MOÂN HOÏC LAÄP TRÌNH C CAÊN...

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC TOÂN ÑÖÙC THAÉNG KHOA COÂNG NGHEÄ THOÂNG TIN & TOAÙN ÖÙNG DUÏNG

----- -----

MOÂN HOÏC

LAÄP TRÌNH C CAÊN BAÛN

GIAÛNG VIEÂN: ThS. DÖÔNG THÒ THUØY VAÂN

1

LẬP TRÌNH C CĂN BẢN

Th.S Dương Thị Thùy VânKhoa CNTT & TƯD

CHƯƠNG 0

GIỚI THIỆU

2

• Giải quyết những bài toán cơ bản với chươngtrình máy tính.

• Các khái niệm, kiến thức cơ bản về lập trình.

• Các nguyên lý, kỹ thuật lập trình cơ bản.

• Dùng ngôn ngữ lập trình C để viết.

• Cú pháp, ngữ nghĩa ngôn ngữ C/C++.

Mục tiêu

Nội dungCh1- Thuật toán

Ch2- Các khái niệm cơ bản

Ch3- Biến và hằng

Ch4- Phép toán và biểu thức

Ch5- Cấu trúc điều khiển rẽ nhánh, lặp (*)

Ch6- Hàm (*)

3

Tài liệu tham khảo1. Nguyễn Cao Trí, Bài giảng cơ sở lập trình

2. Quách Tuấn Ngọc (1998), Ngôn ngữ lập trình C, NXB Giáo Dục.

3. Hoàng Kiếm (2001), Giải một bài toán trên máytính như thế nào ?, tập 1, NXB Giáo Dục.

4. Brian W.Kernigan & Dennis M.Ritchie (2000), The C Programming Language.

5. H.M. Deitel and P.J. Deitel (1998), C++ How to program, 2nd Edition, Prentice Hall.

Đánh giá

Bài tập trên lớp, BT về nhà, kiểm tra, …, 10%

KT giữa kì: kiểm tra thực hành trên máy, 20%

Thi cuối kì: kiểm tra viết trên giấy, 70%

4



• Giải quyết những bài toán cơ bản với chươngtrình máy tính.

• Các khái niệm, kiến thức cơ bản về lập trình.

• Các nguyên lý, kỹ thuật lập trình cơ bản.

• Dùng ngôn ngữ lập trình C để viết.

• Cú pháp, ngữ nghĩa ngôn ngữ C/C++.

Mục tiêu

5

Nội dungCh1- Thuật toán

Ch2- Các khái niệm cơ bản

Ch3- Biến và hằng

Ch4- Phép toán và biểu thức

Ch5- Cấu trúc điều khiển rẽ nhánh, lặp (*)

Ch6- Hàm (*)

Ch7- Cấu trúc mảng một chiều

Tài liệu tham khảo1. Quách Tuấn Ngọc (1998), Ngôn ngữ lập trình C,

NXB Giáo Dục.

2. Hoàng Kiếm (2001), Giải một bài toán trên máytính như thế nào ?, tập 1, NXB Giáo Dục.

3. Brian W.Kernigan & Dennis M.Ritchie (2000), The C Programming Language.

4. H.M. Deitel and P.J. Deitel (1998), C++ How to program, 2nd Edition, Prentice Hall.

6

Đánh giá

Bài tập trên lớp, BT về nhà, kiểm tra, …, 10%

KT giữa kì: kiểm tra thực hành trên máy, 20%

Thi cuối kì: kiểm tra viết trên giấy, 70%

Chương 1 THUẬT TOÁN

7

Nội dung

• 1. Vấn đề, bài toán• 2. Thuật toán• 3. Giải bài toán trên máy tính

1. Vấn đề, bài toán

Vấn đề

Những vướng mắc, khó khăn trong cuộc sốngmà ta cần giải quyết.

Bài toán

Một loại vấn đề mà để giải quyết, cần đến tínhtoán (phép toán số, luận lí, quan hệ).

8

Giải quyết vấn đề, bài toán

• Bất kỳ vấn đề, bài toán ngoài đời nào cũng có thểđược chia thành trình tự nhiều công việc nhỏ hơn.

• Trình tự các công việc nhỏ này được gọi là giảithuật giải quyết công việc ngoài đời.

• Mỗi công việc nhỏ hơn cũng có thể được chia nhỏhơn nữa nếu nó còn phức tạp,...

• Vấn đề mấu chốt của việc dùng máy tính giảiquyết công việc ngoài đời là lập trình.

2. Thuật toánThuật toán

Là cách biểu diễn lời giải "bài toán“ rõ ràng, chi tiết để có thể thực thi được trên máy tính.

Là một dãy hữu hạn các bước nhằm xác định các thaotác mà máy tính có thể thực hiện được sao cho saukhoảng thời gian hữu hạn thì cho ra kết quả.

Bài toán giải phương trình bậc 1- 1 ẩn. (??)

9

Các đặc trưng của thuật toán (1)

- Tính hữu hạn: có hữu hạn bước và phải dừng.

- Tính xác định: các bước rõ ràng, thực thi được.

- Tính đúng: quá trình thực thi theo các bước đã chỉra phải đi đến kết quả như ý.

- Tính hiệu quả: khối lượng, không gian, thời giantính toán không quá “lớn”.

- Tính tổng quát: áp dụng được cho mọi trường hợpcủa bài toán.

Các đặc trưng của thuật toán (2)

10

Phương pháp biểu diễn thuật toán

• Thuật toán thường được biểu diễn bằngcác ngôn ngữ sau:

– Dùng ngôn ngữ tự nhiên (NNTN)– Dùng mã giả (NNTN + NN LT)– Dùng lưu đồ - sơ đồ khối

Biểu diễn bằng NNTN• Dùng ngôn ngữ thường ngày để liệt kê các bước của

thuật toán.• Không thể hiện rõ cấu trúc của thuật toán• Dài dòng, có thể gây hiểu lầm hoặc khó hiểu• Không yêu cầu người viết hay đọc nắm quy tắc.

− Không có một quy tắc cố định

• Tính dễ đọc:− viết các bước con lùi vào bên phải− đánh số bước theo quy tắc phân cấp như 1, 1.1, ...

11

Biểu diễn bằng mã giả (1)

• Vay mượn các cú pháp của một ngôn ngữ lập trình– dùng một phần ngôn ngữ tự nhiên– bị phụ thuộc vào ngôn ngữ lập trình.

• Mọi ngôn ngữ lập trình đều có những thao tác cơbản– xử lý, rẽ nhánh và lặp– tận dụng được các khái niệm trong ngôn ngữ lập trình,

• Dễ dàng nắm bắt nội dung thuật toán

Biểu diễn bằng mã giả (2)

Một đoạn mã giả của thuật toán giải pt bậc haiif Delta > 0 then begin

x1=(-b-sqrt(delta))/(2*a)x2=(-b+sqrt(delta))/(2*a)xuất kết quả : phương trình có hai nghiệm là x1 và x2

endelse

if delta = 0 thenxuất kết quả : phương trình có nghiệm kép là

-b/(2*a)else {trường hợp delta < 0 }

xuất kết quả : phương trình vô nghiệm

12

Biểu diễn bằng lưu đồ (1)

Đường đi

Terminator

Module – CT con

Quyết định

Xuất

Xử lý

Nhập

Ý nghĩaBiểu tượng


• Công cụ trực quan diễn đạt thuật toán. – Biểu diễn bằng mô hình – hình vẽ

• Theo dõi được: – sự phân cấp các trường hợp– quá trình xử lý của thuật toán

• Phân biệt hai loại thao tác:– Chọn lựa theo một điều kiện nào đó– Xử lý, hành động

13


• Chọn lựa theo một điều kiện nào đó:– Biểu diễn bằng một hình thoi, bên trong chứa

biểu thức điều kiện. – Ví dụ: thao tác "nếu a = b thì thực hiện thao tác

B2, ngược lại thực hiện B4" là thao tác chọn lựa

a = b Δ = 0


• Thao tác chọn lựa: có thể có hai hướng đi– một hướng ứng với điều kiện thỏa– một hướng ứng với điều kiện không thỏa. – 2 cung có nhãn

• Đ/Đúng,Y/Yes • S/Sai,N/No

14


• Xử lý, hành động:– Biểu diễn bằng một hình chữ nhật, bên trong

chứa nội dung xử lý. – Ví dụ: "Chọn một môn học và in ra." là một

thao tác thuộc loại hành động.

tăng i lên 1 chọn 1 hộp bất kỳ


• Quá trình thực hiện các thao tác:– Đường đi – route – Biểu diễn bằng cung có hướng

• nối giữa 2 thao tác: thực hiện lần lượt

15


• Ðiểm cuối (terminator) – Biểu diễn bằng hình ovan– Điểm khởi đầu

• chỉ có cung đi ra• bên trong ovan ghi chữ: bắt đầu/start/begin

– Điểm kết thúc• Chỉ có cung đi vào• bên trong ovan ghi chữ: kết thúc/end

• Mỗi lưu đồ chỉ có 1 điểm bắt đầu và 1 điểm kếtthúc.

