans eğitimininardıdan işsizliğe mezun edilmektedir Nasıl olsamezun olunca iş bulamayacağım ümitsizliğiyleeğitimini sürdüren gençlerin çoğunluğu, mesleği-ni hakkıyla öğrenme gayretini de göstermemek-tedir. Diploma sahibi olan bu gençlerden meslekibilgilerinden çok, genel kültüre dayanan sınavlar-da başarı gösteren şanslı bir azınlık belli kamukurumlarına girdiklerinde, belki de esas soruntüm çıplaklığıyla o zaman açığa çıkmaktadır. Ya-pılan anketlerde veya ikili görüşmelerde;

a- Jeoloji Mühendisliği bölümlerinin 6.ıncı ve-ya daha sonraki sıralarda tercih edildiği,

b- Ders programları, laboratuvar ve kütüpha-ne olanakları, öğretim elemanı kadroları ve diğersosyal olanaklar bakımından bölümler arasıönemli farklılıkların ve eşitsizliklerin olduğu,

c- Bazı elemanların öğrencilik dönemindesözde staj yaptığı,

d- Seminer, araştırma projesi, bitirme projesivb. öğrenciyi mesleğe hazırlamayı hedefleyenprogramların amacından uzaklaştığı, verilenödevlerin konuyla ilgili daha önce ki araştırmalar-dan aynen kopya edildiği, dolayısı ile amaçlananaraştırma yapma ve araştırma sonuçlarının rapo-ra dönüştürme özelliklerinin geliştirilemediği,

e- Sınırlı sayıdaki üniversitelerin dışında, uy-gulamaya dönük programlara yer verilmediği vesaha jeolojisi uygulamalarının yapılamadığı,

f- Tanınması zorunlu olan bazı kayaçların,minerallerin ve fosillerin tanınamadığı,

g- Teorik bilgilerle kısmen donanmış olmaları-na karşın, bu bilgilerin uygulamaya dönüştürüle-rek gözlem yapma, sorgulama ve raporlama tek-nik ve yöntemlerinin tam olarak kavranılmadığı,

ı- Dersi geçip kurtulayım anlayışıyla alınanve ezbere dayanan bilgilerin uygulamaya konul-madığı için zamanla unutulduğu,

j- Kullanılan mesleki terminolojide bölümlerarası birlikteliğin sağlanamadığı,

k- Önceki çalışmalarda varılan sonuçların tar-tışmaya açık olabileceğinin, yeni bulgu ve bil-gilerle bu sonuçların gerektiğinde değişebilece-ğinin ve bilimsel sonuçların uzun soluklu çalış-maların ürünü olduğunun tam kavranılmadığı or-taya çıkmaktadır.

Bu genel sonuçlar ilk başta düşündürücü ola-bilir. Ancak "problemin iyi anlaşılması, çözümünyansı olduğu" özdeyişinden hareketle yukarıdaetraflıca vurgulandığı gibi, meslek İçi eğitimin ak-satılmadan sabırlı ve sürekli sürdürülmesi zorun-lu görülmektedir. Kurumumuzda işe yeni baş-layan elemanların bir kısmı 2- 3 yıl veya dahaönce mezun olduklarından ve meslekle ilgili ko-nularda çalışamadıklarından, lisans eğitimi süre-since verilen bilgileri geçen bu zaman içerisindekısmen unutmaları olağan karşılanmalıdır. Biryandan unutulan bilgileri yeniden hatırlamaları,diğer yandan yeni bilgilere ulaşmaları İçin semi-nerler düzenlenmelidir. Düzenlenecek olan buseminerler, kurum bünyesinden ve üniversiteler-den belirlenecek uzmanlar tarafından verilebile-ceği gibi, uzman kişilerin yönlendirmesiyle bizzatyeni elemanlar tarafından da hazırlanabilir. Sözkonusu yeni elemanların daire ayrımı yapılmak-sızın genel jeoloji başta olmak üzere stratigrafi,sedimantoloji, yapısal jeoloji, petrografi, minero-loji, magmatizma, metamorfizma, maden yatak-ları vb. ana konulardan birini veya birkaçını bil-mek ve bu konularda bilgilerini tazelemek zorun-dadırlar. Bu eğitim anlayışı bir proje kapsamındaarazi çalışmaları yapılırken, yörenin jeolojik özel-likleri ve imkânları değerlendirilerek de sürdürü-lebilir.

6 GÖRÜŞLER VE DÜŞÜNCELER

Örneğin, Büyük Menderes Grabeni'nde yapıl-makta olan jeotermal enerji etüt ve aramalarındagörevlendirilen bir eleman, bir yandan hidrojeolo-ji ve jeotermal enerji konusunda bilgi sahibi olur-ken, diğer yandan gerilmeli tektonik rejimiyle geli-şen yapılar ile bölgede tipik olarak gözlenen bin-dirmeli yapılar ve metamorfik kayalar hakkındainceleme ve araştırma yapması için yönlendirile-bilir. Bir diğer örnekle konuya açıklık getirilirse,yeni elemanların herhangi bir Tersiyer havzasın-daki kömür aramalarına yönelik sondaj çalışma-larında görevlendirildiğini farz edelim; o eleman-lar bir yandan kömür jeolojisi, sondaj tekniği veyöntemleri konusunda bilgilenirken, diğer yandansöz konusu havzada stratigrafik, sedimanto-lojik çalışmalar ve eksik haritalanmış alanlarda1/25.000 ölçekli detay jeolojik harita yapabilirler;hatta çeşitli lokalitelerde ölçülü stratigrafik ke-sitler de alabilirler. Bu şekilde elemanların dar birkonuya hapsedilmeksizin değişik alanlarda çalış-ma yapması özendirilebilir ve bu uzmanlık alan-larında seminerlere katılmaları veya seminer ha-zırlamaları için yönlendirilebilirler. Dolayısıyla ve-rilen görevi yerine getirirken, çalışılan alanın ve-ya bölgenin jeolojik özelliklerine yönelik çeşitli ko-nularda yeni bilgilere ulaşarak kendilerini geliş-tirebilirler.

Jeoloji konusundaki yayınların çoğunlukla in-gilizce olması ve meslek içi eğitimin uygulanaca-ğı elemanların çoğunun lisan sorununun bulun-ması önemli bir engel olarak görülmektedir. Geç-miş yıllarda lisan eğitimine önem veren Kuru-luşumuz, kurslara katılmak isteyen elemanlarıözendirmiş, belli koşullarda kurs ücreti ve izin so-runlarını çözümlemiştir. Aynı destek bugün desağlanırsa, lisan sorunu kısmen veya tamamençözümlenebilir ve ileriye dönük kalifiye elemanla-rın yetişmesi için ortam hazırlanabilir.

Bir diğer önemli konu ise Kuruluşumuzun ge-reksinim duyduğu uzmanlık konularında gençelemanların master yapması için özendirilmesi-dir. Bilindiği gibi master yapabilmek için Anka-ra'daki üniversitelerin Jeoloji Mühendisliği bölüm-lerinde belli bir İngilizce puanı alma zorunluğu ol-masına karşın, bazı taşra üniversitelerinde böylebir zorunluluk yoktur. Yeterli İngilizcesi olma-yan elemanların lisan sorununu çözdükten sonramastera başlaması zaman kaybına neden ola-

cağından, bu durumda olanların lisanı zorunlututmayan üniversitelere yönlendirilmesi ve bu şe-kilde zaman kaybının önüne geçilmesi düşünü-lebilir. Eğitim seferberliği olarak da nitelendirile-bilecek böyle bir projenin uygulamaya konulabil-mesi için, zorunlu lisans üstü dersleri alacak ele-manların, izin sorunlarının çözümlenmesi gere-kecektir. Bu konuda istekli üniversitelerle veyaöğretim üyeleriyle iş birliği yapma yollan arana-bilir. Dolayısıyla bu süreç, sadece masterle sınır-lı kalmayıp doktora çalışmasıyla sürdürülerekKuruluşumuzun ileriye dönük uzman eleman so-runu kısmen halledilebilir.

5- Yayın faaliyetleri

Ülkemizde yerbilimlerinin tanıtımına, önemi-ne, gelişmesine ve bugünkü düzeye gelinmesineöncülük eden MTA, aynı zamanda yayına yöne-lik ilk çalışmaları başlatmış ve ulaştığı bilimselsonuçlar, raporlara ve yayınlara dönüştürmüştür.1936 yılından beri yayın hayatını sürdüren MTADergisi, ülkemizde yerbilimleri ile ilgili ilk süreliyayındır. Bunun dışında çeşitli seriler adı altındave bir kısmı meslek içi eğitim amaçlı olan çok sa-yıda esere İmza atmış, değişik amaç ve ölçektejeoloji haritaları üretmiş, özetle yayın konusundakendinisini kanıtlamıştır. 11.000'e ulaşan bilimselve teknik raporla zengin bir arşive sahip olan Ku-ruluşumuz sadece ülkemizde değil, dünya ge-nelinde de ayrı bir öneme sahiptir. Gerek üniver-sitelere ve gerekse çeşitli kurumlara açık olan ar-şivimiz, yerbilimleri ile ilgili çeşitli araştırmalardabaşvurulan ve yararlanılan en önemli arşivlerdenbiridir. Çeşitli raporların ekinde sunulan haritalarile onbinlerce örneğin petrografik, petrolojik, mi-neralojik, kimyasal ve paleontolojik vb. tanım veanaliz raporlarının önemli bir kısmı, bilimsel oldu-ğu kadar tarihsel bir öneme de sahiptir. Bu ra-porlardan az oranda üretilen yayınlar gerek ulu-sal ve gerekse uluslararası çeşitli dergilerde ya-yımlanmıştır. Yaptıkları yayınlarla ülke sıralama-sındaki yerlerini belirlemeye çalışan üniversiteler,bu değerlendirmelerinde yerbilimlerine bu denlikatkıda bulunan MTA'nın ihmal edilmesi düşün-dürücüdür. Bir diğer önemli sorun da MTA Der-leme arşivindeki raporlara kolaylıkla ulaşılması-na ve bu raporlardaki bilgilerin hiç bir müdahaleolmaksızın alınmasına karşın, özgün bilgiler içe-ren bazı raporların inandırıcılığı tartışmalı neden

GÖRÜŞLER VE DÜŞÜNCELER 7

lerle referans olarak gösterilmemesidir. Giderekartan ve bilim ettiği ile bağdaşmayan bu tür dav-ranışların önüne geçilmesi için, gerekli önlemle-rin alınması ve MTA çalışanlarının MTA Dergisi-nin yanında, yurt dışında da yayın yapmalarınınözendirilmesi gerekmektedir.

Sorunlardan bir diğeri ise, MTA Derleme ar-şivine giren raporların 1992 yılından beri sıkı birinceleme ve denetimden geçirilmemesidir. Önce-ki yıllarda inceleme ve denetim görevi Fen Kuru-lu tarafından yapılmaktaydı. Ancak, 1992 yılındabu kurul lağvedilmiş ve kurulun görevi raporunyazıldığı ilgili teknik dairelere bırakılmıştır. Bilin-diği gibi son olarak 1975 yılında, her teknik daire-nin çalışma amaçlarına uygun rapor yazım kural-ları ve standartları yeniden belirlenmiş ve MTAgenelinde bir birlikteliğe gidilmiş, bu şekilde ra-porda bulunması zorunlu ana bölümler ile uyul-ması gerekli yazım kuralları en ince ayrıntısınakadar anlatılmıştı. Ancak Fen Kurulunun sonaer-dirilmesiyle mevcut rapor yazım kuralları ve stan-dartları zamanla ihmal edilmiş, dolayısıyla derle-meye giren raporlarda mantıksal yanlışlıklara,çelişkili bilgilere, ifade bozukluklarına, yazım veçizim hatalarına sıkça rastlanılır olmuştur. MTA'nın itibarını ve güvenirliliğini sarsan tüm bu olum-suzlukların giderilmesi için, Fen Kurulunun yetki-lerle donatılarak yeniden oluşturulmasında yarargörülmektedir.

6- Elemanların motivasyonu

Bilindiği gibi yönetim biliminde, iş yeri huzuru-nun sağlanması ve istenilen verimin alınabilmesiiçin elemanların motivasyonunun sağlanmasıesastır. MTA'nın ana faaliyetlerinin arazi çalış-malarına dayandığı gerçeğinden hareketle konu-ya yaklaşılırsa, kesintili olsa bile, ortalama olarakyılın 5-6 ayını evinden uzak kalıp, düzensiz biryaşam sürdüren arazi elemanlarının yaşadıklarızorlukları anlayabilmenin tek yolu, onlarla aynıortamı birlikte paylaşmakla mümkün olabilir. Zordoğa koşullarında çalışırlarken, istenmeyen hertürlü süprizle karşılaşmaları mümkündür. Uzunmesafelerde yürüme, yorulma ve aç-susuz kal-ma bir yana; sakatlanma, trafik kazası, her türlühayvandan zarar görme, defineci veya eşkıyazannedilerek hedef gösterilme vb. gibi riskler al-tında çalışan arazi elemanlarının maddi ve ma-nevi yönden arzulanan düzeyde motive edildiği

söylenemez. MTA'nın ülke ekonomisine kazan-dırdığı her değerde bu insanların emeği, alın teri,takdiri mümkün olmayan özverisi yatmaktadır.Türkiye'de uygulanan ücret politikaları gözlerönüne serildiğinde, MTA'lının ne derece haksız-lığa uğradığı kolaylıkla anlaşılabilir. Ancak mes-leğini severek yapan, araştırmacılık zevkini ta-dan ve keşifleriyle mutlu olabilen arazi çalışan-ları, çoğu kez bu haksızlıkları pek düşünmez gö-rünseler de, bunun ezikliğini hep yaşarlar.

Motivasyonsuzluğun bir diğer önemli nedeni,var olan çeşitli olanakların dağıtımında veya pay-laşımında liyakatin gözetilmemesi veya eleman-lar arasında farkedilebilir ayrımların yapılmasıdır.Bilimsel araştırmaların da gösterdiği gibi gerçekçinedenlere dayanmayan ayrımlar, elemanlar ara-sında çekişmelere neden olabilmekte, zamanlabu çekişmeler projelere veya yapılmakta olan or-tak çalışmalara yansıyabilmektedir. Özellikle ül-kemizde eşit işe ödenen farklı ücretler veya terfi-lerdeki eşitsizlikler haksızlığa uğrayan eleman-larda gerilim yaratabilmekte, küskünlüklere ne-den olabilmekte ve verimi düşürebilmektedir. Ele-manların bu tür duygulara kapılıp motivasyon-larının dolayısıyla iş ortamındaki konsantrasyon-larının bozulmaması için, dertleri ve sıkıntılarıdinlenmeli, zaman zaman odalarında ziyaret edil-meleri ve yapılacak toplantılarla yıllık programlarhakkında bilgilendirilmeleri gerekmektedir. Bilin-diği gibi yüksek moral ile çalışan elemanlardanalınacak verimin niteliksel ve niceliksel olarak ar-tabileceği bilimsel araştırmalarla da kanıtlanmış-tır. Nitekim, yaklaşık son 25 yıldan beri zamanzaman yaşanan bu ve benzeri olumsuzluklar so-nucu, çok sayıda uzman eleman başka kurumla-ra geçmiş veya emekliliği tercih etmiştir. Bugünyaşanmakta olan uzman eleman sıkıntısının ananedeni, boşalan bu uzmanlık alanlarında yenielemanların yetiştirilememesidir.

Bilimsel gerekçeler ve uzun yıllara dayanandeneyimim ışığında kaleme aldığım bu yazıda,sadece geçmişi ile gururlanan değil, geleceğeyönelik uzun vadeli plânlamalarıyla da öğünmeyihakeden MTA'nın, 70 yıllık misyonundan esinle-nip, 1983 yılında elinden alınan "Enstitü" kimliği-nin yeniden iade edilmesi ve yeni araştırma yön-temleri geliştirerek nice 70 yıllık vizyonlar hedef-lemesi arzulanmaktadır.

Saygılarımla.

8 MTA'DAN...

REDAKSİYON KURULU'NDAN

Eşref ATABEY *

Redaksiyon Kurulu 12 Aralık 2005 tarihli Ma-kam onayı ile Genel Müdür Yardımcısı Y. ZiyaCoşar'ın uhdesinde yeniden oluşturulmuş ve

görevine başlamıştır.

Redaksiyon Kurulu

Eşref Atabey (Başkan)

Neşat Konak

Agah Köker

Cengiz Okuyucu

Deniz İ. Önenç

İlker Şengüler

Halil Yusufoğlu

Yeni görevlendirilen Redaksiyon Kurulu16 Aralık 2005 tarihinde ilk toplantısını takiben,her hafta toplantılar yaparak gündemindeki konu-

ları görüşmüştür.

İlk olarak çalışmalarını daha düzenli ve sıh-hatli yapmak, gelişen şartlara, ilgili kanunlara,MTA Kuruluş yasasına, Kamu Kurum ve Kuru-luşlarının yayım ilkelerine uyumlu hale getirilmeküzere; "MTA Yayım ve Redaksiyon Kurulu Yönet-meliği" yeniden düzenlenmiş ve Yönetmelik;

05. 01. 2006 tarihli Müdürler Encümeni kara-

rıyla yürürlüğe girmiştir.