Phương trình thuật toán giải pt bậc 2. Đường chấm ứng vớitrường hợp nghiệm kép, ví dụ: a=1,b=2,c=1

16


• Điểm nối (connector)– Nối các phần khác nhau của một

lưu đồ– Nối sang trang– Sử dụng với lưu đồ phức tạp

• Giảm độ rắc rối• Đặt ký hiệuliên hệ giữa cácđiểm nối

3. Giải bài toán trên máy tính (1)

Các bước giải quyết vấn đề, bài toán bằng máy tínhđiện tử (MTĐT):

1) Xác định vấn đề, bài toán: xác định rõ yêu cầu của bàitoán, bài toán cho gì (Input) và yêu cầu tìm gì (Output).

2) Lựa chọn phương pháp giải: Có thể có nhiều cáchkhác nhau để giải bài toán. Các phương pháp có thểkhác nhau về thời gian thực hiện, chi phí lưu trữ dữliệu, độ chính xác, … => tùy theo nhu cầu cụ thể màchọn phương pháp giải thích hợp.

17


3) Xây dựng thuật toán: xây dựng mô hình chặt chẽ, chính xác hơn và chi tiết hơn cho phương pháp giảiđã chọn. Xác định rõ ràng dữ liệu vào, ra cho cácbước thực hiện cơ bản và trật tự thực hiện các bướcđó. Nên áp dụng phương pháp thiết kế có cấu trúc, từthiết kế tổng thể tiến hành làm mịn dần từng bước.

4) Cài đặt chương trình: mô tả thuật giải bằng chươngtrình. Dựa vào thuật giải đã được xây dựng, căn cứquy tắc của một ngôn ngữ lập trình để soạn thảo rachương trình thể hiện giải thuật thiết lập ở bước 3.


5) Hiệu chỉnh chương trình: Cho chương trìnhchạy thử để phát hiện và điều chỉnh sai sót nếutìm thấy. Có hai loại lỗi: lỗi cú pháp và lỗi ngữnghĩa.

6) Thực hiện chương trình: Cho MTĐT thực hiệnchương trình. Tiến hành phân tích kết quả thuđược. Việc phân tích kết quả nhằm khẳng địnhkết quả đó có phù hợp hay không. Nếu không, cần kiểm tra lại toàn bộ các bước một lần nữa.

18

Bài tậpMột công ty, mỗi giờ làm việc của một công nhân đượctrả 10,000 đồng/giờ trong 8 giờ đầu làm việc theo qui định.

Nếu làm tăng ca (phải làm nhiều hơn 8 giờ qui định), thì mỗi giờ vượt qui định được trả thêm 30%.

Tính tiền công cho một công nhân tùy theo giờ làmviệc của họ.

CHƯƠNG 2CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN


19

Nội dung

1. Ngôn ngữ lập trình2. Chương trình dịch3. Soạn thảo mã nguồn-Biên dịch-Liên kết và

thực thi4. Ví dụ chương trình C5. Các thành phần của chương trình C đơn giản

1. Ngôn ngữ lập trình (1)

• Con người liên lạc với nhau dùng: – ngôn ngữ tự nhiên: các mẫu từ ngữ và âm thanh

• Con người “nói chuyện” với máy tính dùng:– Ngôn ngữ lập trình: tập từ ngữ và ký hiệu

• Tuân theo các luật được gọi là cú pháp (syntax)

• Có rất nhiều ngôn ngữ lập trình đang được sửdụng.

20

1. Ngôn ngữ lập trình (2)• Dựa vào mức độ chi tiết hóa việc mô tả các thao

tác, người ta chia ngôn ngữ lập trình thành cáclớp:– Ngôn ngữ máy,– Hợp ngữ,– Ngôn ngữ cấp cao.

• Các ngôn ngữ cấp cao gần với ngôn ngữ tự nhiênnên rất tiện lợi cho việc mô tả các thao tác và dễhọc, dễ nhớ.

1. Ngôn ngữ lập trình (3)

Ngôn ngữ máy

Hợp ngữ

Ngôn ngữ cấp cao

+1300042774+1400593419+1200274027

LOAD AADD B

STORE C

C=A+B

21

Ngôn ngữ máy (1)

• Là ngôn ngữ nền tảng của bộ vi xử lý, còn đượcgọi là mã máy.

• Tập lệnh của ngôn ngữ máy phụ thuộc vào loại vi xử lý nên ngôn ngữ máy sẽ khác nhau trên nhữngmáy tính có sử dụng bộ vi xử lý khác nhau.

• Các chương trình được viết bằng các loại ngônngữ khác cuối cùng đều được chuyển thành ngônngữ máy trước khi chương trình đó được thi hành.

Ngôn ngữ máy (2)• Ưu điểm viết chương trình bằng ngôn ngữ máy:

– điều khiển máy tính trực tiếp• đạt được chính xác điều mình muốn làm. • hiệu quả về tốc độ thi hành, kích thước chương trình nhỏ

=> ngôn ngữ máy cho phép khai thác triệt để khảnăng của máy tính.

• Bất lợi của chương trình ngôn ngữ máy– Tốn rất nhiều thời gian để viết, – Rất khó đọc, khó theo dõi để tìm lỗi– Chỉ chạy được trên những máy tính có cùng bộ vi xử lý.

=> ngôn ngữ máy được gọi là ngôn ngữ cấp thấp.

22

Hợp ngữ• Tương tự như ngôn ngữ máy nhưng sử dụng các

ký hiệu gợi nhớ để biểu diễn cho mã lệnh củamáy.

• Cho phép định địa chỉ hình thức (dùng tên hoặc kýhiệu để tham chiếu tới một vị trí bộ nhớ) thay vìphải sử dụng địa chỉ thực sự (bằng con số nhịphân) như ngôn ngữ máy.

• Được phát triển nhằm giúp lập trình viên dễ nhớcác lệnh của chương trình.

• Các chương trình hợp ngữ được chuyển sang mãmáy thông qua trình hợp dịch (assembler).

Ngôn ngữ cấp cao• Hợp ngữ vẫn còn rất gần với từng thiết kế của máy

tính.• Cần có những ngôn ngữ lập trình gần với ngôn

ngữ tự nhiên hơn, được gọi là ngôn ngữ cấp cao.• Ngôn ngữ cấp cao bao gồm: danh từ, động từ, ký

hiệu toán học, liên hệ và thao tác luận lý. Các yếutố này có thể được liên kết với nhau tạo thành câulệnh.

• Ưu điểm viết chương trình bằng ngôn ngữ cấpcao:– Dễ đọc và dễ học– Không phụ thuộc vào máy tính

23

VD01

// Chuong trinh tinh bieu thuc y= 3e^cos(t+1)#include<iostream.h>#include<math.h>void main()

{double t, y;cout<<”Moi ban nhap 1 so thuc t: ”;cin>>t;y= 3*exp(cos(t+1));cout<<”Gia tri cua bieu thuc can

tinh la: ”<< y;}

Các thành phần của ngôn ngữlập trình

• Mỗi ngôn ngữ lập trình thường có ba thành phần cơbản: – Bảng chữ cái: là tập hợp các kí tự được dùng khi viết

chương trình, ngoài các kí tự này không được phép dùng bấtkì kí tự nào khác.

– Cú pháp: là bộ quy tắc để viết chương trình. Dựa vàochúng, người lập trình và chương trình dịch biết được tổhợp nào của các kí tự trong bảng chữ cái là hợp lệ và tổ hợpnào là không hợp lệ. Nhờ đó, có thể mô tả chính xác thuậttoán để máy thực hiện.

– Ngữ nghĩa: xác định ý nghĩa thao tác cần phải thực hiện, ứng với mỗi tổ hợp kí tự và dựa vào ngữ cảnh của nó.

24

Ví dụ• Hầu như các ngôn ngữ lập trình đều có kí tự + chỉ

phép cộng. Xét các biểu thức:A + B (1)I + J (2)

• Giả thiết A, B là các biến thực và I, J là các biếnnguỵên.

• Khi đó dấu trong biểu thức (1) sẽ được hiểu là cộnghai số nguyên, dấu + trong biểu thức (2) sẽ được hiểulà cộng hai số thực.

• Như vậy, cú pháp cho biết cách viết một chươngtrình hợp lệ,

• Còn ngữ nghĩa xác định tính chất, thuộc tính của cáctổ hợp kí tự trong chương trình.

2. Chương trình dịch

• Chuyển đổi chương trình từ NN cấp cao(hợp ngữ) thành NN máy.

• Có hai kỹ thuật chính:– Trình biên dịch (compiler),– Trình thông dịch (interpreter).