Kurul; "1970'li yıllarda MTA Maden HaberleriBülteni" olarak yayım hayatına başlatılan ve1992 yılından 2002 yılına kadar yayımlanan ve"MTA Doğal Kaynaklar ve Ekonomi Bülteni" ola-rak sürdürülen, gerek jeoloji ve madencilik sek-törü ve gerekse meslek içi eğitim konusunda bü-yük bir boşluğu dolduran bültenin tekrar yayım-lanmasını önermiş, "MTA Doğal Kaynaklar veEkonomi Bülteninin Yayım Kurallarını bu amaç

doğrultusunda yeniden düzenlemiş ve Yayım Ku-ralları Müdürler Encümeni kararıyla yürürlüğe gir-miştir. Yılda iki kez yayımlanacak olan Bültenle il-gili olarak, Kuruluşumuz içindeki tüm birimler veBölge Müdürlükleri bilgilendirilmiştir.

Önemli bir konumu olan, Monografiler, EğitimSerisi ve Özel Seri Yayım Kuralları da yeniden

düzenlenmiştir.

MTA Dergisine işlerlik kazandırılması yönün-de gerekli düzenlemeler yapılmış olup, MTA Der-gisi Yayım Kuralları (Türkçe ve İngilizce) yenidendüzenlenmiştir. 12 Aralık 2005 tarihinde yenioluşan Redaksiyon Kurulunun sorumluluğundaolan 131 inci sayıdan itibaren, Derginin çift sü-tunlu, mat kuşe, siyah-beyaz, içindekiler kısmınınön kapakta yer alması (Ör; 114 sayı gibi) karar

laştırılmıştır.

MTA Dergisi Editörü olarak Ankara Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü öğretim üyelerinden Ergun Gökten, Editör Yardımcısı olarak daKuruluşumuz içinden Selami Toprak görevlendi

rilmiştir.

Derginin niteliğinin yükseltilmesi yolundaönemli rolü bulunan, MTA Dergisi Yazı İncelemeKurulu aşağıdaki şekilde oluşturulmuştur:

Demir Altıner, Ahmet Tuğrul Başokur, İrfanBayraktar, Vedat Doyuran, Haluk EyidoğanPeter Floyd, M. Cemal Göncüoğlu, İnci Gökmen,Necmi Gönen, Robert Hail, Cahit Helvacı, ErdalHerece, Ercin Kasapoğlu, Nizamettin KazançGilbert Kelling, Ali Koçyiğit, Seyfi Kulaksız, İsmailKuşçu, Teoman Norman, Aral Okay, A.H.F. Ro-bertson, Ahmet Sağıroğlu, Muharrem Satır, Sön-mez Sayılı, Gürol Seyitoğlu, Ercüment Sirel, FuatŞaroğlu, Şevket Şen, Mustafa Şenel, Şakir Şim-şek, Orhan Tatar, Abidin Temel, Vedat Toprak,Asuman Türkmenoğlu, Okan Tüysüz, Reşat Ulu-say, Taner Ünlü, Daniel Vachard, Baki Varol, Na-

mık Yalçın, Yücel Yılmaz.

Türkçe ve İngilizce olarak yılda 2 defa basılanve şimdiye kadar 129. uncu sayının basıldığıDerginin 130 uncu sayısı (2005/1) basıldı. 131

* Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Jeoloji Etütleri Dairesi Başkanlığı, Ankara

MTA'DAN... 9

inci sayısı (2005/2) dizgi aşamasındadır. 132 incisayıdaki (2006/1) makalelerin hakem inceleme-leri tamamlanmak üzere olup, muhtemelen Hazi-ran ayında baskı için gönderilecektir. Bu yılın sonsayısı olan 133 üncü sayının (2006/2) yıl sonunakadar basılması için çalışmalar sürdürülmektedir.

Redaksiyon Kurulu organizasyon şeması, Ya-yım ve Redaksiyon Kurulu Yönetmeliği, MTADergisi Yayım Kuralları (Türkçe ve İngilizce),MTA Doğal Kaynaklar ve Ekonomi Bülteni YayımKuralları, Monografiler, Eğitim Serisi ve Özel SeriYayım Kuralları MTA WEB sayfasına yeni şek-liyle konulmuştur.

Kurul ayrıca "Aster Uydu Görüntüleri ve Tür-kiye'den Örnekler" adlı kitabın basılmasını sağla-mış, MTA bünyesindeki değişik birimlerden gelen63 adet kitabın alınması için önerilerde bulun-muştur.

Redaksiyon Kurulu Adresi

MTA Genel MüdürlüğüRedaksiyon Kurulu Başkanlığı, G-Blok,Eskişehir yolu üzeri, 06520 Balgat-Ankara

Tel: 0. 312. 287 34 30/1619-1585

Fax: 0. 312 285 42 71(Jeoloji Etütleri Dairesi Fax)

e-mail: redaksiyon@mta.gov.tr

10 MTA'DAN...

MADEN ANALİZLERİ VE TEKNOLOJİSİDAİRESİ LABORATUVARLARIAKREDİTE OLMA YOLUNDA

Mehmet KARADENİZ* ve Serpil YAVUZ*

Çalışmalarını teknoloji, analiz ve çevre teme-linde yürütmekte olan Dairemizin analiz ve tek-noloji birimleri, bir yandan Genel Müdürlüğümü-zün kendi projelerini çalışırken, diğer yandan da,kamu ya da özel kurum/kuruluşların taleplerinecevap vermeye gayret etmektedir.

Analizler

TeknolojikAraştırmalar

Çevresel Etkiler veDeğerlendirme

Dairemiz öncelikle Genel Müdürlüğümüz pro-jelerinin analiz ihtiyacını karşılamakta, aynı za-manda da kamu ve özel kurum/kuruluşların, ma-dencilik ve çevre faaliyetleri çerçevesinde gön-derdiği numunelerin kimyasal, mineralojik ve pet-rografik analizlerini yapmaktadır. Etüt daireleri-

mizin faaliyetleri açısından özellikle jeokimyasalve mineralojik-petrografik analizler ön plâna çık-maktadır. Birkaç yıldır, arama projelerinin sayıla-rının arttırılması ve daha hızlı netice alınabilmesiiçin, bu analizler yönüyle, Daire kapasitesini sü-rekli yükseltme ihtiyacı duyulmaktadır. Son 3 yıl-lık süre zarfında; numune sayısı %53 ve analizsayısı %98 arttırılmıştır. Artış değerleri jeokim-yasal analizde numune bazında %155 ve analizbazında %190'dır. Buna göre, 2005 yılında ula-şılan rakamlar ise; 27 916 numunede 182 737kimyasal, mineralojik ve petrografik analizdir.Teknoloji birimleri bünyesinde sürdürülen faali-yetler dahil edildiğinde bu rakamların, 30 715 nu-munede 187 529 analiz ve test olduğu görülmek-tedir Yine de yeterli olamamakta, program dışıanaliz talepleri de eklenince, baskı her yıl dahafazla hissedilmektedir. Öte yandan, sayısal artışyalnız başına anlamlı değildir. Uluslararası are-nada artan rekabet düşük maliyetle yüksek ka-liteyi yakalamaya zorlamakta, bunları sağla-manın yüksek teknolojiden geçtiği gerçeği Ar-Geçalışmalarının tüm zamanların düzeyi üzerindeolmasını gerekli kılmaktadır. Bunun paralelinde,analizlerde kalite ve uluslararası düzeyde güve-nilirlilik de, AB sürecini yaşamakta olan Türkiyeiçin kaçınılmaz bir hedefe dönüşmüş bulunmak-tadır.

Analizlerde salt kapasite artışının yeterli ol-mayacağı bilinci içinde, uluslararası düzeyde ka-bul göreceğimiz bir kaliteye ulaşmak amacıyla,2005 yılında bir kalite birimi kurarak, kalite siste-mi temelinde laboratuvarların akreditasyon çalış-maları başlatılmış; bu kapsamda personel eğiti-mine ağırlık verilmiştir. Kömür Analizleri Birimigeliştirilerek T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Çev-re Yönetimi Genel Müdürlüğü'nden Yakıt Analiz-leri için Çevre Analizleri Ön Yeterlilik Belgesi alın-mıştır. Bu doğrultuda öncelikle analiz laboratu-varlarında yapılandırma çalışmaları başlatılmışve talep/rapor formatları Genel Müdürlük çapın-da yenilenmiştir. Akreditasyon çalışmalarınınyanı sıra, kurumumuzun arazi projeleri açısındanbüyük önem taşıyan analiz sayısına cevap vere-bilmek için hizmet içi eğitim faaliyetleri ile birliktemodernizasyona dönük yatırımlara hız verilmiştir.

* Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Maden Analizleri ve Teknoloji Dairesi Başkanlığı, Ankara

MTA'DAN... 11

Eğitim çalışmaları akreditasyon ile sınırlı kal-mamış; çevre, teknoloji ve analiz konularında,değişik üniversitelerden öğretim üyeleri, kimi özelsektör temsilcileri ve kurumumuz bünyesindentecrübeli personelin katkılarıyla, teknik elemanla-rımızın mesleki gelişimine katkı sağlanmaya ça-lışılmıştır.

Diğer bir hedefimiz, teknolojik sorunları nede-niyle işletilemeyen maden yataklarının yeni tek-noloji ve bakış açısıyla değerlendirilerek sorun-larının çözümlenmesi ve neticede bu sahalarınTürk madencilik sektörüne, dolayısıyla da ulusalekonomiye kazandırılmasına öncülük etmek, tek-nolojik ilerlemeleri tetikleyici nitelikte olup ülke-mizde halihazırda üretilemeyen uç ürünlerin ge-liştirilmesi doğrultusunda araştırmalar yaparak,yatırımcının, ham maddeden katma değeri yük-sek ve kullanım yelpazesi geniş malzemeler üret-meye yönelmesine katkı yapmaktır

Hedeflerimize paralel olarak, her yıl Dairemizkoordinatörlüklerinde teknolojik ve bilimsel pro-jeler yürütülmektedir. Geçen yıl 6 adet teknolojikve 6 adet de bilimsel olmak üzere 12 proje yürü-tülmüş olup, bunlardan 6'sı malzeme 2'si hemzenginleştirme ve hem de malzeme araştırmala-rını 4'ü madencilik-çevre ilişkisini inceleme a-maçlıdır. Projelerin 8'i 2005 yılı sonu itibariyletamamlanmıştır.

Özellikle, özel sektörün artan talepleri doğrul-tusunda, 3'ü feldspat, 1'i manyetit, 1'i manganezve 1'i de bakır-kurşun-çinko üzerine toplam 6 lab-oratuvar çalışması ve 1 kurşun-çinko pilot ölçek-te olmak üzere 7 çalışma gerçekleştirilmiş ve tü-mü başarıyla sonuçlandırılmıştır. Bu çalışmalarınneticesinde, biri Niğde'de diğeri Yozgat'ta 2 adetcevher zenginleştirme tesisi üretime geçirilmiştir.Ayrıca, 4'ü Maden Etüt ve Arama Dairesi ve 1'ide kendi Dairemizin koordinatörlüğünde yapıl-makta olan 5 projenin cevher zenginleştirme ça-lışmaları da yine 2005 yılı faaliyetleri arasındadır.Dairemiz koordinatörlüğünde sürdürülen bir pro-jede, yaklaşık 30 yıldır bilinen ancak, teknolojiknedenlerle işletme yatırımına geçilememiş olanEskişehir-Sivrihisar-Beylikova kompleks cevhe-rinin sorunları yapılan çalışmalarla çözümlen-miştir.

Çağımızın başlıca gündem maddeleri arasın-da yer alan çevre konusunda, kurum bünyesindeproje çalışmaları sürdürülürken, son yıllarda öne-mi giderek artan katı atık depolama alanları içinyer seçimi, madencilik başta olmak üzere hemenher türlü faaliyet için ÇED uygulamaları ile Or-ganize Sanayi Bölgeleri (OSB) yer seçimi çalış-maları bağlamında; Çevre ve Orman Bakanlı-ğı'nın koordine edip denetlediği faaliyetlerde, Ku-rumumuz adına Dairemiz göz ardı edilemeyecekdüzeyde katkı yapmaktadır. Bu doğrultuda, 2005yılı içinde, ülkemizin neredeyse her yerinde ya-pılacak yatırımlar kapsamındaki 75 proje için ge-len taleplere binaen; 37'si katı atık, 28'i OSB ve96'sı diğer faaliyet alanlarında 161 toplantıya ka-tılım gerçekleştirilerek, son derece titiz rapor de-ğerlendirmeleri ışığında görüş sunulmuştur.

Çeşitli sebeplerle faaliyetlerin olması gereke-nin altında gerçekleştiği tarafımızın da malumu-dur. Bu nedenle, öncelikli olarak Kömür AnalizleriBirimi Laboratuvarları olmak üzere, 2006 yılı için-de ilk kez proje kapsamına alınan akreditasyonçalışmalarına hız verilmesi kararlaştırılmıştır. Ye-ni gelen personelin eğitimine ağırlık vermek vemodernizasyon çabalarını yoğunlaştırmak sure-tiyle, kalite ile birlikte analiz kapasitesini yükselt-mek amaçlanmaktadır.

1. ANALİZ LABORATUVARLARI

MAT Dairesi laboratuvarlarının, yer bilimlerin-den çevreye, madencilikten sağlığa uzanan ana-liz yelpazesinin benzerlerine kıyasla oldukça ge-niş olması, işleyiş yönüyle dışarıdan anlaşılması-nı zorlaştırmaktadır. Jeokimya Birimi ağırlıklı ola-rak Maden Etüt Dairesinin koordine ettiği projelerçerçevesinde çalışırken, belirli ölçüde harici veteknoloji projeleri kapsamında da dahili analizleryapmaktadır. Kömür Analizleri Birimi geçmiş yıl-larda büyük ölçüde harici numunelerin analizleriile meşgul olurken, kömür aramalarında artan yo-ğunluk dolayısıyla, gelen taleplerin büyük kısmınıkurum projeleri teşkil eder hale gelmiştir. Su Ana-lizleri Birimi ise, bir yandan çevre projelerine des-tek vermekte, diğer taraftan da jeotermal çalış-malarının analizlerini yürütmektedir. Temel göre-vi kamu ve özel sektörden gelen harici örneklerinanalizleri olan Analitik Kimya Biriminin çalışma-larında ise MTA projeleri nispeten sınırlı bir yertutmaktadır.

12 MTA'DAN...

Genel manada MTA açısından bakıldığında,analiz laboratuvarlarından beklenen yüksek ka-pasitedir. Ancak kapasite, başta insan olmaküzere, mekan, çalışma ortamı, cihaz, yardımcıdonanım ve malzeme gibi çok sayıda paramet-reye bağlıdır. Bazen, son derece basit olduğu dü-şünülen bir ihtiyaç, analizleri ciddi bir süre içingeciktirebilmektedir. Uzun yılların birikimi ile or-taya çıkmış olan alt yapı sorunları ile diğer para-metrelerle ilişkili sıkıntılar giderek azaltılmakta,analiz sayıları her yıl azımsanmayacak ölçüdearttırılmaktadır. Ama, halen daha kat edilmesi ge-reken önemli sıkıntıların yaşandığı bilinmelidir.

Analiz laboratuvarları bünyesindeki birimlerve işlevleri aşağıda kısaca özetlenmiştir.

1.1. Analitik Kimya Birimi

MAT Dairesi Başkanlığı'nın temel laboratuvar-larmdan biridir. MTA Genel Müdürlüğü Etüt Dai-relerinin projelerinden gelen numunelerin analiz-leri yanında şahıs ve özel sektöre de hizmet ver-mektedir.

Analitik Kimya Laboratuarları-XRF Cihazı

Analitik Kimya Laboratuarları-XRF Cihazı

Analitik Kimya Birimi'nde hem gravimetrik vevolumetrik gibi yaş, hem de optik spektrometre,AAS ve XRF gibi cihaza dayalı analiz yöntemleriuygulanarak; nicel (kantitatif), silikat ve kayaç-larda element, kireçtaşı, kireç, alçıtaşı, dolomit,manyezit, barit, fosfor, demir, alüminyum, kromve mangan cevher, nadir toprak elementleri, me-talik cevher, çelik ve alaşım, kıymetli metal (altın,gümüş) analizleri ile toprak, kayaç, sediman, ka-rot ve metal örneklerinde optik spektrometre ileyarı kantitatif analizler yapılmaktadır. Ayrıca, ku-rulan diğer birimlere eleman yetiştirilmesi içinteknik destek vermektedir.

Bu birim 35 teknik eleman ile faaliyetini sür-dürmekte olup, eleman kayıpları ve cihaz arıza-larına bağlı sorunlar nedeniyle bir düşüşün ya-şandığı 2005 yılında, 4 501 numunede 26 520element analizi gerçekleştirilmiştir.