25

Trình biên dịch• Chuyển đổi toàn bộ chương trình sang ngôn ngữ máy

và lưu kết quả vào đĩa để có thể thi hành về sau. – Chương trình nguồn (source program) là chương trình ngôn

ngữ cấp cao được chuyển đổi.– Chương trình đối tượng (object program) là chương trình

ngôn ngữ máy được tạo ra.• Thực hiện

– Duyệt, kiểm tra cú pháp chương trình, – Kiểm tra logic và đảm bảo các dữ liệu sử dụng được định

nghĩa hợp lý,– Phát hiện và tạo ra một danh sách lỗi cú pháp của các mệnhđề (statement).

• Phương pháp dịch này thuận tiện cho các chươngtrình ổn định và cần thực hiện nhiều lần.

Trình thông dịch• Lần lượt dịch và thực hiện từng câu lệnh một.• Mỗi lần chạy chương trình là mỗi lần chương trình

nguồn được thông dịch sang ngôn ngữ máy.• Ưu điểm

– Có thể chạy một chương trình vẫn còn lỗi cú pháp.• Nhược điểm

– Chậm hơn các chương trình được biên dịch.• Phương pháp dịch này thích hợp cho môi trường đối

thoại giữa người và hệ thống. • Đa số các ngôn ngữ cấp cao đều dùng trình biên dịch.

26

3. Soạn thảo mã nguồn – Biên dịch– Liên kết và thực thi (1) • Mỗi ngôn ngữ lập trình có một vài môi trường lập

trình tương ứng.• Ví dụ ngôn ngữ C có các môi trường lập trình

Turbo C, Borland C, Microsoft Visual C++, …• Môi trường lập trình cung cấp các dịch vụ như:

– Soạn thảo mã nguồn,– Lưu trữ, tìm kiếm,– Xác định loại lỗi nếu có, chỉ rõ lỗi ở câu lệnh nào,– Cho xem các kết quả trung gian,– …

3. Soạn thảo mã nguồn – Biên dịch– Liên kết và thực thi (2)• Các môi trường lập trình khác biệt nhau ở các loại

dịch vụ mà nó có thể cung cấp.• Đặc biệt là các dịch vụ mở rộng, nâng cấp, tăng

cường các khả năng mới cho ngôn ngữ lập trình.• Khi biên dịch chương trình nguồn, người lập trình

sẽ phát hiện được các lỗi cú pháp.• Khi liên kết và thực thi chương trình trên dữ liệu

cụ thể thì mới phát hiện được các lỗi ngữ nghĩa.

27

3. Soạn thảo mã nguồn – Biên dịch– Liên kết và thực thi (3)

hello.ocompile hellohello.c

C libaray

Link

Source File

(High-Level Languages)

Object File

(Machine Languages)

Executable

Edit

Trình biên dịch

4. Ví dụ chương trình C/* Chương trình tính tổng các số tự nhiên từ 1 đến N */#include<iostream.h>int sum(int n); //khai bao hamvoid main()

{int S, n; //biến lưu tổng và số n được cho ban đầucout<<”Moi nhap vap so n: ”;cin>>n;S = sum(n); //gọi hàm tính tổngcout<<”Tong cac so tu nhien nho hon ”<<n

<< “ la: ”<< S;}

int sum(int n) //Dinh nghia ham sum{int i, S =0;for (i=0; i<=n; i++)

S = S+i;return S;}

28

Một số qui tắc khi viết chương trình C

• Mỗi câu lệnh có thể viết trên một hay nhiều dòngnhưng phải được kết thúc bằng dấu “;”.

• Chú thích có thể được viết trên một dòng, nhiềudòng hoặc trên phần còn lại của câu lệnh.

• Khi sử dụng một hàm thư viện cần khai báo hàm ởđầu chương trình bằng cách toán tử #include, vídụ: #include<iostream.h>

• Một chương trình chỉ có một hàm chính (main), cóthể có thêm vài hàm khác (gọi là hàm con).

5. Các thành phần của chương trìnhC/C++ đơn giản (1)

(1) #include <??>

yêu cầu trình biên dịch đọc tập tin chứa các khai báo như

khai báo hàm thư viện mà chương trình dùng.

VD: iostream.h → cout, cin, ...

stdio.h → printf, scanf, ...math.h → sqrt, sin, log, pow, ...

conio.h → getch, clrscr, ...

29


(2) Hàm chính, là thành phần buộc phải cótrong mọi chương trình C.

Dạng đơn giản:void main(){ }

int main() { return 0; }

main() { return 0; }

(3) Định nghĩa dữ liệu và các phát biểu.

- Các phát biểu là phần thực thi của chương trình.(đọc từ bàn phím, xuất ra màn hình, thực hiện tính toán, gọi hàm,...)

- Các phát biểu được đặt giữa cặp ngoặc { và } của hàm(main), tạo nên “thân hàm”.

- Mỗi phát biểu đơn (câu lệnh) được kết thúc bởi ‘;’

- Các phát biểu cùng được đặt giữa { và } tạo thành phátbiểu ghép (còn gọi khối lệnh).


30

(4) Khai báo hàm và định nghĩa hàm.

Khai báo hàm là đưa ra một “mẫu hàm”, gồm tênvà các tham số của hàm (kết thúc bởi ;).

int sum(int n);

Định nghĩa hàm gồm tên hàm, các tham số và thânhàm (chứa các phát biểu chương trình), thực thimột việc cụ thể.


(5) Các chú thích, được trình biên dịch “bỏ qua”, khôngảnh hưởng đến việc thực thi của chương trình.

Có hai loại chú thích:• Chú thích khối, chú thích là phần văn bản đặt giữa /* và */• Chú thích dòng, chú thích là phần văn bản đặt ngay sau cặp kí

tự: //


31

Xuất dữ liệu (1)• cout là đối tượng xuất chuẩn, xuất dữ liệu ra màn hình.• Một phát biểu xuất kết quả ra màn hình, bao gồm: cout,

phép toán xuất <<, đối tượng được xuất, và ‘;’.

Một đối tượng được xuất có thể là:

─ Số nguyên (số thực) hay biến nguyên (biến thực).

─ Kí tự (một hằng kí tự được đặt giữa cặp dấu ‘ ’) hoặcbiến kiểu kí tự.

─ Thông điệp gồm nhiều kí tự (chuỗi kí tự) được đặtgiữa cặp dấu “ ”.

Xuất dữ liệu (2)

32

Định dạng xuất, như: cho phép có bao nhiêu số ở phầnthập phân, canh lề phải dữ liệu xuất...

33

• Nhiều phát biểu xuất có thể được nối lại thành mộtphát biểu xuất, khi đó cần lưu ý là trước mỗi đốitượng được xuất là một phép toán xuất và ngượclại.

• Các đối tượng được xuất ra sẽ liên tiếp nhau trêncùng một dòng.

• Nếu muốn một đối tượng được xuất ra trên mộtdòng mới thì gọi endl hay “\n” trong phát biểuxuất.

Xuất dữ liệu (3)

Nhập dữ liệu

• cin là dòng nhập chuẩn, đọc dữ liệu được gõ từ bànphím.

• Dạng tổng quát: cin>> var;var là một biến nào đó

• Phát biểu nhập có nhiều đối tượng: cin>>var1>>var2…>>varN

34

CHƯƠNG 3

BIẾN VÀ HẰNGThS. Dương Thị Thùy Vân

Khoa CNTT & TƯD

Nội dung

1. Danh hiệu2. Từ khóa3. Kiểu dữ liệu4. Khái niệm biến, vùng nhớ cho biến5. Các kiểu cơ bản của biến6. Định nghĩa kiểu với typedef7. Định nghĩa biến và gán trị cho biến8. Hằng

35

1. Danh hiệu (1)

• Danh hiệu: được dùng để xác định các đại lượng khácnhau trong một chương trình như biến, hằng, hàm,… Làdãy kí tự liền nhau, gồm: - kí tự chữ

- kí tự số

- kí tự ‘_’ (underscore character).

• Qui tắc (đặt tên):- Chỉ có thể bắt đầu với một kí tự chữ hoặc kí tự ‘_’

- Không trùng “từ khóa”.

- Phân biệt chữ in, chữ thường.

1. Danh hiệu (2)

Xét các ví dụ sau:DiemMon1Dong$1HK_diemTB123$intdiem HK

36

2. Từ khóa (key words)

• Là những “tên” đã được định nghĩa bởi ngôn ngữ, dùng cho những mục đích khác nhau:

static

register

goto

struct

continue

return

sizeof

enum

typedef

unsigned

if

else

switch

case

default

char

int

long

float

double

void

do

for

while

break

3. Kiểu dữ liệu

• Xét tập N, Z, Q, R, C ?!• Kiểu dữ liệu (KDL) được xác định bởi:

– tập giá trị, và– tập các phép toán tác động lên các phần tử thuộc tập

giá trị ấy.

• Đơn vị lưu trữ là byte. Mỗi giá trị thuộc một KDL được biểu diễn bởi một số byte nhất định.