1.2. Jeokimya Birimi

MTA Genel Müdürlüğü bünyesindeki jeokim-yasal prospeksiyon çalışmalarını yürütmek ama-cıyla, 1963 yılından beri hizmet vermektedir. Jeo-kimyasal prospeksiyon, taş, toprak, dere kumu,bitki, su gibi doğal olarak bulunan maddelerin birveya birkaç kimyasal özelliğinin ölçülmesiylecevherleşmeye ilişkin jeokimyasal anomalilerinsaptanması esasına dayanır. Bugün jeokimyasalanalizlerde en çok tercih edilen cihazlar AAS veICP-AES (ICP-OES) cihazlarıdır.

Jeokimya Laboratuvarları-ICP Cihazı(Indüklenmiş Çift Plâzma)

Birimde, büyük çoğunluğu Maden Etüt ve Ara-ma Dairesi Başkanlığı'ndan gelen dahili ve MTAGenel Müdürlüğü dışından gelen harici işle-rin jeokimyasal analizleri yapılmaktadır. Kimya-

ger ve kimya mühendislerinden oluşan 12 vekimya teknisyenlerinden oluşan 9 kişilik bir ekipleçalışılmakta olup, 2005 yılında 13 768 adet nu-munede 122 912 adet element analizi yapılmıştır.

1.3. Kömür Analizleri Birimi

MTA bünyesinde 1935'ten bu yana fiziksel vekimyasal analizler bakımından hizmet vermekteolup, lâboratuvarlarda çeşitli kömürlerin analiziyapılabilmektedir. Başlıcaları parça ve toz linyitkömürü, petrokok, antrasit, taş kömürü, turba,asfaltit, metalurjik kok ve bunlardan üretilen biri-ketlerdir.

Lâboratuvarda ücretli olarak yapılan; ithalâtlailgili Çevre Bakanlığı analizleri, çimento ve şekerfabrikalarının analizleri, askeriye, valilikler vemahkemelere yansımış konularda MTA analizraporları belirleyicidir. Ayrıca, MTA'nın kendi bün-yesinde yürütmüş olduğu projelere ve üniversiteve/veya kamu kuruluşları ile ilgili anlaşmalı veyaprojelendirilmiş çalışmalara da analiz ve bilgilen-dirme konusunda destek sağlanmaktadır.

Kömür analizi lâboratuvarı, bilhassa 2005 yılıiçinde, EÜAŞ'nin Afşin-Elbistan yöresinde MTAtarafından yürütülen rezerv geliştirme projesi do-layısıyla yapılan yatırımlarla cihazlar yönündenbüyük ölçüde modernize edilmiş, kapasitesi art-tırılmıştır. Böylelikle, aynı yıl, 1 946 numunede 17360 analize ulaşılmıştır. Ayrıca, akreditasyon ça-lışmalarında, kömür analizlerinin taşıdığı önemebinaen öncelik verilerek işleyişi ve çalışma orta-mı kapsamlı bir şekilde değiştirilmiş ve neticede"Çevre Analizleri Ön Yeterlilik Belgesi" alınmıştır.

Karbon-Kükürt Analiz Cihazı (LECO SC-144 DR)

İzotermal Analiz Cihazı (Kalori için) (LECO AC-350)

Analizler TSE/ISO veya talep doğrultusun-da ASTM standartlarına göre yapılabilmektedir.Nem, uçucu madde ve kül analizi için LECOTGA-601, toplam kükürt, külde kükürt, yanar kü-kürt analizi için LECO SC-144 DR, ısı değeri ta-yini için LECO AC-350 İzotermal kalorimetre, kü-lün ilk deformasyon, ergime, yumuşama ve akmadereceleri için LECO AF-600, elementel analiz(C, H, N) için LECO CHN-1000 cihazları kullanıl-maktadır.

Piridik kükürt, sülfat kükürdü ve organik kü-kürt analizi, yoğunluk (görünür ve gerçek yoğun-luk) ve gözeneklilik (porozite), serbest kabarmaindeksi (FSI), klor, tane boyut analizi ile diğeranaliz birimlerinde hazırlanan numunelerin kö-mür külünde majör (Fe2O3, AI2O3, SiO2, TiO2,CaO, MgO, K2O, Na2O, P2O5, MnO) ve iz element(Rb, Y, Sr, Zr, Hf, U, Th, Nd, Yb, Cr, Ni, Pb, Zn,Cu, Sc, V, Co, F, Ba, La) analizleri de yapılmak-tadır.

1.4. Su Analizleri Birimi

Her türlü yer altı, yer üstü ve jeotermal suanalizleri ile çevre kirliliği tespitine dönük analiz-lerinin yapıldığı birimdir.

Bu lâboratuvarlarda gravimetrik, volumetrikve kolorimetrik olarak yaş analizler ile ICP (In-ductively-Coupled Plasma), IC (lon Chromatog-raphy) ve AAS (Atomic Absorption Spectrophoto-meter) kullanılarak aletsel analizler yapılmaktadır.

ICP cihazı özellikle düşük iletkenlikteki (5000uS/ cm) su numunelerinde ağır metal tayini (<50ppb) için kullanılırken, IC (ICS 1000) anyon

MTA'DAN... 13

14 MTA'DAN...

(F-, Cl-, Br-, NO2

-, NO3

-, PO4

2- ve SO4

2-) analiz-lerine uygundur.

Anyon analizleri, Su Kirliliği Yönetmeliği'ndebelirtilen sınır değerler baz alınarak yapılmak-tadır. Ayrıca, yüksek klorlu sularda nitrit anyonuistenen dedeksiyon limitlerinde tayin edilebilmek-tedir.

AAS (Model AA 670) ise, uzun yıllardır Na+,K+, Ca2+, Mg2+, Fe(toplam) ve Mn(toplam) tayini için kul-lanılmaktadır.

Su Analizleri Birimi Laboratuvarlarında MTAGenel Müdürlüğü projeleriyle, MTA dışından ge-len numunelerin de analizleri için hizmet veril-mektedir.

Birim'de kimyager ve kimya mühendislerin-den oluşan 5 ve kimya teknisyenlerinden oluşan2 kişilik ekip bir arada çalışmakta olup, 2005 yılıiçerisinde 352 numunede 6803 analiz yapılmıştır.

İyon Kromotoğrafi Cihazı

AAS (Atomik Absorpsiyon Spektrofotometre)

2. AKREDİTASYON

Akreditasyon, laboratuvarların, muayene vebelgelendirme kuruluşlarının ulusal ve uluslar-arası kabul görmüş teknik kriterlere göre değer-lendirilmesi, yeterliliğinin onaylanması ve düzen-li aralıklarla denetlenmesini ifade eden bir kav-ramdır.

2.1. Uluslararası akreditasyon

Gelişen teknoloji ile birlikte artış gösterenürün çeşitliliği ve işlevsellik, beraberinde kalite,teknik emniyet, dayanıklılık, kullanım gayesineuygunluk yönlerinden ürünlerden beklentilerinyerine getirilmesine dair güvence arayışlarını or-taya çıkarmaktadır. Bu arayışlara cevap teşkil et-mek üzere, ürün ve üretime yönelik belgelendir-me, muayene, test ve analiz hizmetleri "uygunlukdeğerlendirmesi" kavramı altında disipline edil-miş hale getirilmektedir.

Uygunluk değerlendirmesi hizmetleri veren la-boratuvar, muayene ve belgelendirme kuruluşla-rının nitelikleri ve çalışmalarının yeterliliği konu-sunda; ürünlerin standardlara uygun ve güvenliolduğunu göstermek amacıyla tanzim edilmiş tekbir belge ile uluslararası pazarlarda kabul edilme-sine, Dünya Ticaret Örgütü (WTO) ve bölgeselekonomik bloklar tarafından özel bir önem veril-mektedir. Buna bağlı olarak, uygunluk değerlen-dirmesi faaliyetlerinde bulunan kuruluşların ortakteknik prensip ve işleyiş usullerine göre çalışma-sını sağlamak, belirlenmiş uluslararası kriterlerkarşısında yeterliliği tespit edilenlerin verdiği bel-ge ve raporların karşılıklı tanınabilirliğini temin et-mek amacıyla, birçok ülke, uygunluk değerlendir-mesi sahasını düzenleyen akreditasyon birimleri-ni (Ulusal Akreditasyon Kuruluşlarını) oluştur-maktadır.