=> Các giá trị biểu diễn được là hữu hạn.

37

• Là nơi lưu trữ dữ liệu trong bộ nhớ máy tính, được đặt bởi một tên.

int a;

• Mỗi biến chỉ có thể lưu một loại giá trị nhấtđịnh, tùy thuộc kiểu biến (KDL).

4. Khái niệm biến, vùng nhớ cho biến (1)

38


• Giá trị của biến có thể thay đổi, nhưng tại mỗi thờiđiểm một biến chỉ lưu một giá trị.


39

5. Các kiểu dữ liệu cơ bản

• Kiểu số nguyên (int)• Kiểu số thực

– Số dấu phẩy động độ chính xác đơn (float)– Số dấu phẩy động độ chính xác kép (double)

• Kiểu ký tự (char)

Kiểu số nguyên (1)char unsigned char

int unsigned int

long unsigned long

Biểu diễn hằng giá trị:1234 (kiểu int)

1234U (kiểu unsigned int)

1234L (kiểu long)

1234UL (kiểu unsigned long)

40

Kết quả

41

Các phép toán trên số nguyên:

+ – * / %9/4 → 2

1/2 → 0

9%5 → 4

Kiểu số nguyên (2)

42

Kết quả

Các tiếp đầu ngữ: long, short, signed, unsigned vớikiểu nguyên:

short int → short

signed int ≡ int

unsigned int → unsigned

long int →long

Kiểu số nguyên (3)

43

Kiểu số thực (1)float double

Hai cách biểu diễn số thực:- Dạng thập phân: phần nguyên & phần phân.

12.345 -0.02468

- Dạng chấm động: phần định trị & phần mũ.1.2345e+01 -2.468e-02

Biểu diễn hằng giá trị:12.34 (kiểu double) 1.234e+01

12.34F (kiểu float) 1.234e+01F

• Các phép toán trên số thực: + – * /

• Độ chính xác:float: 7 chữ số thập phândouble: 15 chữ số thập phân

⇒ Kiểu double được lưu ý sử dụng:- Tính toán với số lớn.- Cần độ chính xác cao.

Kiểu số thực (2)

44

Kết quả

45

Kiểu kí tự (1)

Biểu diễn hằng kí tự: ‘a’, ‘4’, ‘@’,...Tập giá trị (1 byte, mã hoá được 256 kí tự):

Kí tự chữ (‘a’, ‘S’,...)Kí tự số (‘0’,..,‘9’)Dấu (‘@’,‘?’,..)Kí tự điều khiển (‘\n’, ‘\t’,...)Kí tự đặc biệt.

\r carriage return\v vertical tab

\" double quote\t horizontal tab

\' single quote \n newline

\? question mark\b backspace

\\ backslash

Một vài kí tự điều khiển:

\a alert (bell)

Kiểu kí tự (2)

46

• Mỗi kí tự được lưu với một số nguyên, và theo mộtthứ tự nhất định gọi là bộ mã.

• Bộ mã được dùng phổ biến là bộ mã ASCII:

‘a’ = 97

‘A’ = 65

‘0’ = 48

‘@’ = 64

...

Kiểu kí tự (3)

Bảng mã ASCII

47

Kết quả

48

Các phép toán như đối với trên số nguyên:+ – * / %

Thực hiện trên mã ASCII của kí tự tương ứng:char c= ‘A’; //c= 65

cout<<c+1; → 66

c= c+1; cout<<c; → ‘B’

c= c/2; cout<<c; → ‘!’

cout<<‘a’ – ‘A’; → 32

cout<<‘8’ – ‘3’; → 5

Kiểu kí tự (4)

6. Định nghĩa kiểu với typedef

- Một khai báo có thêm tiền tố typedef sẽ định nghĩamột tên mới cho KDL (đã có).

typedef KDL tenMoi;

- Một tên được định nghĩa theo cách này được gọi là“định nghĩa kiểu”.

49

typedef long SoNg32;

typedef short int SoNg16;

typedef char KITU;

Ví dụ

50

7. Định nghĩa biến và gán trị

• Định nghĩa biến (khai báo biến) là đặt tên và xác địnhkiểu biến.• Mọi biến cần phải được khai báo trong chương trìnhtrước khi sử dụng.• Để định nghĩa một biến, dạng khai báo:

KDL tenBien;

• Định nghĩa nhiều biến cùng kiểu:KDL bien1, bien2, bienN;

• Phép gán “=“ để thay đổi giá trị biến.tenBien = giatri;

51

Kết quả

52

Gán trị cho biến (1)

• Gán liên tiếp là gán cho nhiều biến cùnglúc sau khi đã khai báo các biến. Ví dụ:

int a, b;a = b = 6;b = (a= 3)+2;

• Khởi gán là gán trị cho biến ngay khi khaibáo biến đó. Ví dụ:

double x = 1.1234;

Gán trị cho biến (2)

• Gán kép và khởi gán: int a = b = 6;• Chú ý phân biệt:

double x= 1.0, y= 2.0, z= 1.5;int a, b;a = b = 6;int a = b = 6;int m = 3, n = 3;

53

8. Hằng

•Là đại lượng không đổi trong suốt quá trình thực thicủa chương trình

•Phân biệt:•Hằng biến

•Hằng thực sự

•Hằng ký hiệu

•Định nghĩa hằng dùng từ khóa:

•const, define, enum

Định nghĩa hằng dùng từ khóa const

const KDL TenHang = giaTriHang;

Ví dụ:const float PI= 3.1459;

const int DVHT_m1 = 10;

55

Khi không định kiểu hằng, hằng có kiểu mặc địnhlà kiểu int

56

Kết quả

#define TenHang giaTriHang

Chú ý: Không dùng ‘;’Không dùng phép gán =Một định nghĩa chỉ một hằng

Ví dụ:#define PI 3.1459

#define DVHT_m1 10

#define DVHT_m2 8

Định nghĩa hằng ký hiệu, dùng từ khóa define

57

Kết quả

58

Hằng liệt kê, dùng từ khóa enum (1)

• Dùng khi có muốn định nghĩa nhiều hằng nguyên.• Mặc định các giá trị hằng liên tiếp nhau, bắt đầu là 0.

enum { false, true };

enum { auto, remote, hand };

enum { hang1, hang2,…, hangN }

59

Kết quả

- Định trị bắt đầu của danh sách hằng:

enum { auto= -1, remote, hand };

enum { Mon= 2, Tue, Wed, Thu,

Fri, Sat, Sun };


60

Kết quả

61

- Định trị cho từng tên hằng:enum { auto=-1, remote= 2, hand= 5 };

enum { start= ‘A’, mid=‘M’, end= ‘Z’ };


62

Kết quả

Tham chiếu (1)

• Mẫu khai báo:KDL & ref = var;

Ví dụ:int n = 3;

int &r = n;3

nr

• Là một tên gọi khác để truy cập đến cùng địachỉ (vùng nhớ) với biến đã có.

63

Được sử dụng chính:- Đối với tham số của hàm.- Trong kiểu trả về của hàm.- Cho các phép toán “nạp chồng”.

Tham chiếu (2)

64

Kết quả

65

Kết quả

66

Kết quả

• Không tham chiếu đến biến khác kiểu.double x;int &n = x; //???

• Không tham chiếu đến hằng.const int a = 5;int &r = a; //???

int &t = 7; //???

Tham chiếu (2)

67

Tham chiếu đến biến khác

Kết quả

68

Bài tập 1

xx

2vars

var-2

ban_kinh

x^2

BANKINH

dong_$

chieu dai

chieu rong

DienTich

Bài tập 2

int a, b, dienTich, chuVi;

const double Pi = 3.14159

const long rate = 16019L;

float chieu dai, chieu rong;

char t= ‘a’;

char ho= ‘nguyen’;

int a= b= 2, S, C;

69

Bài tập 3

#define PI= 3.14159

double R= 2, dT, cV;

double diem_m_1, diem-mon-2, dTB;

const dvht 1= 3, dvht 2= 4;

char ten= “nam”;

long tien = 100000


Th.S: Dương Thị Thùy VânKhoa CNTT & TƯD

70

CHƯƠNG 4

PHÉP TOÁN VÀ BIỂU THỨC

Nội dung1. Khái niệm biểu thức2. Phép toán3. Phép toán số học4. Phép toán quan hệ5. Phép toán luận lý6. Chuyển kiểu7. Tăng và giảm8. Phép gán và biểu thức gán9. Thứ tự thực hiện phép toán

71

1. Khái niệm biểu thức

• Là sự kết hợp hợp lệ giữa các toán hạng và toán tử đểdiễn đạt một công thức toán học nào đó, cho một kếtquả duy nhất sau cùng.

Ví dụ: delta= b*b – 4*a*c; pi= 4*atan(1.0);

• Biểu thức với toán tử là phép toán số học → biểu thứcsố học

• Với phép toán quan hệ & luận lí → biểu thức quan hệ& luận lí.