Uygunluk değerlendirmesi konusunda iseuluslararası standardizasyon çalışmaları yapıl-makta olup, dünya genelinde ulusal standardi-zasyon kuruluşları Uluslararası StandardizasyonÖrgütü (ISO) adı altında bir birlik oluşturmuş-lardır. ISO, elektrik ve elektronik mühendisliğistandartları (IEC- Uluslararası Elektroteknik Ko-mitesi) dışında her tür standardizasyon alanınıkapsar. Uluslararası ticarette yer alan ekonomi

MTA'DAN... 15

operatörleri, iş görüşmeleri ve ticari anlaşmalar-da ISO Uygunluk Değerlendirmesi Komitesi tara-fından hazırlanan ISO/IEC kılavuzlarını kullanır-lar. Bundan dolayı uluslararası ticaret muame-lelerinde bulunan, uygunluk değerlendirmesi hiz-meti veren örgütler ISO/IEC kılavuzlarına bağlıkalmak zorundadır.

Aslında ISO/IEC kılavuzları, bu tarz gereklilik-lere yer veren yegâne doküman değildir. AvrupaKomisyonu EN 45000 standartlar serisini hazırla-maktadır. EN 45000 serisinde yer alan standart-ların ilk tasarıları; aynı konuya karşılık gelen ISO/IEC kılavuzundaki standartlara göre modellen-miş olmasına rağmen, bugün itibariyle kılavuzlar-la EN 45000 arasında farlılıklar vardır. Bu fark-lılıkları giderip uyumlaşmayı sağlamak üzere Vi-yana anlaşması imzalanmıştır. Uygunluk değer-lendirmesi hizmeti veren kuruluşların sahip ol-ması gereken nitelikleri ihtiva eden EN 45000 veISO/IEC 17000 serisi standartların hazırlanmasıve uygulamaya geçilmesi ile ulusal akreditasyonsistemlerinin karşılıklı tanınma anlaşmalarına ta-raf olacak şekilde yeterli hale gelmesi için gerek-li zeminin güçlenmesini sağlamıştır. Buna ilâveolarak, Dünya Ticaret Örgütü'nün, "Ticarette Tek-nik Engeller" konusunda yaptığı düzenlemeler demalların küresel ölçekte serbest dolaşımını sağ-lamak için "tek noktada uygunluk değerlendirme-si" hedefini yakın hale getirmiştir.

2.2. Dünyadaki uygunluk değerlendirmesistemleri

Uygunluk değerlendirmeleri için dünyanın çe-şitli ülkelerinde ulusal akreditasyon kuruluşları vebu ulusal akreditasyon kuruluşları ile diğer ilgilikuruluşlar bir araya gelerek Bölgesel Akreditas-yon Birliklerini oluşturmuşlardır.

a) Bölgesel Akreditasyon Birlikleri

• EA (Avrupa Akreditasyon Birliği): Üye ülke-ler arasında ve üye ülkelerin akreditasyon sis-temleri arasında karşılıklı güveni kurmak, da-ha sonra bu güvenin kalıcılığını sağlamak vedünyadaki akreditasyon kuruluşlarının bölgeselgruplaşmalarını bir araya getirmek amacıyla ku-rulmuştur.

• APLAC (Asya Pasifik Akreditasyon Birliği):Asya-Pasifik Bölgesindeki laboratuar akreditas-yonunu dünyada en iyi yapmak, diğer bölgeselkuruluşlarla işbirliğini kolaylaştırmak, uluslar-arası alanda sesini duyurmak ve herhangi bir üyeülke tarafından akredite edilen laboratuarlarınkullanımını ve kabulünü sağlamak için kurulmuş-tur.

• PAC (Pasifik Akreditasyon Birliği): Belge-lendirmeyi uluslararası düzeyde tanıtmak ve yö-netim sistemleri, ürünler, hizmetler, personel vediğer uygunluk değerlendirmesi programlarınınkayıtlarını oluşturmak üzere kurulmuştur.

16 MTA'DAN...

• IAAC (Amerika Akreditasyon Birliği): Akre-ditasyon sistemlerinin ve programlarının eşitliğiniesas alarak, akreditasyon kuruluşları tarafındanverilen akreditasyonların uluslararası kabulünü,uluslararası akreditasyon ağıyla ve diğer bölge-sel akreditasyon üye kuruluşlarıyla iş birliği ha-linde çalışarak hızlandırmaktır. Aynı zamanda,uygunluk değerlendirmesinin, deney ve kalibras-yon sonuçlarının uluslararası arenada kabulünüsağlamak amacıyla kurulmuştur.

b) Dünyadaki Akreditasyon Kuruluşları

1- Uluslararası Akreditasyon Forumu (lAF),belgelendirme kuruluşlarının akreditasyonu ileilgilenen kuruluşların oluşturduğu dünya çapındabir organizasyondur. lAF'nin hedefleri;

• Ulusal akreditasyon kuruluşları ve onlar ta-rafından akredite edilen kuruluşlar arasında gü-veni sağlamak,

• ISO/IEC dokümanlarının kullanımını vegelişimini desteklemek,

• Aralarındaki çok yönlü anlaşmaları esasalarak üyelerin programlarının eşitliğini sağla-mak,

• Bölgesel çok yönlü anlaşmaları teşviketmektir.

2- Uluslararası Laboratuvar Akreditasyon Bir-liği (ILAC), dünyadaki laboratuvarların ve mua-yene kuruluşlarının akreditasyonuyla ilgilenenkurumlar topluluğudur. Dolayısıyla, ILAÇ uygun-luk değerlendirmesi konusunda dünyadaki bütünorganizasyonlarla bağlantı halindedir. ILAC'ınamaçları;

• Katılımcı akreditasyon kuruluşlarının işle-tim prosedürlerini uyumlaştırmak,

• Laboratuvar akreditasyonlarının kullanımı-nı teşvik etmek,

• Bilgi alışverişi için çeşitli yöntemler tasar-lanmak ve bu yöntemlerin kalıcılığını sağlamak,

• Uluslararası standartların ve kılavuzlarınkullanımını geliştirmeye ve teşvik etmeye yar-dımcı olmak,

• Bölgesel birliklerinin oluşumunu destekle-mek ve aralarında yapılan işlerin gereksizce kop-yalanmasını engellemeye çalışmak,

• Karşılıklı tanıma anlaşmalarının gelişmesi-ni ve kabulünü teşvik etmek,

• İlgilenen bütün akreditasyon kuruluşlarınınkendi sistemlerini geliştirmelerine yardımcı ol-mak ve benzer amaçlar içinde olan diğer ulusal,bölgesel ve uluslararası kuruluşlarla iş birliği yap-maktır.

c) Uluslararası Akreditasyon Birliklerinin iliş-kileri

Ulusal akreditasyon kuruluşları, bölgesel ak-reditasyon birliklerine (EA, APLAC, PAC, IAAC)ve uluslararası akreditasyon örgütleri olan ILACve IAF' ye üye olabilmektedir. Bölgesel akredi-tasyon birlikleri de uluslararası akreditasyonörgütleri olan ILAC ve IAF'ye üye olabilmektedir.

Bütün akreditasyon kuruluşları ve müşterileri,akreditasyon, belgelendirme ve deneylerle ilgilifaaliyetlerini ISO kılavuzlarına göre yaparlar.

2.3. Akreditasyonun yasal durumu

Avrupa Birliği Teknik Direktiflerine Uyum (sağ-lık, güvenlik, çevre koruma, tüketici koruma vb.):Avrupa Komisyonu ürünlerin iç pazarda dolaşı-mını hızlandırmak için 1985 yılında sunduğuprogramında, üye ülkelerdeki ürünlere dair ya-saların uyumlaştırılması önerisini sunmuştur. ABDirektifleri hayat, sağlık ve çevrenin korunabil-mesi için yerine getirilmesi gereken ana şartlarıbelirlemeli ve bu şartlar, ürün Avrupa piyasasınasürülmeden önce yerine getirilmelidir.

Bilindiği gibi, Türkiye'nin 1995 yılında imza-ladığı Gümrük Birliği anlaşması ile 01 Ocak1996'da 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi kararı yürür-lüğe girmiştir. Ortaklık Konseyi kararlarının 8. ve11. maddelerine göre ülkemiz 5 yıl içerisinde Av-rupa teknik mevzuatını benimseyecek ve AvrupaTopluluğunun ticarette teknik engellerin kaldırıl-masına ilişkin mevzuatını, iç mevzuatına dahiledecektir. Diğer bir ifadeyle, Topluluğun standar-dizasyon, ölçüm, kalibrasyon, kalite, akreditas-yon, test ve belgelendirme konularındaki teknik

MTA'DAN... 17

mevzuatının listesi ve uyumun şartlarını belir-lemiştir.

2.4. Ulusal yasalar (Çevre Mevzuatı)

• Çevre ile ilgili analizlerin gerçekleştirildiğilaboratuvarlar için akreditasyon şartı, 24631 sa-yılı ve 5.1.2002 tarihli resmi gazetede yayım-lanan, Çevre Bakanlığının Çevre Denetimi Yö-netmeliğinin II. Bölümü - Denetime Tabi Kuruluşve İşletmelerin Yükümlülükleri madde 6'da belir-tilmiştir.