• Trong C, các phép toán có thể phân ra thành 3 loạichính: phép toán số học, phép thao tác bit, phéptoán quan hệ và luận lý.

• Phép toán 1 ngôi, còn gọi là phép toán 1 toán hạng.• Phép toán 2 ngôi, còn gọi là phép toán 2 toán hạng.

• Độ ưu tiên của phép toán qui định trình tự tính toántrong biểu thức.Ví dụ:

a = - 9/2*2 - 2 – 7%5;

2. Phép toán

72

3. Phép toán số học

• Các phép toán số học 1 ngôi: + -• Các phép toán số học 2 ngôi: * / % + -• Phép chia nguyên và chia không nguyên: /

Ví dụ: 11/2 = 5 11/2.0 = 5.5• Phép toán % cho phần dư của phép chia nguyên.• Phép toán % không áp dụng được cho các giá trị

kiểu float và double.

4. Phép toán quan hệ

• Phép toán quan hệ: > < <= >=== !=

• Phép toán quan hệ cho ta hoặc giá trị đúng (1) hoặc giá trị sai (0).Ví dụ:

if (a>b)cout<<a<<” la so lon hon !”;

if (b!=0)cout<<a/b;

• Các phép toán quan hệ có độ ưu tiên thấp hơn so với các phép toán số học.

73

5. Phép toán luận lí

• Phép toán luận lí: && || !and or not

• Phép toán luận lý cho ta hoặc giá trị đúng (1) hoặcgiá trị sai (0).Ví dụ: 3 && 7 có giá trị 1

• Các phép toán quan hệ và luận lí được dùng đểthiết lập điều kiện rẽ nhánh trong toán tử if và điềukiện kết thúc chu trình trong các toán tử for, whilevà do-while.

• Trong một biểu thức, các toán hạng khác kiểu sẽ phảichuyển sang cùng kiểu để tính toán.

• Chuyển kiểu tự động và chuyển kiểu tường minh.

− (1) Việc tự động chuyển kiểu được thực hiện từtoán hạng có kiểu “hẹp” sang kiểu “rộng” hơn.

Ví dụ:

x = - 9.0/4*2/2 - 2 – 7%5;

y = - 9.0/4*2%2 - 2 – 7%5; //??

6. Chuyển kiểu (1)

74


• Với phép gán, kết quả của biểu thức bên phải sẽ đượcchuyển thành kiểu của biến bên trái.

Ví dụ:float x;

x = 3/4.0 + 2;

int y;

y = 3/4.0 + 2;

75

Kết quả

(2) Chuyển kiểu tường minh:

Buộc kiểu của biểu thức chuyển sang kiểu khác.(KDL)BTh KDL(BTh)

Ví dụ:long a= 300000 + (long)400000;

double x= double(3)/4*4.0f;

double y= double(1/2)*100; //??

long s= s + long(n)*17000;


76

???

Kết quả

77

Kết quả

78

Kiểu bool (1)

• Kiểu bool được dùng để biểu diễn kết quả củabiểu thức luận lí, cho kết quả là đúng (true) hoặcsai (false).

• Ngôn ngữ C không định nghĩa tường minh kiểubool, được dùng thông qua kiểu số nguyên.

− Kết quả biểu thức là true ⇒ giá trị là 1

− Kết quả biểu thức là false ⇒ giá trị là 0

int a, b, c;

cin>>a>>b;

c= a>b; //c= 0 or 1

- Giá trị biểu thức là ≠ 0 ⇒ KQ ứng là true

- Giá trị biểu thức là = 0 ⇒ KQ ứng là false

if (b)cout<<a/b;

Kiểu bool (2)

79

Kiểm tra một năm y có phải là năm nhuận ? Biết năm lànhuận nếu là năm chia hết cho 400 hoặc chia hết cho 4 nhưng không chia hết cho 100.int y;cout<<“Ban hay nhap mot nam: “;cin>>y;

if ((y%4==0 && y%100!=0)||y%400 == 0)cout<<y<<“ la nam nhuan !”;

elsecout<<y<<“ khong la nam nhuan !”;

Ví dụ 1

Kiểm tra a, b, c có thể là 3 cạnh của một tam giác ? Tổngchiều dài của hai cạnh bất kì luôn lớn hơn chiều dài cạnhcòn lại.int a, b, c;cout<<“Ban hay nhap 3 so nguyen: “;cin>>a>>b>>c;

if ( a+b>c && a+c>b && c+b>a )cout<<“Thoa 3 canh mot tam giac!”;

elsecout<<“Khong thoa ... ”;

⇒ Làm lại cách khác dùng mệnh đề và phép phủ định !!

Ví dụ 2

80

Tính tổng S = 1+3+5+...n ? (n ≥ 0)

int n, S = 0;cout<<“Ban hay nhap so nguyen duong: “;cin>>n;

for (int i= 1; i<n; i=i+2)S = S+i;

cout<<“Tong so le nho hon n: S =”<<S;

Ví dụ 3

Toán tử sizeof

• Cho biết kích thước (theo byte) của kiểu dữ kiệucơ sở (hoặc của một đối tượng cụ thể).

Ví dụ:

int n= sizeof(long); //n= 4

1= sizeof(char) ≤ sizeof(short) ≤<= sizeof(int) ≤ sizeof(long)

81

7. Phép tăng và giảm (1)

• Nếu phép tăng (ký hiệu ++) đặt ngay trước tên biến, làphép toán “tăng trước”.

• Tương tự, phép giảm (ký hiệu --) đặt ngay trước tênbiến, là phép toán “giảm trước”.

• Giá trị của biến được tăng (giảm) 1 đơn vị, sau đó giátrị mới này được dùng trong biểu thức mà biến xuấthiện.

int a= 5, b= 6, c;

c= ++a + b; c= a * --b;

• Nếu phép tăng đặt ngay sau tên biến, là phép toán“tăng sau”.

• Nếu phép giảm đặt ngay sau tên biến, là phép toán“giảm sau”.

• Giá trị hiện tại của biến được dùng trong biểu thức mànó xuất hiện, sau đó giá trị của biến mới được tăng(giảm) 1 đơn vị.

int a= 5, b= 6, c;

c= a++ + b; c= a * b--;

7. Phép tăng và giảm (2)

82

8. Phép gán và biểu thức gán (1)• Phép gán “=“ để thay đổi giá trị biến:

tenBien = giatri;• Chú ý phân biệt toán tử gán với khái niệm đẳng thức

trong toán học.• Biểu thức gán là biểu thức có dạng:

v = e• Trong đó v là một biến, e là một biểu thức.Giá trị

của biểu thức gán là giá trị của e, kiểu của nó là kiểucủa v.

83

8. Phép gán và biểu thức gán (2)• Nếu đặt dấu ; vào sau biểu thức gán thì ta được toán tử

gán:v = e;

• Biểu thức gán có thể sử dụng trong các phép toán vàcác câu lệnh như các biểu thức khác. Ví dụ 1:a = b = 5;

thì điều đó có nghĩa là gán giá trị của biểu thức:b = 5

cho biến a. Kết quả là b = 5 và a = 5.• Ví dụ 2: Sau khi thực hiện câu lệnh

z = (y = 2)*(x = 6);thì y có giá trị 2, x có giá trị 6 và z có giá trị 12.

8. Phép gán và biểu thức gán (3)

• Phép toán kết hợp là phép gán cùng với phép toán, tác động lên chính biến được gán.

+= -= *= /= %= &= |= ^= <<= >>=

Ví dụ:i += 2; //⇔ i = i + 2;a *= b+1 //⇔ a = a*(b + 1);a <<= 1 //⇔ a = a<<1;

85

9. Thứ tự thực hiện phép toán

• Khi thực hiện tính toán trong một biểu thức, phéptoán có độ ưu tiên cao hơn sẽ thực hiện trước.

b= (a= 3)+2;

b= a= 3 + 2;

n= 18/4*4;

• Bảng sau cho biết độ ưu tiên phép toán (thứ tựgiảm dần).

• Trừ phép gán và phép 1 toán hạng, các phép cùngcấp sẽ ưu tiên trái hơn.

= += -= *= /= %= &= |= ^= <<= >>=

Phép gán (←)

&& ||& | ^Phép toán luận lí

== !=< <= > >=Phép toán quan hệ

>> <<+ –Cùng cấp phép cộng

* / %Cùng cấp phép nhân

! ~ ++ -- + -(type) sizeof

Phép một toán hạng(←)

( )Ngoặc đơn

Ưutiêngiảmdần

86

Ví dụ

(3.0/4 < 4.0/5) && (‘a’ < ‘b’)

(3/4 < 4/5) && (‘a’ < ‘b’)

!(48.5+2 < 50) || (2 > 4/2)

!(48.5+2 < 50) && (3> 4/2)

n&1==0

Bài tập

• Giá trị của x là 10, x và a là bao nhiêu sau khithực thi:

a = x++;

• Giá trị của x là 10, x và a là bao nhiêu sau khithực thi:

a = ++x;

87

CHƯƠNG 5

CÁC CẤU TRÚCĐIỀU KHIỂN CHƯƠNG TRÌNH

Nội dung

1. Phát biểu2. Phát biểu if3. Phát biểu switch4. Phát biểu while5. Phát biểu for6. Phát biểu do-while7. Phát biểu break8. Phát biểu continue

88

• Cấu trúc điều khiển xác định thứ tự các phátbiểu được thực thi.

• Cấu trúc “chọn” (if, switch) biểu diễn các“quyết định”

• Cấu trúc “lặp” (for, while) cho phép lặp lạinhiều lần việc thực thi các phát biểu

Cấu trúc điều khiển

1. Phát biểu

• Một biểu thức trở thành một phát biểu khi nó được kết thúc bởi dấu “;”, được gọi là phát biểu đơn.

• Các dấu { và } dùng để nhóm các khai báo và phát biểu đơn → phát biểu ghép hay phát biểu khối.

• Về mặt cú pháp, phát biểu khối tương đương một phát biểu đơn.

• Phát biểu khối được dùng trong định nghĩa hàm, dùng với các phát biểu if, else, while, for,...

89

2. Phát biểu if (1)

expr

statement1statement2

...

other statements

S

Đ

Dạng của phát biểu if:

if (expr)

statement;

Chỉ khi kết quả của expr là TRUE (giá trị của expr ≠ 0),

thì statement được thực thi.


92

• Phát biểu if có thể có phần else:

if (expr)

statement_1a;

else

statement_1b

• Nếu phát biểu ứng với phần if được thực thi, phần else của if đó sẽ không được xét đến.

expr

stat1stat2...

other stats

S

Đstat1bstat2b...


97

Toán tử điều kiện ? :

expr

stat1

S

Đstat1b

( expr ? stat1 : stat2 )

• Kết quả biểu thức là stat1 nếu expr có giá trị ≠0(TRUE), kết quả là stat2 nếu ngược lại.

Tìm max{a, b} ?

m = a>b ? a : b;

Tìm |a| ?

m = a>0 ? a : -a;


98

Xét mối tương quan giữa a và b:

cout<< (a>b ? "a la so lon hon !" :

"b la so lon hon !");

a>b ? cout<<a<<" la so lon hon !" :

cout<<b<<" la so lon hon !";


3. Phát biểu switch (1)

expr == val_1

S

Đstats(1)

...

stats(N+1)

expr == val_2

expr == val_N

stats(2)

stats(N)

Đ

Đ

S

S

99

switch (expr){case val_1: stats(1);

break;case val_2: stats(2);

break;//...

case val_N: stats(N);break;

default:stats(N+1);

}

Các hằng nguyên

không trùng nhau


Ví dụ

100

• switch → chương trình chọn lựa một trong nhiềuphương án khác nhau tùy thuộc kết quả của biểu thứcso sánh bằng.- Mỗi val_1,..., val_N là một hằng nguyên.

- Các giá trị val_i không trùng nhau.

- Mỗi stats(i) gồm một hay nhiều phát biểu.

- break: kết thúc thực thi và thoát khỏi switch.


Ví dụ

103

Ví dụ

Ví dụ

104

Bài tập 1• Hãy cho biết, khi nào thì phần else trong đoạn

chương trình sau được thực hiện ?

if (n > 0)for (i = 0; i < n; i++)if (a[i] > 0) {

cout<<" !!! ";return i;

}else

cout<<”n phai duong !";

Bài tập 2• Hãy cho cho biết, có lỗi nào trong chương trình sau ?

#include <iostream.h>void main(){

int x;cin>>x;if( x > 0)cout<<" x duong !";

else (x < 0)cout<<" x am !";

elsecout<<” x khong am khong duong !”;

}

105

Bài tập 3• Hãy sửa đoạn chương trình sau đây (sửa ít nhất

có thể) sao cho kết quả nhận được là hợp lí ?

#include <iostream.h>void main(){

int x= 1:if( x = 1);

cout<<" x bang 1";otherwise

cout<<" x khac 1";}

4. Phát biểu while (1)

expr


...

other statements

S

Đ

106

Dạng của phát biểu while:

while (expr)

{

//statements;

}


107

• Khi while thực thi :

B1. Tính toán biểu thức expr.

B2. Nếu kết quả của expr là TRUE (≠0), thì sang B3.

Nếu kết quả của expr là FALSE (=0), thì sang B4.

B3. Thực thi statement1, statement2,… thân củawhile. Quay trở về B1.

B4. Kết thúc while.

(các phát biểu sau while tiếp tục thực thi).


109

• Cần xác định các yếu tố:- Điều kiện lặp = điều kiện “làm”

≠ điều kiện “dừng”.- Làm những gì ?- Yếu tố làm expr thay đổi ?


Tính tổng: n

S 1...31

211 ++++=

Lặp không dừng !!

110

S = 1 (?!!)

111

Có bao nhiêu số dương < N chia hết cho 3 ?

Hãy cho biết số nguyên N có bao nhiêu chữ số ?

n = 7023 n = 702 n = 70

n = 7

n = 0

(1) (2)

(3)

(4)

/10 /10

/10

/10

112

???

113

dem = (n==0);

114

???

115

BThuc

CacPhatBieu

PhatBieuKhac

S

Đ

dem = gtbd

dem += gtbn

5. Phát biểu for (1)

• Dạng của phát biểu for:

for ( i = gtbd; BieuThuc; i += gtbn)

{//Cac phat bieu

}


116

Tính tổng: S= 1 + +2 + ... + n

Tính tổng: n

S 1...31

211 ++++=

117

Cấu trúc lặp for dựa trên biến đếm với giá trịkhởi đầu, thay đổi biến đếm và biểu thức. Dạng:

for ( gán trị đầu cho biến đếm ;biểu thức ;thay đổi giá trị biến đếm theo bước nhảy )

{//Cac phat bieu

}


• Khi phát biểu for thực thi:

B1. Gán trị ban đầu: dem = gtbd

B2. Tính toán biểu thức BThuc.

B3. Nếu BThuc là TRUE (≠0), thì sang B4.

Nếu BThuc là FALSE (=0), thì sang B6.

B4. Các phát biểu (CacPhatBieu) thân của for thực thi.

B5. Thay đổi giá trị biến đếm (dem += gtbn).

Quay trở về B2.

B6. Kết thúc for, PhatBieuKhac sau for tiếp tục thực thi


118

(1) (2)

(3) (4)

(i>n)

119

Có bao nhiêu số dương < N chia hết cho 3 ?

(1) (2)

(3) (4)

(i≤n)

120

Hãy cho biết số nguyên N có bao nhiêu chữ số ?

121

Không nên !!

122

expr


...

other statements

S

Đ

6. Phát biểu do-while (1)

123

Phát biểu do-while tính biểu thức sau thực thi các phátbiểu trong phần thân. Dạng:

do

{

//statements

}

while ( expr );


124

• Khi phát biểu do-while thực thi:

B1. Các phát biểu (statements) thân của do-while thực thi.

B2. Tính toán biểu thức expr.

B3. Nếu expr là TRUE (≠0), quay trở về B1.

Nếu expr là FALSE (=0), kết thúc do-while.

(Các phát biểu khác sau while tiếp tục thực thi)

⇒ Như vậy, thân của do-while thực hiện ít nhất 1 lần.


125

Nhập đến đâu cộng đến đó !?!!

126

• Phát biểu break kết thúc cấu trúc lặp gần nhất mà nóxuất hiện trong đó, không cần biết kết quả của expr

• Được dùng trong trường hợp thoát khỏi vòng lặp màkhông dùng đến điều kiện dừng.

• Phát biểu break thường xuất hiện cùng với phát biểu if.

• break còn được dùng để thoát khỏi switch, nếu cácnhóm lệnh (case i) không được kết thúc bằng breakthì máy có thể đi từ case i sang case i+1.

7. Phát biểu break

128

• Phát biểu continue dùng để bắt đầu một lần lặp mớicủa cấu trúc lặp gần nhất mà nó xuất hiện trong đó. Cụ thể:

– Khi gặp continue bên trong phát biểu for, máy sẽ chuyểntới bước 5 trong “sự hoạt động của for” (slide 63).

– Khi gặp continue bên trong phát biểu while hoặc do-while, máy sẽ chuyển tới bước tính toán biểu thức (bước 1 trongwhile, bước 2 trong do-while).

• Phát biểu continue thường xuất hiện cùng với phátbiểu if.