• Sıvı yakıt analizleri ile ilgili analizlerin ger-çekleştirildiği laboratuvarlar için; Petrol Piyasa-sında Uygulanacak Teknik Kriterler HakkındaYönetmelik 10/09/2004 Tarihli ve 25579 SayılıResmi Gazetede yayımlanmıştır.

• Katı yakıt analizleri ile ilgili analizlerin ger-çekleştirildiği laboratuvarlar için; Resmi Gaze-tede - 31/12/2004 Çevrenin Korunması Yönün-den Kontrol Altında Tutulan Yakıt ve Atıklara İliş-kin Tebliğ yayınlanmıştır.

• Ülkemizde de uygunluk değerlendirmesifaaliyetlerini akredite etmek için 4 Kasım 1999tarihinde yayımlanan 4457 sayılı Kanunla TürkAkreditasyon Kurumu (TÜRKAK) kurulmuştur.

2.5. Akredite laboratuvar olmanın avan-tajları nelerdir?

Laboratuvar akredite olduğunda;

• Teknik yeterliliğin güvenilir olması,

• Ulusal ve uluslararası yüksek saygınlık,

• Laboratuvarların yeterliliğinin resmi olaraktanınması,

• Müşterilere güvenilir deney, analiz ve ka-librasyon hizmeti,

• Düzenlenen rapor ve sertifikalarınuluslararası kabul görmesi,

• Uluslararası ticarette deney ve analiztekrarlarını önleyerek masrafları azaltmasıgibi faydalar sağlayacaktır.

2.6. Laboratuvarların teknik yeterliliğinihangi şartlar etkiler?

Bir laboratuvarın teknik yeterliliğini;• Çalışan personelin vasıfları, eğitim duru-

mu, tecrübesi• Analiz/deney donanımının teknolojik duru-

mu ve kalibrasyonu• Numune alma metotlarının uygunluğu• İstenen sonucu veren nitelikte deney

metotlarının kullanılabilirliği• Ulusal/uluslararası ölçüm standartlarına

olan izlenebilirlik• Etkin kayıt ve rapor sunma sistemi• Ölçüm izlenebilirliği• Deney/ölçüm/analiz tesislerinin niteliği• Yerleşim ve çevre koşulları gibi faktörler

etkiler

3. MAT DAİRESİNDE LABORATUVARAKREDİTASYONU İLE İLGİLİ ÇALIŞMALAR

MAT Dairesi'nde bir kalite sistemi kurmak veLaboratuvarların akreditasyon çalışmalarının yü-rütülebilmesini sağlamak amacıyla 14.06.2005tarihinde Kalite Birimi kurulmuştur.

3.1. Kalite biriminin bugüne kadar yapmışolduğu çalışmalar

MAT Dairesi Laboratuvarlarında TS ENISO/IEC 17025:2005 Laboratuvar AkretidasyonuStandardına uygun akreditasyon çalışmalarıbaşlatılmıştır. Bu çalışmalar içerisinde Kalite ElKitabının oluşturulması ve bunun içeriği olan pro-sedür ve talimatların yazılması, gerekli formlarınhazırlanması, var olanların güncelleştirilmesi,

18 MTA'DAN...

MAT Laboratuvarlarındaki mevcut cihazların ka-libre edilmesi için ön hazırlıkların tamamlanmasıgibi çalışmalar yer almaktadır. Ayrıca, akreditas-yon çalışmaları için gerekli olan ve aşağıda belir-tilen eğitimler ile çevre mevzuatına uyum çerçe-vesinde "Ön Yeterlilik Belgesi" alınmıştır.

• TÜBİTAK- Marmara Araştırma MerkeziKimya ve Çevre Enstitüsü'nden 18-21.04.2005tarihinde 20 kişilik bir ekip tarafından "TS ENISO/IEC 17025/ Mayıs 2000 Deney ve Kalib-rasyon Lâboratuvarlarının Yeterliliği İçin GenelŞartlar", "Metod Validasyonu" ve "Ölçüm Belir-sizliği Hesaplan" konulu eğitim alınmıştır.

• TC. Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yö-netimi Genel Müdürlüğünden Kömür AnalizleriBirimine 12.09.2005 tarihinde Yakıt Analizleri içinÇevre Analizleri Ön Yeterlilik Belgesi alınmıştır.

• TMMOB Çevre Mühendisleri Odası AnkaraŞubesi'nden 18-19-20.10.2005 tarihinde 3 kişiISO 9001:2000 Kalite Yönetim Sistemi Bilgilen-dirme ve İç Denetçi Eğitimi almıştır.

- Türk Standartları Enstitüsü'nden 05-16.12.2005 tarihinde 5 kişi Genel Metroloji, (Terazi, Ba-sınç, Hacim, Sıcaklık) Kalibrasyonu, Ölçüm Belir-sizliği Eğitimlerini almıştır.

MTA'DAN... 19

JEOLOJİ ETÜTLERİ DAİRESİ YERDİNAMİKLERİ ARAŞTIRMA VEDEĞERLENDİRME KOORDİNATÖRLÜĞÜ

Şerafettin ATEŞ *

MTA Genel Müdürlüğü, Ülkemizin maden,enerji ve diğer doğal kaynakları ile jeolojik özel-liklerini araştıran ve bu konularda çalışmalar ya-pan kurumudur. Kurumun, ülke ölçeğinde jeolojikaraştırmalarını yapan Jeoloji Etütleri Dairesi, ül-kemizde Jeoloji Araştırma Kurumu sorumlulu-ğunda çalışmalarını yürütülmektedir. MTA GenelMüdürlüğü kurulduğu tarihten itibaren, jeolojiksüreçlerle ilgili olan depremler ve deprem kay-nağı olan diri faylarla ilgili çok sayıda araştırma-lar yapmıştır. 1970'li yıllara kadar konuyla ilgiliçalışmalar, daha çok yıkıcı depremler sonrasındayapılan, saha gözlem ve değerlendirmeler şek-lindedir. 1970 yılından sonraki dönemde, doğru-dan afet sorunlarının çözümüne yönelik, bilimselaraştırma projeleri yapılmaya başlanmıştır. DiriFay ve Deprem Jeolojisi Araştırmaları Projesi,Arazi Kullanım Potansiyel Haritaları Projesi ileKarst ve Mağara Araştırmaları Projesi, bu dö-nemde uygulamaya konan özgün projelerdir. DiriFay ve Deprem Jeolojisi Projesi kapsamındaMTA Genel Müdürlüğü tarafından 1:1 000 000ölçekli "Türkiye Diri Fay Haritası" tamamlanarak,1992 yılında yayımlanmıştır. Arazi Kullanım Po-tansiyel Haritaları Projesi kapsamında ilk çalış-malara, 1975 yılında, "Ankara Metropolitan AlanıArazi Kullanım Potansiyeli Projesi" ile başlanmış-tır. Daha sonraki yıllarda, benzer proje çalışma-larına değişik illerde devam edilmiş, 1997 yılında,doğal afet sorunlarının çözümüne yönelik araştır-maların geliştirilmesi ve uzman eleman yetişti-rilmesini sağlamak amacıyla Doğal Afet Araştır-maları Birimi oluşturulmuştur. Bu birimin adı, Ge-nel Müdürlüğün oluru ile 2002 yılında Çevre Jeo-lojisi ve Doğal Afet Araştırmaları Koordinatörlü-ğü'ne, daha sonra 2004 yılında Yer DinamikleriAraştırma ve Değerlendirme Koordinatörtüğü'nedönüştürülmüştür.

YER DİNAMİKLERİ ARAŞTIRMA VEDEĞERLENDİRME KOORDİNATÖRLÜĞÜ

Yer Dinamikleri Araştırma ve DeğerlendirmeKoordinatörlüğü, MTA İç Hizmet Yönetmeliği veJeoloji Etütleri Dairesi Başkanlığı iç yönetmeliğiesasları dahilinde, Genel Müdürlük adına bilim-sel ve teknolojik gelişmelere göre kapsamı deği-şebilecek olan, jeolojik kökenli doğal afet kaynak-ları ile karst ve mağara araştırmaları konuların-da bilimsel araştırmalar yapmak, projeler geliştir-mek, yürütmek, denetlemek ve sonuçlandırmak-la yükümlüdür. Koordinatörlük çalışmaları 3 anabirim tarafından yürütülmektedir. Bu birimler:1- Aktif Tektonik Araştırmaları Birimi, 2- Uygula-malı Jeoloji Birimi, 3- Karst ve Mağara Araştırma-ları Birimi'dir.