8. Phát biểu continue

129

CHƯƠNG 6

HÀM

130

Nội dung

1. Chương trình con2. Khai báo hàm và định nghĩa hàm3. Gọi hàm4. Truyền tham số5. Giá trị trả về6. Phạm vi của biến7. Biến mảng8. Biến mảng là tham số của hàm

1. Chương trình con (1)• Chương trình con: là một phần mã trong một chương

trình lớn hơn, phần mã này thực hiện một tác vụ cụ thểvà tương đối độc lập với phần mã còn lại.

• Một chương trình con thường được viết mã sao cho nócó thể được gọi nhiều lần từ nhiều nơi trong thời gianchạy của một chương trình (có thể được gọi bởi chínhnó).

• Các chương trình con thường được tập trung thành cácthư viện, là một cơ chế quan trọng cho việc chia sẻ vàtái sử dụng mã.

131

• Chương trình con có 2 loại: Thủ tục(Procedure) và hàm (Function):– Thủ tục (PROCEDURE): Dùng để thực hiện

một hay nhiều nhiệm vụ nào đó. – Hàm (FUNCTION): Trả về một giá trị nào đó

(có kiểu vô hướng, kiểu string hoặc kiểu con trỏ). Hàm có thể sử dụng trong các biểu thức.

1. Chương trình con (2)

1. Chương trình con (3)• Khi nào thì nên dùng thủ tục/hàm:

– Dùng hàm: • Kết quả của bài toán trả về 1 giá trị duy nhất (kiểu vô

hướng, kiểu string hoặc kiểu con trỏ).• Phát biểu gọi CHƯƠNG TRÌNH CON cần nằm trong

các biểu thức tính toán.

– Dùng thủ tục:• Kết quả của bài toán không trả về giá trị nào hoặc trả về

nhiều giá trị hoặc trả về kiểu dữ liệu có cấu trúc (Array, Record, File).

• Phát biểu gọi CHƯƠNG TRÌNH CON không nằm trongcác biểu thức tính toán.

132

1. Chương trình con (4)

• Chương trình con được dùng khi xây dựng cácchương trình lớn nhằm:– giảm đáng kể kích thước và chi phí của một chương

trình– làm cho chương trình dễ theo dõi,– dễ sửa chữa,– nâng cao độ tin cậy của chương trình.

• Một đặc điểm nổi bật của chương trình con là nócó tính đệ quy nhờ thế mà nhiều bài toán được giảiquyết dễ dàng.

• Chương trình con trong ngôn ngữ C là hàm.

2. Khai báo hàm, định nghĩa hàm (1)

• Định nghĩa hàm gồm tên hàm, các tham số và thânhàm (chứa các phát biểu chương trình), thực thi mộtviệc cụ thể.

• Dạng định nghĩa hàm:

133


trong đó:– Kiểu tra vê (return_type, còn gọi là kiểu hàm) tương ứng

với kiểu của giá trị mà hàm trả về thông qua phát biểureturn.

– Tên hàm (func_name) được đặt theo nguyên tắc đặt tên, nhưng nên đặt tên sao cho dễ hiểu.

– ParameterList là danh sách tham số, mỗi tham số đượcxác định bởi kiểu dữ liệu và tên. Các tham số phân cáchnhau bởi dấu phẩy. Có thể là danh sách rỗng.

– Phần thân hàm nằm giữa cặp ngoặc { và }.


• Nếu không xác định return_type, mặc định sẽ làkiểu int.

• Nếu hàm không trả về giá trị, dùng void (thay choreturn_type).

• Không được phép đặt định nghĩa hàm này trongmột hàm khác.

• Các hàm được định nghĩa không phải theo một thứtự nào.

• Nếu có phát biểu gọi hàm trước khi hàm đượcđịnh nghĩa thì cần có một khai báo hàm trước lờigọi hàm đó.

135

2. Khai báo hàm và định nghĩa hàm

• Khai báo hàm là đưa ra một “mẫu hàm”, mô tả tênhàm, kiểu trả về và danh sách tham số.

• Kết thúc khai báo hàm với dấu chấm phẩy “;”. • Dạng khai báo hàm:

return_type func_name (ParameterList)• Xét các ví dụ sau:

void f1(int i, int j, float k);void f2(int a, b, float c); //??f3();

3. Gọi hàm• Chỉ với định nghĩa hàm, hàm đó chưa thực thi. Hàm chỉ thực

thi khi nó được gọi.• Để “yêu cầu” một hàm thực thi, ta “gọi” tên hàm cùng với các

tham số thực sự:func( arg1, arg2,…); //Lưu ý: không có kiểu dữ liệu

136

Tham số trong chương trình con

• Chương trình con có thể không cần tham số màchỉ có các biến riêng (biến cục bộ).

• Trường hợp cần chuyển các giá trị cho hàm khigọi hàm thì cần định nghĩa danh sách tham số củahàm, còn gọi là các tham số hình thức.

• Mỗi giá trị thực chuyển cho hàm khi gọi hàm đượcgọi là đối số (hay tham số thực).

• Mỗi khi gọi hàm, có thể chuyển các đối số khácnhau.

4. Truyền tham số (1)

• Để một hàm thực thi, cần gọi hàm với tên vàchuyển các đối số tương ứng với danh sách thamsố hình thức cả về kiểu và thứ tự.

• Truyền bằng tham trị:– Là khi giá trị của đối số được sao chép vào cho tham số

hình thức. Như vậy, các thay đổi cho tham số hình thức(trong hàm) không làm thay đổi đối với tham số thực.

– Mặc định, với cách khai báo danh sách tham số vớikiểu và tên, ta có cách chuyển tham trị.

137

4. Truyền tham số (2)

• Truyền bằng tham chiếu:– Khi muốn tham số hình thức và tham số thực cùng

địa chỉ (bản chất là cùng ô nhớ nhưng khác tên), tadùng cách chuyển tham chiếu cho hàm.

– Khai báo tham số của hàm với kí tự ‘&’ ngay trướctên (giữa KDL và tên).

– Như vậy, mọi thay đổi đối với tham số hình thứccũng làm thay đổi tham số thực.

– Có thể dùng chuyển tham chiếu để trả về giá trị chonơi gọi hàm.

Ví dụ• So sánh 2 hàm hoán vị sau đây, dùng chuyển tham

chiếu và tham trị:

void main(){

int x= 3, y= 4;cout<<x<<’ ‘<<y<<endl;hoanVi_1(x, y);cout<<x<<’ ‘<<y<<endl;hoanVi_2(x, y);cout<<x<<’ ‘<<y<<endl;}

//Nhận xét các giá trị được in ra

void hoanVi_1(int a, int b){

int t= a;a= b, b= t;

}void hoanVi_2(int &a, int &b)

{int t= a;a= b, b= t;

}

138

5. Giá trị trả về• Một hàm không trả về giá trị khi hàm được khai báo

có kiểu là void.• Ngược lại, hàm phải trả về giá trị có kiểu cùng với

kiểu trả về đã khai báo. • Phát biểu return nhằm dừng thực thi hàm, trở về

nơi gọi nó; và còn được dùng để trả giá trị (tính toánđược) về cho nơi gọi hàm.

• Trong một hàm, có thể có nhiều phát biểu return, nhưng chỉ 1 phát biểu return được thực thi.

• Trong một phát biểu return chỉ có 1 giá trị được trảvề.

Ví dụ:• Trong các định nghĩa hàm sau đây, có những định

nghĩa hàm không hợp lệ. void f4() { return;}int f5() { return 0;}int f6(){ return 0.5;} //?

int f1() {} //?void f2() { return 0;}

//?int f3() { return ; }

//?

void main(){

int n;cout<<”Hay nhap 1 so nguyen:”;cin>>n;if (IsPrime(n) == 1)

cout<<n<<”la so nguyen to”;else

cout<<n<<”KHONG la so nguyen to”;}

int IsPrime(int n){

if (n <= 1)return 0;

for (int i= 2; i<n; i++)if (n%i == 0)

return 0;return 1;

}

139

6. Phạm vi của biến• Có 3 nơi cơ bản mà biến được khai báo:

– trong một hàm,– trong định nghĩa danh sách tham số của hàm,– ngoài tất cả các hàm.

• Tương ứng với vị trí xuất hiện của biến, có:– Biến địa phương– Tham số hình thức– Biến toàn cục

Biến địa phương• Các biến (hằng) được khai báo trong một hàmđược gọi là các biến địa phương.

• Biến có thể được khai báo bất kì đâu trong hàm, chỉ các phát biểu trong cùng khối mới có thể truyxuất.

• Biến địa phương chỉ tồn tại (thời gian sống) trongkhi khối lệnh có chứa khai báo biến đó thực thi.

• Khối lệnh hoặc hàm khác không thể truy xuấtchúng.

140

Tham số hình thức

• Dùng tham số hình thức để chuyển các giátrị cho hàm.

• Các tham số hình thức được dùng nhưbiến địa phương.Nghĩa là:

– biến chỉ được sinh ra khi hàm được gọi thựcthi và bị hủy khi hàm thực thi xong.

– Chỉ được truy xuất bởi các phát biểu tronghàm đó.