1. Aktif Tektonik Araştırmaları Birimi

Aktif tektonik araştırmaları birimi, deprem za-rarlarını azaltma yönünde, deprem tehlike değer-lendirmelerine alt yapı oluşturmak amacıyla dirifay, paleosismoloji ve noetektonik konularındaaraştırmalar yapmaktadır. Bu kapsamda, diri fay-lar haritalanarak, fayların yapısal ve geometriközellikleri tanımlanmakta, üretebilecekleri mak-simum deprem büyüklüklerini ve tekrarlanmaaralıklarını yorumlamak amacıyla da, geçmiştekideprem davranışlarının araştırılmasına yönelikçalışmalar yürütülmektedir.

1999 yılında meydana gelen, Doğu Marmaraİzmit ve Düzce depremleri sonrasında, "Diri Fayve Paleosismoloji Araştırmaları Projesi" uygulan-maya konmuş, proje kapsamında gerek bu dep-remler, gerekse daha sonra başka diri faylar üze-rinde meydana gelen depremlere ilişkin, kaynakfay tanımı ve yüzey kırığı haritalamasını içeren,çok sayıda araştırma ve inceleme yapılarak,sonuçlan rapor haline getirilmiştir. Yapılan yeniplânlamalarla, 2010 yılına kadar mevcut TürkiyeDiri Fay Haritası bilgilerinin güncellenmesi veulusal düzeyde hizmet verecek diri fay veri ta-banının oluşturulması hedeflenmektedir.

Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Jeoloji Etütleri Dairesi Başkanlığı, Ankara

20 MTA'DAN...

2. Uygulamalı Jeoloji Birimi

Bölgesel-kentsel arazi kullanım plânlamala-rında yararlanılacak, yer bilimsel verilerin araştı-rılması, Türkiye heyelan envanterinin oluşturul-ması, çizgisel mühendislik yapılarının güzergâhseçimi ve organize sanayi bölgeleri yer seçimiyleilgili araştırmalar Uygulamalı Jeoloji Birimi tara-fından yürütülmektedir.

Arazi kullanım plânlaması yerbilim verileri pro-jesi kapsamında, kentsel-bölgesel plânlamalardagerekli, yer bilimlerinin değişik disiplinlerini kap-sayan araştırmalar yapılmaktadır. Jeoloji, hidro-jeoloji, jeomorfoloji, mühendislik jeolojisi, eğimanalizleri ile diri faylar-depremsellik, kütle hare-ketleri (heyelanlar) ve taşkın gibi jeodinamik sü-reçler projenin araştırma konularını oluşturmak-tadır. Bu araştırmalar ve konularına özgün üre-tilen haritalar, bölgesel-kentsel plânlamalara te-mel veri sağlayan, uygulama imar plânlarının ha-zırlanmasında ve uygulama sürecinde ise yön-lendirmeği Öngören çalışmalardır. 1975 tarihin-den itibaren Jeoloji Etütleri Dairesince, birçok ilve ilçede arazi kullanım kapasitesi belirleme yö-nünde gerekli temel yerbilim verilerinin ortaya ko-nulması amacıyla araştırmalar yapılmış ve bun-lara ilişkin raporlar hazırlanmıştır. Bu proje, bugüne kadar 52 ilde gerçekleştirilmiştir. Bu çalış-malardan bazıları il genelini, çoğu ise il-ilçe mer-kezleri ve çevresini kapsamaktadır.

Ülkemizde heyelanlardan kaynaklanan doğalafetler, can ve ekonomik kayıplar bakımındandepremlerden sonra ikinci sırada yer almaktadır.Heyelanlar konusunda, Türkiye heyelan envan-terinin oluşturulması ve heyelan duyarlılık analiz-leri konularında araştırmalar yapılmaktadır. Tür-kiye heyelan envanterinin oluşturulması amacıy-la, 1997 yılında Türkiye Heyelan Haritası Projesiuygulamaya konulmuştur. Proje kapsamında Ül-ke genelindeki heyelanların alansal dağılımları,tipleri ve aktiviteleri araştırılmakta ve 1/25.000ölçeğinde haritalanmaktadır. 1 / 2 5 . 0 0 0 ölçekliheyelan envanter haritalarının, Ülke genelinde1/500.000 ölçeğinde basılması projenin önemliamaçlarındandır. Haritalama çalışmaları tamam-lanan 1/500.000 ölçekli İstanbul ve Zonguldakpaftalarının basımı gerçekleştirilerek, yayımlan-mıştır. Proje kapsamında ayrıca, tip bölgeler se-

çilerek, heyelan kaynaklı doğal afet plânlama ça-lışmalarına altlık teşkil edecek, heyelan duyarlılıkanalizlerine yönelik araştırmalar yapılmaktadır.

3. Karst ve Mağara Araştırmaları Birimi

Önemli ölçüde bilimsel veriyi barındıran veekonomik potansiyel oluşturan mağaraları, belirlisistem dahilinde incelemek, bölge koşullarındakullanım alanlarını ve koruma yöntemlerini tespitetmek amacıyla, 1979 yılında MTA Jeoloji EtütleriDairesi'nde "Mağara Araştırmaları Birimi" oluştu-rulmuştur. Jeomorfolog, jeolog, hidrojeolog, hari-ta teknikeri gibi farklı disiplinlere sahip eleman-ların bir araya gelmesi ile şekillenen birim, bu ta-rihten itibaren, başta Orta ve Batı Toroslar ile Ka-radeniz olmak üzere, Türkiye'nin hemen hemenher bölgesinde araştırmalara başlamıştır. Çalış-malarda; mağaraların jeolojik, jeomorfolojik, hid-rolojik-hidrojeolojik, meteorolojik özellikleri ince-lenerek, büyüklük ve önemlerine göre 1/100-1/1000 ölçekli haritaları (plân ve kesitler) çi-zilmekte, ekonomik amaçlı kullanım alanları be-lirlenmektedir. Karst yer altı suyu sistemlerininaraştırılması, koruma alanlarının belirlenmesi iledetay yüzey k a r s t ı n ı n incelenmesi ve analizi de,Birimin son yıllarda gerçekleştirdiği önemli çalış-malardandır.

Yürütülen MTA projeleri dışında, resmi kurum-ların (Valilik, Kaymakamlık, Belediye), bölge-lerindeki mağaraların araştırılmasına yönelik ta-lepleri de, her türlü harcamanın başvuru sahibitarafından karşılanması halinde, ön etüt ve uygu-lama projesi (şu an yapılamıyor) çalışmaları ya-pılmaktadır. Günümüze kadar yürütülen çalışma-larda; başta Batı ve Orta Toroslar (Muğla, Antal-ya, İsparta, Konya, Karaman, İçel) olmak üzereBatı ve Doğu Karadeniz (Zonguldak, Bartın, Sinop, Gümüşhane, Ordu, Bayburt, Tokat), Trakya(Kırklareli, Tekirdağ), Güney Marmara (Balıkesir,Bursa, Bilecik), Ege (İzmir, Manisa, Aydın, De-nizli) İç Batı Anadolu (Eskişehir, Ankara) ve AşağıSakarya Nehri Havzası (Bolu, Düzce, Sakarya)bölgelerinde bulunan mağaralar incelenmiş, bu|mağaraların oluşum ve gelişim özellikleri ileçevresel koşullara bağlı olarak, kullanım amaç-larına uygunluğu belirlenmiştir. Bu çalışmalarıiçeren 78 değişik rapor, MTA Derleme Servisi'neintikal ettirilmiştir. Ayrıca bu çalışmaların dışında

MTA'DAN... 21

çok sayıda mağara da (Silifke Narlıkuyu, AlanyaDim, Serik Zeytintaşı, Acıpayam Keloğlan, Ho-naz Kaklık, Isparta-Aksu Zindan, Kırklareli Dup-nisa, Zonguldak Gökgöl ve Cehennemağzı, To-kat Ballıca, Gümüşhane Karaca, Denizli Kaklık,Karabük Mencilis, Muğla Yerküpe) turizm amaçlıkullanıma açılmış ve bazılarında plânlama çalış-maları devam etmektedir.

Bu çalışmaların yanı sıra KKTC'nde ilk kezgerçekleştirilen mağara etütleri ve yüzey karstıçalışmaları ile, başta Girne Dağları (BeşparmakDağlan) olmak üzere, KKTC'nin değişik bölgele-rinde 42 mağaranın incelemesi tamamlanmış, 45mağaranın da yerleri belirlenmiştir. Bu mağara-lardan 5 tanesinin turizm amaçlı kullanıma uygunözelliklere sahip olduğu tespit edilmiştir.