Biến toàn cục

• Để tạo biến (hằng) toàn cục, khai báo biến(hằng) ngoài tất cả các hàm.

• Biến toàn cục có thể được truy xuất bởi cácphát biểu ở bất kì đâu trong chương trình kểtừ sau khi nó được định nghĩa (khai báo).

• Thời gian sống của biến toàn cục là suốt quátrình chương trình thực thi.

141

Ví dụvoid main(){

cout<<f1();cout<<f2();cout<<r;

}

#include<iostream.h>double a = 3.0, r = 0.0;double f1(){

r = 2*a;return r;

}double f2(){

return (a*a);}

Trường hợp trùng tên biến

• Không thể định nghĩa hai biến trùng têntrong cùng khối.

• Nếu có biến địa phương trong hàm trùng tênvới biến toàn cục, thì trong hàm đó, mặcđịnh sẽ truy xuất đến biến địa phương.

• Để truy xuất đến biến toàn cục, ta dùngphép toán phân định phạm vi, là dấu haichấm kép [::] ngay trước tên biến.

142

Ví dụ//Chú ý trường hợp:

int f3(int a){

int b = a;if (a<0) int b = -a;return b;

}//Chạy chương trình bằng “tay”

xem thử !

#include<iostream.h>double a = 3.0, r = 0.0;double f1(double a){

double r = 2*a;return r;

}double f2(double r){

::r = r*r;return ::r;

}void main(){

cout<<f1(a);cout<<f2(a);cout<<r;

}

7. Biến mảng• Mảng là một nhóm các biến có cùng tên, cùng

kiểu dữ liệu.• Mảng có thể là một hoặc nhiều chiều.• Mỗi phần tử (mỗi biến) của mảng được truy xuất

thông qua chỉ số

• Mảng một chiều a có 8 phần tử, hiện có 4 phần tửđã được gán giá trị.

582-3a n=4

143

Ví dụ: a

Mảng 2 chiều a có 4×5=20 phần tử, hiện có

2×3=6 phần tử đã được gán giá trị.

6-87

4-23

Mẫu khai báo: <kiểu dữ liệu> TenBien[MAX] ;

• TenBien: theo nguyên tắc đặt tên,

• MAX: phải là hằng (hằng khai báo, hằng giá trị,…)

Ví dụ:

#define MAX 20

int a[10];

int b[MAX]

double m[MAX]

Định nghĩa mảng một chiều (1-D)

144

Với khai báo trên:

• Là ta đã định nghĩa một mảng có MAX phần tử(= đã định nghĩa MAX biến)

• Tất cả phần tử (biến) này có cùng kiểu dữ liệu.

• Mỗi phần tử của mảng có chỉ số từ[0]→[MAX–1].

Định nghĩa mảng một chiều (2)

Ví dụ:

char s[50]; ⇒ định nghĩa 50 biến kiểu chargồm: s[0], s[1], s[2],… s[49].

s[0] = ‘H’, s[1]=‘e’, s[2]=‘l’;

…‘l’‘e’‘H’

s[0]s[1] s[2] s[3] s[48] s[49]


145

Ví dụ:

int F[7]; ⇒ định nghĩa 7 biến kiểu int gồm:F[0], F[1],f[2],… F[6].

F[0]=-2, F[1]=5, F[2]=1;

15-2

F[0]F[1] F[2]

F[3]F[4]

F[5]F[6]


Ví dụ:

double x[12];⇒định nghĩa 12 biến kiểu double

gồm: x[0], x[1], x[2],… x[11].

x[0]=1.2, x[1]=3.1;

…3.11.2

x[0]x[1] x[2]

x[10]x[11]


146

Ví dụ:

- Để khai báo mảng số nguyên có 25 phần tử với tên làmg,

= Khai báo 25 biến có tên chung là mg:

int mg[25];

hay:

#define MAX 25int mg[MAX];


Khi mảng được định nghĩa,

- Vùng nhớ cho các phần tử của mảng được cấpphát là các ô nhớ liền nhau.

- Mỗi phần tử chiếm số bytes tùy thuộc kiểu dữliệu.

- sizeof(<tên biến mảng>); → cho biết tổngsố bytes của mảng.

Lưu trữ

147

Ví dụ:

double x[25];

⇒ sizeof(x) ≡ 200

⇒ sizeof(x[0]) ≡ sizeof(x[1]) ≡ …≡ 8

long a[20];

⇒ sizeof(a) ≡ 80

⇒ sizeof(a[0]) ≡ sizeof(a[1]) ≡ …≡ 4

Lưu trữ

Không thể dùng biến mảng như thông thường.int a[6];a = -2; //err

cout<<a; //err

Mà phải dùng từng phần tử trong chúng.Mỗi phần tử được dùng như một biến đơn.

int a[6];a[1] = -2;cin>>a[0];

cout<<a[0]*a[1];

Lưu ý (1)

148

- Ta thường dùng phát biểu lặp để truy xuất cácphần tử của mảng.

- Đồng thời dùng thêm một biến kiểu nguyên, cho biết số phần tử của mảng thực sự đang đượcdùng.

Lưu ý (2)

Vd01

149

Một số cách mà ngôn ngữ C cho phép khởi tạo giátrị của mảng:

(1) Số phần tử = số giá trịdouble x[3]= {1.0, 2.71828, 3.14159};

⇔ x[0]= 1.0, x[1]= 2.71828,...

⇒ Cấp phát 3 ô nhớ kiểu double, gán 3 giá trị chochúng.

Khởi tạo

(2) Số phần tử > số giá trị

char s[10]= {‘c’,’h’,’a’,’o’,’e’,’m’};

⇔ s[0]= ‘c’, s[1]= ‘h’,…,s[5]=‘m’;

⇒ Cấp phát 10 ô nhớ kiểu char, lần lượt gán 6 giátrị cho 6 ô nhớ đầu

Khởi tạo

150

(3) Không định số phần tửint SoNgay[]= {31, 28, 31, 30, 31, 30,

31, 31, 30, 31, 30, 31};

⇔ Cấp phát số phần tử = số giá trị được gán.

⇒ Cấp phát 12 ô nhớ kiểu int, lần lượt gán 12 giátrị cho chúng.

Khởi tạo

Vd02

151

- Tham số được khai báo như khai báo biến mảng.

- Có thể không cần xác định số phần tử của mảng

- Mảng được chuyển tham chiếu

Vd: Hàm xuất nội dung một mảng các số nguyên:

void xuatMang(int a[], int N);

Vd: Hàm nhập nội dung một mảng các số nguyên:

void nhapMang(int a[], int &N);

// lưu ý khi nhập N trong hàm

8. Biến mảng là tham số của hàm

Vd03

152

- Tham số được khai báo như khai báo biến mảng.

- Có thể không cần xác định số phần tử của mảng

- Mảng được chuyển tham chiếu

Vd: Hàm tính tổng các phần tử của mảng nguyên

(vd: a = [3 7 4 9] → S= 23)

int tinhTong(int a[], int N);

153

Vd04

Vd1: Đảo ngược nội dung của mảng. Ví dụ:

a= [3 7 4 9] → a = [9 4 7 3]

void daoMang(int a[], int N){

for (int i= 0; i<N/2; i++)HoanVi(a[i], a[n-i-1]);

}

8. Biến mảng là tham số của hàm

154

8129673n=7

a=

i=0

a0

ai

a6

an-1

a5

an-i-1

a4

an-i-1a3

i=1

a1

ai

i=2a2

ai

Vd05

155

Vd2: Hàm sắp xếp tăng các phần tử của mảng. Ví dụ:

a= [3 7 4 9] → a = [3 4 7 9]

Vd06

156

Vd3: Tìm xem một giá trị x có trong mảng ? Ví dụ:a= [3 7 4 9], x= 4

→ x nằm ở vị trí 2 trong mảng a

8292376

n=7

a=

x= 3

xa??

0 = xa??

1 = xa??

2 =

k=2

157

8292376

n=7

a=

x= 4

xa??

0 = xa??

1 = xa??

2 = xa??

3 = xa??

4 = xa??

5 = xa??

6 =

k=-1 (khong co x trong mang)

Vd07

158

Vd07b

Vd4: Xóa phần tử x khỏi mảng (nếu có). Ví dụ:

a= [6 7 3 2 9 2 8],n=7

x= 3 → a= [6 7 2 9 2 8], n= 6

x= 2 → a= [6 7 9 8], n= 4

159

8292376

n=7

a=

x= 3

82 9 2

n=6xa

??

0 = xa??

1 = xa??

2 =

k=2

160

Xóa phần tử x khỏi mảng (nếu có).

Vd08a

161

Xóa tất cả phần tử x khỏi mảng (nếu có).

Vd08b

MOÂN HOÏC LAÄP TRÌNH C CAÊN...

Documents

Transcript of MOÂN HOÏC LAÄP TRÌNH C CAÊN...